pggm.nl Een waardevolle toekomst, met respect voor mens en omgeving

pggm.nl

Een waardevolle toekomst, met respect voor mens en omgeving

12-4939 juni 2012

Duurzaamheid bij PGGM - 2011

Onze visie

PGGM is een pensioenuitvoeringsorganisatie waar gewerkt wordt met geld en waar het draait om mensen. Haar belangrijkste taak is het bieden van excellente dienstverlening aan pensioenfondsen, zodat hun deelnemers een goed en betrouwbaar pensioen krijgen. Pensioen is een belangrijk middel om in de toekomst koopkracht te hebben. Maar volgens PGGM is een goede oude dag meer dan een goed pensioen. Het gaat ook om andere factoren die de oude dag tot een waardevolle oude dag maken. Financieel en maatschappelijk rendement gaan voor PGGM hand in hand. Dit werk heeft een sterke maatschappelijke focus. PGGM is voortgekomen uit het pensioenfonds voor de sector zorg en welzijn (PFZW). Juist in deze sector gaat het over de kwaliteit van leven. Niet alleen voor nu, maar zeker ook voor later. PGGM biedt haar diensten ook aan andere pensioenfondsen (onze klanten). PGGM heeft een lange termijn perspectief. Vanuit dat perspectief is zij elke dag bezig om mensen te helpen bij het realiseren van een waardevolle toekomst. Een toekomst waarin het niet alleen gaat om welvaart, maar juist ook om welbevinden. Een waardevolle toekomst realiseer je volgens PGGM niet alleen. Dat doe je samen. Daarom is PGGM ook een coöperatie die mensen aan elkaar verbindt: samen leven, samen werken, elkaar helpen. Zorgen voor elkaar. Dat doen we zonder winstoogmerk, want we richten onze aandacht expliciet op het creëren van waarde voor onze klanten en leden. PGGM gelooft in duurzaamheid en handelt dan ook altijd met respect voor mens en omgeving. Niet alleen voor de huidige generatie, maar ook voor toekomstige generaties. Duurzaamheid voor PGGM gaat over het besef dat je vandaag moet investeren in een waardevolle toekomst voor later.

Wij helpen mensen bij het realiseren van hun waardevolle toekomst. Gedreven door onze oorsprong verbinden we en delen we resultaat

3

PGGM

Inhoud

Voorwoord

5

Deel I. PGGM en een waardevolle toekomst

7

Deel II. Duurzaamheid bij PGGM

13

Thema 1. Duurzaam stelsel voor de oude dag

15

Thema 2. Verantwoord Beleggen

19

Thema 3. Duurzaamheid en onze leden

24

Thema 4. Duurzaamheid bij PGGM zelf

26

Deel III. Speerpunten voor 2012

41

Nawoord

46

Global Reporting Initiative (GRI)

46

Bijlage: GRI index

47

PGGM

4

Voorwoord – PGGM verbindt

Welkom bij het eerste Jaarverslag Duurzaamheid bij PGGM over 2011. Met trots nemen we u mee in de activiteiten die we het afgelopen jaar hebben gerealiseerd of zijn gestart op het gebied van verantwoord ondernemen: het aanwenden van onze invloed en netwerk en het zó richten van onze activiteiten dat wij een duurzame economie en samenleving bevorderen. Duurzaamheid past bij ons. Een waardevolle toekomst is voor ons, onze klanten (pensioenfondsen), hun deelnemers en leden van de coöperatie namelijk niet denkbaar zonder respect voor mens, milieu en maatschappij. Duurzaamheid is bij ons meer dan alleen groen ondernemen, zoals bijvoorbeeld het verminderen van de CO2-uitstoot. Ook (lokale) maatschappelijke betrokkenheid, ontwikkeling van onze medewerkers en verantwoord beleggen zijn integraal onderdeel van ons duurzaamheidbeleid. Daarnaast zijn we actief betrokken bij de ontwikkeling van de sector zorg en welzijn en bij een duurzaam pensioenstelsel. Voor een waardevolle toekomst heb je onder andere voldoende financiële middelen nodig, zoals je pensioen. En juist voor de pensioenen was 2011 een turbulent jaar. Van een financiële crisis belandden we in een schulden crisis met een groot effect op de beleggingsresultaten en druk op de dekkingsgraden. De dekkingsgraad, de maatstaf om aan te geven of een pensioenfonds nog aan haar verplichtingen kan voldoen, staat onder druk. Vooral door de rente (die de laatste jaren erg laag is), maar ook omdat de levensverwachting toeneemt. Dat laatste zorgt er voor dat er meer geld in kas benodigd is om een langere periode pensioengeld uit te keren.

Ondanks dat de laatste jaren de financiële markten roerig waren en zijn, hebben we voor onze klanten toch een goed rendement weten te behalen. Daar zijn we trots op. Maar we beseffen ons ook dat we goed moeten nadenken over de bestendigheid van het huidige stelsel. Het goede behouden en tegelijkertijd meer aanpassen aan deze tijd, dat is waar wij actief over meedenken en meepraten. Ook dat is duurzaamheid voor ons. PGGM is een coöperatie zonder winstoogmerk, die mensen aan elkaar verbindt: samen leven, samen werken, elkaar helpen. Maatschappelijke ondernemingen, zoals coöperaties, hebben de toekomst, zeker nu de overheid zich steeds meer terugtrekt uit het publieke domein. Coöperaties kiezen voor collectiviteit en solidariteit en kunnen zo meer bereiken dan ieder afzonderlijk. De Verenigde Naties hebben 2012 uitgeroepen tot het internationale jaar van de coöperaties. Volgens Ban Ki-moon, secretaris-generaal van de VN, laten coöperaties zien dat sociale verantwoordelijkheid en economische vooruitgang uitstekend samengaan. Ik sluit me daar van harte bij aan. Een waardevolle toekomst realiseer je volgens ons niet alleen. Dat doe je samen en dat doe je door gebieden met elkaar te verbinden. Samen met zorgverzekeraars, banken, zorgaanbieders en de overheid kijken we hoe we zorg, wonen, werk en pensioen aan elkaar kunnen verbinden. We ontwikkelen mogelijkheden voor zorg sparen, het opbouwen van een spaartegoed dat je later kunt gebruiken om extra zorg in te kopen. Maar we zijn ook bezig met het opzetten van een marktplaats voor mantelzorg die dit jaar op vier plaatsen wordt getest.

Coöperaties kiezen voor collectiviteit en solidariteit en kunnen zo meer bereiken dan ieder afzonderlijk. 5

PGGM

Dit is ons eerste Jaarverslag Duurzaamheid. Een deel van de gegevens voor dit verslag is in 2011 voor het eerst verzameld. Dit heeft tot gevolg dat in sommige gevallen slechts beperkte kwantitatieve informatie kan worden geleverd over onze prestaties. Wij streven ernaar om in de toekomst steeds beter inzicht te geven in onze ambities en voortgang van prestaties door middel van cijfermatige trends en ontwikkelingen.

Ik wens u veel leesplezier. En ik hoop u volgend jaar weer te ontmoeten om inzicht te geven in onze duurzame initiatieven en resultaten over 2012. Met vriendelijke groet, Martin van Rijn, Chief Executive Officer PGGM

Ik voel me persoonlijk betrokken bij het onderwerp duurzaamheid. Ik ben sinds afgelopen jaar voorzitter van het bestuur van de Groene Zaak, een samenwerkings verband van koploperbedrijven dat zich richt op verduur zaming van de Nederlandse economie. Ik geloof dat we nu moeten investeren, dat we nu moeten handelen, om een waardevolle toekomst te realiseren. Als dit verslag verschijnt, vindt in Rio de Janeiro de Duurzaamheidstop van de Verenigde Naties plaats. Twintig jaar nadat de eerste VN duurzaamheidsconferentie daar plaatsvond. Twintig jaar overleg, twintig jaar afspraken, twintig jaar doelstellingen. Nu doen.

PGGM

6

Deel I.

PGGM en een waar

devolle toekomst

Deel I. PGGM en een waardevolle toekomst

DEEL I

PGGM is een vooraanstaande pensioenuitvoeringsorganisatie met een oorsprong in de sector zorg en welzijn. Onze klanten zijn pensioenfondsen. Op 1 januari 2008 werden de uitvoerende taken van het pensioenfonds voor de sector zorg en welzijn verzelfstandigd en onderdeel van de coöperatieve vereniging PGGM Coöperatie U.A. PGGM is nog steeds de pensioenuitvoeringsorganisatie van PFZW, nu één van haar zes klanten. In dit deel I geven we inzicht in wat PGGM doet, wat zij verstaat onder een waardevolle toekomst en wat dit betekent voor duurzaamheid bij PGGM. Wat doet PGGM? PGGM biedt haar klanten pensioenbeheer, integraal vermogensbeheer en bestuurlijke advisering. Pensioenbeheer: voert de pensioenregelingen van institutionele klanten uit. Tot de werkzaamheden behoren beleids- en bestuursondersteuning, klant beheer en pensioenadministratie. Vermogensbeheer: bij PGGM staan het zorgvuldig afstemmen van de beleggingen op de pensioen regeling, het premiebeleid, de pensioenafspraken en de verplichtingen van haar pensioenfondsklanten centraal. De toegevoegde waarde zit vooral in de integrale aanpak van o.a. strategisch beleggings beleid, integraal risicobeleid en verantwoord beleggen. Inzicht en transparantie van kosten leidt tot nog betere verantwoording aan klanten en een betere beheersing van kosten. Bestuurlijke advisering: PGGM ondersteunt pensioen fondsbesturen bij de invulling van hun bestuurs verantwoordelijkheid, zodat zij zelf hun pensioenbeleid kunnen vormgeven. Onze experts denken, adviseren en werken vanuit de belangen van het pensioenfonds en zijn actief op actuarieel, financieel en juridisch gebied. Ook biedt PGGM ondersteuning met beleidsonderwerpen, zoals de aanpassing van de pensioenregeling, de financiering of communicatie.

9

PGGM

PGGM N.V. beheerde per ultimo 2011 ruim € 110 miljard pensioenvermogen dat de pensioenfondsen ten behoeve van ruim 2,4 miljoen deelnemers hebben opgebouwd. Daarmee zijn wij een institutioneel belegger van formaat, die invloed kan uitoefenen op de financiële markten, de economie en de samenleving. In 2011 rekenden wij de volgende pensioenfondsen tot onze klanten: Pensioenfonds Zorg en Welzijn; Pensioenfonds voor zelfstandige kunstenaars (AENA); Pensioenfonds voor Architectenbureaus; Pensioenfonds Particuliere Beveiliging; Pensioenfonds Cultuur; Pensioenfonds voor Huisartsen. Bij PGGM werken 1.186 medewerkers (ultimo 2011). Het hoofdkantoor staat in Zeist, Noordweg Noord.

Stakeholders PGGM onderscheidt een aantal stakeholders: pensioen fondsen (klanten), de (voormalige) medewerkers die aangesloten zijn bij deze pensioenfondsen (deelnemers) en diegenen die lid zijn van de coöperatie PGGM (leden). Leden kunnen zowel werknemers als werkgevers zijn. Verder zien we onze eigen medewerkers, de (lokale)

gemeenschap, overheden en instanties, leveranciers en samenwerkingspartners als belangrijke stakeholders. Wij zien het als onze maatschappelijke verantwoordelijkheid om betrokkenheid bij deze partijen te tonen en verantwoording af te leggen over aspecten, waar zij belang aan hechten.

De sociale partners in de sector zorg en welzijn hebben de PGGM Coöperatie opgericht op 1 juli 2007. Dat we een coöperatieve onderneming zijn, betekent (1) dat we werken met coöperatieve principes en (2) dat we een ledenorganisatie hebben. Als coöperatie helpt PGGM haar ruim 560.000 leden met diensten bij het realiseren van een waardevolle toekomst. Dankzij onze schaalgrootte kunnen wij onze klanten een eerlijke prijs bieden en gunstig inkopen voor onze leden. Samen met onze leden zoeken we naar maatschappelijke en vernieuwende oplossingen voor het realiseren van een waardevolle toekomst. Winst maken is geen doel, maar een middel dat wordt ingezet om de dienstverlening aan onze leden te verbeteren. Met andere woorden: wij willen resultaten voor onze klanten en leden, niet voor onszelf. Samen leven, samen werken, samen helpen: daar gaat het ons om. Daarom kiezen we samen met onze leden welke zaken we gaan ontwikkelen, wat écht relevant is. We willen mensen verbinden omdat in interactie tussen mensen veel waarde wordt gecreëerd, die bijdraagt aan een waardevolle toekomst. We willen domeinen - zoals werken, wonen, pensioen en zorg - met elkaar verbinden, omdat we van mening zijn dat we alleen op een geïntegreerde manier de uitdagingen van de vergrijzing kunnen oplossen. Juist samenwerken tussen verschillende spelers, elk met hun eigen competenties, kan voor een versnelling in toegevoegde waarde zorgen.

