12
Artikel
print Plus: een extra kans! De meerwaarde van voorleessoftware
in het voortgezet onderwijs
In het voortgezet onderwijs moeten veel teksten zelfstandig
bieden om elke toets voorgelezen
gelezen kunnen worden. Onnauwkeurig
zoek wordt onderzocht:
en traag lezen kan
een grote negatieve invloed hebben op het begrip. Dit artikel doet verslag van een onderzoek
hoefte van de dyslectische leerling om toetsen voorgelezen te krijgen door middel van een voorleesprogramma
en de
effecten hiervan.
is de
Een belangrijk
onderdeel
hiervan
hebben
Hoeveel
•
Welke middelen zijn er nodig om tot een goede imp e-
om hun ~~
•..•
•
Wat hebben docenten
•
Wat is het effect van het gebruik van een voorleespro-
voorgelezen te krijgen? mentatie
implementatie.
te komen? nodig om tot een goede samen-
werking te komen?
Inleiding
gramma op de resultaten,
Dyslexie is volgens de literatuur male educatieve ontwikkeling vaak tot problemen In het voortgezet
behoefte
0
•
naar de be-
leerlingen
te krijgen. In
een stoornis die een norernstig kan belemmeren
met werkhouding
gedaan op de lees-, spelling- en studievaardigheden
van de leerling?
en
en motivatie leidt.
onderwijs wordt een toenemend
en de concentratie
de snelheid, het welberin
Het doel is om uiteindelijk
te komen tot een goed opgezer
beroep
en onderbouwd
plan om tekst-naar-spraaksoftware
van de
voeren voor leerlingen met dyslexie.
in te
leerlingen. Met de komst van Technische maatjes bij dyslexie (Smeets & Kleijnen, 2008) is het fundament
gelegd voor een krach-
tige aanpak door computerhulpmiddelen
te geven aan leer-
Hoe een leerling omgaat met dyslexie kan nogal verschillen. Natuurlijk
is het afhankelijk van de ernst van de pro-
aan het onderwijs
de leerling op de basisschool is begeleid. Er zijn gunstige
deel te nemen en te laten functioneren
maar het hangt ook af van de manier waarop
omstandigheden kent meerdere voor-
delen. Ten eerste wordt de zwakke technische
o
heid door geavanceerde
~
Daarnaast
dyslexiesoftware
biedt het ondersteuning
leesvaardig-
gecompenseerd.
bij tekstbegrip.
met de omgeving,
zelf te maken hebben.
spellen
vaardigheid, geheugen.
invloed' hebben.
maar ook met het kind
Beschermende
kindeigenschappen
een goede algemene
een goed doorzettingsvermogen Gunstige
omstandigheden
taal-
en een sterk
zijn een omgeving
Hoe pakken we
waarin veel waarde wordt gehecht aan goed onderwijs. Een
N dit aan? Wat zijn de stappen die we moeten nemen? Is er
gezin waarin veel aandacht wordt besteed aan taal en lezen
-caca
."'C Q)
E Q)
a:
Lastig hierbij is vaak de implementatie.
Deze kunnen
die een 'beschermende
zijn: een goede intelligentie,
N en schrijven. Tenslotte helpt het bij het studeren. t""'"
o
en taakgedrag
lingen met dyslexie om ze zo in staat te stellen volwaardiger
M Het inzetten van deze IeT-middelen N
functioneren
blematiek
op hun eigen niveau t""'"
Sociaal-emotioneel
behoefte aan? En natuurlijk
heeft een beschermende
wat zijn de effecten?
werking. Ook een school met do-
centen die een hoog kennisniveau Probleemstelling
van leesonderwijs
De RSG Tromp Meesters, de school waar het onderzoek uitgevoerd, is een brede scholengemeenschap
is
met iets meer van de leerling
bereiken met hun leerlingen
worden gezien als beschermende
factoren.
met alle beschikbare
De technische
hulpmiddelen
kun-
nen er voor zorgen dat de leerling het niveau van voortge-
wordt aangegeven dat de leerling baat heeft bij het gebruik
zet onderwijs
van compenserende
2009).
software willen we de leerling de kans
op het gebied
en dyslexie en die hoge verwachtingen
over wat ze kunnen
ontwikkelingen,
dan 100 dyslectische leerlingen. Aangezien er veelal op de dyslexieverklaring
hebben
hebben
volgt dat bij zijn capaciteiten
past (Braams,
I
/
Artikel
Allereerst maak ik een stappenplan
Tekst-naar-spraaksoftware Bij tekst-naar-spraaksoftware
als Kurzweil en Sprint wordt
verschillende
die ik verdeel in vier
C'D
fases. Zie de tabel op de volgende pagina.
