Preventie- & handhavingsplan alcohol Gemeente Nijkerk 2014-2019
1
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1. Inleiding ......................................................................................................... 3 1.1 Aanleiding opstellen Preventie- handhavingsplan alcohol ............................................ 3 1.2 Regionale samenwerking & uitvoeringspartners .......................................................... 4 1.3 Uitgangspunten en opbouw van dit plan ...................................................................... 5 Hoofdstuk 2: Probleemanalyse .......................................................................................... 6 2.1 Alcoholgebruik in Nijkerk en de regio Foodvalley ......................................................... 6 2.2 Gezondheidsschade .................................................................................................... 7 2.3 Naleving leeftijdsgrens ................................................................................................. 8 2.4 Thuis of bij een Keten drinken ..................................................................................... 8 2.5 Alcohol en opvoeding .................................................................................................. 9 Hoofdstuk 3: Beleidsfocus ................................................................................................10 3.1 Beleidsdoelgroep en -setting ......................................................................................10 3.2 Doelstellingen van beleid ............................................................................................11 3.3 Beïnvloedingsfactoren alcohol en jongeren ................................................................12 Hoofdstuk 4 Bewustwording en Educatie ........................................................................13 4.1 VO-scholen .................................................................................................................13 4.2 Ouders en de thuissituatie ..........................................................................................14 4.3 Alcoholverstrekkers ....................................................................................................15 Hoofdstuk 5 Regelgeving en Handhaving ........................................................................17 5.1 Regelgeving ...............................................................................................................17 5.2 Naleven van de leeftijdsgrens .....................................................................................17 5.3 Risicogericht toezicht & hotspots ................................................................................18 5.4 Regionale BOA Pool ...................................................................................................19 5.5. Handhavingsstappenplan ..........................................................................................20 5.6 Nalevingscommunicatie ..............................................................................................20 Hoofdstuk 6 Activiteiten en financiën ...............................................................................22 6.1 Samenvatting activiteiten ............................................................................................22 6.2 Financiën ....................................................................................................................23 Literatuurlijst ......................................................................................................................22
2
Hoofdstuk 1. Inleiding 1.1 Aanleiding opstellen Preventie- handhavingsplan alcohol De Drank- en Horecawet (DHW) verplicht de gemeenteraad om voor de eerste maal een preventie- en handhavingsplan alcohol vast te stellen in 2014. Vervolgens wordt dit plan elke vier jaar gelijktijdig met de vaststelling van de lokale nota gezondheidsbeleid vastgesteld1. In de wet wordt aangegeven dat dit plan de hoofdzaken van de handhaving en het beleid betreffende de preventie van alcoholgebruik onder met name jongeren moet bevatten. Ook de Drank- en Horecawet gaat uit van deze focus. Het accent ligt nadrukkelijk op de groep onder de 18 jaar. Bekend is immers dat de gezondheidsschade van alcoholgebruik het grootst is onder de 18 jaar. Jongeren onder de 18 jaar zijn fysiek nog niet geheel volwassen en met name de hersenen zijn nog volop in ontwikkeling tot 23 jaar. Alcohol kan deze ontwikkeling schaden. Met dit gegeven in het achterhoofd heeft de centrale overheid de leeftijdsgrens voor verkoop én bezit van alcohol verhoogd naar 18 jaar. Het toezicht op de naleving van deze leeftijdsgrens wordt als een belangrijke prioriteit beschouwd binnen het gemeentelijk preventie- en handhavingsbeleid.
1.1.1 Wettelijke basis Wet Publieke Gezondheid (WPG) en Drank- en Horecawet (DHW)
WPG: Belangrijkste wettelijke taak voor burgemeester en wethouders op dit vlak is het bevorderen van de samenhang en de continuïteit binnen de publieke gezondheidszorg en de afstemming tussen preventie en handhaving. Met betrekking tot preventie is wettelijk vastgelegd dat hieronder minimaal wordt verstaan dat het college: • inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking verwerft (gebaseerd op epidemiologische analyse). Dit betekent dat de gemeente gegevens dient te verzamelen en te analyseren over de gezondheidssituatie van de bevolking (dit wordt uitgevoerd door de GGD); • bijdraagt aan de opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma’s, met inbegrip van programma’s voor gezondheidsbevordering (bijvoorbeeld programma’s gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl.
DHW: Deze wet ordent de distributie van alcoholhoudende drank. De wet bestaat sinds 1964. Kern van de wet is dat alcoholgebruik kan leiden tot gezondheidsschade, overlast en ongevallen. Sinds 1 januari 2013 is het toezicht op de naleving van vrijwel alle bepalingen van de Dranken Horecawet overgegaan van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit naar de gemeenten. Uitgangspunt was dat gemeenten het toezicht efficiënter in kan zetten en vaker toezicht kan uitoefenen. De gemeenteraad heeft door deze wetswijziging meer mogelijkheden gekregen om op lokaal niveau invulling te geven aan het alcoholbeleid.
1
De Nota Gezondheidszorg gemeente Nijkerk is vastgesteld voor de periode 2012-2015
3
1.2 Regionale samenwerking & uitvoeringspartners Sinds 2009 zijn de gemeenten in Regio De Vallei (gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Renswoude, Scherpenzeel, Wageningen, Woudenberg, Veenendaal en Rhenen) samen een alcohol-matigingsproject gestart onder de naam FrisValley (www.frisvalley.nl). Deze FoodValley-gemeenten hebben in 2012 besloten de samenwerking te continueren binnen het project FrisValley 2.0. Het project loopt van 2012 tot en met 2015. In het project wordt samengewerkt door de FoodValley-gemeenten, verslavingszorg, GGD, politie en bureau Halt. Voor dit preventie- en handhavingsplan is gebruik gemaakt van het in het regionale FrisValley project opgestelde basisplan Preventie en Handhaving. Deze is een regionale aanpassing op het model dat door het Trimbos Instituut is opgesteld. Op een integraal dossier als het alcoholbeleid is samenwerking essentieel voor een goede uitvoering. De volgende partners zijn daarbij concreet in beeld en worden betrokken bij de uitvoering van dit plan. Andere gemeenten
Samenwerken in project FrisValley 2.0 en afstemmen/overleggen met buurgemeenten
Politie en horecaboa
Hotspots in kaart brengen, veiligheid tijdens inspecties, jongeren vragen naar ID en eventuele samenwerking met betrekking tot de aanpak van doortappen vanuit het Wetboek van Strafrecht en openbare dronkenschap (artikel 252 resp. 453).
Ondernemers/ verenigingen
Nalevingsommunicatie, meedenken over systeemontwikkeling, training personeel/vrijwilligers.
Scholen
Halfjaarlijks overleg over intern schoolbeleid (in kader van Lokale Educatieve Agenda) en over informatievoorziening richting ouders.
GezondheidsOrganisaties
Partners als de GGD en Victas zijn belangrijk bij de uitvoering en ontwikkeling van educatieve interventies
Jongerenwerk
St. Jeugd en Jongerenwerk Gemeente Nijkerk is een belangrijke partners voor de signalering van problemen en de uitvoering van educatieve interventies.
Wijkgericht Werken
Via wijkgericht werken verzamelen we informatie over alcoholproblematiek in wijken en kunnen interventies worden uitgezet/vormgegeven. Project Aanpak per kern.
4
1.3 Uitgangspunten en opbouw van dit plan Uitgangspunt van dit Preventie en handhavingsplan is de in FrisValley gehanteerde integrale beleidsvisie. Voor dit integraal alcoholbeleid hanteren we het preventiemodel van Reynolds (2003) dat ook de basis vormt voor de Handreiking Gezonde Gemeenten van het RIVM. Het preventiemodel kent 3 beleidspijlers, te weten: Bewustwording & Educatie, Regelgeving en Handhaving. De pijlers staan deels op zichzelf maar overlappen elkaar ook (figuur 1). En juist in de overlap zien we het integrale preventiebeleid terug.
