PENGARUH PENGGUNAAN DIAGNOSIS CHART TERHADAP HASIL BELAJAR MATAKULIAH PRAKTIK DIAGNOSIS SISTEM KELISTRIKAN

PENGARUH PENGGUNAAN DIAGNOSIS CHART TERHADAP HASIL BELAJAR MATAKULIAH PRAKTIK DIAGNOSIS SISTEM KELISTRIKAN Noto Widodo #  #,   % %%L> & -  GHz$!6

ABSTRACT *      Z                F 3  > 3 ˆ>Q € >    diagnosis course, especially on electrical part. It covers : (1) the skills to determine problem indication, (2) the    / //>U'   > U'  conclusions. This reserach can be catagorized as Non Equivalent Control Group Design. The population was the automotive engineering students who are participated in vehicle diagnosis course on odd semester at academic year of 2012/2013. The research sample was from D1 class as the control group and D2 class as the experimental group. Data gathering techniques was by measuring the learning result from posttest. The obtained data were analyzed from by using independent sample T-Test after the prerequirement test. The research results showed that (1) the use of diagnose chart on vehicle electrical system increased the lerning outcomes (24.31%), and (2) the use of diagnosis chart on vehicle electrical system increased the students’diagnosis skills, it can be seen from : (a) the improvement of students’ skills to determine problem indication properly with explicit disclosure, (b) the improvement of students’    / //>/      '         >           way, (d) the improvement of students skills in drawing conclusions from their analsysis result. Keywords: diagnose chart, vehicle diagnosis, vehicle electrical system

ABSTRAK ,  %  !0  !0  ##6!  ! 0!#  !##  #,   % %%L> &0 0 %#0 %%%!##)    %!##$0 % # % #0 %-=*/% 0  % #!=2/% 0   %#% %0 $ #!=J/% 0 %%0  %#X0 %!# ## =F/% 0  %#0,   #% %#0   \4 T   0 #00# !!## %%L0 # %!##)   0 #    #2H*2X2H*J(0 0    %0  $    $) #*#  % 0%%  ) #2# % 0% %#0  , 0  %%  %  !#  $ 60!## 0# #7 $ 0  ! 0   ##  %##% 0  #0 7 ##  ! %%0 #$ #  $"# 0   !-=*/0  ##6! 0  #### % # %%    %%!#   !###  # 2FJ*: =2/0  ##6! 0  #### % # %%     %%% 0 ##!## ! -=/ %$% 0  %  #!    0 %0$ ! %#0#=/ %$% 0  %# % %0 $ #!      # %  %$  =6/ %$% 0 0 %!### 0  %# 0 % $  # !  0 %  0  %#$ % 0 % = / %$% 00  %#0$    !# 0 %##$ %% Kata Kunci-diagnosis chart, diagnosis kendaraan, sistem kelistrikan