Wij willen mensen helpen bij het realiseren van een waardevolle toekomst. En dan gaat het om meer dan geld alleen. De basis is en blijft het verkrijgen van voldoende financiële middelen, zodat mensen hun eigen invulling kunnen geven aan hun leven. Dat betekent voor PGGM dat we onze klanten, en indirect hun deelnemers, een excellente pensioenuitvoering, vermogensbeheer en bestuursondersteuning blijven bieden. En dat wij pensioenfondsen actief ondersteunen bij het omgaan met veranderende economische, sociale en demografische omstandigheden. Nu en in de toekomst. Naast de financiële component, betekent een waardevolle toekomst ook dat je prettig kunt blijven wonen in een woning die op dat moment bij je past. En dat er voor je gezorgd kan worden als je dit (later) nodig hebt. Daar denken wij als coöperatie actief over na. Met leden en met samenwerkingspartners. Om zo tot nieuwe diensten te komen die aansluiten op de behoeften van onze klanten, deelnemers en leden.

Kennis en kunde in huis In Nederland hebben we een pensioenstelsel waarin collectiviteit en solidariteit een belangrijke rol spelen. Wij geloven in dit stelsel en willen daarom de voordelen ervan blijven uitdragen én tegelijkertijd het stelsel moderni seren. Daarvoor hebben wij de kennis en kunde in huis. Onze actuariële en financiële experts werken actief mee in overheidscommissies die zich over pensioenvraag stukken en oudedagvoorzieningen buigen. Ook denken we mee over de betaalbaarheid en de beschikbaarheid van zorg en woningen. Samen met partners werken we aan oplossingen en innovaties.

Bij alles wat we doen, zijn onze kernwaarden richtinggevend. Dat betekent dat we open en eerlijk zijn, respect hebben voor mens en omgeving, daadkrachtig zijn en zoeken naar baanbrekende oplossingen. PGGM

10

DEEL I

De coöperatie PGGM – met leden en een ledenraad

Wat verstaan wij onder een waardevolle toekomst?

DEEL I

PGGM is nauw verbonden met de sector zorg en welzijn. Daardoor merken wij maar al te goed dat deze sector voortdurend in beweging is. Bezuinigingen, veranderende omstandigheden (bijvoorbeeld door wijzigende weten regelgeving), stijgende zorgvraag en een druk op de arbeidsmarkt. We zetten daarom graag onze competenties, slagkracht en netwerk in.

Wij zijn transparant in onze manier van werken. Wat betreft onze kosten en ons beleggingsbeleid moeten we goed laten zien hoe we het doen. Zakelijk resultaat en de menselijke maat moeten in balans zijn om een optimaal financieel én maatschappelijk rendement te realiseren.

Dienstverlening op hoog niveau

In 2011 heeft duurzaamheid binnen PGGM hernieuwde focus gekregen. Voor een verdere versnelling hebben we onze visie en daarmee de concrete initiatieven op het gebied van duurzaamheid onderverdeeld in vier thema’s:

Al onze toewijding gaat uit naar onze klanten en hun deelnemers. Voor hen was 2011 een dynamisch jaar. De situatie op de financiële markten heeft ingrijpende gevolgen voor de rendementen van beleggingen. Wij willen meer voor onze klanten doen, onder meer door hen te helpen bij de communicatie hierover met hun deelnemers. Wij vinden het van belang om transparant te zijn over de risico’s en die zowel aan onze klanten als - namens hen - aan hun deelnemers uit te leggen. Het gaat erom dat we deelnemers helpen de risico’s te begrijpen. We helpen en informeren besturen, bestuursbureaus en beleggings commissies. PGGM levert deskundigheid, maar de klant neemt de beslissingen.

Duurzaamheid als kern van een waardevolle toekomst

1. Duurzaam stelsel voor de oude dag 2. Verantwoord beleggen 3. Duurzaamheid en onze leden (werknemers en werkgevers) 4. Duurzaamheid bij PGGM zelf In deel II wordt toegelicht hoe we duurzaamheid vormgeven op deze vier gebieden. Welke initiatieven we hebben ontplooid op elk van deze thema’s en welke resultaten we hebben bereikt. In deel III kijken we vooruit naar onze concrete plannen op het gebied van duurzaamheid voor 2012.

Duurzaamheid voor PGGM is het geloof dat je vandaag moet investeren in een waardevolle toekomst voor later. Door ons in te zetten voor een waardevolle toekomst, dragen we bij aan een duurzame samenleving. Niet alleen voor de huidige generatie, maar ook voor toekomstige generaties. Dat betekent respect voor mens en omgeving, gepast omgaan met middelen om in de toekomst schaarste te voorkomen en op een verantwoorde manier zaken doen.

11

PGGM

1. Duurzaam stelsel voor de oude dag DEEL I

2. Verantwoord beleggen

3. Duurzaamheid en onze leden (werknemers en werkgevers)

4. Duurzaamheid bij PGGM zelf

PGGM

12

Deel II.

Duurzaamheid bij P 13

PGGM

GGM PGGM

14

THEMA 1. DUURZAAM STELSEL VOOR DE OUDE DAG

DEEL II

Thema 1. Duurzaam stelsel voor de oude dag

Een excellente pensioenuitvoering is één van onze kernactiviteiten. Dat doen we voor de bij ons aangesloten pensioenfondsen. Een duurzaam stelsel voor de oude dag betekent enerzijds een bestendiging van het pensioenstelsel. Dat staat onder druk als gevolg van vergrijzing en een stijgende levensverwachting en vraagt om modernisering door veranderingen in de samenleving. Anderzijds betekent een duurzaam stelsel voor de oude dag dat we actief nadenken over andere, niet financiële diensten, die aansluiten op de wensen van onze klanten, hun deelnemers en onze leden. We zetten ons in voor een duurzaam stelsel voor de oude dag Dat mensen gemiddeld steeds ouder worden is een prachtige ontwikkeling, maar heeft ook implicaties voor de toekomst van het pensioen. De discussie over de pensioenleeftijd gaat in feite over een goede balans tussen werkzame jaren (opbouw van pensioengeld) en gepensioneerde jaren (ontsparen). Daarnaast veranderen in deze tijd de samenlevingsverbanden. Dat heeft effect op de verzorgingsstaat en op de wijze waarop we collectiviteiten organiseren. Ons Nederlandse pensioenstelsel, al jarenlang een voorbeeld voor veel landen, staat onder steeds grotere druk. Door de vergrijzing en onze langere levensverwachting is de huidige vorm van het stelsel niet langer houdbaar. Wat we wel willen behouden, is de waardevolle traditie van collectiviteit en solidariteit. Want samen doen is het delen van risico’s en kosten. Dat geldt voor jong en oud.

15

PGGM

Maar we willen het stelsel ook moderniseren, zodat het toekomstbestendig wordt. Dat doen we onder andere door met onze deskundige medewerkers nieuwe verbindingen te leggen tussen pensioen, zorg, wonen en werken. En door de sector zorg en welzijn bij te staan in de noodzakelijke veranderingen. Dat doen we voor de mensen en ook voor onze institutionele klanten met wie wij zij aan zij de belangrijke waarden beschermen. Want je hebt samen minder als iedereen voor zichzelf kiest. Zo dragen wij bij aan een duurzamere samenleving.

Ontwikkelingen in het pensioenstelsel: pensioenakkoord uit 2011 inmiddels achterhaald Sociale partners hebben in de zomer van 2011 een nieuw pensioenakkoord gesloten. Met het pensioenakkoord werd een belangrijke stap gezet. Want hiermee kon een antwoord worden gegeven op drie kernvraagstukken: de

PGGM heeft verstand van pensioen. Wij willen onze kennis en expertise op dit terrein graag met anderen delen en zoeken de dialoog. Voor onze klanten hebben we in de loop van 2011 een aantal Pensioendialogen georganiseerd, zodat we met hen over de ontwikkeling van het pensioenstelsel van mening konden wisselen. In juni 2011 organiseerde PGGM een speeddialoog over het toen net gesloten Pensioenakkoord. In deze ontmoeting is onder andere ingegaan op de kritiek in de media op het akkoord. Veel vragen van klanten gaan over de financiële kant, met name de beleggingen, over de communicatie met hun deelnemers en over het pensioencontract. Deze dialogen worden een aantal keren per jaar georganiseerd.

PGGM

16


We nemen actief deel aan het debat over de toekomst van de pensioenen. We buigen ons over de ontwikkeling van een nieuwe pensioenvoorziening en we volgen individuele oplossingen in aanvulling op collectieve oplossingen. We zien de opkomst van de PPI (Premie Pensioen Instelling) voor pensioenuitvoering naast verzekeraars en pensioenfondsen. Maar ook door ons te buigen over alternatieven, zoals pensioen in natura of zorgsparen, waarbij vermogen opgebouwd wordt voor zorg voor de oude dag. Daarnaast willen we de deelnemers en leden bewust maken van de toenemende eigen verantwoordelijkheid voor hun oude dagvoorziening. Met AOW, collectief pensioen en individueel gespaard pensioen wordt, samen met andere eigen voorzieningen, de spaarpot voor later gevormd.

Pensioendialogen

DEEL II

stijgende levensverwachting, de vergrijzing en de grilligheid van de financiële markten die invloed heeft op (pensioen)beleggingen. Door de val van het kabinet Rutte in april van 2012 en het vervolgens door een Kamer meerderheid goedgekeurde bezuinigingsplan ("Lenteakkoord"), is het in 2011 gesloten akkoord feitelijk niet meer van kracht. Het wordt op onderdelen losgelaten. Zo wordt de AOW leeftijd al in 2013 met een maand verhoogd en vervolgens gefaseerd verhoogd naar 66 jaar in 2019. Wij helpen onze klanten om de (gewijzigde) onderdelen van dit plan bij hun eigen fonds vorm te gaan geven.


DEEL II

Betrokken bij de (door)ontwikkeling van de sector zorg en welzijn Een duurzaam stelsel voor de oude dag heeft dus alles met de toekomst van de pensioenen te maken. Maar voor ons is een gezonde en zorgzame samenleving ook een onmisbaar fundament onder een goede oude dag. Allereerst en vooral, kan een waardevolle toekomst voor onze leden niet zonder een toekomst bestendige zorg. Daarnaast levert de sector zorg en welzijn een cruciale bijdrage aan de samenleving. Gezien de maatschappelijke ontwikkelingen is het goed om te zoeken naar alternatieven in de zorg. Hoe kunnen wij de zorg in de toekomst betaalbaar houden? Kunnen wij zorg ook met elkaar ruilen? Wat kunnen wij met elkaar en voor elkaar doen? Een paar voorbeelden, die illustreren hoe PGGM alternatieven concreet heeft vormgegeven en ook vorm zal blijven geven:

Nieuwe oude dag Een voorbeeld van onze inzet voor een duurzaam stelsel voor de oude dag is ‘Nieuwe Oude Dag’, een platform waarop we in samenwerking met de UVIT, Espria en Twijnstra Gudde voortdurend zoeken naar andere, nieuwe combinaties tussen zorg, welzijn, wonen en pensioen vanuit een solidariteitsgedachte. Kijk voor meer informatie op www.nieuweoudedag.nl.

Nationale Denktank PGGM zet haar kennis, slagkracht en netwerk in voor de duurzame inzetbaarheid van zorgmedewerkers. Dat is zeker met het oog op een toekomstig tekort aan werk nemers in de zorg van essentieel belang. Dat doen we door deel te nemen aan de Nationale Denktank, een project waarin onderzoek is gedaan naar ‘werken in de toekomst’. Vernieuwing van arbeidsrelaties, arbeids organisatie en werkomgeving kunnen ervoor zorgen dat organisaties beter presteren, talent beter benutten en medewerkers duurzaam inzetten. Het rapport van de Nationale Denktank 2011 biedt 22 baanbrekende oplossingen en adviezen voor een Nederland dat werkt.

Deltaplan Dementie Een mooi voorbeeld van innovatief samenwerken, betere zorg voor chronische zieken en een zoektocht naar curatie, is het Deltaplan Dementie. Een uniek samen werkingsverband tussen het Ministerie van VWS, het VUmc Alzheimercentrum, ZonMw, Alzheimer Nederland en een aantal private partijen (Rabobank, Achmea, Menzis, KPMG, Philips, VNO-NCW, Nutricia, Nefarma, KPN en PGGM). PGGM gaat gezamenlijk met deze partners een businessplan ontwikkelen met als pijlers wetenschappelijk onderzoek voor de patiënt van morgen en zorg voor de patiënt van vandaag. Dit zal leiden tot een toenemende

17

PGGM

Zorgflorijnen – marktplaats voor mantelzorg

PGGM HR Advies PGGM heeft via haar klanten een relatie met de 20.000 werkgevers, de brancheverenigingen en de vakbonden in de sector zorg en welzijn. Met PGGM HR Advies onder steunen wij hen bij vraagstukken en onderzoeken op het gebied van arbeidsmarkt, arbeidsvoorwaarden en personeel. PGGM HR Advies fungeert als kenniscentrum met gegevens over de arbeidsmarkt en personeels planning. Informatie over arbeidsvoorwaardenpakketten en arbeidsverhoudingen, fiscale, juridische en arbeids rechtelijke vraagstukken en CAO-vraagstukken. Maar via PGGM HR Advies wordt ook informatie over personele kengetallen, trendanalyses en strategische personeels planning beschikbaar gesteld aan de sector zorg en welzijn. Daarbij werken we samen met partners als RIVM, TNO, universiteiten, de overheid, brancheverenigingen en O&O fondsen. Voor CAO-partijen doen we zelf onderzoek naar CAO- en arbeidsmarktontwikkelingen, zowel op landelijk als op sectoraal niveau.

