Penasehat Rektor Universitas Brawijaya Penanggung Jawab Prof. Dr. Ir. Siti Chuzaemi, MS Dewan Redaksi Ketua Prof. Dr. Agus Suryono, SU Anggota Prof. Ir. Marsoedi, Ph.D Prof. Ir. I.N.G. Wardana, M.Eng. Ph.D Dr. Ir. Bambang Dwi Argo, MSc, DEA Dr. Ir. Maftuch, M.Si Dr. Ir. Gatot Ciptadi, DESS Penyunting Dr. Sudarti, M.Kes. (UNEJ) Ir. Arifin Noor Sugiharto, M.Sc, Ph.D (UB) Dr. Multifiah SE, MS (UB) Dr. Ir. Lilik Eka Radiati, MS (UB) Dr. Sucipto (UM) Ir. Teguh Utomo, MT (UB) Tata Usaha Dra. Liliek Listiowati, MM Hadi Sucipto,SH., M.AB Imam Prajitno, ST Hari Santoso
Alamat Redaksi Lembaga Penelitian dan Pengabdian Kepada Masyarakat Universitas Brawijaya Jln. Veteran, Malang 65145 Telp. (0341) 575824, 584394, Fax. (0341) 575825, 575828 Web site : www.lppm.ub.acid email:
[email protected]
PENG EMBANGAN POTENSI LOKAL BERBASIS UMBI-UMBIAN UNTUK PENINGKATAN KESEJAHTERAAN DAN PEMBERDAYAAN EKONOMI MASYARAKATDIDESASUMBERPUTIIIKECAMATANWAJAK KABUPATEN M ALANG Budi Setiawan') Imam Santoso2', Dodyk Pranowo2' '' Fakultas Pertanian Universitas Brawijaya 2> Fakultas Teknologi Pertanian Universitas Brawijaya
ABSTRACT E
R
e
T
g
h
b
e
e
a
e
a
o
o
s
t
u
K
e
o
n
t
n
y
l
t
s
h
s
w
r
a
,
v
e
\
s
a
n
u
i
I
n
u
r
o
a
i
i
n
d
e
g
c
t
o
l
i
h
o
b
t
p
T
e
t
y
i
o
i
n
j
e
i
c
u
t
t
i
a
l
u
u
v
o
s
h
e
s
i
t
l
o
n
e
i
s
l
l
s
n
t
i
a
r
i
l
h
i
r
i
o
n
r
s
o
n
s
u
,
o
t
e
t
f
e
t
c
h
r
f
i
s
t
g
a
o
c
t
i
v
i
i
o
y
t
r
e
n
t
o
t
r
o
h
a
a
a
c
v
t
e
t
t
i
o
i
f
v
e
o
t
r
o
i
a
m
n
a
d
u
e
i
r
l
s
o
a
o
s
n
t
n
.
t
l
t
d
a
s
s
e
i
g
r
b
i
d
n
n
e
n
w
o
e
o
a
b
t
i
s
l
u
f
s
c
e
t
t
,
l
a
g
o
v
a
i
M
n
n
c
i
,
i
e
i
c
k
s
d
o
a
s
s
c
s
j
e
c
i
e
r
c
u
h
r
h
a
o
d
t
p
t
e
W
r
f
d
f
c
p
t
r
s
i
o
n
e
n
r
f
s
a
s
t
o
i
i
d
a
i
s
n
n
n
t
i
o
e
i
u
t
i
h
v
i
y
D
t
t
d
g
t
,
c
t
a
e
l
h
h
c
r
m
o
i
u
a
s
r
t
d
u
n
n
u
o
e
o
h
r
o
h
o
r
p
t
t
e
r
n
h
n
m
p
e
i
y
i
d
b
e
t
s
t
t
e
m
h
d
,
n
l
i
e
a
e
t
c
s
w
m
e
i
u
h
u
n
S
g
o
d
s
o
e
u
s
o
u
t
h
o
f
h
c
e
t
r
o
t
a
n
h
e
s
u
v
T
i
t
e
d
a
d
s
m
n
.
e
e
f
d
e
i
t
l
v
e
n
t
i
e
e
g
u
h
a
e
a
v
e
T
g
a
c
i
w
.
h
o
t
e
t
n
t
i
l
c
h
i
f
v
s
a
n
e
s
e
e
u
n
c
c
e
e
e
r
i
v
r
u
t
b
r
g
o
r
u
o
a
f
e
s
e
p
t
c
t
e
s
n
o
h
r
y
m
s
n
t
l
t
e
e
o
,
v
r
h
a
i
i
t
t
t
r
n
o
n
l
e
d
t
i
u
l
u
u
s
o
c
h
t
m
j
s
a
m
a
i
o
n
o
i
W
r
r
v
h
c
e
n
i
g
e
t
u
t
.
