Pijlgifkikkers
door Willem Neeleman
‘levende juweeltjes’uit het regenwoud De pijlgifkikkers uit Zuid-Amerika hebben hun naam te danken aan het feit dat in hun huid gif aanwezig is. Dit gif wordt door de indianen gebruikt bij de jacht met de blaaspijp. In de regenwouden van Colombia leven nog Chocoindianen die op deze traditionele manier jagen. Voordat de jacht begint gaan zij op zoek naar een kleine geelgekleurde kikker. Het huidgif van deze kikker wordt op de pijlpunten gesmeerd. Het pijltje over de rug van het dier halen is reeds voldoende. De kleine hoeveelheid gif kan een brulaap in minder dan een minuut doden. De wetenschappelijke naam van deze ‘killer’ is Phyllobates terribilis (de verschrikkelijke). Niet alle soorten hebben zulk sterk huidgif. De huidafscheiding van de meeste gifkikkers smaakt vies of veroorzaakt braakneigingen. Volwassen pijlgifkikkers variëren in grootte van anderhalf tot zes cm. Hun leefgebied strekt zich uit van Nicaragua tot Zuidoost-Brazilië en Bolivia. De meeste soorten vind je in de regen en nevelwouden. Sommigen bewonen de bosbodem, terwijl anderen de bomen met bromelia`s en orchideeën nooit verlaten. Er zijn zelfs soorten die in de droge savanne voorkomen. Zij leven in de schaduw van de lage vegetatie en in de buurt van water. Pijlgifkikkers onderscheiden zich door gedrag en leefwijze van alle andere kikkersoorten ter wereld. * Ze zijn overdag actief. Hun opvallende kleuren dienen als waarschuwing voor eventuele vijanden. * Ze leggen hun eitjes niet in water, maar op land (in planten, op bladeren of stenen). * Een of beide ouders verzorgen en bevochtigen het legsel. * De larven komen tussen de 14 en 20 dagen vrij uit het eikapsel. * De larven zuigen zich daarna vast op de rug van de man en deze brengt ze naar het water of bromeliatrechters. Pijlgifkikkers behoren de laatste jaren tot een van de meest populaire terrariumdieren. Alleen in Nederland zijn al meer dan 350 liefhebbers, met een eigen vereniging en magazine. De kleine, veelkleurige, juweeltjes interesseren en verwonderen zowel de beginnende als de ervaren terrariaan. De variëteit in kleur, vorm, grote, gedrag, geluid en voortplanting maakt deze hobby levendig en boeiend.
Er zijn veel fraai gekleurde soorten die goed zijn te verzorgen in een terrarium of paludarium. Wel moet men rekening houden met de eisen die de kikkers stellen aan luchtvochtigheid, temperatuur en beplanting. De voedseldieren zoals fruitvliegen en kleine insecten zullen zelf gekweekt of gevangen moeten worden. ONDERVERDELING Er worden de laatste jaren steeds nieuwe soorten en varianten van de pijlgifkikkers gevonden. Hun verscheidenheid schijnt onuitputtelijk te zijn. Dit stelt de wetenschappers voortdurend voor problemen wat betreft de tenaamstelling. Er zijn op het moment ca. 120 soorten bekend. Deze zijn door prof. Charles Myers (Am.) opnieuw ingedeeld in de volgende geslachten: Colostethus Dendrobates Epipedobates Phyllobates Aromabates Allobates Phobobates Minyobates De liefhebber van gifkikkers verheugt zich alleen maar als er weer een ‘nieuwe’soort wordt gevonden. WAAR EN HOE LEVEN PIJLGIFKIKKERS! Zij bewonen de warme, vochtige regenwouden van Zuid- en MiddenAmerika. Ook in het zuidelijke deel van Centraal-Amerika kun je ze vinden op plaatsen met een hoge temperatuur en luchtvochtigheid. De zon dringt maar met moeite door tot op de bosbodem. Daar springen en klauteren de kleine ‘geverfde’kikkertjes over de boomstronken en door de bladlaag. De temperatuurswisselingen zijn het gehele jaar door zeer klein. Een gemiddelde van ten hoogste 30 graden en tenminste 20 graden is de ideale temperatuur voor gifkikkers. Toch bewonen ze zeer verschillende biotopen. Er zijn soorten die graag langs waterstroompjes leven. Bij gevaar duiken zij in het water of verstoppen zich onder stenen of blad. Dit zijn de Colosthetussoorten. Andere leven ver van het water en hebben genoeg aan kleine plasjes die op de bosbodem achterblijven (Auratus) Weer andere bewonen de boomtoppen waarin bromelia's, met water gevuld, voor de nodige vochtigheid zorgen. (Quinquevittatus). Er zijn zelfs soorten die de koelere bergwouden bewonen (Silverstonei). En er zijn soorten die je in de
