Perkamentproject: Inleiding

1

Perkamentproject: Inleiding Het vervaardigen en gebruiken van hoogwaardig perkament is een oud ambacht dat sterk verbonden is met kloosters en platteland. Streekgebondenheid, platteland, rust en contemplativiteit zijn zachte waarden die in onze haastige samenleving weer als waardevol beleefd worden. Perkament werd veelal gebruikt door kloosters vanwege de zeer hoge levensduur van het materiaal. 8e-eeuwse charters op perkament hebben nog altijd een goede kwaliteit. De chijnsboeken van de Hertogen van, die in de 14e en 15e eeuw jaarlijks door de Meierij meegenomen werden om daarop de chijnsen op te tekenen zien er nog of dat ze gisteren gemaakt zijn. Het maken van perkament én het gebruik van perkament dreigt verloren te gaan, onder andere vanwege het ontbreken van nieuwe hedendaagse gebruiksmogelijkheden. Naar die nieuwe mogelijkheden gaat dit project op zoek. Behalve het creëren van nieuwe gebruiksmogelijkheden en het behoud van de vaardigheid van het perkament maken wordt in dit project met name ook aandacht geschonken aan agrobiodiversiteit. In dit project gaat het om behoud van de zeldzamere rassen zoals het Kempisch Heideschaap, Veluws Heideschaap en natuurlijk ons eigen Kempisch Heideschaap, namelijk schapen die een actieve rol spelen in natuur- en landschapsbeheer. Het gebruik van schapen, met name het gebruik van deze streekeigen rassen die de identiteit van het landschap verrijken kan economisch rendabeler worden of juist mogelijk worden. Nu hebben de huiden van schapen een negatieve waarde, immers ze moeten via de destructor afgevoerd worden. Bij gebruik voor perkamentproductie krijgen ze een positieve waarde. Schapen(de huidenleverancier) als instrument voor landschapsbeheer in combinatie met hernieuwd perkamentgebruik juist dan gaan er mogelijkheden ontstaan om de kloosteridentiteit (perkament) en het landschap (schapen) gezamenlijk te vermarkten waardoor voor de perkamentproducent en voor de schapen houder een businesscase ontstaat.

Het project rondom het Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel wordt financieel gesteund door Stichting Streekrekening Het Groene Woud, De Streekorganisatie Het Groene Woud en De Meierij, Provincie Noord-Brabant, Schatten van Brabant, Stichting tot Behoud Cultureel Erfgoed Liempde, Mr. Paul de Gruyterstichting, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant, en de gemeenten Boxtel, Vught en Sint-Oedenrode. Beeldmerk: Huub Thorissen

2

Beoogde projectresultaten op lange termijn (de start via dit project)  aantal ondernemers maken van schapenhuiden van bepaalde schapenrassen perkament  perkament wordt vermarkt als streekprodukt in diverse regio’s in Nederland (afhankelijk van het schapenras)  Perkament wordt gebruikt voor een aantal vroegere toepassingen (b.v. exclusieve bidprentjes, exclusief behang etc.)  perkament wordt, behalve door uitgevers, gebruikt voor een aantal innovatieve toepassingen.  perkament wordt meer door uitgevers & boekbinders e.d. gebruikt  Producenten van andere streekproducten gebruiken perkament voor een aantal praktische toepassingen.  Op alle heidevelden is een schaapskudde mogelijk vanwege de verhoogde rentabliteit  De populatie van aantal zeldzame huisdierrassen is substantieel toegenomen. Mogelijk benodigde extra partners  Kloosterorden die nu nog veel kennis rondom perkament bezitten (b.v. Norbertinessen in Oosterhout)  Scholen (Helicon, HAS-Den Bosch) als begeleiders van de pilots.  Kloosterorden die nu nog perkament gebruiken in hun zelfstandige uitgeverij (Norbertijnen in Averbode en Heeswijk)  Creatieven & ondernemers uit de streek  Stamboek Kempisch Heideschaap  Cittaslow Alphen Chaam.  Stichting Schaapskooi Schijndel  Design-Academy Eindhoven  Perkamentmaker Henk de Groot van Inden witten Hasewint (http://www.dedas.com/parchment/nl/ ) Beoogde projectresultaten op korte termijn c.q. de producten van dit project  herintroductie ambacht perkament maken  (modern) productieproces van perkament (laten) ontwikkelen  productie van perkament uitproberen op een aantal locaties en ondernemers daarvoor interesseren  workshops “perkament maken” organiseren op een aantal plaatsen  aantal nieuwe toepassingen van perkament via Design-Academy in Eindhoven laten ontwikkelen.  pilot vermarkten van perkamentproducten / evt. marketingonderzoek  Het verbinden van perkamentproductie met zeldzame regionale schapenrassen. Het project rondom het Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel wordt financieel gesteund door Stichting Streekrekening Het Groene Woud, De Streekorganisatie Het Groene Woud en De Meierij, Provincie Noord-Brabant, Schatten van Brabant, Stichting tot Behoud Cultureel Erfgoed Liempde, Mr. Paul de Gruyterstichting, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant, en de gemeenten Boxtel, Vught en Sint-Oedenrode. Beeldmerk: Huub Thorissen

3

 Organiseren publieksactiviteiten waarbij een demonstratie c.q. workshop  

gegeven wordt. Marketing perkament & schapenrassen Combinaties van het bovenstaande.