Regelgeving
Handhaving Preventie
Bewustwording & Educatie
Figuur 1: Preventiemodel Reynolds
Het preventiemodel van Reynolds is gebaseerd op de systeemtheorie van Holder (1998) die duidelijk maakt dat alcoholgebruik altijd een resultaat is van een combinatie van factoren. De persoon, zijn sociale omgeving, het aanbod van drank en het overheidsbeleid vormen samen een systeem dat uiteindelijk de keuze van de gebruiker bepaalt. Holder laat daarmee zien dat alcoholpreventie nooit alleen op het individu gericht kan zijn. Het meest succesvol zijn strategieën die de omgeving van de drinker beïnvloeden. In dit preventie- en handhavingsplan staat daarom de omgeving centraal.
Leeswijzer In dit integrale preventie en handhavingsplan gaan we allereerst in op de probleemanalyse (hoofdstuk 2). Vervolgens bespreken we de focus van het beleid en gaan we in op de te beïnvloeden factoren bij jeugd en alcohol (hoofdstuk 3). In de hoofdstukken 4 en 5 komen de pijlers Bewustwording & Educatie en Regelgeving & Handhaving aan de orde. Hoofdstuk 6 geeft schematisch de activiteiten over de perioden 2012 t/m 2015 en 2015 t/m 2019 weer (gekoppeld aan budget).
5
Hoofdstuk 2: Probleemanalyse Hoewel Nederlanders binnen Europa niet bij de grootste drinkers horen, wordt in Nederland wel veel alcohol gedronken ten opzichte van andere landen in de wereld. Belangrijker nog is dat de Nederlandse jongeren wel tot de stevigste drinkers in Europa hoort. Maar net als in de rest van de EU is een dalende trend te zien (Wilk, 2013). Afgelopen decennium werd sterk ingezet op het voorkomen van drinken door jongeren onder de 16. Gevolg was dat drankgebruik onder jonge pubers sterk afnam, vooral onder de jongste groep: - in 2003 had 36% van de 12-jarige jongens de afgelopen maand gedronken; - in 2011 was dat geslonken tot 9,4%; - bij 12-jarige meisjes daalde het aandeel actuele drinkers van 25,4 naar 5,8% (Verdurmen e.a., 2012). In geen ander Europees land nam drankgebruik onder jonge drinkers zo spectaculair af.
2.1 Alcoholgebruik in Nijkerk en de regio Foodvalley Hoewel het de goede kant op gaat met alcoholgebruik onder jongeren in Nederland en zeker in Regio FoodValley, laten onderstaande cijfers zien dat het alcoholgebruik onder jongeren in onze regio nog steeds hoog is. Figuur 1: Alcoholgebruik E-MOVO2 2011 60 Tweede klas Voortgezet Onderwijs
bron: EMOVO 2011 Schoolkracht 2011
90
Vierde klas Voortgezet Onderwijs
80
50
40
70
72
Ooit Gld Ooit Utr
60
64 62 55
% 30
28 22 19
20
10
12 11
0
6 3 2 2003
2007
%
Binge Gld 40
Ooit Gld Ooit Utr 4wk drinken Gld 4wk drinken Utr Binge Gld Binge Utr 4 wkn dronken Gld 4 wkn dronken Utr
4wk drinken Gld 4wk drinken Utr
50 42
Binge Utr 33
30
27 20
21
4 wkn dronken Gld 4 wkn dronken Utr
10 0
2011
2003
2007
2011
bron: EMOVO 2011 Schoolkracht 2011
3
Percentage: ooit, afgelopen 4 weken, binge drinken , en dronken/aangeschoten) door scholieren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs in de regio in 2003, 2007 en 2011, naar Gelderse (Barneveld, Ede, Nijkerk, Scherpenzeel, Wageningen) en Utrechtse gemeenten (Renswoude, Rhenen Veenendaal, Woudenberg). Bron: Veiligheids- en Gezondheidsregio Gelderland-Midden, GGD Midden Nederland 2012. Jaar 2008 2009 2010 2011 2012* 2013**
2 3
Monitor
Doelgroep
Volwassenenmonitor Kindermonitor 65+ monitor E-Movo, jeugdmonitor Volwassenen- en ouderenmonitor Kindermonitor
zelfstandig wonende 19 t/m 64 jarigen ouders van kinderen van 0 t/m 11 jaar zelfstandig wonende 65-plussers de de 2 en 4 klassers van het VO 19 t/m 64 en 65 jaar en ouder ouders van kinderen van 0 t/m 11 jaar
* Niet verwerkt in tabel 1
** data analyse nog niet bekend
De Elektronische MOnitor VOlksgezondheid (E-MOVO) voor het voortgezet onderwijs 5 of meer alcoholische dranken bij 1 gelegenheid
6
Tabel 1: Alcoholgebruik naar kern, totaal Nijkerk en totaal regio Gelderland Midden (%) Alcohol
Nijkerk
Nijkerkerveen
Hoevelaken
Totaal Nijkerk
Totaal GelderlandMidden
39 30
46 32
46 32
41 30
39 27
16
15
23
17
17
18
33
28
21
19
13
25
15
14 27 9 8
14 27 10 8
4
0
6
4
5
E-Movo Alcohol in afgelopen 4wk weken Binge drinken (5 of meer alc dranken bij 1 gelegenheid) in afgelopen 4 wk Dronken/aangeschoten geweest in afgelopen 4 wk Ouders vinden goed dat kind alcohol drinkt Volwassenen (zwaar gebruik) 19-35 jaar 35-50 jaar 50-65 jaar Ouderen 65+ (zwaar gebruik)
Het alcoholgebruik lijkt wat hoger in Nijkerkerveen en Hoevelaken, maar de aantallen per kern zijn niet voldoende om harde/betrouwbare uitspraken over te doen. Dit geldt m.n. voor kern Nijkerkerveen. Cijfers uit de volwassenenmonitor zijn om die reden op het totaal van de gemeente Nijkerk uitgesplitst naar drie leeftijdscategorieën. De gegevens zijn op postcode-4 niveau nagevraagd. De consequentie hiervan is dat de resultaten niet op het niveau van de Nijkerkse wijken (Centrum, Paasbos en Corlaer) kunnen worden weergegeven (postcode-6 niveau).
2.2 Gezondheidsschade Als jongeren in hun puberjaren veel drinken, neemt de kans toe dat ze later problemen met hun drankgebruik krijgen. Een op de drie mannen in de leeftijdsgroep van 16 tot 24 jaar valt onder de noemer ‘probleemdrinker’. Iemand wordt zo genoemd als ‘hij of zij problemen heeft door regelmatig of stevig drinken’. Regelmatig drinken is daarbij minstens 21 dagen per maand vier of meer glazen drank. Stevig drinken is minstens vier keer per maand zes of meer glazen drank. De problemen lopen uiteen van black-outs door drankgebruik tot alcoholongevallen, regelmatige dronkenschap/katers en problemen met vrienden en familie (Van Dijkck e.a. 2005). Alcoholgebruik kan ongunstig zijn voor de ontwikkeling van de hersenstructuren. Juist als hersendelen in ontwikkeling zijn, zijn ze erg kwetsbaar voor deze giftige stof. Wordt er gekeken naar het brein van personen die erg veel hebben gedronken in hun puberteit dan blijkt dat bepaalde functies bij hen minder goed ontwikkeld zijn. Pubers met alcoholproblemen scoren lager dan andere jongeren op taalvaardigheid, intelligentie, aandacht en ruimtelijk inzicht. Overmatig alcoholgebruik kan dus gevolgen hebben voor het brein, maar vergroot ook de kans op verkeersongevallen, letselschade, geweld (waaronder ook seksueel geweld) en onveilig vrijen. Vooral jongeren die veel drinken zijn vaker bij deze vormen van riskant gedrag betrokken.