drogere binnenlanden kunt vinden, zij het dan op schaduwrijke en iets vochtige bodemplaatsen (Tricolor). Het merendeel leeft echter in de vochtig, warme regenwouden, daar is een onuitputtelijk voedselaanbod van allerlei kleine insecten. Door hun huidgif voelen de kikkers zich beschermd tegen vijanden. Zij zijn daardoor DAGACTIEF. Met deze onderlinge verschillen moet natuurlijk rekening gehouden worden, wanneer men bepaalde soorten wil gaan verzorgen in een terrarium/paludarium. TERRARIUMEISEN TECHNIEK: Over het algemeen moet de vorm, afmeting en inrichting van het terrarium afgestemd zijn op de dieren die men wil houden. Voor het verzorgen van pijlgifkikkers kan men volstaan met formaten van 60/40/60 cm (l/br/h) en groter. Vochtige ‘regenwoudbakken’ kunnen het beste met siliconelijm zelf worden gemaakt. Schuivende of afneembare voorruiten zijn erg praktisch m.b.t. het ‘werken’in de bak. Voor de doorluchting brengen we ventilatiestrips of roosters van fijnmazig kunststofgaas aan. De lucht kan ook d.m.v. een ventilator in beweging worden gebracht. INRICHTING Als bekleding van achter en zijwanden is het beste varen-wortelplaat te gebruiken. Door de vochtigheid zullen er spontaan varentjes en mossen op gaan groeien. De bodem kan bedekt worden met turfplakken, bos/bladgrond en stukken mos. Grote stenen, stukken eikenhout en kurkschors dienen als decoratie. Voor de behoefte aan vochtigheid maken we voor de kikkers een watergedeelte. Met behulp van een pompje kan eventueel een waterval of waterstroompje gemaakt worden. De luchtvochtigheid kan, d.m.v. sproeien, of het aansluiten van een verdamper, rond de 80% gehouden worden. Dit luchtbevochtigings-apparaat werkt d.m.v. ultrasone geluidstrillingen die het water (op kamertemperatuur) verdeeld in heel fijne nevel. BEPLANTING: Bromelia's zijn in een ‘dendrobarium’ een noodzakelijkheid. Het is voor de kikkers een ‘woning, wasplaats, slaapplaats en kraamafdeling’ tegelijk. Tillandsia's, orchideeën, klimplanten, varentjes, maranta's en zelfs bovenwatervormen van aquariumplanten verfraaien het minioerwoud. VERLICHTING EN VERWARMING: De gifkikkers leven in hun biotoop niet direct in het felste zonlicht. Zij bewonen eerder schaduwrijke plaatsen. Onze planten in het terrarium hebben wel degelijk behoefte aan licht. TL-lampen van de 83- en 93-serie benaderen de kleur van daglicht het beste en ogen ook voor de kijker zeer prettig. Afhankelijk van de kikkersoort moet men de
temperatuur van het terrarium tussen de 18 graden ’s nachts en 24 tot 28 graden overdag houden. Voorschakelapparaten van de verlichting kunnen onder de bak worden gemonteerd. Zij kunnen ook in de lichtbak worden geplaatst. De warme lucht van de lichtbak kan dan via een ventilator door luchtgaatjes in de bak geblazen worden. Natuurlijk kan men ook een verwarmingskabel in de bak verwerken. Deze moet wel zo neergelegd worden dat de dieren zich niet kunnen branden. Met een thermostaat kan de temperatuur zeer nauwkeurig worden geregeld. VOEDSELDIEREN: Gifkikkers zijn carnivoor. Zij leven alleen maar van insecten en andere ongewervelde dieren die veel proteïne bevatten. In ons klimaat zijn insecten niet het hele jaar beschikbaar, zodat men ze zelf moet kweken. FRUITVLIEGEN: zowel kleine ongevleugelde en grote, niet vliegende, fruitvliegen zijn in voldoende aantallen te kweken. Als voedingsbodem neemt men: banaan, brinta, suiker, gist en water. Een cyclus duurt twee à drie weken. SPRINGSTAARTJES: dit zijn kleine witte of grijze diertjes met een lengte van ± 1 mm groot. Op een bodem van potgrond waarop natte tetramin of forellenpallet ligt, vermeerderen zij zich snel. VRUCHTMOTTEN: de motten zetten hun eieren af op zoetige bodems. Een mengsel van müsli, zemelen en honing is hier zeer geschikt voor. De rupsen worden graag door de kikkers gegeten. KRULVLIEGEN: deze mutant van de huisvlieg wordt gekweekt op een mengsel van honden of kattenvoer en water. Maar enkele gifkikkersoorten lusten deze prooi. WEIDEPLANKTON: is datgene dat u 's zomers buiten kunt vangen. Het is het beste voer dat u aan uw kikkers kunt geven. Weideplankton bevat alle stoffen die de kikkers nodig hebben. Vang wel op plaatsen die niet zijn bespoten met één of ander insecticide. Voedsel is zeer belangrijk. Gifkikkers vervellen regelmatig en dieren in de groei hebben veel proteïne nodig. Zouten, vetten, vitamines en water zijn vereist voor de stofwisseling en ook koolhydraten. Een kikker van zo'n twee maanden oud eet gemiddeld 30 tot 50 vliegjes per dag. Een volwassen exemplaar eet wel 100 tot 150 vliegjes.
Het aangeboden voedsel moet men ± drie keer per week bepoederen met een kalk/vitamine preparaat. DE TINCTORIUSGROEP: De Dendrobates tinctorius behoort tot een van de populairste soorten bij de liefhebbers. Zijn naam dankt hij aan het verhaal (niet bewezen), dat het huidsekreet de nieuwe veren van papagaaien van kleur kan veranderen. Het gif dient daarvoor op de huid van jonge papagaaien te worden gesmeerd. SURINAME: Een van de eerste soorten die werd aangeboden rond 1980, was de Tafelberg-tinctorius (vindplaats Tafelgebergte).