d
c
n
f
n
o
c
i
n
o
a
t
a
t
t
l
m
o
i
a
e
s
s
i
i
v
r
t
d
u
i
a
p
s
i
o
m
t
a
a
o
l
t
t
h
f
r
t
f
b
t
y
i
n
r
f
c
e
o
b
f
a
o
t
t
o
n
l
t
n
:
i
t
p
y
f
o
p
s
g
d
e
p
u
m
o
a
n
c
s
i
l
m
a
i
y
o
e
y
m
r
l
m
d
o
e
n
e
s
o
a
h
g
e
i
e
r
n
n
v
c
r
i
i
b
i
t
o
s
e
e
h
l
c
a
s
i
T
u
s
b
e
e
s
c
y
d
k
n
f
e
c
g
s
m
c
n
s
h
e
e
w
s
c
h
n
o
l
o
g
y
,
T
u
b
e
r
s
,
J
o
i
n
t
V
e
n
t
u
r
e
U
n
i
t
ABSTRAK
Wilayah kelompok ternak "Suka Tani" yang berlokasi di Kecamatan Ampelgading, Kabupaten Malang merupakan wilayah sentra ternak kambing perah/potong Peranakan Etawah (PE). Namun demikian ketersediaan hijauan baik kuantitas maupun kualitas di wilayah ini cukup rendah. Kondisi ini membawakonsekuensi yaitu banyak peternak yang mengandalkan hutan sebagai alternatif sumber hijauan. Berdasarkan uraian diatas perlu dipikirkan suatu program terpadu antara usaha peternakan kambing dan upaya pelestarian hutan, dimana dalam hal inibisa dikembangkan teknologi penanaman legum pohon dengan model "Sistim Tiga Strata (STS)". Hasil panen daun legum dapat dimanfaatkan disamping sebagai sumber protein juga sumber konden tannin yang dapat meningkatkan kualitas pakan kambing. Metode kegiatan yang dilakukan adalah penyuluhan yang ditindaklanjuti dengan praktek, pembuatan demoplot dan analisis usaha. Hasil dari kegiatan ini menunjukkan bahwa dengan model penanaman STS telah terjadi peningkatan baik kuantitas maupun kualitas. Implikasi dari hal tersebut, produktifitas ternak semakin meningkat. Disimpulkan bahwa kegiatan ini disamping dapat meningkatkan kuantitas dan kualitas pakan, juga dapat meningkatkan produktifitas ternak dan pendapatan serta kesejahteraan peternak. Hal ini terbukti kegiatan ini cukup mendapat respon positif dari khalayak sasaran. t
K
a
t
a
k
u
n
c
i
:
L
e
g
u
m
.
P
o
h
o
n
,
S
T
a
S
n
,
i
K
o
n
d
e
n
T
a
n
n
i
n
,
k
a
m
b
i
n
g
p
e
r
a
h
,
p
r
o
d
u
k
t
i
f
i
t
DAFTARPUSTAKA
Afnan, E.T, 1996. Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Produktivitas Tenaga Kerja Wanita (Studi Kasus Pada Pabrik Rokok Kretek di JawaTimur). Disertasi. Universitas Airlangga. Surabaya A
n
o
n
i
m
.
1
9
9
6
.
S
t
a
d
n
r
a
N
s
a
o
i
n
l
a
I
d
n
o
e
n
s
i
K
a
e
r
p
i
k
i
G
d
a
u
g
n
.
D
e
p
r
a
e
t
m
e
P
n
e
r
i
d
n
u
s
r
t
i
a
P
n
e
r
d
g
a
a
g
n
a
n
Indonesia. Jakarta ______, 2009a. Disampaikan oleh Kepala Desa dan Sekertaris Desa Sumberputih kecamatan Wajak Kabupaten Malang. D
a
_______, 2009b.
t
D
S
a
a
t
t
a
t
K
a
s
i
e
t
p
k
i
e
D
e
d
n
u
s
d
S
a
u
k
u
a
m
b
d
n
e
r
d
i
p
e
u
s
t
h
i
t
h
a
u
2
n
0
0
9
.
a
Disampaikan oleh Kepala Desa dan Sekertaris Desa Sumberputih kecamatan Wajak Kabupaten Malang.
S
u
m
b
e
r
p
u
t
h
i
t
h
a
u
2
n
0
0
9
.
______, 2009d. Prospek dan Potensi Tanaman Garut http://iklanhouse.com/poensi-tepung-garut/. Tgl Akses 10 Februari 2009 ______, 2009e. Februari 2009.