7
2.3 Naleving leeftijdsgrens In FrisValley is de naleving van de leeftijdgrens van 16 jaar onderzocht in 2008, 2011 en 2013 (tabel 2). Uit deze cijfers blijkt dat de naleving stijgt, in ieder geval bij supermarkten en horeca. De gemiddelde naleving bij supermarkten in de regio is iets slechter dan het landelijke gemiddelde. Er is echter een grote variatie in de regio (25-60%). Door de landelijk gemeten stijging behoort de naleving in Nederland niet meer tot de slechtste van (West) Europa (Mulder e.a., 2013). Tabel 2: Naleving leeftijdsgrens 16 jaar in Regio Foodvalley en Nederland (Amber e.a., 2014; Roodbeen e.a., 2014) Regio 2008
2011
Landelijk 2013*
2011
2013
Supermarkten 27% 24% 46% 30% 55% Slijterijen 38% 55% 40% 63% Horeca 5% 15% 30% 11% 36% Cafetaria’s 14% 23% 15% 15% Jongerencentrum 50% Sportkantines 29% 14% 4% 15% Evenementen 0% Thuisbezorgd 0% 0% Totaal 20% 25% 28% 47% * In 2013 zijn alle supermarkten en 15 horecagelegenheden tweemaal bezocht. Het cijfer voor de horeca is daarom slechts een ruwe indicatie. In 2015 zal een brede hermeting plaatsvinden. - Niet Beschikbaar
2.4 Thuis of bij een Keet drinken Uit onderzoek van het Trimbos4 blijkt dat landelijk onder basisschoolleerlingen het alcoholgebruik meestal thuis, bij familie of bij vrienden plaatsvindt. Er zijn hierin geen verschillen tussen jongens en meisjes. Jongens drinken vaker thuis, bij anderen thuis, in een hok, schuur of keet, op straat en in een sportkantine dan meisjes. Specifieke problemen met drankgebruik door jongeren in de Vallei regio, met zijn vele agrarische plattelandsgebieden, zijn keten. Uit een onderzoek in Twente bleek dat jongeren die keten bezochten gemiddeld 2,5 keer meer dronken dan jongeren die dit niet doen (De Korte, 2007). In 2008/2009 waren er naar schatting rond de 60 keten. Mede door een actief keetbeleid dat in 2011 regionaal is opgesteld is het aantal keten naar schatting gehalveerd. In 2011 waren er 5 keten in beeld. Daarvan zijn er nog 2 keten actief. Inmiddels zijn de jongeren ook ouder geworden en hebben zij de gemiddelde leeftijd bereikt van 23 jaar. Dit betekent dat op de leeftijdgrens niet meer kan worden gehandhaafd. Vanuit Aanpak per kern (de aanpak wordt in paragraaf 4.2 verder toegelicht) zijn er nieuwe keten in beeld. Door de verhoging van de leeftijdsgrens zien wij dat jongeren steeds meer worden geweerd door de alcoholverstrekkers. Hierdoor besluiten jongeren eerder om thuis/keet te drinken. Drank wordt dan door een leeftijdsgerechtigde gehaald. Vanuit de Drank en Horecawet zijn er weinig mogelijkheden om op huiskamerketen te handhaven. De wet gaat namelijk over de publiektoegankelijke ruimte en bedrijfsmatigheid. Daarom worden de ketens intensief bezocht door jeugd en jongerenwerk en de welzijnswerker van Welstede. Hierover is nauw contact met de boa’s. Op deze manier blijft de gemeente in contact met de jongeren.
4
Verdurmen, 2012
8
2.5 Alcohol en opvoeding Uit onderzoek is bekend dat ouders in verschillende opzichten het alcoholgebruik van hun kinderen kunnen beïnvloeden5. In de eerste plaats hebben algemene opvoedingskenmerken, zoals de mate waarin ouders steun bieden en controle uitoefenen, mogelijk effect op het alcoholgebruik van jongeren. Alcoholspecifieke opvoedingsaspecten, zoals de regels die ouders stellen ten aanzien van het alcoholgebruik van hun kinderen, en de beschikbaarheid van alcohol in huis, hebben echter meestal een directer effect. Zo blijkt er een nauwe samenhang te zijn tussen het drinken met ouders en het drinken met vrienden. Naarmate jongeren vaker met hun ouders drinken, drinken zij ook vaker met hun vrienden. Een verklaring voor het verband tussen het alcoholgebruik van ouders en dat van jongeren is voor een groot deel gebaseerd op het gegeven dat kinderen hun ouders als rolmodel zien. Kinderen doen als vanzelf het gedrag van ouders na. Als ouders (vaker en meer) alcohol drinken, gaan jongeren dus ook (vaker en meer) alcohol drinken. Verder is er een positief verband gevonden tussen de beschikbaarheid van alcohol thuis en het alcoholgebruik van jongeren. Jongeren bij wie thuis alcohol direct of indirect beschikbaar is, drinken zowel thuis als buitenshuis (bij vrienden) meer alcohol dan jongeren bij wie thuis geen alcohol beschikbaar is. Jongeren ervaren thuis lang niet altijd de gewenste duidelijke norm die hen helpt bij het zo lang mogelijk uitstellen van alcoholgebruik. Ruim een derde van de 2e klassers en de helft van de 4e klassers uit de regio geeft aan dat hun ouders hun alcoholgebruik goedkeuren of er niets van zeggen. Oorzaken daarvan zijn o.a. dat ouders weinig vertrouwen hebben in de effectiviteit van hun maatregelen en zij de hoeveel die hun kind drinkt vaak aanzienlijk onderschatten. Dit maakt dat zij de noodzaak van een goede ouder-kind communicatie over alcohol vaak onvoldoende ervaren6.
Verantwoordelijke Samenleving Het sturen op een verantwoordelijke samenleving betekent sturen op maximaal naleefgedrag. Dit betekent dat we alleen regels maken als ze echt nodig zijn en ze voor de doelgroep ook te begrijpen zijn. We zijn hierbij wel afhankelijk van de Rijksoverheid: zij maken immers een belangrijk deel van de regels op het gebied van milieu, brandveiligheid, bouwen en de verstrekking van alcoholhoudende dranken. Het sturen op een verantwoordelijke samenleving betekent ook dat de gemeente in gesprek wil blijven met de samenleving. Inwoner- en ondernemersparticipatie zijn belangrijke middelen om met inwoners en ondernemers in gesprek te blijven, trends en kansen te signaleren en partijen aan te spreken op zaken die niet goed gaan.
5
6
Van der Vorst, 2006 HBSC, 2009
9
Hoofdstuk 3: Beleidsfocus In dit hoofdstuk worden de uitgangspunten en onderbouwing van beleid besproken. Vervolgens gaan we in op de beleidsdoelgroepen en –setting en komen de doelen van het beleid aan de orde.
3.1 Beleidsdoelgroep en -setting Uit de probleemanalyse in hoofdstuk 2 blijkt dat vanuit internationaal perspectief alcoholgebruik onder jongeren in Nederland een groter probleem is dan (gemiddeld) onder volwassenen. Hoewel alcoholgebruik onder specifieke volwassenen zeker aandacht verdient (bijvoorbeeld ouderen, zwangeren, verkeersgebruikers en mensen met verslavingsproblematiek), zijn jongeren en jongvolwassenen de belangrijkste doelgroep van dit preventie- en handhavingsbeleid. Dit is namelijk de groep waarbij de risico’s het grootst zijn en dus het meeste maatschappelijke winst te behalen is.
12 < 18 jaar Het accent ligt nadrukkelijk op de groep onder de 18 jaar. Bekend is immers dat de gezondheidsschade van alcoholgebruik het grootst is onder de 18 jaar. Jongeren onder de 18 jaar zijn fysiek nog niet geheel volwassen en met name de hersenen zijn nog volop in ontwikkeling (tot 23 jaar). Alcohol kan deze ontwikkeling schaden. Met dit gegeven in het achterhoofd heeft de rijksoverheid de leeftijdsgrens voor verkoop én bezit van alcohol verhoogd naar 18 jaar. Het toezicht op de naleving van deze leeftijdsgrens wordt als een belangrijke prioriteit beschouwd binnen het gemeentelijk preventie- en handhavingsbeleid. Voor de doelgroep tot 18 jaar wordt samengewerkt in het regionale project FrisValley 2.0.
