Pilots maatschappelijke stage

Maatsch. stage binnenwerk

23-03-2005

12:05

Pagina 1

Pilots maatschappelijke stage Tien portretten van het betere werk

Colofon Uitgave: CPS, CIVIQ, december 2004 Auteurs: Drs. Minke Bruning-Hofland, Drs. Ronald Hetem, Drs. Sandra Kamerbeek, Drs. Wil van Nunen, Drs. Mirjam Stroetinga Eindredactie: Tekstburo Gort CPS bestelnummer: 32159 ISBN-nummer: 90 6508 534 3

De monitor van de tien pilots is mede mogelijk gemaakt door de ministeries van OCW en VWS. CIVIQ Postbus 12080 3501 AB Utrecht (030) 7509000 www.civiq.nl

CPS onderwijsontwikkeling en advies Postbus 1592 3800 BN Amersfoort (033) 4534343 www.cps.nl

Amersfoort, december 2004 Drs. Minke Bruning–Hofland (CPS) Drs. Ronald Hetem (CIVIQ) Drs. Sandra Kamerbeek (CIVIQ) Drs. Wil van Nunen (CPS) Drs. Mirjam Stroetinga (CPS)


23-03-2005

12:05

Pagina 3

Inleiding

Inhoud

Maatschappelijke stages voor scholieren zijn in de politiek een veelbesproken onderwerp.

Inleiding

5

Monitor van tien scholen

7

Portret ‘t Hooghe Landt in Amersfoort

9

Portret Dr. Nassau College in Assen

15

Portret Terra College in Den Haag

21

Portret Jan van Brabant College in Helmond

27

Portret Holland College in Naaldwijk

33

Portret Willem de Zwijger College in Papendrecht

39

Portret Willem II College in Tilburg

45

Portret 2 College West in Tilburg

51

Portret Were Di College in Valkenswaard

57

Portret Weert

65

Succesfactoren en valkuilen

71

Hoe verder...

81

Verschillende partijen mengen zich in de discussie: vakbonden, gemeenten, scholen, vrijwilligersorganisaties en bedrijven. Maar waar gaat het om? Een maatschappelijke stage is een vorm van leren waarbij leerlingen vanuit de school een vrijwillige activiteit uitvoeren, waardoor ze kennis maken met het nemen van verantwoordelijkheid voor een gemeenschapsbelang. Kenmerkend voor een maatschappelijke stage is dat er een balans is tussen leren en iets doen voor de samenleving. Een maatschappelijke stage vindt meestal onder schooltijd plaats, maar wordt door leerlingen vaak uitgevoerd bij een maatschappelijke organisatie. Bij de vormgeving van maatschappelijke stage werken scholen en maatschappelijke organisaties nauw samen. Zij bepalen de taken die leerlingen uitvoeren, formuleren leerdoelen en maken afspraken over de begeleiding van leerlingen op de stageplek. Afgelopen tijd zijn op diverse plaatsen in Nederland initiatieven ontstaan tussen het onderwijs en de vrijwilligersbranche voor de ontwikkeling van maatschappelijke stage. Op tien plaatsen in Nederland zijn deze nieuwe samenwerkingsverbanden bestudeerd door CPS en CIVIQ. Zowel de scholen als de maatschappelijke organisaties zijn gevolgd. In deze publicatie leest u de bevindingen in de vorm van tien portretten.

Interessant voor scholen en organisaties Deze publicatie is een informatiebron voor zowel scholen als maatschappelijke organisaties. Scholen zullen antwoord vinden op vragen als: hoe organiseren andere scholen de maatschappelijke stage? Voor welke leerlingen stellen ze de maatschappelijke stage beschikbaar en hoeveel uren mogen de leerlingen eraan besteden? Hoe wordt de stage beoordeeld? Mochten leerlingen een stage kiezen die aansloot bij de eigen interesse en hoe werd de variatie in het aanbod gegenereerd? Welke persoon binnen de school nam de organisatorische taken voor zijn rekening? Hoe wordt de stage beoordeeld? Op welke manier werden ouders betrokken bij de maatschappelijke stage? En wat vonden de leerlingen eigenlijk zelf van de stage? Maatschappelijke organisaties zullen in deze publicatie een antwoord vinden op vragen als: hoe organiseren de maatschappelijke organisaties de stages? Hoeveel leerlingen kregen ze op bezoek en wie begeleidde deze leerlingen? Welke taken voerden de leerlingen uit tijdens de maatschappelijke stage? Mochten de leerlingen meedenken in de vormgeving van de stage? Organiseerde de maatschappelijke organisatie misschien een gastles op de school en welke reacties kwamen daar dan op? Om welke reden deden de maatschappelijke organisaties mee aan de pilot en waarom gaan ze er wel of niet mee verder in de komende jaren? Verder kunnen beleidsmakers, gemeenten, onderwijsinstellingen en andere geïnteresseerden deze publicatie raadplegen en leren van de ervaringen die in de pilots zijn opgedaan.

4

5


23-03-2005

12:05

Pagina 5

MONITOR VAN TIEN SCHOLEN

Toekomst Naast de portretten bevat deze publicatie een analyse van de succes- en faalfactoren waar de pilots

Monitor van tien scholen

mee te maken kregen. Ze zullen een belangrijke input vormen voor de verdere ontwikkeling van maatschappelijke stage in Nederland. Want dat er de komende jaren meer scholen aan de slag gaan met maatschappelijke stages, staat buiten kijf. Scholen zijn enthousiast. CIVIQ en CPS voeren in opdracht van de ministeries van VWS en OCW een promotie en implementatietraject uit om de scholen hierbij te

CPS en CIVIQ zijn in 2003 gestart met het uitvoeren van een monitor maatschappelijke stage. In

ondersteunen. Scholen kunnen ondersteuning krijgen bij de invoering van maatschappelijke stage door

deze monitor zijn tien scholen gevolgd die ieder op een andere manier vorm hebben gegeven aan

CPS. Steunfuncties kunnen deelnemen aan één van de vijf landelijke informatiedagen die CIVIQ en CPS

maatschappelijke stage. In dit hoofdstuk leest u over de achtergrond en opzet van deze monitor.

in 2005 zullen aanbieden.

Waarom maatschappelijke stage? Scholen, bedankt!

Het kabinet wil dat in 2007 minimaal een kwart van de scholen voor voortgezet onderwijs maatschappe-

De periode dat de tien pilots zijn begeleid en geanalyseerd, was voor alle partijen een intensieve tijd.

lijke stage biedt. Dit streven is een gevolg van een discussie in de maatschappij over het nut van maat-

De samenwerking met de vele scholen, maatschappelijke organisaties en vrijwilligerscentrales hebben

schappelijke stage voor jongeren in het voortgezet onderwijs. Een maatschappelijke stage heeft verschil-

niet alleen tal van waardevolle contacten opgeleverd, maar ook inzicht in succes- en faalfactoren.

lende doelen. De leerlingen wordt een vorm van buitenschools leren aangeboden die o.a. een brede

Zonder de enthousiaste medewerking van leerlingen, docenten en medewerkers van organisaties en

kennismaking met de samenleving mogelijk maakt. De verwachting is dat een maatschappelijke stage een

steunpunten was het onmogelijk geweest om deze monitor uit te voeren. Op deze plaats bedanken de

positieve bijdrage levert aan de maatschappelijke betrokkenheid van jongeren, hun besef van waarden en

adviseurs de scholen dan ook voor hun medewerking en openheid!

normen, hun sociale ontwikkeling en het besef van een gedeelde verantwoordelijkheid voor de samenleving. Een ander doel van maatschappelijke stage is dat het vrijwilligerswerk erdoor ‘verjongd’ waardoor op termijn de vergrijzing van het vrijwilligerswerk tegen kan worden gegaan.

Politiek spreekt zich uit De discussie in de politiek over maatschappelijke stage door leerlingen klonk al in de jaren negentig. Deels ging het in die tijd over het al dan niet verplicht stellen van een vorm van sociale dienstplicht. Als gevolg van de motie Essers (november 1997) is via het project Smaakmakers gezocht naar nieuwe bruikbare ideeën om het vrijwilligerswerk aantrekkelijker en toegankelijker te maken voor jongeren. Dit heeft geresulteerd in methodieken die kunnen worden ingezet om jongeren te interesseren voor vrijwilligerswerk. In de motie Atsma/Middel (november 2000) is de regering vervolgens gevraagd om de matschappelijke stage voor het onderwijs verder uit te werken en te onderzoeken hoe vrijwilligersorganisaties en scholen voldoende begeleidingscapaciteit kon worden geboden. Vanaf dat moment ging het balletje snel rollen. Voor de beantwoording van de motie heeft de Nederlandse Organisatie Vrijwilligerswerk (NOV) een inventarisatie gemaakt van bestaande samenwerkingsrelaties tussen scholen en vrijwilligersorganisaties. Het Verwey-Jonker Instituut heeft op basis hiervan bij scholen en vrijwilligersorganisaties onderzocht welke verwachtingen er zijn ten aanzien van samenwerking en wat succes- en faalfactoren kunnen zijn bij de samenwerking. Uiteindelijk heeft NOV een consultatiebijeenkomst georganiseerd waar vertegenwoordigers van scholen, vrijwilligersorganisaties, leerlingen en andere betrokkenen aan de hand van het onderzoeksrapport hebben gesproken over hun ervaringen. Dit is gerapporteerd aan de Tweede Kamer. Om de ontwikkeling van maatschappelijke stage verder te bevorderen, zijn pilots uitgezet. In 2003 hebben CIVIQ en CPS aan de ministeries van OC&W en VWS voorgesteld om tien pilots maatschappelijke stage te monitoren. De samenwerking van deze twee ministeries en deze twee organisaties is een belangrijke stap gezet naar versterking van de

Meer weten?

relaties tussen onderwijs en vrijwilligerswerk.

Kijk op www.maatschappelijkestages.nl. Scholen kunnen bellen met de helpdesk maatschappelijke stage van CPS: (033) 453 43 43. Maatschappelijke organisaties kunnen bellen met de helpdesk van CIVIQ: (030) 750 90 05.

6

7


23-03-2005

12:05

Pagina 7

MONITOR VAN TIEN SCHOLEN

Opzet van de monitor Doel Succesfactoren en valkuilen bij de invoering van maatschappelijk stage in beeld brengen. De monitor richtte zich op tien scholen voor voortgezet onderwijs met bijbehorende maatschappelijke organisaties en vrijwilligerssteunpunten. Werving van de pilots gebeurde via een projectgroep, bestaande uit drie adviseurs van CPS en twee adviseurs van CIVIQ. Scholen, steunfuncties en maatschappelijke organisaties die op eigen initiatief al waren gaan samenwerken, zijn uitgenodigd om mee te doen aan de monitor. De tien pilots

Vrijwillig in

Bij de keuze van de tien pilots is rekening gehouden met een landelijke spreiding en met een variatie in schooltype. De volgende tien pilots zijn gevolgd: 01. Assen 02. Amersfoort

kleine groepjes

03. Den Haag 04. Helmond

Portret ‘t Hooghe Landt, Amersfoort

05. Naaldwijk 06. Papendrecht 07. Tilburg 08. Tilburg 09. Valkenswaard 10. Weert In Tilburg zijn twee pilots gevolgd. Landelijke spreiding telde in dit geval minder zwaar, omdat het om twee zeer verschillende scholen ging met een eigen aanpak van de maatschappelijke stage. Aan elke pilot zijn twee adviseurs gekoppeld: één van CIVIQ en één van CPS. De maatschappelijke organisaties kregen ondersteuning van CIVIQ, de scholen van CPS. Hoewel het doel was om de bestaande samenwerking tussen scholen en maatschappelijke organisaties te monitoren (in plaats van te initiëren en te begeleiden) stelden de adviseurs hun voortschrijdende inzichten en kennis meteen beschikbaar aan alle betrokken partijen. Vier fasen De monitor kenden vier fasen, met elk hun eigen gespreksvormen: 1: kennismaking en startgesprekken 2: voortgangsgesprekken en interviews met leerlingen 3: voortgangsgesprekken 4: evaluatiegesprekken en eindinterviews met leerlingen. In elke fase heeft de adviseur gesprekken gevoerd over de voortgang van de betreffende pilot. Van het gesprek is steeds een verslag gemaakt en teruggekoppeld. De adviseurs hebben nauw contact met elkaar onderhouden om de leeropbrengsten vanuit de verschillende pilots uit te wisselen. Hierdoor is veel kennis en ervaring bij de adviseurs ontstaan die de pilots meteen ten goede kon komen. Alle pilots zijn in juli 2004 afgerond. In de volgende hoofdstukken leest u de bevindingen van de adviseurs over de tien pilots.

8

9


23-03-2005

12:05

Pagina 9

VRIJWILLIG IN KLEINE GROEPJES


“Ik vond het veel leuker dan ik had verwacht. Het waren erg aardige mensen, ik had het gevoel nuttig bezig te zijn.”

- In welke periode vindt de stage plaats? - Hoe vindt de voorlichting plaats? Het is voor de school een logische vervolgstap om het traject te vervolgen met de leerlingen uit het tweede leerjaar (havo, vwo) die al met maatschappelijke stage hadden kennisgemaakt. Daarom is de

Op ’t Hooghe Landt in Amersfoort, school voor vwo, havo en vmbo-t, doen leerlingen in hun

stage uitgebreid naar het derde leerjaar

tweede en derde leerjaar een maatschappelijke stage. De school werkt hiervoor samen met

(havo, vwo en vmbo-t). Daarnaast is de

Matchpoint. Leerlingen lopen deels in hun vrije tijd stage, bij diverse maatschappelijke

stage in het tweede leerjaar gehandhaafd.

instellingen. Ze gaan in twee- of drietallen naar een stageplek. De stage duurt een middag of enkele dagdelen. De leerlingen doen er vrijwillig aan mee.

Organisatie van de stage In eerste instantie heeft één persoon de coördinatie vanuit de school. Als dit teveel blijkt, wordt er een collega bij betrokken. De school stelt verder geen faciliteiten ter beschikking voor de voorbereiding en

Wat eraan vooraf ging

coördinatie van de maatschappelijke stage. Matchpoint verzorgt de bemiddeling en plaatsing van leerlin-

Drie jaar geleden is ‘t Hooghe Landt gestart met activiteiten in het kader van het internationaal jaar van

gen. Zij onderhoudt de contacten met de maatschappelijke organisaties. De school regelt de registratie

de vrijwilliger. In deze periode werkt de school samen met de Dr. A. van Voorthuijsenschool, een school

van leerlingen voor de stageplekken. De school en Matchpoint maken afspraken met de maatschappelijke

voor zeer moeilijk lerende kinderen in Amersfoort. Deze school kan hulp gebruiken bij onder meer de

organisaties over de inhoud van activiteiten en de begeleiding op de werkplek. Op deze wijze kan er

kinderboekenweek en bij feestdagen. Leerlingen van de tweede klas havo/vwo zijn vervolgens verant-

goede voorlichting aan leerlingen worden gegeven.

woordelijk voor het bedenken, voorbereiden en uitwerken van een activiteit. Deze ‘stage’ bevalt de

De maatschappelijke organisaties waar de leerlingen stage lopen, stellen tijd en medewerkers ter

school en leerlingen zo goed dat men besluit ermee door te gaan en de maatschappelijke stage uit te

beschikking om de leerlingen te introduceren en te begeleiden. Deze organisaties verwachten dat jon-

breiden naar andere leerjaren.

geren een grotere betrokkenheid krijgen bij het vrijwilligerswerk en een duidelijker beeld van de organisatie en haar betekenis voor de samenleving. Het gaat om kortlopende maatschappelijke stages van

Motivatie en doelen

een middag of enkele dagdelen.

De school wil met de maatschappelijke stage het sociaal leren bevorderen: het leren van en met ande-

De leerlingen worden niet betrokken bij het opstellen van de lijst van stageplekken en –activiteiten. Zij

ren. Dit is een vorm van leren die niet alleen in de klas plaatsvindt, maar in de hele school en daarbui-

kunnen kiezen uit een lijst van aangeboden activiteiten. ’t Hooghe Landt en Matchpoint zetten samen

ten. Vaardigheden als afspraken maken, elkaar stimuleren en verantwoordelijkheid dragen, zijn bevor-

een stappenplan op met bijbehorende documenten zoals brieven en intekenlijsten.

derlijk voor het leerproces, aldus de school. Bovendien is de maatschappelijke stage zinvol voor het versterken van de communicatieve vaardigheden en het verbeteren van de sociale omgang. De direc-

Stageplaatsen

teur van ’t Hooghe Landt: “Het is een keuze van onze school om dit thema meer aandacht te geven.

Er doen ongeveer tien middelgrote maatschappelijke organisaties mee aan de pilot, zoals een school

Wij profileren ons bewust als maatschappijschool.”

voor moeilijk lerende kinderen, verzorgings- en verpleeghuizen, een tuincentrum, een stedelijk museum en een asielzoekerscentrum. Matchpoint en de school letten bij de keuze van organisaties op

Start

de volgende criteria:

’t Hooghe Landt heeft om te beginnen contact gezocht met Matchpoint, een organisatie die actief is op

- Werkt de maatschappelijke organisatie al met vrijwilligers?

het snijvlak van onderneming en samenleving in Amersfoort en Soest en een groot netwerk heeft in het

- Kunnen ze extra inzet van mensen goed gebruiken?

bedrijfsleven en bij maatschappelijke organisaties. De ‘match’ tussen school en Matchpoint is vanaf het

- Werken de organisaties met een specifieke doelgroep

begin goed. ‘t Hooghe Landt wil graag ondersteuning bij de uitbreiding van het traject en Matchpoint is

(zoals ouders, kinderen, asielzoekers)?

inmiddels op meerdere scholen in Amersfoort actief bij het opzetten van maatschappelijke stage. Hun

Leerlingen gaan in twee- of drietallen naar een stageplek. De stageactiviteiten vinden in verschillende perio-

doelen sluiten dus goed op elkaar aan. De twee coördinatoren voeren tijdens de voorbereiding regelma-

den van het schooljaar plaats, met een concentratie in december. De stage duurt een middag of enkele dag-

tig overleg over de koers. Het is belangrijk om voort te bouwen op opgedane ervaringen in het eerste

delen en gebeurt deels onder en deels buiten schooltijd. De leerlingen doen vrijwillig mee aan de stage.

jaar, maar ook om de maatschappelijke stage een nieuwe impuls te geven in andere leerjaren. Vragen die in de startfase centraal staan:

Voorlichting aan leerlingen

- Naar welk leerjaar breiden we de maatschappelijke stage uit?

De school geeft samen met Matchpoint voorlichting aan leerlingen. In een aantal klassen verzorgt de

- Hoe geven we de stage invulling?

mentor de voorlichting. In het mentoruur bespreekt de mentor met de leerlingen het doel van de maat-

10

11


23-03-2005

12:05

Pagina 11



schappelijke stage en licht de activiteiten toe waaruit kan worden gekozen. Vervolgens kunnen de leer-

De helft van de leerlingen vindt het belangrijk dat de stage wordt gewaardeerd op school. “De school

lingen op vrijwillige basis intekenen op de verschillende activiteiten. De belangstelling voor de activitei-

kan een opmerking bij het rapport zetten over je inzet tijdens de stage en het vermelden op je diplo-

ten is in de meeste klassen groot.

ma.” Ook is gevraagd wat leerlingen zouden kunnen leren tijdens een stage. Een leerling: “Geduld opbrengen voor andere mensen, mensen iets uitleggen, tijd vrijmaken voor anderen, beter met mensen leren omgaan.” Waar moeten de werkbegeleiders op de stageplek aan voldoen? “Ze moeten je duidelijk

“Met kinderen omgaan, heb ik altijd al leuk gevonden en toneelspelen vond ik ook gaaf, dus dit was een geweldige kans.”

uitleggen wat er van je wordt verwacht en ze moeten je waarderen als je iets goed hebt gedaan.” Reacties van leerlingen na hun stage: “Ik vond het veel leuker dan ik had verwacht. Het waren erg aardige mensen met wie ik werkte en ik had het gevoel heel nuttig bezig te zijn.” Een ander: “Ik zag er

Inhoud van de stage

eerst wel tegenop, werken met vreemde mensen, maar ze stelden me meteen op mijn gemak. Ik wil

Activiteiten voor leerlingen uit het tweede leerjaar:

het zeker nog wel een keer doen.” Wat de organisatie betreft, hadden leerlingen achteraf meer behoefte

- Activiteiten in het kader van de kinderboekenweek op een school (thema sprookjes).

aan terugkoppeling van ervaringen op school en met Matchpoint. “Ik was na de stage nieuwsgierig naar

- Hulp bij activiteiten rond de feestagen op een school (Sinterklaas, Kerst).

waar mijn klasgenoten zijn geweest en wat hun ervaringen waren. Je kunt er ook van leren als je weet

- Ouderen helpen bij het middageten in een verzorgingstehuis.

wat andere leerlingen hebben gedaan.”

Activiteiten voor leerlingen uit het derde leerjaar: - Zwarte Piet spelen in een verzorgingstehuis. - Met ouderen naar de sinterklaastentoonstelling in een stedelijk museum.

“Het heeft geen zin om de stage verplicht te stellen. Als je niet gemotiveerd bent, doe je het toch niet met plezier en dan heeft niemand er wat aan.”

- Met kinderen naar de workshop ‘Sint schilderen’ in een stedelijk museum. - Bezoek Kerstmarkt met ouderen bij een tuincentrum. - Op een ROC met onderwijs aan niet-Nederlandse jongeren kennisnemen van elkaars achtergrond in verschillende lessen en bij sportactiviteiten.

Evaluatie • Zowel de school als Matchpoint kijken terug op een geslaagd jaar, al zijn er altijd punten te verbeteren. Beiden hadden als criterium voor succes dat leerlingen enthousiast zouden zijn en plezier in de

Reacties van de school

maatschappelijke stage zouden hebben. Dit doel is ruimschoots gehaald. De school wil de maat-

De school kiest voor een beperkt aantal maatschappelijke organisaties. Hierdoor blijft het voor de

schappelijke stage een vaste plek binnen de school geven. Ook het management werkt hier de

school en voor Matchpoint overzichtelijk wie waar actief is. Over de uitvoering in de tweede klassen

komende tijd aan, in het kader van de herziening van de basisvorming. De school wil zich hiermee

merkt de schoolcoördinator op: “De leerlingen hebben een aantal sprookjes uitgevoerd op een school.

profileren als maatschappijschool.

Er konden twaalf leerlingen meedoen. Er is geloot, maar de hele klas voelde zich verantwoordelijk en dacht mee over de invulling.”

• Er worden meer medewerkers op ’t Hooghe Landt betrokken bij de voorbereiding van de stage, om

De school: “Het feit dat leerlingen enthousiast zijn, komt ook door de goede voorbereiding en de voor-

de uitbreiding naar meerdere afdelingen mogelijk te maken. Een aandachtspunt is de facilitering van

lichting. Er zijn heldere afspraken gemaakt tussen Matchpoint en de maatschappelijke organisaties. Het

deze medewerkers. De coördinator: “Het thema moet door meer mensen in de school worden gedra-

is belangrijk om leerlingen en ouders goed voor te lichten over wat hen te wachten staat.” Over de uit-

gen. De vraag is nog welke faciliteiten de directie daarvoor over heeft.”

voering op ’t Hooghe Landt zegt Matchpoint: “Het is belangrijk om de ervaringen van deze school te koppelen aan die van andere scholen. Scholen en intermediaire instellingen kunnen op dit vlak veel van elkaar leren en hun maatschappelijke stage verder verbeteren.”

• ’t Hooghe Landt wil graag de samenwerking met Matchpoint voortzetten. Op dit moment bekijkt de school mogelijkheden om Matchpoint voor haar diensten te betalen. Verder wil ’t Hooghe Landt samen met Matchpoint - en het liefst met andere scholen in Amersfoort of daarbuiten - nagaan hoe

Reacties van leerlingen

de maatschappelijke stage meer gekoppeld kan worden aan competentieleren en daarmee beter kan

In de derde klassen is een enquête afgenomen onder alle leerlingen, dus zowel de leerlingen die wel en

worden geïntegreerd in het onderwijsaanbod. Activiteiten op stageplekken dienen dan aan specifieke

die geen maatschappelijke stage hebben gedaan. Eén van de vragen was wat leerlingen zelf zouden

competenties gekoppeld te worden. Ook de behoefte van leerlingen om meer keuzemogelijkheden te

willen. “Het is belangrijk dat je vrij bent in de keuze van activiteiten en dat je kunt meedenken over de

hebben bij de maatschappelijke stage en meer betrokken te zijn bij de organisatie ervan, wordt ter

stage. Dat vergroot je motivatie. Het moet onder schooltijd kunnen en de school moet de gelegenheid

harte genomen.

bieden om ervaringen te bespreken in de klas. Ook moet je met een vriend of vriendin stage kunnen lopen en de school moet goede voorlichting geven over wat je te wachten staat,” aldus de leerlingen.