Dialoog@work Een plezierige, duurzame arbeidsrelatie levert werkgevers ook geldelijk gewin. Het leidt tot minder verzuim, minder personeelsverloop, meer tevreden klanten, grotere productiviteit en gelukkigere medewerkers. Met onze nieuwe dienst Dialoog@work bieden wij sinds eind 2011 een helpende hand aan werkgevers in de sector zorg en welzijn. Wij faciliteren dialoogsessies en hebben een online platform ontwikkeld, waarop zorgmedewerkers kunnen reageren op stellingen. Zo leveren wij een praktische bijdrage aan de ontwikkeling van een gezonde zorgsector waar professionals met plezier werken. Ideeën voor Dialoog@work zijn aangedragen door medewerkers in de sector zorg en welzijn (leden van de coöperatie). Bekijk ook het filmpje op www.dialoogatwork.nl.

PGGM

18


We hebben in 2011 gesprekken met zorgverzekeraars, banken, zorgaanbieders en de overheid georganiseerd over de invulling van een waardevolle toekomst. Dat heeft concreet geleid tot een soort marktplaats voor mantelzorg, nu nog ‘Zorgflorijnen’ genaamd. Begin 2011 hebben Rabobank en CZ en later ook Achmea zich aangesloten bij ons initiatief. In 2012 wordt de online marktplaats verder ontwikkeld en getest op vier plaatsen in Nederland.

DEEL II

bewustwording voor dementie, wetenschappelijk onderzoek op topniveau, beheersing van de kostenont wikkeling, behoud van arbeidsproductiviteit van mantelzorgers, economische kansen voor verschillende industrieën, maar bovenal verbetering van kwaliteit van leven voor de mensen die getroffen worden door dementie. PGGM’s CEO, Martin van Rijn, is voorzitter van het platform.

THEMA 2. VERANTWOORD BELEGGEN

DEEL II

Thema 2. Verantwoord Beleggen

Verantwoord beleggen past bij onze identiteit en die van onze klanten. Met verantwoord beleggen kunnen wij een bijdrage leveren aan een duurzame wereld en een waardevolle toekomst. Niet alleen hier, maar ook in andere landen. Namens onze klanten beleggen wij een vermogen van ruim € 110 miljard. Bij alle beleggingsactiviteiten houden wij bewust rekening met de invloed van milieu, sociale factoren en ondernemingsbestuur (bekend onder de afkorting ESG: Environmental, Social, Governance). Geld kan immers het verschil maken en goed doen. Bovendien zijn we ervan overtuigd dat verantwoord beleggen op lange termijn beter rendeert. Op deze manier geven wij vorm aan onze maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Zes pijlers van verantwoord beleggen Verantwoord beleggen is geïntegreerd in het algemene beleggingsbeleid van PGGM, dat is uitgewerkt in vier beleidsdocumenten. Meer informatie over dit beleid van PGGM is te vinden op www.pggm.nl. Ons beleid Verantwoord Beleggen kent zes pijlers: 1. We integreren ESG-factoren in al onze beleggingen 2. We doen gerichte ESG-beleggingen 3. We gebruiken ons stemrecht als aandeelhouder 4. We gaan de dialoog aan met ondernemingen en markten 5. We voeren waar nodig juridische procedures 6. We sluiten bepaalde beleggingen uit

19

PGGM

Uitsluitingen

Juridische procedures

ESG-integratie

Beleid en transparantie

In dialoog met ondernemingen en markten

Gerichte ESGbeleggingen

Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen

1. We integreren ESG-factoren in al onze beleggingen

Gerichte ESG-beleggingen zijn beleggingen die niet alleen financieel bijdragen aan het rendement voor klanten, maar die ook de intentie hebben om maatschappelijke toegevoegde waarde te creëren. Voorbeelden zijn beleggingen in schone technologie en beleggingen die bijdragen aan de bestrijding van armoede binnen de infrastructuur en private equity portefeuilles. Een ander voorbeeld is de Responsible Equity Portfolio. Deze geconcentreerde portfolio belegt op basis van financiële en duurzame parameters in beursgenoteerde ondernemingen om een verantwoord rendement te halen. In 2011 was de omvang van de gerichte ESG-beleggingen € 4,7 miljard. Om inzicht te krijgen hoe deze beleggingen maatschap pelijke toegevoegde waarde creëren, heeft PGGM in

Eén van de belangrijkste rechten van een aandeelhouder is het stemrecht. Namens onze klanten stemmen wij op basis van een eigen oordeel op aandeelhouders vergaderingen. In 2011 hebben wij op 3.224 aandeel houdersvergaderingen gestemd, dat is in 99,5 % van alle aandeelhoudersvergaderingen waarbij dit voor ons mogelijk was. In 2011 stemden wij verschillende keren tegen het aanblijven van bestuurders, omdat wij geen vertrouwen hadden dat zij ontstane problemen konden oplossen. Het is niet altijd zo dat bestuurders dan verdwijnen, doordat er onevenredig stemrecht is of een meerderheid van aandeelhouders niet tegenstemt. Dat ontneemt PGGM de verantwoordelijkheid niet om op eigen oordeel te blijven stemmen namens haar klanten. Enkele bekende voorbeelden zijn: de ramp met de kerncentrales van Fukushima, het afluisterschandaal News Corp. in Engeland en het ongeluk met het boor platform van BP in de Golf van Mexico. Daar hebben we expliciet en actief het management proberen te bewegen anders te handelen.

Met verantwoord beleggen kunnen wij een bijdrage leveren aan een duurzame wereld en een waardevolle toekomst. Niet alleen hier, maar ook in andere landen. PGGM

20


2. We doen gerichte ESG-beleggingen

3. W e gebruiken ons stemrecht als aandeelhouder

DEEL II

Het milieu, de maatschappij en ondernemingsbestuur beïnvloeden het beleggingsrendement van onze klanten en omgekeerd hebben de beleggingen een effect op de wereld. Het meenemen van deze factoren is daarmee onderdeel van goed risicomanagement en zorgt er ook voor dat wij financiële kansen voor maatschappelijke oplossingen meewegen. In 2011 hebben wij onderzocht hoe PGGM de bijdrage aan een meer duurzame wereld kan vergroten in de voor onze klanten passief beheerde aandelenportefeuille (index). Meerdere instrumenten zijn geëvalueerd, waaronder het stringenter toepassen van het uitsluitingenbeleid en het aanpassen van de index. Ook lanceerden wij de ‘Principles for Responsible Investment in Farmland’ samen met andere beleggers. Deze principes hebben onder andere betrekking op het duurzaam omgaan met natuur en milieu en het respecteren van mensenrechten bij landbouwprojecten. Voor de vastgoedportefeuille werd de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) voor de tweede maal uitgebracht en deze wordt nu internationaal gehanteerd. Hiermee kunnen wij de duurzaamheid meten van de vastgoedportefeuilles.

samenwerking met het Erasmus Centre for Strategic Philanthropy (ECSP) aan de Erasmus Universiteit Rotterdam een raamwerk ontwikkeld. Met behulp van dit raamwerk is het verwachte impactniveau voor gerichte ESG-beleggingen op acht verschillende gebieden in kaart gebracht. De informatie is verkregen op basis van een grondige literatuurstudie en consultatie van experts en laat, voor elke gerichte ESG-belegging, zien wat de verwachte impact op acht gebieden is: werkgelegenheid, lokale ontwikkeling, capaciteitsopbouw, empowerment, gezondheid en veiligheid, grondstofgebruik, ecosystemen en afval en uitstoot. Door dit transparant te maken, kunnen we vooraf de impact meewegen in beleggings beslissingen en achteraf het effect tonen. Deze impact wordt per belegging vastgelegd in zogeheten Social Impact Fund Fact Sheets. Voor meer informatie over het meten van maatschappelijke rendement, verwijzen we u naar het Jaarverslag Verantwoord Beleggen 2011 op www. pggm.nl.

Verdeling dialoog-activiteiten naar onderwerp in 2011

19%

DEEL II

27%

Governance Sociaal Milieu


26%

Transparantie 28%

4. We gaan de dialoog aan met ondernemingen en markten (engagement) Wij zien het als onze verantwoordelijkheid om onder nemingen en markten aan te spreken op hun beleid en activiteiten. Om succesvol te zijn in het veranderen van de ESG-koers van ondernemingen is dialoog een belangrijk middel. Belangrijke thema’s voor ons en onze klanten zijn mensenrechten, klimaatverandering, gezondheid en goed ondernemingsbestuur. Naast onze thematische aanpak is PGGM in 2011 een sectorgerichte aanpak gestart, waarbij wij alle ESG-risico’s en -kansen bij ondernemingen binnen een bepaalde sector adresseren. Zo zijn wij bijvoorbeeld in 2011 een sectorbrede engagement gestart met mijnbouwonder nemingen. Hierbij sporen wij samen met de Zweedse nationale pensioenfondsen 30 internationale mijnbouw ondernemingen aan om best practice maatregelen te implementeren. Bij engagementprojecten werkt PGGM vaak samen met andere internationale beleggers en in samenwerkingsverbanden om de impact te vergroten. Zo organiseerden wij ook een rondetafelbijeenkomst met internationale experts om te onderzoeken of een corporate governance code voor de VS mogelijk is. In Europa kennen wij die al. In 2011 werd er door ons in totaal met 607 ondernemingen een dialoog gevoerd.

21

PGGM

5. We voeren waar nodig juridische procedures Om als aandeelhouder schade te verhalen en om goed ondernemingsgedrag af te dwingen voert PGGM soms juridische procedures namens haar klanten, zowel in Nederland als daarbuiten. Juridische procedures nemen meestal een aantal jaren in beslag. In 2011 waren er belangrijke ontwikkelingen in de ‘Bank of America’ zaak die wij vanaf 2009 samen met pensioenfondsen uit Zweden en de VS voeren. Wij spreken Bank of America aan op het enorme verlies dat beleggers hebben geleden door de koersval van het aandeel Bank of America, als gevolg van de overname van Merrill Lynch in het vierde kwartaal van 2008. Dit verlies was onder meer een gevolg van onthullingen over de werkelijke financiële gang van zaken bij Merrill Lynch. Het komend jaar zullen wij deze zaak vervolgen.

6. We sluiten bepaalde beleggingen uit In een aantal gevallen besluiten wij om beleggingen uit te sluiten, omdat ze niet passen bij onze identiteit en/of die van onze klanten. Zo beleggen wij niet in ondernemingen die actief zijn in de productie van of handel in contro versiële wapens. Daarnaast sluiten wij ondernemingen uit als deze niet willen praten over verbeteringen of geen verbetering tonen. In 2011 hebben wij in totaal 40 ondernemingen uitgesloten en de staatsobligaties van acht landen. Zo is Libië in 2011 toegevoegd op de lijst van uit te sluiten staatsobligaties, naar aanleiding van de gebeurtenissen in het Midden-Oosten. Ons Uitsluitingen beleid pasten wij in 2011 toe op bijna het totale ver mogen onder beheer (99%).

Uitgelicht: Duurzamer vastgoed

DEEL II

Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) PGGM is mede-oprichter van GRESB, de Global Real Estate Sustainability Benchmark. Deze internationale benchmark, opgezet in samenwerking met APG, USS en de Universiteit van Maastricht, onderzoekt in welke mate vastgoedondernemingen en -fondsen duurzaamheid implementeren in hun investeringsprocessen. Deze bench mark biedt de mogelijkheid voor vastgoedbeleggers, vastgoedfondsen en vastgoedondernemingen om prestaties op het gebied van duurzaamheid te vergelijken en eventuele verbeterpunten vast te stellen. In januari 2010 zijn de eerste onderzoeksresultaten gepubliceerd. In 2011 is de vragenlijst, waarop de benchmark gebaseerd wordt, verder ontwikkeld. Zo is er nu meer aandacht voor de belangrijkste milieuprestatie-indicatoren en is de omvang verbreed door ook sociale factoren te betrekken. Naast privaat vastgoed maakt ook beurs genoteerd vastgoed gebruik van GRESB.

Vergroenen van bestaande kantoren Met het beter beheren en verbeteren van gebouwen kan de impact van de vastgoedsector op het milieu verminderd worden. Voor een kantoortoren in Frankfurt hebben wij bij een Duits vastgoedfonds gepleit voor verduurzaming. Niet zozeer door herontwikkeling, maar vooral door efficiëntieverbeteringen in de installaties en het treffen van beheersmaatregelen. Omdat wij een groot voorstander zijn van het meetbaar maken van duurzaamheid hebben wij ook gepleit voor certificering van het kantoor. Wij zijn trots dat het kantoor als eerste bestaand kantoor het Duitse DGNB-certificaat GOLD heeft gehaald en het internationale BREEAM-In-Usecertificaat ‘Excellent’.