18t/m 24 jaar Voor 18-24 jarigen gaat het vooral om het voorkomen van overmatig alcoholgebruik. De uitgaansavonden zijn hierbij een belangrijk risicomoment. Gezien de ontwikkeling van de hersenen tot 23 jaar, de oververtegenwoordiging van de leeftijdsklasse tot 24 jaar in het uitgaansleven én de relatie van alcohol met het uitgaansleven (met de daarbij behorende risico’s op dronkenschap, soms uitmondend in een intoxicatie) ligt de nadruk van dit plan in het bijzonder op de uitgaansituatie. Daarbij is uitgaan een breed begrip: het gaat ook om het bezoeken van evenementen en feestjes thuis. Naast gezondheidsproblematiek is veiligheidsproblematiek een belangrijke motivatie om aandacht te besteden aan deze leeftijdsgroep. Project FrisValley 2.0 richt zich niet op de doelgroep 18 t/m 24 jaar. In Nijkerk is in de lokale nota gezondheidsbeleid ook de focus gericht op alcoholpreventie bij de jongere jeugd tot 18 jaar. De GGD heeft ook geen specifieke monitor voor de doelgroep van 18 t/m 24. Dit betekent dat we alleen de doelgroep van 18 t/m 24 kunnen voorlichten
10
3.2 Doelstellingen van beleid Artikel 43a van de DHW schrijft voor dat de doelstellingen van het beleid duidelijk moeten zijn. Gezien de wettelijke koppeling tussen preventie en handhaving (alcohol) worden de volgende doelstellingen gehanteerd zoals opgenomen in de lokale Nota gezondheidsbeleid Nijkerk 2012-2015 en de doelstellingen in het projectplan FrisValley 2.0. Tabel 3: Doelstellingen van beleid Nr. Doelstelling Indicator
Meetmoment
Uitstellen van de leeftijd waarop jongeren voor het eerst alcohol drinken
* Het percentage scholieren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs dat “ooit” alcohol heeft gedronken, daalt met 15% op regionaal niveau.
1 x per 4 jaar
Verminderen van de frequentie van alcoholgebruik door jongeren tot 18 jaar.
* Het percentage scholieren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs dat “afgelopen 4 weken” alcohol heeft gedronken daalt met 10% van 41% naar 31%
1x per 4 jaar
Terugdringen van de hoeveelheid alcohol die wordt gebruikt door jongeren tot 18 jaar. (Binge drinken)
* Het percentage scholieren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs dat “5 of meer alcoholische dranken bij 1 gelegenheid” heeft gedronken daalt met 10% van 30% naar 20%*
1x per 4 jaar
4
Verminderen van de fysieke beschikbaarheid van alcohol onder de 18 jaar.
De naleving van de leeftijdsgrens voor de verstrekking van alcohol stijgt van 25% naar 50% in 2016. De verhoging van de leeftijdsgrens naar 18 jaar voor zwak alcoholische drank zal naar verwachting een bijdrage leveren.
FrisValley 2.0 Regionale meting t/m 2015
5
Terugdringen van de door scholieren beleefde goedkeuring of onverschilligheid van hun ouders ten aanzien van hun alcoholgebruik
* Het percentage scholieren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs waarvan de ouders het goed vinden dat het kind drinkt daalt met 5% van 21% naar 16%
1x per 4 jaar
1
2
3
FrisValley 2.0 Regionale meeting, mits FrisValley wordt gecontinueerd
GGD
GGD
GGD
* Bron: E-MoVo VGGM 2011
11
3.3 Beïnvloedingsfactoren alcohol en jongeren Uitgangspunt is dat inwoners en ondernemers in Nijkerk risicobewust en verantwoordelijk met alcoholhoudende drank om moet leren gaan. Beïnvloedbare omgevingsfactoren die in Nijkerk kansrijk worden geacht zijn de handhaving van leeftijdsgrenzen, het beperken van de aanwezige promotie van alcohol en het beïnvloeden van de normen in de sociale omgeving van het individu en het overheidsbeleid. De focus bij het beïnvloeden van deze factoren ligt op de jongere en zijn/haar omgeving. De WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) concludeert in haar overzicht van alcoholstudies dat alcoholproblemen het best kunnen worden beoordeeld vanuit de context waaruit zij voortkomen . De context staat in dit geval voor de omgeving van het individu en alle factoren in de omgeving die invloed uitoefenen op zijn of haar drinkgedrag. Belangrijke omgevingsfactoren zijn volgens de WHO: • de prijs van alcohol, • het beschikbare assortiment, • het aantal plaatsen waar alcohol verkocht wordt, • leeftijdsgrenzen en de naleving en handhaving daarvan, • de aanwezige promotie van alcohol; • normen in de sociale omgeving van het individu en het overheidsbeleid. De Handreiking Gezonde Gemeente beveelt een basispakket aan voor lokaal alcoholbeleid: • de beschikbaarheid van alcohol verlagen door het aantal verkooppunten en hun openingstijden te beperken; • controle uitoefenen door leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop na te leven en de regels voor doorschenken en openbare dronkenschap te handhaven; • maatschappelijke normen beïnvloeden door sociale marketing, oftewel het continu agenderen van het onderwerp ‘risico’s van alcoholgebruik’ in alle relevante gemeentelijke sectoren, organisaties en media; • normen in de omgeving beïnvloeden door verspreiding van basisinformatie over de risico’s van alcoholgebruik.
12
Hoofdstuk 4 Bewustwording en Educatie In hoofdstuk drie is uitgelegd dat preventie activiteiten het beste gericht kunnen zijn op de omgeving van de jonge drinker. Daarom zullen de educatieve en communicatieve activiteiten ook primair gericht zijn op de omgeving van de jonge drinkers. Jongeren zijn wel direct doelgroep voor zover het gaat om voorlichting op scholen en om nalevingscommunicatie m.b.t. de strafbaarstelling van alcohol bezit. Daar is de gemeente als toezichthouder een goede zender van communicatie. De drie belangrijkste intermediairs die invloed kunnen hebben op het alcoholgebruik van jongeren zijn: Scholen voor voortgezet onderwijs (VO); Ouders; Alcoholverstrekkers. Daarnaast vormt de algemene publieksvoorlichting een vierde pijler van Bewustwording en Educatie.
4.1 VO-scholen De school is een belangrijke pedagogische omgeving voor jongeren. Ook rondom alcoholgebruik leren jongeren op school wat wel en niet verstandig is. Gedragsverandering creëren via voorlichtingsprogramma's blijkt lastig, zo niet onmogelijk (Babor, 2010). Toch is het niet onverstandig dat jongeren geïnformeerd raken over de risico's van alcoholgebruik. Niet om gedrag te beïnvloeden maar om het gebruik te de-normaliseren en daarmee aan draagvlak te werken voor effectievere gedragsmaatregelen als handhaving en specifieke regelgeving. Met name de informatie over wat alcohol met de hersenontwikkeling doet is hierbij van belang. Voor de introductie van de nieuwe leeftijdsgrens gaf het merendeel van de leerlingen in Nederland nog aan alcohol te drinken op schoolfeesten (van Dalen e.a., 2013). Ook externe schoolactiviteiten zijn lang niet altijd alcoholvrij. Gezien de nieuwe leeftijdsgrens is de groep die mag drinken gedecimeerd en daarmee lijkt een alcoholvrij schoolbeleid de meest voor de hand liggende keuze. Een ontwikkeling waarbij de school tevens nog meer haar voorbeeldfunctie kan waarmaken richting de leerlingen.
4.1.1 Alcoholvrije scholen Regionaal zijn in samenwerking met 5 andere regio’s en het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid een krant, facebookpagina, app en film gemaakt om scholen te informeren over de nieuwe wet en wat dat voor hen betekent. Hierbij zijn uitdrukkelijk de ervaringen verwerkt van alcoholvrij beleid in de regio en het land. Deze zijn onder de aandacht gebracht op een regionale bijeenkomst. In het overleg met de VO scholen zal worden gemonitord hoe scholen omgaan met de nieuwe leeftijdsgrens en dronkenschap in relatie tot schoolfeesten, kampen, excursies en studiereizen. Nijkerk was de eerste gemeente in Nederland waar alle scholen voor het middelbaar onderwijs formeel alcoholvrij zijn (2011). Het predicaat “alcohol vrije school” werd uitgereikt aan Accent Nijkerk, het Corlaer college, het Van Lodenstein College (Hoevelaken) en het Groenhorst College.
13
Campagnewedstrijd Om scholieren in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs op een actieve positieve manier bewust te maken van de nieuwe leeftijdsgrens, is in maart 2014 door FrisValley een regionale wedstrijd georganiseerd7 waarbij jongeren een communicatie-uiting over de 18 jaargrens voor alcohol konden maken(Accent Praktijkonderwijs Nijkerk heeft de wedstrijd gewonnen). Gedurende de looptijd van dit Preventie- en Handhavingsplan Alcohol wordt in overleg met de scholen bekeken in hoeverre we dergelijke acties kunnen gebruiken om jongeren actief te betrekken bij het verspreiden van informatie over de risico’s van alcoholhoudende drank.