• Op basis van ervaringen streeft Matchpoint ernaar om samen met de scholen in Amersfoort een tool-

Over het algemeen vinden leerlingen uit de derde klas het belangrijker om zelf een keuze uit activitei-

kit te ontwikkelen om de stage te professionaliseren. Met ’t Hooghe Landt wordt een protocol gemaakt

ten te kunnen maken dan leerlingen uit de tweede klas.

met afspraken over wie wat doet.

12

13


23-03-2005

12:05

Pagina 13


Terugblik van CPS en CIVIQ In de pilot in Amersfoort stond uitbreiding van de maatschappelijke stage naar de derde klassen centraal. Het aanbod van keuzeactiviteiten voor leerlingen in de derde klassen is flink toegenomen. Wat opviel, is dat de activiteiten zich kenmerkten door ‘samen iets doen of maken’: samen een kerststukje maken of samen toneelspelen. Waarschijnlijk is dit een van de redenen waarom alle partijen zo enthousiast waren na afloop. De basis voor het succes van de maatschappelijke stage zit in de enthousiaste inzet van de afdelingsleider onderbouw van de school en de ervaring van de manager van Matchpoint. De schoolcoördinator en de coördinator van Matchpoint hebben de maatschappelijke stage in dit schooljaar verder geprofessionaliseerd. Er zijn meerdere documenten ontwikkeld waaronder een draaiboek voor de voorbereiding en uitvoering. Ook de intentie van de school om de maatschappelijke stage een structurele inbedding te geven en er meerdere mensen in de organisatie bij te betrekken, maakt duidelijk dat er

De knapzakconstructie

voor de maatschappelijke stage op ’t Hooghe Landt perspectief is.

Portret Dr. Nassau College, Assen

14

15


23-03-2005

12:05

Pagina 15

DE KNAPZAKCONSTRUCTIE


“Ik dacht bij vrijwilligers altijd aan zweverige mensen met lange baarden. Nu weet ik dat iedereen vrijwilligerswerk doet.”

gevoel dat je iets voor een ander doet. Ik doe het als ze het vragen, niet uit mezelf. Want als je zelf vraagt of je iets kunt doen, kom je over als een slaaf.” Een andere leerling: “Ik doe wel eens een boodschap voor een vriendin. Dat doe ik automatisch, omdat ze mijn vriendin is. Ik krijg er ook wat voor terug, dan doet zij ook iets voor mij.”

Organisatie van de stage Het Dr. Nassau College in Assen laat leerlingen uit de bovenbouw van de havo en het vwo een buitenHet Dr. Nassau College in Assen laat leerlingen uit de bovenbouw van de havo en het vwo een buitenschoolse taak kiezen binnen de vrije ruimte. Dit gebeurt in de vorm van knapzakuren. De leerlingen van het vwo moeten negentig uren uit de vrije ruimte besteden aan de knapzak, de leerlingen van de havo vijftig uren. Ze mogen zelf bepalen in welk jaar ze dat doen en aan hoeveel verschillende taken ze hun uren besteden.

schoolse taak kiezen binnen de vrije ruimte. De leerlingen van het vwo moeten negentig uren uit de vrije ruimte besteden aan de knapzak, de leerlingen van de havo vijftig uren. Ze mogen zelf bepalen in welk jaar ze dat doen en aan hoeveel verschillende taken ze hun uren besteden. In de constructie met knapzakuren wordt uitgegaan van grote zelfstandigheid en verantwoordelijkheid van de leerlingen. Elke leerling heeft zelf een overzicht van de knapzakuren. Daarop worden de taken die hij of zij kiest omschreven, goedgekeurd en afgevinkt door de externe opdrachtgever, dat wil zeg-

Wat eraan vooraf ging Begin 2003 start STAMM, de provinciale ondersteuning van vrijwilligerswerk, een scholenproject over maatschappelijke stage. STAMM wil onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om vrijwilligerswerk onder leerlingen in Drenthe een beter imago te geven. STAMM zoekt contact met de vrijwilligerscentrale in Assen en het Dr. Nassau College om een pilot op te zetten. Deze pilot houdt in dat jongeren van het Nassau College een korte vrijwillige taak bij een maatschappelijke organisatie kunnen uitvoeren. Het keuze-element wordt belangrijk gevonden. Daarom schrijft STAMM tweehonderd maatschappelijke organisaties aan met het verzoek om mee te werken aan dit project. Ongeveer 23 organisaties formule-

gen: als de taak naar tevredenheid uitgevoerd is. De leerlingen krijgen geen cijfer voor hun knapzakopdrachten, maar moeten deze wel uitgevoerd hebben om over te kunnen gaan. De school heeft een knapzakcoördinator en een administrateur beschikbaar ter ondersteuning van de knapzakconstructie. De knapzakcoördinator keurt alle verzoeken van leerlingen voor de invulling van de uren, vinkt taken af, is aanspreekpunt voor leerlingen die vragen hebben, doet de voorlichting aan de leerlingen en houdt bij wie nog aangespoord moet worden om de uren in te vullen. Zij krijgt voor deze klus twehonderd uur op jaarbasis. De administrateur houdt bij welke leerling welke invulling heeft voldaan, in een daartoe ontworpen computerprogramma.

ren uiteindelijk een korte klus voor de leerlingen. Deze worden verzameld in een boekje waaruit de leerlingen kunnen kiezen. Aan het eind van het schooljaar nemen vijftien leerlingen deel aan de maatschappelijke stage. Het betreft leerlingen die zelf nog geen invulling voor de knapzakuren hebben weten te vinden. Vanwege het late tijdstip in het jaar hebben de meer actieve leerlingen hun uren al

“De stage is leuk om te doen, het is een goede ervaring, maar het klopt niet helemaal. Het heet vrijwilligerswerk, maar als je het niet doet, blijf je zitten.”

zelfstandig ingevuld.

Motivatie en doelen Voor de school is het interessant om mee te werken aan het project van STAMM. Het Dr. Nassau College heeft namelijk al enkele jaren ervaring met de knapzakuren-constructie, maar het blijft een lastige opdracht om voor alle leerlingen voldoende klussen te vinden, met name voor die groep die het niet lukt om zelf een stageplaats te vinden. De samenwerking met de vrijwilligerscentrale levert een paar welkome stageplaatsen op. Bovendien blijft de samenwerking ook na het project bestaan. Zodra er bij de vrijwilligerscentrale een geschikte klus binnenkomt, wordt deze op school bekend gemaakt via een aankondiging op het mededelingenbord.

Start De monitor van CPS en CIVIQ start op het moment dat het project van STAMM afloopt. De monitor heeft zich daarom vooral gericht op bestudering van het knapzakconcept. De school: “Het knapzakproject is in eerste instantie opgezet omdat het op onze school tijd wordt dat er eens iets leuks voor leerlingen georganiseerd wordt, waarbij leerlingen iets kunnen betekenen voor anderen. Binnen de knapzakconstructie is het de bedoeling dat leerlingen iets doen voor een ander. Dat mag alles zijn, als het maar niet voor een familielid is.” Een leerling, voorafgaand aan de maatschappelijke stage: “Het is een lekker

16

Voorlichting aan leerlingen Omdat het project al een aantal jaren loopt, kennen de leerlingen de knapzakuren al voordat ze deze moeten invullen. Ze horen erover van leerlingen uit hogere klassen, van broers, zussen of vrienden. De leerlingen zijn over het algemeen te spreken over het concept. Veel leerlingen komen er gaandeweg achter dat ze al vrijwilligerswerk doen, bijvoorbeeld bij hun sportvereniging, en maken van deze taak dan een knapzaktaak. Binnen de knapzakconstructie worden leerlingen aangemoedigd zelf een stageplaats te vinden. De leerlingen waarderen het dat ze zelf iets mogen kiezen, al is het ook spannend om echt op zoek te gaan. De organisatie en bedoeling van de knapzakuren zijn de leerlingen volkomen helder. Ze weten de weg, weten waar ze informatie kunnen vinden en weten waarom de school de knapzakuren zinvol vindt. Een leerling: “Bij vrijwilligerswerk denk ik aan saaie klussen, zoals schoonmaken. Maar als je er beter over nadenkt, heb je er wel mooie taken tussen zitten, bijvoorbeeld iets organiseren. Het zou goed zijn om een moderner woord voor vrijwilligerswerk te verzinnen. Nu is het niet populair. Je kunt het niet tegen je vrienden zeggen, want dan gaan ze lachen. Als je bijvoorbeeld een wedstrijd hebt georganiseerd, ben je een looser, maar eigenlijk zijn ze gewoon jaloers. Ze zeggen het omdat ze in een groep zijn. Als ze alleen zijn, willen ze het ook best doen.”

17


23-03-2005

12:05

Pagina 17




•

“Ik heb geleerd dat ik erg geduldig kan zijn met gehandicapte mensen. Dat wist ik echt niet.”

De knapzakuren zijn drie jaar geleden op het Dr. Nassau College ingevoerd. De reacties van de leerlingen zijn divers. Leerlingen zijn er tevreden over dat de school iets doet aan vrijwilligerswerk en waarderen het keuze-element daarin. Daarnaast geven de leerlingen aan dat ze moeite hebben met het verplichte karakter van de maatschappelijke stage. “Toen ik de stage aan het doen was, dacht ik niet aan vrijwilligerswerk, maar aan mijn vijftig uur die ik vol moest maken. De druk is best hoog in dit

• Grootste knelpunt blijkt de timing: het aanbod van de organisaties komt op een moment in het jaar waarop veel leerlingen hun invulling van de knapzakuren al hebben gevonden.

volle schooljaar.” Leerlingen van de havo hebben bedenkingen bij de constructie van de knapzakuren: “Het zou een beter idee zijn als er een week in het lesprogramma vrijgeroosterd wordt voor het vrijwilligerswerk. Dan konden we een keer met z’n allen zo’n stage doen. Bovendien is het dan beter te controleren.”

• Ook blijkt het voor organisaties best lastig om korte klussen te formuleren die geschikt zijn voor jongeren. Een beetje hulp daarbij van de vrijwilligerscentrale is welkom.

In het concept heeft de school geen ruimte gereserveerd voor terugkoppeling van de ervaringen binnen het reguliere lesprogramma. De leerlingen kunnen hun verhaal onderling kwijt, maar er is geen aparte

• De samenwerking tussen de school en de vrijwilligerscentrale is na de projectperiode geminimaliseerd.

plaats voor nabespreking op school. De coördinator: “Er gebeurt erg veel op school. Dit jaar heb ik zo’n

Af en toe informeert de vrijwilligerscentrale de school over een nieuw en passend aanbod. Dit is

730 leerlingen bemiddeld en dat is veel. Ik ben ervan overtuigd dat we meer met de ervaringen van

overigens een door de school zeer gewaardeerde aanvulling op het eigen bestand van knapzaktaken.

leerlingen zouden kunnen doen, zodat de leerlingen er meer van opsteken.”

Terugblik van CPS en CIVIQ Kenmerkend voor deze pilot was de vanzelfsprekendheid waarmee maatschappelijke stage in het

“Dit systeem is erg fraudegevoelig, je hebt alleen een handtekening nodig van de begeleider op de stageplaats.”

schoolprogramma is ingebed. De leerlingen, de docenten en zelfs een groot aantal maatschappelijke organisaties uit de omgeving van de school zijn goed op de hoogte van de knapzakconstructie. De spelregels zijn voor alle partijen volkomen helder, evenals de doelstellingen, de mogelijkheden en onmogelijkheden. Wat ook opvalt, is de enorme dosis energie die de knapzakcoördinator in dit project

Evaluatie

steekt. Zij is de spil van de knapzak! Daarin ligt de kracht van het concept: iedereen weet dat de coör-

• De school is erg blij met de knapzakuren. Ook de leerlingen zien er duidelijk winst in. De knapzak-

dinator het aanspreekpunt is voor elke partij. Er ligt echter ook een zwak punt in: zonder de coördina-

uren zijn in Assen inmiddels een bekend fenomeen. De coördinator: “Als een leerling een maatschap-

tor is er simpelweg geen knapzak. Ook een punt van aandacht: de paar uren die de coördinator per

pelijke organisatie belt om te vragen of er iets te doen is, dan weet de organisatie vaak al precies wat

week krijgt voor haar taak, zijn niet voldoende. Ze steekt er veel vrije tijd in.

knapzakuren zijn.” Sterk punt in het concept is de keuzemogelijkheid van leerlingen.

Het knapzakconcept is iets om trots op te zijn. Het bruist van de mogelijkheden, maakt van de school een maatschappelijk betrokken plaats en biedt leerlingen de kans om kennis te maken met werkplek-

• Wat de organisaties betreft, zijn alle partijen tevreden over de samenwerking tussen de vrijwilliger-

ken en sociale groepen waar ze normalerwijs ver van blijven.

scentrale en de school. Men is enthousiast over de meerwaarde van het leerlingenvrijwilligerswerk. Het wordt gezien als een mooie kans voor jongeren om via deze weg kennis te maken met vrijwilligerswerk. • De coördinator realiseert zich dat de leeropbrengst groter zou zijn als er op school iets zou worden gedaan met de ervaringen van leerlingen. Maatschappelijke, sociale, interculturele en werkervaringen worden niet nabesproken en krijgen daarom niet de kans te beklijven en daadwerkelijk vormend te werken. Inbedding van de ervaringen in het reguliere lesprogramma vraagt echter aanvullende organisatie. De school overweegt dit nog. • Leerlingen geven aan dat ze veel hebben geleerd van de maatschappelijke stage. “Eerder dacht ik bij vrijwilligers altijd aan zweverige mensen met lange baarden. Nu weet ik dat iedereen vrijwilligerswerk doet.” Een ander: “Doordat ik bij een asielzoekerscentrum heb gewerkt, is mijn beeld daarvan bijgesteld. Het was leuk om de normen van andere groepen te leren kennen. Daarmee vergroot je ook je eigen normen en waarden.” Een medeleerling: “In het asielzoekerscentrum ben ik veel vrijwilligers tegengekomen. En bij de sport ken ik nu ook mensen. Daarom doe ik nu sneller vrijwilligerswerk. Nu ik de kring een beetje ken, weet ik ook beter hoe het werkt.”

18

19


23-03-2005

12:05

Pagina 19

Stage binnen de schoolmuren Portret Terra College, Den Haag

20

21


23-03-2005

12:05

Pagina 21

STAGE BINNEN DE SCHOOLMUREN


“Ik wil best iets gratis doen, als het maar niet met de wc te maken heeft.”

A Foto: Het Portaal, Joke Schot

De klussen waaruit de leerlingen kunnen kiezen, vinden zoals gezegd binnen de school plaats. De klussen zijn bedacht door de docenten en Centrum 16/22. Centrum 16/22: “Er zitten ongeveer negentig suggesties in de kaartenbak. Ze variëren van versiering maken voor het wiskundelokaal tot het rondleiden van gasten op de open dag. De leerlingen hebben wel wat aanmoediging nodig, maar er gebeuren leuke dingen. Zo hebben de leerlingen zelf een naam bedacht voor het uitzendbureau: Bea Power, geheel in stijl met de ligging van de school aan de Beatrijsstraat.” Meestal is de opdrachtgevende docent ook de begeleidende partij tijdens de uitvoerfase. De docenten

Het Terra College in Den Haag is een school voor vmbo. In samenwerking met jeugdwerkadviesbureau Centrum 16/22 is een vorm van maatschappelijke stage gerealiseerd die past bij de mogelijkheden van de leerlingen. De leerlingen kunnen kiezen uit een stage binnen de schoolmuren. De school heeft een eigen uitzendbureau gemaakt met een bakje vol klussen.

en het ondersteunend personeel die meewerken aan de realisatie van het uitzendbureau, zijn daarvoor niet extra gefaciliteerd. De uren vallen onder de reguliere taken.

Voorlichting aan leerlingen De pilot is uitgevoerd in het schooljaar 2003-2004. Tegen de kerstvakantie is de kaartenbak goed gevuld en kunnen de eerste lessen door Centrum 16/22 gegeven worden. De school: “Naar de kinde-

Wat eraan vooraf ging De leerlingen van het Terra college - school voor vmbo - zijn veelal afkomstig uit gezinnen met een sociale achterstand. Het betrekken van deze leerlingen bij hun eigen onderwijsproces is voor de school belangrijk. In voorgaande jaren is in dit kader geëxperimenteerd met het opzetten van een leerlingenraad. Ook is men gestart met de ontwikkeling van een portfolio. In het verlengde daarvan is afgelopen

ren toe is er promotie geweest via de lesbrief voor de mentoren. Centrum 16/22 is daarnaast de klas in geweest: eerst met een centrale presentatie, maar die was niet zo effectief. Later is er nog een ronde langs de klassen gemaakt. Toen is verteld dat we een uitzendbureau hebben en dat leerlingen allerlei leuke klussen kunnen doen. We zijn met Kerst begonnen met een groepje om de kerstversiering aan te brengen. Dat is gefilmd en ook gepresenteerd aan de leerlingen.”

jaar een start gemaakt met maatschappelijke stage. Insteek: leerlingen actief betrekken bij hun eigen onderwijs, binnen en buiten de school. Eén van de eerste discussiepunten in de ontwikkeling van maatschappelijke stage is certificering. Ga je leerlingen een cijfer geven voor hun maatschappelijke stage? En zo ja, hoe beoordeel je dan de kwaliteit van wat ze gedaan hebben? Na overleg met de docenten van de onderbouw is in dit stadium voorlopig afgezien van certificering. De school: “Het idee werpt veel vragen op bij het docententeam en lijkt voor dit moment nog te complex. Het plan is nu om leerlingen uit te nodigen per jaar een klus voor hun rekening te nemen. De resultaten hiervan kunnen eventueel in het portfolio worden opgenomen.”

Motivatie en doelen De school heeft in samenwerking met Centrum 16/22, een jeugdwerkadviesbureau uit Den Haag, het idee ontwikkeld om een uitzendbureau op te zetten in de school. Centrum 16/22 heeft al vaker contacten met de school gehad als het gaat om leerlingenparticipatie. De samenwerking is dan ook snel gerealiseerd. De school: “Het doel dat we geformuleerd hebben is: leerlingen meer betrekken bij de school. Het betrekken van leerlingen bij de wijk is nog geen doelstelling, dat is nog in voorbereiding. Belangrijk is ook om een methodiek te ontwikkelen om ons doel te bereiken. Dit jaar gebruiken we om uit te proberen of het uitzendbureau een goede methodiek is.”

Wat de begeleiding van de leerlingen betreft, zegt de school: “Het is heel moeilijk om op onze leerlingen te rekenen. Aan de andere kant verrassen ze ons ook. Bijvoorbeeld met het schoolfeest. Ze hebben alles zelf georganiseerd, zonder dat ze ons daarvan op de hoogte hebben gesteld. Ineens stond er een feest! Maar op een school als deze moet je kunnen incasseren en niet teveel regelzucht hebben. We zien met de gewone stage ook dat sommige kinderen heel zelfstandig leren functioneren terwijl anderen niet eens het eerste gesprek doorkomen. Dat stelt verschillende eisen aan de begeleiding van leerlingen.”

Reacties van leerlingen De leerlingen die geïnterviewd zijn, hebben allen een allochtone afkomst. Opvallend is dat alle leerlingen bij het woord vrijwilligerswerk vooral denken aan schoonmaakwerk. Een leerling: “Ik wil best iets gratis doen, als het maar niet met de wc te maken heeft.” Naarmate het concept duidelijker wordt, geven de leerlingen aan dat het keuze-element voor hen belangrijk is. Ze geven de school de volgende tips voor de organisatie van de maatschappelijke stage: - Laat iedereen kiezen uit twintig klusjes. - Organiseer het niet buiten school. - Iedereen moet zelf een klus bedenken en doen. Laat leerlingen een verslag schrijven. Dat kunnen

Organisatie van de stage In de school is een uitzendbureau gemaakt dat een groot aantal klussen aanbiedt aan leerlingen waaruit vrijwillig gekozen kan worden. De kaartenbak wordt beheerd door de conciërge. Mentoren moedigen leerlingen aan om in hun vrije uren een klus te kiezen. In het eerste jaar zijn met name leerlingen uit de onderbouw betrokken bij de maatschappelijke stage. Effectief hebben zo’n zestig leerlingen dit jaar een klus gedaan. De school: “We hebben de ouders niet geïnformeerd. In de toekomst willen we

ze inleveren bij hun mentor. Een cijfer krijgen voor de maatschappelijke stage blijken de leerlingen niet erg belangrijk te vinden. De maatschappelijke stage is geslaagd… “als je er lol in hebt gekregen” en…“als je het werk met plezier hebt gedaan.”

dat anders gaan doen. Komend schooljaar komt het op de ouderavond aan de orde en staat het in het informatieboekje.”

22

Foto: Het Portaal, Joke Schot

23


23-03-2005

12:05

Pagina 23



Reacties van school

zen in het team dezelfde kant op staan. Je committeert je aan iets waarvan je de uitkomst niet kan

Er is veel draagvlak onder de docenten. De school: “Er is zeker het idee dat je deze kant uitmoet met

zien, dus je moet er samen je best voor willen doen.”

deze leerlingen. Leerlingen kunnen veel meer dan dat ze binnen de school kunnen laten zien. Daar zijn

De school: “Kies een vorm van participatie die aansluit bij de ontwikkelingen van je school. Zoek verbin-

we het over eens. De vraag is welk middel je daarvoor gebruikt.” Centrum 16/22: “Een flink aantal

ding met dingen binnen de school waardoor het blijvend is. Geef maatschappelijke stage een bedding,

docenten is enthousiast. We komen er echter ook achter dat we leerlingen en personeel soms te hoog

knoop het vast aan elementen uit je onderwijs, niet alleen aan personen. Anders is het weer weg als je

ingeschat hebben. En soms zijn de klussen te groot. Bovendien blijkt de maatschappelijke stage als

docenten vertrekken. Daarnaast moet de invulling van de maatschappelijke stage bij je doelgroep passen.”

geheel complex te zijn. Je moet iemand in huis hebben die dat kan organiseren en er enthousiast voor is, die communicatief is. De mensen waar wij mee werken, vinden het soms lastig om aan de rem te

Terugblik van CPS en CIVIQ

trekken. Als je dat niet kunt, is er het gevaar dat je overwerkt raakt.”

Het bijzondere aan deze pilot is dat er een invulling is gekozen die precies aansluit bij de mogelijkheden van de leerlingen. De leerlingen van het Terra College hebben begeleiding nodig op maat. Het zou niet goed zijn om ze in zo’n beginfase zelfstandig op zoek te laten gaan naar een stageplaats buiten de

“Het is fijn als je een compliment krijgt van de mensen waar je het voor doet.”

school. Uit deze pilot blijkt dat, als je opdrachten weet te formuleren die passen bij hun mogelijkheden, de leerlingen je verrassen over wat ze allemaal voor elkaar krijgen. Het Terra College heeft dit goed ingeschat. Dat is een prestatie op zich. De pilot laat zien dat het opzetten van een in het curriculum ingebedde maatschappelijke stage een

Evaluatie

hele onderneming is. Ook is duidelijk geworden dat je met veel enthousiasme en energie een heel eind

•Zowel de school als Centrum 16/22 zijn tevreden over de samenwerking. Deze wordt voortgezet in het

komt, als je maar gewoon begint.

komend schooljaar. •Het concept maatschappelijke stage, in de vorm van een uitzendbureau, is geslaagd en zal verder uitgewerkt worden. Daarbij wordt eraan gedacht om het uitzendbureau een spilfunctie te geven in andere ontwikkelingen binnen de school. De school: “We willen de maatschappelijke stage koppelen aan het portfolio. In die ontwikkeling worden POP-gesprekken gevoerd met leerlingen. Het uitzendbureau kan functioneren als manier voor leerlingen om je talenten te ontwikkelen. De volgende stap is dat die activiteiten van leerlingen in hun portfo-

Foto: Het Portaal, Joke Schot

lio opgenomen worden. Zo zijn er momenteel veel krachtige ontwikkelingen binnen onze school. Die moeten we bundelen en er de juiste mensen op zetten.” •Een ander onderdeel van het curriculum dat aan maatschappelijke stage gekoppeld gaat worden, is het taalbeleid: “Op onze school hebben veel kinderen extra taalondersteuning nodig. Niet alleen bij Nederlands, maar ook bij andere vakken zoals bijvoorbeeld economie. We gaan komend jaar de uren Nederlands halveren. De andere twee uur worden toepassingsuren voor de begeleiding van alle talige zaken in de vakken. De docent Nederlands wordt een ‘taalcoach’. Deze taalcoaches koppelen we aan het uitzendbureau. Voor de talige kanten van de maatschappelijke stage kunnen leerlingen bij de beheerder van het uitzendbureau de ondersteuning van een taalcoach aanvragen. Zo wordt het uitzendbureau in de toekomst een centrale plek waar alle praktische opdrachten van een vak terechtkomen.” •Tot nu toe hebben de leerlingen de maatschappelijke stage alleen binnen de school uitgevoerd. Het is de school goed bevallen om zo te starten met maatschappelijke stage. Nu de eerste bevindingen positief zijn, worden plannen gemaakt voor uitbreiding van de maatschappelijke stage buiten de school. De wijk waar de school ligt, heeft een actief buurthuis waar de eerste contacten mee zijn gelegd.