Guido Verhoef, Head of Private Real Estate bij PGGM: ‘Tekenend voor het succes van GRESB is het groeiend aantal leden. Ook de respons is fors verhoogd. Het aantal deelnemende vastgoedondernemingen en -fondsen is gegroeid van 198 naar 340, een toename van ruim 70%. Wij merken dat de bewustwording binnen de vastgoed sector toeneemt door deze benchmark en onze engage ment activiteiten. GRESB is daarmee een belangrijke stimulans voor de sector om over te gaan tot een meer duurzame benadering voor vastgoedbeleggingen.’

PGGM

22


In 2012 zetten wij deze verbeterde vragenlijst in bij de selectie van nieuwe vastgoedfondsen. En zal PGGM bij beursgenoteerde vastgoedondernemingen onder de aandacht brengen dat de informatie, die GRESB genereert, standaard in het jaarverslag wordt opgenomen.

Transparant over verantwoord beleggen


DEEL II

Onze rapportage Transparantie is een belangrijk onderdeel van verantwoord beleggen. In onze Jaarverslagen Verantwoord Beleggen geven wij sinds 2008 een uitgebreide verantwoording van ons beleid en onze activiteiten. Gedurende het jaar publiceren wij in kwartaalverslagen over de voortgang. Daarnaast bieden wij onze klanten de mogelijkheid om hun deelnemers jaarlijks inzage te geven in de beleggings portefeuille en in de partijen waarmee PGGM namens hen zaken doet.

Adviesraad Voor onafhankelijk advies en het bespreken van dilemma’s rond de uitvoering van verantwoord beleggen kunnen PGGM en haar klanten terecht bij de Advisory Board Responsible Investment (ABRI). De ABRI heeft vijf leden met expertise over mensenrechten, wapens, klimaatverandering en verantwoord beleggen en de financiële aspecten daarvan. Met de ABRI is in 2011 gesproken over onder andere de engagementactiviteiten gericht op ondernemingen die actief zijn in de bezette Palestijnse gebieden, de toepassing van het Uitsluitingen beleid, en de positie met betrekking tot kernenergie en beleggingen in agrarische grondstoffen.

PRI: een verbinding tussen onze activiteiten PGGM was nauw betrokken bij het ontstaan en de ontwikkeling van de Principles for Responsible Invest ments van de Verenigde Naties (UN PRI). Wij behoren tot de eerste groep ondertekenaars en zijn sponsor sinds de lancering van de Principles in april 2006. Dit zijn best-practice normen voor vermogensbezitters en -beheerders die in hun beleggingsproces rekening willen houden met milieu, maatschappij en goed bestuur. Als één van de eerste ondertekenaars hanteren wij de PRI als verbindend kader voor onze activiteiten op het gebied van verantwoord beleggen. PGGM zit namens PFZW in het bestuur van PRI en participeert in diverse werkgroepen van de PRI. Inmiddels hebben meer dan 994 instellingen wereldwijd de PRI ondertekend. Kijk voor meer informatie over de UN Principles for Responsible Investment op www.unpri.org.

23

PGGM

PGGM in het publieke debat Naast de uitvoering van ons eigen beleid houdt PGGM zich bezig om anderen binnen de financiële sector te stimu leren om verantwoord te beleggen. Daarom nemen wij actief deel aan het publieke debat en zijn wij aanwezig op conferenties, panels en werkgroepen om onze specia listische kennis te delen. Niet alleen met onze klanten en andere institutionele beleggers gaan wij in gesprek. We overleggen ook met de wetenschap, de media, politieke partijen en ondernemingen. Behalve het uitdragen van onze boodschap krijgen wij hiermee ook inzichten over hoe we ons eigen beleid kunnen verduidelijken en verbeteren.

Thema 3. Duurzaamheid en onze leden

DEEL II

en hun huishoudens weten te bereiken kunnen we echt een verschil maken in duurzaam denken en doen! We proberen onze leden met informatie over producten en diensten steeds meer en beter te informeren over duurzaamheid. Ook kunnen onze leden korting krijgen op duurzame producten. Op die manier stimuleren we onze leden een bijdrage te leveren aan een duurzame samenleving. Wat biedt PGGM haar leden? Samen voor later PGGM wil de leden van de coöperatie helpen een waardevolle toekomst creëren, te beginnen met een goede financiële situatie voor later. Leden willen graag weten hoe hun financiële toekomstplaatje eruitziet. Daarom bieden wij hen, samen met onze partner Rabobank, overzicht en inzicht in hun financiële situatie. Dat doen we met de Geld Voor Later Wijzer en Toekomstbudget die onze leden op de site ‘Samen voor Later’ kunnen raadplegen. Daarnaast hebben zij via PGGM eenvoudig toegang tot financiële producten van Rabobank.

Stimuleren duurzaamheid Ook proberen wij onze leden, en de huishoudens waartoe zij behoren, met onze diensten en producten te stimuleren om een bijdrage te leveren aan een duurzame samen leving. Dankzij onze schaalgrootte hebben we als leden vereniging inkoopkracht die onze leden voordeel biedt. Wij publiceren deze voordelen op onze site en in ons ledenblad PGGM&Co. Bij het kiezen welke voordelen we aan onze leden willen bieden, is duurzaamheid een belangrijke factor.

Duurzame waardekaart In het verleden hebben we bijvoorbeeld een energiebox of led-lampen met flinke korting aangeboden. In 2011 hebben onze leden de ‘duurzame waardekaart’ drie maanden gratis kunnen gebruiken. Hiermee konden zij korting krijgen op meer dan 1.500 producten en diensten, die rekening houden met mens, dier en milieu. In totaal hebben 3.000 leden gebruik gemaakt van deze gratis proefperiode. Bijna 600 mensen hebben ook de Boc’n Roll gekocht met korting (een milieuvriendelijke manier van het verpakken van brood en fruit). Recent hebben we in ons ledenblad een drietal producten aangeboden rond het onderwerp water: een watermeter van Gardena, een straalregelaar op de kraan (bespaart 10.000 liter per jaar!) en de Aquatina waterfles.

PGGM

24

THEMA 3. DUURZAAMHEID EN ONZE LEDEN

De coöperatie PGGM heeft ruim 560.000 leden. Als we al deze leden

DEEL II

Leden helpen bij energiebesparing

MVO-manifest voor de Zorg

De verwachting is dat de energierekening de komende jaren fors zal toenemen. Er is dus veel aan gelegen om – niet alleen vanwege CO2-reductie – energie te besparen. Bijdragen aan een waardevolle toekomst kan ook door toekomstige, noodzakelijke kosten te helpen beheersen. Dat maken we als speerpunt van onze duurzame ledenpropositie. In Deel III van dit verslag gaan we daar verder op in.

Tot slot is PGGM mede ondertekenaar van het MVO Manifest voor de Zorg. Met dit manifest willen zorginstellingen, verzekeraars en banken actief aan de slag met Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) in de zorg om tot duurzame en toekomstbestendige zorg te komen. De zorgsector loopt achter als het gaat om MVO, terwijl dit veel mogelijkheden biedt om de zorgsector te helpen met kostenreductie, innovatie en een beter imago, ook op de arbeidsmarkt. Kijk voor meer informatie op www.mvonederland.nl/ manifest-mvo-in-de-zorg.

THEMA 3. DUURZAAMHEID EN ONZE LEDEN

Duurzaamheid en werkgevers Ook de 20.000 werkgevers, met wie we direct contact hebben, geven we advies over hoe ze duurzaamheidswinst kunnen boeken. Zo was PGGM bijvoorbeeld medeinitiatiefnemer van het congres ‘Duurzaam in je werk’. Dit congres werd voor werkgevers georganiseerd om ze te ondersteunen bij de duurzame inzetbaarheid van hun zorgmedewerkers. PGGM is vanaf het begin partner van dit Europese samenwerkingsproject. Duurzame inzetbaarheid in zorg en welzijn ondersteunt een duurzame ontwikkeling van het zorgaanbod. Zeker gelet op de verwachte toename van de zorgvraag, met name door vergrijzing. Ook dat draagt bij aan een waardevolle toekomst.

25

PGGM

Thema 4. Duurzaamheid bij PGGM zelf

DEEL II

milieu en de maatschappij. We streven ernaar om onze negatieve impact steeds verder te verkleinen en onze positieve impact te vergroten. Duurzaamheid bij PGGM zelf heeft betrekking op vijf gebieden: PGGM als coöperatie, onze ecologische impact, duurzaam HR beleid, maatschappelijke betrokkenheid en governance. Coöperatie – 6 ingrediënten PGGM is een coöperatie. Wij werken zonder winstoog merk. Winst maken is geen doel, maar een middel dat wordt ingezet om de dienstverlening aan onze leden te verbeteren. Coöperaties komen steeds meer voor, zowel in klein, lokaal verband als in grotere organisaties en bedrijven1. Coöperaties stellen hun leden centraal en blijken ook in de beleving van klanten vaak beter te scoren dan commerciële organisaties met winstoogmerk. Het coöperatieve gedachtegoed van PGGM bestaat uit 6 ingrediënten: 1. Geen enkel compromis aan een goede prijs-kwaliteit verhouding De ‘tucht van de markt’ is de essentie waarom een coöperatie extra goed let op een goede prijs-kwaliteit verhouding voor haar leden. Daar waar ontevreden klanten bij een vennootschap een bedreiging vormen voor de continuïteit, geldt dat ook voor een coöperatie. Voor laatstgenoemde komt daar bij dat een verlies van continuïteit een bedreiging is voor het behartigen van de belangen van de leden. 2. Betrouwbare mentaliteit Coöperaties worden ervaren als betrouwbaarder dan

andere ondernemingen. Uit het Nationale Vertrouwens onderzoek 20112 blijkt dat financiële coöperatieve ondernemingen meer vertrouwd worden dan nietcoöperatieve financiële ondernemingen. 3. Dialoog met leden als fundament Het succes van de coöperatie wordt bepaald door de waardering van onze prestaties door de leden. Dat vraagt vooral om een goede dialoog. Dialoog is ook de beste manier om zowel de ledenkant als zakelijke kant van de coöperatie te versterken. Juist door in dialoog te gaan met de leden leren wij wat hen bezighoudt, wat hun behoeften en wellicht hun onzekerheden zijn ten aanzien van de toekomst. Dit verbetert onze producten, diensten en communicatie. 4. Een coöperatieve prijs Voor elke organisatie is een positief saldo van groot belang. Als buffer voor mindere tijden, maar ook om te investeren in innovatie. Voor coöperaties geldt dat winst niet een centraal doel is. Dat zegt iets over de prijscalculatie. Een insteek van ‘kostprijs-plus’ is anders dan winstmaximalisatie. Overwinst omdat er (kleine) marktimperfecties zijn, past niet bij de coöperatieve waarden.

1. U it de recent gepubliceerde ‘coöperatie footprint’ blijkt dat coöperaties een cruciaal onderdeel vormen van de Nederlands economie met € 111 miljard omzet (ongeveer 20% van het Bruto Binnenlands Product) en 166.000 werknemers. 2. Zie voor cijfers: uitgelicht: De coöperatieve plus PGGM

26

THEMA 4. DUURZAAMHEID BIJ PGGM ZELF

We kijken kritisch naar de invloed die ons handelen heeft op het

DEEL II THEMA 4. DUURZAAMHEID BIJ PGGM ZELF

5. Maatschappelijke meerwaarde Coöperaties hebben een rol en verantwoordelijkheid in de maatschappij. Zo kunnen we meerwaarde bieden voor onze leden. Die verbondenheid hangt samen met onze wortels. Dus kijken we als PGGM naar de vraagstukken in zorg en welzijn en het pensioen domein (en aanverwante publieke voorzieningen). Deze unieke combinatie – zorgen voor later – heeft bijvoorbeeld ook invloed op hoe je belegt. Het is daarom logisch dat PGGM koploper in verantwoord beleggen is. 6. Transparantie en rekenschap In het pensioenvak is een lange termijn focus onontbeerlijk. Beursgenoteerde ondernemingen hebben te maken met aandeelhouders, die meestal naar de waarde van hun investering op korte termijn kijken. Dit kan conflicteren met de waarde voor de organisatie op lange termijn. Moderne governance gaat vooral over transparantie. Niet alleen over de bedrijfsresultaten (informatie uit het verleden), maar juist ook over de overwegingen en vraagstukken van vandaag (de strategische opgaven).

Jonge coöperatie wil leren van anderen PGGM is een jonge coöperatie en wil daarom graag leren van andere verenigingen en coöperaties. Voorbeeld daarvan is de Rabobank die nadrukkelijk kijkt naar de belangen van haar leden. Ook leren we van de Amerikaanse seniorenvereniging AARP. In 2011 hebben we met hen een alliantie gesloten. Met bijna 40 miljoen leden zijn ze de grootste vereniging van vijftigplussers ter wereld. Wij richten onze samenwerking op inkoopkracht voor ledenvoordeel, hart voor de zorg en oudere werknemers. We vormen met de AARP een denktank met als thema ‘hoe verbinden we de jongere generaties aan de vraagstukken van de oudere generaties?’.

