IV
PETER VAN DER ZANDEN
26
27
Accountants komen van Venus, advocaten komen van Mars
&
De advocaat de accountant Advocaten ervaren bedrijfseconomie en meer in het bijzonder accountancy doorgaans als een noodzakelijk kwaad. Accountants zijn mannen in slechte pakken en overhemden met korte mouwen met een ongezonde obsessie voor cijfers, zo is het beeld. Kortom, accountancy is niet iets om je voor de lol mee bezig te houden. De kennis van accountancy is dan ook bij veel juristen betrekkelijk gering. Bij lezingen gebruik ik, om dit laatste te demonstreren, vaak de anekdote van de president in kort geding in Amsterdam die, toen tijdens de zitting een balans werd overgelegd, de verzuchting slaakte dat hij dit stuk zo vlug niet kon beoordelen, maar dat hem het buitengewoon verdacht voorkwam dat linksonder en rechtsonder exact het zelfde bedrag stond.
Peter van der Zanden1
ENIGE OBSERVATIES MET BETREKKING TOT
In mijn inaugurale rede op Nijenrode2 heb ik een poging
RECHT EN ECONOMIE
gewaagd een oorzaak voor de tegenstelling aan te wijzen.
Het recht reguleert maatschappelijke verhoudingen. Een zeer
De functie van accountant is gericht op het verschaffen van
aanzienlijk deel van die verhoudingen zijn van economische
zekerheid (met betrekking tot financiële verantwoordingen).
aard. Prof. mr. Schoordijk hield in Tilburg zijn rechtenstudenten
Zijn opleiding is over het algemeen leerstellig / dogmatisch.
steeds voor dat indien partijen een schriftelijke overeen-
Hij zal dientengevolge over het algemeen zijn opvattingen
komst hebben waaruit niet duidelijk wordt wat partijen in
met een zekere stelligheid neerzetten. Argumenteren is geen
economische zin hebben beoogd, partijen slechts beschik-
onderdeel van zijn opleiding. Schriftelijke onderbouwingen
ken over een vodje papier. Ik zou daar het tegenovergestelde
van zijn opvattingen zijn in het algemeen summier. De opleiding
aan toe willen voegen: wanneer men in het maatschappelijk
van de advocaat is er een met een sterke dialectiek. Stand-
verkeer in economische zin iets wil bewerkstelligen men
punten worden steeds van verschillende kanten belicht en
gebruik zal moeten maken van hetgeen het recht aan instru-
beargumenteerd. De advocaat leeft met onzekerheid tot
menten biedt.
dat een rechter in een zaak beslist. Zijn opleiding is gericht op het vanuit algemene en bijzondere rechtsbeginselen
De functie van het recht is ondermeer om in geval van conflicten
argumenteren en overtuigen dat zijn standpunt het juiste is.
waarbij betrokkenen niet tot een oplossing kunnen komen, een oplossing op te leggen. Het merendeel van de conflicten
Door deze verschillende achtergronden is begrijpelijk dat de
komt voort uit een economische belangentegenstelling. Dit
communicatie tussen accountants en juristen nog weleens
impliceert dat wanneer je de achtergronden van een conflict
stroef wil verlopen. Daar bovenop komt dat de taak van
goed wilt begrijpen, je de economische belangentegenstelling
de advocaat is om een partijbelang te dienen. Zijn visie is
moet kunnen analyseren. Daarvoor is economische kennis
dus altijd gekleurd. De taak van de (controlerend) accountant
noodzakelijk. Als je de economische verhoudingen in kaart
is om een algemeen maatschappelijk belang te dienen.
wilt brengen, bijvoorbeeld om er verslag over te doen, dan
Daarbij hoort een zo objectief mogelijke benadering.
is essentieel om naast de verhoudingen met betrekking
Rondom een concrete casus kan dit verschil in positie
tot feitelijkheden, ook de juridische verhoudingen scherp
tezamen met het eerdergenoemde verschil in oriëntatie
in beeld te hebben. Deze verhoudingen regelen vaak de
van de opleidingen, tot spanningen en misverstanden lijden.
(economische) gevolgen van de feitelijkheden.
In het navolgende zal hier nog bij worden stil gestaan.
Ik bepleit daarom dat recht en economie dicht bij
ENIGE OBSERVATIES MET BETREKKING TOT
elkaar blijven.
INTERNATIONALE INVLOEDEN OP HET ACCOUNTANTSVAK EN HET ADVOCATENVAK
ENIGE OBSERVATIES MET BETREKKING TOT DE
Een van de markante verschillen tussen het accountantsvak
BEOEFENAREN VAN VAKKEN IN HET RECHT EN DE
en het advocatenvak is de internationale invloed op de
BEDRIJFSECONOMIE
beroepsuitoefening.
