Geluid opnemen en bewerken • Geluidregistratie:
CoolEdit (CTWave, Cubase, Cakewalk …)
PRAAT : Cool Edit • Cool Edit is met name geschikt om goede opnames te maken en deze te masteren
Masteren • PRAAT is met name geschikt om fonetisch onderzoek mee uit te voeren • Geluidanalyse:
PRAAT
Cool Edit Pro
Cool Edit Pro
• Cool Edit Pro is een complete multitrack digital audio recorder plus editor en mixer voor Windows
1
Geluid Genereren
Via generate menu
2
PRAAT geschikter
Cubase geschikter
Muziek Opnemen
Sporen worden gemixt naar twee sporen
3
Cool Edit zeer geschikt voor het bewerken van afgemixte songs
Masteren
Masteren • Vaak wordt de tape van een eindmix de mastertape genoemd
We’ll fix it in the master Vergeet het maar, mastering is geen wondermiddel en kan niet alles recht maken wat krom is. De basis -de eindmix van de studio dusmoet goed zijn
Masteren • Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten
• Eigenlijk betreft het hier de pre-master die nog gemasterd moet worden voordat een glasmaster wordt gemaakt waarvan de CD wordt “geperst” • Wat is masteren?
Masteren • Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten • Klankniveau, dynamiek songs op elkaar afstemmen normalizen/EQ
Masteren • Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten • Klankniveau, dynamiek songs op elkaar afstemmen normalizen/EQ • Maximizen exiter(opfrisser)/limiter/compressor/stereo imager
4
Masteren • Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken, ploppen, kraken; inkorten • Klankniveau, dynamiek songs op elkaar afstemmen normalizen/EQ/limiter/compressor • Exiten exiter(opfrisser)/limiter/compressor/stereo imager Tempo album bepalen (editen) fade-in/fade-out/volgorde
CoolEdit biedt onder Transform: Noise reduction mogelijkheden om clicks, hiss, noise, etc. te elimineren/reduceren.
vb. Abbey Road - Beatles (1969)
Alternatief: selecteren en knippen
lengte pauzes of geen pauzes/PQ-codes
Krassen elimineren • In CoolEdit zit een zg. ‘click eliminator’ die krassen op vinyl geluidsdragers herkent en elimineert
Krassen elimineren • De ‘click eliminator’ kan een ‘krastik’ onderscheiden van een percussietik
• originele opname
• originele opname
• bewerkte opname
• bewerkte opname
5
Voorbeelden van fouten die per ongeluk de master engineer zijn ontgaan
normalizing
• Earl Hines - St. James Infirmary • jaren 50-opname; nog geen master mogelijkheden
• bewerkt:
• Beatles (1969) - Polythene Pam • had moeten zijn:
Equalisatie (EQ)
Meeste informatie zit in de transities
• De afstelling van een frequentieweergave in een audiosignaal om de gewenste klank te krijgen • Een equalizer kan bepaalde frequenties afsnijden of opwaarderen. • Dit gebeurt met behulp van filters
Gefilterde spraak • • • • •
boer buur bier roos reus race bos bes bas lap lak lat las laf lag
compleet signaal gefilterd signaal (beneden 1k)
Alle informatie over de plaats van articulatie valt weg
6
Parametrische Equalisatie (EQ)
Parametrische Equalisatie (EQ)
Parametrische Equalisatie (EQ)
Parametrische Equalisatie (EQ)
Parametrische Equalisatie (EQ)
Maximizing
Zonder EQ 40.000 Headmen Traffic (1968)
Met EQ
• Maximizers zorgen ervoor dat het geluid zo hard en zo goed mogelijk wordt • Compressor-Limiter • Exiter (sonic maximizer) • Stereo imager
7
Limiters & Compressors • Limiter = multi-band compressor • verdeelt muziek onder in frequentiegebieden, een soort clustering van gelijke toonhoogtes
Limiters & Compressors • Brick Wall Limiter laat niets door • Compressor-Limiter geeft je de mogelijkheid bepaalde frequentiegebieden te bewerken en andere ongemoeid te laten
• NB. Bij goedkope apparaten loop je het risico dat bepaalde toonhoogtes verdwijnen met als gevolg een “gat” in het stereobeeld
Limiters & Compressors • Met behulp van de compressor-limiter en exiters en stereo imagers kan de engineer bijvoorbeeld het laag ongemoeid laten en het middengebied verbreden
Exiters & Enhancers • Exiter (sonic maximizer) frist het geluid op • Exiters voegen extra harmonischen toe • kan gevaarlijk zijn; soms teveel hoog • galm wordt vaak extra versterkt
premaster foute master
• vaak nodig in hard-rock opnames
• Stereo imagers (enhancers) verbreden het stereobeeld • leidt tot een voller, robuuster geluid
Afwerking • Tot slot moet de volgorde van de songs bepaald worden • Fades moeten worden gemaakt • De CD moet ge-PQd worden
Fade-out • Geleidelijk afnemen van een signaal tot 0 dB. • Fade-in: geleidelijk toenemen van een signaal vanaf 0 dB.