2012, Jaar van de Coöperaties De Verenigde Naties hebben 2012 uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Coöperaties. Volgens Ban- Ki-moon, secretaris-generaal van de VN, laten coöperaties zien dat sociale verantwoordelijkheid en economische vooruitgang uitstekend samengaan. In de loop van 2012 besteedt PGGM aandacht aan het Jaar van de Coöperaties, bijvoorbeeld met een publicatie over coöperatief ondernemerschap en een congres. Aandacht voor coöperatief ondernemerschap gebruiken we om te stimuleren dat er meer coöperaties ontstaan, omdat wij ervan overtuigd zijn dat dit ondernemingsmodel dienstbaar en duurzaam is.

27

PGGM

Uitgelicht: De coöperatieve plus

Uit het Nationaal Vertrouwensonderzoek 2011 van adviesbureau &Samhoud, blijkt dat coöperatieve financiële ondernemingen meer vertrouwd worden dan niet-coöperatieve financiële ondernemingen. Coöperatieve banken scoren met 69% veel hoger dan de aandeel houdersbanken met 53%. Coöperatieve verzekeraars scoren veel hoger (62%) dan verzekeraars met beursnotering (45%). De kloof tussen coöperatieve en niet-coöperatieve ondernemingen is de laatste tijd fors opgelopen, respectievelijk 8%-punt en 5%-punt. Coöperaties hebben bovendien geen staatssteun nodig gehad tijdens de crisis. De coöperatie is een eigentijds ondernemingsmodel en daar willen we niet alleen in voorop blijven lopen, maar we willen dit ook delen met andere (maatschappelijke) initiatieven, die denken aan het starten van een coöperatie. Dit gezamenlijke initiatief noemen we de ‘Kamer van Coöperatie’.

2012, Jaar van de Coöperaties Het jaar 2012 is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het internationale Jaar van de Coöperaties. Deze erkenning van de internationale gemeenschap komt doordat coöperatieven reageren op sociale veranderingen, een bijdrage leveren aan de economie en bestand zijn tegen economische crises. Kraanen vervolgt: ‘Op 28 juni 2012 organiseert PGGM een conferentie over de grote opgave waarvoor de financiële sector staat: minder gericht zijn op het eigen belang van ondernemingen en aandeelhouders, maar meer gericht zijn op een duurzame en dienstbare rol in het belang van de samenleving’.

PGGM

28


PGGM is een coöperatie. Een coöperatie is niet alleen gefocust op financieel economisch belang, maar vooral op een samenwerking op lange termijn. De leden van de coöperatie zijn verbonden en gecommitteerd. De leden zoeken zakelijkheid en gezamenlijkheid. Dit model combineert het beste van twee werelden, de zakelijke en de sociale kant, ook wel ‘zakelijke solidariteit’ genoemd. En is daarmee een goed voorbeeld van duurzaam ondernemen.

Frido Kraanen, Directeur Coöperatie & Duurzaamheid over de Kamer van Coöperatie: ‘PGGM is bezig om in samen werking met Rabobank, Achmea, ZLTO en TiasNimbas een adviesloket in te richten waar bedrijven heen kunnen voor informatie en begeleiding voor het opzetten van een coöperatie. Voorop lopen in het gedachtegoed rondom dit duurzame ondernemingsmodel is daarbij het motief. Maar ook de bestaande coöperaties hebben veel aan het initiatief. Actief met nieuwe ontwikkelingen bezig zijn houdt ook de eigen organisatie soepel en bij de tijd.’

DEEL II

‘Als iedereen voor zichzelf gaat, hebben we samen minder’


DEEL II

Ledenbetrokkenheid en -communicatie Dialoog is kern van coöperatie Een coöperatie combineert de goede aspecten van ondernemerschap, zoals klanten vraaggerichtheid én efficiënt werken, met de goede aspecten van een maatschappelijke focus. De kern van een coöperatie is de dialoog. Daarom kiezen we samen met onze leden welke zaken we gaan ont wikkelen, wat écht relevant is. Het executive committee legt hierover verantwoording af aan het coöperatiebestuur en de ledenraad. Onze leden hebben via onze ledenraad een expliciete stem in het bestuur van ons bedrijf. Actieve ledenraad PGGM betrekt haar leden actief bij het beleid van de coöperatie. Wij bepalen niet wat goed voor hen is, onze leden bepalen dat zelf. Wij willen onze koers daarom samen uitstippelen. Dat doen we in de ledenraad, het hoogste orgaan van de coöperatie. De raad denkt en praat mee over de koers en het beleid van de coöperatie en is de communicatieve schakel tussen de leden en het coöperatiebestuur. Op deze manier kunnen leden aangeven waar hun behoefte naar uitgaat en invloed uitoefenen op de diensten die PGGM aanbiedt en de manier waarop binnen de coöperatie wordt gecommuniceerd. De ledenraad is een representatieve afspiegeling van alle leden. Bij de samenstelling wordt rekening gehouden met man-vrouwverhouding, leeftijd en de verschillende deelsectoren. De voorzitter, professor Gert van Dijk, is onafhankelijk. Leden zitten een termijn van vier jaar in de raad en kunnen worden herbenoemd. Sinds de oprichting bestond de ledenraad uit vertegen woordigers van werknemers-, werkgevers- en gepensio neerdenorganisaties in de sector zorg en welzijn. Om ook ongebonden leden bij onze organisatie te betrekken, zijn na verkiezingen in de herfst van 2011 ook individuele leden in de raad vertegenwoordigd. In de nieuwe samen stelling is het aantal leden van 36 naar 45 gegaan, met 15 leden namens de werkgeversorganisaties, 15 leden namens organisaties voor werknemers en gepensioneerden en 15 rechtstreeks gekozen leden. Gert van Dijk: ‘Wij verwelkomen de nieuwe leden in de ledenraad van onze coöperatie. Wij voorzien een interessante groeifase met nieuwe initiatieven. Graag denken wij met de nieuwe ledenraad verder na over hoe wij onze leden nog beter kunnen helpen bij het realiseren van een waardevolle toekomst.’ (Bron: persbericht 16 december 2011)

29

PGGM

Samen denken en creëren Wij vragen onze leden rechtstreeks naar hun mening. Zo verzamelen wij via onze leden informatie middels ledenenquêtes, een ledenpanel en co-creatiesessies. In het ledenpanel denken 3.700 leden online mee over concepten, communicatiemiddelen, producten en diensten. In de co-creatiesessies bedenken wij samen met leden nieuwe concepten gericht op de behoeften van de leden. De informatie en kennis die wij hieruit opdoen, stellen wij weer ter beschikking aan de sector zorg en welzijn, onze leden en andere stakeholders. Ook komen we graag ‘live’ in contact met onze leden. Daarom organiseren we elk jaar evenementen waar leden elkaar kunnen ontmoeten. In 2011 ontmoetten we 8.000 leden met hun gezinnen in Artis. Ledenmagazine Eind 2010 hebben we ons ledenmagazine PGGM&CO gelanceerd, dat vier keer per jaar uitkomt. Het blad kreeg direct veel waardering. We vielen er zelfs meteen mee in de prijzen. In 2011 wonnen we de tweede prijs in de Grand Prix bedrijfsbladen. Voor de iPad is een speciale app ontwikkeld, waarmee we de prijs voor beste ‘magazine app’ wonnen. Onze leden krijgen daarnaast 16 keer per jaar een e-nieuwsbrief met informatie, ledenvoordelen en links naar activiteiten. Ook informeren wij hen via social media, zoals Facebook, Hyves, Twitter en Youtube. Speciaal voor onze leden hebben wij een helpdesk ingericht waar zij met al hun vragen terecht kunnen. Naast deze ledenservice publiceren wij informatie op onze website www.pggm.nl.


Informatiebijeenkomsten over gevolgen financiële crisis PGGM heeft ledenbijeenkomsten georganiseerd om persoonlijk voorlichting te geven en in dialoog te gaan over de gevolgen van de financiële crisis. Op de PGGM ledensite kan door leden een eigen blog geplaatst worden en is er een forum om met elkaar in ‘gesprek’ te gaan. We hebben hiervoor ook speciale Facebook pagina’s ingezet. Passende KlantDialoog PGGM wil in de communicatie met de deelnemers van de pensioenfondsen graag aansluiten bij hun leefstijl en hun wensen voor communicatie met PGGM. Specifiek voor één van onze grootste klanten zijn we gestart met de ‘Passende KlantDialoog’. Zo hebben de deelnemers van van het betreffende fonds zelf een voorkeur uitgesproken over hoe en via welke kanalen ze geïnformeerd willen worden. Met die informatie kunnen we de inhoud, toon, frequentie en vorm van de communicatie namens de klant beter afstemmen op hun communicatiebehoeften.

PGGM

30

We ondernemen zelf op een duurzame manier


DEEL II

Huisvesting en energie

vliegreizen (27%)

Medewerkers van PGGM werken in een duurzame omgeving. In het nieuwe pand dat we in maart 2011 hebben betrokken, is het Nieuwe Werken uitgangspunt geweest en zijn zoveel mogelijk duurzame materialen gebruikt. Ook is er een installatie voor warmte koude opslag (WKO), waarmee we warmte en koude onder de grond opslaan. De warmte die we in de zomer afvoeren slaan we op om er in de winter ons pand mee te verwarmen, en andersom. En natuurlijk gebruiken we groene stroom.

verwarming (19%) openbaar vervoer (8%)

Auto (46%)

ICT

Mobiliteit

PGGM heeft gekozen voor een volledig virtuele ICT omgeving, met zogeheten ‘zero clients’ die zorgen voor verbinding met het netwerk. Dit bespaart 12% energieverbruik. Door de inzet van virtualisatie-technologie in het datacenter, bespaart PGGM sinds 2007 circa 45.000 euro per jaar aan electriciteit. In verminderde CO2-uitstoot is dit te vergelijken met het jaarlijkse energieverbruik van circa 100 gezinnen of 32 hectare aan bos CO2-absorptie. Door aan het einde van de dag de werkplek centraal volledig af te sluiten, bespaart PGGM nog eens 12.000 euro per jaar aan energiekosten. Onze oude computers zijn via Stichting Close The Gap aan scholen en gemeenschappen in Afrika gedoneerd. Als de computers daar afgedankt zijn, worden ze weer teruggestuurd en hier milieuvriendelijk ontmanteld. Op deze manier voorkomen we een elektronische afvalberg in Afrika.

Ook ons mobiliteitsbeleid is onder de loep genomen. We hebben besloten om de leaseregeling aan te scherpen (door het verlagen van de maximale CO2-uitstoot), er zijn 2 oplaadpunten voor elektrische auto’s en we gebruiken zelf een elektrische auto als dienstauto. De kosten voor openbaar vervoer worden volledig vergoed en we hebben 20 oplaadpunten voor elektrische fietsen. Tot slot heeft PGGM zich aangesloten bij een aantal maatschappelijke initiatieven die een groen mobiliteitsbeleid bevorderen, zoals het Spitsvrij project.

CO2-uitstoot

Ons uitgangspunt is om onze CO2-uitstoot te verlagen. De uitstoot die er onvermijdelijk toch nog is, compenseren we. We compenseren de CO2-uitstoot van gasverbruik, leaseauto’s, zakelijke kilometers, openbaar vervoer, woon-werkverkeer en (zakelijk) vliegverkeer. In 2011 deden we dit via duurzame energieprojecten. Dit vormt onderdeel van het mede door PGGM ondertekend klimaatverdrag in het bijzijn van Al Gore (Almere, 14 oktober 2011). In 2011 was het elektriciteitsverbruik bij PGGM 4.994.576 kWh en de uitstoot bedroeg 3.018 ton CO2. In de figuur wordt de verdeling per categorie weergegeven.

31

PGGM

Onze medewerkers centraal PGGM is een organisatie waarin we samen werken aan het realiseren van een waardevolle toekomst. Onze medewerkers zijn ons belangrijkste middel. In hun dagelijks werk leggen zij de verbinding tussen hun eigen kwaliteiten en wat onze klanten, deelnemers en leden nodig hebben.

Vakmanschap Wij maken ons sterk voor gezonde en tevreden mede werkers die vakmanschap tonen en gedreven worden door onze visie en sterk klantgericht zijn. Van onze managers verwachten wij verbindend en daadkrachtig leiderschap.

Visiegedreven medewerkers In de communicatie over onze visie en strategie zoeken we de verbinding met de medewerkers. Als zij nog beter weten waar onze organisatie voor staat, kunnen zij nog beter hun werk doen. Daarom zijn er speciale mede werkersbijeenkomsten georganiseerd, waar werd gesproken over de koersbepaling en de doorvertaling van de visie en strategie in de organisatie. Alle medewerkers zijn op deze manier betrokken bij onze koers. Ook in het leiderschapsprogramma, dat vorig jaar van start ging, is die doorvertaling gemaakt.