 00 #$ $ %  $  ! !  0!%! %  + # %  # (#  ,  ! )    (#0 # %!O# %  % %L  0    %!## )    0% 7  0      7  $ 0 ! 0   #  # #  $

PENDAHULUAN ## )     0% #! #%!$ 00 % %  >%# %%4 ##  &$%  =>  &/  %!    0!  ! #  !##  # ,   %  %% L  !#  #   0%%!$ %0 #$ 

130

Noto Widodo, Pengaruh Penggunaan Diagnosis Chart Terhadap Hasil Belajar 131

  !#    ## )    0  #,   % %%L & %!##$ 0  0 %% ## % # % % !!!#  !###! 0 % %%   0  ! !##0 %  6%0 0    !  %#!  !$!#   !##=( %%2H**/) #  # % !0  !#$ 0 %# ## $    0 ! 0 #  %  $ #!  ! #  % 0 0 ! %# 0  % # %  $#!  %0 $   !$!#  !##  %! ## )       % # 0 !$  %0 #$ %! %  0  # $ %# 07%# 0 $ 0%#% 0%0  0    0 %!0 #$ #  $" 0 # % ! 0 %$##    $ 0  % %  %# 07%# 0 !$0 ! 0      %   $ 0  !##% 0  % #!X0  %0 %% + # %0    #%#  %#  !#0  $  ! %%#  $ %  0 % #$  %## #!0  0   %!##)   - =/ , ## $ %% !## #!  ! $trial and error=/ <#    # 0#%  !  =6/) 0  ##!###!  ! 0  0$ %  %% !#   0 %0  ###)    + # % % #  # % $ 0  6 # 0  % 0    $ ! 0% 0 %%!#    !## ,  % 0    $ %#   !   %0 0  %    ! #   0    X 0  0 !  %# 0   0 00 diagnosis chart.  0  % #  ! 0%0     !## %        % !## # 6  %  # # %% %   #   % 0  !#    !##    0!  %! ## )    %!##$ 0  (#  ) # % L  #,   % %%L

0 % ## )     ! #! # %!0 % % #,   %  %%L(* ,  ( J %% L >%# %%4 ##   &$% = &/  % %2HH2(* J %%L)!## )    !#!#%! #$ #   %0 #  #  0 #$ !## !  0! #%! % + #  %  #  %( 0   O# %L(# ,  !   )      (#0 # %!   # %   % % 0  !## 0 % 0 % ##  % # % $  0 0 # 0 %##  #  ## 0 #   ##  0 0 %4 # ##  0     % ) 0 %#!#<  # =,   *CG8/ #  %0 $    %# =# #0/  %% # # 0) 0  #%#  % #0 % 6%0 % % ##  #   % & QR =QapartR/  QGignoskeinR$    !QGnosisR      0  ! ## 0   % #  % #!    % % #%X0 $% $ # $10  0 $%   %  %  %  % % 0 # #      O ! $ %0 "   ($ =*CGI- JH/  ! $ 0 %  -=/)# % $ %% #!%   0   #  0 0  % 0 %  $ !#%# #  =/)  0$  %  # 0 %    #0 % # #%  0 %  % # % 0 #=6/0  #0 %  0 6%!7 %!  # % %#0#  # = /) 0 % #% 0   %   0   #%% 0 ## % #% ##  % # %  ! % 6%0##   %# 7 ## % 7%  0 $  % #%   $0%  % #  % % #% # % 7 $6 0  ##  % # % %    <   

132 Jurnal Pendidikan Teknologi dan Kejuruan, Volume 21, Nomor 2, Oktober 2012

!!##! #0  %# #   %   % #%X $  #%X ! %  ##  )    ##  7  % #%  #   # % 0  !  0    %  !  !# 0  %#   #  0  !   !# 0  %# %0  $     % #%X  !### # !## 0  $0%    %  #   % % #% $    0  ##  % # %  0"#   ##  0%0    %%!7 %!0 % %$   %% 0 %  ## %   !##! # #0 #0 %  ##  # 7 #  0 % 0 7 %   0 # %0  0  ## 0  %#%0 ##  ## % #%   ##   %!7 %! 0 % %     0 #   $      0 %  0 %  % %#  !%0  #! # %# # 0 !$# !!#$%# # $ ! 0% # %$##% 7 #%X ##  #  #! # %0 0  0 # #0 %% 7  %% 0 ##$ % 0 %!##!## ! # # 00% # ! 0  %##% #%X0 % 7   # !    % %## % 7 #%X## 0 %    0 0 6!%  0 0 % 0 #   $   !##  # ,   %  %% L   0 # # $ 6%0       ## )      !  0    % # %  "  # % !0   0 %!   % %0  # # $  % % # %$#$ # % +$% !## $ % X %  0 !Q%# 07%# 0 # R ### 6      # !  % $%     !     +$% %# 07%# 0 #  $%   !% %# 0 %   % # %  %    # $ 0 %% ! 0##  < # $ % !## %  %# 0 0 #     