Zoals gesteld vul ik gemakshalve voor beroepsbeoefenaren in de bedrijfseconomie ‘accountants’ in. Als beoefenaren
Accountants zijn al heel vroeg meegegaan in de globalise-
van vakken in recht neem ik als voorbeeld de advocaat.
ring; zij gingen er als een van de eerste dienstverleners
Zoals hiervoor reeds opgemerkt lijkt een belangrijk deel van
toe over de dienstverlening aan cliënten die internationaal
de juristen een zekere aversie te hebben tegen accountancy
opereerden of internationaal gingen opereren ook internationaal
en daarmee ook tegen de accountants. Omgekeerd lijkt het
aan te bieden. Omdat Nederlandse bedrijven tot de eerste
merendeel van de accountants een hekel aan recht en
behoorden die echt internationaal hun activiteiten ontplooiden
daarmee aan juristen te hebben. Zelfs als je een advocaat
waren het ook vaak Nederlandse accountantskantoren
en een accountant samen aan de bar zet, dan slaat de
die het initiatief namen tot internationale samenwerking.
conversatie doorgaans toch nog snel dood. De advocaat
Daarbij werden aanvankelijk eigen kantoren in het buitenland
Dit alles geldt niet voor mr. Mart Franken. Hij heeft juist altijd
het gebied op het snijvlak tussen economie en recht, hebben
zal de accountant een ‘cijferkonijn’ vinden. De accountant
geopend. Vervolgens werd samenwerking met lokale kantoren
wel een grote belangstelling gehad voor juist het facet van de
we elkaar daar vaak mogen ontmoeten. Reden voor mij
de advocaat slechts een ‘letterknechter’. Maar niet alleen in
gezocht. Binnen de gevormde samenwerkingsverbanden
advocatuur waar recht en economie elkaar raken. Dat blijkt
om dit aspect juist in een liber amicorum voor hem nader
de bar, ook daar buiten in het professionele leven, lijkt de
werden Amerikaanse en Engelse kantoren door hun omvang
ondermeer uit zijn jarenlange lidmaatschap van Insolad en
uit te werken. Hoewel de bedrijfseconomen mij dit niet
communicatie nogal eens te wensen over te laten. De vraag
vaak uiteindelijk dominant. Gaandeweg werden de kantoren
zijn betrokkenheid bij het oprichten van de Vereniging
zullen vergeven zal ik in het betoog bedrijfseconomen en
is of die ‘miscommunicatie slechts gelegen is in vooroordelen
internationaal geïntegreerd. Uiteindelijke zijn er vier grote
Jaarrekeningenrecht. Aangezien ook ik graag verkeer in
accountants gemakshalve gelijk stellen.
over en weer. Ik denk het niet.
accountantskantoren en negen middelgrote kantoren in
Prof. dr. mr. P.M. van der Zanden RA is oud-vennoot van Ernst & Young Accountants en daarnaast ondermeer emeritus hoogleraar accountancy aan de universiteit van Tilburg.
1
28
Zanden, P.M. van der , Verslaggeving omrent Onderneming of Vennootschap (kiezen of Delen), Inaugurale rede 8 mei 1992, Breukelen, Nyenrode university.
2
29
Nederland die nadrukkelijk internationale verbindingen
voor de handhavingmaatregel nogal eens gezocht in een
posities van betrokken partijen. Hij zal dit doen aan de hand
te worden. Het zijn vaak onzichtbare hinderpalen. Daar
hebben. Bij de zogenaamde “Big Four” kan van Amerikaanse
verwijzing naar talrijke detailbepalingen.
van beschikbare documentatie en overleg met de opdracht-
waar het zichtbaar wordt, wordt vaak, afhankelijk van wie
gevende partij. Uitgaande van de stelling dat vele conflicten
de leiding in de samenwerking heeft, gekozen voor een
Omdat de wetgeving die juristen gebruiken en de instituties
hun oorzaak vinden in een economische belangentegenstel-
formulering in een economische dan wel juridische richting.
De advocatuur heeft in kantoorverband vaak de ontwikkelingen
waar langs deze wetgeving tot gelding wordt gebracht in
ling zou het voor de hand liggen dat in de analyse de
Het verschil in benadering en analyse wordt doorgaans niet
in de accountantssector met een vertraging van circa tien
eerste instantie nationaal zijn, is de internationale invloed
advocaat de nadruk op die economische tegenstelling
geadresseerd, terwijl dat voor een onderling begrip nu juist
jaar gevolgd. Inmiddels bedienen ook advocaten door middel
in hun vakgebied niet zo sterk waarneembaar. Dit laat
zou leggen. Advocaten hebben in hun opleiding echter
wel noodzakelijk is. Ik noemde hierboven al de hinderpaal,
van internationale samenwerkingsverbanden hun cliënten
onverlet dat geconstateerd kan worden dat internationale
weinig tot geen kennis aangereikt gekregen om dergelijke
die gelegen is in het feit dat de advocaat nadrukkelijk een
over de gehele wereld. Ook in de advocatuur is mede
overeenkomsten steeds vaker worden opgemaakt volgens
analyses te maken. Een gevolg daarvan is dat in gerechtelijke
partijbelang vertegenwoordigt terwijl de ingeschakelde
hierdoor een aanzienlijke schaalvergroting opgetreden.