Leiderschapsontwikkeling

Wij vinden het belangrijk dat ons personeelsbestand een afspiegeling is van de maatschappij. Daarom voeren wij een diversiteitsbeleid. PGGM wil meer vrouwen in managementfuncties en topposities. Het executive committee en de raad van commissarissen van PGGM maken zich sterk voor diversiteit in de organisatie. Ook omdat divers samengestelde teams beter functioneren, zo blijkt uit onderzoek. Daarom zoeken we naar een gezonde mix van vrouwelijke en mannelijke leiders. Een belangrijke eerste stap hiervoor betrof het ondertekenen van Charter Talent naar de Top. De Stichting Talent naar de Top richt zich op de instroom, doorstroom en behoud van het aantal vrouwen aan de top. De Stichting heeft het Charter Talent naar de Top ontwikkeld, waarmee werkgevers zich vrijwillig, maar niet vrijblijvend committeren aan een duurzaam en effectief m/v diversiteitsbeleid. Door ondertekening van het Charter Talent in 2011 heeft PGGM zich als twee honderdste werkgever aan het streven naar meer vrouwen in de top van haar organisatie gecommitteerd. De wet helpt in het streven naar diversiteit: in besturen en de raad van commissarissen moet een evenwichtige verdeling van mannen en vrouwen zijn, met minimaal 30% vrouwen. PGGM voldoet op het niveau van de raad van bestuur en de raad van commissarissen aan dit ‘quotum’, maar bij het eerstelijns management is de verhouding nog niet op peil (19,4% is vrouw). Bij de instroom en door stroom van personeel kijken we nadrukkelijk naar de verdeling van mannen en vrouwen (zie de taartdiagram men op de volgende pagina).

Werken@pggm Om de nieuwe strategie en de daarbij behorende gedrags verandering in de organisatie door te voeren, heeft PGGM in 2011 bij de intrek in het nieuwe pand gekozen voor Het Nieuwe Werken, waarbij fysieke, virtuele en mentale pijlers integraal zijn meegenomen. De nieuwe, duurzame werkomgeving is zo ingericht dat medewerkers hier in vrijheid, maar met elkaar verbonden kunnen werken. ICT en informatievoorziening sluiten hierbij aan. Wij noemen onze nieuwe werkstijl werken@pggm.

PGGM tweede in beste werkgeversonderzoek Wie bij PGGM werkt, krijgt een uitstekend pakket primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Medewerkers vinden hun werk zinvol en ervaren volop mogelijkheden voor ontwikkeling. Dat bleek uit het Beste Werkgevers Onder zoek dat Intermediair elk jaar uitvoert. PGGM eindigde in 2011 op de tweede plaats. Ook uit intern onderzoek blijkt dat de meeste PGGM’ers erg tevreden zijn over hun werk en de organisatie. Medewerkers zijn vooral tevreden over hun zelfstandigheid, hun takenpakket, de arbeidsvoor waarden van PGGM en de samenwerking met collega’s. Zij zijn zeer betrokken bij de organisatie.

Personeelsvereniging en Jong PGGM Er is een actieve personeelsvereniging binnen PGGM en is er een jongerenvereniging Jong PGGM. Jong PGGM heeft in 2011 onder andere een discussie gevoerd met één van haar grootste klanten over het pensioencontract met als thema ‘jong en oud’. Bovendien vervullen ze voor heel PGGM een rol als sparringpartner namens de jongere generatie op een aantal belangrijke thema’s.

Gezondheid Streven naar een gezonde medewerker is ook duur zaamheid. Dat is zowel in het belang van PGGM als werkgever als in het belang van de werknemers zelf. We proberen medewerkers bewust te maken van een gezonde levensstijl door onder andere bij de producten in het bedrijfsrestaurant aan te geven welke vanuit het oogpunt

PGGM

32


In de mix

van vitaliteit verantwoord zijn. PGGM geeft daarnaast korting op een abonnement van de sportschool en medewerkers kunnen gratis een health check laten doen. PGGM kende in 2011 overigens een verzuimpercentage van 2,3%.

DEEL II

Om onze doelen te bereiken, hebben we de juiste leiderschapscompetenties nodig. Daarom heeft onze afdeling Human Resources een leiderschapsprofiel ontwikkeld. We willen onze leidinggevenden en leidende professionals laten excelleren in hun verantwoorde lijkheden en vaardigheden en hun leiderschaps competenties vergroten. Dat gebeurt in het leiderschaps programma, waaraan 25 medewerkers en leidinggevenden in het vierde kwartaal van 2011 zijn begonnen. Zij voeren een project uit ten behoeve van onze klanten. In 2013 wordt de eerste editie van het programma afgesloten. Het leiderschapsprogramma is een belangrijk instrument in de realisatie van onze visie en strategie.

Verdeling medewerkers per afdeling

61

Verdeling fulltime/parttime

98

DEEL II

232 429

312

757


278 205

Institutional Business Pensioenbeheer Relatie en Communicatie Vermogensbeheer Information, Finance, Control Corporate Stafdiensten Totaal

98 312 205 278 232 61 1.186

Verdeling man/vrouw

Fulltime Parttime Totaal

757 429 1.186

Leeftijdsopbouw 24

131 269 498

305

688

457

Man Vrouw Totaal

688 498 1.186

33

PGGM

Jonger dan 25 25–34 35–44 45–54 55 jaar en ouder Totaal

24 269 457 305 131 1.186


Maatschappelijke betrokkenheid PGGM is betrokken bij de samenleving: lokaal, nationaal en internationaal. Zo sponsoren we de internationale ontwikkelingsorganisatie DAHN, dragen we met een aantal medewerkers bij aan microfinancieringprojecten via het platform Kiva en zijn we, als mede oprichter, nauw betrokken bij IFKO (Internationaal Fonds Kwetsbare Ouderen). IFKO is na de tsunami van 2004 opgericht door PGGM en APG, toen grote delen van Afrika en Azië werden getroffen. IFKO richtte zich op ondersteuning van de oudere getroffenen, een vaak vergeten groep. IFKO gaat op in een Stichting duurzame (micro-)pensioenen ont wikkelingslanden, dat zich inzet voor het opzetten van pensioensystemen in ontwikkelingslanden, onder andere in samenwerking met het Verbond van Verzekeraars en de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen.

Lokaal willen we ons actief verbinden met Zeist, onze vestigingsplaats. Dat doen we onder andere via ‘Samen voor Zeist’, waar we samen met andere lokale ondernemers (duurzame) initiatieven ontplooien. Zo is PGGM al jaren gastheer voor de Zeister Beursvloer, een zeer gewaardeerd evenement waar bedrijven en maatschappelijke organisaties elkaar kunnen ontmoeten en concrete samenwerkingsinitiatieven kunnen afspreken. Dit leidt tot prachtige ‘matches’, zoals het geven van een gastles op basisscholen door bedrijven of een dag helpen in een zorginstelling. Maatschappelijke betrokkenheid gaat ook over onze betrokkenheid bij de medewerkers in zorg en welzijn. Met de campagne ‘Nederland bedankt de Zorg’ besteedde PGGM in 2011 voor het zesde jaar op rij aandacht aan de internationale Dag van de Verpleging. We vragen hiermee waardering voor de zorgverleners.

PGGM

34

Uitgelicht: KIVA microfinanciering


DEEL II

Zo kunnen wij onze affiniteit met investeren en beleggen op een concrete, toegankelijke en waardevolle manier inzetten. We zijn begonnen met het uitschrijven van certificaten op naam die vervolgens werden belegd door de medewerkers van PGGM.’

De Stichting KIVA heeft als doel om armoede uit te bannen. Sinds 2005 ondersteunt zij kleine ondernemers. Zij doet dit in nauwe samenwerking met actieve micro financierings-instanties in de regio, die de lokale situatie het beste kennen. PGGM draagt KIVA een warm hart toe en heeft in 2009 een groot deel van de medewerkers certificaten van elk 25 dollar gegeven, met de bedoeling die als lening uit te zetten. Door deze financiële bijdrage helpen PGGM-ers ondernemers bij het opbouwen van een beter, menswaardiger bestaan. Binnen PGGM is Gert-Jan Sikking, manager Innovatie, initiatiefnemer geweest van de samenwerking met KIVA: ‘Ik maakte in eerste instantie privé kennis met KIVA. Omdat ik vond dat het goed paste bij PGGM, hebben we er een bedrijfssamenwerking van gemaakt.

Inmiddels heeft een enthousiaste groep medewerkers besloten om de krachten te bundelen. Zo werd een groter bedrag samengebracht met meer slagkracht. Deelnemers aan deze zogeheten lendinggroups zijn Ian Kok en Edwin van Rijswijk. Bij Ian bestaat een binding met ondernemers die zich focussen op healthcare. ’Wij vinden het belangrijk dat de we aansluiting zoeken bij onze achtergrond. De healthcare sector is hiervoor uitstekend’ aldus Ian namens het Kiva lendingteam. Het team vindt ook diversiteit belangrijk. Dit komt terug in de gelijke verdeling tussen het aantal vrouwelijke en mannelijke ondernemers die zij steunen. Het team van Edwin kiest voor projecten met de focus op gezondheidszorg, voedsel en educatie. Ze hanteren een vooraf bepaalde strategie voor ondernemers, uitgaande van de rating van lokale kapitaalverstrekkers, zodat er meer zekerheid is dat de lening daadwerkelijk bij de ondernemer terecht komt. Daarnaast letten ze op de slagingskans van businessplan en de zelfredzaamheid van de ondernemer.

Uitgelicht: Samen voor Zeist

Al sinds haar oorsprong is PGGM lokaal actief en houdt zij rekening met haar omgeving. In 2004 is Samen voor Zeist opgericht. Samen voor Zeist is een platform waarin bedrijven en maatschappelijke organisaties samen optrekken om kennis en ervaringen uit te wisselen. Sinds de oprichting is PGGM als partner verbonden en fungeert al jaren als gastheer van De Zeister Beursvloer, een initiatief van Samen voor Zeist.

35

PGGM

De Zeister Beursvloer is een bijeenkomst waarbij wensen en behoeften van verschillende maatschappelijke instellingen uit Zeist worden aangeboden en Zeister ondernemingen zich aan kunnen verbinden in zogeheten ‘matches’. Hier komt zelfs een notaris aan te pas, om de verbintenis extra aandacht te geven. Wat de één over heeft, heeft de ander nodig. Zo ontstaat er betrokken samenwerking met een gesloten beurs. Niet alleen is PGGM gastheer van dit event, maar maken medewerkers namens henzelf of hun afdeling een match met een maatschappelijke instelling. Op deze wijze tonen zij hun maatschappelijke betrokkenheid.

Uitgelicht: Nederland Bedankt de Zorg

DEEL II

PGGM wil haar waardering uiten aan de sector waarvoor zij 2,4 miljoen mensen bedient en omdat de mensen in de sector zorg en welzijn het juist zo verdienen! Afgelopen jaar was de actie Hart voor de Zorg een groot succes. Er werd afgetrapt op het Binnenhof in Den Haag, en de beste zorgafdeling van het jaar werd verkozen. De afdeling ‘Olijftak’ van verpleeghuis Salem uit Ridderkerk werd uitgeroepen tot Beste Zorgafdeling 2011. Vanuit de actie Nederland Bedankt de Zorg ontving de afdeling de meeste bedankjes en daarmee de meeste nominaties voor de titel. De zorgverleners van ‘Olijftak’ ontvingen het bijhorende insigne uit handen van Paul Loven, lid van het executive committee van PGGM en Angela Groothuizen, ambassadrice van de actie.

Debat In maart was er een debat ‘Hoe houdt u het hart van de zorg kloppend’ samen met het Ministerie van Volks gezondheid Welzijn en Sport (VWS). Waarin ook waar dering voor de zorgsector een terugkomend aandachts punt is. Mede om deze reden is er ook komend jaar weer de mogelijkheid om de zorg te bedanken. Binnen PGGM is gezocht naar een nieuwe manier om de zorgmedewerkers te bedanken. Ze verdienen immers meer dan één moment per jaar de mogelijkheid bedankt en gewaardeerd te worden. De site www.bedankdezorg.nl is daarom nu gekoppeld aan Facebook en staat het hele jaar open om bedankjes in te sturen. Zo is het voor mensen nog makkelijker hun favoriete zorgverlener te bedanken.

‘Iedereen heeft wel eens zorg nodig of kent iemand die zorg nodig heeft. Maar we staan niet vaak genoeg stil bij het werk dat de mensen in de zorg verzetten. Dit gaat verder dan alleen verzorgen. Ze bieden steun, gezelschap, troost en ze doen dit met liefde. Dat verdient grote waardering en daar moeten we echt zuinig op zijn’, aldus Angela Groothuizen.

PGGM

36


Met de campagne ‘Nederland Bedankt de Zorg’ besteedde PGGM in 2011 voor het zesde jaar op rij aandacht aan de internationale Dag van de Verpleging om waardering te vragen voor de zorgverleners. Deze dag is ook gekozen omdat dit de geboortedag is van Florence Nightingale. Met de actie Nederland bedankt de Zorg roept PGGM alle (ex-)patiënten, (ex-)cliënten en hun naasten op om hun favoriete zorgverlener te bedanken via www.bedankdezorg.nl.