Tips Voor scholen die willen starten met maatschappelijke stage hebben de betrokken partijen uit deze pilot nog een paar aanbevelingen. Centrum 16/22: “Je moet tenminste een team van zes mensen hebben die bereid zijn een jaar lang hun energie in de maatschappelijke stage te steken. Verder moeten alle neu-

24

25


23-03-2005

12:05

Pagina 25

Projectweek voor vwo 4 Portret Jan van Brabant College, Helmond

26

27


23-03-2005

12:05

Pagina 27

PROJECTWEEK VOOR 4 VWO


“Gehandicapten zijn niet vies.”

A A A

geven, door ze uit hun beschermde wereldje te halen. De leerlingen kunnen kennismaken met een kant van de samenleving waar ze weinig ervaring mee hebben. Het zou mooi zijn als de stages de leerlingen motiveren niet alleen op financiële basis hun keuzes te maken.” De steunfunctie verwacht niet alleen dat de beeldvorming van leerlingen over vrijwilligerswerk zal veranderen, maar ook die van docenten.

“Bij vrijwilligerswerk dacht ik aan moederachtige vrouwen die iets met andere kinderen doen.”

Het Jan van Brabant College uit Helmond is een school voor vwo, havo en vmbo-t. Samen met de Stichting Welzijn Ouderen en de Stichting Welzijnsbevordering organiseert deze school maatschappelijke stages voor leerlingen uit vwo 4. De stages vinden plaats in een

Start

projectweek.

In de voorbereidingsfase is meteen duidelijk dat de maatschappelijke stage aangeboden gaat worden aan leerlingen van vwo 4. Het gaat om 27 leerlingen. De leeftijd van de leerlingen varieert van veertien tot zestien jaar. Het begrip vrijwilligerwerk is bij de leerlingen bekend, maar levert heel verschillende


associaties op. “Bij vrijwilligerswerk denk ik aan werk dat je doet om mensen te helpen.” Een ander: “Ik

Deze pilot is op een bijzondere manier gestart. Een medewerker van de Stichting Welzijn Ouderen leest

denk aan liefdadigheid.” Vooraf zijn de leerlingen niet allemaal even enthousiast bij het idee een maat-

op een morgen in de krant een bericht over de pilots maatschappelijke stage. Zij ziet onmiddellijk het

schappelijke stage te gaan doen. “Het lijkt me niet leuk, niet nodig, je schiet er toch niets mee op. De

belang daarvan in en belt het ministerie over mogelijke deelname als pilot. Aangezien één van de eer-

school gaat vast verplicht stellen wat je moet doen. Bijvoorbeeld naar een bejaardenhuis gaan: dat vind

der benaderde pilots niet doorgaat, kan deze locatie als pilot starten. Nog voor de zomervakantie wor-

ik niet leuk en dat wil ik toch nooit gaan doen, het is alleen maar tijdverspilling. Ik zou het wel leuk

den de eerste contacten met de school gelegd. De initiatiefneemster kiest speciaal voor deze school

vinden als je zelf mag kiezen. Als de keus beperkt wordt en er is niets bij wat ik leuk vind, dan vind ik

omdat haar kinderen op de school hebben gezeten en zij lid is geweest van de ouderraad. Ook de

er niets aan.” Een andere leerling: “Het ligt eraan welk klusje, je moet er wel iets aan hebben.”

Vrijwilligerscentrale en de Stichting Welzijnsbevordering doen mee aan het project.

De leerlingen geven duidelijk aan dat ze zelf de mogelijkheid willen hebben om een keuze te maken uit

In september vindt vervolgens het eerste overleg tussen de school en de steunfuncties plaats. Mede

verschillende maatschappelijke stages. Daar is binnen de pilot ook rekening mee gehouden. Hoewel de

door de enthousiaste benadering vanuit de steunfunctie is de school bereid om een jaar lang maat-

leerlingen niet zelf betrokken zijn bij het organiseren van mogelijke stageplaatsen, krijgen de leerlin-

schappelijke stages uit te laten voeren. Deze komen in de plaats van de bedrijfsstages die voorgaande

gen wel een keuzemogelijkheid uit verschillende maatschappelijke stages.

schooljaren georganiseerd zijn in vwo 4. Deze bedrijfsstages zijn in een projectweek uitgevoerd. In plaats daarvan worden dit cursusjaar maatschappelijke stages uitgevoerd in die projectweek.

Stageplaatsen

Afhankelijk van de resultaten zal de school besluiten of er verder zal worden gegaan met de maat-

Na de eerste contacten gaan de samenwerkingspartners op zoek naar geschikte stageplaatsen bij hun

schappelijke stages.

achterban. De steunfuncties hebben vooraf een aantal voorwaarden aan de stageplaatsen gesteld, zoals: • Voldoende begeleiding op de stageplaats.

En zo geeft de directie van de school het coördinatieteam van de bedrijfsstages de opdracht om voor de opzet en uitvoering van de maatschappelijke stages te zorgen. Het draagvlak binnen de school is

• De doelgroepen waar de leerlingen mee gaan werken, moeten afgestemd zijn op het niveau en de leeftijd van de leerlingen.

daarmee beperkt. Het hele schoolteam is weliswaar op de hoogte en ondersteunt de plannen, maar ver-

• De taken moeten zijn afgestemd op het niveau van de leerlingen.

der ligt de hele organisatie van de maatschappelijke stages in handen van een beperkte groep docen-

• De werkzaamheden moeten overdag plaatsvinden en niet in het weekend.

ten. En de andere samenwerkingspartners? Binnen de Stichting Welzijn Ouderen, de initiatiefnemer,

• De tijd die de leerlingen aanwezig zijn op de stageplek, moet effectief worden gebruikt.

wordt door de directie tijd en ruimte vrij gemaakt om de maatschappelijke stages uit te voeren. Er wordt ook ‘vrijwilligerstijd’ in het project gestopt. Het ontwikkelen en begeleiden van maatschappelijke

Uit de contacten tussen de steunfuncties en de organisaties komen voldoende stageplaatsen voort.

stages krijgt een breed draagvlak binnen de organisatie. Voor de vrijwilligerscentrale past het project

Zoals: assisteren bij de computerlessen voor ouderen, assisteren bij de begeleiding van ‘bewegen voor

precies bij de bestaande projecten Freeflex en Maatschappelijk Betrokken Ondernemen. Binnen de

allochtone vrouwen’, sportactiviteiten met ouderen, helpen bij een dagvoorziening voor mensen met een

Stichting Welzijnbevordering wordt het project welwillend, maar kritisch gevolgd, met name ten aan-

verstandelijke beperking, assisteren op een kinderboerderij en assisteren bij de dagopvang voor blinden

zien van de tijdsinvestering.

en slechtzienden van het Rode Kruis. Er liggen duidelijke afspraken met de organisaties die een stageplaats kunnen realiseren. De steunfuncties hebben een algemeen formulier ontwikkeld voor de organisa-

Motivatie en doelen

ties. Zij kunnen daarop de werkzaamheden van de organisatie omschrijven, de taakomschrijving van de

De school wil de maatschappelijke betrokkenheid van leerlingen vergroten met de maatschappelijke

maatschappelijke stage, de werktijden en de naam van de contactpersoon. Het maakt voor de leerlingen

stage. Een docent: “Een maatschappelijke stage kan de leerlingen een bredere kijk op de maatschappij

en de begeleiders duidelijk wat de maatschappelijke stage inhoudt en wat er van hen verwacht wordt.

28

29


23-03-2005

12:05

Pagina 29




die zij van tevoren hadden gekregen over de organisatie waar ze voor zouden werken en de werkzaam-

Tijdens een les krijgen de leerlingen een korte introductie over maatschappelijke stage en de aankondi-

heden die zij tijdens de maatschappelijke stage zouden gaan doen.

ging dat de school die dit jaar in vwo 4 gaat aanbieden. Er volgt een meer uitgebreide introductie tij-

In de laatste vraag is leerlingen de keuze voorgelegd tussen bedrijfsstage en maatschappelijke stage.

dens een lesuur over de maatschappelijke stage. Vervolgens worden de ouders via een ouderavond

85 procent van de leerlingen kiest voor de bedrijfsstage. De argumentatie is vrij unaniem: “Een bedrijfs-

geïnformeerd. Deze ouderavond wordt echter niet goed bezocht. De volgende stap is een keuzemiddag

stage is veel informatiever voor mijn toekomst, voor beroeps- of studiekeuze.” De vraag is of het

voor de leerlingen. Er worden stagemogelijkheden aangeboden via de taakomschrijvingen die gemaakt

mogelijk is een keuze te maken tussen bedrijfsstage of maatschappelijke stage. De stages zijn van een

zijn door de organisaties. De leerlingen krijgen een pakket met alle taakomschrijvingen en een toelich-

heel andere orde, met een andere doelstelling.

ting op de bedoeling. Er is tijdens de voorlichtingsmiddag een medewerker van de Vrijwilligerscentrale aanwezig voor het beantwoorden van vragen over de stages. Zo’n keuzemiddag blijkt een goed idee en

Een aantal leerlingen heeft door de reis naar Trier maar twee dagen maatschappelijke stage uitgevoerd.

wordt door de leerlingen positief ontvangen. Jammer is dat niet alle vragen over de stages duidelijk

Het blijkt dat twee dagen erg weinig zijn voor een maatschappelijke stage. De leerervaring is daardoor

beantwoord kunnen worden, omdat er geen vertegenwoordigers van de verschillende organisaties bij

voor deze leerlingen minder. Dat heeft ook te maken met het feit dat zij als groep geplaatst zijn in de

de middag aanwezig zijn. De leerlingen kunnen vervolgens een keuze maken uit de verschillende

kinderboerderij. Het werk daar wordt als weinig uitdagend ervaren.

stageplaatsen. Het is mogelijk verschillende voorkeuren aan te geven. Het voorbereidingsteam maakt daarna een definitieve keuze en verdeling.

Evaluatie Organisatie van de stage

• Zowel de school als de steunfuncties beschouwen de pilot als geslaagd. De doelstelling die zij voor

De maatschappelijke stages zijn uitgevoerd in een projectweek in het voorjaar. De leerlingen lopen vier

ogen hadden, zijn gerealiseerd. Je kunt stellen dat de maatschappelijke betrokkenheid van leerlingen

van de vijf dagen stage. De vrijdag wordt gebruikt voor het maken van een verslag. Het is verplicht om

vergroot is door de maatschappelijke stages. De beeldvorming over vrijwilligerswerk is ook veran-

een maatschappelijke stage te doen. Een aantal ‘latinisten’ is overigens in het begin van de stageweek op

derd.

reis naar Trier, waardoor zij maar twee dagen stage kunnen uitvoeren. De leerlingen worden tijdens de stages begeleid door de organisaties waar zij de stages uitvoeren. Er zijn vooraf met de organisaties

• Na afloop van de stages zijn er evaluatiegesprekken geweest met de organisaties waar de stages zijn uit-

afspraken gemaakt over de begeleiding. Vanuit de school is tijdens de stage op iedere locatie één keer

gevoerd. Daarnaast is een enquêteformulier gemaakt voor de organisaties die een maatschappelijke stage

een bezoek gebracht. Op afroep is er tijdens de stage ondersteuning mogelijk vanuit de school en vanuit

hebben aangeboden. Daaruit blijkt dat de organisaties tevreden zijn over het contact met de school en de

Stichting Welzijn Ouderen. Er zijn afspraken tussen de organisaties en de school gemaakt over de ver-

steunfuncties. Ze zijn enthousiast over de inzet van de jongeren en de samenwerking met de jongeren.

schijningsplicht van de leerlingen. Bij afwezigheid van een leerling of bij onverwachte problemen, kan de organisatie direct een mobiel nummer bellen van één van de stagecoördinatoren van de school om dit door te geven. De school kan vervolgens contact opnemen met de betreffende leerling en de ouders.

• De informatie over het project en over de leerlingen die zouden gaan deelnemen, hadden de maatschappelijke organisaties graag eerder ontvangen zodat een introductiegesprek met de leerling gepland kon worden.

Reacties van de leerlingen De vijfde dag van de projectweek is besteed aan terugkoppeling van de leerervaringen. De leerlingen

• De samenwerking tussen de school en de steunfuncties is goed verlopen. De school: “Zonder hen zou

maken op school een schriftelijk verslag van de maatschappelijke stage. Daarnaast geven de leerlingen

de maatschappelijke stage niet te organiseren zijn. De contacten die zij hebben, kunnen wij als

een kort mondeling verslag aan hun medeleerlingen en begeleiders. Het maken van het verslag is, net

school nooit leveren.” De steunfuncties waarderen het contact met de school, onder meer door de

als de stage, een verplichte activiteit. De leerlingen zijn, op een enkele uitzondering na, enthousiast

goede bereikbaarheid van de contactpersonen tijdens de stageweek.

over de stage. Het levert verassende ervaringen op. “Een aantal leerlingen wilde aanvankelijk niet met verstandelijk gehandicapten werken. Er was angst voor gehandicapten, ze waren zelfs bang dat ze vies

• Belangrijk blijken de taakomschrijvingen van de maatschappelijke stages die de steunfuncties met de

waren. Je hoort ze nu ineens zeggen dat er een band is ontstaan met die mensen waardoor het eigen-

organisaties hebben opgesteld. Er was al een behoorlijk netwerk van contacten met organisaties van-

lijk heel gewoon was.” Een ander: “We stonden op het punt om naar de film te gaan met de gehandi-

uit de verschillende steunfuncties. Door de ervaringen is duidelijk waar de leerlingen het beste

capten, ze wisten niet eens naar welke film. Het deed er ook niet toe. Je kon aan hun lach zien dat ze

geplaatst kunnen worden. Dat heeft bijgedragen aan het succes. De projecten van Stichting Welzijn

het naar hun zin hadden.”

Ouderen zijn in eigen beheer gedaan waardoor er duidelijk toegezien kon worden op de begeleiding op de stageplaats.

Er is ook een evaluatieformulier uitgedeeld. Hieruit blijkt dat negentig procent van de leerlingen het leuk vindt om vrijwilligerswerk te doen. Zij hebben de indruk dat vrijwilligerswerk belangrijk is voor de

• De informatie die de leerlingen vooraf hebben ontvangen over de organisatie en over de werkzaam-

organisatie. Alle leerlingen zijn tevreden over de begeleiding. De helft van de leerlingen geeft aan na

heden van de maatschappelijke stage, zou eerder en duidelijker bij de leerlingen terecht moeten

het project anders te zijn gaan denken over vrijwilligerswerk. Toch zijn maar drie van de 27 leerlingen

komen. De taakomschrijvingen hebben ze wel gekregen maar er blijkt een mondelinge toelichting

van plan om vaker vrijwilligerswerk te gaan doen. De leerlingen zijn niet tevreden over de informatie

nodig. Niet alles was meteen duidelijk.

30

31


23-03-2005

12:05

Pagina 31


• Het draagvlak binnen de school is niet groot gebleken. Het team is nauwelijks betrokken bij de maatschappelijke stage. De resultaten en de opbrengsten van de stage zijn nauwelijks teruggekoppeld. Een medewerker van de steunfunctie: “De docenten hebben bijna geen weet van wat er gebeurd is. In het interne krantje is wel geschreven over de stage. Ze weten wel dat het gebeurd is, maar ze hebben geen kennis van de indrukken van de leerlingen. Ik vind dat de stage zowel naar de schoolleiding en de medezeggenschapsraad als naar de ouders moet worden gepresenteerd en dat duidelijk gemaakt moet worden hoe goed dit is geweest.” Het draagvlak binnen de schoo zou vergroot kunnen worden als de maatschappelijke stage een vast onderdeel van het jaarprogramma is en de taken over meer collega’s verdeeld worden. De maatschappelijke stage zou ook uitgebreid kunnen worden naar meerdere schooltypes binnen de school.

“Ik had het idee dat vwo 4-leerlingen eigenlijk te hoog opgeleid zouden zijn voor dit werk. Maar het bleek dat de hoogst opgeleiden de eenvoudigste vrijwilligersbaantjes wilden doen.”

Het Nieuwe Leren Portret Holland College, Naaldwijk

Hoe verder De school heeft besloten dat de maatschappelijke stages het komend jaar gecontinueerd zullen worden. Om organisatorische redenen wordt het in havo 3 gedaan. Dit zal weer gebeuren in de vorm van een projectweek. De projectweek in vwo 4 zal volgend jaar weer gebruikt worden voor bedrijfsstages. De steunfuncties zijn enthousiast om verder te gaan met de maatschappelijke stages. Bij de Vrijwilligerscentrale is de maatschappelijke stage als item ingebouwd, nu nog in projectvorm, er zijn uren ingezet die eigenlijk bedoeld zijn voor maatschappelijk betrokken ondernemen. Bij de Stichting Welzijn Ouderen blijft de coördinator vrijwilligerswerk uren en vrije tijd investeren.

Tip voor andere scholen De betrokken docenten van de scholen gaven als belangrijke tip voor andere scholen aan: ”Werk samen met de steunfuncties. Zonder hen is het niet mogelijk om maatschappelijke stage te organiseren.”

Terugblik van CPS en CIVIQ Deze pilot is door het initiatief en enthousiasme van één persoon gestart. Opvallend was daarbij de snelheid en doeltreffendheid van met name de startfase van het project. De initiatiefneemster koos een school uit haar bestaande netwerk. De contacten, ook met andere steunfuncties, kwamen snel van de grond en er konden vlot afspraken gemaakt worden. Een nadeel van deze snelle werkwijze was dat het draagvlak binnen de school niet groot was. De taken werden door de directie aan een kleine groep docenten toegewezen, die voorheen verantwoordelijk was voor de bedrijfsstages. Toch heeft de school naar aanleiding van de geslaagde pilot besloten de maatschappelijke stage komend schooljaar weer aan te bieden, in havo 3. Een sterk punt van deze pilot is dat de maatschappelijke stage ingepast kon worden in de bestaande structuur van de school. Er was binnen de school ervaring met een projectweek bedrijfsstage. Door deze vorm aan te houden, was bij het begin van de pilot al duidelijk welke leerlingen de stage zouden uitvoeren, in welke tijd en hoe de verslaglegging zou plaatsvinden. Terugkijkend kan de projectweek maatschappelijke stage als een geslaagd experiment geschouwd worden.

32

33


23-03-2005

12:05

Pagina 33

HET NIEUWE LEREN

HET NIEUWE LEREN

“Kleding inzamelen is leuk, je wordt er zelf blij van.”

A A

tact te hebben met andere leefwerelden. Het toch wat beperkte wereldbeeld wordt door de stage opgerekt. De blik op de wereld wordt verbreed. Bovendien kunnen leerlingen zich door middel van de stage oriënteren op een werkveld.” De Vrijwilligers Vacature Bank: “De pilot is wat ons betreft geslaagd als de jongeren op lange termijn het vrijwilligerswerk leuk gaan vinden.” Myosotis: “Wij vinden het positief dat jongeren op deze wijze kennis maken met dit werkveld, dat ze mensen met een verstandelijke handicap leren kennen en ontdekken dat het mensen zijn als ieder ander.”

Vierentwintig leerlingen uit de derde klas van het vmbo van het Holland College in

Start

Naaldwijk doen met elkaar de maatschappelijke stage. Ze bereiden in kleine teams een feest

Het Holland College en Stichting Myosotis Westland hebben de maatschappelijke stage samen ingevuld.

voor gehandicapten voor. De school werkt in dit experiment samen met Stichting Myosotis

In het kader van Het Nieuwe Leren is Myosotis de opdrachtgever van enkele ‘prestaties’. De opdracht

Westland, een stichting voor hulp bij vrijetijdsbesteding van verstandelijk gehandicapten.

houdt in dat leerlingen van het Holland College een themafeest gaan organiseren voor cliënten van

De maatschappelijke stage sluit aan bij het onderwijsconcept van het Nieuwe Leren op het

Myosotis. Bij het organiseren van de feestavond hoort het ontwerpen en verspreiden van een aankondi-

Holland College.

ging voor het feest, het maken van spelen, het bedenken en uitvoeren van optredens, het regelen van hapjes en drankjes, het regelen van een locatie, het verkopen van kaartjes, enzovoorts. De klus wordt opgedeeld in verschillende deelprojecten waar leerlingen zich voor kunnen inschrijven. Aan de maat-


schappelijke stage doen in eerste instantie de leerlingen van de derde klassen mee. Niet alle leerlingen

Het Holland College in Naaldwijk is een school voor vmbo. De school heeft recentelijk een start gemaakt

kunnen meedoen, maar vanwege deze indeling in subopdrachten krijgt een groot aantal leerlingen de

met het Nieuwe Leren, een nieuwe vorm van onderwijs waarbij leerlingen taken uitvoeren in betekenis-

kans een bijdrage te leveren. De docenten die de leerlingen ondersteunen bij de maatschappelijke

volle opdrachten, ook wel ‘prestaties’ genoemd. Uitgangspunt bij deze onderwijsvernieuwing is dat

stage worden daarvoor niet apart gefaciliteerd. De onderwijsvernieuwingen waar de maatschappelijke

leerlingen niet alleen leren in de klas, maar juist ook veel opsteken van ervaringen buiten de school.

stage bij hoort, zijn in de reguliere taken van de docenten opgenomen.

Zeker voor de vmbo-leerlingen is ‘doen’ leerzaam en kunnen persoonlijke kwaliteiten van leerlingen die in traditionele onderwijssysteem onderbelicht blijven - beter uit de verf komen.


Het Holland College is in het kader van het Nieuwe Leren op zoek gegaan naar betekenisvolle opdrach-

Om de leerlingen een idee te geven van wat het werken met gehandicapte mensen inhoudt, heeft Myosotis

ten die de leerlingen kunnen uitvoeren. In eerste instantie zijn opdrachten ontwikkeld binnen de

een workshop verzorgd op de school. De leerlingen kunnen tijdens de workshop met elkaar nadenken en

school, waarbij de docenten de opdrachtgever zijn. In een later stadium worden de opdrachtgevers bui-

praten over de doelgroep. Naderhand kunnen ze zich inschrijven voor een van de deelopdrachten.

ten de school gezocht.

Myosotis: “De leerlingen hebben tijdens en na de workshop al van alles over gehandicapte mensen ontdekt.

De Vrijwilligers Vacature Bank van Naaldwijk heeft via de TSV-regeling geld gekregen van de provincie

Zo vroegen enkele leerlingen bijvoorbeeld welke hapjes de mensen lekker zouden vinden. Ze keken ervan

dat ingezet kan worden voor het thema jongeren en vrijwilligerswerk. De Vacaturebank wil via de maat-

op dat ik antwoordde dat mensen met een verstandelijke handicap dezelfde dingen lekker vinden als wij

schappelijke stage proberen het vrijwilligerswerk voor jongeren een nieuwe impuls te geven. Met de

op een feestje.”

maatschappelijke stage wil de vrijwilligerscentrale werken aan een beter imago van vrijwilligerswerk

De leerlingen hebben allemaal wel eens van vrijwilligerswerk gehoord. Dat het iets is dat je gratis doet, is

onder de jeugd. “Onze doelstellingen zijn het vergroten van de maatschappelijke betrokkenheid bij jon-

duidelijk: “Vrijwilligerswerk is iets dat je voor niks doet voor andere mensen. Bijvoorbeeld voor invalide

geren en, op lange termijn, het verbeteren van het imago van vrijwilligerswerk. Het project is wat ons

mensen.” Een andere leerling: “Vrijwilligerswerk doe je gewoon gratis, bijvoorbeeld met gehandicapten.“ De

betreft geslaagd als de jeugd op lange termijn het vrijwilligerswerk leuk gaat vinden.”

leerlingen van vmbo 3 hebben er bij voorbaat al zin in: “Ik denk dat het leuk is, want mensen worden er vrolijk

En zo gaat de Vrijwilligers Vacature Bank op zoek naar een school die mee wil werken aan een pilot

van.” En: “Onder schooltijd is het leuk en als mensen dankbaar zijn.”

rond maatschappelijke stage. Het Holland College blijkt hier wel oren naar te hebben. De directeur:

De ouders zijn via de nieuwsbrief van de school en een ouderavond voorgelicht over de maatschappelijke

“We streven ernaar leerlingen op een natuurlijke manier te laten leren en hun betrokkenheid bij de maat-

stage. De leerlingen zijn verder via de docenten voorgelicht. De ideeën zijn volgens de school positief ont-

schappij te vergroten. De maatschappelijke stage biedt hiervoor een goede kans.” De Vrijwilligers

vangen door zowel de leerlingen als de ouders.