3
tekst omgezet naar spraak door middel van synthetische spraak. De digitale tekst wordt dus voorgelezen computers tem. Doordat
door een
het voorgelezen woord oplicht is
Belangstelling
C'D
Sprint Plus
De volgende stap is het peilen van de belangstelling
er een relatie tussen de auditieve en visuele input en wordt
het werken met een voorleesprogramma
de blik van de lezer gestuurd.
gen. (Figuur 1)
De spreeksnelheid
is instel-
baar en er kan gekozen worden voor fonologisch kunnen ook naar behoefte worden overgeslagen.
is bij Nederlands.
Teksten
op papier
moeten
leest voorleessoftware
waarna het noodzakelijk
ingescand,
is dat een OCR-programma
tekst omzet naar digitale tekst. Hierbij kunnen kenningsfouten
ook
of op het internet.
wel eerst worden
ontstaan
die gemakkelijk
de
worden gecorrigeerd. de gesproken verwerken.
32 van de 57 leerlingen willen bij dit vak
graag de toets voorgelezen krijgen. Dit geldt dan met name voor de toetsen begrijpend
taal. Ze kunnen
kunnen goed omgaan met spraak normaal of zelfs snel
Het begrip in gesproken
taal is goed (Elkind,
2007) Door de auditieve feedback bij spellen stimuleren de tekst-naar-spraakprogramma's
lezen. Bij de moderne vreemde
talen variëren de cijfers van 21 leerlingen bij Frans, 25 leerlingen bij Duits tot 31 leerlingen bij Engels.
beter
te
Bij de zaakvakken zijn vooral biologie en geschiedenis po2 leerlingen. Wiskunde
Aardrijkskunde
en tekenen 1 leerling en economie
ning
die geen belangstelling
begrijpend
lezen,
lezen, spellen,
strategisch schrijven, stude-
hebben
om de toetsen
voorgelezen te krijgen. Overleg directie Vervolgens
schrijven.
bij technisch
leerlingen zijn er 14
geen leerlingen. Van de geënquêteerde leerlingen
scoort laag met
Kurzweil en Sprint Plus
belangstelling voor Sprint Plus
Ook bieden ze ondersteu-
aan te schaffen
35
len,
van toetsen en examens.
10 5
o
over
materia-
beschikbare
ruimtes
en het beheer van de ma-
20
15
volgt er over-
leg met de directie
30 25
ren maar ook bij het maken
• aantal belangstellenden voor Sprint Plus
II 11-
terialen. Besloten laptops
wordt aan
15
om
te schaffen
Opzet van het
welke speciaal worden ge-
onderzoek
bruikt voor het voorlezen
Over dyslexie is er natuur-
Figuur 1
van toetsen. zullen
lijk al heel wat geschreven. Invloed dyslexie op
is van ICT-software
ligt het voor de hand dat één van mijn belangrijkste bronnen
de prestaties bij moderne vreemde ... de snelheid waarmeehetje zelfvertrouwen toetsen maakt de stemming
et al., 2004).
(Hennernan,
is om een werkwijze te bieden
aan
om
leerlingen
met dyslexie in
het
voortgezet
onderwijs.
is het boek
personeel.
Deze zullen zich ontfermen over het opladen, re-
• duidelijk
serveren
• beetje
de laptops. Ook zorgen zij
.nee 4
10
12
en uitgeven
van
mulieren voor het digitaal
Figuur 2
aanleveren
van
de toets
door de docent
door de
1~1~~iiiii
leerling wordt ingevuld.