DEEL II

Corporate governance

Dagelijkse leiding De dagelijkse leiding van PGGM N.V. is in handen van het executive committee (EC). Het EC bestond in 2011 uit de zes PGGM’ers die verantwoordelijk zijn voor de business units van de vennootschap en haar dochteronder nemingen. Voorzitter van het EC is de Chief Executive Officer, die samen met de Chief Institutional Business (vice-voorzitter) en de Chief Financial Officer de raad van bestuur vormt. Daarnaast zitten de verantwoordelijke functionarissen op het gebied van marketing, beleggingen en processen (Chief Marketing Officer, Chief Investments Management en Chief Operations Officer) in het EC. De raad van bestuur is verantwoordelijk voor het reilen en zeilen van PGGM N.V. De aandeelhouder én de raad van commissarissen kunnen de raad van bestuur hierop aanspreken.

Een goede governance is een belangrijk onderdeel binnen duurzaamheid bij PGGM. PGGM is geen beursgenoteerd bedrijf, maar een coöperatie. We zijn niet verplicht om te voldoen aan de Nederlandse corporate governance code die voor beursgenoteerde vennootschappen geldt. Toch willen wij, waar mogelijk, inzicht geven in onze bedrijfsvoering. Dat doen wij omdat wij zo transparant mogelijk willen zijn. Daarom geven wij ook inzicht in ons beloningsbeleid. Wij houden ons aan de richtlijnen die De Nederlandsche Bank voor de financiële dienstverlening heeft vastgesteld.

Hoe is PGGM georganiseerd? De structuur van PGGM is sinds 1 januari 2010 zoals in het onderstaande schema gevisualiseerd.

Raad van commissarissen PGGM Coöperatie

De raad van commissarissen houdt toezicht op het functioneren van de raad van bestuur en op de algemene gang van zaken van de vennootschap en haar dochter ondernemingen.

PGGM Coöperatie U.A. is op 1 juli 2007 opgericht door de sociale partners uit de sector zorg en welzijn en is de enige aandeelhouder van PGGM N.V.. De coöperatie wordt bestuurd door het coöperatiebestuur, dat verantwoordelijk is voor de identiteit, missie, visie en (financiële) beleids kaders van de coöperatie en de belangen van de leden. Dit bestuur legt verantwoording af aan de ledenraad. De ledenraad is de schakel tussen de leden en het coöperatiebestuur. De uitvoering van deze zaken ligt bij PGGM N.V.

Ledenraad

Coöperatiebestuur

Executive Committee CMO Bart Blanken

CIM Eloy Lindeijer

COO Harry Vossebeld

Information Finance Control

Institutional Business

37

PGGM

Vermogensbeheer

CIB Else Bos

CFO Paul Loven

CEO Martin van Rijn

Raad van Commissarissen

Corporate Staf

Pensioenbeheer

Relatie & Communicatie

Eerste duurzaamheidverslag (2011)

Ons risicomanagement is gebaseerd op de COSO Enterprise Risk Management (COSO ERM) methodiek, een internationale standaard. Zo beheersen we risico’s overal binnen PGGM op eenduidige wijze én zo efficiënt en effectief mogelijk. Ook is de kwaliteit van onze interne beheersomgeving gewaarborgd door het ‘3 lines of defence’ model. In dit model hebben het lijnmanagement (1e lijn) risicomanagement en compliance (2e lijn) en Internal Audit (3e lijn) elk hun eigen verantwoordelijkheid. Wat zij vastleggen, is het risicobeeld en informatie over de mate van beheersing plus de interne management verklaring.

Dit is het eerste duurzaamheidverslag van PGGM. Hierin staan de gerealiseerde en geplande activiteiten van PGGM op het gebied van duurzaamheid beschreven, volgens de Global Reporting Initiative (GRI) richtlijnen en prestatie-indicatoren. PGGM is er trots op een duurzaamheidverslag te kunnen presenteren en ziet het als een belangrijke stap in transparantie over haar duurzaamheidprestaties.

Meer weten over onze corporate governance? Lees dan het Jaarverslag PGGM N.V. 2011. Daarin vindt u ook ons ‘in control statement’.

Interne bewustwording Duurzaamheid staat of valt met houding en gedrag van alle PGGM medewerkers. Daarom besteden we intern veel aandacht aan communicatie van lopende projecten voor verdere verduurzaming van PGGM. Zo kregen alle medewerkers, die op de dag van de duurzaamheid op 11 november 2011 met de fiets of het openbaar vervoer kwamen, een duurzame attentie. Verder organiseren we elk kwartaal voor medewerkers een duurzaamheids bijeenkomst met steeds nieuwe thema’s en gastsprekers.

Samenwerking met andere partners – de Groene Zaak PGGM kiest in het kader van verbinding actief samenwerking met andere partijen om duurzaamheid mede te versnellen. Een goed voorbeeld is de Groene Zaak, een samenwerkingsverband van meer dan 120 koploperbedrijven, dat zich richt op verduurzaming van de Nederlandse economie. PGGM is founding partner van de Groene Zaak en Martin van Rijn is voorzitter. Daarmee is PGGM één van de voortrekkers van het Nederlandse bedrijfsleven, dat zich actief inzet voor verduurzaming, waarbij duurzaamheid de economische basis vormt. Kijk voor meer informatie op www.degroenezaak.com.

Sturen op duurzaamheid PGGM stuurt nadrukkelijk op duurzaamheid in haar organisatie. Een werkgroep duurzaamheid met vertegenwoordigers uit de verschillende lijn- en stafafdelingen komt maandelijks bijeen om de voortgang en samenhang te bespreken onder leiding van de programmamanager Duurzaamheid. De leden van de werkgroep zijn de duurzaamheidsambassadeurs binnen de organisatie. Zij zijn verantwoordelijk voor de verspreiding van duurzaamheid binnen de organisatie, zowel inhoudelijk als met betrekking tot de communicatie rond het onderwerp. In het directeurenoverleg wordt ieder kwartaal gesproken over de borging, bevordering en verdere ontwikkeling van duurzaamheid. Vier keer per jaar staat duurzaamheid op de agenda van het executive committee.

PGGM

38


Elke business unit van PGGM heeft een unit risicocomité. Het werk van de comités in onze units heeft een positieve uitwerking op alle lagen van de organisatie. Medewerkers zijn zich zo meer bewust van risicomanagement, compliance en informatiebeveiliging. Een overkoepelend comité onder voorzitterschap van de CFO bespreekt onderwerpen gerelateerd aan risicomanagement, compliance en informatiebeveiliging. Het gaat dan over beleid, maar ook over de verhouding tussen risico bereidheid en daadwerkelijk gelopen risico. Deze informatie vormt de basis voor de periodieke risico rapportage aan het executive committee en de raad van bestuur, die het totale risicobeeld bespreekt en hierover rapporteert aan de audit commissie en de raad van commissarissen.

DEEL II

Beheerste bedrijfsvoering


DEEL II

Uitgelicht: De Groene Zaak

Martin van Rijn is in 2011 voorzitter geworden van het bestuur van De Groene Zaak. De Groene Zaak is een samenwerkingsverband van ruim 120 ondernemingen met een gedeelde ambitie: de Nederlandse economie sneller verduurzamen! Als duurzaam ondernemersplatform doet De Groene Zaak dit door krachten te bundelen met het bedrijfsleven en actief te lobbyen bij de overheid.

duurzaam beleggen, daar winnen we zelfs prijzen mee, dat is goed, maar dit schept ook verplichtingen. Ook op andere vlakken moeten wij duurzaam handelen. De Groene Zaak heeft veel koplopers in de gelederen, die voor hetzelfde doel gaan, dat vind ik mooi en is tegelijkertijd voor ons een stok achter de deur om goed naar onszelf te kijken en de lat nog hoger te leggen’.

De partners van De Groene Zaak hebben Van Rijn in 2011 tot voorman gekozen vanwege zijn uitgebreide maatschappelijke netwerk en uitgesproken visie op de verduurzaming van Nederland. Martin van Rijn: ‘Ik voelde mij vereerd dat ik hiervoor gevraagd ben. Ik was onder de indruk van de innovativiteit en de drive binnen De Groene Zaak om duurzaamheid verder te brengen. PGGM is koploper op het gebied van

39

PGGM

ondernemers voor een duurzame economie

DEEL II

40

PGGM

Deel III.

Speerpunten voor 41

PGGM

2012 PGGM

42

DEEL III

Deel III. Speerpunten voor 2012

Duurzaam ondernemen is een werkwoord. Om bij PGGM de volgende stap te zetten op het gebied van duurzaamheid, hebben we voor 2012 nieuwe doelstellingen en concrete activiteiten benoemd op de vier thema’s van duurzaamheid. We werken uiteraard aan meer initiatieven, maar in dit deel lichten we de elf speerpunten van PGGM toe.

Duurzaam stelsel voor de oude dag

Verantwoord Beleggen

1. Voortouw bij Nieuw Pensioenakkoord

3. Doorontwikkelen verantwoord beleggen

Een waardevolle toekomst betekent allereerst een houdbaar pensioenstelsel. De pijlers onder het stelsel – collectiviteit en solidariteit – zijn het waard om voor te knokken. Want risico’s en kosten delen is beter en goedkoper. Dat wil PGGM behouden. Doel: Wij blijven actief deelnemen aan het debat over de toekomst van de pensioenen en zullen de ontwikkelingen nauwgezet volgen. Het in 2011 gesloten Pensioenakkoord is na de val van het kabinet Rutte op onderdelen losgelaten. De vraag is wat het nieuwe kabinet, na de verkiezingen van september 2012, zal besluiten met betrekking tot de pensioenen. We blijven meepraten, meedenken, adviseren en bewust maken.

Met verantwoord beleggen voor onze klanten hebben we al impact op het verduurzamen van de samenleving. Maar het kan altijd beter. Het doorontwikkelen van ons beleid – in samenspraak met institutionele klanten – kan de impact verder vergroten. Nieuwe ontwikkelingen binnen PGGM maar ook daarbuiten zullen meegenomen worden om het beleid aan te scherpen. Doel: Doorontwikkeling van Verantwoord Beleggen beleid in 2012.

2. Zorgflorijnen In een verzorgingsstaat onder druk door onder andere een terugtredende overheid en vergrijzing, is een samenleving die elkaar ondersteunt van extra waarde. PGGM wil, samen met partners, het gemakkelijker maken dat mensen elkaar helpen. Als formele hulp meer en meer wegvalt, is het duurzaam dat informele hulp gemakkelijker kan worden geboden. Dit faciliteren en stimuleren we middels een soort marktplaats voor de mantelzorg, nu nog ‘zorgflorijnen’ geheten. De lancering vindt plaats op 30 oktober 2012. Doel: Eind 2012 is dit platform succesvol gelanceerd en hebben de eerste participanten zich aangesloten.

43

PGGM

4. Intensiveren verantwoord beleggen en ESG impact Ook in 2012 streven wij naar het vergroten van het bewustzijn over de kansen en risico’s van milieu-, sociale en goed ondernemingsbestuursfactoren in onze portefeuille. Specifieke aandacht gaat uit naar de volgende onderwerpen: ESG-integratie in de strategische asset allocatie, het project ‘Meer Verantwoorde Aandelen portefeuille’, bijdragen aan een duurzame financiële sector, het meten van maatschappelijk toegevoegde waarde en intensiveren van dialoog. Doel: Verder intensiveren van verantwoord beleggen door bovenstaande onderwerpen uit te werken.

Duurzaamheid en onze leden 5. Bespaarzaam.nl

Duurzaamheid bij PGGM zelf

7. Digitaal Uniform Pensioen Overzicht (UPO) PGGM heeft de afgelopen drie jaar behoefte-onderzoek gedaan onder deelnemers van één van haar grootste klanten. Uit de resultaten blijkt dat circa 10% van de deelnemers hun UPO digitaal willen ontvangen en niet meer op papier. 90% wil het vooralsnog digitaal én op papier of alleen op papier ontvangen. PGGM zal in 2012 en 2013 trachten het aantal deelnemers dat de UPO alleen digitaal wil ontvangen, groter te maken. Doel: In 2012 worden de voorbereidingen getroffen voor de digitale verzending van het UPO: de implementatie van de juridische randvoorwaarden, ICT infrastructuur inge richt, de promotie van het digitale UPO en de registratie van de kanaalvoorkeur van deelnemers. In 2013 start de eerste gescheiden verzending van digitale en papieren UPO’s.

6. Eigen impact verkleinen

8. Duurzaam mobiliteitsbeleid

PGGM wil de negatieve impact van haar bedrijfsvoering verder verlagen. Door schonere mobiliteit en minder energieverbruik, verminderen we onze CO2-uitstoot. Om de volgende stap te kunnen zetten is het noodzakelijk om nog meer inzicht te hebben in kwantitatieve gegevens van onder andere CO2-uitstoot. Zo wordt het verbeter potentieel inzichtelijk.

