Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking Joke Vandereet Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen, Leuven Expertisecentrum Autisme, UZ Leuven Multidisciplinair Universitair Centrum Logopedie & Audiologie, UZ Leuven
Promotor: Prof. Inge Zink Experimentele Otorhinolaryngologie, K.U.Leuven
Copromotor: Prof. Bea Maes Centrum voor Gezins- & Orthopedagogiek, K.U.Leuven
Overzicht • Inleiding – Verstandelijke beperking – Taal en communicatie – Ondersteunde Communicatie
• Methode • Resultaten • Conclusies
2
Inleiding • Verstandelijke beperking – 1 tot 3% van de algemene bevolking – functioneringsproblemen • beperkingen in het intellectuele functioneren • beperkingen in het adaptieve gedrag • ontstaan voor 18 jaar vertraagde en/of gestoorde ontwikkeling van taal en communicatie impliciet aanwezig
naar schatting 50% gestoorde tot ontbrekende taal (WHO 2001, AAIDD 2010, De Bal 2005)
Joke Vandereet
3
1
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Inleiding • Ondersteunde Communicatie (OC) – technieken, strategieën en symbolen ter ondersteuning van natuurlijke spraak
www.tritonlaan.nl
www.novitatech.org.au
– aided versus unaided
(Beukelman & Mirenda, 2005)
4
Inleiding • Ondersteunde Communicatie (OC) – rol van OC • alternatieve vorm van communicatie • ondersteuning van gesproken taal • ondersteuning van het taalaanbod • middel om taal aan te leren OC = onontbeerlijk onderdeel van vroege interventie
? ?
vroegste ontwikkelingsstadia van taal en communicatie bij vroege OC-implementatie bijdrage van kind- en omgevingsfactoren
(Romski et al. 1997, 2003, 2005, Wilkinson & Hennig 2007)
5
Inleiding
ontwikkelingsverloop van taal en communicatie indien ondersteunende communicatievormen vanaf kleuterleeftijd aangeboden werden
WOORDENSCHAT
ZINSBOUW
6
Joke Vandereet
2
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Overzicht • Inleiding • Methode – Deelnemers – Aanbod OC – Procedure
• Resultaten • Conclusies
7
Methode • Deelnemers – 37 kinderen met verstandelijke beperking tussen 3;00 en 6;05 jaar – buitengewoon Type 2 kleuteronderwijs – ontwikkelingsleeftijd tussen 0;08 en 4;01 jaar – geen visuele, auditieve en motorische beperkingen – etiologie • syndroom van Down (n = 9) • andere gekende etiologie • onbekende etiologie – diagnose van autisme
(n = 10)
(n = 18)
(n = 5)
8
Methode • Aanbod van OC UNAIDED
Spreken Met Ondersteuning van Gebaren (SMOG)
• in logopedische therapie • in thuissituatie AIDED
spraakschakelaar (Pocket Go Talk)
• in logopedische therapie • in thuissituatie
9
Joke Vandereet
3
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Methode • Aanbod van OC UNAIDED
Spreken Met Ondersteuning van Gebaren (SMOG)
• in logopedische therapie 100% • in thuissituatie AIDED
81%
Wilcoxon Signed-Ranks T = -9.644, p < .001
spraakschakelaar (Pocket Go Talk)
• in logopedische therapie 76% • in thuissituatie
Wilcoxon Signed-Ranks T = -2.229, p = .026
29%
voorkeur gebaren >> spraakschakelaar • beperkingen spraakschakelaar >> gebaren • deelnemers’ eigen communicatievormen >> spraakschakelaar 10
Methode • Procedure – longitudinale opvolging gedurende 2 jaar – viermaandelijkse evaluatie taal en communicatie WOORDENSCHAT • oudervragenlijst –
N-CDI / Woorden & Gebaren
–
woordenschatlijst (434 woorden)
(Zink & Lejaegere 2002)
11
Methode • Procedure – longitudinale opvolging gedurende 2 jaar – viermaandelijkse evaluatie taal en communicatie ZINSBOUW • twee ontlokkingstaken –
vragen om voorwerp of actie
–
commentaar leveren op filmpje
• scoring
(Lichtert 2003, 2004, Lichtert & Loncke 2006)
Joke Vandereet
–
manueel: gestes / SMOG
–
vocaal: vocalisaties / woorden
12
4
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Overzicht • Inleiding • Methode • Resultaten WOORDENSCHAT
modaliteit
grootte
ZINSBOUW
tweewoordzin
• Conclusies 13
Resultaten – Modaliteit
?