Positieve invloed Sprint Plus op
_
Tech-
• duidelijk
-
de stemming de concentratie
(Smeets & Kleijnen, 2008)
worden
er
usb-
.veel
het zelfvertrouwen
nische maatjes bij dyslexie
Verder
sticks voor alle docenten
de prestaties bij begrijpend lezen de prestaties bij technisch rezen de prestaties bij de moderne vreemde ... de snelheid waarmee je toetsen maakt
Verder
ondersteunend
ervoor dat de aanvraagfor-
komen tot en effectieve en begeleiding van
lii!ËI~!~ä
o
te
eenduidige
beheerd
.veel
concentratie
Het doel van dit protocol scholen
l;ii~~~~I;
de prestaties bij technisch lezen de prestaties bij begrijpend lezen
het Protocol Dys-
lexie Voortgezet Onderwijs is
De laptops
worden
door twee leden van het
Daar het doel implementatie
-
aangeschaft
• beetje
kunnen
• nee
die gebruikt
worden
om
de
toetsen
op te zetten
en
krijgen
docenten
lichting
door middel van
voor-
10
een belangrijk geweest.
hulpmiddel
Figuur 3
~
N N 0
"""'--
tIJ
actief lezen en helpen daardoor
N 0
~
soms her-
weer kunnen
S» S»
voor het voorlezen van de wetsen
pulair met 10 leerlingen.
Veel mensen met leesproblemen
onder 57 leerlin-
_.
Q.
~ De meeste belangstelling
teksten voor in andere toepassingen
voor
spellen,
voorlezen per lettergreep, woord, zin of paragraaf. Passages Behalve in de tekstverwerker
jJ
verschillende workshops.
I
/
Fase
/
Artikel
74
Wat ga ik doen?
/ Wat wil ik weten?
Probleem verhelderen, oriënteren
1
• • • •
Literatuur lezen Volgen studiedag Dyslexie-ICT Volgen vaardigheidstraining Sprint Plus Formeren ICT-werkgroep
• Effecten dyslexie op lees- en/of spellingsvaardigheden, motivatie en welbevinden. • Welke spraakprogramma's zijn er? • Wat zijn de effecten van tekst naar spraakprogramma's ? • Welk tekst-naar-spraakprogramma is het meest geschikt voor onze school? • Hoe werkt Sprint Plus? Wat hebben we nodig? • Kan Sprint Plus op het netwerk? • Zijn er genoeg laptops?
Plan opstellen
2
• Handleiding Sprint Plus maken voor leerlingen. • Handleiding Sprint Plus maken voor docenten • Afspraken maken met ICT • Afspraken maken met directie • Ontwerp maken voor de procedure tot het afnemen van toetsen via Sprint Plus • Ontwerp maken voor het aanvragen van toetsen voor de leerling • Ontwikkelen van vragenlijsten voor leerlingen en docenten • 12 dyslectische leerlingen vragen om mee te doen aan de pilot Sprint Plus • Brief schrijven voor de ouders
• Wat moeten leerlingen weten om goed met Sprint Plus te kunnen werken? • Wat moeten docenten weten om goed met Sprint Plus te kunnen werken? • Wanneer kan worden overgegaan tot op het netwerk zetten van Sprint Plus? • Hoeveel laptops kunnen er worden aangeschaft en wie heeft ze onder beheer? • Welke procedure moet er worden gevolgd zodat de belasting voor de docent zo minimaal mogelijk is? • Hoe is het duidelijk voor alle betrokkenen dat de leerling zijn/haar toets voorgelezen wil hebben? • Wat wil ik weten om Sprint Plus zo goed mogelijk in te voeren? • Welke informatie moeten de ouders hebben?
Plan uitvoeren
3
• Aansturen ICT bij het op het netwerk zetten Sprint Plus • Voorlichting leerlingen die meedoen aan de pilot • Voorlichting docenten van de leerlingen die meedoen aan de pilot • Starten pilot Sprint Plus • Uitzetten enquêtes leerlingen en docenten.
• Hoeveel dyslectische leerlingen zouden hun toets voorgelezen willen krijgen? • Wat zijn de effecten van Sprint Plus op de leesvaardigheid, het begrip en het welbevinden van de leerling?
Resultaat beoordelen
4
• Resultaten van de enquêtes verwerken en beoordelen. • Onderzoeksverslag schrijven.
M t-
e
N ........ N t-
• Hoeveel leerlingen willen graag hun toetsen voorgelezen krijgen? • Wat is de invloed van dyslexie op de leerlingen die meedoen aan de pilot? • Wat is de invloed van Sprint Plus op de leerlingen van de pilot? • Wat hebben docenten nodig om tot een goede implementatie te komen?