Vacature Bank legt in overleg met de school contact met enkele maatschappelijke organisaties. Stichting Myosotis Westland, een organisatie die vrijwilligers inzet voor hulp aan mensen met een ver-

Organisatie van de maatschappelijke stage

standelijke beperking, is bereid mee te draaien in de pilot maatschappelijke stage.

Nog voor de kerstvakantie van 2003 zijn 24 leerlingen in subgroepjes aan de slag gegaan met de organisatie van het feest. Het feest zou in eerste instantie in mei 2004 plaatsvinden. Door verschillende oorza-

Motivatie en doelen

ken, vooral van communicatieve en organisatorische aard, is de datum naar november 2004 verschoven.

De school: “Deze pilot is wat ons betreft geslaagd als alle leerlingen uit de derde klassen tenminste één positieve ervaring opdoen met de maatschappelijke stage. Het is voor onze leerlingen belangrijk con-

34

35


23-03-2005

12:05

Pagina 35

HET NIEUWE LEREN

HET NIEUWE LEREN

In de samenwerking tussen Myosotis en het Holland College blijken verschillende hobbels. De mede-

“Ik vind dat school ermee door moet gaan. Het is leuk om niet alleen maar uit boeken te leren.”

werker van Myosotis is opdrachtgever en ontvangt van de leerlingen voorstellen en vragen via haar emailadres. Myosotis zegt hierover: “We geven tips aan de leerlingen over hoe ze dingen kunnen aanpakken. Dat is belangrijk, maar dat moet je ook afbakenen. Vooraf afgesproken contactmomenten zijn wellicht een betere optie.”

Hoe verder

In de communicatie tussen Myosotis en de school ontstaat gaandeweg steeds meer onduidelijkheid. Er

De school en Myosotis hebben bovendien besloten om de samenwerking in de komende schooljaren

zijn voorafgaand aan de samenwerking te weinig afspraken gemaakt over wie waarvoor verantwoordelijk

voort te zetten. Myosotis: “Het project is nog niet helemaal geslaagd, maar we zijn met elkaar op de

is. Ook wordt er te weinig op papier gezet. Myosotis: “Het contact met de school kan beter. Het moet veel

goede weg. Ik merk bij onze organisatie dat het bestuur zich steeds meer betrokken gaat voelen. Ik

duidelijker zijn welke rol zij hebben. Als het duidelijker is, kun je ook zeggen: dit is goed en dit kan beter.

heb er vertrouwen in dat dit ook zo zal zijn bij de andere vrijwilligers.”

Hoe de begeleiding van de leerlingen in elkaar zit, kan ik vanaf deze kant niet zien.” Voor Myosotis is het tijdens de uitvoeringsfase onduidelijk wie welke eindverantwoordelijkheid draagt.

Tips

“Wie is er verantwoordelijk voor het verloop van het feest, en hoe vindt de beoordeling van het project

Tip van de school: “Bezint eer ge begint. Ga het wel gewoon doen, maar heb niet de illusie dat je geen

en dus het werk van de leerlingen plaats? Er zijn geen criteria afgesproken. Dat zou een volgende keer

valkuilen zult tegenkomen. Die kom je zeker tegen, maar je komt er ook weer uit. Positief realisme is

wel prettig zijn.” De school legt uit: “Bij alle ‘prestaties’ is het zo dat de opdrachtgever bepaalt of het vol-

een goede houding. Er gaat een hoop fout en de tweede keer gaat het al beter. Een tweede tip is: zoek

doende is. De opdrachtgever is de eindbeoordelaar. Daar zit voor de leerlingen meteen het leereffect.”

organisaties die geduld hebben met leerlingen.” Tips van Myosotis voor andere maatschappelijke organisaties: “Je moet je niet vergissen in de tijd die het je kost en in de dingen waar je tegenaan gaat lopen. Het is iets nieuws en iedereen moet ervan

“Het is een goed gevoel als je iemand hebt geholpen.”

leren. Hoe specifieker je opdracht, des te makkelijker is het voor de leerlingen, de school en uiteindelijk ook voor jezelf. Ook handig: begin klein.”

Reacties van de leerlingen


De leerlingen zijn ondertussen goed te spreken over de ‘prestaties’ die zij moeten uitvoeren:

Het meest opmerkelijke aan de pilot in Naaldwijk is dat de invoering van de maatschappelijke stage

- “Je leert veel dingen van de prestaties. Je leert vooral iets in de praktijk.”

samen is gevallen met de invoering van een nieuw onderwijssysteem. Hierdoor krijgt de maatschappe-

- “Je leert iets met je handen. We hebben veel gelachen. Maar ik vind het ook belangrijk dat docenten

lijke stage als vanzelf een vaste plaats in het lesprogramma. De maatschappelijke stage vormt een

duidelijk zijn.”

belangrijke toevoeging in dat lesprogramma en krijgt de kans volop ontwikkeld te worden. Een punt

De leerprestaties van de leerlingen zijn bijgehouden in een logboek en via coachingsgesprekken. De

van aandacht is dat er zoveel vernieuwingen tegelijk zijn, dat de maatschappelijke stage onder-

leerlingen houden zelf hun logboek bij. In de coachingsgesprekken tijdens en na de prestatie wordt

gesneeuwd dreigt te raken. De energie van docenten gaat in hoofdzaak naar het nieuwe onderwijs-

gekeken waar de leerling staat in zijn of haar ontwikkeling. De coach is ook aanwezig bij het eindge-

concept, waardoor de ontwikkeling van de maatschappelijke stage vertraging heeft opgelopen.

sprek met de opdrachtgever.

Gelukkig heeft de school het getroffen met de docenten, de directeur en een medewerker van Myosotis die het belang van de maatschappelijke stage voelen en er het beste van willen maken, ook wanneer er

Evaluatie

meteen in het beginstadium al hobbels genomen moeten worden. Die rek, dat enthousiasme en die

• Uit de evaluatie blijkt dat er veel onduidelijkheid is over de verantwoordelijkheidsverdeling en com-

vastberadenheid om de leerlingen ook buiten school betekenisvolle dingen te laten doen, gaat er in de

municatielijnen binnen de school. Hierdoor heeft de samenwerking aanzienlijke vertraging opge-

toekomst zeker voor zorgen dat de samenwerking tussen het Holland College en Stichting Myosotis

lopen.

Westland nog veel mooie dingen gaat opleveren.

• De samenwerking is vrij plotseling en uit een groot enthousiasme bij beide partijen tot stand gekomen. Omdat de start van de maatschappelijke stage voor de school samenvalt met een ingrijpende onderwijsvernieuwing, zijn bepaalde taken voor de docenten niet altijd even duidelijk. De school legt uit: “Het is voor de docenten lastig om te werken met het opdrachtgeverschap. De externe opdrachtgever, zoals Myosotis, moet door de docent geholpen worden bij het vaststellen van de beoordelingseisen. De docent moet dit gesprek leren voeren. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat de docent aan de externe opdrachtgever de mogelijkheden van onze leerlingen uitlegt.” Er blijkt gaandeweg de samenwerking dus veel te leren. Dankzij de enthousiaste, energieke betrokkenen heeft het feest in november toch doorgang kunnen vinden.

36

37


23-03-2005

12:05

Pagina 37

Verplichte invulling van de vrije ruimte Portret Willem de Zwijger College, Papendrecht

38

39


23-03-2005

12:05

Pagina 39

VERPLICHTE INVULLING VAN DE VRIJE RUIMTE

“De mensen waren blij dat ik er was.”

A A A


jaren. In het eerste jaar, schooljaar 2003-2004, kunnen de leerlingen op vrijwillige basis aan een maatschappelijke stage deelnemen. Dit is voor de school een pilotjaar. De ouders en de leerlingen van havo 3 en vwo 4 zijn in het begin van het schooljaar met een brief op de hoogte gesteld dat de leerlingen kunnen kiezen voor een maatschappelijke stage. Voor het volgende schooljaar, 2004-2005, zullen alle leerlingen van havo 4, die minder dan 3200 studielasturen (slu) maken, verplicht een maatschappelijke stage in hun vrije ruimte moeten opnemen. In het schooljaar 2005-2006 geldt dit ook voor alle vwo 5leerlingen die minder dan 4800 studielasturen maken. De school: “Je moet dit niet zelfstandig willen ontwikkelen, maar op zoek gaan naar geschikte partners die wat kunnen betekenen. Goede afspraken

Het Willem de Zwijger College – een openbare scholengemeenschap voor vmbo, havo en vwo –

maken en de tijd nemen die het nodig heeft. Niet overhaasten en meteen teveel willen.” PAD:

biedt de maatschappelijke stage aan in de vrije ruimte van het curriculum van havo en vwo.

“Maatschappelijke stage moet je inbedden in zowel de eigen organisatie als in het schoolprogramma.

In het proefjaar kunnen leerlingen zelf kiezen. Daarna zal het verplicht worden voor leerlin-

Leerlingen moeten weten dat het binnen de schoolopleiding past.”

gen die hun uren in de vrije studieruimte nog niet ingevuld hebben. Voor één stageperiode kunnen leerlingen veertig studielasturen wegschrijven.

“Ik vind het wel goed dat je vrijwilligerswerk kunt doen voor school. Jongeren doen het te weinig en je leert ervan.”

Wat eraan vooraf ging In de projectaanvraagvoor de TSV-gelden hebben meerdere gemeenten binnen de Drechtsteden (Zwijndrecht, Papendrecht, Alblasserdam, Hendrik Ido Ambacht en Dordrecht) aangegeven jongeren

Wanneer een stage goed is uitgevoerd, mogen leerlingen veertig studielasturen wegschrijven. De stage

meer te willen betrekken bij het vrijwilligerswerk. Het ministerie van VWS heeft projecten van deze

bestaat uit:

gemeenten mede gefinancierd. PAD (backoffice voor de ondersteuning van het vrijwilligerswerk in de

1. Het opstellen van een stageplan. Dit moet worden besproken met de mentor en het stageadres.

regio Drechtsteden) heeft de opdracht gekregen om de maatschappelijke stage te ontwikkelen. Al in

Wanneer de organisatie en de mentor akkoord zijn, kan de leerling de stage volgens plan uitvoeren.

2002 zijn hierover de eerste gesprekken gevoerd. Samen met een medewerker van de gemeente

2. Twintig klokuren stage lopen in een organisatie.

Alblasserdam is in januari 2003 het Willem de Zwijger College bezocht. PAD heeft ervaring met het

3. Een reflectie van leerlingen op de uitgevoerde activiteit door een muurkrant, videoband, fotocollage

opzetten en uitvoeren van maatschappelijke stage. In een eerder project heeft PAD voor een andere

of iets dergelijks te maken, aan de hand van richtlijnen en beoordelingscriteria. Eventueel worden

school de maatschappelijke stage opgezet voor de derde klas van het vmbo. Deze ervaring en de pre-

vrijwilligersorganisaties uitgenodigd om producten te komen bekijken.

sentatie van een totaalprogramma voor maatschappelijke stage binnen het Willem de Zwijger College geven de school voldoende vertrouwen om mee te doen. Naast de directie hebben ook de het school-


bestuur en de medezeggenschapsraad positief besloten.

Voorafgaand aan de stage krijgen alle leerlingen twee verplichte introductielessen over maatschappelijke stage. Deze introductielessen worden verzorgd door PAD. De school: “In deze lessen wordt aan-

Motivatie en doelen

dacht besteed aan vrijwilligerswerk en de rol van vrijwilligerswerk in de samenleving. Daarna mogen

Voor het project is een visie op papier gezet. In deze visie wordt benadrukt dat de maatschappelijke

leerlingen kiezen of ze maatschappelijke stage gaan doen. Daarbij is het de bedoeling dat leerlingen

stage een verband legt tussen de school en de samenleving en op verschillende manieren bijdraagt aan

zelf de stageadressen zoeken. PAD neemt daarna contact op met de organisatie om te toetsen of de

de persoonlijke ontwikkeling van leerlingen.

begeleiding en de verzekering goed geregeld zijn. Als leerlingen moeite hebben om zelf een stageplek

De school heeft de volgende doelen:

te vinden, kunnen zij terecht bij de frontoffice in Papendrecht waar een vacaturebank is. Deze taakver-

- Leerlingen actief lid maken van de gemeenschap.

deling en andere afspraken tussen PAD en de school zijn in de voorbereiding besproken.”

- Het vergroten van hun kennis en begrip ten aanzien van de gemeenschap.

Onderdeel van de introductielessen is dat leerlingen iemand interviewen die vrijwilligerswerk doet. Dit

- Het bevorderen van de persoonlijke en sociale ontwikkeling van leerlingen.

werkt goed. Eén leerling is door het interview zo enthousiast geworden over de vrijwilligersorganisatie

- Leerlingen leren om kritisch en oplossingsgericht te denken.

dat hij meteen bij die organisaties de maatschappelijke stage is gaan doen. De introductielessen zijn

- Leerlingen bewustmaken van carrièremogelijkheden.

met de leerlingen doorgesproken en geëvalueerd en overwegend positief beoordeeld.

- Aansluiting zoeken tussen thema’s in het onderwijs en relevante ervaringen die leerlingen. Buiten de school in een organisatie ervaring kunnen opdoen. - Aandacht voor het stimuleren van de uitvoering van het opnemen van maatschappelijke taken door jongeren.

Met een ‘kraampje’ is de vrijwilligersvacaturebank één middag op school aanwezig. De leerlingen kunnen daar informatie krijgen over de organisaties. Zeker tien leerlingen tonen belangstelling voor een

Start

stageplek. Twee leerlingen starten vrijwel direct met de uitvoering van de maatschappelijke stage. De

Nadat de directie en de medezeggenschapsraad het groene licht hebben gegeven, wordt begonnen

andere beginnen uiteindelijk nog niet. Een belangrijke reden hiervoor is dat deze leerlingen de maat-

met de voorbereidingen. Voor het Willem de Zwijger College gaat het om een project voor meerdere

schappelijke stage hebben doorgeschoven naar volgend jaar. Dit is mogelijk omdat de maatschappe-

40

41


23-03-2005

12:05

Pagina 41



lijke stage een keuze is binnen de vrije ruimte van het onderwijsprogramma voor de bovenbouw. Overigens is dan de maatschappelijke stage wel verplicht voor de havo-leerlingen die nog uren hebben

School

openstaan. Vanwege de hoge studielast voor de leerlingen dit jaar is de school akkoord met het door-

- is eindverantwoordelijk.

schuiven van de maatschappelijke stage naar volgend jaar. Dit geeft enige wrijving tussen de school en

- zorgt voor ruimte in het lesprogramma voor maatschappelijke stage.

PAD en is aanleiding voor een gesprek over verwachtingen en afspraken.

- heeft een kritische houding school die bijdraagt aan de verdere ontwikkeling van de maatschappe-

Organisatie van de stage

- brengt leerlingen de waarden van een maatschappelijke stage bij.

De rol van de school en de steunfunctie is tijdens de uitvoering van de stage beperkt. PAD heeft één-

- stelt voor de leerlingen een mentor aan.

maal contact met de stageorganisaties en de stagecoördinator op school vraagt een enkele keer aan de

- zorgt voor beoordelingscriteria.

leerlingen hoe het gaat. Uit het gesprek met de leerlingen blijkt dat zij vinden dat de school helderder

- houdt de verantwoordelijkheid m.b.t. de beoordeling en stageplan zoveel mogelijk bij de organi-

lijke stage.

moet zijn in wat de leerlingen moeten doen. Als voorbeeld wordt gegeven dat ook het maken van een

saties weg.

verslag binnen de veertig uren valt. Dat valt tegen. Meer punten voor verbeteringen komen niet naar voren in het gesprek met de leerlingen. Voor de maatschappelijke stage hebben de partners een gezamenlijke folder gemaakt met informatie


over de maatschappelijke stage op het Willem de Zwijger College. De folder is bedoeld voor leerlingen,

Na afloop van de introductielessen zijn de leerlingen het erover eens dat het goed is dat de school de

ouders, vrijwilligersorganisaties en andere geïnteresseerden.

mogelijkheid biedt om maatschappelijke stage te doen. Een aantal leerlingen weet vooraf niet of ze vrijwilligerswerk leuk zal vinden. Dat de leerlingen er uren voor krijgen die meetellen, vinden ze erg

Van december 2003 tot maart 2004 voeren twee leerlingen de maatschappelijke stage daadwerkelijk uit.

belangrijk. Zelfs zo bepalend dat het voor de geïnterviewde leerlingen een belangrijke reden is om het

De stageplaatsen zijn door de leerlingen zelf gevonden. Als voorbereiding op de stage maken de leerlin-

‘leuk’ te vinden. De school heeft ervoor gekozen dat leerlingen in principe zelf de stageplaatsen zoe-

gen na een eerste contact met het stageadres een stageplan dat wordt ondertekend door de contactper-

ken. De afwezigheid van een concreet aanbod van vrijwilligersactiviteiten maakt het voor de leerlingen

sonen van het stageadres. Tijdens de uitvoering houden de leerlingen in een logboek bij wat ze hebben

soms onduidelijk. Hierdoor wordt een maatschappelijke stage voor een aantal leerlingen onaantrekke-

gedaan. De leerlingen hebben de maatschappelijke stage afgesloten met een stageverslag. Deze stage-

lijk. Een leerling: “Je leert dingen als zelfstandigheid en je kunt er je uren mee opvullen.” Nog een leer-

verslagen zijn aan de begeleiders van de stageorganisaties voorgelegd en goedgekeurd. Een stagever-

ling: “De twee lessen waren verplicht en je mag nu kiezen of je een stage gaat doen. Maar het is niet

slag mag een geschreven verslag zijn, maar ook een muurkrant, videoband of fotocollage. Eén van de

duidelijk wat je kan doen. Die tweede les had weinig zin.”

leerlingen heeft een muurkrant gemaakt over zijn werk bij het kattenasiel. Deze is in de school opgehangen. Met de leerlingen en met de organisaties is de maatschappelijke stage niet geëvalueerd.

Afspraken:

“Het liefst doe ik vrijwilligerswerk in clubjes waar ik mensen ken en waar ik weet dat ik gewaardeerd wordt.” De leerlingen zijn enthousiast over het vrijwilligerswerk. Ze zijn goed begeleid door de stageorganisatie en vinden de maatschappelijke stage leuker dan ze verwacht hadden. De leerling die bij de Atletiek

PAD

Vereniging stage heeft gelopen, gaat er mee door. Met name de inspraak in de eigen taken en de

- is aanspreekpunt voor de vrijwilligersorganisaties.

waardering voor hun werk hebben de leerlingen als positief ervaren. De leerpunten die de leerlingen

- krijgt van de school de naam van een leerling die met een organisatie afspraken heeft gemaakt

benoemen, zijn: omgaan met mensen, iets voor anderen doen, weten hoe het in een kattenasiel toegaat

voor de stage.

en het geven van atletiektrainingen. “Ik heb eigenlijk nooit over vrijwilligerswerk nagedacht. Nu ik het

- neemt contact op met de organisatie en checkt de begeleiding, verzekeringen, ontvangst etc.

eenmaal gedaan heb, kan ik het anderen ook aanraden. Als het niet voor school was had ik het nooit

- toetst de kwaliteit van de organisatie en biedt ondersteuning.

gedaan.” De ander: “Een goed initiatief. Je leert met mensen omgaan en je krijgt inzicht in wat je zelf

- verzamelt vragen en onduidelijkheden bij de organisatie. PAD bekijkt of de vragen en knelpunten

kan. Het leuke eraan is dat je andere mensen helpt en je krijgt er waardering voor. Mooi meegenomen

doorgespeeld moeten worden naar de school. (Leidraad hierbij is dat inhoudelijke vragen door

ook dat je veertig studielasturen krijgt, terwijl je het leuk vindt.”

PAD beantwoord worden, heeft het probleem met de leerling en/of de school te maken, dan wordt er teruggekoppeld naar de school.) - doet in principe de begeleiding van de leerling op de stageplaats.

Evaluatie Dit jaar was voor de Papendrechtse school een proefjaar. Er is nu meer helderheid over de samenwerking met het PAD en het opzetten van maatschappelijke stage binnen de school. Leermomenten voor de samenwerking: het maken van goede afspraken, het afstemmen van verwachtingen, het uitwisselen van informatie en het blijven communiceren.

42

43


23-03-2005

12:05

Pagina 43


Hoe verder Zowel de school als PAD zien de toekomst met vertrouwen tegemoet. De school blijft de komende jaren maatschappelijke stage aanbieden aan leerlingen in de bovenbouw van havo en vwo. Ten opzicht van het proefjaar is er een aantal veranderingen, deels als gevolg van de respons van leerlingen: - De maatschappelijke stage wordt verplicht voor de leerlingen die nog uren hebben in de vrije ruimte. - Tijdens de voorlichtingsavonden zal aan de ouders meegedeeld worden dat leerlingen dit kunnen c.q. moeten doen. - De introductielessen worden meer op de praktijk van de maatschappelijke stage ingericht met meer handvatten en voorbeelden. - Een aantal docenten wordt vrijgeroosterd voor de begeleiding van de leerlingen. - De frontoffice waar de vacaturebank in Papendrecht is ondergebracht, wordt de partner voor maat-

Verder kijken dan je eigen

schappelijke stage van het Willem de Zwijger College. - Het contact tussen de vrijwilligersvacaturebank en de organisaties zal eerder gelegd worden, zodat er beter zicht is op de uitvoering van de maatschappelijke stage.

beschermde wereld

Terugblik van CPS en CIVIQ Het meest kenmerkende van deze pilot is dat dit jaar de start is van een meerjarige project om de

Portret Willem II College, Tilburg

maatschappelijke stage op de school in te voeren. Er is veel aandacht voor de voorbereiding en minder voor de uitvoering. Uiteindelijk hebben maar twee leerlingen een maatschappelijke stage gedaan. Het was van meet af aan duidelijk dat PAD ervaring heeft met het organiseren van maatschappelijke stages op school door een eerder project. Hiervan is gebruik gemaakt in de samenwerking met het Willem de Zwijger College. Op basis van die ervaring kon PAD een visie en totaalplan presenteren waardoor de school er vertrouwen in heeft gekregen en uiteindelijk is meegegaan in het ontwikkelingen van de maatschappelijke stage op school. Het was een verstandige keus om dit eerste jaar als proefjaar te zien. De verwachtingen over het aantal maatschappelijke stages waren misschien wel hoog, maar konden hierdoor makkelijk worden bijgesteld. Het was daarom niet zo erg dat het aantal leerlingen tegenviel dat heeft meegedaan. Belangrijker vinden PAD en de school het om te kijken naar verbeteringen in de samenwerking zodat het vertrouwen in elkaar en voor de toekomst toeneemt. Voor volgend jaar is er al een aantal aanpassingen, waaronder de verplichting voor een aantal leerlingen. Dit zal niet meteen leiden tot grote aantallen deelnemers omdat het gaat om leerlingen die nog niet alle uren hebben in gevuld. Naast de verplichting kunnen leerlingen op vrijwillige basis kiezen voor een maatschappelijke stage. De gezamenlijke folder over maatschappelijke stage is bedoeld als promotie van de maatschappelijke stage onder leerlingen en maatschappelijke organisaties. Het aantal maatschappelijke stages zal volgend jaar zeker toenemen.

44

45


23-03-2005

12:05

Pagina 45

VERDER KIJKEN DAN JE EIGEN BESCHERMDE WERELD

“Het is alleen leuk als je echt mensen kunt helpen.”

A A


Er is gekozen voor drie klassen vwo 5, totaal 75 leerlingen. De school heeft bewust voor vwo’ers gekozen: deze groep kun je dingen laten doen waar zelfstandigheid van de leerlingen gevraagd wordt. Bij andere groepen vraagt het van de docenten meer werk. De leerlingen kunnen terecht bij twintig verschillende organisaties. De organisaties komen deels uit het uitgebreide netwerk van Contour, deels worden ze geworven door de projectmedewerker die de organisa-

Foto: Gerlo Beernink

ties persoonlijk benadert. Uit het bestand van Contour heeft de projectmedewerker in eerste instantie die organisaties gekozen die hij persoonlijk kent. Daarnaast hebben medewerkers van Contour de deelname aan maatschappelijke stage door organisaties naar voren gebracht tijdens reguliere bezoeken. Van de gemeente heeft Contour een overzicht gekregen van de evenementen waar leerlingen in het kader van

Tijdens het vak maatschappijleer doen leerlingen van vwo 5 van het Willem II College vrijwilligerswerk. De maatschappelijke stage is verplicht. De leerlingen mogen de stage zowel onder als buiten schooltijd invullen. De maatschappelijke stage is in principe voor één dagdeel, maar in overleg met de organisaties kan het langer of korter duren.