Angelsaksische regels. Het feit dat Nederland een open
procedures en in juridische advisering niet altijd de kern
accountant, gegeven zijn rol, een onpartijdig oordeel hoort
En ook in de advocatuur zijn in deze ontwikkeling de
contractenrecht heeft en de nationale regels in beginsel
van het geschil wordt geraakt. Men schampt als het ware
te geven. Een andere belangrijke hinderpaal is het feit dat
Angelsaksische kantoren inmiddels dominant.
slechts aanvullend zijn, maken deze praktijk mogelijk. Niets
langs de kern af. Dit is soms nadrukkelijk in processtukken,
advocaten bij de beoordeling van financiële gegevens
verzet er zich tegen om in een overnameovereenkomst
in vraagstellingen op zitting en in pleidooien te merken.
vanuit hun achtergrond geneigd zijn zich te focussen op
Er is echter een belangrijk onderscheid: de regelgeving
garanties naar Angelsaksische snit op te nemen. Onduidelijk
Er komen in dergelijke documenten dientengevolge nog al
de balansposities. Hierin worden in hun ogen de bezittingen
met betrekking tot accounting en accountancy is inmiddels
is nog of er op dit terrein van assimilatie of van het overnemen
eens irrelevante of zelfs onjuiste opmerkingen voor.
en schulden weergegeven; categorieën die de advocaat
voor een groot deel internationaal ontworpen. Gegeven de
van buitenlands recht sprake is. Zo is het in de overname-
Angelsaksische dominantie is deze regelgeving de facto
praktijk niet ongebruikelijk geheel Engelstalige overeenkomsten
Accountants zijn over het algemeen in staat tot de (economi-
de vraagstelling geneigd zijn naar de resultatenrekening en
Angelsaksische regelgeving zowel naar inhoud als naar de
met Angelsaksische rechtsbegrippen op te maken zelfs indien
sche) kern van een vraagstuk te geraken door analyse van de
de kasstromen te kijken waarbij voor hem de balans dan
vorm. Zo bestaan er inmiddels International Financial Reporting
daarin Nederlands recht van toepassing wordt verklaard.
economische verhoudingen. Zij vertonen echter de neiging
een staat met ‘accruals’ (toegerekende en toe te rekenen
de juridische verhoudingen niet voldoende gedetailleerd en
kasstromen) is. Indien dit verschil niet wordt benoemd, ontstaat een Babylonische spraakverwarring.
kantoren worden gesproken.
Standards die circa 3000 bladzijden tekst omvatten en 3
begrijpt en beheerst. Een accountant zal, afhankelijk van
geheel op Angelsaksische regelgevingmethoden zijn
Waarin de ontwikkelingen wel in beide beroepsgroepen het
diepgaand in hun analyses te betrekken waardoor soms
gebaseerd. Een van de problemen die zich daarbij voordoet
zelfde zijn is in de inrichting en organisatie van de kantoren,
essentiële elementen met betrekking tot de economische
is dat binnen het afwijkende Continentaal-Europese
zij het dat de advocaten hier weer circa tien jaar achterlopen
posities in de analyse worden gemist. Oorzaak hiervan is de
Ook de wijze van omgaan met regelgeving kan een hinder-
rechtssysteem met zijn eigen vorm van regelgeving,
op de accountancy sector. Zowel in de advocatuur als
gebrekkige juridische kennis waarover accountants beschikken.
paal vormen. Advocaten zullen overeenkomsten en wet- en
deze uitgebreide regels op dezelfde wijze lijken te worden
de accountancy hebben de Amerikaanse ‘mores’ met
In hun opleiding wordt slechts op zeer oppervlakkige wijze
regelgeving interpreteren met alle hun ten dienste staande
toegepast als de kernachtige wetteksten uit de eigen
grote inkomensverschillen, equity- en salary-partners,
aandacht aan recht besteed. Ook de duiding van bepaalde
methoden. Zij zullen dat doen vanuit het partijbelang
rechtscultuur. De beroepsregels die in Nederland voor
kantoormanagers en bestuurders die boven de ‘mede-maten
juridische verschijnselen is vaak te oppervlakkig. Dit laatste
Accountants zijn mede onder invloed van de Angelsaksische
accountants gelden en die circa 1500 bladzijden omvatten,
zijn gesteld, wel ingang gevonden te hebben. Door buiten-
wordt behalve door de op dit punt gebrekkige opleiding
regelgeving geneigd tot grammaticale interpretatie.
zijn een vertaling van de regels van de International Auditing
staanders lijkt gesuggereerd te worden dat dit soms ten
mede veroorzaakt door het feit dat accountants vaak in een
Bovendien zullen accountants daar waar de advocaat in
and Assurance Standards Board (IAASB) van de International
koste van de van de (intellectuele) onafhankelijkheid van de
internationale omgeving opereren. De juridische verschijnselen
het kader van de behartiging van het partijbelang een voor
Federation of Accountants (IFAC) en zijn in belangrijke mate
inmiddels beroepsbeoefenaren gaat, die de kern van het
uit de ene jurisdictie worden dan zonder veel kennis en
een partij verdedigbare interpretatie kiest, bij de interpretatie
gebaseerd op de regels uit de VS.
vrije beroep vormen.
inzicht in de daaruit voortvloeiende economische verhoudingen
van regels het maatschappelijk belang zoals zij dat zien,
door hen ‘vertaald’ in uit een andere jurisdictie afkomstig
in het oog wensen te houden.