Tabel 1 Stappenplan
e
N
-caca
.'"C Cl,)
E Cl,) CC
Pilot Hierna worden
Vervolgens krijgen de leerlingen instructie over het pro12 leerlingen geselecteerd die mee gaan
gramma.
doen aan de 'pilot' met Sprint plus. Dit zijn alle leerlingen
Na een aantal maanden wordt deze leerlingen gevraagd
die door hun problematiek
wat zij denken dat de invloed van Sprint Plus is op hun
al een extra hulpprogramma
hebben gevolgd of nog volgen. Hierbij zijn geen leerlingen
leerprestaties, snelheid, welbevinden en concentratie. Van
uit de examenklassen.
de 12 leerlingen hadden 2 leerlingen nog niet met het pro-
Eerst wordt bij deze leerlingen gepeild welke invloed dys-
gramma gewerkt. (Figuur 3)
lexie volgens hen heeft op hun leerprestaties, zelfvertrou-
Ook is bij een leerling het effect gemeten dat Sprint Plus
wen, stemming en concentratie.
op het schrijven heeft. De door de leerling gemaakte tekst
(Figuur 2)
Artikel
I
/
Dear Jess Smith,
Steenwijk, 20th May, 2077
I have reading your letter. I am M. K. I live in Steen wijk in Holland. I studied on the Rsg Trompmeesters in Steen wijk. I have a sister and a brother. My parents are married. Hobby is soccer. And i have 2 dogs.
Dear Amy Watts,
I found "too mucb, too vounq?" very interested. Because it can me or you also become. And you studied on school and you also you must care on your bebv. I found it brave that they kept the child and also to make of school. In this senses "50 I continued going to school, did a parenting course, and took my exams at home because by that point I was so close to giving birth I couldn 't leave the house. " (???) I found shocking that they have a child on your 74 and 75 age. I shut not wanted a child on my 75 the age my parents would kill me when that happens. I found it very brave I should do abortion and i go on whit my live. (?) Can you in your next edition about cars discus? And can you write me back?
Let me first introduce myself. My name is M. K. , I am 76 years old and live with my parents, brother and little sister in Steen wijk. I am a student in H3a and yesterday during an English lesson I had to read an article about Gabin crew confessions. (good intro) Mine opinion of flight attendants and their lifestyle are: The salaries of the flight attendants are not much. But if they are in an amazing place for twentv-tour hours, that is great about it weil. (je mening is .. .) Two aspects of the job that I found shocking are: • That you must be looking good. If you are not pretty enouçh, you won 't land a gig with the big airlines. If I was not pretty enough for that job I should feil miserabIe. • The dead bodies that they take along in the air craft. If I sawa dead body in the plane. I should scream from fear. I found this article interesting and I will end up this letter now and I am looking forward to your answer,
Thank vou, for your patient
Yours sincerely, Figuur 4 Engelse brief gemaakt zonder Sprint Plus
Figuur 5 Engelse brief gemaakt met Sprint Plus
wordt voorgelezen door het programma zodat de leerling
Het bovenstaande
kan horen welke fouten hij gemaakt heeft.
is de reden van het onderzoek dat ik
afgelopen jaar op de RSG Tromp Meesters te Steenwijk heb verricht.
In figuur 4 en 5 is duidelijk te zien welke invloed Sprint Plus heeft op het maken van zinsconstructies. Daar het pro-
Effecten
gramma het werk voorleest hoon de leerling wat hij fout
De resultaten van de peiling bij de leerlingen die mee heb-
doet. Ook spelfouten kunnen hierdoor worden voorkomen.
ben gedaan aan de 'pilot' Sprint Plus laten zien dat deze
In de eerste zin in figuur 5; 1 am 16 years old and live with
leerlingen op basis van ervaringen unaniem denken dat
my parents werd live eerst als life gespeld maar doordat de
Sprint Plus een positieve invloed heeft op hun leerpresta-
leerling nu de fout kon horen, was hij in staat deze te ver-
ties bij de moderne vreemde talen maar ook op hun con-
beteren.
centratie. Ook vindt meer dan de helft van de leerlingen
Vragenlijst docenten
trouwen. Het merendeel van de leerlingen neemt ook een
Een aantal maanden na de invoering van het programma
verbetering waar bij technisch lezen, begrijpend lezen en
'Sprint Plus' is een enquête gehouden onder de docenten
de snelheid waarmee men de toetsen maakt. Alle leerlingen
waarin hen werd gevraagd wat de redenen waren van afwe-
geven aan dat zij door willen gaan met het gebruik van
zigheid op de voorlichtingsbijeenkornsten.