In CoolEdit via Transform: Amplify: Fade-out/Fade-in
8
PQ
Glasmaster
• PQ staat niet voor een afkorting
• Van de master wordt een glasmaster gemaakt
• PQRST zijn extra sporen op een CD waar codes worden vastgelegd voor video en geluid
• Een CD-fabriek doet niets anders dan 1 op 1 kopieën maken van de glasmaster
• P en Q zijn de tracks waar informatie ligt opgeslagen over begin- en eindpunten van de songs op de CD om programmering mogelijk te maken
Remastered • Free - All Right Now (1970)
• Free (remaster Bob Clearmountain 1991)
PRAAT www.fon.hum.uva.nl/praat/
PRAAT
PRAAT : Cool Edit
• PRAAT is een computerprogramma om fonetisch onderzoek mee te doen
• Cool Edit is met name geschikt om goede opnames te maken en deze te bewerken
• Analyse, Synthese en Manipulatie van geluid • Spectrogrammen, Oscillogrammen
• PRAAT is met name geschikt om fonetisch onderzoek mee uit te voeren
– Paul Boersma & David Weenink Fonetisch Instituut UvA Amsterdam
9
PRAAT
Het verkrijgen van geluid 3 manieren om geluid in PRAAT te krijgen: • opnemen (recording) • laden (reading from disk) • creëren (m.b.v. een formule)
1. Geluid Opnemen
1. Geluid Opnemen
via microfoon of audio-CD
1. Geluid Opnemen
via microfoon of audio-CD
2. Geluid Laden
via microfoon of audio-CD
vanuit file (bijv. .Wav-file)
NB. Denk aan je Windows Recording Control instelling
Is een file langer dan een minuut, kies dan ‘open long sound file’. Je bekijkt of beluistert dan steeds gedeeltes van 60 sec.
10
3. Geluid Creëren
Geluid Afspelen, Editen e.d.
m.b.v. een formule
Links: list of objects Rechts: wat je met het geluid doen kan
Geluid Afspelen, Editen e.d.
1. Manipulatie van Pitch
Manipulatie
Reduceer het aantal dots d.m.v. ‘stylize pitch (2 st)’ in het ‘pitch’ menu
11
2. Manipulatie van duur
3. Manipulatie van intensiteit • Creëer Intensity Tier via ‘To Intensity’ vanuit de ‘list of objects’ • Klik op ‘to intensity tier’ en op ‘edit’ (de punten geven de relatieve intensiteit weer in dB) • Verander de positie van de punten • Selecteer ‘sound’ en ‘intensity tier’ (met Ctrl) en klik op ‘multiply’ • Je kunt nu het gemanipuleerde intensiteitspatroon afspelen en opslaan
3. Manipulatie van intensiteit
Hersynthese • Een gemanipuleerd geluid kun je in de ‘list of objects’ opnemen als sound via ‘file’ en ‘publish resynthesis’ (oudere versies: ‘Get Resynthesis’ (Sound Editor)) • m.b.v. ‘Draw’ in het Praat Objects Scherm kun je in het ‘Praat Picture’ scherm een afbeelding maken van een oscillogram van het geluid
Geluid en Beeld Opslaan • Een geluid kun je wegschrijven als sound file (bijvoorbeeld ‘write to WAV file’) • Andere formats: AIFC, NeXT/Sun, NIST
• Alle plaatjes uit het ‘Praat Picture’ scherm kun je als file opslaan en bijvoorbeeld in Word of PowerPoint invoeren
Printen van een Plaatje • selecteer een sound in de ‘list of objects’ • kies ‘to spectrum’: een spectrum object verschijnt in de ‘list of objects’ • bekijk het spectrum via ‘edit’ of maak er een plaatje van in het ‘Praat Picture’ scherm via ‘draw’ • Je kunt het plaatje nu printen via ‘print’ in het file menu van het ‘Praat Picture’ scherm
12
Printen van een Spectrogram • selecteer een sound in de ‘list of objects’ • kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met spectrogram • creëer een spectrogram object in de ‘list of objects’: ‘extract visible spectrogram’ in file menu • alternatief: via ’spectrum’ en ‘to spectrogram’
Pictures in PRAAT Je kunt ook via ‘spectrum’ een spectrogram maken van het geluid. Via ‘draw’ kun je dit spectrogram uittekenen in het Praat Picture scherm en printen of opslaan als file via ‘file’ (write to praat picture file)
Pictures in PRAAT Via het file menu in het ‘Praat Picture’ scherm kun je ook ‘copy to clipboard’ kiezen.