4
Door het feit dat accountants dagelijks met de hiervoor
ANALYSE VAN DE GEVOLGEN VOOR
genoemde ‘accounting’ en ‘auditing’-regels moeten werken
GESCHILLENBESLECHTING EN JURIDISCHE
worden zij in hun denken en doen, deels onbewust door
ADVISERING VAN DE VOORGAANDE OBSERVATIES
Daarnaast speelt dat accountants hun analyses veelal
voorbeelden van wat er mis kan gaan in de samenwerking
gebrek aan juridische kennis, sterk beïnvloed door de
De voorgaande observaties zouden kunnen worden weer-
niet helder kunnen verwoorden. Tot de opleiding en de
tussen juristen en accountants. Hoewel – of misschien
verschillen die bestaan tussen het Continentaal-Europese
gegeven met een variant op de zegswijze uit genderstudies:
ervaring van accountants behoort niet het opstellen van een
moet ik stellen juist omdat – deze opsomming een hoog
en het Angelsaksische rechtssysteem. Er zijn tenminste
‘accountants komen van Venus, advocaten komen van Mars’.
beredeneerd verslag, waarbij de opdracht wordt verwoord,
anekdotische gehalte heeft, meen ik dat het toch inzicht
twee belangrijke effecten aan te wijzen. Allereerst menen
Uit het bovenstaande kan in ieder geval geconstateerd
de bronnen waarvan gebruik is gemaakt worden benoemd,
geeft in het probleem dat ik tracht te omschrijven.
accountants dat de instructies dezelfde betekenis hebben
worden dat de communicatie tussen advocaten en accoun-
de overwegingen worden gegeven, en de conclusies
als de formele wetgeving in Nederland. In de tweede plaats
tants een belangrijk aantal potentiële hinderpalen bevat. Het
gemotiveerd worden weergegeven. Voor juristen is het
ENIGE PRAKTIJKVOORBEELDEN
ontstaat door die zeer uitvoerige regelgeving de wens om
feit dat beide beroepsgroepen weinig van de achtergronden
opstellen van dergelijke stukken (memories e.d.) daarentegen
Overnamepraktijk
voor iedere voorkomende situatie een instructie (standard)
van elkaars vak kennen en de invloeden daarop, maakt het
de kern van hun beroepsuitoefening. Daarin blijkt echter vaak,
Bij een overname zijn vrijwel altijd advocaten en accountants
te krijgen. Ook de toezichthouder op de accountants en de
gemeenschappelijk werken aan (juridische / economische)
zoals hiervoor gesteld, dat hun kennis van economische
betrokken. De waarde van een onderneming wordt – zeer
accountancy, de Autoriteit Financiële Markten (AFM) wekt
vraagstukken vaak tot een probleem.
redeneringen erg beperkt is.
algemeen gesteld – berekend op basis van de toekomstige
verschijnselen die andere economische gevolgen hebben. Hieronder bespreek ik een aantal aan de praktijk ontleende
de indruk onder deze invloed te staan. Bij het uitvoeren van
winstpotentie /vrije kasstroom. Accountants doen onderzoek
hun toezichthoudende functie wordt in ieder geval, zodra tot
De advocaat zal zich bij zijn aanpak van een vraagstuk veelal
Als advocaten en accountants samenwerken, blijken de
naar de financiële positie van de over te nemen vennoot-
handhavingmaatregelen wordt overgegaan, de motivering
richten op het maken van een juridische analyse van de
hiervoor genoemde verschillen vaak onvoldoende onderkend
schap en naar de verwachtingen. Advocaten leggen de
2013 International Financial Reporting Standards IFRS® (Red Book) 978-1-907877-77-3 SET. Rapport AFM: Prikkels voor kwaliteit accountantscontrole – Een verkenning ; 6-10-2011.
3
30
4
31
overname met de daarbij behorende garanties in overeen-
Faillissementspraktijk
aspecten (terzijde) in zijn rapport wijst, besluit de rechter,
waardeontwikkeling na het moment van het indienen van het
komsten vast. De waardebepaling van ondernemingen wordt
De curator wil aantonen dat sprake is van wanbeleid
mede omdat de advocaten aan dit aspect bij gebrek aan
verzoek tot echtscheiding? Indien men zich op het standpunt
veelal gedaan aan de hand van de verwachte vrije kasstroom
omdat er een onjuiste jaarrekening (een jaarrekening met
bedrijfseconomische kennis ter zitting geen aandacht
van half 2008 stelt hoe moeten dan de verwachtingen
(zeg maar wat aan de onderneming op lange termijn kan
een grove fout) bij het handelsregister is gedeponeerd en
besteden, de alimentatie op basis van de gemiddelde winst
worden geformuleerd. Kan een accountant die nu rekent
worden ontrokken zonder de continuïteit in gevaar te brengen).