4

Wat is er al gedaan door Stichting Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel  Gesprek met de Design-Academy & perkamentmaker Henk de Groot van “Inden witten Hasewint”. Hij is erg enthousiast en wil graag meewerken. Welk bedrag is beschikbaar voor de uitvoering van het project? Op dit moment maximaal € 20.000 (inclusief alle kosten, zowel eigen kosten als uitbestede kosten).


5

Bijlage: * Perkament maken (met afbeeldingen): Inden witten Hasewint, Voor perkament gemaakt volgens middeleeuwse receptuur. Z.H. de Groot, Heemraadssingel 255a 3023 CE Rotterdam; telefoon: 010-4253924 http://www.dedas.com/parchment/nl/recept.html Artikel over hem in Trouw, 2009 Perkament maken naar middeleeuwse receptuur Op de gekerfde werktafel van docent Nederlands en perkamentmaker Henk de Groot (54) uit Rotterdam ligt een in het Duits geschreven opdracht van de bibliotheek uit Boedapest tot levering van vellen perkament. “Ik ben heel blij met deze opdracht”, zegt De Groot. “Het idee dat mijn perkament gebruikt zal worden om eeuwenoude boeken uit de bibliotheek van Boedapest te restaureren, spreekt me geweldig aan.” De Hongaarse opdracht is niet de eerste internationale erkenning voor de kwaliteit van De Groots perkament, want eerder gaf hij lezingen in Jeruzalem en Oxford, waar zijn gehoor onder de indruk was van zijn grote - vooral praktische - kennis van perkament. Hij schreef verscheidene artikelen in vakbladen en een bijdrage voor een Duits standaardwerk over perkament. Henk de Groot is de enige Nederlandse perkamentmaker en hij werkt volgens middeleeuwse recepten. Voor alle duidelijkheid: perkament is een met gebluste kalk bewerkte huid die in gespannen staat gedroogd is.Het begon allemaal in 1978, toen De Groot tijdens zijn studie Nederlands in Leiden geboeid raakte door middeleeuwse perkamenten boeken. “Iedere week hadden we als college een zogenaamd 'kijkuur', waar de eeuwenoude boeken en manuscripten te voorschijn kwamen”, vertelt hij enthousiast. “Ik wilde weten hoe perkament gemaakt werd en bovendien wilde ik het zelf ook eens proberen. Het eerste wat ik deed, was zoeken naar middeleeuwse recepten, waarin stond hoe perkament vervaardigd werd. Ik vond een aantal korte recepten en een meer gedetailleerd voorschrift waarmee ik aan de slag kon. Het begin van dat middeleeuwse recept luidt in vertaling zo: 'neem geitevellen en laat ze een dag en een nacht weken in water. Haal ze er dan uit en spoel ze tot het water helder blijft. Maak een heel nieuw bad van niet al te verse kalk en water en meng dit heel goed door elkaar, zodat het een dikke vloeistof wordt. Doe de huiden erin, aan de vleeszijde samengevouwen. Roer twee- of driemaal per dag met een stok, gedurende acht dagen en 's winters tweemaal zo lang. Dan moet je de huiden eruit halen en ontharen'.'' “Ik weet nog goed dat ik een kalfshuid kreeg van een vriend en het recept probeerde”, vervolgt De Groot. “Uit de bouw haalde ik gebluste kalk en maakte het mengsel. Iedere dag voelde ik of de haren van de huid al loslieten. Het was voor mij een sensatie, toen ik na een week de haren eraf kon schrapen. Daarna volgde ik de rest van het recept: 'gooi de inhoud van het bad weg en herhaal het proces met dezelfde hoeveelheden water en kalk. Leg de huiden in het kalkwater en roer eenmaal per dag gedurende acht dagen, zoals eerst. Haal ze er dan uit en spoel tot het water tamelijk schoon blijft. Leg de huiden dan in een ander bad met schoon water en laat ze twee dagen staan. Haal ze er dan uit, maak de touwen vast en span ze op een raam. Droog ze, schraap ze dan af met een scherp mes, waarna ze twee dagen in de schaduw moeten staan. Bevochtig ze met water en schuur de vleeskant met puimsteenpoeder. Besprenkel ze na twee dagen weer met water en maak de vleeskant helemaal schoon met Het project rondom het Kartuizerklooster Sinte Sophia van Constantinopel wordt financieel gesteund door Stichting Streekrekening Het Groene Woud, De Streekorganisatie Het Groene Woud en De Meierij, Provincie Noord-Brabant, Schatten van Brabant, Stichting tot Behoud Cultureel Erfgoed Liempde, Mr. Paul de Gruyterstichting, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant, en de gemeenten Boxtel, Vught en Sint-Oedenrode. Beeldmerk: Huub Thorissen