De tinctorius behoort tot een van de grootste (max. 6 cm) en kleurigste onder de gifkikkers. De rug is zwart met geel/oranjegele kronkellijnen. De kop is geel met daarin soms een zwarte vlek. Poten hebben een blauwgemarmerde nettekening of stippen. De buik is zwart met blauwige of gelige nettekening. De dieren komen uit de Guayanalanden (Brits en Frans en Suriname) en uit de grensstreek met Brazilië. Daar leven ze in de tropische regenwouden tot een hoogte van ± 400 m in de buurt van beekoevers. In
het terrarium is een watergedeelte, al dan niet met waterval en wat grote, gladde stenen en schuilplaatsen gewenst. Grote bromelia's en petrieschaaltjes met daarover halve kokosnootdoppen worden door tinctorius gebruikt als slaapplaats en afzetplek voor eieren. Tinctorius kan het beste paarsgewijs gehouden worden, daar de vrouwen onderling niet erg verdraagzaam zijn. De vrouwtjes zijn aanzienlijk forser en hebben smalle vingertopjes aan de voorpoten. Zij kunnen elkaar zo onderdrukken dat een van de twee door verhongering sterft. Mannen hebben een slanker postuur en brede vingertopjes aan de voorpoten. Zij hebben natuurlijk ook territoriumgedrag, maar dit blijft vaak beperkt tot ‘fluiten’. Het geluid is beter te omschrijven als ‘zoemen’ van een bij. Een tinctoriusvrouw reageert hierop, door de man te benaderen, aan te raken met de voorpoot en door het gehele terrarium te volgen. Zij lijkt de man aan te sporen een geschikte afzetplaats voor de eieren te zoeken. Is deze gevonden, dan wordt de plek met huidvocht nat gemaakt. Er vindt geen amplexus plaats. Wanneer de vrouw eieren heeft gelegd, zal zij deze verlaten. Een legsel bestaat uit 4 tot ± 10 eitjes. Nu begint de taak van het mannetje. - Hij bevrucht het legsel. - Gedurende ± 3 weken zal hij het legsel regelmatig bevochtigen. - Wanneer de larven uit het eikapsel breken, zal hij tussen de larven plaatsnemen. De kikkervisjes bewegen zich langs pa's zijkant tot boven op zijn rug en zuigen zich goed vast. Vader gaat daarna op zoek naar een geschikte waterplaats om zijn kroost af te leveren. Vanaf dat moment moeten de kikkervisjes het alleen uitzoeken. Het duurt dan nog ± 3 mnd. voordat zij op ‘eigen benen’kunnen staan. SURINAME: De Bakhuistinctorius (vindplaats Bakhuisgebergte) is een iets kleinere soort tot ± 4 à 5 cm. De poten zijn lichtblauw van kleur met een zwart netpatroon. De gele lijntekening op de rug is veelal onderbroken of meer gestipt. SURINAME: De grijspoottinctorius (vindplaats Voltzberg?) is een forse kikker van ± 6 cm. Hij dankt zijn naam aan de lichtgrijze ‘grondverf’gekleurde poten. Bij jonge dieren zijn de pootjes in eerste instantie lichtblauw. Wanneer de dieren ruim een ½ jaar oud zijn begint de grijze kleur door te komen. SURINAME: Dendrobates azureus (vindplaats Sipaliwini-savanne bij Nickerie). Deze soort dankt zijn naam aan de azuurblauwe kleur van de gehele kikker. Over het gehele lichaam bevinden zich kleine en grotere zwarte stippen of vlekjes. De kleur van het blauw is variabel van licht naar donker. De dieren zijn sterk verwant aan de tinctoriusgroep. Het gedrag en ook het gefluit/gezoem is vrijwel identiek. Zij hebben zich
hoogstwaarschijnlijk uit een door de savanne geïsoleerde tinctoriusgroep ontwikkeld. Beide soorten zijn onderling ook te kruisen. FRANS GUYANA: Uit dit land zijn momenteel een viertal soorten afkomstig. - De kleine geel/blauwe variant uit het kustgebied. Dit dier is in de liefhebberij vrij algemeen en ook zeer goed na te kweken.
- De witte tinctorius uit het noordelijk deel. Soms vind men dieren met een blauwachtige gloed over de witte tekening. - De geelrugtinctorius uit het berggebied nabij Saoul in centraal Guyana. De meeste dieren hebben een kompleet gele rug. De gele keur loopt naar de flanken uit en ook de poten zijn geel tot wit/geel. Soms komen er variaties voor met veel zwart en blijft het geel beperkt tot een aantal kleine stippen en een gele band op de neus. - De geel/oranje vorm uit het zuid-oosten nabij Regina. Deze behoort, samen met de geelrug, tot de grotere tinctoriussoorten ± 6 cm. Het dier is overwegend geel/oranje van kleur met zwarte vlekken. Op zijn keel en tussen zijn achterpoten (kont) heeft hij een blauwe tekening. BRAZILIË: Deze soort is ongeveer 5 cm groot. De rug is zwart met gele lijntekening. De kop is geheel oranjegeel en de flanken zijn crème wit met kleine zwarte stipjes. De poten zijn blauw. Alle genoemde soorten hebben een zelfde gedrag en voortplantingspatroon. De tinctoriusgroep moet over het algemeen iets warmer gehouden worden dan de andere gifkikkersoorten. Een gemiddelde dagtemperatuur van ± 28 graden en 's nachts rond de 20 graden is prima.