derhalve in zijn ogen niet aan de publicatieplicht is voldaan.
te bepalen. De ondernemer kan dit niet betalen, na actie van
de ogen sluiten voor hetgeen na het waarderingsmoment is
Deze kasstromen worden met een disconteringsvoet waarin
De ingeschakelde accountant ziet slechts het probleem
het LBIO gaat de onderneming failliet en moeten zowel de
gebeurd? Voor accountants is dit bedrijfseconomisch een
rendementseisen gerelateerd aan de onderneming zijn
van het herstel van fouten in de jaarrekening en zal geen
vrouw als de man zich tot de bijstand wenden. Het gebrek
buitengewoon complex probleem, waarbij met betrekking
verwerkt, teruggerekend (afgerent / gedisconteerd) naar
antwoord geven op de vraag of een “foute jaarrekening”
aan het over en weer begrijpen wat in de vraagstelling
tot allerlei variabelen allerlei tegengestelde argumenten
het overnamemoment.
een jaarrekening is. De advocaat richt zich op het formele
relevant is en watdaaromtrent is het verslag van de accoun-
mogelijk zijn. Advocaten van partijen zijn geneigd slechts
jaarrekeningenrecht, de accountant richt zich op het materiële
tant wordt vermeld, namelijk het verschil tussen de winst in
opportunistische stellingen zonder enige bedrijfseconomische
Opvallend is dat in de door de advocaten opgemaakte
jaarrekeningenrecht. De vraag is gerechtvaardigd wat
het verleden en de toekomstige kasstroom waaruit de
onderbouwing in te nemen in de hoop dat er “iets“ uitkomt
overeenkomsten vaak balansgaranties worden opgenomen
uiteindelijk de doorslag behoort te geven. Bij het verzamelen
alimentatie moet worden betaald, heeft tot gevolg dat een
dat hun cliënt schikt.7 Een discussie tussen goed geïnfor-
met ingewikkelde verrekenclausules met betrekking tot de
van de feiten is echter wel van belang dat vooraf duidelijk is
voor partijen inadequate beslissing tot stand komt. De ‘kip
meerde advocaten en een deskundige zou tot een bevredi-
koopprijs. De koopprijs is echter, zoals gesteld, meestal niet
welke richting gekozen wordt. De curator wenst aan te tonen
met de gouden eieren’ is geslacht.
gende oplossing voor partijen moeten kunnen leiden.
gebaseerd op het eigen vermogen zoals dat uit de balans
dat sprake is van het niet voldoen aan de administratieplicht.
blijkt maar op de vrije kasstroom en een disconteringsvoet.
Buiten de fiscale voorschriften en enkele bepalingen uit het
In het kader van een echtscheiding van een ondernemer
Schadeberekening
Het zou dus voor de hand liggen om een bepaling in de
BW zijn niet veel voorschriften voorhanden. Hij zal derhalve
worden conform het procesreglement, de jaarrekeningen van
In het kader van een onrechtmatige overheidsdaad, het niet
overnameovereenkomst te doen opnemen dat indien blijkt
moeten aantonen dat niet is voldaan aan art. 3.15i BW:
de holding van de man over de laatste drie jaren overgelegd.
verlenen van een vergunning voor de bouw van een nieuwe
dat de informatie met betrekking tot de kasstroom onjuist of
“Een ieder die een bedrijf of zelfstandig een beroep uitoefent,
De man beperkt zich tot de enkelvoudige jaarrekeningen
fabriek, is de overheid schadeplichtig. De tijd tussen het
onvolledig was, een correctie vindt die overeenkomt met het
is verplicht van zijn vermogenstoestand en van alles
van de holding en van een van de dochtermaatschappijen.
moment van het nemen van het onrechtmatige besluit de
verschil in kasstroom en de gebruikte factor. In de formulering
betreffende zijn bedrijf of beroep, naar de eisen van dat
De geconsolideerde jaarrekening dan wel de afzonderlijke
vergunning niet te verlenen en het moment van het definitief
van de garanties lijkt de hiervoor gesignaleerde oriëntatie
bedrijf of beroep, op zodanige wijze een administratie te
jaarrekeningen van de overige dochtermaatschappijen worden
vaststellen dat dit onrechtmatig was beloopt vijftien jaar.
van advocaten op de balans tot uitdrukking te komen. Hier
voeren en de daartoe behorende boeken, bescheiden en
niet overgelegd. Zouden deze stukken wel overgelegd zijn,
Een accountant wordt gevraagd de schade te berekenen.