4.2 Ouders en de thuissituatie Ouders weten vaak niet goed om te gaan met het stapgedrag van hun puber. Ze onderschatten de eigen invloed terwijl zij wel degelijk invloed hebben op het alcoholgebruik van hun kinderen (van der Vorst, 2006). Ook na het zestiende levensjaar. De beschikbaarheid van alcohol in huis en het stellen van regels zijn instrumenten om alcoholgebruik tegen te gaan. Uit onderzoek blijkt dat naarmate jongeren vaker met hun ouders drinken, zij ook vaker met hun vrienden drinken. Beschermende factoren zijn een goede band tussen ouder en kind en een eenduidige normstelling door de ouders. Een slechte ouder-kind relatie en psychische problematiek of middelengebruik van de ouders zijn risicofactoren. Ouders zouden zich meer bewust moeten zijn van de rol die ze kunnen spelen om de schade van alcohol- en drugsgebruik tijdens het uitgaan te voorkomen of te beperken. Ambitie van de gemeente is om ouders hiervan bewust te maken en ze te helpen hun verantwoordelijkheid en rol steviger op te pakken. Doel: ouders kunnen beter over alcohol praten met hun kind, met andere ouders en duidelijkere (liefst gezamenlijke) grenzen stellen.
4.2.1 Aanpak per Kern (APK) Iedere kern is anders, en ook het alcohol- en drugsgebruik is in iedere kern anders. De eigen kern vormt een overzichtelijke omgeving waar al veel verbanden liggen. De afgelopen jaren zijn in de regio dan ook goede ervaringen opgedaan met een wijkgerichte aanpak van bewustwording en educatie: “Aanpak per Kern”. Ouders zijn daarbij de belangrijkste doelgroep, maar de opzet in impact is veel breder. Gemeente Nijkerk is begin 2014 gestart met de pilot APK. De APK wordt uitgevoerd door de preventieopbouwwerker van Welstede en de jongerenwerker van Stichting Jeugd en jongerenwerk Gemeente Nijkerk. Bij goede resultaten kijken we in 2015 in hoeverre dit verder kan worden gecontinueerd. De aanpak is in Ede door de welzijnsorganisatie Welstede afgelopen jaren met succes opgezet. De aanpak is ontwikkeld rondom de ketenproblematiek in enkele buitendorpen. Het betrof niet alleen alcohol, maar ook drugs. Kenmerkend is dat de gemeente geen (zichtbare) rol op zich neemt. Doel Aanpak per kern: Bewustwording en gedragsverandering alcoholgebruik onder jongeren
7
Leerlingen van Accent Nijkerk hebben de campagnewedstrijd gewonnen.
14
Voorbeeld APK EDE Een preventieopbouwwerker (Ede) sprak met verschillende organisaties in elk dorp alvorens mensen bijeen te brengen. De wijkagent, de dominee, ouders, het schoolhoofd en jongerenwerkers zaten samen aan tafel en bekeken wat in hun dorp de beste manier is om ouders bijeen te brengen. Samen met alle betrokkenen werden vervolgens succesvolle voorlichtingsavonden georganiseerd voor ouders en voor jongeren. Daardoor is een samenwerking ontstaan tussen ouders onderling en met lokale organisaties. In de dorpen blijft de komende jaren een werkgroep actief. Deze zorgt voor steeds nieuwe voorlichtingen, verzorgt publiciteit in verschillende media, via affiches, flyers enzovoort. De werkgroep onderhoudt contacten met de horeca, winkeliers en de organisatoren van dorpsfeesten en zorgt dat ook daar het thema alcohol- en drugspreventie goed wordt uitgewerkt. Daarnaast zijn de leden van de werkgroep de voelsprieten in het dorp voor alcohol en drugsgebruik. Zij betrekken zo nodig politie en overheid erbij. Bovendien zijn de leden van de werkgroep vertrouwenspersonen voor ouders en jongeren als het gaat om drugs en alcohol. In het kader van FrisValley zal tot eind 2015 in 8 à 9 kernen in de regio, waaronder drie kernen van Nijkerk, op deze wijze gewerkt worden aan bewustwording en educatie van ouders (en andere doelgroepen).
4.2.2 Oudervoorlichting (op scholen) In de gemeente Nijkerk is afgelopen jaren (tot en met 2014) ingezet op het voorlichten van ouders via het programma Gezonde School en Genotmiddelen dat wordt geboden door de GGD Midden Nederland. Dit is een integraal schoolpreventieprogramma voor basis- en voortgezet onderwijs en MBO over alcohol, roken en drugs. Daarnaast verzorgen Victas, St. Jeugd en Jongerenwerk Gemeente Nijkerk, Moedige Moeders, Halt ook lessen over riskante genotmiddelen en hieraan gerelateerde problematiek op VO-scholen. Vanaf 2015 behoort deze voorlichting aan ouders en jongeren en tot de taken van het CJG / Gebiedsteam.
4.3 Alcoholverstrekkers Met de term alcoholverstrekkers bedoelen we alle personen die verantwoordelijk zijn voor een adequate naleving van de leeftijdsgrenzen voor alcoholverkoop. Dat kunnen zijn horecaondernemers, barpersoneel, barvrijwilligers, caissières, filiaalmanagers etc. Van deze alcoholverstrekkers verwachten we dat ze de leeftijdsgrens voor de verstrekking van alcohol naleven, evenals het verbod op doorschenken bij dronkenschap en toelaten van personen in kennelijke staat van dronkenschap in hun zaak/ruimte.
4.3.1Training Belangrijk is vooral dat alcoholverstrekkers zich bewust zijn van hun verantwoordelijke taak en in staat zijn juist te handelen, ook wanneer er weerstand is bij de klant. Om alcoholverstrekkers hierin te bekwamen zijn geteste trainingsprogramma’s ontwikkeld, zoals de Barcode voor barpersoneel in horeca en de IVA training voor barvrijwilligers. Er is ook een speciale IVA-training voor evenementen. Uitgangspunt is dat we in samenwerking met onze partners (VGGM, Victas, etc.) willen zorgen dat de bekendheid van de trainingen wordt vergroot en de deelname eraan wordt gestimuleerd. Daarnaast is een goede training voor de buitengewoon opsporingsambtenaren (BOA’s) noodzakelijk om zowel drugs- en alcoholsymptomen goed te kunnen herkennen.
15
4.3.2 Ondersteuning bij communicatie leeftijdgrenzen Alcoholverstrekkers ervaren de nieuwe leeftijdsgrens van 18 jaar vaak als een door de overheid opgelegde maatregel die zij maar moeten zien te communiceren. Om die reden zijn door het project FrisValley 2.0 door de toezichthouders eind 2013/begin 2014 vele tienduizenden viltjes en tientallen posters verspreid onder alcoholverstrekkers waar veel jeugd komt. Als daar behoefte aan blijkt te bestaan zal deze actie nog 1-2 maal worden herhaald.
4.3.3 ProjectniX Begin 2014 is door het project FrisValley 2.0 een samenwerking aangegaan met horecaondernemers van grote dancings uit de regio. In een convenant hebben de ondernemers, onder de naam Project niX, samen afgesproken tot eind 2015 ieder 4 alcoholvrije feesten/evenementen te organiseren voor de doelgroep 15 t/m 17 jaar. De feesten worden volgens een vaste opzet georganiseerd, waaronder een voorlichtingsavond voor ouders de dag voor het evenement en blaastesten bij de ingang (tegen indrinken)tijdens het evenement. Meer informatie over de feesten is te vinden op www.projectnix.nl. Na 2015 zullen we bezien of en hoe er behoefte bestaat aan een vervolg hierop.