6

puimsteen, zodat het weer tamelijk nat wordt. Trek dan de touwen strak en verdeel de spanning. En zo moet het perkament blijven. En dan tot ze droog zijn, hoeft er niets meer gedaan te worden'.'' Het recept lijkt gemakkelijk, maar op bepaalde punten is het niet duidelijk. Ik wist bijvoorbeeld niet hoeveel kalk ik moest gebruiken. De eerste keer heb ik gegokt en het pakte nog goed uit ook. Een ander probleem is het schoonschrapen van de vleeszijde met een scherp mes. Hoe zag dat mes eruit? Bovendien snij je gemakkelijk door de huid heen, waardoor hij onherstelbaar beschadigd kan worden. Gelukkig vond ik ook afbeeldingen van de manier waarop de huiden werden schoongeschraapt.'' Henk de Groot maakt gemiddeld zo'n tweehonderd vellen perkament per jaar. Hij verkoopt het perkament aan boekrestauratoren, archivarissen en kalligrafen. Een enkele keer levert hij perkament aan een drukker die een bibliofiele uitgave moet verzorgen. De huiden koopt hij van een kadaververwerkingsbedrijf of het abattoir. “Ik gebruik geite- en kalfshuiden”, zegt hij. “Huiden van volwassen koeien zijn onbruikbaar, omdat ze te groot en te stug zijn. Het mooiste perkament levert de huid van een doodgeboren geitje op. Die huid is overal even dun, soepel en mooi wit van kleur.” Zijn vrouw en twee kinderen geven Henk alle ruimte om zijn perkament te maken, maar soms wordt de rommel in huis wat te veel: als ze in bad willen en er drijft een dierehuid in het water, raken de gezinsleden wel eens geïrriteerd. Toch helpen de kinderen regelmatig mee, als Henk een grote opdracht op tijd moet leveren. Tijdens zijn lezingen in het buitenland gaat altijd wel wat mis. Er zit een dia op zijn kop of soms is zijn Engels niet toereikend. Zijn gehoor vindt dat echter helemaal geen probleem, omdat Henks enthousiasme en innemendheid alles vergoeden. De wijze waarop De Groot en de middeleeuwse perkamentmakers te werk gaan, is gebaseerd op een joodse vinding uit de derde eeuw na Christus. Zij vonden het bewerken van de huid met gebluste kalk uit. Voor die tijd maakte men echter ook al perkament, maar dat gebeurde met andere stoffen dan gebluste kalk. De Groot is zeer geïnteresseerd in die oude methode, die echter nergens beschreven staat. “Algemeen neemt men aan dat het gaat om een bacteriologisch en enzymatisch proces”, legt hij uit. “In plaats van kalk kun je ook een mengsel maken van meel en water, melk en water en zelfs hondemest en water. De organische stoffen werken op de huid in, een soort gistingsproces waardoor ongeveer hetzelfde resultaat verkregen wordt als met gebluste kalk. Het perkament wordt wel soepeler en bruiner van kleur. Ik heb zelfs geëxperimenteerd met die andere mengsels en de resultaten waren verrassend goed.” “Vorig jaar, tijdens een congres over perkament in Jeruzalem, heb ik mijn proefnemingen aan wetenschappers voorgehouden. Zij waren enthousiast over de resultaten, vooral ook, omdat ze een aanvullend beeld geven van de manier waarop de uit de tweede eeuw voor Christus daterende Dode Zeerollen waarschijnlijk zijn gemaakt. * Demonstratie vervaardiging handschrift: van schaap tot manuscript: http://www.fitzmuseum.cam.ac.uk/pharos/sections/ making_art/index_manuscript.html * Educatieve dienst Koninklijke Bibliotheek Den Haag: over vervaardiging handschrift, perkament, scriptorium, inkt, met bibliografie, ook voor kinderen!! http://www.kbr.be/educ/doc_pedag/ms_nl.pdf


Perkamentproject: Inleiding

Recommend Documents