VERSCHILLENDE WOORDENSCHATPROFIELEN
– Beperkte symbolische vaardigheden
beperkt symbolisch
(n = 6)
14
Resultaten – Modaliteit
?
VERSCHILLENDE WOORDENSCHATPROFIELEN
– Beperkte symbolische vaardigheden
beperkt symbolisch
(n = 6)
– Unimodale woordenschat • SMOG >> gesproken woorden
zuiver SMOG
(n = 3)
15
Joke Vandereet
5
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Resultaten – Modaliteit
?
VERSCHILLENDE WOORDENSCHATPROFIELEN
– Beperkte symbolische vaardigheden
beperkt symbolisch
(n = 6)
– Unimodale woordenschat • SMOG >> gesproken woorden
zuiver SMOG
• gesproken woorden >> SMOG
zuiver verbaal
(n = 3) (n = 7)
16
Resultaten – Modaliteit
?
VERSCHILLENDE WOORDENSCHATPROFIELEN
– Beperkte symbolische vaardigheden
beperkt symbolisch
(n = 6)
– Unimodale woordenschat • SMOG >> gesproken woorden
zuiver SMOG
• gesproken woorden >> SMOG
zuiver verbaal
– Bimodale woordenschat
bimodaal
(n = 3) (n = 7)
(n = 7)
beïnvloedende factoren? 17
Resultaten – Modaliteit
?
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
– Omgevingsfactoren • aanbod van gebaren –
noch tijdens logopedische therapie
–
noch in thuissituatie
(Fisher’s exact, p > .170)
(Fisher’s exact, p > .353)
• kennis van gebaren –
noch door moeders
–
noch door vaders
(Kruskall-Wallis, H = 5.678, p = .128)
(Kruskall-Wallis, H = 12.669, p = .005)
» zuiver verbaal << bimodaal
(Mann-Whitney, U = 0.000, p = .002)
18
Joke Vandereet
6
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Resultaten – Modaliteit
?
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
– Kindfactoren • chronologische leeftijd
Kruskall-Wallis H = 1.595 p = .660
19
Resultaten – Modaliteit
?
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
– Kindfactoren • chronologische leeftijd • cognitieve vaardigheden
**
.
**
Kruskall-Wallis H = 12.540 p = .006 Mann-Whitney, ** p < .01
20
Resultaten – Modaliteit
?
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
– Kindfactoren • chronologische leeftijd • cognitieve vaardigheden • communicatieve vaardigheden beperkt symbolisch
zuiver SMOG
bimodaal
zuiver verbaal
sensatie
6
1
0
2
presentatie
0
1
7
2
representatie
0
1
0
3
N = 23
Fisher’s exact, p < .001 21
Joke Vandereet
7
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Resultaten – Modaliteit
?
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
– Kindfactoren • chronologische leeftijd • cognitieve vaardigheden • communicatieve vaardigheden • woordenschatbegrip
**
Kruskall-Wallis H = 9.101 p = .028
Mann-Whitney, ** p < .01
22
Resultaten – Modaliteit
?
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
– Kindfactoren • chronologische leeftijd • cognitieve vaardigheden • communicatieve vaardigheden • woordenschatbegrip • etiologie N = 23
beperkt symbolisch
zuiver SMOG
bimodaal
zuiver verbaal
Down
1
0
5
0
ander
5
3
2
7
Fisher’s exact, p = .013 23
Resultaten – Modaliteit
?
BEÏNVLOEDENDE FACTOREN
– Kindfactoren • chronologische leeftijd • cognitieve vaardigheden • communicatieve vaardigheden • woordenschatbegrip • etiologie
beperkt symbolisch modaliteit modaliteit
24
Joke Vandereet
8
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Overzicht • Inleiding • Methode • Resultaten WOORDENSCHAT
modaliteit
grootte
ZINSBOUW
tweewoordzin
• Conclusies 25
Resultaten – Grootte
?
VERLOOP WOORDENSCHATONTWIKKELING
significant betere fit (χ² = 40.8, df = 4, p < .0001) 26
Resultaten – Grootte
?