4.3.4 Alcoholbeleid sportverenigingen Uit de ervaring in project FrisValley is gebleken dat alcoholbeleid in sportverenigingen afwezig, gefragmenteerd en/of onbekend is en daarom ook slecht wordt nageleefd. Ook het contact met gemeenten over alcoholbeleid in sportkantines is nog te beperkt. Om het alcoholbeleid voor jongeren in sportkantines te verbeteren is het van belang dat zowel betrokken ambtenaren bij de gemeente als de besturen van de sportclubs en beheerders van de kantines overtuigd zijn van de noodzaak om het alcoholgebruik te reduceren. Het is van belang dat ook de sportverenigingen zich bewust zijn van de gezamenlijke verantwoordelijkheid het alcoholgebruik onder de 18 jaar en overmatig alcoholgebruik bij de oudere doelgroep te voorkomen. In de genoemde Aanpak per Kern kunnen sportverenigingen meegenomen worden als partner van de op te bouwen werkgroep. Daarnaast worden de sportverenigingen ook meegenomen in het toezicht door de gemeente.
16
Hoofdstuk 5 Regelgeving en Handhaving Regelgeving is geen verplichtend onderdeel van het gemeentelijke Preventie en handhavings-plan. Toch is het een onmisbare factor van een integraal alcoholbeleid. Toezicht op de naleving van de Drank- en horecawet is een (belangrijk) sluitstuk van een integrale aanpak van alcoholmatiging bij jongeren, die ook voorlichting en communicatie omvat. Toezicht wordt uitdrukkelijk zowel preventief als repressief in gezet. Doel van het toezicht op de Drank- en Horecawet is niet om zoveel mogelijk overtreders op te sporen en te beboeten, maar om de (spontane) naleving ervan te bevorderen.
5.1 Regelgeving In de gemeente Nijkerk zijn regels op het gebied van alcoholgebruik naast de Drank- en Horecawet verankerd in de APV en de Drank- en Horecawet verordening. Daarnaast gaan we in op de regels die gelden voor indrinkplaatsen. 1. Algemene Plaatselijke Verordening (APV) In de APV zijn de regels opgenomen voor horecabedrijven en het gebruik van alcoholhoudende dranken in de openbare ruimte, voor zover dit niet geregeld is in de DHW. 2. Drank- en Horecawet verordening (DHW) In de gemeente Nijkerk is sinds begin 2014 een nieuwe Drank- en Horecawet verordening van kracht. In deze verordening worden o.a. het schenken van sterke drank, schenktijden en het beleid ten aanzien van schenken van alcohol op feesten en partijen van derden geregeld. De DHW biedt gemeenten de mogelijkheid om voorwaarden te stellen aan het verlenen van een ontheffing van de DHW, zoals dat bij evenementen het geval is (artikel 35, lid 2). Van die mogelijkheid wordt gebruik gemaakt door in de aanvraag van de ontheffing een ‘alcoholmodule’ mee te nemen. De gemeentelijke BOA heeft slechts de bevoegdheid om toezicht te houden op de DHW artikelen (toegang bieden aan dronken personen en naleving leeftijdsgrens). Handhaving met betrekking tot het schenken aan dronken personen is voorbehouden aan de BOA en de politie.
5.2 Naleven van de leeftijdsgrens Het naleven van de leeftijdsgrens voor alcohol blijkt moeilijk voor veel alcoholverstrekkers weten we uit onderzoek (Roodbeen e.a., 2014). Dit geldt ook voor het naleven van de bepalingen rondom dronkenschap en doortappen. De naleving van de wet door alcoholverstrekkers kan worden vastgesteld aan de hand van het Mysteryshoponderzoek. Hierbij worden jongeren onder de 18 jaar ingezet, om de naleving van de leeftijdsgrenzen te toetsen. Ze volgen een vast protocol dat is uitgewerkt door de Universiteit Twente en het Nederlands Instituut voor Alcoholbeleid (STAP). Het wordt zo uitgevoerd dat jongeren geen strafbare handelingen verrichten. Met het nalevingsonderzoek kan per setting en zelfs per locatie worden bepaald hoe de naleving van de leeftijdsgrens in de praktijk wordt uitgevoerd. Op evenementen is de naleving nog een fractie lastiger. In een Mysteryshoponderzoek bij 10 evenementen in de regio bleek de naleving in 2011 0% (Franken, 2011). Door de schaalgrootte, tijdelijke personeelskrachten en het gebrek aan een structurele controlesystematiek is de naleving slecht.
17
5.2.1 Indrinkplaatsen Eén van de aandachtspunten voor komende jaren is de regelgeving voor indrinkplaatsen. Vanuit de horeca wordt aandacht gevraagd voor het feit dat veel jongeren thuis in zullen drinken, dit in de openbare ruimte doen of gebruik maken van een voorziening die er al is, zoals keten. Er worden bij indrinkplaatsen 3 typen voorzieningen onderscheiden: • (Semi)-Commerciële keten; • Buurtketen; • (Verlengde) huiskamerketen, waarbij drank door 1 persoon uitgedeeld (mag bij roulatie) of waarbij drank zelf wordt meegenomen. Ten aanzien van het gebruik in de openbare ruimte geldt dat dit voor jongeren onder de 18 in elk geval strafbaar is op grond van artikel 45 Drank- en Horecawet. Alleen de toezichthouder Drank- en Horecawet en de politie mogen hierop verbaliseren. Voor personen ouder dan 18 is in de APV bepaald dat op bepaalde plaatsen zoals in winkelcentra en speeltuinen geen alcohol mag worden genuttigd. Nijkerk heeft als aangewezen gebied de volgende omschrijving ‘De bebouwde kom’. Volgens de jurisprudentie is dit te vaag omschreven. In 2015 dient het aangewezen gebied opnieuw te worden te worden omschreven door het duidelijk aangeven van locaties.
5.3 Risicogericht toezicht & hotspots Door de BOA’s worden hotspots in kaart gebracht waar verwacht wordt dat actieve handhaving een belangrijke rol speelt in alcoholpreventie bij jongeren. Per hotspot wordt de kans op overtreden in kaart gebracht. Hierbij tellen aspecten als deurbeleid, toezicht op gebruik, het gebruik van leeftijdscontrolesystemen, openingstijden, doelgroep en naleving een rol. Figuur 2 laat zien hoe de verschillende typen verkopers kunnen worden ingedeeld in een risicopyramide. Figuur 2: Risicopyramide
Permanent risico
Beperkt risico
Nagenoeg geen risico
Structurele overtreders zonder systeem
Systeem in opbouw, uitvoering nog onvoldoende
Goed systeem en goede uitvoering
Gestreefd wordt naar een controlefrequentie van minimaal 6 keer per jaar voor de hotspots met een permanent risico. Voor de hotspots met een beperkter risico is één inspectie per kwartaal noodzakelijk om de naleving effectief te blijven beïnvloeden (Wagenaar e.a., 2005). Voor de groene categorie met een beperkt risico volstaat één controle per jaar.
18
5.3.1 Risicoanalyse Om een praktijkgerichte risicoanalyse uit te kunnen voeren zijn, worden ter aanvulling op de GGD onderzoeken en Mysteryshoponderzoek, andere bronnen geraadpleegd. In eerste instantie zijn dat: politie, jongerenwerk, veldwerk verslavingszorg en de DHW BOA’s. Van deze partners wordt jaarlijks, via een gestandaardiseerde vragenlijst/ expertbijeenkomst/interviews, gevraagd aan te geven wat zij als de belangrijkste risico’s zien. De risicokenmerken, risicolocaties en tijdstippen staan daarbij centraal.