Wat eraan vooraf ging Ook in deze pilot begint het allemaal met Contour Tilburg die het project ‘vrijwilligerswerk op school’ start met financiering van de provincie Brabant. Hiervoor is een projectcoördinator aangetrokken voor 24 uur om het project organisatorisch en inhoudelijk vorm te geven gedurende het eerste jaar. Voorwaarde vanuit de provincie is dat na het eerste jaar het project wordt verspreid in de hele provincie Brabant. De projectmedewerker gaat voortvarend te werk en heeft contact gezocht met verschillende scholen in Tilburg en diverse vrijwilligersorganisaties. Het project gaat op meerdere scholen in Tilburg min of meer tegelijkertijd van start. Twee projecten zijn in het kader van deze pilots gevolgd,

maatschappelijke stage vrijwilligerswerk kunnen doen. De organisaties die meedoen, variëren van kinderopvang tot zorgcentra, sociale eethuizen en Willem II (voetbalvereniging). De leerlingen worden op maat bemiddeld, binnen de mogelijkheden die er zijn bij de deelnemende organisaties. Projectcoördinator Contour: “Als er een zinvolle invulling voor de leerlingen komt, dan verloopt het project goed.”

Voorlichting aan ouders De ouders van de leerlingen worden geïnformeerd tijdens de voorlichtingsavond en met een brief. Ook is de leerlingen nadrukkelijk verzocht het draaiboek (welke organisatie, contactpersoon, data, tijden, taken etc.) aan hun ouders te laten lezen dat ze aan het begin van hun maatschappelijke stage hebben ontvangen. De projectcoördinator verwacht dat, gezien het niveau van de leerlingen, zij er alles aan zullen doen om de maatschappelijke stage positief te blijven benaderen zolang er een zinvolle invulling aan gegeven wordt. De docent verwacht dat de leerlingen overwegend positief tegenover de maatschappelijke stage zullen staan, maar dat ze het te druk hebben om er echt mee bezig te zijn.

namelijk dit project en het project op het 2 College West. Contour heeft bewust met het Willem II College contact gezocht omdat het een van de twee openbare scholen is in Tilburg. De projectcoördina-

“Het is alleen leuk als je echt mensen kunt helpen en als het echt nodig is wat je doet.”

tor van Contour heeft contact gezocht met de conrector. Deze heeft de docent maatschappijleer van het vwo naar voren geschoven als contactpersoon.

Motivatie en doelen Contour wil met de maatschappelijke stage het belang van vrijwilligerswerk voor de maatschappij overbrengen aan leerlingen. In dit project is het doel om 75 leerlingen te laten kennismaken met het vrijwilligerswerk. De school heeft geen eigen visie maar kan zich vinden in de doelstelling als daarbij ook ingezoomd wordt op de beroepskeuze van leerlingen. Het project is voor de school geslaagd als het goed verloopt en de leerlingen gemotiveerd zijn. Het steunpunt sluit hierbij aan: het is geslaagd als alle leerlingen het als zinvol hebben ervaren. Contour zet in op continuïteit: het project is geslaagd als de school het project jaarlijks blijft voortzetten en als vrijwilligersorganisaties blijven meewerken. De docent maatschappijleer: “Als er straks leerlingen zijn die iets gevonden hebben waar ze uiteindelijk als vrijwilliger mee door willen gaan met het oog op hun beroep, dan is het geslaagd. Er ligt straks een schat aan ervaring bij de leerlingen, waar we later over kunnen praten met het oog op hun beroepskeuze.”

Start

Verwachtingen van leerlingen Opvallend is dat de geïnterviewde leerlingen voorafgaand aan de maatschappelijke stage goed weten te vertellen wat vrijwilligerswerk is en veel mensen kennen die vrijwilligerswerk doen. Enkelen doen zelf ook vrijwilligerswerk. De verwachtingen van de leerlingen ten aanzien van het project zijn overwegend positief. Vooral het feit dat het onder lestijd mag, spreekt aan. Wel moet de maatschappelijke stage aansluiten bij de interesse van de leerlingen, gericht zijn op het helpen van mensen en zinvol zijn. Belangrijk is volgens de leerlingen ook dat er iets van geleerd wordt. Over eventuele toekenning van studiepunten zijn de leerlingen het niet eens. De een zegt dat het wel leuk zou zijn, de ander zegt dat het te veel dwang zal geven. De leerlingen weten vooraf nog niet zoveel over de uitvoering van hun maatschappelijke stage, behalve dat ze zelf vrijwilligerswerk gaan doen. De leerlingen verwachten via de maatschappelijke stage kennis te zullen maken met mensen die het slecht hebben. Een leerling: “Je leert er iets van als je iets doet wat je nog niet eerder hebt gedaan. Ik denk dat niemand met drugsverslaafden heeft gewerkt, daar kun je dus van leren.” Nog een leerling: “Als het door school is opgelegd, is het niet meer vrijwillig. Dan is het niet leuk.”

De school heeft voor de invulling van maatschappelijke stage gekozen voor inbedding in de les maatschappijleer binnen de module arbeid. De projectcoördinator van Contour verzorgt binnen dit thema twee gastlessen over vrijwilligerswerk, voorafgaand aan de maatschappelijke stage. De maatschappelijke stage is verplicht. De leerlingen mogen het zowel onder als buiten schooltijd invullen. De maatschappelijke stage is in principe voor één dagdeel, maar in overleg met de organisaties kan het langer of korter duren.

46

Organisatie van de stage De school start met de gastlessen in drie klassen vwo 5. Deze gastlessen worden geheel verzorgd door de projectcoördinator van Contour. Tijdens de gastlessen maken de leerlingen een persoonlijke advertentie, waaruit blijkt welk werk zij interessant vinden. Uit deze advertentie hoopt de projectcoördinator vol-

47


23-03-2005

12:05

Pagina 47



doende informatie te halen om te achterhalen naar welke sector de interesse van de leerling uitgaat. De pro-

Evaluatie

jectcoördinator maakt vervolgens een verdeling van de beschikbare vacatures en matcht deze met de vraag

Terugkijkend op de voorbereidingsfase worden de volgende succesfactoren en struikelblokken

van een leerling. Dit wordt door de projectcoördinator in een draaiboek gezet die de leerlingen, de organisa-

benoemd door de school en Contour:

ties en de school ontvangen. De school: “De maatschappelijke betrokkenheid van de leerlingen blijkt uit het enthousiasme van de leerlingen. Als de leerlingen zo terug komen, dan is het wat mij betreft geslaagd.”

• Het grote verschil tussen vwo- en vmbo-leerlingen: de projectcoördinator heeft hierdoor een verkeer-

Tijdens de uitvoering blijft de projectcoördinator actief betrokken. Hij bemiddelt leerlingen individueel,

de inschatting gemaakt. Van de vwo-leerlingen kreeg de projectcoördinator geen reactie terug tijdens

neemt contact op met de organisaties en legt waar mogelijk een bezoek af tijdens de uitvoering van de

de gastlessen. In de nabespreking met de docent is de gastles aangepast met meer vragen en worden

maatschappelijke stage. De docent maatschappijleer hoeft nauwelijks tijd in de maatschappelijke stage

de leerlingen directer aangesproken.

te steken. De collega die het coördineert, steekt er meer uren in, maar heeft hier geen uren voor vrijgemaakt gekregen. De schoolcoördinator: “Er zullen meer uren in gestoken moeten worden voor de

• In eerste instantie is er volledig groen licht om onder schooltijd de maatschappelijke stage te doen.

docenten. Het is erg moeilijk om een indicatie van de uren te geven omdat veel activiteiten tussen de

Door druk van diverse docenten is dit gedeeltelijk terug gedraaid. Uiteindelijk is na overleg besloten

gewone werkzaamheden door gedaan worden. Een optie is om in het vervolg een of twee lesuren hier-

dat het toch moet kunnen.

voor vrij te maken.” Terugkoppeling van de maatschappelijke stage vindt plaats tijdens de les als de projectmedewerker van

• De communicatie binnen de school is een struikelblok. De communicatie tussen de projectcoördina-

Contour een korte evaluatie met de leerlingen houdt. De docenten Engels hebben hierop ingehaakt door leer-

tor en het management verloopt goed, maar de rechtstreekse communicatie tussen de projectcoördi-

lingen hun ervaringen over vrijwilligerswerk te laten vertalen. Draagvlak onder collega’s ontstaat door de

nator en de docenten en leerlingen is een aandachtspunt. Communicatie verloopt bijvoorbeeld via de

enthousiaste reacties van de leerlingen. De school: “De oriënterende functie van maatschappelijke stage is

postvakjes van de docent(en), waar de post vaak lang blijft liggen.

belangrijk, dat ze verder kijken dan hun eigen beschermde wereld. Dit is erg geslaagd. De leerlingen hebben hun beeld over demente bejaarden of bijvoorbeeld daklozen bijgesteld. Het is belangrijk dat ze hiermee

• Voortaan worden alle afspraken op papier gezet om niet voor verrassingen te komen staan, over: bui-

geconfronteerd werden.” Volgens de docent staan leerlingen na afloop van de maatschappelijke stage posi-

ten of binnen schooltijd aanbieden; inhoud van het project; minimaal en maximaal aantal te bemidde-

tiever tegenover vrijwilligerswerk, maar hebben ze het te druk om zich hier echt mee bezig te houden.

len leerlingen en aantal te verzorgen lessen.

Reacties van leerlingen De leerlingen geven aan dat de maatschappelijke stage anders is dan ze vooraf hadden verwacht.

• Centrale insteek is om het voortaan via de decaan te laten verlopen, omdat deze persoon de tijd heeft de school door te lopen en docenten te zoeken.

Het is zwaarder en de leerlingen beseffen dat veel werk door vrijwilligers wordt uitgevoerd die hier niet voor betaald krijgen. Een leerling geeft aan dat de maatschappelijke stage hem heeft doen

Aandachtspunten na afloop:

beseffen dat je ook zinvolle dingen kunt doen en dat dit erg leuk is. De leerlingen zijn in het alge-

• Uit de evaluatie komt naar voren dat ter wille van de continuïteit en de extra belasting van de docent

meen positief over de manier waarop de maatschappelijke stage is geregeld op school. Ze vinden dat

die de kar trekt, meerdere docenten voor de maatschappelijke stage verantwoordelijk moeten zijn en

de maatschappelijke stage goed aansloot bij het thema arbeid binnen de maatschappijleerlessen. Een

dat docenten daarvoor taakuren krijgen.

leerling: “Het zou beter zijn als de leraar beter wist waarover hij het had, maar ik weet niet of dat haalbaar is.”

• De maatschappelijke stage hoeft niet per se onderdeel te zijn van het vak maatschappijleer.

De leerlingen geven weliswaar aan dat ze nu beseffen hoe belangrijk vrijwilligerswerk is, maar ook dat het iets is voor later. Alle geïnterviewde leerlingen vinden de maatschappelijke stage iets waar de school zeker mee door moet gaan. Belangrijk hierbij is wel dat het anders georganiseerd wordt:

• Het moet voor de leerlingen minder vrijblijvend aangeboden worden, dit kan door het toekennen van studiepunten.

niet verplicht, meer duidelijkheid en grotere keuzemogelijkheden. Enkele leerlingen geven aan moeite te hebben gehad met de tegenstrijdigheid in het verplichte karakter van de maatschappelijke stage, maar dat het uiteindelijk erg leuk was. Een kritische noot van de leerlingen betreft de wisselende duur van de maatschappelijke stage; sommige leerlingen moeten hun organisatie vijf keer

• Vanuit de organisaties wordt ingebracht dat er een aanspreekpunt moet zijn die de zaken intern en extern coördineert binnen de school. • Een aandachtspunt is dat enkele organisaties niet voor passende werkzaamheden hebben gezorgd.

bezoeken en krijgen huiswerk mee, terwijl de meeste leerlingen na een halve dag klaar zijn. Deze

Ook zijn er soms problemen met de communicatie binnen organisaties: afspraken die gemaakt wor-

eerste leerlingen vinden het vervelend dat ze zoveel lessen moeten missen. Een ander kritiekpunt

den, worden niet doorgegeven aan collega’s.

ligt volgens de leerlingen in het feit dat ze niet kunnen kiezen waar ze terecht komen: na het maken van hun profiel worden ze ingedeeld bij vrijwilligersorganisaties door Contour. Ook is er volgens de leerlingen bij het plannen van de stages niet goed rekening gehouden met hun rooster. “Wat ik heb

• Daarnaast blijkt het in enkele gevallen moeilijk om het doel van het project over te brengen naar de vrijwilligersorganisatie.

gedaan, zou ik nooit meer willen doen. Als ik alleen dit had gedaan, dan had ik negatief over vrijwilligerswerk gedacht!”

48

49


23-03-2005

12:05

Pagina 49


• Organisaties gaan soms ook gemakkelijk om met aansprakelijkheidsverzekering; nemen aan dat dit onder de verantwoording van de school valt.

Hoe verder Zowel de school als Contour willen de maatschappelijke stage in de toekomst voortzetten. Er wordt binnen de school nagedacht over de manier waarop maatschappelijke stage een plek kan krijgen binnen het onderwijsprogramma. Ook wordt door de school bekeken hoe de maatschappelijke stage een plek kan krijgen in het programma van vmbo en havo (250 tot 300 leerlingen). De school twijfelt er aan of het in de toekomst voor Contour mogelijk is om voor zo’n aanzienlijk bredere groep leerlingen aan voldoende werk te komen. De school: “De bijdrage van Contour in het faciliteren van het project is zeker in het begin erg belangrijk om het project van de grond te krijgen op school. In een later stadium kan gekeken worden welke taken de school hierin zelf kan verrichten.” Een andere docent: “We

Een oriëntatie op werk

zijn nog niet zover, maar ik zie nu wel mogelijkheden voor de ontwikkeling van competenties.”


Portret 2 College West, Tilburg

De leerlingen in deze pilot zijn positief kritisch ten aanzien van de organisatie en uitvoering van hun maatschappelijke stage. De leerlingen willen duidelijkheid over wat hen te wachten staat en welke plek het binnen het onderwijs inneemt. Het is jammer dat de pogingen van Contour om een maatschappelijke stageplaats op maat te vinden, niet aansluiten bij de beleving van de leerlingen. Leerlingen hebben nu het gevoel dat ze niet kunnen kiezen. Het zou Contour veel tijd besparen door van de bemiddelingen op maat af te stappen en de leerlingen een breed aanbod van mogelijke taken voor te zetten waaruit gekozen kan worden. Juist dan bestaat de mogelijkheid dat leerlingen op bijzondere werkplekken terecht komen. Zeer opvallend is de inzet en betrokkenheid van de projectmedewerker van Contour bij deze en andere projecten. Hieruit is deels het succes te verklaren: de projectmedewerker neemt alles uit handen en biedt een kant en klaar concept. Dit is tegelijkertijd ook een valkuil van het project, omdat de continuïteit gevaar loopt en de scholen hier niet zelfstandig mee door zullen gaan indien de projectmedewerker of geldstroom weg zouden vallen. Ook wordt weinig aandacht geschonken aan visievorming ten aanzien van de maatschappelijke stage. Wellicht zijn de grote hoeveelheid leerlingen die bij al deze trajecten betrokken zijn hier debet aan. De leerlingen zijn in ieder geval zeer enthousiast over de begeleiding die zij van Contour ontvangen.

“Ik dacht dat ze het meer voor het geld deden, maar ze doen het voor niks en dit zorgt voor een heel andere sfeer. Ze doen het bewust niet voor geld en dat had ik niet verwacht.”

50

51


23-03-2005

12:05

Pagina 51

EEN ORIËNTATIE OP WERK


“Je krijgt er dankbaarheid voor terug, soms snoep.” A

A

saties persoonlijk benadert. Uit het bestand van Contour kiest de projectmedewerker in eerste instantie organisaties die hij persoonlijk kent. Daarnaast hebben medewerkers van Contour de deelname aan maatschappelijke stage door organisaties naar voren gebracht tijdens reguliere bezoeken. Van de gemeente heeft Contour een overzicht gekregen van de evenementen die plaatsvinden waarbij leerlingen in het kader van maatschappelijke stage vrijwilligerswerk kunnen doen. Organisaties die meedoen, variëren van kinderopvang tot zorgcentra, sociale eethuizen en Willem II (voetbalvereniging). De leerlingen worden op maat bemiddeld, binnen de mogelijkheden die er zijn bij de deelnemende organisaties. Medewerker van contour: “Het geheim van mijn succes is eigenlijk heel simpel: praten, praten en nog

Leerlingen van 2 College West - vmbo 3 theoretische leerweg - voeren de maatschappelijke

eens praten. Er gaat onnoemelijk veel tijd in zitten om scholen en vrijwilligersorganisaties mee te krij-

stage verplicht en onder schooltijd uit. Hiervoor krijgen ze studiepunten voor hun toe-

gen in dit project.” Omdat Contour het project al eerder had uitgevoerd, kan het plan van aanpak kant

komstdossier. Voor een activiteit van een halve dag ontvangen ze vier studiepunten, voor

en klaar worden gepresenteerd op het 2 College West. Hierdoor is het mogelijk het project binnen korte

een hele dag acht punten.

tijd op te zetten en uit te voeren. De tijd tussen de eerste kennismaking en uitvoering van het project is ruim een maand. De voorwaarde hiervoor is aanwezig: een enthousiaste docent die bereid is het pro-


ject binnen de school te dragen.

Het begint allemaal met Contour Tilburg die het project ‘vrijwilligerswerk op school’ start met financiering van de provincie Brabant. Hiervoor is een projectcoördinator aangetrokken voor 24 uur voor de

“Je krijgt meer begrip voor mensen die anders zijn.”

organisatie in het eerste jaar. Voorwaarde vanuit de provincie is dat na het eerste jaar het project wordt verspreid in de hele provincie Brabant. De projectmedewerker gaat voortvarend te werk en heeft contact gezocht met verschillende scholen in Tilburg en diverse vrijwilligersorganisaties. Het project gaat


uiteindelijk op meerdere scholen in Tilburg min of meer tegelijkertijd van start. Twee projecten zijn in

De leerlingen zijn niet bij de voorbereidingen van het project binnen school betrokken. De leerlingen

het kader van deze pilots gevolgd, namelijk dit project en het project op het Willem II College.

worden in de gastlessen voorafgaand aan de maatschappelijke stage wel actief betrokken bij de vorm-

Voor 2 College West in Tilburg komt Contour op het juiste moment met het projectvoorstel. De school

geving van hun maatschappelijke stage. Leerlingen moeten tijdens deze lessen gericht bij zichzelf

is net op zoek naar een soortgelijke invulling voor de leerlingen van vmbo 3. Na het eerste contact met

nagaan welk soort vrijwilligerswerk ze willen doen. Ze stellen een persoonlijke advertentie op.

de school kan het project dan ook binnen enkele maanden starten.

De ouders van de leerlingen worden geïnformeerd over het traject tijdens de voorlichtingsavond. Verder krijgen ouders een brief over de invulling van de maatschappelijke stage. De leerlingen wordt

Motivatie en doelen

nadrukkelijk verzocht het draaiboek (welke organisatie, contactpersoon, data, tijden, taken etc.) aan

Contour wil met de maatschappelijke stage aan leerlingen het belang van vrijwilligerswerk voor de

hun ouders te laten lezen dat ze aan het begin van hun maatschappelijke stage hebben ontvangen.

maatschappij overbrengen. In dit project is het doel om 55 leerlingen te laten kennismaken met het vrijwilligerswerk.

Verwachtingen van leerlingen

De school heeft twee doelen: enerzijds de leerlingen laten ervaren hoe het is om iets voor een ander

De verwachtingen van de leerlingen ten aanzien van het project zijn positief. Vooral het feit dat de leerlin-

over te hebben, anderzijds leerlingen kennis laten maken met een eventueel toekomstig beroep. De

gen onder lestijd iets anders mogen doen dan normaal, spreekt aan. Ook het kijkje in de keuken nemen

school heeft voor de invulling van de maatschappelijke stage bewust gekozen voor de theoretische

van een mogelijk toekomstig beroep wordt als leuk ervaren. Waardering krijgen door iets voor anderen te

leerweg, omdat het praktijkgerichte onderwijs al een stage kent. Voor de school is het project geslaagd

doen en nuttig werk verrichten, blijken belangrijke motiverende factoren. Studiepunten krijgen hoeft niet

als de leerlingen het zinvol hebben gevonden, als de leerlingen bewust nadenken over wat ze gedaan

van de geïnterviewde leerlingen. Van belang is dat het leuk en interessant werk is. De leerlingen weten

hebben en kunnen aangeven of het wellicht iets is voor een toekomstige baan. Het steunpunt sluit hier-

vooraf nog niet zoveel van hun maatschappelijke stage, maar hebben een onbegrensd vertrouwen in de

bij aan: zij zijn tevreden als ze alle leerlingen succesvol hebben kunnen bemiddelen en als alle leerlin-

projectcoördinator van Contour dat het allemaal goed zal komen. De leerlingen verwachten van de maat-

gen het als zinvol hebben ervaren. Contour zet ook in op continuïteit: het project is geslaagd als de

schappelijke stage vooral meer te leren over de omgang met mensen. Enkele leerlingen hopen kennis op

school het project jaarlijks blijft voortzetten en als vrijwilligersorganisaties mee blijven werken.

te doen voor de beroepskeuze. Een leerling: “Het is goed dat we het gaan doen. Je leert er wat van. Je leert mensen kennen die iets niet kunnen en daar krijg je dan respect voor.”

Start


Tijdens het eerste jaar wordt gekozen voor het regelen van een maatschappelijke stage voor twee klas-

De leerlingen moeten de maatschappelijke stage verplicht en onder schooltijd uitvoeren (daar waar

sen vmbo uit het derde leerjaar. Het gaat om 55 leerlingen van veertien en vijftien jaar.

mogelijk). Hiervoor krijgen ze studiepunten voor het toekomstdossier. Voor een activiteit van een halve

De leerlingen kunnen terecht bij twintig verschillende organisaties. De organisaties komen deels uit het

dag ontvangen ze vier studiepunten, voor een hele dag acht punten. In totaal bestaat een toekomstdos-

uitgebreide netwerk van Contour, deels worden ze geworven door de projectmedewerker die de organi-

sier uit dertig studiepunten, die zijn verplicht voor het eindexamen. De leerlingen schrijven een persoon-

52

53


23-03-2005

12:05

Pagina 53



lijk verslag over hoe ze het vonden en of het geschikt is voor een toekomstig beroep. Dit verslag is niet

Evaluatie

verplicht, maar dan krijgen ze ook niet de bijbehorende studiepunten. Van echte inbedding in de lespro-

Terugkijkend op de voorbereidingsfase worden de volgende succesfactoren en struikelblokken

gramma’s is nog geen sprake. De decaan neemt het mee in haar lessen maatschappijleer, maar zij is de

benoemd door de school en Contour:

enige die dat doet. • Het project is kant en klaar aangeboden, waardoor de school er eigenlijk zonder veel inspanning in Tijdens de uitvoering blijft de projectcoördinator actief betrokken. De leerlingen stellen een eigen

kan stappen.

advertentie op. Uit deze advertentie hoopt de projectcoördinator voldoende informatie te halen om te achterhalen naar welke sector de interesse van de leerling uitgaat. De projectcoördinator maakt vervolgens een verdeling van de beschikbare vacatures en matcht deze zo goed mogelijk met de vraag van

• De onderlinge communicatie en met name de interne communicatie binnen de school verloopt uitstekend en is daarmee een belangrijke succesfactor.

een leerling. Dit wordt door de projectcoördinator in een draaiboek gezet die de leerlingen, de organisaties en de school ontvangen. De afdelingsleider regelt dat de leerlingen afwezig kunnen zijn voor de

• Het enthousiasme van de docent is bepalend voor het succes van het traject. Dit enthousiasme slaat

maatschappelijke stage. De decaan: “De periode tussen de gastles en de uiteindelijke match met de

over op de leerlingen. De docent benadert de leerlingen individueel en wijst hen op de aandacht voor

maatschappelijke stage moet niet te lang duren voor de leerlingen. Het moet binnen een kort tijdsbe-

het project vanuit de media.

stek, dan zijn ze nog gemotiveerd en enthousiast. Ze komen na een week al vragen of er al iets is…” De decaan stimuleert de leerlingen, maakt hen enthousiast en houdt in de gaten of ze daadwerkelijk op

• Als de uitvoering van de maatschappelijke stage langer duurt dan een dag, dan moet er een goede

hun stageplek verschijnen. Terugkoppeling van de maatschappelijke stage vindt individueel plaats,

vrijwilliger bij de organisatie zijn die de leerlingen bij de les houdt en hen blijft stimuleren en enthou-

door de leerlingen aan te schieten op de gang en te vragen hoe het was. De decaan: “Ze vonden het

siasmeren in hun werk.

bijna allemaal leuk. Ze voelden zich erg nuttig en ze voelden zich belangrijk. Vooral voor vmbo-leerlingen is dit belangrijk. Het is goed voor hun zelfbeeld.”