DENDROBATES QUINQUEVITTATUS/GROEP. Van de groep ‘zware jongens’ gaan we nu over op de groep der ‘miniatuurtjes’. Het zijn de kleinste onder de pijlgifkikkers, ongeveer 1,5 tot 2 cm groot. Door hun formaat en gedrag zijn ze uitstekend te combineren in een terrarium met dieren uit de tinctoriusgroep. Leden van de quinquevittatusgroep zijn erg variabel gekleurd en getekend. Dieren uit Frans Guyana hebben over het algemeen een goudgele streeptekening op hun rug. Kikkers uit Ecuador hebben een roodzwarte streeptekening. En uit Peru komen meer groengele kikkers met een blokpuntpatroon. Deze worden dan ook imitator genoemd. Eveneens uit Peru komt de reticulatus. Volwassen dieren meten niet meer dan 16 mm. Zij zijn opvallend gekleurd, bijna alsof iemand een imitator met een lik rode nagellak heeft proberen te kleuren. De rug is ook licht gekorreld (gegranuleerd). Een andere variant uit Peru is de fantasticus. Een schitterend dier met oranje kop waarin een zwart vlinderpatroon te herkennen is. Al deze kleine juweeltjes hebben een voorliefde voor zeer klein voer (springstaartjes). Ook leven ze het liefst wat hoger in het terrarium tussen kleine trechterbromelia's. Daarin leggen ze graag hun eieren. We kunnen ze ook kunstmatige afzetplaatsen aanbieden in de vorm van filmkokertjes gevuld met water. Een interessant detail is, dat de geelgestreepte quinquevittatus haar eitjes net boven de waterrand van de bromeliatrechter afzet. De rode quinq. zet haar eitjes echter net onder water in de bromelia af. Deze beide quinquen produceren legsel tussen de 4 à 8 eieren. De imitator legt echter maar één à twee eitjes per keer. Dit legsel wordt ook steevast door het mannetje bewaakt en verdedigd. Soortgenoten of andere kikkers worden besprongen en verjaagd door deze kleine ‘drif/gifkikker’. Net als bij de tinctoriusgroep brengen de mannetjes de larven naar het water. De kleine ‘Quinquen’ dragen hun larven meestal naar met water gevulde bromelia's. De verzorging is hiermee nog niet ten einde. De larven in de bromelia's ‘bedelen’ om voedsel. Wanneer een quinqman in de bromelia gaat zitten, draait en trilt de larf zeer heftig. Hierdoor gaat het wateroppervlak ook trillen. De larf bereikt hiermee twee dingen. 1. Het mannetje zal in deze trechter géén tweede larf achterlaten (kannibalisme). 2. Het mannetje wordt door deze trillingen aangespoord om een vrouwtje te lokken en haar tot afzetten te bewegen. Wanneer d.m.v. fluiten een vrouwtje is genaderd, zal zij samen met de man het normale paringsritueel doorlopen. Zij draaien om elkaar heen en met de
achterpootjes bevochtigen en reinigen zij het bromeliaplekje. Daarna laat het mannetje zich achterwaarts half in de trechter zakken en fluit zachtjes. Het vrouwtje volgt en zo zitten de dieren zij aan zij in de bromeliatrechter. De persbewegingen van het vrouwtje sporen het mannetje waarschijnlijk aan om zijn sperma in het water te lozen. Er worden dus bevruchte ‘voedseleitjes’ bij de larf afgezet. Dit ‘voeren’ van hun kroost moeten de ouders gemiddeld 10 tot 12 weken volhouden, alvorens de kleintjes op eigen benen de trechter kunnen verlaten. Alle bovengenoemde soorten zijn ook kunstmatig op te kweken. De larven zijn kannibalistisch, dus moeten wel gescheiden worden ondergebracht. Met de juiste voersamenstelling is het opkweken tot volwaardig kikkertje dan geen probleem. DENDROBATES PUMILIO 'HET AARDBEITJE' Een van de opvallendste soorten van de dendrobatenfamilie is het vuurrode aardbeikikkertje uit Costa Rica. De pumilio-familie komt voor van NoordNicaragua tot West-Panama. Allen hebben niet alleen een opvallende kleur, maar ook een zeer interessant broed en territoriumgedrag. Dieren uit Costa Rica zijn geheel rood of hebben blauwe/zwarte pootjes. Het lichaam is vaak bedekt met zwarte krasjes of puntjes. Dieren uit Panama zijn zeer