$   %  % %   trial and error$# $%  0!% 0%%0  # 0 %! ##%       % %! 0 % %    0  %    # 0  $ %%  !  %% #   =#  4 # #  ## % / !$ %%  ! ! ! 7 # # ! 0  7 %  ! 6 0, # # #0  % % !6 0%   %  ! 0  %  #   #00  0 !  7 %0 ! ##%   (   0  % # %#   6!7 6!$6  %   %diagnosis chart. Kata “chart” #  !#< # $ $  0 $     # =6 # 6  2HHC/ L ! %   diagnosis chart  # 4###   0 # # ## %  7  %#  %  $  #%# #! + % #    diagnosis chart ini  !   $0 %     0 % !!0 %!7%!$ 0  0!%  $  #%##!  ###   %    (    % #  diagnosis chart 00 #    #% $  # #% 0# ##    0 0  #   =% %/ 0 $  ,70 $ ### 6 ## 7 # diagnosis chart 0  #7 #% % %# # 0 0 $  # 0 #!      # # 0 #! 0  %# %   ## %   ! % 7 %  0 $    0 #!  #    # % 7% 0 $   #  %  $  !  ! %  $0%0 $ 0 #!   % 0#% %% % 0  6!#!$ ! 0   0    # diagnosis chart 0  %# 0 ## #%  $  #%0 #!  7 % 6 X   !  %!# # 7% %  0  !  #7 # $ %   %  0 $  # %##  

Noto Widodo, Pengaruh Penggunaan Diagnosis Chart Terhadap Hasil Belajar 133

 !  %!## 7% # %## 0  %# ## %  # 7%   $ # %##  !#$ %    0  !  $0%  7 % % 7%  0 $    $ #

%##     # %  7  $6+  0 diagnosis chart   0 0#$ 0 %# 4#%    00 ###   # 0  !0  * ' #( 

 + * )*

'  ( )* 

 #$

!  

"#" # 

'  )* 

' 

# (% 

)  

) *#(

"  % 

%#$- 

$ #$ # )  

# ",, % 

##( #/

+( #



-$# ##

+:-  , (#$' ' 

# 

 % &

 # 



Gambar 1. Diagnosis Charts

$ # 46  0 diagnosis chart $ # #%   #  %#%# %   $   % diagnosis chart $   0  # ! # 4# %      0 0%#% 0 %    #%0# 6 %# 0   $##! 0% #) #  # % !0  #0 #%#   #  ##     %  %     %%% 0   0   %!##$ 0   ini diagnosis chart0  ### 6 %!##  $ #%  #0 #%#X %  #    0 %%   %   % % #  6% 0 % # %0 %    + # %  # 0 0  ! % %0% #  %-=/% 7  % %  0  %% # % $% % %  %% ! # % %  # % # % % %  %% !# %% %=/##% 7 #%X ##  #  #! # %0  0   0 # # 0 % %    % % 0 ## $

 % 0 %  !## =6/  %%0 %  ##%    !## ! #  # 0 #0 %  ##  # 7 #  0 % 0 %   0 # %0  0  ##  0  %# %0  ##  ## % 7 #%   ##   %!7 %! 0 % %     0 #   $     0 %  0 %   % %#  !%0  #! # %# # 0 !$# !!#$%# # $ ! 0% # %$= /!## ! # # 00% # ! 0   %## % #%X 0  % 7   # !    % %## % 7 #%X## 0 %    0 0 6!%  0 0 % 0 #   $    = /   %% 0 %  0 %## % # %#  !## ! # %% 0 ## $    0    %# 0 $  % #%# 6  0+0 % 0 % $ %% # #  ## $  0 % 0 # # 0 % %  !  %  #  !#$%# #$