VERLOOP WOORDENSCHATONTWIKKELING
y = (6,89) + (0,49) x + (-0,01) x²
INTERCEPT TIJD TIJD²
potentiële voorspellers?
27
Joke Vandereet
9
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Resultaten – Grootte
?
VOORSPELLERS WOORDENSCHATONTWIKKELING
Parameter Voorspeller • woordenschatbegrip***
Intercept
* p < .05; ** p < .01; *** p < .001
28
Resultaten – Grootte
?
VOORSPELLERS WOORDENSCHATONTWIKKELING
Parameter Voorspeller Intercept
• woordenschatbegrip***
Tijd
• cognitieve vaardigheden* • chronologische leeftijd** • bimodale commentaren** • chronologische leeftijd*
Tijd²
• bimodale commentaren* * p < .05; ** p < .01; *** p < .001
29
Overzicht • Inleiding • Methode • Resultaten WOORDENSCHAT
modaliteit
grootte
ZINSBOUW
tweewoordzin
• Conclusies 30
Joke Vandereet
10
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Resultaten – Zinsbouw • Normaal ontwikkelende kinderen – ontwikkelingsverloop complementaire geste + woord combinatie
supplementaire geste + woord combinatie
vb. wijzen auto + «auto» zeggen
vb. wijzen auto + «papa» zeggen
tweewoordzin vb. «auto papa» zeggen
verloop bij kinderen met verstandelijke beperking? 18 kinderen gedurende onderzoek tweewoordstadium
31
Resultaten – Zinsbouw
?
GESTES ALS VOORLOPER TWEEWOORDZIN complementaire geste + woord combinatie
supplementaire geste + woord combinatie
? •n=7
supplementair bij aanvang onderzoek
•n=2
complementair = supplementair
•n=8
complementair VOOR supplementair
•n=1
complementair NA supplementair 32
Resultaten – Zinsbouw
?
GESTES ALS VOORLOPER TWEEWOORDZIN complementaire geste + woord combinatie
supplementaire geste + woord combinatie
tweewoordzin
? •n=4
complementaire combinatie = tweewoordzin
• n = 14
complementaire combinatie VOOR tweewoordzin
33
Joke Vandereet
11
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Resultaten – Zinsbouw
?
GESTES ALS VOORLOPER TWEEWOORDZIN complementaire geste + woord combinatie
supplementaire geste + woord combinatie
tweewoordzin
? •n=4
supplementaire combinatie = tweewoordzin
• n = 11
supplementaire combinatie VOOR tweewoordzin
•n=3
supplementaire combinatie NA tweewoordzin
34
Overzicht • Inleiding • Methode • Resultaten • Conclusies
35
Conclusies WOORDENSCHAT
modaliteit
grootte
drie profielen
grote variatie
geen beïnvloedende omgevingsfactoren
zwakke cognitieve, communicatieve en begripsvaardigheden beperkt symbolisch
syndroom van Down gerelateerd modaliteit
dezelfde kindfactoren spelen een rol in de verwerving van gesproken woorden EN in de verwerving van gebaren
ZINSBOUW
tweewoordzin zelfde ontwikkelingsverloop als normaal ontwikkelende kinderen
gestes als voorloper tweewoordzin onafhankelijk van cognitieve ontwikkeling 36
Joke Vandereet
12
Longitudinale studie van de communicatieontwikkeling van jonge kinderen met een verstandelijke beperking
22/09/2011
Publicaties • Vandereet, J., Maes, B., Lembrechts, D., & Zink, I. (2010). Eliciting proto-imperatives and protodeclaratives in children with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 23, 154-166. • Vandereet, J., Maes, B., Lembrechts, D., & Zink, I. (2010). Predicting expressive vocabulary acquisition in children with intellectual disabilities: A 2-year longitudinal study. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 53, 1673-1686. • Vandereet, J., Maes, B., Lembrechts, D., & Zink, I. (2011). Expressive vocabulary acquisition in children with intellectual disabilities: Speech or manual signs? Journal of Intellectual & Developmental Disability, 36, 91-104. • Vandereet, J., Maes, B., Lembrechts, D., & Zink, I. (In press). The role of gestures in the transition from one- to multi-word speech in children with intellectual disabilities. International Journal of Language & Communication Disorders.
37
Bedankt voor uw aandacht!
Speciale dank aan ……
Joke Vandereet
13