variabel in kleur: rood-oranje-blauw-groen-olijfgroen-crème-geel. Meestal nog met grote vlektekening. De mannetjes zijn duidelijk herkenbaar aan een donkere keelvlek (kwaakblaas). Het zijn echte ‘macho-mannen’, dulden géén rivalen in hun gebiedje en laten dit door roepen duidelijk horen. Zij zoeken daar het liefst een wat hoger gelegen plekje voor uit, een grote steen of afgevallen tak. Wanneer andere mannen het wagen om het territorium te betreden, dan volgt een ware worstelwedstrijd. De grootte van een pumiliogroep in het terrarium moet dan ook afgestemd zijn op de afmetingen van de bak. Een vrouwtje dat paringsbereid is, zal het roepende mannetje
opzoeken en volgen. Een zenuwachtig getrippel is het resultaat en na het afzetten van 6 tot soms wel 14 eitjes, bevrucht en verzorgt het mannetje het legsel. Na 10 tot 12 dagen komen de ‘speldenknop larven’uit hun eitjes. Nu neemt het vrouwtje de taak van het mannetje over. Zij draagt de larven één voor één naar een met water gevulde bromeliakelk. Ook zal zij om de paar dagen een paar onbevruchte eieren bij de larven afzetten. De larven zijn dus echte voedselspecialisten en eten géén ander voedsel. In experimenten met het voeren van eigeel van kippen duurden het ruim 7 maanden alvorens een larf metamorfoseerde. Vaak was de kwaliteit van deze kunstmatig opgekweekte larven zeer slecht en stierven jonge kikkers vroegtijdig. Pumilio's kweken kun je dus het best aan de ouders over laten. In hun biotoop zorgen de fikse regenbuien er voor dat het water in de bromelia's van goede kwaliteit blijft. In het terrarium moet de liefhebber dus ook zorgen dat er steeds voldoende, maar ook schoon, water in zijn bromelia's staat. Na ongeveer 10 weken kruipt een mini-pumilio uit zijn ‘kraamkamer’en zal op zoek gaan naar ontzettend klein voedsel. De kleintjes moeten letterlijk in het voer ‘springstaartjes’staan. DENDROBATES GRANILUFERUS Eveneens zo'n bazig en temperamentvol type uit Costa Rica. Er zijn twee variëteiten. De rood/groene vorm komt vrij algemeen voor rond Palmar Norte en is het bekendst. Er is ook nog en olijf/geelgroene kleurvariant te vinden in het gebied rond San Antonio. De dieren leven in dichte donkere gedeelten van het regenwoud en zijn moeilijk te vinden.
Meestal verraad hun raspende roep hun aanwezigheid. Hieruit is ook te verklaren, dat in de handel meestal meer mannen dan vrouwen worden aangeboden. De dieren hebben een fraai
gekorrelde rug, het geen de naam al aanduidt. Net als bij de pumilio, zijn ook de larven gespecialiseerde ei eters. Nakweek met deze dieren is moeilijk, zelfs voor ervaren liefhebbers. DENDROBATES AURATUS. Deze prachtige gifgroene dieren met zwarte tekening komen ook voor in Costa Rica. Dit zijn voor de beginnende pijlgifkikker houder uitstekende dieren om de nodige ervaring mee op te doen. Van deze soort zijn een aantal kleurvarianten bekend. In Costa Rica komt aan de westkust de donkergroene vorm voor. Aan de oostkust leeft de lichtgroene variëteit.
De beiden soorten zijn door het Andes- gebergte van elkaar gescheiden. In Panama komen meerdere kleuren voor. Buiten de groene vorm, vind je hier ook een blauwe vorm, een chocoladebruine/groene vorm en een geheel zwarte kikker met hier en daar een heel klein groen stipje. In hun natuurlijke biotoop zijn ze vaak paarsgewijs te vinden rond grote plankwortelbomen. Zij scharrelen daar door de bladlaag, op zoek naar voedsel. Tussen de bladeren of in kleine holtes zetten de vrouwtjes hun eieren af. De man bevochtigt en transporteert de larven naar het water. Hiermee houdt zijn verzorging op. In een terrarium kun je de larven gemakkelijk kunstmatig grootbrengen. Ook zijn zij niet kannibalistisch en kunnen dus bij elkaar in kleine aquaria worden ondergebracht. De verdere opkweek tot volwassen kikker levert eveneens geen problemen op. Al met al dus een prima ‘beginners springer’.
DENDROBATES LEUCOMELAS Ook de leucomelas is voor de startende kikkerliefhebber een dankbaar dier. Deze prachtige geel/zwarte gifkikker, heeft een interessant gedrag, en laat zich bijna de gehele dag zien en HOREN.