134 Jurnal Pendidikan Teknologi dan Kejuruan, Volume 21, Nomor 2, Oktober 2012

! 0% # %$=/Diagnosis chart  #4### 0 # # ##% #% ##   #  Deskripsi Diagnosis dan   0   =% % / 0 $    =/ ,  diagnosis chart # 6  # % 0    0   ##% % % # # 00 #! ( 6  # #   0  7 0  $%  !0 7  % 0!##  ## ##  % # % %         !##$ %0    7 % diagnosis chart   $ 0  % diagnosis chart  0  0 %% ##)   O# %L   # ,   %  %% L  >%#  %%  & "0 ## $ %  0   !-Q"#  !##  0 %% ## %    ##  % # %$ % diagnosis chart !%  % $ %  % diagnosis chartR METODE ,     #% 0   %#0 7   non equivalent control group design, % 0% %#0  0% 0% %  % 0!# 6   ,  X 0 # %# % 0% %#0    % 0% %  # 6  0 !  % 0 %% %   0 %%      0  0   !## 0 #   %# # #    %$  #%0 % 0   %# !# =4 #  / %%  6    % 0 % 0 % 0% %#0  0  % # # !0   % 0%% #  #  %#% 0      %  %#   % 0%  %  0  ! !# 0    0 # 0   $ %  % #   % =($2HH8-GC/ O*;L2 O3

OF

)  L*?,  #% 0%0 % ; ?Diagnosis chart

L2?,# ##  !0 % LJ?) 0%)  LF?) 0%) 

,0# 0    ! !##  %%L0 # %!## )    0  #    # 2H*2X2H*J (0 0    %0  $      $ ) # * #  % 0%%  ) #2# % 7 0% %#0  , %!0 %%## % # %  %#%  0 % 0    # 0  0 0 %% , 0  0   %%  0 % 0% 0% % #$ %%0 %!  # 4#  #%# $ %#% # 7 %# 0  # 0  0 %% ,  %! 0  =% 7 0/% %% # 0 %%%  !0 60!#   !## 7 $ 0  ! 0    ##  %##%7 (independent sample t-test/ %% 7 % %   ! 0%! !#    % # %#0    ! %    0 ##% #% % 0 %$  0% (   0    %%   ! !    0 0 #$  ## # 0    #  ! #% % 0%  %%7  %%##%$# !M$  ) 7(  7> HASIL DAN PEMBAHASAN , %!0 %%##)    %#%   ! !  % 0  # 0 #   ## $ ! # %#% !## # !   $  #% !7! ##  % %#%   trial and error. Di #0    ## 0  #   6 0 ##      #%  6%     % 0% ,0   $  0%# 6   % 0  % # %#0   0 %   !- =/!  4    0 %% !##  0% % ##  % # % $ % 0   =#

Noto Widodo, Pengaruh Penggunaan Diagnosis Chart Terhadap Hasil Belajar 135

/ %  0 #0   #  $=/,  0 %% % #     0 ! $ %  #  0#% =% /  =6/ , %%  % 0%% 6  !0 4  #%#  % 0%  #  , % ! $ %!##  % 0  % # %#0   %   0% diagnosis chart  ##% # % !-=/, % ! #%# 0  6! #!   0  6!  % trouble shooting, dan =/ T!  % %   %# % %0 $ #! 0 %

!###+%% #% 0% #

%#0   0   $#$ 0 %%   % 0 #!  %% ## % % 0 $  #!  %%0 %  0  %#%  %%##  $0%%  #  #!   6!76!  $  % 0  $ % 0 %%   % # %$  % 0## ##  0 #  ##  #   "# 0   # 6  %# 0 !0   % ini.