5.4 Regionale BOA Pool Sinds 1 januari 2013 voeren de gemeenten die deelnemen aan FrisValley 2.0 gezamenlijk het wettelijke toezicht op de Drank- en Horecawet uit via een regionale BOA pool. Formeel is dat vastgelegd in een convenant met als basis wettelijke regelingen en het projectplan FrisValley 2.0 2012-2015. Praktische afspraken zijn ambtelijk vastgelegd. Een eerste lichting van 7 BOA’s zijn daarvoor in company als regionale groep opgeleid. Regionaal is een minimale inzet van 0,1 fte BOA capaciteit/10.000 inwoners voor toezicht op de DHW afgesproken. Gemeente Nijkerk heeft voor het toezicht op de DHW 0,89 fte beschikbaar gesteld voor de uitvoering en leidinggevende taken (BOA’s). Daarnaast vervullen de overige BOA’s een belangrijke signalerende functie op het gebied van jeugd en alcohol, doordat zij in contact proberen te treden met jeugd op hangplekken. Conform de werkwijze van de NVWA8 zijn er 2 typen controles: • Basiscontrole (BC): gericht op preventief contact met de verstrekker (o.a. voorlichting en advies), controle vergunningen en inrichting, voorgesprekken met evenementen, etc. Ook het uitdelen en hercontroleren van de horecamap. Deze controle leent zich bij uitstek voor combineren met integraal toezicht met bijvoorbeeld brandveiligheid en/of milieu. •
8
Controle Alcohol en Jongeren (CA&J): gericht op leeftijdsgrenzen (art 20 lid 1 en 4 DHW), bezit van alcohol door jongeren in de openbare ruimte (art 45 DHW), controle op dronkenschap (art 20 lid 6 DHW; art 453 Wetboek van Strafrecht (WSr)) en doorschenken (art 252 WSr). Deze controles kunnen deels ook preventieve zichtbare controles zijn. Het gaat hierbij ook om controle van risicoplekken die niet gebonden zijn aan verstrekkers (bv hangplekken, de bredere omgeving van evenementen). Voor zover het om de openbare ruimte gaat kan deze controle uitstekend gecombineerd worden met controles gericht op openbare orde (geluid/overlast) en sluitingstijden. Het merendeel van de controles heeft een repressief karakter en vindt plaats in burger. Waar effectief moet echter zeker gebruik gemaakt worden van aangekondigde en/of zichtbare preventieve inspecties om een maximaal effect te bereiken.
Handreiking Drank- en Horecawet voor gemeenten, VWS 2012 19
5.5. Nalevingsbeleid In de handhaving is het wegen van de aard en de ernst van een overtreding het uitgangspunt voor de wijze van sanctionering. Een kleine overschrijding van de terrasgrenzen vraagt een andere sanctie dan een terras waar helemaal geen vergunning voor is verleend. Kortom de sanctie moet evenredig zijn vergeleken met de overtreding. De proportionaliteit komt ook terug in de keuze om bij aanhoudende overtredingen steeds zwaarder te sanctioneren dan bij een éénmalige fout. Zo kan begonnen worden met een waarschuwing en geëindigd met intrekking van de horecavergunningen. Overheden hebben beoordelingsruimte bij hun wijze van handhavend optreden. In het vastgestelde Drank en Horeca Nalevingsbeleid gemeente Nijkerk 2013 is vastgelegd op welke wijze wordt opgetreden tegen de meest voorkomende overtredingen. Uiteraard kunnen zich altijd uitzonderingsgevallen voordoen. In die gevallen kan van het beleid worden afgeweken. Hierbij wordt gemotiveerd waarom een lichtere of een zwaardere sanctie wordt gegeven. Afwijken van beleid Er bestaat de mogelijkheid om van het basis beleid af te wijken. Indien sprake is van verzwarende omstandigheden of excessen dan kan besloten worden om een zwaardere sanctie op te leggen dan het beleid voorschrijft. Ook is het mogelijk om in onvoorziene uitzonderingssituaties een lichtere of geen sanctie op te leggen. Hiervan zal echter niet snel sprake zijn. In beide gevallen geldt een verzwaarde motiveringsplicht. Bijzondere verantwoordelijkheid voor exploitanten en leidinggevenden Zowel de DHW als de APV stellen specifieke eisen aan de horecaondernemer en zijn leidinggevenden. Aan deze personen worden bijzondere eisen gesteld ten aanzien van onder meer hun levensgedrag, leeftijd en functioneren. Het zijn dan ook primair deze personen die de rust en orde in en rondom hun horecagelegenheid moeten waarborgen.
5.6 Nalevingscommunicatie Het is van belang de communicatie naar de diverse doelgroepen in goed overleg met deskundigen vorm te geven. Doel van Nalevingscommunicatie is om een gedragsverandering te veroorzaken bij de doelgroep. De volgende elementen maken in ieder geval onderdeel uit van de nalevingscommunicatiestrategie. •
Educatieve communicatie: uitleg van de regels, de argumenten voor deze regels, uitleg over mogelijke hulpmiddelen om na te kunnen leven. Dit is nodig als onduidelijkheid over de regels naleving in de weg staat. In 2014 krijgen alle horecaondernemers en de para-commerciële instellingen een horecamap met de vergunning, terrastekening en andere zaken uitgereikt van de toezichthouders. Deze map vormt de basis voor controles. De uitreiking en controle momenten worden tevens gebruikt voor educatieve communicatie.
20
•
Dreigende communicatie: communicatie over controles, sancties, uitbreiding toezichtscapaciteit, toezichthouders in uniform. Deze vorm beïnvloedt de subjectieve pakkansbeleving en kan effectief zijn als blijkt dat de regels bewust overtreden worden. In FrisValley verband wordt met enige regelmaat gecommuniceerd over de resultaten van het regionale toezicht. Eind 2013 is de naleving onderzocht met behulp van mysteryshoppers. Deze resultaten zijn besproken met alle ondernemers als een vorm van nalevingscommunicatie. Het doel was niet om sancties op te leggen (verboden op basis van mysteryshoppen), maar om de naleving te onderzoeken en te bevorderen.
•
Normatieve communicatie: bijvoorbeeld een interview met een ondernemer die de regels goed naleeft, een nieuwsbericht waarin het percentage nalevers wordt genoemd in plaats van het aantal overtreders. Oftewel: het communiceren van gewenste norm, ervan uitgaande dat de gemiddelde mens graag aan de algemeen geldende norm wil voldoen.
5.6.1. Evenementen Bij de aanvraag van evenementenvergunningen waarbij ook ontheffing wordt gevraagd van het verbod om zwak-alcoholhoudende drank te verkopen wordt (ook bij wijze van bewustwording) expliciet navraag gedaan naar de wijze waarop tijdens het evenement de alcoholverstrekking plaats vindt. De ontheffing wordt op basis van de antwoorden van aanvrager niet geweigerd, maar de vragen dienen als bewustwording van het belang van een goede naleving van de leeftijdsgrenzen op het evenement. Desgewenst worden aanvullende voorwaarden gesteld aan de ontheffing. Ook controleert de toezichthouder wat er van de voornemens terecht komt. De resultaten worden waar nodig nabesproken en meegenomen in vervolgvergunningen.
21
Hoofdstuk 6 Activiteiten en financiën Zoals in dit plan naar voren komt liggen lokale, regionale en landelijke activiteiten in elkaars verlengde. De gemeente Nijkerk vult de regionale prioriteiten aan met eigen accenten, zoals Aanpak per kern. Binnen diverse nota’s wordt vorm gegeven aan het gemeentelijke gezondheidsbeleid. De in dit plan opgenomen activiteiten zijn in lijn met het Gezondheidsbeleidsplan van de gemeente Nijkerk 2012-2015.
6.1 Samenvatting activiteiten In onderstaand overzicht zijn de voor Nijkerk geformuleerde acties onder elkaar gezet. Het overzicht geeft een globaal beeld van de fasering in de uitvoering. De uitvoering van het gemeentelijke gezondheidsbeleid en de afstemming met ketenpartners vindt plaats binnen de huidige formatie van Samenlevingszaken en team BOA. Tabel 6a. Huidige activiteiten n.a.v. Fris Valley 2.0 en lokale gezondheidsnota
Activiteiten 2012 t/m 2015 Soort Preventie- en structurele activiteiten Inzet St. Jeugd en Jongerenwerk Voorzetting op het gebied van alcoholpreventie BOA Pool Voortzetting Inzet Indigo (GGZ centraal) Voorzetting collectieve preventie psychische problemen op het gebied van verslavingen GGD monitor E-Movo Voorzetting Alcoholgebruik & drugsgebruik jongeren Victas spreekuur Voortzetting Frisvalley 2.0 Nalevingsbeleid en opstellen Risicoanalyse Mysteryshoponderzoek Campagnemateriaal, schoolwedstrijden,films, folders etc.