Op het gefluit van een mannetje wordt door beide seksen gereageerd. Andere mannen zullen te fluiten beantwoorden, of zelfs een ware worstelwedstrijd aangaan. Vrouwtjes daarentegen blijven bij zo'n machoaangelegenheid geïnteresseerd toekijken, om er daarna met de overwinnaar vandoor te gaan. Een bromeliablad wordt uitgezocht en bevochtigd. Het vrouwtje legt daarop redelijk grote eieren (± 4mm), die daarna door het mannetje worden bevrucht. Na ± 14 dagen zijn duidelijk de uitwendige kieuwen van de larven zichtbaar. Wanneer na ± 20 dagen de larven uit hun eikapsel breken, zal de man hen op de rug naar het water brengen. Daarmee eindigt zijn taak van zorgzame vader en zal hij weer op ‘vrijerspad’gaan. Na drie maanden kruipen de eerste leucootjes uit het water. Zij zien er vaak veel geler uit dan hun ouders. Maar naarmate zij uitgroeien, zullen er in het vele geel steeds meer zwarte punten en vlekjes verschijnen. In het land van herkomst, Venezuela, komt een variant voor die i.p.v. zwarte vlekken zeer veel zwarte stipjes heeft. Beiden kunnen in ons terrarium zeer goed
gehouden worden en tot voortplanting komen. Sommige liefhebbers houden de leucomelas samen met een auratussoort. Dit kan soms leiden tot kruising van de beide soorten. Er ontstaan dan twee typen nakomelingen. 1. Auratusvorm en tekening, maar i.p.v. groen is het dier geel van kleur. 2. Leucomelasvorm en tekening, maar de gele kleur is veranderd in ‘goudachtig’. Beide hybriden zijn niet onvruchtbaar, maar kruisingsvormen mogen nooit het doel van een serieuze dendrobatidae kweker zijn. PHYLLOBATES VITTATUS Mooi, geliefd en makkelijk te houden. Dit zijn de eigenschappen van deze prachtig fluitende gifkikker uit Costa Rica.Geen wonder dat deze soort d.m.v. nakweken in grote aantallen zijn weg in de ‘kikkerwereld’gevonden heeft. Veel liefhebbers doen met deze kikker hun eerste ervaringen op. Maar zelfs voor ervaren gifkikkerhouders geldt: ‘oude liefde roest niet’. Bij een juiste verzorging en inrichting van het terrarium zal vittatus snel van zich laten horen en tot voortplanting overgaan. De leden van de Phyllobatesfamilie produceren vrij grote legsels, circa 6 tot wel 20 eieren. Een legsel kan gemakkelijk met behulp van een lepel uit het terrarium worden gehaald. Daarna moet het in een petrieschaaltje worden gelegd en vochtig worden gehouden. Op deze manier zullen de larven, bij een temperatuur van ± 20 graden, goed tot ontwikkeling komen. Na ± 18 tot 21 dagen zwemmen de larven vrij in het petrieschaaltje. Ze kunnen verder probleemloos in een klein aquarium gezamenlijk worden opgekweekt. Phyllobateslarven zijn namelijk niet kannibalistisch.
Wanneer de voorpootjes doorbreken is het zaak om de vittatusjongen direct in een vochtig opkweekbakje onder te brengen. Zij verlaten het water namelijk met staart en al. Dit in tegenstelling tot dendrobatidae larven. Zij wachten tot de staart geresumeerd is en verlaten dan pas het water. Vittatusjongen groeien snel en na ± 8 à 9 maanden zijn ze al volwassen en is beginnend fluit en paargedrag waarneembaar. In het land van herkomst, Costa Rica, kun je dit gefluit al van tientallen meters afstand horen. De vittatus heeft een voorliefde voor plaatsen dicht bij het water met veel onderbegroeiing, omgevallen bomen en grote keien. In het terrarium moeten dan ook diverse donkere hoeken en schuilplaatsen worden gemaakt. Dit kan d.m.v. halve kokosnootdoppen of plastic bloempotjes omgekeerd op leisteen of petrieschaaltjes te zetten. Ook wordt een laag van wat groter eiken of beukenblad door de kikkers op prijs gesteld. Deze plekken zullen door de kikkers ook gebruikt worden voor het afzetten van eieren. EPIPEDOBATES TRICOLOR Deze soort wordt wel ‘de guppy’ onder de gifkikkers genoemd. Deze binaam dankt hij aan het feit, dat er zeer gemakkelijk en talrijk mee is na te kweken. De dieren zijn 2,5 tot 3 cm. klein. Het geslachtsonderscheid is niet moeilijk. Vrouwtjes zijn wat groter en ‘peervormig’, mannetjes zijn kleiner en slanker gebouwd. Het land van herkomst is Zuidwest-Ecuador, aan de Pacifische kant van het Andesgebergte. Op een hoogte van 1200 tot 1800 meter bewonen ze zowel biotopen met kleine stroompjes en beekjes als wat drogere gebieden. De tricolor is een gemakkelijke eter en verorbert bijna alles dat door zijn keelgat past. Van de kleinste springstaart tot de grootste krulvlieg of wasmotlarf, een tricolor eet wat de pot schaft.
Ook aan het terrarium stelt de tricolor geen al te hoge eisen. Een bakje van 50x40x40 cm voldoet al. Een gemiddelde temperatuur van rond de 25 graden overdag en 's nachts niet lager dan 18 graden is prima. Beplant de bak met wat kleine bromelia's, een stuk hout, wat schuil en afzetplekjes, een laag bladeren en een watergedeelte en hij is geschikt voor een vijftal tricoloren. Wanneer er regelmatig gesproeid wordt, zal het territoriumgedrag worden aangekondigd door keihard ‘kanariegefluit’. Uiteindelijk zal een vrouwtje toenadering zoeken en met het mannetje op een blad eieren afzetten. Een ritueel van schuifelen en draaien, waarbij het vrouwtje er voor zorgt het lichaamscontact niet te verliezen. Op een gegeven moment, of te wel ‘het moment suprème’ (fr.) probeert het mannetje een wat onhandige amplexus voor elkaar te krijgen. Het resulteert in een wat klungelige omklemming van de kop van vrouwlief. Pa houdt dit gemakkelijk 1 à 2 uur vol, totdat het vrouwtje een 15 tot wel 35 eieren heeft geproduceerd. Hiermee eindigt haar taak en zal het mannetje de komende tijd het legsel bevochtigen, bewaken en verdedigen. Tegen de tijd dat de larven uitkomen, gaat hij ertussen zitten en laat de larven op zijn rug klauteren. Vervolgens gaat hij op zoek naar water om de larven daar achter te laten. Je kunt de larven in het terrarium laten en regelmatig bijvoeren. Je kunt eieren en larven