Gambar 3. Dispersi Data Penelitian

+ # %   J # 6   0  0 diagnosis chart 0  0    0  %% !#    !##   !#    $ 0  ! % #

%#0   #  #  IF2J1  ! % 2FJ*:  0 !#  % #% $ 60 8*I9 (   !#0   ##  %  %%  ##% $  4 =7/ %   ! !  0 #$ 

##$ $  0   #  ! # ##   %%   %  ## ) 7 (  0  (,((release *9HH"# ##   %% ! #    0    # #   [%#?H8G9=0ƒHH8/%% #

%#0   [%#?H8CC=0ƒHH8/% % #% "# ##   0 !0  *

Tabel 1. Hasil Uji Normalitas Sebaran ) 0%

)(7[

p

)  

) #)  ) #%#0  

H8CC H8G9

HGII HGG*

 

 

  %% 0 #0%   %  % 0% #0   #  # $  # #   ( $ % ! # % % 0% #0  #  %7>  0  (,((release*9HH"#0 $ 4 #% 4  #$H*F2=0ƒHH8/  #%0 % !# 7>  %% >hitungƒ> =FCCHƒF2J/  % 7

00#% 4   ! %#  !#  #    % 0    $ % % 0 !0 ## "0 ##$ %#  %-   "-P *? P2   "-P *„ P2 ! P *?!#  % #    

%#0   P2?!#  % #% 

136 Jurnal Pendidikan Teknologi dan Kejuruan, Volume 21, Nomor 2, Oktober 2012

% !0 ## #  7 % independent sample t-test   0  (,((release*9HHL !%  7 # %  0 #$  % ! % #  $ %! =>ƒHH8/% 0! !#70 equal variances assumed. (  !  #%% %   0    #  #  0%! hitung?0.034 =0 ^ HH8/ + # % !#  0  % #0 %  % "     " $- R 0 0   % 0

!##  ## %    ##  % # % !##$ % ##6!  $ % % ##6! 0 0 %%##)     ) # %  #,   % %% L>%# %% &R ,  !#   #  0 6 7 0 #7#!0$ !# %%  ! 0  diagnosis chart #  !0  % !

PENENTU GEJALA / MASALAH 80 67

Kemampuan Maahasiswa

70 60 48.72

50

43.59 Kontroll

40 30

Eksperimen

29

20 10

4

7.69

0 Benar, Eksplisit

Benar, Kurang Tajam

Salah

Gambar 4. Perbedaan Kemampuan Menentukan Gejala Masalah

+ # % F !# 6  # % 0 !## 0  % 0% %#0 7  %  %X  #% 0#%  #!  !% =#  # FG92:/  % #!  %7% $  ! 0 #  % !## 0 % 0%% =2C:/) 0

# 6    0% % #   !# ! 0%  %        # # !##    ####  % # % %diagnosis chart  % # 0 0  # 6 % % #%0 !##% 0%% 

MENGIDENTIFIKASI KEMUNGKINAN PENYEBAB MASALAH 44

45 40 35

30.77

30

25.64

25 20 15 10 5

24

25.64 18 Kontrol

13

Eksperimen

7.95 0

0

0

Gambar 5. Perbedaan Kemampuan Analisis Kemungkinan Penyebab Masalah

Noto Widodo, Pengaruh Penggunaan Diagnosis Chart Terhadap Hasil Belajar 137

, diagnosis chart %%

 %4# %    !##   7 ##    %# % % 0 $  #! "   !    ! $0 # # !##0 % 0%

%#0  $0  %#   0 #  %   # $  ! % =28IF:  *J:0 !# %# 0 % 0%% / # %#0   % #!   %#  #%0 # 

 %    $ % 0  % 0%

%#0   #  #  JH99:    FF: 0  % 0% %  "   %% !0   diagnosis chart dapat  %% % 0 !##   ## % % 0 $  #!  ##   $       % % !##  %% ## # 6   #=676/

PEMBUKTIANDANHASILPEMERIKSAAN =>



 

"#

 >=

 

? *# >

 @

>@

 

Gambar 6. Perbedaan Kemampuan Membuktikan Hasil Analisis

 I %%0 %% 7 0!##  #% 

 %7## $! # 0 %# # %#% #%   !#0  %#$ =FG92: 0  % # %#0      2H:0 % #% / %0 ! 0   0  %# $ %%  ! !##% 0% %#0  0 7  ##  $  %   % ## =2JHG:  FH:0 % 0%% / " $ #   ! 0  0  