P
e
m
a
f
n
a
a
t
a
U
n
m
b
G
i
r
a
u
http://infobptpjogja.multiply.com/journal. Tgl Akses 10
.
t
_______, 2009f. http://www.bukabuku.com/browse/bookdetail/17364/ganyong-budi-dayadan-pascapanen.html. Tgl Akses 12 Februari 2009 G
a
y
n
o
g
n
.
______, 2009g. http://www.ugm.ac.id/index.php?page =rilis&artikel=1286. Tgl Akses 12 Februari 2009 A
P
e
e
n
l
i
t
U
i
G
M
K
e
m
b
a
g
n
k
a
'
n
G
a
y
n
o
g
n
'
u
n
u
t
k
t
s
a
G
i
z
i
B
i
u
r
u
k
.
______, 2009h. http://ftpunisri.blogspot.com/2007/10/ pern an faat an -ubi -ganyong- can na-edulis.html. Tgl Akses 10 Februari 2009. P
e
m
a
f
n
a
a
t
a
U
n
b
Dillon, HS. 2002. netseminar/dillon.htm. M
a
n
j
a
e
m
e
S
n
G
i
a
y
n
o
g
n
(
C
a
n
n
E
a
d
u
l
s
i
)
U
n
u
t
k
M
e
m
b
u
r
a
D
n
Dwiyitno dan V. W. Rufaidah. 2000.
E
v
s
i
l
a
r
t
u
b
i
s
a
u
s
K
i
P
i
e
s
r
e
o
d
s
u
u
a
k
i
g
a
r
T
n
o
e
i
p
d
n
u
u
s
g
n
r
t
G
.
i
a
a
S
t
e
r
e
l
a
B
y
a
.
i
http.//members. tripod.com/-
A
l
a
u
y
n
o
g
n
u
n
u
t
k
Pemberdayaan Industri Pangan dalam Rangka Peningkatan Daya Saing Menghadapi Era Perdagangan Bebas. Prosiding Seminar Nasional Indonesia Pangan. Vol.1.
S
u
b
s
t
i
u
t
s
T
i
e
p
u
g
n
T
p
a
o
i
k
p
a
d
a
P
a
e
m
b
u
a
t
a
N
n
u
g
e
I
t
k
a
Flach, MandF. Rumawas. 1996. Resources of South East Asia no. 9. Bogor. Indonesia. P
l
a
n
Y
t
e
i
l
d
i
Hermann, M. 1996. Crops. ASHS Press. Arlington.VA. S
t
r
a
c
h
N
o
Ishikawa,Kdan David. 1992.
o
P
d
e
l
e
g
n
s
e
f
r
d
n
o
m
l
a
i
a
E
g
n
d
b
i
M
n
N
o
l
u
-
n
e
C
a
u
t
S
e
n
T
e
e
n
r
C
d
a
r
a
b
o
h
y
d
r
a
e
t
s
P
r
o
s
e
F
a
o
u
d
n
a
t
o
i
Plant
.
n
P.507-508. /w.J.Janick (ed) Progress inNew
.
a
p
Kotler, P. 1995. edisi ke-8. Penerbit Salemba Empat. Jakarta.
d
.
n
u
PT Remaja Rosdakarya. Bandung.
.
A
M
Karyadi, 2009.
P
a
e
n
m
j
a
b
e
e
r
m
d
e
y
a
P
n
a
a
e
m
U
n
s
a
s
r
a
h
a
a
K
a
:
n
n
e
c
l
i
l
a
M
s
i
e
,
a
e
n
P
e
g
n
e
c
n
h
a
Mufarrokhah.A. SUkardi dan S A Mustaniroh. 2005.
r
l
O
p
a
e
t
n
a
w
a
m
i
a
I
t
s
a
i
,
n
I
k
n
P
m
u
r
p
b
o
p
l
a
e
o
t
o
r
m
e
r
s
n
B
s
i
P
i
a
t
t
n
i
A
K
o
n
s
e
n
t
r
a
s
i
G
a
r
a
m
l
k
a
l
i
T
e
r
h
a
d
a
p
K
u
a
l
i
t
a
s
F
i
s
i
k
K
i
m
i
a
M
i
e
B
a
s
a
h
s
a
i
G
s
d
i
a
P
n
e
g
n
e
d
n
l
a
i
a
.
n
.
a
n
y
o
n
g
T
a
p
i
o
k
a
D
a
n
J
i
l
i
d
I
Fakultas Teknologi Pertanian. Universitas Brawijaya.
A
S
H
O
M
U
l
a
N
a
S
e
r
t
a
n
l
a
s
i
s
i
F
i
n
a
s
n
i
l
a
y
n
(
a
£
B
7
5
P
P
)
.
g
n
Mustaniroh,S.A. 2002.