Sprint Plus omdat ze vinden dat het hen helpt.
dat er een positief effect is op hun stemming en zelfver-
Onder het kop-
je conclusie en discussie kom ik terug op hun antwoorden. Problemen Conclusie en discussie
De belangrijkste problemen die zich bij de implementatie
Om goed te kunnen bepalen wat het belang en de betekenis
van Sprint Plus hebben voorgedaan liggen bij de docenten
van ICT-middelen
en de IeT-medewerkers.
is, willen scholen weten of en in hoeverre
de ingevoerde middelen van invloed zijn op het functioneren van de betrokkenen. Dit maakt het namelijk ook mogelijk om
:c
C'D
Ook bij de leerlingen verliep de
invoer van het programma in eerste instantie niet zonder obstakels.
te bekijken of een school op de goede weg is of dat bijstellingen nodig zijn. Scholen richten zich in de eerste plaats op de leer-
Problemen leerlingen
lingen, verder op docenten, zorgspecialisten en ouders (Smeets
Alle leerlingen hebben de workshop over het gebruik van
& Kleijnen, 2008).
Sprint Plus gevolgd. Zij hebben hier ook een handleiding
3 e, -. C) C'D
-
C)
16
ontvangen. Toch bleek na een aantal
Sprint Plus schoolbreed voor alle dyslectische leerlingen
weken dat zich nog geen leerlingen hadden gemeld om een
wordt ingevoerd. Daarom is het belangrijk dat de docent
aanvraag te doen bij de docent tot het maken van de toets
zo enthousiast wordt dat deze de leerling stimuleert en er-
en een knoppenkaart
met Sprint Plus. Bij navraag bleek dat de meeste leerlingen
aan herinnert
weer waren vergeten dat ze ook echt zelf de digitale toets
middel van het programma Sprint Plus te maken.
moeten aanvragen, maar ook dat de drempel om dit de
Hoe gaan we verder in de toekomst? We willen docenten
eerste keer zelf te doen erg hoog was. Nadat we de aanvraag
blijven stimuleren om de invoering van Sprint Plus te dra-
en het reserveren een keer gezamenlijk hadden gedaan was
gen. Daarom starten we binnenkort
de drempel al snel weggenomen.
nen de verschillende teams en het opzetten van een goede
de laptop aan te vragen om de toets door
met voorlichting bin-
website dyslexie. Problemen docenten
Het blijft een doorgaand proces dat elk jaar bijgesteld zal
De twee workshops die zijn gegeven om Sprint Plus te la-
moeten worden.
ten zien en om er mee te laten werken zijn door een klein
Aansluitend op dit artikel vind u 'De procedure voor het
aantal docenten bezocht. Docenten willen liever niet naar
afnemen van toetsen via Sprint Plus'.
speciaal georganiseerde bijeenkomsten
komen. Het geko-
zen tijdstip komt nooit uit. Liever willen ze voorgelicht worden
tijdens afdelingsvergaderingen.
Ook komen
ze
De procedure voor het afnemen van toetsen via
regelmatig langs om in een persoonlijk gesprek uitleg te
Sprint Plus
krijgen wat er van ze wordt verwacht.
Met het programma
Problemen ICT
schriftelijke toetsen voorgelezen te krijgen.
Sprint Plus hebben leerlingen met
dyslexie vanaf dit schooljaar de extra mogelijkheid
om
De netwerklicentie die was aangeschaft leverde problemen
Sommige leerlingen willen de toets daarnaast ook als pa-
op bij de installatie van het programma.
pieren versie erbij houden in groot lettertype en/of willen
Deze wordt met
een dongel geleverd waardoor er voor het programma een
hun antwoorden intypen op de laptop.
extra server moet worden ingericht. Beter is het om een
Er zijn voor dit doel 1a laptops beschikbaar. Deze laptops
netwerkversie te leveren met serienummers.
Ook het ont-
breken van genoeg mankracht kan voor problemen zorgen.
kunnen niet op het internet. Om de organisatie vlekkeloos te laten verlopen zijn zowel
Verder mogen de laptops waar het programma op is geïn-
de leerling als de docent beiden verantwoordelijk en is een
stalleerd geen toegang tot het internet hebben. Een groot
goede procedure van belang.
probleem daar het internet wel moet worden gebruikt om Taak leerling
het programma op te starten.