 % #  $% #! 0 6 !# 0  %# 0 0  0 #  !# 0  %#  ! !## 0  % 0% %#0   =2H8*:  % J*: 0  % 0% % / )  !   %%!0 diagnosis chart 0 %%% 00 % !# ## !##    ! 0 %  $  % 0      % #!0  %#00 # !# 0  %#!##0 0 %% ## % # %

138 Jurnal Pendidikan Teknologi dan Kejuruan, Volume 21, Nomor 2, Oktober 2012

Gambar 7. Perbedaan Kemampuan Menarik Simpulan

+ # %   9 0  diagnosis chart  %% % 0 !##% %! 0 %  ## $ 0  !#0$ !%"  !0 $%$0 # # !## $0 #0$  0  % 0% %#0  =FJ8C:  C: 0 % 0%% /  %   0  0 # # !##$  #0#!  #%0 !# 0    %% 0 % % 0 ## ##  % # %!##0 # !0!#   !##  #%+  0 % $  %  # 0 %# 0 %% ## ##  % # % %    %0 % 0% %#0  0%   -, 0 #  % # %   % # %! # ! # 6    !!## %0  # ##% # % 0 !  %# %) #%$ ! 0 ! 0  X #   ! #  !## #! $% $   0  0%#% %# 07%# 0 #   ##  $ % !# #$ ##  0 # (charging system). (  0 %# 0 %%   $%!##$#!  !  %   %# 0 #    %#  =0 ## %4 #/ wiring diagram 6 % ## 0 # ) #   0% %  0 !

% 6  0     # % !# 0   !  #!$%$!7 ##$  % #!   %  0 #!   %     %#% %0 $ #7 !  %    $  %  0 7 0 #!   %# % % 0 $  #! )  % 0 0 7 % % 0 %%  %% !# ##   %% 0  %#0 0 %  ## 0  0  %# $    #0 ## % #! )   $ $% 6  ! $% !## $    # 0  7 %    0( 6!$ 0 % %%  !0  # VL7   #! $% !## $  %% % #!  0 ! #% 0 %  $ 0% #! 0 6  0 #  0 % ) # #%  %%!## 0  ! $  % 0% %  0 %! $%   % #$#! #00 # 0 #$  % 0 0   %   % %  $ !%0   0 ! # ! 0 # # ##  #   !07!0  0%    # %   %$    0  %#$    # !  !#% #0 $   0

Noto Widodo, Pengaruh Penggunaan Diagnosis Chart Terhadap Hasil Belajar 139

SIMPULAN

DAFTAR RUJUKAN

,     !#% #0 #  %-=*/, diagnosis chart 0  ## ##  % # % %     %% !#    !##  !  0 % #  # 2FJ*:0  % # $   0 %  diagnosis chart  %!#  0 % #$  %  0 % diagnosis chart dan =2/, diagnosis chart pada diagnosis ##  % # % %     %% % 0 ##!## ! - =/ %$% 0  %  #!    0 %0$  ! %#0# =/  %$ % 0   %#% %0 $ #!       #  %   % $   =6/ %$% 00 % !### 0  %# 0 %  $    # !    0 %  0  %# $  % 0 %  = /  %$% 00  %#0 $    !#0 %##$ %%

"   ($ *CGI Pengaruh Soft Talk terhadap Kemampuan Praktik Otomotif Mahasiswa Jurusan Teknik Otomotif FPTK IKIP Yogyakarta. Tesis % - <)<, %  6 #6 2HHCEncarta Dictionaries. 6 #<6 ,    '( *CG8 ~ € Bahasa Indonesia. ($2HH8Metode Penelitian Administrasi. + -  ( %% 2H** Pengaruh Penggunaan Fishbone Cards terhadap Prestasi Belajar Matakuliah Praktik Diagnosis Sistem Kelistrikan. Laporan Penelitian>%#  %%4 ##  &$%