Opstellen lokaal en regionaal beleid alcoholmatiging FrisValley 2.0 Plan van Aanpak Aanpak per kern: drugs & alcohol Accent: jongeren & ouders voorlichting en bewustwording
Fasering
Financiering
Structureel
Onderdeel van Budgetsubsidie
Structureel Structureel
Reguliere uren Onderdeel van Budgetsubsidie
Structureel
Inwonerbijdrage
Structureel
Centrum gemeente Amersfoort
* FrisValley
Structureel
* FrisValley * FrisValley
2012 -2015 2012 -2015
Reguliere uren / FrisValley FrisValley FrisValley
* FrisValley
2012 -2015
Reguliere uren / declarabele uren FrisValley
Lokaal Pilot
2014 -2015
Inkoop door Gemeente & FrisValley
22
Tabel 6b. Geraamde activiteiten & nieuwe projecten vanaf 2015
Activiteiten 2015 t/m 2019 Preventie- en structurele activiteiten Inzet St. Jeugd en Jongerenwerk op het gebied van alcoholpreventie. Maand thema’s, voorlichting op scholen, Fris Café BOA Pool Inzet Indigo (GGZ centraal) collectieve preventie psychische problemen op het gebied van verslavingen Afstemmen en ontwikkelen preventieve activiteiten Verslavingsbreed o.a. weerbaarheidstrainingen voor jongeren - Afstemmen cliëntondersteuning van signaleren tot gespecialiseerde zorg. - Wegwijzer voor scholen, ouders en professionals (gebiedsteams) aansluiten bij digitale sociale kaart Victas spreekuur Projecten Aanpak per kern: drugs & alcohol - Accent aandacht voor alcoholschenkers (m.n. sportverenigingen & horeca) - Continue aandacht voor ouders en jongeren Extra training voor Nijkerkse BOA’s. Signaleren alcohol en drugssymptomen Onderzoek & monitoring In kaart brengen daadwerkelijk alcohol- en drugsgebruik. O-meting voor trend onderzoek. Optie onderzoeken om data van politie te koppelen GGD monitor E-Movo alcoholgebruik & drugsgebruik jongeren
Soort
Fasering
Financiering
Voorzetting
Structureel
Onderdeel van Budgetsubsidie
Voortzetting Voorzetting
Structureel Structureel
Reguliere uren Onderdeel van Budgetsubsidie
Nieuw
Start 2015
Budget extra contactmoment GGD inwonerbijdrage
Nieuw
2015-2017
Budget extra contactmoment
Voortzetting
Structureel
Centrum gem. Amersfoort
Project
2016-2017
Vanuit Nota Volksgezondheid Inkoop door gemeente
Nieuw
Opleidingsplan
Nieuw
Start 2015 1x per 2 jaar
Koppelen aan het nog vast te stellen. Integraal veiligheidsplan
Voorzetting
1x per 4 jaar (2016) structureel
Inwonerbijdrage
6.2 Financiën In tabel 7a en 7b zijn vanuit de Nota gezondheidsbeleid Nijkerk 2012-2015 structureel budgetten opgenomen voor de uitvoering (activiteiten). Voorgesteld wordt om de activiteiten voort te zetten voor de periode 2016 t/m 2019. Waar nodig en gewenst worden activiteiten en budget omgezet om een zo groot mogelijk maatschappelijk rendement te behalen. Wijzigingen vinden altijd via de reguliere besluitvorming plaats
23
Tabel 7a. Geraamd budget 2012 -2015 Alcohol en drugspreventie
Geraamd budget per jaar (periode 2012 – 2015) Preventie- en structurele activiteiten Preventiebudget alcohol en drugs Preventiebudget alcohol verslaving o.a. subsidies en nieuw: afstemmen cliëntondersteuning Vanuit gezondheidsbeleid bijdrage deelname Fris Valley Budget extra contactmoment vanaf 2015 GGD monitor E-Movo Alcoholgebruik & drugsgebruik jongeren Uitvoering Nalevingsbeleid gemeente Boa’s Nijkerk 2013 Fris Valley 2.0 Fris Valley o.a.: Provinciale subsidie voor - Mysteryshop onderzoek activiteiten Fris Valley - Campagne -
Opstellen regionaal beleid
Projecten - Aanbestedingstraject Welstede & St. Jeugd en Jongerenwerk gemeente Nijkerk - Pilot 2 jaar
Ambtelijke inzet Fris Valley Provinciale subsidie voor lokale activiteiten vanuit Fris Valley 2.0 Welstede = € 25.000 per jaar, pilot 2 jaar over budget periode 4 jaar Budget extra contactmoment
St. Jeugd en Jongerenwerk = € 8.150 per jaar, pilot 2 jaar Totaal budget (product 6.710 & 6.621)
€ 9.764
€ 15.000 € 4.850 Inwonerbijdrage Reguliere uren
€ 2.500
Reguliere uren € 12.500
€ 8.150
€ 52.764
Tabel 7b. Geraamd budget 2016 -2019 Alcohol en drugspreventie
Geraamd budget per jaar (periode 2016 – 2019) Preventie- en structurele activiteiten Preventiebudget Verslavingen Preventiebudget alcohol en drugs o.a. subsidies en afstemmen cliëntondersteuning Budget extra contactmoment o.a. weerbaarheidsprogramma’s Verslavingsbreed Uitvoering Nalevingsbeleid gemeente Boa’s Nijkerk 2013 Projecten Extra training voor Nijkerkse Boa’s Leren signaleren drugssymptomen - Inkoop: vervolg Aanpak per Kern Vanuit gezondheidsbeleid € 20.000 structureel geraamd budget Budget extra contactmoment Onderzoek & monitoring 0-meting en trendonderzoek alcohol- €15.000 opgenomen in kadernota en drugsgebruik 2015 wegens o.a. wegvallen Monitoring 1x per 2 jaar activiteiten en cofinanciering van Fris Valley
GGD monitor E-Movo
Alcoholgebruik & drugsgebruik jongeren
Totaal budget inclusief middelen collegeprogramma (product 6.710 & 6.621) Totaal budget zonder extra middelen
€ 9.764
€ 8.000
Reguliere uren
Opleidingsbudget € 15.000 € 5.000 €15.000 Opgenomen in het collegeprogramma Inwonerbijdrage € 52.764 € 37.764
24
Literatuurlijst Babor e.a. (2010). Alcohol no ordinary commodity. Oxford: University press. Bosman, A., Franken F. (2014) Alcoholverstrekking in supermarkten en horecagelegenheden aan jongeren onder de 16 jaar. Nalevingsonderzoek Regio FoodValley 2013, Utrecht: STAP Crews, F.T., Braun, C.J., Hoplight, B., Switzer, R.C. 3rd, & Knapp, D.J. (2000). Binge ethanol consumption causes differential brain damage in young adolescent rats compared with adult rats. Alcohol: clinical and experimental research, 24(11), 1712-1723. Van Dalen, W.E., Franken, F., de Greeff, J., Mulder, J., van Straten, P. & van der Wulp, N.Y. (2013). Het perspectief voor de Alcoholvrije School in Nederland. Utrecht: STAP Franken, Fieke, Straten, van Pauline, Hoof, Joris. (2011) Naleving leeftijdsgrenzen bij Evenementen Alcohol en Jongeren in De Vallei. Utrecht/Twente: STAP/Universiteit Twente. Holder, H. D. (1998). Alcohol and the Community: A Systems Approach to Prevention. Cambridge: Cambridge University Press. Korte, de (2007) Alcoholgebruik bij middelbare scholieren in Twente. Enschede: Universiteit Twente. Reynolds, R.I. (2003). Building Confidence in Our Communities. London: London Drug Policy Forum. Van der Vorst, H., Engels, R.C.M.E., Meeus, W., & Dekovic, M. (2006). Parental Attachment, Parental Control, and Early Development of Alcohol Use: A Longitudinal Study. Psychology of Addictive Behaviors , Vol. 20, No. 2, 107–116 Verdurmen, J., Monshouwer, K., Dorsselear, S. van, Lokman, S., Vermeulen-Smit, E., & Vollebergh, W. (2012). Jeugd en riskant gedrag 2011: Kerngegevens uit het peilstationsonderzoek scholieren. Utrecht: Trimbos-instituut. Wagenaar, A.C., Toomey, T.L. & Erickson, D.J. (2005). Complying With the Minimum Drinking Age: Effects of Enforcement and Training interventions. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 29, 2, 255-262 Wilk EA van der (RIVM). Zijn er verschillen in alcoholgebruik tussen Nederland en andere landen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, http://www.nationaalkompas.nl Nationaal Kompas Volksgezondheid\Determinanten\Leefstijl\Alcoholgebruik, 12 december 2013.
25