ligt een taak voor accountants om de advocaten voor te
andere gegevensdragers op zodanige wijze te bewaren,
dan zou blijken dat er een aanzienlijk privé-rekeningcourant-
Vanuit de bedrijfseconomie zijn geen eenduidige theorieën
lichten over de wijze van totstandkoming van de koopprijs en
dat te allen tijde zijn rechten en verplichtingen kunnen
vordering bestond bij een van de dochtermaatschappijen
of methoden bekend die praktische invulling geven aan
de factoren die daarbij een rol hebben gespeeld en waarom-
worden gekend.” Hij verzoekt een accountant zijn oordeel
waarin tal van privé-uitgaven (relevant voor de behoefte-
waardebepalingen in het verleden met behulp van waarde-
trent een garantie op zijn plaats zou zijn. Dit vergt echter wel
te geven of de administratie ‘naar de eisen van het bedrijf’
bepaling van de vrouw) over de afgelopen jaren waren
ringsmethoden die toekomstgericht zijn. Het theoretische
dat er communicatie tussen advocaat en accountant is die
zijn ingericht. De accountant maakt een rapport op waarin
verantwoord. Bovendien zou alsdan blijken dat de man en
probleem is dat de toekomst zich inmiddels gerealiseerd
over en weer wordt werkelijk wordt begrepen.
hij vermeldt dat hij meent dat niet aan de eisen is voldaan,
zijn vriendin zich aanzienlijke voordelen uit de onderliggende
heeft en deze realisatie vrijwel zeker zal afwijken van de
zich beroepend op zijn ervaring. Hij zal in ieder geval niet
vennootschappen lieten doen toekomen (bepalend voor
verwachtingen op enig moment in het verleden. Bijkomend
Bij discussies over de waarde van de knowhow, richt de
naar een bestaand concreet normenstelsel kunnen verwijzen.
de draagkracht van de man). Nu noch de advocaat van de
probleem is dat de accountant de realisatie kent met vaak
advocaat zich op het feit dat de knowhow niet via octrooien
Hoe moet dan de bijdrage van de accountant worden
vrouw noch de rechter naar aanvullende stukken vragen,
ook nog de oorzaak van de afwijkingen van de verwachtingen.
is beschermd. Als iets niet is beschermd, kan het niet
gewaardeerd in geval van verschil van inzicht tussen curator
omdat zij noch vanuit hun opleiding noch van uit hun
De instructies en opmerkingen van de advocaten zijn in een
worden afgedwongen en heeft het in de ogen van een
en failliet? Van de accountant zal ten minste verlangd mogen
ervaring vertrouwd zijn met het omgaan met financiële
dergelijke situatie zeer algemeen en opportunistisch. Voor
advocaat geen, althans beperkte, waarde. De accountant
worden dat hij zijn standpunt uitgebreid (en controleerbaar)
stukken, komt een beslissing tot stand die naar wettelijke
een accountant als deskundige lijkt de enige begaanbare
ziet de post echter als uitgaven die in het verleden zijn
motiveert. De advocaten zullen zich niet slechts op de
maatstaven niet juist is. Het inschakelen van een accountant
weg om eerst overeenstemming over de methodiek te
gedaan en die met de toekomstige verkoop van het
conclusie van de accountant kunnen beroepen.
had deze fouten wellicht kunnen voorkomen, omdat deze op
bereiken. Daarvoor is echter noodzakelijk dat advocaten en
de omissies in de informatievoorziening had kunnen wijzen.
uiteindelijk rechters zich verdiepen in waarderingsmethoden
5
ontwikkelde product moet worden terug verdiend. De kosten moeten met de opbrengsten worden ‘gematcht’ en tot dan
Echtscheidingspraktijk
toe op de balans worden ‘gestald’. Indien deze (onder
In het kader van een echtscheiding waarbij een ondernemer
Een man heeft een adviesbureau. Hij doet begin 2007 een
liggende) visies op een actief niet worden geëxpliciteerd,
is betrokken wordt door de advocaten, conform de oude
verzoek tot echtscheiding. Het adviesbureau heeft in de
blijven advocaat en accountant naast elkaar communiceren
Tremanormen, het gemiddelde resultaat over de laatste drie
voorafgaande jaren prachtige resultaten behaald. Tot het
Corporate litigation
en zal uiteindelijk beslist worden op basis van een half
jaren betrokken in de alimentatieberekening. De betreffende
huwelijksvermogen behoren de aandelen van het advies-
In het kader van een A-B-C- contract met betrekking tot een
inzicht. De advocaat ziet een door een garantie te dekken
ondernemer, werkzaam in de bouw, wordt echter getroffen
bureau. De echtscheiding wordt midden 2008 uitgesproken.
onroerendgoedvennootschap zijn door de respectievelijke
waarde van een actief. De accountant vraagt zich af – indien
door de algehele malaise in de bouw. Bovendien moet hij op
Daarbij worden de aandelen aan de man toegescheiden.
verkopers en de respectievelijke kopers garanties verstrekt
de uitgaven zijn geactiveerd – of duidelijk is of die uitgaven in
basis van de accountingvoorschriften op onderhanden werk
Na de kredietcrisis in 2008 zijn de winsten omgeslagen in
ten aanzien van het eigen vermogen. Tot de passiefposten
de toekomstige kasinstroom van het ontwikkelde product
al winst nemen terwijl de feitelijke betaling van de werkzaam-
verliezen. Het eigen vermogen is ultimo 2012 verdampt. De
behoort – zoals gebruikelijk – een latente belastingschuld
kan worden terugverdiend. Voor hem zit de waarde van
heden veel later plaats vindt. Ondanks het feit dat de als
waarde van de aandelen moet ten behoeve van de verdeling
in verband met een herinvesteringreserve die – niet geheel
de knowhow dan in de toekomstige kasstroom besloten.
deskundige ingeschakelde accountant op deze laatste
worden bepaald. Moet rekening worden gehouden met de
ongebruikelijk – op contante waarde is gewaardeerd.