ook kunstmatig opkweken. Dit gaat op dezelfde manier als bij de vittatus. De Epipedobates tricolor is een alleraardigst en gezellig fluitertje, dat ook in een gezelschapsterrarium heel goed te houden is. EPIPEDOBATES BILINGUIS Het prachtige Ecuador, dat nog rijk is aan grote stukken tropisch regenwoud, biedt de natuurliefhebber een veelheid aan planten en insecten om te bewonderen. Naast allerlei bromelia's komen er schitterende tillandsia's en de mooiste orchideetjes voor. De vreemdste insecten en de kleurrijkste vlinders kruisen je pad in het oerwoud. Een waar Eldorado voor iedere fotograaf. Op zoek naar bilinguis in zo'n veelvoud van al dat moois zul je vooral op geluid en gefluit moeten afgaan. Wanneer het bos nog nadruipt van de regen hoor je boven alle andere tsjierp en piepgeluiden een hoog en doordringend ‘tweetonig’ wiedie-wiedie-wiedie. Iets kleins en
rood springt voor je voeten en verdwijnt dan bliksemsnel tussen de eveneens roodbruine bladeren. Enkele ogenblikken later wordt het concert weer hervat, maar nu op een geheel andere plaats dan waar de kikker verdween. Op de donkere bladlaag zijn de dieren het best zichtbaar wanneer zij springen. In de oksels en bij de bovenbenen bevinden zich namelijk helgele vlekken die bij de sprong ‘oplichten’. Vangen en fotograferen is een hele toer. Meenemen van dieren is alleen zonder risico met de juiste papieren. In een terrarium moet de groepssamenstelling niet groter zijn dan ± 4 dieren vanwege sterk territoriumgedrag. Ook deze soort zet de eieren op zowel bromelia's als in kunstmatige holletjes af. Het mannetje verlaat het legsel alleen om water op te nemen en het legsel daarmee te bevochtigen. Soortgenoten worden steevast verjaagd door deze omver te springen. Voedseldieren worden alleen gegeten als deze zeer dicht (± 10 cm) in de buurt van het legsel komen. In gevangenschap moet de kweker daar rekening mee houden, anders vermageren de mannetjes snel. Zowel het larventransport als het opkweken van de kikkervisjes, verloopt net als bij de meeste gifkikkers. De larven van de bilinguis kunnen d.m.v. hun lange staart echter 2 à 3 cm uit het water springen. Afdekken van de kweekbakjes met larven is dus noodzakelijk. Jonge dieren hebben nog niet die mooie rode kleur en helgele vlekjes als hun ouders. Zij komen zeer klein aan land, nog geen centimeter, en eten alleen het allerkleinste voer (springstaartjes). PHYLLOBATES BICOLOR Phyllobates bicolor is afkomstig uit Colombia en sterk verwant aan de terribilis (de giftigste onder de gifkikkers). Het huidgif van de bicolor is ook zeer sterk, maar in gevangenschap neemt dit af. De Bicolor is wat voedsel betreft een gemakkelijke kikker. Behalve fruitvliegen eet hij ook gemakkelijk grotere voedseldieren zoals krul/huiskamervliegen, krekels en wasmotlarven. In de zomer is ‘weideplankton’ ideaal voedsel, dat gulzig gegeten wordt. De bicolor is geen echte klimmer, wel heeft hij behoefte aan een ruim bodemoppervlak in het terrarium. Grote stenen, een bladlaag, wat stronken hout en enkele breedbladige bromelia's dienen als inrichting aanwezig te zijn. De roep van de bicolor is zeer hard en langdurig en meestal voor vrouwelijke bicolors onweerstaanbaar. Wanneer het vrouwtje op ongeveer 5 cm. genaderd is, verandert ‘meneer’van toon. Hij zingt duidelijk een toontje lager. Vrouwlief volgt meneer tot een geschikte afzetplaats is gevonden. Bromeliabladeren genieten de voorkeur. De bicolors hebben, net als de andere Phyllobaten, een wat onhandige amplexushouding. De legsels
variëren tussen de 8 en 22 eieren. De man vertoont het normale ‘broedgedrag’en zodra hij de larven naar het water heeft getransporteerd, zit zijn ouderlijke plicht er op. Na ongeveer 60 dagen komen de jongen aan land. Zij zien er dan uit als jonge Phyllobates vittatus, kleine zwarte kikkertjes met twee gele strepen op de rug. Na omstreeks 3 maanden zijn de jongen omgekleurd en zien ze eruit als hun ouders. Erg belangrijk bij het opkweken is een goede voeding. Ze eten behoorlijk en groeien vrij snel. De voedseldieren moeten bepoederd worden met een kalk/vitaminepreparaat, omdat de jongen anders groeistoornissen kunnen krijgen. Ze blijven klein of groeien krom. Als alles goed gaat is Phyllobates bicolor een prachtige kikker waar men veel plezier van kan hebben. Ze eten gemakkelijk, zijn niet schuw, redelijk actief en de mannetjes fluiten fantastisch. VAN KIKKERVIS TOT KIKKER De larven van de meeste pijlgifkikkers zijn relatief gemakkelijk te verzorgen en op te kweken. Om uitval te beperken volgen hier een paar richtlijnen. Larven van Dendrobatidae kunt u het beste gescheiden opkweken in kleine plastic bakjes van ± 8 bij 8 cm. Net uitgekomen larven liggen vaak erg stil op de bodem. De waterstand moet dan ook niet hoger zijn dan 1 cm. Na verloop van tijd verhoogt u stapsgewijs de waterstand in het bakje. De hardheid van het water is mijns inziens niet zo belangrijk. Hard of zacht water maakt geen merkbaar verschil. Wel is het belangrijk om het water te laten ontchloren. Kraanwater minimaal een dag beluchten met een bruissteentje is voldoende. Erg belangrijk is ook de samenstelling van het voer dat u de kikkervisjes geeft. Het droogvoermengsel dat ik de laatste jaren met succes gebruik bestaat uit: - twee delen gemalen forellenpallets (trofyt); - twee delen tetramin, tabimin, tetraphyl, bijenpollen, spirulina, gedroogd brandnetelblad, - een deel kalk/vitaminepoeder. Dit alles wordt met behulp van een oude koffiemolen gemalen tot poedervorm. Naast dit alles krijgen de kikkervisjes 1 à 2 keer per week wat watervlooien of enkele muggenlarven. Larven van PHYLLOBATEN en EPIPEDOBATEN kunnen in groepen van max. 10 stuks in kleine bakjes van ± 20 bij 10 cm. worden opgekweekt met hetzelfde droogvoer. Levend voer wordt door deze soorten niet zo geaccepteerd.