• Discussie
toets aan te leveren op USB-stick en geeft dit formulier
Dit onderzoek laat zien dat er voor de implementatie
van
minimaal een week van te voren aan de desbetreffende
Sprint Plus meer nodig is dan alleen maar de aanschaf van het programma. Invoering van compenserende
middelen moet worden ge-
docent. •
Het formulier is af te halen bij CIa
•
Reserveert minimaal een week van te voren een laptop bij CIa.
dragen door het hele team. Daarom is het belangrijk dat ('I)
er goede voorlichting wordt gegeven, niet alleen over het
~
programma zelf maar ook over het nut ervan.
N ........• N
De docent moet de stimulerende factor worden die de leerling aanstuurt en motiveert.
o
gen graag met het programma Sprint Plus werken maar is
o ~
N
-caca .-
Zoals we in het onderzoek konden lezen willen de leerlin-
Haalt de laptop en de koptelefoon op bij CIa vlak voor het toetsuur.
•
Leven de laptop en de koptelefoon na de toets ook di-
•
Als de toets ook op de laptop gemaakt wordt dan levert
rect weer in bij CIa . hij de toets in op USB-stick van de docent.
ten zelf het initiatief nemen om de laptop te reserveren en
Taak docent
de digitale toets bij de docent aan te vragen. Dit betekent
• Krijgt minimaal een week voor de toets een aanvraag-
voor veel leerlingen een grote aanpassing waaraan ze moe-
formulier van de leerling en leest op het formulier op
ten wennen .
welk toetsuur en welke dag hij een USB-stick met de
Door het geringe aantal leerlingen die meedoen aan de 'pi-
E Cl)
lot' is het mogelijk om deze leerlingen goed te sturen in
c:
•
de drempel die ze ervaren erg hoog. De leerlingen moe-
"'C Cl)
Vult een formulier in waarop hij de docent vraagt de
toets klaar moet hebben.
•
Let bij Meerkeuzetoetsen
erop dat er een punt na de
het proces. Samen laptops reserveren en ook de aanvraag-
mogelijke antwoorden
formulieren invullen kan doordat de gtoep nu nog klein
stem pauzeloos door naar het volgende antwoord
is. Dit blijft natuurlijk
voor de leerling heel lastig) .
niet mogelijk als het programma
wordt getypt, anders leest de (is
Artikel
•
Slaat de toets op een lege USB-stick op
•
Haalt extra USB-sticks dyslectische
•
•
leerlingen
/
/
op bij Cl 0, indien
77 /'
Over de auteur meerdere
in dezelfde klas de toets met
Tineke Soldaat (1961) is dysle iecoördinator en docente Frans aan een brede scholengemeenschap.
Sprint Plus krijgen voorgelezen.
zij afgestudeerd
In 2011 is
als Master Special Educational
Needs.
Levert de USB-stick met toets + papieren versie aan in-
Zij heeft zich gespecialiseer ' in dyslexie en werkt mo-
dien de leerling dit heeft aangegeven op het aanvraag-
menteel
formulier.
lexiecoördinator.
Kort de toets in door een aantal items te schrappen geeft extra tijd (max 20%) voor het afmaken
als docent
Frans, leerlingbegeleider
en dys-
of
3 c. _. (1)
Q) Q)
-
van de
N
toets. •
:IJ (1)
o ~
Neemt aan het eind van het toetsuur de USB-stick in; eventueel samen met het schriftelijk gemaakte werk.
N ..••....
N
o
Taak beheerder C10 •
Houdt de reserveringen
•
Zet de laptop klaar.
•
Zorgt voor genoeg aanvraagformulieren.
~
w
bij.:
•
Beheert de 10 extra USB-sticks.
•
Zorgt dat de laptops zijn opgeladen.
NB Wánneer de docent de USB-stick is vergeten mee te nemen, zal de leerling later alsnog de kans moeten krijgen om de toets via Sprint Plus te maken.
Klein rekenonderzoek In de dagelijkse school praktijk loopt de leraar, de interne begeleider van de zorgverbreding of de remedial teacher aan tegen een 'reken probleem: waarvan hij of zij het vermoeden heeft, dat de wortels van het probleem wat verder in het verleden liggen,. met Klein Rekenonderzoek kunnen de leerkrachten van de groepen 3 t/rn 8 op eenvoudige wijze rekenhiaten van een leerling opsporen en op basis daarvan een goed handelingsplan maken. auteur Harry Janssens 1246 pagina's 1 ISBN:978-90-8708-080-81 Adviesprijs € 39.50