De disconteringsvoet wordt wel aangeduid als de wacc (weighted average cost of capital) en bestaat uit de kosten van vreemd vermogen en eigen vermogen. Bij deze laatste wordt dan rekening gehouden met de risicovrije rentevoet en een aantal opslagen voor onderkende systematische
5
32
6
en daaraan ten grondslag liggende concepten, zodat het debat op een zinvolle wijze kan plaats vonden.
en niet-systematische risico’s . Deze kan ook als factor worden gebruikt door de reciproque waarde te nemen. 6 Zie Rechtspraak.nl: Rapport Alimentatienormen versie 2012. Dit is de wacc; zie noot 6.
7
33
De laatste koper besluit in zijn hoedanigheid als aandeelhouder
daarbij sprake kan zijn van miscommunicatie. In bijna alle
worden waarbij kennis van het ondernemingsrecht
Advocaten en accountants zouden zich veel meer bewust
een winstuitkering te doen. Dit geeft de belastingdienst
gevallen kan door een goede onderlinge afstemming
noodzakelijk is. Hij moet in staat zijn juridische documenten
moeten zijn van hun, elkaar aanvullende, competenties. Men
aanleiding om te stellen dat de vervanging illusoir is
een meer optimale oplossing worden bereikt. Onder een
te begrijpen en de daaruit voortvloeiende economische
zou elkaar veel eerder moeten kunnen vinden indien er een
geworden en dat het bedrag van de investeringsreserve in
dergelijke oplossing versta ik dan een oplossing waarbij
gevolgen te onderkennen. Dit zal het ook gemakkelijker
probleem wordt voorgelegd. Daarbij is het van belang dat
de heffing wordt betrokken. De advocaat van C spreekt
recht en economie dicht bij elkaar blijven. Dit betekent dat de
maken met juristen te communiceren. Een aspect dat in
advocaten en accountants in hun onderlinge samenwerking
B aan uit hoofde van de garantie waarop de advocaat van B
oplossing economisch adequaat is en juridisch verdedigbaar
dit kader aandacht behoeft, is het feit dat zoals hiervoor
zich wel van de verschillen in beroepshouding en beroeps-
A in vrijwaring oproept resp. aanspreekt uit hoofde van de
en als rechtvaardig wordt ervaren.
beschreven nogal wat regelgeving waar accountants
cultuur bewust zijn. Tot slot is het zo dat ‘the proof of the
mee geconfronteerd worden uit de Angelsaksische wereld
pudding is in the eating’. Het werkelijk samenwerken is wat
garantie. De betrokken advocaten stellen dat de jaarrekening van de onroerendgoedmaatschappij niet juist is opgemaakt
Zoals in het voorgaande reeds is gesteld, is sprake van
afkomstig zijn. Het is noodzakelijk, om deze regels om een
het uiteindelijke begrip onderling moet creëren en moet
door de accountant. Er lijkt hier onbegrip over fiscaliteit en
hinderpalen bij deze samenwerking. De vraag dringt zich
juiste wijze te kunnen interpreteren, om enige basale kennis
duidelijk maken waar advocaten en accountants elkaar
jaarrekeningenrecht bij de advocaten te bestaan. Inschakeling
op of deze hindernissen te slechten zijn? Ik wil proberen
te hebben van de verschillen tussen het Angelsaksische
aanvullen. Dat is in ieder geval niet door recht en economie
van een accountant bij het formuleren van de garantie had
onderstaand daartoe enkele suggesties te doen alhoewel
rechtssysteem en ons eigen rechtssysteem. In de opleidingen
trachten te scheiden, hetgeen naar mijn stellige overtuiging
wellicht dit probleem kunnen voorkomen.
ik niet de illusie heb oplossingen te kunnen geven die alle
is dit nog niet opgenomen.
onmogelijk is, maar juist door ze bij elkaar te houden en in
problemen uit de weg zouden kunnen ruimen. Jaarrekeningenrecht
samenwerking te ervaren dat ze ook bij elkaar horen. Voor advocaten die met ondernemers in contact komen, is
De geconsolideerde jaarrekening van vennootschap A moet
Allereerst de beroepshouding van advocaat en accountant.
het naar mijn oordeel noodzakelijk om elementaire kennis
Afsluitend wil ik opmerken dat het contact met mr. Mart
worden opgemaakt met in achtneming van IFRS. Ook in
Duidelijk is dat de advocaat als partijvertegenwoordiger
van de bedrijfseconomie en de accountancy te hebben.