PGGM wil de impact van haar bedrijfsvoering verlagen, door naar minder CO2-uitstoot te streven en alternatieven aantrekkelijker te maken. PGGM stuurt in de keuzevrijheid van de medewerkers door middel van positieve prikkels. Thuiswerken dan wel spitsvrij reizen ondersteunt filevermijding en levert daarmee een bijdrage aan duurzaamheid. Doel: Vanaf juni 2012 zal iedere medewerker een zogeheten mobiliteitsbudget ontvangen, waarmee hij/zij zelf keuzes kan maken in de wijze van werk-woonverkeer. In het mobiliteitsbeleid zijn zaken opgenomen als maximering van CO2-uitstoot per km voor leaserijders, beperkte kilometervergoeding voor reizen met de auto en volledige vergoeding bij reizen met het openbaar vervoer en een extra kortingsactie op fietsen die worden aan geschaft via de fiscale regeling. Daarnaast zal PGGM mee doen aan de campagne ‘rijd 2 op 5’ (stimuleren van automobilisten om twee dagen per week met de – elektrische – fiets naar het werk te komen). PGGM organiseert ter introductie van haar nieuwe mobiliteitsbeleid een Mobiliteitsmarkt voor haar medewerkers om kennis te maken met de verschillende manieren van vervoer.

Duurzame inkoop Eind 2012 hebben we: 10 uitgangspunten voor Duurzaam Inkopen. criteria opgesteld voor 2 tot 3 belangrijke productgroepen. duurzaamheid opgenomen in business cases en besluitorganen. Facilities Eind 2012 hebben we: een CO2 footprint. een energielabel voor zowel de oud- als de nieuwbouw. ICT Eind 2012 hebben we: een meetsysteem geïmplementeerd, zodat gestart kan worden met een nulmeting en zichtbaar wordt welke componenten als eerste in aanmerking komen voor verduurzaming.

PGGM

44

DEEL III

PGGM wil haar grote ledenbestand inzetten om de leden zowel een bijdrage te laten leveren aan reductie van CO2-uitstoot als het verlagen van de eigen energie rekening. Een baanbrekend idee is om de noodzakelijke investeringen te voorfinancieren uit een fonds en dat terug te laten betalen met (een deel van) de energie besparing. Zo worden CO2-uitstoot en de energierekening verlaagd. PGGM verkent deze aanpak samen met onder andere Rabobank, ASN en TNO. Doel: Eind 2012 nemen we, na een periode van verkenning en procesontwerp, een go/no go beslissing.

vooronderzoek gedaan naar hergebruik van warmte uit het datacentrum. het datacentrum in Zeist gehalveerd en aanpassingen gedaan in de datacentra zelf, zoals koude straten en het uitzetten van niet in gebruik zijnde servers. vooronderzoek laten doen naar duurzame software ontwikkeling door studenten van de Universiteit van Tilburg.

9. Kamer van Coöperatie Vanuit onze overtuiging dat de coöperatie een duurzame ondernemingsvorm is, willen we met partners nieuwe coöperaties helpen ontstaan en helpen begeleiden. Doel: Eind 2012 wordt de Kamer van Coöperatie door 5 organisaties opgericht (TiasNimbas, Achmea, Rabobank, ZLTO en PGGM). Na de officiële start zal de Kamer van Coöperatie initiatieven gaan begeleiden. Eind 2013 hebben we minstens 20 trajecten begeleid.

10. Duurzaamheid incorporeren in de afdelingsen individuele doelstellingen Omdat duurzaamheid volledig tot zijn recht moet komen als belangrijk ankerpunt van PGGM, is het opnemen van de duurzaamheidsambitie in de doelstellingen een logische stap. Doel: In 2012 gaan we duurzaamheid opnemen in de doelstellingen, op afdelingsen individueel niveau, voor de jaarplannen 2013.

11. Verantwoording en communicatie resultaten duurzaamheid 2012 In 2013 zullen we ons verantwoorden over de behaalde resultaten op het gebied van duurzaamheid in 2012. Op dit moment staat nog niet vast of dit zal gebeuren in de vorm van een apart duurzaamheidjaarverslag, zoals dit jaarverslag, of dat er één overkoepelend jaarverslag uitgebracht zal worden, inclusief duurzaamheid.

45

PGGM

Nawoord

In dit Jaarverslag Duurzaamheid hopen we u inzicht te hebben gegeven in onze visie op en concrete invulling van duurzaamheid door PGGM. Duurzaamheid is direct gerelateerd aan onze kern, aan wie we zijn en aan wat we dagelijks willen betekenen. Voor de maatschappij in het algemeen en voor onze klanten, deelnemers, leden en medewerkers in het bijzonder. We hebben in 2011 een versnelling gerealiseerd op het gebied van duurzaamheid. Maar we beseffen ons ook dat duurzaamheid een continu proces is en dat er nog veel te verbeteren valt. Ik nodig u dan ook graag uit om suggesties voor verbeteringen te geven (via e-mail: [email protected]), zodat we samen die waardevolle toekomst vormgeven. Met respect voor mens en omgeving. Met vriendelijke groet, Martin van Rijn, CEO PGGM Juni 2012

Global Reporting Initiative (GRI)

Het Jaarverslag Duurzaamheid bij PGGM is opgebouwd volgens de G3.1-richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI), de internationaal gehanteerde richtlijnen voor rapportage van duurzaamheid. Inclusief het sector supplement voor financiële dienstverleners (FSSS). Verslaglegging volgens GRI draagt bij aan uniformiteit, transparantie en integriteit van communicatie over duurzaamheid. Voor 2011 voldoen we aan GRI-niveau C. Een overzicht van de GRI indicatoren is opgenomen in de bijlage.

PGGM

46

Bijlage – GRI index

Onderdeel 1. 1.1

Beschrijving Visie en strategie Een verklaring van de Management Board/Directievoorzitter over de relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie

2. 2.1

Organisatieprofiel Naam van de organisatie

2.2

Voornaamste merken, producten en/of diensten

2.3

Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van divisies, werkmaatschappijen, dochterondernemingen en samenwerkingsverbanden

2.4

Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie

2.5

Het aantal landen waar de organisatie actief is en namen van landen met grootschalige activiteiten of specifieke relevantie voor de duurzaamheidskwesties die in het verslag aan de orde komen Eigendomsstructuur en de rechtsvorm

2.6

2.7

Afzetmarkten (geografische verdeling, sectoren die worden bediend en soorten klanten/ begunstigden) Omvang van de organisatie

2.8 2.9 2.10

Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat betreft omvang, structuur of eigendom Onderscheidingen die tijdens de verslagperiode werden toegekend

3. 3.1 3.2 3.3 3.4

Verslagparameters Verslagperiode Datum van het meest recente verslag Verslaggevingscyclus (jaarlijks, tweejaarlijks, etc) Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan

3.5

Reikwijdte en afbakening van het verslag Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag

3.6

Afbakening van het verslag

3.7 3.8

Specifieke beperkingen voor de reikwijdte of afbakening van het verslag Basis voor verslaggeving over samenwerkingsverbanden, dochterondernemingen in gedeeltelijk eigendom, gehuurde faciliteiten, uitbestede activiteiten of andere entiteiten Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen van eerder verstrekte informatie Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes ten aanzien van reikwijdte, afbakening of meetmethoden die voor het verslag zijn toegepast

3.10 3.11

3.12

4. 4.1

47

PGGM

Verwijzing (paragraaf) Visie + Voorwoord CEO

Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst + Deel II, thema 4, duurzaamheid bij PGGM zelf Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst + Deel II, thema 2, verantwoord beleggen Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst + Deel II, thema 4, duurzaamheid bij PGGM zelf Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst n.v.t. Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Onze medewerkers centraal)

Voorwoord CEO n.v.t. – eerste duurzaamheidverslag Voorwoord en nawoord Nawoord

Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst (Duurzaamheid als kern van een waardevolle toekomst) Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst (Duurzaamheid als kern van een waardevolle toekomst) Voorwoord CEO Voorwoord + door hele verslag n.v.t. – eerste duurzaamheidverslag n.v.t. – eerste duurzaamheidverslag

GRI Inhoudsopgave Tabel waarin staat waar in het verslag de standaardonderdelen van de informatievoorziening te vinden zijn

Bijlage: GRI index

Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het hoogste bestuurslichaam en verantwoordelijk zijn voor specifieke taken, zoals het bepalen van de strategie of het overzicht over de organisatie

Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Corporate governance)

4.2 4.3 4.4

Geef aan of de voorzitter van het hoogste bestuurslichaam eveneens een leidinggevende functie heeft Voor organisaties met een enkelvoudige bestuursstructuur: vermeld het aantal onafhankelijke en/of niet-leidinggevende leden van het hoogste bestuurslichaam Mechanismen die aandeelhouders en medewerkers de gelegenheid geven om aanbevelingen te doen aan of medezeggenschap uit te oefenen op het hoogste bestuurslichaam

4.14

Overleg met belanghebbenden Lijst van groepen belanghebbenden die de organisatie heeft betrokken

4.15

Basis voor inventarisatie en selectie van belanghebbenden die moeten worden betrokken

Economische prestatie-indicatoren EC1 Directe economische toegevoegde waarden, waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, donaties, ingehouden winst en betalingen aan kapitaalverstrekkers en overheden EC2 Financiële implicaties, risico's en kansen klimaatverandering Milieuprestatie-indicatoren Energie EN3 Direct energieverbruik

EN5

Energiebesparing door efficiency verbeteringen

EN16

Uitstoot Totale directe en indirecte emissie van broeikasgassen naar gewicht

EN18

Initiatieven om broeikasemissies te reduceren naar gewicht

Sociale prestatie-indicatoren Medewerkers LA1 Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio LA 7

Ziekteverzuim en eventuele ongevallen

LA13

Samenstelling bestuurslichamen en onderverdeling van medewerkers per categorie naar geslacht, leeftijdsgroep, het behoren tot bepaalde maatschappelijke minderheid

SO1

Maatschappij Programma's voor maatschappelijke betrokkenheid

Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Corporate governance) Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Corporate governance) Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Corporate governance)

Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst (Stakeholders) Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst (Stakeholders)

Voorwoord + Deel I, PGGM en een waardevolle toekomst Deel II, thema 2, Verantwoord Beleggen

Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (We ondernemen zelf op een duurzame manier) Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (We ondernemen zelf op een duurzame manier)

Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (We ondernemen zelf op een duurzame manier) Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (We ondernemen zelf op een duurzame manier)

Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Onze medewerkers centraal) Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Onze medewerkers centraal) Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Onze medewerkers centraal)

Deel II, Thema 4, Duurzaamheid bij PGGM zelf (Maatschappelijke betrokkenheid)

Financial Services Sector Supplement (FSSS) FS1 Beschrijving van het beleid met specifieke milieu- en sociale componenten toegepast op de business lines FS2 Beschrijving van de procedures voor het onderzoeken en beoordelen van milieu- en sociale risico’s in de business lines voor elk beleid FS3 Beschrijving van proces(sen) voor het monitoren van de implementatie van en voldoen aan milieu- en sociale eisen, opgenomen in overeenkomsten of transacties

Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen (PGGM en verantwoord beleggen) Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen (PGGM en verantwoord beleggen) Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen (PGGM en verantwoord beleggen, gerichte ESG beleggingen en dialoog) FS5 Interacties met klanten en andere belanghebbenden over milieu- en sociale risico’s en kansen Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen (PGGM en verantwoord beleggen, dialoog) FS7 Monetaire waarde van producten en diensten van elk bedrijfsonderdeel die sociale toegevoegde Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen waarde hebben (PGGM en verantwoord beleggen, gerichte ESG beleggingen) FS8 Monetaire waarde van producten en diensten van elk bedrijfsonderdeel die toegevoegde waarde Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen hebben voor het milieu (PGGM en verantwoord beleggen, gerichte ESG beleggingen) FS10 Percentage en aantal bedrijven in het portfolio met wie is gecommuniceerd over milieu- en Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen sociale aspecten (PGGM en verantwoord beleggen, dialoog) FS11 Percentage van het vermogen waarop een positieve en negatieve milieu- en sociale screening Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen van toepassing is (PGGM en verantwoord beleggen, ESG factoren in alle beleggingen) FS12 Milieu- en sociale aspecten in het stembeleid voor aandelen waar stemrecht of stemadvies Deel II, Thema 2, Verantwoord Beleggen voor geldt (PGGM en verantwoord beleggen, stemrecht) De volgende indicatoren van het sector supplement zijn niet van toepassing of relevant voor de aard van de activiteiten van PGGM: FS4, FS6, FS9, FS13, FS14, FS15 en FS16

PGGM

48

Colofon

PGGM Noordweg Noord 150 Postbus 117 3700 AC ZEIST www.pggm.nl

Coördinatie en eindredactie PGGM Programmamanager Duurzaamheid, Henriette Davelaar [email protected]

Ontwerp Grafisch ontwerp PI&Q, Zeist

Tekst PGGM

Beschikbaarheid Dit Jaarverslag Duurzaamheid is beschikbaar op www.pggm.nl en kan in gedrukte versie worden opgevraagd bij PGGM.

Drukwerk Drukkerij Atlas, Soest Dit Jaarverslag Duurzaamheid is gedrukt op FSCgecertificeerd papier.

49

PGGM

pggm.nl

Een waardevolle toekomst, met respect voor mens en omgeving

12-4939 juni 2012

Duurzaamheid bij PGGM - 2011

pggm.nl Een waardevolle toekomst, met respect voor mens en omgeving

Recommend Documents