Analyses in PRAAT
Op die manier kun je een plaatje direct weer inlezen in een Word document
Pitch Analyse
Pitch Analyse
• selecteer een sound in de ‘list of objects’ • kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met een spectrogram met het pitch contour in blauw Zo niet, kies
• Via ‘get pitch’ in het query menu krijg je informatie over de pitch op de positie van de cursor Verder kun je in dit menu bijv. de max. pitch en de min. pitch aflezen
‘show pitch’ in het view menu
13
Pitch als apart object • Via ‘extract visible pitch’ in het file menu kun je de pitch als apart object opnemen in de ‘list of objects’ • Net als bij het spectrogram is het ook hier mogelijk om via de selectie van een sound in de ‘list of objects’ direct een pitch object te creëren via ‘periodicity’ menu en ‘sound: to pitch’ • Via het write menu kan een pitch file weggeschreven en via het read menu weer ingelezen worden • Via ‘draw’ kun je een plaatje maken van de pitch contour
Formant Contour als apart object • Via ‘extract visible formant contour’ in het file menu kun je het formant contour als apart object opnemen in de ‘list of objects’ • Of weer via de selectie van een sound in de ‘list of objects’, ‘formants and LPC’ menu en ‘sound: to formant (burg)’
Formant Analyse • selecteer een sound in de ‘list of objects’ • kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met een spectrogram met de formanten in rood Zo niet, kies ‘show formant contour’ in het view menu
Intensiteit Analyse • selecteer een sound in de ‘list of objects’ • kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met de intensiteit in geel Zo niet, kies ‘show intensity’ onder view
Intensiteit als apart object • Via ‘extract visible intensity contour’ in het file menu kun je het intensity contour als apart object opnemen in de ‘list of objects’
Annotatie • Of weer direct via de selectie van een sound in de ‘list of objects’ en het ‘to intensity’ menu
14
Annotatie
TextGrid Editor
• selecteer sound en kies ‘sound toTextGrid’ via het Label & Segment submenu
• selecteer zowel sound object als TextGrid object en selecteer ‘edit’ om te annoteren: grenzen tekst, etc.
• je creëert nu een lege TextGrid die even lang is als de soundfile • geef de grid tiers namen door ‘Mary John bell’ bijv. te veranderen in ‘words syllables phonemes’ of ‘words phones’ • je kunt kiezen tussen interval tiers en point tiers
TextGrid Editor
TextGrid Editor • Je kunt de gelabelde intervallen extraheren in de ‘list of objects’ door zowel ‘sound’ als ‘textgrid’ te selecteren en ‘extract all intervals’ aan te klikken
• save the Text file d.m.v. ‘Write to Text file’ vanuit je ‘list of objects’ scherm
Script • Een script is een lijst procedures in PRAAT die je op meerdere files kunt toepassen (vgl. macro), zodat je niet alle handelingen weer per file hoeft uit te voeren
Script
NB Denk aan hoofdletters
Kies ‘run’
• Erg handig hierbij is de History functie: het programma onthoudt de handelingen die je uitgevoerd hebt
PRAAT kan ook de handelingen die je uitvoert onthouden: Kies ‘Paste history’ in ‘Edit’
15