• Een paar minpunten: enkele organisaties bieden geen passende werkzaamheden. Ook zijn er soms problemen met de communicatie binnen organisaties; afspraken die gemaakt worden, worden niet


doorgegeven aan collega’s.

De leerlingen zijn over het algemeen positief over de manier waarop de maatschappelijke stage is geregeld op school. De leerlingen geven vooraf blijk van een groot vertrouwen in de projectcoördinator.

• In enkele gevallen blijkt het moeilijk om het doel van het project over te brengen aan de vrijwilligers-

Deze heeft blijkbaar de reputatie dat hij alles goed regelt en dat alles goed komt. De leerlingen geven

organisatie. Organisaties gaan soms gemakkelijk om met aansprakelijkheidsverzekering; nemen aan

ook aan dat het duidelijk is waar ze terecht kunnen met vragen en zien de stage hierdoor vol vertrou-

dat dit onder de verantwoording van de school valt.

wen tegemoet. De geïnterviewde leerlingen hebben na hun stage een beter beeld van het vrijwilligerswerk. Met name

Leerpunten naar aanleiding van de uitvoering:

het besef dat vrijwilligers vaak mensen zijn met een betaalde baan en dat er soms erg veel vrijwilligers

• Inbedding van maatschappelijke stage moet je binnen de school via de mentoren aanpakken, omdat

nodig zijn voor bepaalde activiteiten, vinden ze opmerkelijk. Enkele tips van de leerlingen over de uit-

zij de begeleiders van leerlingen zijn die regelmatig gesprekken met de leerlingen hebben. Mentoren

voering van de maatschappelijke stage betreffen de planning (niet tijdens de proefwerkweek) en de

kunnen bezwaar hebben tegen de tijdinvestering die het vraagt, niet tegen de inhoud. Belangrijk is

manier waarop de klussen verdeeld werden voor de leerlingen. “Ze moeten duidelijker uitleggen wat de

om met een kant en klaar project te komen.

mogelijkheden zijn, zodat je weet waar je uit kunt kiezen.” • De volgende keer zou de docent het tijdsbestek waarbinnen het hele traject wordt uitgevoerd (van De mate waarin leerlingen in de toekomst vrijwilligerswerk zullen doen, lijkt sterk samen te hangen

gastles tot evaluatie) willen afbakenen.

met hun maatschappelijke stage. Leerlingen die een positieve ervaring hadden, zeggen eerder vrijwilligerswerk te zullen gaan doen dan de leerlingen die de maatschappelijke stage minder leuk hebben gevonden. Van belang voor een positieve ervaring lijkt de mate waarin de leerlingen zinvol werk doen

• Ook de vrijwilligerscentrale streeft in het vervolg naar een strakkere planning, vooral de ruimte tussen de gastles en de daadwerkelijke maatschappelijke stage.

en gewaardeerd worden. Ook het werken in de ‘echte’ praktijk wordt erg gewaardeerd. Alle geïnterviewde leerlingen vinden de maatschappelijke stage een waardevolle ervaring waar de school zeker

• Binnen de school moet je wel weten of er draagvlak voor het project is onder collega’s.

mee door moet gaan. Een leerling: “Ik zou het weer gaan doen, omdat je behulpzaam kunt zijn voor ouderen. Sommigen waren maanden niet naar buiten geweest. Ik had niet gedacht dat ik het zo leuk zou vinden.” Een kritische noot betreft de tijd die verstreek tussen de gastlessen op school en het maken van de vacature door de leerlingen en de uiteindelijke maatschappelijke stage. Leerlingen geven aan dat de stage leuk is, maar dat het jammer is dat ze zo lang hebben moeten wachten.

54

“Als ik niet was gekomen, had het niets uitgemaakt.”

55


23-03-2005

12:05

Pagina 55


• Niet de leerlingen vragen of ze het een goed idee vinden. Ze moeten leren zich aan te passen en leren in deze maatschappij iets voor een ander te doen. • Vooraf goed weten wat je van elkaar wilt en verwachtingen uitspreken. Alleen die dingen toezeggen die je waar kunt maken.

Hoe verder Zowel de school als Contour willen de maatschappelijke stage in de toekomst voortzetten. De decaan hoopt het op dezelfde manier voort te zetten, al twijfelt ze over de effectiviteit van de maatschappelijke stage tussen de derde en vierde klas. De decaan vraag zich af of de vierdeklassers door de maatschappelijke stage niet beter in staat zijn een keuze voor het toekomstig beroep te maken dan de der-

Competentiegericht leren

deklassers. Van groot belang voor de voortzetting binnen de school zijn de kosten: zodra het geld gaat kosten zal de school afhaken, hoe belangrijk de school het ook vindt. De leerlingen vinden allemaal dat de school volgend jaar weer een maatschappelijke stage moet organiseren.

Portret Were Di College, Valkenswaard

Terugblik van CPS en CIVIQ In dit project worden maatschappelijke stage en beroepsoriëntatie makkelijk door elkaar gehaald. Het is de school niet duidelijk wat een maatschappelijke stage precies onderscheid van een bedrijfsstage, waardoor de opbrengsten soms niet duidelijk zijn voor school en leerlingen. Ook voor enkele vrijwilligersorganisaties was niet duidelijk wat de bedoeling was, waardoor zij er geen winst uit konden halen en het voor de leerlingen een teleurstellende ervaring bleek. Hieruit blijkt dat een gedeelde en uitgedragen visie over maatschappelijke stage belangrijk is zodat alle partijen weten wat de bedoeling is en hier ook hun voordeel mee kunnen doen. Opvallend zijn de positieve reacties en reflecties van leerlingen op de maatschappelijke stage, zeker gezien de zeer korte duur van de stage en het feit dat er binnen de school geen terugkoppeling heeft plaatsgevonden. Het is jammer dat er geen zicht is op de ervaringen van organisaties ten aanzien van deze korte stages. Opvallend is de inzet en betrokkenheid van de projectmedewerker van Contour. Hieruit is deels het succes te verklaren: de projectmedewerker neemt de scholen alles uit handen en biedt hen een kant en klaar concept. Dit is tegelijkertijd ook een valkuil van het project, omdat de continuïteit gevaar loopt en de scholen hier niet zelfstandig mee door zullen gaan als de projectmedewerker of geldstroom weg zouden vallen.

56

57


23-03-2005

12:05

Pagina 57

COMPETENTIEGERICHT LEREN


“Theorie haal je van het internet, nu maak je het zelf mee.”

A A

De maatschappelijke stage Tijdens dit eerste jaar wordt gekozen voor vmbo 3-leerlingen (14/15 jaar) theoretische en gemengde leerweg (tg). Het gaat om ongeveer 150 leerlingen. De school biedt het vrijwilligerswerk niet vrijblijvend aan. Gedurende het schooljaar 2003/2004 verrichten de leerlingen twintig uur vrijwilligerswerk (gedurende tien weken ongeveer twee uur per week). Dit kan een aaneengesloten periode zijn, maar ook bijvoorbeeld twee periodes van vijf weken. In overleg met de organisaties wordt dit flexibel ingedeeld. De vrijwillige werkzaamheden kunnen zowel onder als buiten schooltijd worden ingevuld. Er is beperkte tijd om het onder schooltijd te doen.

Op het Were Di College in Valkenswaard doen vmbo 3-leerlingen van de theoretische en gemengde leerweg een maatschappelijke stage. Het gaat om ongeveer 150 leerlingen. De

De leerlingen kunnen terecht bij twintig verschillende organisaties zoals: ouderenzorg, gehandicapten-

school biedt het vrijwilligerswerk niet vrijblijvend aan. Gedurende het schooljaar verrichten

zorg, kinder-, jeugd- en jongerenwerk, de kinderboerderij, het Rode Kruis, natuur- en milieuorganisa-

de leerlingen twintig uur vrijwilligerswerk, tien weken lang twee uur per week. Het vrijwilli-

ties, sportverenigingen (hockey en voetbal), het bloemencorso, de omroep, de zwemclub en vluchtelin-

gerswerk van de leerling wordt opgenomen in een persoonlijk ‘toekomstdossier’ dat wordt

genwerk. Medewerkers van de Stichting Welzijn Valkenswaard hebben voor deze organisaties diverse

toegevoegd aan het examendossier van de leerling.

voorlichtings- en trainingsavonden georganiseerd voordat ze zich op de vrijwilligersmarkt op school gaan presenteren. Leerlingen kunnen vervolgens deze markt bezoeken, kennismaken met de diverse


organisaties en werkzaamheden en meteen kiezen uit het aanbod. Stichting Welzijn: “Realiseer je goed

Het Were Di College is op zoek naar manieren om buitenschools leren (informal learning) vorm te geven

hoeveel tijd erin gaat zitten om dit te organiseren. Het is erg tijdrovend en je moet de vertaalslag kun-

en heeft hiervoor contact gezocht met de Stichting Welzijn Valkenswaard. De Stichting Welzijn

nen maken van organisaties naar onderwijs. De meeste organisaties werken met vrijwilligers en die

Valkenswaard is tegelijkertijd op zoek naar nieuwe manieren om jongeren te betrekken bij het vrijwilli-

werken overdag. Dus je moet ze allemaal onder etenstijd bellen. Ik hoop dat we na dit jaar voldoende

gerswerk. Zo komen beide vragen op het juiste moment bij elkaar. De initiatiefnemers binnen de school

goodwill hebben gekweekt, zodat het door mond-tot-mondreclame gemakkelijker zal zijn organisaties

zijn de sectordirecteur en de plaatsvervangend rector. Medewerkers van de Stichting Welzijn

te bereiken.”

Valkenswaard hebben nog geen ervaring met het opzetten en uitvoeren van maatschappelijke stage. Samen met de schoolleiding wordt daarom een plan gemaakt om het traject uitgebreid vorm te geven. Voor het project is een vrijwilliger aangetrokken die het project binnen het steunpunt gaat trekken.

“Als ik nu een gehandicapte tegenkom, vind ik dat niet meer vreemd. Andere mensen kijken dan zo moeilijk. Dat doe ik niet meer.”

Motivatie en doelen De school ziet maatschappelijke stage als een mooie opstap naar competentiegericht, leerlinggestuurd wer-

Integratie van de maatschappelijke stage binnen de school en de lessen verloopt via de decanen. De

ken. De doelstellingen van de school en het steunpunt vrijwilligerswerk vullen elkaar goed aan. De doelstel-

opdracht van maatschappelijke stage valt binnen loopbaanoriëntatie en decanen hebben de opdracht

ling van het steunpunt vrijwilligerswerk is om jongeren via praktijkervaring kennis te laten maken met vrij-

die over te dragen aan de mentoren. Binnen de mentoruren (één uur per week) is ruimte voor de maat-

willigerswerk. Het project is geslaagd als leerlingen een brede blik hebben gekregen op vrijwilligerswerk.

schappelijke stage. Mentoren worden getraind in gespreksvaardigheden om zelfreflectie en feedback-

De doelstelling van de school is om leerlingen van 3 vmbo door middel van een werkopdracht prakti-

gesprekken met de leerlingen te voeren.

sche leermomenten te laten ervaren en sociale vaardigheden op te laten doen binnen het vrijwilligerswerk in Valkenswaard. De school wil bereiken dat leerlingen het vrijwilligerswerk ervaren als betekenis-


vol en dat het hun competentiegevoel versterkt, dat leerlingen bewust worden van normen en waarden

De introductielessen over vrijwilligerswerk worden door de mentoren zelf gegeven. Het materiaal voor

en dat de samenleving op een andere (positieve) manier kijkt naar vmbo-leerlingen. De school: “Scholen

de les wordt aangeleverd door de Stichting Welzijn Valkenswaard. Niet voor iedere leerling is precies

zijn gericht op het cognitief verwerken van leerstof. Leerlingen die hierin niet mee kunnen komen, vol-

duidelijk wat de bedoeling is en wat precies het verschil is met de beroepsoriëntatie. De ouders hebben

doen niet volgens onze maatstaven. Veel van deze leerlingen blijken zich juist te ontplooien bij buiten-

vooral praktische vragen, over hoe laat en waar het zal zijn. De leerlingen zijn niet bij de voorbereidin-

schoolse leeractiviteiten. Wij willen onze leerlingen graag stimuleren om ook deze ervaringen op te

gen betrokken. Ze zijn door de mentor over de maatschappelijke stage geïnformeerd.

doen en zoeken naar manieren die te erkennen binnen ons schoolsysteem. Het kan toch niet zo zijn dat een jongen die niet mee kan komen op school voor dom wordt versleten, terwijl hij buiten school

Verwachtingen van leerlingen

in staat is in zijn eentje een enorme sponsoractie op te zetten, een zaal met honderden hoge pieten toe

De geïnterviewde leerlingen lijkt het leuk om een maatschappelijke stage uit te voeren, zeker als het in

te spreken, bekende Nederlanders te betrekken en waanzinnig veel geld voor een goed doel op te

plaats komt van lessen. Ze plaatsen er ook kritische kanttekeningen bij: het moeten wel leuke klusjes zijn,

halen?! Zo’n jongen heeft enorm veel talenten, maar voldoet hij niet volgens onze leermethoden?

het liefst samen met andere leerlingen, leraren moeten meeleven met de leerlingen, het moet niet te veel

Misschien voldoen onze leermethoden niet. De school hoopt dan ook tot een situatie te komen waarbij

tijd in beslag nemen en als het buiten schooltijd plaatsvindt, moet er niet tegelijkertijd veel huiswerk wor-

competenties, meer dan het examen, doorslaggevend zijn.”

den gegeven.

58

59


23-03-2005

12:05

Pagina 59



De leerlingen zouden het fijn vinden als ze er punten voor zouden krijgen, vooral als ze dan ‘stomme’ vakken

het belangrijk werk is en leuk om te doen. Een kritische noot betreft de invulling van de beschikbare

niet meer hoeven te doen of als ze onvoldoendes hiermee kunnen ophalen. Een leerling denkt dat je door het

plaatsen bij vrijwilligersorganisaties. Sommige populaire plaatsen zijn snel bezet, waardoor leerlin-

vrijwilligerswerk zelf serieus genomen zal worden en dat het wellicht van betekenis kan zijn bij het overgaan.

gen een andere keuze moeten maken en soms ergens terecht komen waar ze niet voor gekozen heb-

De leerlingen vinden de maatschappelijke stage vooral geslaagd als het gezellig is geweest, als ze er iets van

ben. Sommige leerlingen geven aan het leuker te vinden als ze zelf iets mogen kiezen, nu is er soms

geleerd hebben, als ze iets nuttigs hebben gedaan en er een goed gevoel over hebben. Ze vinden het belangrijk

weinig keus. Ook zijn de leerlingen kritisch over de inhoud van hun maatschappelijke stage. Het

om goed opgevangen te worden, dat de mensen aardig zijn en humor hebben en dat ze gelijkwaardig behan-

moet wel zinvol en leuk werk zijn, anders hoeft het niet. Een leerling: “Eerst wist ik niet echt wat

deld worden. Een leerling: “Ik vind het goed als je er punten voor krijgt. Dan doe je je vrijwilligerswerk mis-

vrijwilligerswerk inhield. Nu zie ik het als anderen helpen om hen een plezier te doen.” Een ander:

schien wel serieus. Als je niet over kunt, omdat je onvoldoendes hebt of voor je werkhouding, dan kun je mis-

“Het was niet goed geregeld. Ik had weinig te doen. Als je kwam dan had je het eerste uur niets te

schien door het vrijwilligerswerk toch over.” En: “Ze moeten me niet gaan afsnauwen, mij niet lager zien dan de

doen en zat je daar maar. Stage is wel leuk, maar dan moet het wel interessanter zijn. Ik had niet het

rest. Het moeten mensen zijn die goed kunnen uitleggen, die aardig zijn. Ze moeten wel humor hebben.”

gevoel dat ik nodig was. Daarom vond ik het niet leuk.” Een leerling geeft aan dat er foto’s tijdens de stage gemaakt zijn die op de website van de organisatie zijn gezet. Deze leerling vindt dit erg leuk


en ziet het als blijk van waardering.

Vanaf oktober 2003 zijn de leerlingen twintig uur (per schooljaar) vrijwilligerswerk gaan uitvoeren. Het traject is mei 2004 afgesloten. Het vrijwilligerswerk van de leerling is opgenomen in een persoonlijk

De leerlingen geven aan tijdens de stage nieuwe dingen geleerd te hebben, praktische vaardigheden

‘toekomstdossier’. Dat wordt toegevoegd aan het examendossier van de leerling.

zoals weten wat je moet doen bij een epilepsieaanval. Of een belangrijke levensles, zoals een jongen

Op school is de startfase wisselend verlopen. De mentoren zijn aarzelend enthousiast. Ze vinden dat ze

die zijn mening over asielzoekers en vluchtelingen heeft bijgesteld na een maatschappelijke stage bij

teveel moeten regelen. Voorbereiding, uitvoering en terugkoppeling van de maatschappelijke stage vin-

vluchtelingenwerk. Het blijkt voor de leerlingen van groot belang hoe ze worden ontvangen en bege-

den plaats op school. Tijdens de mentorlessen (één uur per week) geven leerlingen presentaties over het

leid binnen de organisatie. De geïnterviewde leerlingen zijn hier erg tevreden over omdat alles goed is

vrijwilligerswerk dat ze verrichten, in ieder geval aan het begin en aan het einde van elk individueel tra-

uitgelegd en ze vriendelijk ontvangen zijn.

ject. De vrijwilligersorganisaties wordt gevraagd aan te geven wat een leerling gedaan heeft tijdens het

De leerlingen willen graag meer keuzemogelijkheden in de toekomst. Een koppeling aan andere vakken

vrijwilligerswerk. Dit wordt verwerkt in een certificaat en opgenomen in het toekomstdossier. De school:

vinden leerlingen leuk en zinvol, bijvoorbeeld combineren met je studierichting. Een leerling geeft als

“De mentoren zagen in de startfase gelijk een berg werk op zich afkomen. Zij hebben het hele voortra-

tip om volgend jaar meer rekening te houden met waar je woont, vanwege de afstand naar de vrijwilli-

ject niet meegekregen. Belangrijk is om ze volgend jaar eerder bij het project te betrekken, om ze te

gersorganisatie. “Als het binnen economie was, was het wel nuttig geweest. Maar dat was er niet. Op

laten meedenken. Het moet organisatorisch kant en klaar zijn en er moeten geen voorbereidingen meer

zich was het best leuk om spelletjes te doen met kinderen. Je leert daar ook wat van, dus de school

voor hen inzitten. Er lag nu een project klaar, waar ze eigenlijk geen ‘nee’ meer tegen konden zeggen.”

moet er wel mee doorgaan.”

Na de enorme tijdinvestering in het voortraject door de Stichting Welzijn Valkenswaard heeft de steun-

De stage is voor de meeste leerlingen geslaagd omdat de leerlingen aangeven het fijn te vinden in de

functie tijdens de uitvoering een rol op de achtergrond gekregen, als vangnet. Dit is het ‘oogsten’ na

praktijk bezig te zijn. “Het is misschien een idee om na school een keer een bijeenkomst te houden

een uitvoerige voorbereiding. De school zorgt voor de verzekeringen en is ook verantwoordelijk voor

waarin goed wordt uitgelegd wat het inhoud voor de leerlingen.” Een ander: “De mentorlessen waren

het toetsen van de studieopbrengst van de maatschappelijke stage. Dit wordt vormgegeven tijdens

goed. Wel hadden we te weinig keuzemogelijkheden. We hadden alleen dingen met bejaardentehuizen,

feedbackgesprekken in de mentoruren. Ook krijgen de mentoren van de deelnemende organisaties een

die wij niet zo gauw zouden doen.” En: “Theorie haal je van het internet, nu maak je het zelf mee.”

verslag over het functioneren van de leerling.

“Het was gewoon leuk om te doen. Je schiet er best wat mee op. Het is beter dan in boeken leren.”

De leerlingen sluiten hun maatschappelijke stage formeel af met het terugkommoment in de klas tijdens het mentoruur. In dit uur wordt de leerlingen gevraagd hoe ze de maatschappelijke stage ervaren hebben, wat ze ervan geleerd hebben en wordt zelfreflectie toegepast. De leerlingen verwerken hun ervaringen in een verslag, wat wordt toegevoegd aan hun toekomstdossier.

Evaluatie

De leerlingen geven aan dat vooral de informatievoorziening over de stage in het vervolg veel beter

• Het sterkste punt van de maatschappelijke stage blijkt dat leerlingen hun goede en sterke kanten op

geregeld moet worden. Ze vinden dat ze te weinig informatie hebben ontvangen. De mentor is voor de

hun netvlies krijgen. Ook is het belangrijk dat ze ervaren welke dingen ze niet goed kunnen of niet

meeste leerlingen wel de aangewezen persoon voor vragen over de maatschappelijke stage. Het doel

leuk vinden.

van de reflectie in de lessen op school is niet voor iedere leerling even duidelijk. • Wat tegenvalt, is de betrokkenheid van de mentoren. Ze hebben geen tijd voor stagebezoeken.


Ze worden teveel overvallen met de maatschappelijke stage, maar het vertrouwen en enthousias-

De geïnterviewde leerlingen hebben het beeld dat ze vooraf van vrijwilligerswerk hebben door de

me groeit wel. “We hebben van te voren geen begroting gemaakt. We dachten: we doen het er

stage veelal positief bijgesteld. De leerlingen vinden dat de school er mee door moet gaan, omdat

wel even bij. We hebben ons hierop verkeken. Neem zeker een jaar om het eerste traject goed

60

61


23-03-2005

12:05

Pagina 61



voor te bereiden en reken dan voor zowel de school als voor de Stichting Welzijn Valkenswaard

op de leerlingen leren van hun maatschappelijke stage. De nadruk hierop vanuit de school en de

op zo’n vijftien uur per week.”

bewustwording die dit bij de leerlingen teweeg brengt, onderstreept het belang ervan. Hierbij is ook de rol van de vakdocent en de integratie van maatschappelijke stage in het leerprogramma belangrijk.

• Terugkijkend blijkt dat dit project er niet ‘zomaar even bij gedaan kan worden’. Het kost beide partij-

Deze integratie van maatschappelijke stage in het leerprogramma op school blijkt een proces dat conti-

en ongeveer vijftien uur per week. Pieken voor de Stichting Welzijn Valkenswaard zijn: evaluaties,

nu aandacht vraagt, zowel organisatorisch als op het terrein van draagvlak creëren onder de vakdocen-

planning, vrijwilligersmarkt en opstarten. Pieken voor de school zijn: coördinatie van de mentoren,

ten. De school heeft hier al een belangrijke stap in genomen met het toekomstdossier voor iedere leer-

lijsten maken, telefoon, onderling overleg, keuzes leerlingen begeleiden, matchen, certificering.

ling, waar de maatschappelijke stage in wordt opgenomen. Opvallend in deze pilot is de betrokkenheid van vrijwilligersorganisaties bij de beoordeling van de stage van de leerlingen. Een van de belangrijkste

Aandachtspunten

succesfactoren in dit traject is de uitstekende samenwerking tussen de Stichting Welzijn Valkenswaard

• Gebrek aan diversiteit van de organisaties (veel uit de zorgsector, weinig in sport en techniek).

en de school en de bereidheid zich in elkaars situatie in te leven en hier rekening mee te houden. Ook

• Het ontbreekt soms aan zinvolle activiteiten voor de leerlingen, de diepgang ontbreekt.

de onuitputtelijke gedrevenheid van de betrokken schoolleiding is van groot belang: zij geven de maat-

• Het draagvlak onder de mentoren en vakdocenten is een aandachtspunt; docenten zijn nog altijd erg

schappelijke stage inhoud voor de andere docenten en zijn in staat in zeer overtuigende bewoordingen

leerstof gericht.

de opbrengsten van maatschappelijke stage te vertalen, voor zowel docenten als leerlingen.