De voedselspecialisten zoals HET AARDBEITJE (PUMILIO), en DE GRANILUFERUS en HISTRIONICUS, zijn kunstmatig nauwelijks tot metamorfose te krijgen. Experimenten met kippeëigeel zijn niet echt succesvol te noemen en duren vrij lang. Zes tot zeven maanden is geen uitzondering. De zorg van deze groep kan dus het beste maar aan de ouders worden overgelaten. M.a.w. eieren en larven in het terrarium laten en hopen dat er na enkele weken kleine kikkers uit de bromeliatrechters kruipen. Deze kleintjes moeten dan uitgevangen worden, om in een opkweekterrarium te worden groot gebracht. PROBLEMEN BIJ KIKKERVISJES EN JONGE KIKKERS De opkweek van larven is niet altijd probleemloos. Vaak zijn afwijkingen reeds aan een ontwikkelend legsel te zien. Eieren die onbevrucht zijn of waarvan de celdeling stopt, kunnen met een pincet worden verwijderd. Larven in het ei kunnen een soort oedeem krijgen, waardoor ze er als een ballon uitzien. Soms zwelt de buik op en klapt in het eikapsel reeds kapot. Dat deze larven ten dode zijn opgeschreven is duidelijk. Wanneer larven in het beginstadium te overvloedig gevoerd worden, treedt snel bek of huidschimmel op door watervervuiling. Aan het water kan general tonic desinfectiemiddel worden toegevoegd. Blijft een larfje gezond doorgroeien, dan kan zelfs in het laatste stadium, de metamorfose, nog iets misgaan. Voordat de voorpootjes doorbreken is al te zien, of deze pootjes niet TE DUN zullen zijn. De z.g. ‘luciferpootjes’ Streichholzbeinchen, zijn geen gevolg van slechte voeding, temperatuur of waterkwaliteit. In het ei is reeds ‘vastgelegd’of het goede of slechte pootjes zullen worden. Het heeft alles te maken met de conditie van de ouderdieren. De kweker dient zijn dieren dan ook goed te observeren om bij ziekten tijdig in te kunnen grijpen. Het behoeft verder geen betoog, dat goed gemetamorfoseerde kikkertjes zo optimaal en gevarieerd mogelijk moeten worden gevoerd. De temperatuur en luchtvochtigheid zijn ook van belang. Na verloop van tijd is het noodzakelijk om de jongen op grootte te selecteren vanwege voedselconcurrentie. Sterft één dier, dan bestaat de mogelijkheid dat alle dieren door aanraking van de dode kikker verlamming en vergiftigingsverschijnselen krijgen en sterven. Preventief de kikkers beschermen tegen ziekten als worminfecties, flagellaten of bacteriële infecties is aan te raden. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen. Deze medicijnen kunnen eenvoudig aan het sproeiwater worden toegevoegd of de kikkers kunnen er mee gedruppeld worden op de rug. Een kikkerhuid neemt vloeistoffen gemakkelijk op. Om de twee à drie maanden medicijnen
toedienen is wenselijk, evenals het wekelijks sproeien met vitamine AD3, in water oplosbaar. Slecht groeiende dieren of dieren met vergroeiingen moeten verre van doorkweken gehouden worden. Er bestaat een tendens om pijlgifkikkers om commerciële redenen in grote aantallen te kweken. Ook de minder goede exemplaren worden dan tegen beter weten in verkocht. Het is de verantwoordelijkheid van de kwekers om de soorten gezond te houden en goede stammen te waarborgen. Slechts dan is het mogelijk om deze hobby op de lange termijn veilig te stellen. Het zou namelijk nog wel eens zover kunnen komen, dat we in de nabije toekomst volledig van nakweek dieren afhankelijk zullen zijn. Samenwerking en overleg tussen pijlgifkikker liefhebbers en kwekers, waarborgen niet alleen het voortbestaan van deze interessante ‘juweeltjes’ uit het regenwoud, maar ook de mogelijkheid om een prachtig stukje natuur in huis te verwezenlijken en ER VAN TE GENIETEN. Met vriendelijke groet, Willem Neeleman,