Franken altijd in de zin als in vorige alinea bedoeld, is
de enkelvoudige jaarrekening wordt IFRS als grondslag
optreedt en als zodanig, binnen zekere ethische grenzen,
Dit betekent dat zij in ieder geval een aantal economische
verlopen. Hij zag de economische betekenis van het recht en
gehanteerd. De jaarrekening wordt opgemaakt op 20 maart
een grote mate van vrijheid heeft bij het ‘inkleuren’ van feiten
basisbeginselen moeten beheersen, bekend behoren te zijn
wilde de economische verschijnselen die hij waarnam graag
2012 en toegezonden aan de AFM. Op 15 mei 2012 is
en omstandigheden. Ook bij de interpretatie van voorschrif-
met waardebegrippen en hoe deze in economische zin
juridisch vorm geven. Wellicht lag de soepele samenwerking
de Algemene Vergadering waarin de jaarrekening wordt
ten kan hij zich op een nog (juist) verdedigbaar standpunt
worden ingevuld. Ook behoren zij in staat te zijn jaarrekeningen
voor een klein deel aan het feit dat ik naast accountant ook
vastgesteld. Tussen het opmaken van de jaarrekening en de
stellen. Van een accountant, zelfs indien deze als partijverte-
te begrijpen en te analyseren en het verband te kunnen
jurist ben, maar zeker is dat het voor een belangrijk deel lag
vaststelling blijkt een ernstige omissie. De geraadpleegde
genwoordiger optreedt, wordt objectiviteit verwacht. De
zien met de onderliggende administratie. Met deze
aan het feit dat Mart een goed gevoel voor economie had
advocaat meent op grond van art. 2: 362 lid 6 BW dat een
accountant mag dus, ook niet als hij door de advocaat
kennis zou het contact met accountants ook veel soepeler
en met de begrippen uit de economie kon spelen, zoals ik
mededeling aan de jaarrekening moet worden toegevoegd
daartoe opgeroepen wordt, standpunten in nemen waarvan
kunnen verlopen.
– zoals boven uiteengezet – alle advocaten toewens.
alvorens deze op de Algemene Vergadering kan worden
hij kan aannemen dat ze de waarheidsvinding in een proce-
behandeld. De accountant die een verklaring heeft gegeven
dure geweld kunnen aandoen. Dit verschil in beroepshou-
bij de opgemaakte jaarrekening, is van oordeel dat hier
ding moeten beide partijen onderkennen en respecteren. Het
sprake is van een jaarrekening ‘authorized for issue’ zoals
feit dat de accountant minder op conflicten en het daaruit
bedoeld in International Accounting Standard 8 Accounting
voortvloeiende analyses van posities en argumenten is
Policies, Changes in Accounting Estimates and Errors . Hij
geschoold behoort hem indien hij zich in situaties waar een
meent op grond van deze standaard, die als kern heeft dat
conflict speelt begeeft, extra alert te maken.
8
fouten nadat de jaarrekening ‘authorized for issue’ is, in de vergelijkende cijfers van het volgende jaar moeten worden
In de opleiding van accountants zou meer aandacht moeten
gecorrigeerd. De advocaat legt aan zijn standpunt ten
zijn voor de eisen van een deugdelijk proces, de bewaking
grondslag dat de art. 2: 362 lid 6 BW een uitwerking is van
en vastlegging daarvan. Op dit moment ligt het accent nog
de goede trouw. De accountant gaat uit van een grammaticale
steeds sterk op het onderkennen van de noodzakelijke eisen
interpretatie van de regels en baseert zich op het feit dat
voor het ‘in control’ hebben van een organisatie en de
door het toezenden van de opgemaakte jaarrekening aan
daarbij behorende administratieve organisatie alsmede op
de AFM deze ‘authorized for issue’ is en dat de IFRS
het opzetten van een deugdelijk onderzoek naar de juistheid
Verordening op grond waarvan IFRS moet worden toegepast
en volledigheid van de cijfers. Het schrijven van een berede-
van hogere orde is en geen ruimte laat voor deze correctie
neerd verslag en het oog hebben voor een ‘due proces’ lijkt
en dat art. 2:362 lid 6 BW in de leden 8 en 9 niet worden
nog te weinig aandacht te krijgen.
genoemd. Hier blijken de verschillen ten gevolge van internationale invloeden.
In de accountantsopleiding hoort naar mijn oordeel substantieel meer recht thuis. Een accountants moet inzicht hebben
34
WAT ZOU ER MOETEN VERANDEREN?
in het rechtssysteem en de verschillen tussen rechtssystemen.
De hiervoor gegeven voorbeelden hebben de bedoeling
Hij moet de hoofdlijnen van het civiele recht, het strafrecht,
duidelijk te maken dat de voorgelegde problemen door de
het bestuursrecht en het fiscale recht kennen, Daarnaast
advocaat en de accountant anders worden benaderd en dat
moet de kennis van het civiele en fiscale recht verdiept
Zie www.ifrs.org.
8
DE ADVOCAAT RICHT ZICH OP HET FORMELE JAARREKENINGENRECHT, DE ACCOUNTANT RICHT ZICH OP HET MATERIËLE JAARREKENINGENRECHT. DE VRAAG IS GERECHTVAARDIGD WAT UITEINDELIJK DE DOORSLAG BEHOORT TE GEVEN.
XL 40
35