• Er is meer promotie nodig van de maatschappelijke stage in en rond de school. • Mentoren moeten tijdig en beter op de hoogte worden gebracht. • De Stichting Welzijn Valkenswaard moet in de toekomst meer inzetten op de inhoud van het vrijwilligerswerk en vaker op de stageplaats aanwezig zijn. • Betere verbinding met het leerprogramma. • Ouders tijdig informeren.

Hoe verder Zowel de school als de Stichting Welzijn Valkenswaard willen de maatschappelijke stage in de toekomst voortzetten. Over de maatschappelijke stage is een gezamenlijke brochure gemaakt. De school blijft aandacht besteden aan de integratie van maatschappelijke stage binnen het leerprogramma. Voor de mentoren is een draaiboek opgesteld en de taakomschrijving van mentoren is gewijzigd. De Stichting Welzijn Valkenswaard zal bijeenkomsten over maatschappelijke stage organiseren voor uitbreiding van de regio’s. Ook blijft het onderhouden van het huidige netwerk veel aandacht vragen, omdat dit volgens de Stichting Welzijn Valkenswaard de enige garantie is dat het project goed blijft lopen. De school ziet maatschappelijke stage als een mooie opstap naar competentiegericht, leerlinggestuurd werken, iets waar in 2007 alle ROC’s mee moeten gaan werken. Zover zijn ze nu nog niet, maar maatschappelijke stage past hier goed in. Stichting Welzijn Valkenswaard: “Je moet krediet opbouwen bij de vrijwilligersorganisaties, ze moeten het idee krijgen dat ze worden gehoord en gezien.” De school: “Het is belangrijk kritisch te blijven kijken naar de criteria voor maatschappelijke stage. Een eenmalig traject van een dag of week is gemakkelijk te organiseren, maar is dat wel maatschappelijke stage? Wat is de behaalde kwaliteit? De sociale competentie moet er wel in terug te vinden zijn en reflectie bij de leerlingen is elementair.”

Terugblik van CPS en CIVIQ Opvallend is dat het doen van vrijwilligerswerk voor de Stichting Welzijn Valkenswaard het doel op zich was, terwijl dit voor de school als middel werd gezien om het doel (leerlingen praktische leermomenten en sociale vaardigheden te laten opdoen) te bereiken. Dit is een goed voorbeeld van hoe met twee verschillende, maar complementaire doelen een succesvolle samenwerking bereikt kan worden. Belangrijk hierbij is dat de doelen duidelijk zijn voor beide samenwerkingspartners, zodat er geen misverstanden ontstaan over verwachtingen binnen het project. De terugkoppeling naderhand en de zelfreflectie bij de leerlingen blijkt uit onderzoek het moment waar-

62

63


23-03-2005

12:06

Pagina 63

Een vorm van service learning Portret Weert

64

65


23-03-2005

12:06

Pagina 65

EEN VORM VAN SERVICE LEARNING


‘Zonder vrijwilligers zou er geen voetbal zijn!’

A A

Start Het project bevindt zich tijdens de pilot in de voorbereidingsfase. Er worden weliswaar twee leerlingen bemiddeld voor maatschappelijke stage, maar in feite staat het goed opzetten van het project centraal. Hiervoor is een werkgroep in het leven geroepen die allerlei activiteiten beoordeelt en meedenkt over het promotieplan, de taakverdeling en de brief aan de directie van scholen. In de werkgroep zitten vertegenwoordigers van scholen en maatschappelijke organisaties die ieder vanuit hun eigen invalshoek en expertise een waardevolle inhoudelijke bijdrage kunnen leveren aan de voorbereidingen van het project.

Het project ‘De jonge vrijwilliger’ is een samenwerkingsverband tussen scholen en vrijwilli-

Het project is bedoeld voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs in Weert, leerlingen van een

gersorganisaties waarbij scholieren opdrachten uitvoeren bij de organisaties. De opdrach-

mbo-opleiding, vrijwilligersorganisaties en sportorganisaties. Voorbeelden van taken die leerlingen kun-

ten zijn gebaseerd op een vraag vanuit de vrijwilligersorganisaties. Het project is bedoeld

nen gaan uitvoeren zijn: een enquête uitvoeren voor een voetbalvereniging, het organiseren van een

voor alle leerlingen in het voortgezet onderwijs in Weert, leerlingen van een mbo-opleiding,

tennistoernooi (of assistentie hierbij), zwemmen met gehandicapte kinderen of een strooifolder ontwer-

vrijwilligersorganisaties en sportorganisaties.

pen voor scouting. Voor zowel de leerlingen/docenten als de vrijwilligersorganisaties is een folder gemaakt waarin het project wordt uitgelegd. Opvallend is dat de leerlingen hierin serieus benaderd


worden, waarbij de zelfstandigheid van leerlingen om zelf opdrachten te zoeken duidelijk naar voren

De gemeente Weert heeft in nauwe samenwerking met het Servicepunt vrijwilligers in Weert het initia-

komt. Overigens bepaalt de docent uiteindelijk of een opdracht geschikt is en uitgevoerd mag worden

tief genomen voor het project ‘De jonge vrijwilliger’. Mede door de korte lijntjes naar de sportwereld,

in het kader van een maatschappelijke stage. In de folder staat: ‘Wat je altijd in de gaten moet houden,

de uitvoerige opzet van het project en een zeer goede en slimme pr (veel aandacht vanuit de pers) is

is dat alles in overleg gaat met je docent. Je docent bepaalt uiteindelijk of een opdracht wel of niet uit-

dit een interessant voorbeeldproject. Het project vindt plaats met 34 leerlingen van twee scholen. Het

gevoerd mag worden voor school.’ Hierop aansluitend wordt van de vrijwilligersorganisaties gevraagd

project ‘De jonge vrijwilliger’ wordt uitgevoerd door stagiaires en inhoudelijk ondersteund door de pro-

de leerling te beoordelen op eindresultaat en werkwijze.

jectcoördinator van het Servicepunt vrijwilligers en de gemeente Weert. Een eerste stagiaire heeft

Vanuit het Servicepunt vrijwilligers worden cursussen aangeboden aan vrijwilligersorganisaties over

onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van het invoeren van het project op scholen in Weert. De vol-

hoe er met de leerlingen moet worden omgegaan en hoe ze begeleid moeten worden. De winstpunten

gende stagiaire heeft dit voorgezet door het opzetten van een werkgroep en het onderzoeken van

voor zowel de scholen als de vrijwilligersorganisaties om met maatschappelijke stage aan de slag te

mogelijke opdrachten die vrijwilligersorganisaties hebben voor jongeren. De laatste stagiaire heeft zich

gaan, worden duidelijk gecommuniceerd door het Servicepunt. Tijdens de voorbereidingsfase discussië-

bezig gehouden met de implementatie en promotie van het project.

ren de docenten over de vraag of het project bij een docent moet liggen of dat het noodzakelijk is dat de hele sectie of school achter het project staat. De uitkomst en ervaringen hiermee zullen duidelijk

Motivatie en doelen

worden wanneer de scholen daadwerkelijk met het project aan de slag gaan.

Het Servicepunt vrijwilligers richt zich met het project op bewustwording van leerlingen en docenten ten aanzien van vrijwilligerswerk. Het project ‘De jonge vrijwilliger’ is een samenwerkingsverband tus-

“Ik zou leerlingen vragen wat ze willen doen. Je moet iemand van techniek niet in het bejaardenhuis zetten denk ik.”

sen scholen en vrijwilligersorganisaties, waarbij scholieren opdrachten uitvoeren bij vrijwilligersorganisaties. De opdrachten zijn gebaseerd op een vraag vanuit de vrijwilligersorganisaties. Het idee erachter is dat de opdrachten die leerlingen vanuit school moeten uitvoeren niet in de prullenbak verdwijnen, maar worden ingezet om vrijwilligersorganisaties daadwerkelijk te helpen. Het Servicepunt: “Leerlingen

Verdeling van taken en verantwoordelijkheden:

van het voortgezet onderwijs moeten in het kader van hun opleiding vaak opdrachten of werkstukken maken waarmee na afloop niets wordt gedaan. Het project ‘De jonge vrijwilliger’ zorgt ervoor dat voor leerlingen de mogelijkheid bestaat hun opdrachten in de praktijk uit te voeren, waarbij een vrijwilligersorganisatie daadwerkelijk wordt geholpen.” In eerste instantie is het doel van het project om een digitale kaartenbak te ontwikkelen ten behoeve van maatschappelijke stage. Dit doel is in de loop van het project gewijzigd. Uit onderzoek blijkt namelijk dat een digitale kaartenbak te duur is en niet de ondersteuning biedt die nodig is bij het opzetten en uitvoeren van het project. Als het project goed loopt, zullen de contacten direct tussen de scholen en de vrijwilligersorganisaties lopen, zonder dat het Servicepunt vrijwilligers hier een bemiddelende rol in heeft. In de visie van het Servicepunt zijn vrijwilligersorganisaties alleen die organisaties die geheel uit vrijwilligers bestaan en niet worden ondersteund door betaalde krachten. Servicepunt vrijwilligers: “Het project is geslaagd

Servicepunt vrijwilligers - Initiëren contacten. - Communiceren naar vrijwilligersorganisaties. - Eventueel intermediair tussen scholen en vrijwilligersorganisaties. - Verslaglegging. - Bewaking continuering voor eerste twee jaar. - Ondersteuning van de vrijwilligersorganisaties. - Aanleveren van opdrachten voor scholieren. - Vraagbaak voor vrijwilligersorganisaties wat betreft de opdracht. - Aanleveren vrijwilligersaanvraagformulier.

wanneer docenten en leerlingen het project kennen en snappen waar het over gaat.”

66

67


23-03-2005

12:06

Pagina 67



lijke stage verbeterd kan worden. Belangrijk hierbij is vraaggericht werken in combinatie met een bre-

School

der aanbod van opdrachten, de maatschappelijke stage niet verplichten en de mogelijkheid om het

- De mentoren introduceren het project op school; laten de school kennismaken met het begrip vrij-

onder schooltijd te kunnen uitvoeren. Een leerling: “Het zou volgens mij goed zijn, want dan komen er

willigerswerk.

meer vrijwilligers. En zonder vrijwilligers zou er ook geen voetbal zijn!”

- De docenten implementeren het project binnen de les. - Communicatie naar de leerlingen.

Evaluatie

- Begeleiding van de leerlingen vanuit school.

• Het Servicepunt heeft in het begin veel moeite met het jargon op scholen. Ze worden hierbij gehol-

- Terugkoppeling en evaluatie van de opdracht.

pen door een docent en hebben in hun communicatie het jargon per school aangepast.

- Vraagbaak voor vrijwilligersorganisaties wat betreft de scholier. • De verzekering van de leerlingen blijkt een belangrijk item waarover veel onduidelijkheid bestaat, bij

Vrijwilligersorganisatie

zowel de scholen als de vrijwilligersorganisaties.

- Begeleiding van de leerlingen tijdens de opdracht. - Evaluatie van het eindresultaat en werkwijze.

• Het is voor de school van belang te weten welke eisen gesteld worden aan de deelnemende vrijwilli-

- Communicatie naar de scholen.

gersorganisaties/verenigingen. De wederzijdse verwachtingen van school en vrijwilligersorganisaties

- Formuleren van duidelijke opdrachten.

ten aanzien van de maatschappelijke stage moeten helder zijn. • Het blijkt voor de docent erg moeilijk om te bepalen wat een geschikt leermoment is voor de leerlin-


gen binnen een vrijwilligersorganisatie.

De leerlingen zijn over de maatschappelijke stage geïnformeerd door de gymnastiekdocent. Ze kunnen niet kiezen voor een activiteit, omdat alleen het voetbaltoernooi wordt aangeboden als maatschappe-

• Een succesfactor is om alles wat je bedenkt of maakt (folder) voor te leggen aan vertegenwoordigers

lijke stage. Ze kunnen wel kiezen of ze aan de maatschappelijke stage willen deelnemen. Het is de leer-

van de doelgroep voor wie het bedoeld is, om te horen of het aanspreekt en duidelijk geformuleerd

lingen meteen duidelijk dat ze voor vragen terecht kunnen bij hun gymnastiekdocent.

is.

Organisatie van de stage In de voorbereidingsfase zijn twee opdrachten uitgevoerd. Binnen een van de scholen heeft een docent

• De school zou inzicht moeten kunnen geven in wat de leerlingen aankunnen. Dit om teleurstellingen voor zowel vrijwilligersorganisaties en leerlingen te voorkomen.

Engels een opdracht laten uitvoeren waarbij aan 28 leerlingen de opdracht is gegeven te werken aan de vertaling van een verenigingsboekje dat is gebruikt bij de jaarlijkse internationale uitwisseling van zwem-

Hoe verder

verenigingen. Op een andere school hebben zes leerlingen omstreeks half mei 2004 een maatschappelijke

De promotie van het project heeft plaatsgevonden voor de zomervakantie 2004. Dit betrof de promotie

stage uitgevoerd in het kader van hun lessen lichamelijke opvoeding. Allen zijn een dag scheidsrechter

naar de leerlingen over het project en de communicatie naar de mentoren en docenten van de deelne-

geweest bij een voetbaltoernooi. Met twee van hen is na afloop van de maatschappelijke stage een inter-

mende scholen. De daadwerkelijke uitvoering van het project zal vanaf het schooljaar 2004/2005 van

view afgenomen over het verloop van de stage. Beide leerlingen waren al actief binnen de voetbalvereni-

start gaan. De leerlingen kunnen dan in het kader van hun opleiding opdrachten uitvoeren bij vrijwilli-

ging, ook als vrijwillige trainer. De maatschappelijke stage heeft bij deze beide leerlingen een positieve

gersorganisaties. Ter introductie van het project ‘De jonge vrijwilliger’ wordt het Philips van Horne

indruk achtergelaten, deels ook omdat het dicht bij de eigen sport en het vrijwilligerswerk staat. Beide

College gevraagd of de scholieren die geblesseerd zijn een vervangende opdracht mogen uitvoeren bij

leerlingen vinden het leuk om voor school opdrachten uit te voeren bij een vrijwilligersorganisatie. De

een vrijwilligersorganisatie. Op dit moment wordt er vaak nog om aanwezigheid tijdens de lessen licha-

leerlingen geven aan geleerd te hebben hoe lastig het kan zijn om scheidsrechter te zijn. Beide leerlingen

melijke opvoeding gevraagd. Ook ontvangt iedere school zijn eigen promotieplan voor het project.

ervaren de maatschappelijke stage als geslaagd en zouden het een volgende keer weer willen doen. “Ik

Hierin wordt benadrukt dat er tweerichtingsverkeer moet ontstaan. Het project zal worden geëvalueerd

vond het best leuk om te doen en ik zou het ook nog wel eens willen doen. Het is leuk om mensen te hel-

in december 2004 en juni 2005 door het Servicepunt vrijwilligers. Servicepunt vrijwilligers: “Er moet

pen en te fluiten voor voetbal. Het is ook mijn lievelingssport, dus…”

niet alleen een vraag zijn bij vrijwilligersorganisaties, maar een school moet ook aangeven wat zij te bieden heeft. Voor welke vakken kunnen opdrachten uitgevoerd worden bij vrijwilligersorganisaties? Dit


helpt de vrijwilligersorganisaties bij het formuleren van de opdrachten voor scholieren.”

De leerlingen geven aan het niet belangrijk te vinden studiepunten te krijgen voor de maatschappelijke stage. Punten zijn niet belangrijk omdat het voor de gymles is en ook omdat het gewoon leuk is om te doen, in plaats van les. Beide leerlingen geven aan dat de school door moet gaan met de maatschappelijke stage, zodat meer

“Ik zou het niet verplicht maken, want dan is het geen vrijwilligerswerk meer.”

leerlingen kunnen ervaren wat vrijwilligerswerk is. De leerlingen geven wel aan dat de maatschappe-

68

69


23-03-2005

12:06

Pagina 69


Terugblik van CPS en CIVIQ Door de grondigheid waarmee het project is opgezet, is de uitvoering van de maatschappelijke stage

Succesfactoren en valkuilen

enigszins in het gedrang gekomen, waardoor uiteindelijk slechts twee leerlingen geïnterviewd zijn. Het Servicepunt vrijwilligers valt in haar benadering op omdat zij ernaar streeft het traject goed op poten te zetten en zichzelf uiteindelijk overbodig te maken. Het doel van het project is dat scholen en vrijwilligersorganisaties zelf tot een uitwisseling van zinvolle leerzame taken en leerlingen komen, zonder dat het Servicepunt hierbij als makelaar fungeert. Zonder dit te benoemen, streeft het project een ‘Service Learning’ benadering na omdat het binnen het project van belang is dat zowel de leerling als de vrijwil-

De ene school organiseert een maatschappelijke stage anders dan de andere, zo blijkt uit de tien portretten. Het opzetten en vormgeven van zo’n maatschappelijke stage kent echter dezelfde vier fasen: het voortraject, de voorbereiding, de uitvoering en de evaluatie. In dit hoofdstuk leest u de ervaringen van de pilots in deze fasen, inclusief succesfactoren en valkuilen.

ligersorganisatie voordeel ervaren van de maatschappelijke stage. Dit wordt in alle communicatie-uitingen (naar zowel de leerlingen, docenten als organisaties/verenigingen) duidelijk benoemd. De eigen verantwoording die de leerling in het project kan nemen, alsmede de essentiële rol van de docent in de beoordeling van de opdrachten, maken dat de deelnemers aan dit project zich serieus genomen voelen en er serieus mee aan de slag zullen gaan. Het is jammer dat we de uitkomsten hiervan niet hebben kunnen meenemen in deze pilot.

Fase 1: het voortraject Voordat de leerlingen daadwerkelijk maatschappelijke stage gaan doen, hebben de samenwerkingspartners al een heel traject achter de rug. Deels gezamenlijk maar voor een groot deel ook individueel. Het gezamenlijke traject bestaat hoofdzakelijk uit overleg en afstemming. Het individuele traject bestaat uit het idee uitwerken (visie op eigen rol en werkzaamheden), draagvlak creëren, een projectplan opstellen en financiën regelen.

Visie Alle pilotscholen hebben nagedacht over het ‘waarom’ van een maatschappelijke stage op hun school. Vragen als: ‘Waarom beginnen we eraan, hoe sluit de maatschappelijke stage aan bij onze schoolmissie en onze kijk op de school in haar omgeving?’ zijn voor de pilotscholen startpunt. Een uitgesproken visie op de maatschappelijke stage wordt als een belangrijke basis voor de volgende stappen gezien. Verschillende scholen waren overigens al geruime tijd bezig na te denken over de relatie tussen onderwijs en maatschappelijke betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Ze zien de pilot als ondersteuning van dit ontwikkelingsproces. Een school: “We kiezen er bewust voor om ons als maatschappijschool te profileren. Dat betekent dat we sommige andere zaken minder aandacht geven. De maatschappelijke stage willen we inzetten om competentieleren op onze school vorm te geven en de maatschappelijke betrokkenheid van jongeren te vergroten.”

Is er draagvlak? Bij een voorlopige invoering van de maatschappelijke stage op school is het meestal nog niet duidelijk welke plaats de stage precies gaat innemen in het onderwijsaanbod. Dit is heel begrijpelijk. De school is gemotiveerd om ervaring op te doen met de stage, maar wil de pilot ook benutten om te beoordelen of de stage bij de uitgangspunten van de school past. Iedere school kiest een eigen plek voor de maatschappelijke stage, afhankelijk van de schoolcultuur, het onderwijsconcept en het draagvlak.Uit de pilots blijkt dat er vele mogelijkheden zijn om de maatschappelijke stage een plaats te geven in de school. Er is geen standaardmodel. Zo is de stage op enkele scholen gekoppeld aan vakken als maatschappijleer, op andere scholen heeft de stage een relatie met invulling van de vrije ruimte. Weer andere scholen leggen een relatie met profielwerkstukken of werkplekleren.

Samenwerking Voor de school is het heel praktisch om de samenwerking te zoeken met een steunfunctie voor maatschappelijke organisaties. Deze steunfuncties hebben zicht op een netwerk van maatschappelijke organisaties, zodat de school niet alleen op zoek hoeft te gaan naar mogelijke stageplaatsen. De school en de vrijwilligersorganisatie/steunfunctie bouwen een werkrelatie op die voor beide partijen nieuw is. Dit betekent dat

70

71


23-03-2005

12:06

Pagina 71

men samenwerkt aan een gezamenlijke visie en doelen. Daarna is het belangrijk om de visie en doelen te

en helderen afspraken maken met de organisaties of afdelingen binnen de eigen organisatie, om teleur-

vertalen in afspraken wie waar verantwoordelijk voor is. Zo zijn tijdens de pilot de contacten met maat-

stellingen te voorkomen.

schappelijke instellingen voor het werven van stageplaatsen meestal door de vrijwilligersorganisatie gelegd. De school onderzoekt welke groepen leerlingen het beste mee kunnen doen en welke relatie kan

Om het aantal organisaties te vergroten, kan gekozen worden voor extra ondersteuning en motivatie van

worden gelegd met de vakken en de vrije ruimte. Op een aantal locaties zijn school en vrijwilligersorganisa-

maatschappelijke organisaties. In twee pilots is dit vormgegeven via informatieavonden voor vrijwilligers-

tie gezamenlijk verantwoordelijk voor de voorlichting aan leerlingen en ouders.

organisaties. Vrijwilligersorganisaties zijn redelijk onbekend met de schoolsituatie. Bezwaren van de organisaties zijn vaak dat hun activiteiten plaatsvinden buiten de schooluren, bijvoorbeeld een sportclub.

De rol van de maatschappelijke organisaties is in alle pilots gelijk: het werven en beschikbaar hebben van

Wanneer duidelijk wordt dat ook de maatschappelijke stage buiten de schooluren uitgevoerd mag worden,

stageplaatsen. De scholen beschouwen de maatschappelijke organisaties binnen het samenwerkingsver-

is dat vaak een eye-opener en een overweging om toch mee te doen. Naast informatie kunnen organisa-

band als netwerkbeheerders. Het is zinvol om in de voorbereiding na te gaan of deze rol ook waargemaakt

ties ook hulp gebruiken bij het opknippen van het vrijwilligerswerk in kleinere klussen die door leerlingen

kan worden. Organisaties zullen moeten onderzoeken of er voldoende draagvlak is voor de ontwikkeling

gedaan kunnen worden. De reden ‘omdat het altijd al zo gebeurt’ maakt dat mensen blind zijn voor de

van een maatschappelijke stage in de eigen organisatie en de achterban. Voor vrijwilligerscentrales en

eigen indeling van de werkzaamheden. Een externe kan vaak beter aangeven hoe de werkzaamheden

andere ondersteuners van het vrijwilligerswerk is met name het draagvlak buiten de organisatie van

opgeknipt kunnen worden. Een dergelijke informatieavond kan extra stageplaatsen opleveren.

belang, omdat ze binnen de eigen organisatie niet of onvoldoende stageplaatsen kunnen creëren. Deze

De extra tijdsinvestering en organisatie van een informatieavond is geen onoverkomelijk nadeel. Te hoge

organisaties zullen voorafgaand aan de samenwerking zicht moeten hebben op het aantal maatschappelijke

verwachtingen van de deelnemende partijen wel. Dit doet zich voor wanneer een organisatie investeert in

organisaties dat mee wil doen en of deze organisaties de mogelijkheid hebben één of meerdere leerlingen

de maatschappelijke stage terwijl dat uiteindelijk geen nieuwe vrijwilligers oplevert. Het is daarom belang-

te ontvangen, te begeleiden en een zinvolle stage plaats te bieden.

rijk erop te letten dat de verwachtingen van organisaties realistisch zijn.

Zorgen voor voldoende stageplaatsen

Projectplan opstellen

Uit de pilots blijkt dat het werven van voldoende stageplaatsen soms een probleem is. Binnen de pilots is

Het opstellen van een projectplan is geen voorwaarde maar kan wel helpen om de ontwikkeling van maat-

een aantal creatieve oplossingen hiervoor gevonden:

schappelijke stage soepel te laten verlopen. In één pilot (Papendrecht) was het projectplan zo overtuigend

- Samenwerking met een grote maatschappelijke organisatie waar veel leerlingen terecht kunnen voor een

dat het een reden was voor de school om mee te doen. In de tien pilots heeft ongeveer de helft gebruik

zinvolle stage (Amersfoort, Helmond en Naaldwijk).

gemaakt van een projectplan. Het is verstandig om een projectplan of draaiboek samen te stellen waarin

- Leerlingen zelf hun stageplaats laten zoeken (Assen en Papendrecht).

de verschillende activiteiten en taken in de voorbereidings- en uitvoeringsfase zijn opgenomen, met daar-

- Informatieavonden voor vrijwilligersorganisaties om ze te ondersteunen (Valkenswaard en Weert).

bij behorende documenten zoals brieven naar ouders en een inventarisatie van maatschappelijke instellin-

Samenwerken met één of enkele grotere maatschappelijke organisaties zoals verpleeghuizen, verzor-

gen die mee willen doen. Een draaiboek is een helder communicatie-instrument. Iedere betrokkene bij het

gingstehuizen en bejaardenhuizen, heeft het voordeel dat er op korte termijn relatief veel stagemogelijk-

traject weet welke activiteit er in welke fase wordt ondernomen en wie daarvoor verantwoordelijk is. Op

heden voor leerlingen gecreëerd kunnen worden. Leerlingen reageren hier niet positief op. Zij willen liever

basis van het draaiboek kan men ook na de stage het traject evalueren op mogelijke hiaten en goed ver-

meer keuzemogelijkheden. Dit is te ondervangen door meer verschillen in de stagemogelijkheden te

lopen activiteiten.

creëren en dit duidelijk naar de leerlingen te communiceren. In één pilot is dit ondervangen door met een

Het vastleggen van doelstellingen, uitvoering, verdeling van taken en tijdsplanning kan tijdens de eerste

klas een heel project op te zetten en uit te voeren: het organiseren van een feestavond voor verstandelijk

overleggen onderwerp van discussie zijn.

gehandicapten (Naaldwijk).

Financiën regelen Leerlingen zelf hun eigen stage plaats laten zoeken, heeft een aantal voordelen. Niet alleen dat hierdoor

Het merendeel van de pilots start als er financiering is gevonden. Deze is afkomstig van de provincie

het aantal stageplaatsen uitbreidt, maar ook dat leerlingen in de eigen vertrouwde omgeving kunnen zoe-

(Assen, Tilburg, Naaldwijk) of van de gemeente (Papendrecht en Weert). Provincies en gemeenten facilite-

ken. In veel interviews wordt door leerlingen aangegeven dat ze niet graag in een onbekende organisatie

ren voor een deel de steunfuncties.Voor vier van de gevolgde pilots is de financiering niet van te voren

stage doen. Verder willen leerlingen graag met meerdere leerlingen naar één stageplek. In dit systeem kan

geregeld (Amersfoort, Den Haag, Helmond en Valkenswaard). In de pilots waar de financiering van de

daar ruimte voor gemaakt worden. Een nadeel hierbij kan zijn dat duidelijke afspraken tussen de school

steunfuncties niet van te voren is geregeld, is dat als nadeel ervaren omdat de tijdinvestering groter is

en de organisatie over de taakstelling, de doelen van de stage en de begeleiding, soms lastiger te maken

dan van te voren bedacht. In Valkenswaard is dat opgelost door een vrijwilliger binnen de steunfunctie op

zijn. Ook bij de door leerlingen gezochte stages is het van belang duidelijk afspraken te maken en helder

het project aan te stellen. Uiteindelijk is deze vrijwilliger gemiddeld vijftien uur per week in het project

te krijgen aan welke competenties de leerling gaat werken. Voor maatschappelijke organisaties zitten er

actief. Uit de evaluaties komt naar voren dat de financiering een bedreiging vormt voor de voortgang van

eveneens nadelen aan. Bij deze opzet zullen de maatschappelijke organisaties stageplaatsen moeten reali-

de maatschappelijke stage. De oplossing om vrijwilligers in te zetten, kan voor één jaar maar is voor lan-

seren voor die leerlingen die er niet zelf in slagen een stageplaats te vinden. Hoeveel dat er zijn, is van

gere tijd veel gevraagd. Wanneer de projectsubsidie beëindigt, is het voor de meeste pilots onduidelijk of

tevoren niet bekend. Er is altijd een kleine kans dat alle leerlingen een eigen stageplaats regelen en dat de

en hoe de maatschappelijke stage wordt voortgezet.

stageplaatsen die door de maatschappelijke organisatie zijn geregeld, niet nodig zijn. Dit betekent: goede

72

73


23-03-2005

12:06

Pagina 73

Aan de kant van de scholen is hetzelfde beeld te zien. In pilots is de financiering binnen de scholen ver-

afspraken zal gekeken moeten worden naar de taakverdeling. Voor een aantal taken zal het duidelijk zijn

schillend geregeld. Sommige scholen gebruiken mentoruren of speciale taakuren om de maatschappelijke

wie die uitvoert, maar voor een aantal andere taken ook niet. Komen er voorlichtingslessen en wie ver-

stage voor te bereiden en te begeleiden. Op een aantal scholen is de organisatie van de maatschappelijke

zorgt die? Komt er een lijst of kaartenbak met mogelijke stageplaatsen of wordt er een vrijwilligersmarkt

stage ‘vrijwilligerswerk’ van enthousiaste docenten die er veel vrije tijd insteken. Dit bevordert de voort-

georganiseerd? Een aantal van die afspraken is gerelateerd aan de vorm die gekozen wordt. Afspraken die

gang niet. Gelukkig is voor de scholen een oplossing in zicht wanneer het ministerie van OCW vanaf 2005

daar los van staan, betreffen de verantwoordelijkheid, aanspreekpunt voor organisaties en begeleiding en

scholen middelen beschikbaar stelt om maatschappelijke stage te kunnen voorbereiden en uit te voeren.

beoordeling van leerlingen. Een valkuil is dat de maatschappelijke organisaties te graag willen en taken naar zich toe trekken waardoor een scheve verhouding ontstaat. Het is beter de verantwoordelijkheden en

Rol van de (lokale)overheid

werkzaamheden daar te laten waar ze horen.

Een aantal pilots maakt gebruik van de financiering uit de Tijdelijke Stimuleringsregeling voor het Vrijwilligerswerk, een regeling van het ministerie van VWS waarin gemeenten en provincies voor vijftig

De stageperiode

procent cofinanciering konden aanvragen voor projecten ten behoeve van het ondersteunen en stimuleren

Sommige scholen hebben projectweken waarin het mogelijk is de leerlingen een stage te laten doen. Twee

van het vrijwilligerswerk. Dit is een stimulans geweest om binnen de eigen gemeente met maatschappe-

pilots hebben daarvoor gekozen (Helmond en Weert). In de andere pilots is de maatschappelijke stage in

lijke stage te beginnen.

verschillende periodes van het jaar uitgevoerd. Dit heeft voor- en nadelen. Wanneer het in een projectweek

In twee pilots is de rol van de lokale overheid niet beperkt gebleven tot de financiering maar is er een

plaatsvindt, is dit voor vrijwilligersorganisaties goed te plannen. Aan de andere kant is het nadelig omdat

actieve bijdrage geleverd bij de totstandkoming van de maatschappelijke stage (Papendrecht en Weert).

er veel klussen geregeld moeten worden voor een korte periode. Als gekozen wordt voor maatschappelijke

In Papendrecht is de rol van de gemeente beperkt tot het begin. In Weert wordt het project onder regie

stages naast de reguliere lessen, bijvoorbeeld als grote praktische opdracht in de vrije ruimte, is de erva-

van de gemeente uitgevoerd die daarmee ‘echte’ vrijwilligersorganisaties wil ondersteunen. Dit zijn orga-

ring dat het voor organisaties onduidelijk is wanneer leerlingen daadwerkelijk komen. Het vergt ook een te

nisaties zonder betaalde krachten. Deze actieve participatie van de lokale overheid wordt als nuttig en

lange periode van de organisatie. In de evaluaties wordt opgemerkt dat de stageperiode begrensd moet

stimulerend ervaren.

zijn. Ruimte binnen het onderwijsprogramma voor de stageperiode wordt soms gevonden in de vrije ruimte, als grote praktische opdracht of bijvoorbeeld i.p.v. lessen maatschappijleer.

Fase 2: de voorbereiding

Vrijwilligersorganisaties informeren

Na een eerste kennismaking zullen spijkers met koppen geslagen moeten worden om de maatschappelijke

En dan komt het moment dat er klussen voor leerlingen moeten worden gevonden. In sommige pilots is

stage vorm te geven. In deze voorbereiding komt het aan op afstemming met de samenwerkingspartners

dit gebeurd door het rondsturen van een brief in het eigen netwerk van vrijwilligersorganisaties (Assen,

en uitvoering van alle voorbereidende werkzaamheden. De meeste pilots beginnen bij nul. In een beperkt

Papendrecht, Tilburg, Valkenswaard en Weert). Een advertentie of een persbericht naar een lokale krant

aantal pilots heeft één van de partners al ervaring met de maatschappelijke stage (Amersfoort, Assen en

kan de opbrengst verhogen. Ook een persoonlijke benadering (Amersfoort, Tilburg) verhoogt het aantal

Papendrecht). Hierdoor is er al een aardig beeld van de werkzaamheden die uitgevoerd moeten worden.

organisaties dat meedoet. Daarnaast gaat het om het informeren van organisaties, het inschatten of orga-

Voor het succes van de maatschappelijke stage is de voorbereidingsperiode erg belangrijk. In deze perio-

nisaties in staat zijn leerlingen te ontvangen, te begeleiden en zinvol werk te bieden, afspraken maken

de vindt nadere kennismaking tussen twee werelden plaats, wat in een aantal pilots meer tijd heeft gekost

met organisaties en een introductieles voorbereiden of een informatiemarkt op school organiseren.

dan verwacht. Deze tijd kan benut worden door het opstellen van een gezamenlijke visie, doelstelling, taakverdeling en uitwerking van de maatschappelijke stage. Belangrijk in de voorbereiding is ook het uit-

Informatie aan de stageorganisatie:

spreken van de verwachtingen naar elkaar. Een goede voorbereiding levert later in het traject tijdwinst op.

- Visie en doel van de maatschappelijke stage.

Elementen in de voorbereidingsfase die in meerdere pilots terugkomen zijn: vertrouwen opbouwen tussen

- De verwachting van de school.

de organisaties, duidelijke afspraken maken, het concreet bepalen van de periode waarin de stage plaats-

- Inzicht in wat leerlingen willen, competenties en leeftijd van leerlingen.

vindt, de organisaties en de leerlingen informeren.

- Afspraken m.b.t. de verantwoordelijkheid van de organisatie, verzekeringen e.d. - Mogelijke taakomschrijvingen.

Vertrouwen opbouwen

- Afspraken m.b.t. de begeleiding van leerlingen.

Vertrouwen in elkaar is belangrijk. De maatschappelijke stage vindt plaats onder verantwoordelijkheid van

- Start en lengte van de stageperiode.

de school. Deze zal garanties willen voor de veiligheid van de leerlingen op de stageplek. Hiervan moeten

- Aantal leerlingen.

organisaties zich bewust zijn en zonodig zaken regelen, zoals veilige werkplekken en verzekeringen.

- Contactpersoon bij vrijwilligerscentrale of school. - Mogelijke begeleiding voor organisatie.

Duidelijke afspraken Voor het daadwerkelijk tot uitvoering komt van de maatschappelijke stage zullen meerdere bijeenkomsten

Inbreng van leerlingen

nodig zijn waarin de afspraken geregeld worden. In meerdere pilots zijn de afspraken halverwege de rit

Een school die haar leerlingen betrekt bij de inhoud en vorm van de maatschappelijke stage zal haar kan-

aangescherpt. Ook uit de evaluaties komt het nut van goede afspraken naar voren. In samenhang met de

sen op succes zeker vergroten. Uit interviews met leerlingen komt naar voren dat jongeren op zich gemo-

74

75


23-03-2005

12:06

Pagina 75

tiveerd zijn om op stage te gaan. Ze vinden het echter belangrijk om mee te denken over de wijze waarop

werkt motiverend voor de organisatie om nog eens mee te doen. Daar waar geen stagebezoek heeft

die stage wordt ingevuld. Jongeren willen meedenken over de doelen van maatschappelijke stage. Ze vin-

plaatsgevonden, geven organisaties aan dat gemist te hebben.

den een grote keuzevrijheid in stageplaatsen belangrijk: een stage moet aansluiten bij hun persoonlijke interesses. Ook kunnen leerlingen prima meedenken over wat ze willen leren in een stage. Het al dan niet verplicht stellen van de stage hangt sterk samen met het tijdstip waarop de stage moet worden uitge-

Fase 4: evaluatie

voerd. Als het onder schooltijd plaatsvindt, vinden de meeste leerlingen dit een aantrekkelijke vorm van

Het traject is afgerond en hoe gaan we verder? Deze vraag hebben alle pilotscholen zichzelf gesteld. Het

leren; buiten de school leer je misschien meer, in ieder geval andere dingen, dan in school. Voor een stage

vervolg is mede afhankelijk van de uitkomsten van de evaluatie. Een uitvoerige evaluatie is belangrijk om

buiten schooltijd lopen de meeste leerlingen niet warm. Het is tenslotte vrije tijd waar de school geen

schoolleiding en docenten te tonen wat de maatschappelijke stage voor het onderwijs en de leerlingen

zeggenschap over heeft.

kan opleveren. Alle pilots hebben uitgebreid hun eigen traject van maatschappelijke stage geëvalueerd en

Tenslotte willen leerlingen graag waardering voor het werk dat ze doen. Dat betekent: een compliment op

hun bevindingen naar buiten gebracht. Op basis hiervan heeft iedere pilot gekozen voor een passend ver-

de werkplek zelf maar ook terugkoppeling van de stage-ervaringen op de school. Dat hoeft niet te beteke-

volg. Een groot deel van de informatie over succes- en faalfactoren in deze publicatie is afkomstig uit

nen dat de school studiepunten geeft voor de stage. Een blijk van waardering kan ook een opmerking op

deze evaluaties. Het succes van de evaluatie is afhankelijk van de open sfeer waarin de dingen die goed

het rapport of diploma zijn.

zijn gegaan - maar ook de minder goede ervaringen - besproken kunnen worden. Een valkuil is dat het vrijwilligerssteunpunt en de school wel met elkaar evalueren, maar niet met de andere organisaties. Ook voor de organisaties is het belangrijk dat de periode goed afgesloten wordt en dat hun informatie bij-

Fase 3: de uitvoering

draagt aan een succesvolle volgende periode.

In de uitvoeringsfase gaan de leerlingen aan de slag met hun opdrachten. De uitvoeringsfase bestaat zowel voor de school als voor het vrijwilligerssteunpunt uit: het informeren van leerlingen, het doorgeven aan organisaties wanneer de leerlingen komen en het bezoeken van de stageorganisaties.

Informeren van leerlingen In alle pilots is de maatschappelijke stage vooraf gegaan door één of meerdere voorlichtingslessen. In zes pilots zijn de introductielessen door de maatschappelijke organisatie gegeven. Niet bij alle introductielessen was de docent aanwezig. De aanwezigheid van een docent bij de introductielessen draagt wel bij aan het succes van de maatschappelijke stage. Docenten weten welke afspraken met de leerlingen gemaakt zijn en het geeft blijk van de interesse en betrokkenheid van de docent. Naast de aanwezigheid van de docent bij de introductieles draagt ook een creatieve vorm van de les bij aan het vergroten van het succes. In Tilburg hebben leerlingen een advertentie over zichzelf gemaakt. Met deze advertentie kon de coördinator de leerlingen matchen met de organisatie waar hun interesse naar uit ging. In Papendrecht hebben leerlingen vrijwilligers geïnterviewd. Eén leerling was zo enthousiast dat hij bij die organisatie meteen vrijwilligerswerk is gaan doen. Een bijdrage aan het succes is ook: het voorkomen dat leerlingen voor verrassingen komen te staan. In de vorm van een introductiemarkt, workshops en een boekje met korte klussen is daar op ingespeeld.

Organisaties informeren Niets is zo dodelijk voor de maatschappelijke stage dan wanneer leerlingen voor een dichte deur komen. Gelukkig is dat in geen van de pilots gebeurd. Andere onderdelen die bijdragen aan het succes zijn: het goed ontvangen van leerlingen, leerlingen de ruimte geven om zelf verantwoordelijkheid te nemen bij de invulling van de klus en ervoor zorgen dat leerlingen er niet alleen voor komen te staan. Dit laatste vereist aanwezigheid wanneer leerlingen voor de organisatie bezig zijn.

Stagebezoek Het bezoeken van de stageorganisatie door school of steunpunt als leerlingen er aan het werk zijn, draagt bij aan het succes van de maatschappelijke stage en heeft meerdere doelen. Het geeft inzicht in de kwaliteit van de stageplaats, geeft de mogelijkheid voor extra ondersteuning, geeft betrokkenheid aan en

75

77


23-03-2005

12:06

Pagina 77

Succesfactoren op een rij - Op de school is er voldoende draagvlak en enthousiasme bij verschillende geledingen (management, team, mr) om de maatschappelijke stage vorm te geven. Het is duidelijk welke doelen de school nastreeft met de maatschappelijke stage.

- Eén docent als drijvende kracht van de stage maakt het traject kwetsbaar en kleurt bovendien de inhoud; inbreng van verschillende kanten draagt ertoe bij dat de maatschappelijke stage breder wordt gedragen. - Een maatschappelijke stage is geen bedrijfsstage. Formuleer daarom duidelijk de doelen van de maatschappelijke stage; zoek naar een evenwicht tussen iets leren en iets doen voor een ander.

- De school geeft de maatschappelijke stage een duidelijke plaats binnen het schoolprogramma, aansluitend bij de eigen schoolcultuur en schoolidentiteit. - De school en het vrijwilligerssteunpunt hebben op elkaar aansluitende doelstelling om de maatschappelijke stage uit te voeren. Beiden zien het belang en de meerwaarde in van samenwerking. - De school maakt samen met het vrijwilligerssteunpunt een draaiboek voor de uitvoering van de maatschappe-

Succesfactoren in het kort: - Ruime voorbereidingstijd. - Voldoende financiën en arbeidskrachten.

lijke stage, met duidelijke afspraken wie welke taken en verantwoordelijkheden heeft. In de eindgesprekken met

- Visiedocument.

de deelnemers aan de pilot worden goede afspraken als een belangrijke succesfactor genoemd. Scheiding van

- Inzicht in het schoolsysteem en het de mogelijkheden van het vrijwilligerssteunpunt.

taken voor de school enerzijds en het steunpunt anderzijds is in de voorbereiding en uitvoering ook praktisch.

- Goede afspraken tussen de school en het vrijwilligerssteunpunt.

- De school betrekt de leerlingen bij de voorbereiding van de maatschappelijke stage. Uit de interviews

- Goede afspraken met organisaties en deze betrekken in het proces.

met leerlingen blijkt dat een meerderheid het belangrijk vindt om inspraak te hebben in de keuze van

- Duidelijkheid over taakverdeling. Draaiboek.

een stage of zelf een stageplek wil werven. Veel leerlingen noemen inspraak in het traject een voor-

- Leerlingen zelf laten meedenken over stageplaatsen.

waarde om gemotiveerd aan de stage te beginnen.

- Motiveren van stageorganisaties.

- De school besteedt samen met het vrijwilligerssteunpunt in de voorbereiding ruime aandacht aan de voorlichting aan leerlingen en ouders. Het is voor leerlingen (en hun ouders) belangrijk om precies te weten wat de stage inhoudt en wat er van hen wordt verwacht. Ook docenten en vertegenwoordigers

- Voldoende klussen zodat leerlingen kunnen kiezen. - Goed georganiseerd overzicht met klussen die door leerlingen in een maatschappelijke stage gedaan kunnen worden.

van de steunpunten hebben dit punt als succesfactor ingebracht. Daarnaast vinden de deelnemers aan

- Stageplaatsen waarbij de leerlingen kunnen ervaren dat wat ze doen ertoe doet.

de pilot het belangrijk om in de voorlichting leerlingen en ouders uit te leggen waarom de school de

- Begeleiden en voorlichten van stageorganisaties bijvoorbeeld over wat je van pubers wel en niet

maatschappelijke stage aanbiedt. Dit vergroot het draagvlak onder leerlingen en hun ouders. - De school maakt in samenwerking met het vrijwilligerssteunpunt duidelijke afspraken met maatschappe-

kunt verwachten. - Goed en tijdig informeren van leerlingen en ouders.

lijke instellingen waar leerlingen stage lopen over hun rol en bijdrage. De stage-inhoud is zorgvuldig

- Introductieles geven.

afgestemd op de competenties van de leerling.

- Kraampje, boekje etc. over de werkzaamheden die leerlingen moeten doen.

- De school koppelt de ervaringen die leerlingen opdoen in de stage terug tijdens bijvoorbeeld mentor-

- Goede motiverende begeleiding op de stageplaats.

uren of vaklessen. Leerlingen hebben in de interviews aangegeven het erg leuk en belangrijk te vinden

- Stagebezoek door docenten.

om ervaringen te delen en op deze wijze te leren van elkaar. Het vergroot de leeropbrengst van de maat-

- Terugkoppeling van de leermomenten.

schappelijke stage.

- Evalueren en verbeterpunten aanbrengen.

- De school evalueert met het vrijwilligerssteunpunt de en de maatschappelijke organisaties de verschillende onderdelen in de voorbereiding en uitvoering van de maatschappelijke stage. In de eindgesprekken met de pilotdeelnemers wordt benadrukt dat je voor het vervolgtraject veel leerpunten kunt halen uit een goede evaluatie. Ook contact met andere pilots, ook al tijdens de uitvoering, is belangrijk om elkaar goede adviezen te geven en goede voorbeelden uit te wisselen.

Tips voor scholen - Formuleer realistische doelen voor de maatschappelijke stage; begin in eerste instantie met een soort pilotperiode om ervaring op te doen en een groter draagvlak te verwerven. - Betrek collega’s bij de voorbereiding en uitvoering; toon enthousiasme maar word geen prediker van de maatschappelijke stage. - Neem de tijd voor het proces waarin de maatschappelijke stage een vaste plek krijgt in de schoolorganisatie; loop niet te ver voor de troepen vooruit. - Maak afspraken met maatschappelijke instellingen over hun rol en taken op de werkplek, maar timmer niet alles vast met afspraken. Mensen op de werkplek moeten flexibel kunnen omgaan met situaties op de werkplek.

78

79


23-03-2005

12:06

Pagina 79

Hoe verder… De pilots maatschappelijke stage zijn afgesloten. Met tevredenheid kunnen we erop terugkijken. Op tien locaties hebben scholen en maatschappelijke organisaties plannen gemaakt en zijn maatschappelijke stages uitgevoerd. Een maatschappelijke stage blijkt succesvol te kunnen zijn. Er zijn succesfactoren voor de invoering duidelijk geworden en ook valkuilen gesignaleerd voor scholen en organisaties die met maatschappelijke stage aan de slag willen. Maatschappelijke stages zullen de komende jaren veel vaker vanuit scholen worden gedaan. In het beleid heeft het kabinet het voornemen vastgelegd om in 2007 maatschappelijke stages via minimaal een kwart van de scholen voor voortgezet onderwijs aan te bieden. De maatschappelijke stage gaat dus verder! Heeft u interesse? Maak gebruik van onderstaande mogelijkheden: • CPS en CIVIQ hebben een website over maatschappelijke stage, in opdracht van de ministeries OCW en VWS: www.maatschappelijkestages.nl. Op deze website kunt u doorklikken naar pagina’s met informatie over maatschappelijke stage voor scholen, steunpunten vrijwilligerwerk, vrijwilligersorganisaties en voor leerlingen. U vindt op de website ook de telefoonnummers van de helpdesk maatschappelijke stage. • Er zijn twee voorlichtingsfilms over maatschappelijke stage: een voor maatschappelijke organisaties en een voor scholen. Deze films zijn op op video en DVD verkrijgbaar bij CPS en CIVIQ. • Daarnaast is er pr-materiaal voor leerlingen verkrijgbaar bij CPS. • Drie maal per jaar verschijnt bij CPS een infobulletin voor docenten. • In 2005 zal CPS in opdracht van het ministerie van OCW een project uitvoeren waarbij veertig scholen gesubsidieerde ondersteuning krijgen bij de (verdere) invoering van maatschappelijke stage. • Het ministerie van OCW heeft plannen om in 2005 geld rechtstreeks aan scholen beschikbaar te stellen om maatschappelijke stage te gaan invoeren. Kortom, het bruist van de activiteiten rondom maatschappelijke stages. Mede gezien de vele enthousiaste (telefonische ) reacties die wij uit het land ontvingen naar aanleiding van de pilots, verwachten we een grote toename van het aantal scholen dat maatschappelijke stage aanbiedt. Het kan een actieve manier zijn om een positieve bijdrage te leveren aan de maatschappelijke betrokkenheid van jongeren, hun besef van waarden en normen, hun sociale ontwikkeling en het besef van een gedeelde verantwoordelijkheid voor de samenleving. We wensen u veel succes bij de in- en uitvoering!

80

81


23-03-2005

12:06

Pagina 81

cover III

82

Pilots maatschappelijke stage

Recommend Documents