U
p
y
a
P
a
e
n
i
g
n
k
a
t
a
K
n
u
l
a
i
t
a
s
,
M
K
e
r
p
i
k
i
G
e
p
r
o
s
e
s
s
i
g
n
d
d
i
e
s
S
a
u
m
b
e
r
p
u
t
h
i
W
,
j
a
k
a
l
a
a
g
n
d
a
u
g
n
d
e
g
n
a
M
n
e
o
t
d
e
K
I
S
S
D
a
n
Laporan Penerapan Ipteks-LPM. Universitas
R
.
Brawijaya. Malang Mustaniroh.S.A. 2004. M
x
i
d
d
i
e
s
S
a
U
u
p
y
a
m
b
P
a
e
r
e
p
n
u
t
i
g
n
h
i
k
a
W
,
t
a
j
a
D
n
k
a
,
y
a
M
S
a
l
a
a
a
i
g
n
g
n
K
e
r
p
i
k
i
G
d
a
u
L
g
n
o
k
l
a
d
e
g
n
a
S
n
r
t
a
e
t
g
M
i
r
a
k
e
t
i
n
g
Laporan Penerapan Ipteks-LPM. Universitas
.
Brawijaya. Malang Mulyandari, S. H. 1992. Jurusan Teknologi Industri Pertanian. Institut Pertanian Bogor. Bogor. K
j
a
i
a
P
n
e
r
b
a
d
n
i
g
n
Oswari, T, T. Susi Suhendra, A.Harmony.
a
S
n
M
o
d
f
i
e
a
l
-
t
P
e
S
f
i
r
l
i
a
P
t
k
a
a
u
t
P
U
i
e
m
e
n
b
r
m
i
-
i
U
a
m
a
b
i
T
n
a
e
d
n
k
a
o
n
l
B
n
o
g
j
i
I
i
-
i
f
n
B
j
i
o
r
i
a
m
s
a
Skripsi.
.
n
:
i
P
e
g
n
r
a
u
h
V
r
a
i
b
a
e
l
P
r
e
d
k
i
o
t
r
,
M
o
d
e
r
a
t
i
g
n
E
f
f
e
c
,
t
D
m
a
p
k
a
P
e
g
n
g
u
n
a
a
T
n
e
k
o
n
l
o
g
I
i
f
n
o
r
m
s
a
T
i
e
r
h
d
a
p
a
Disampaikan dalam Seminar Ilmiah Nasional Komputasi dan Sistem Intelijen (KOMMIT 2008), Universitas Gunadarma, Depok, 20-21 Agustus 2008
P
r
o
d
u
k
t
v
i
i
t
s
a
d
a
K
n
i
e
n
r
j
U
a
s
h
a
K
a
Pambayun,R, Rosidah dan Kurniati.2000.
e
P
c
e
l
i
.
g
n
a
u
t
r
a
W
n
k
a
u
t
d
a
L
n
j
a
u
S
r
i
k
u
l
s
a
G
i
r
a
m
a
u
n
u
t
k
R
D
e
o
t
k
s
f
i
i
k
s
a
H
i
C
N
p
d
a
p
a
e
g
n
o
l
h
a
a
K
n
e
r
p
i
k
i
G
d
a
u
g
n
d
e
g
n
a
M
n
e
o
t
d
e
K
I
S
S
D
a
e
n
p
r
o
s
e
s
s
i
g
n
.
Proseding Seminar TTG. Unibraw. Malang Sudrajad,U. 2007. http://anekaplanta. wordpress.com/2007/12/21/tanaman-ganyong-bisa-jadi-substitusi-tepung-terigu/. Tgl Akses 12 Februrai 2009. T
e
p
u
g
n
G
a
y
n
o
g
n
P
e
g
n
g
a
n
t
T
i
e
p
u
g
n
T
e
r
g
i
u
.
Suganda,H. 2008. http://mediatani.wordpress.com/ 2008/03/10/masalah-diversifikasi-pangan/. Tgl Akses 12 Februari 2009. .
M
s
a
l
a
h
a
D
v
i
e
r
s
f
i
k
i
s
a
P
i
a
g
n
a
.
n
Suriawiria, 2007. http:// infobptpjogja.multiply.com/journal. Tgl Akses 12 Februari 2009. A
T
e
p
Widowati, S. 2000. K
e
t
h
a
a
n
a
u
G
r
a
u
l
t
e
t
r
n
a
d
e
n
a
t
i
g
n
f
k
i
a
s
a
N
n
B
i
s
a
h
a
i
o
a
e
r
)
d
a
n
K
e
f
i
n
M
n
l
a
P
e
g
n
g
a
n
t
T
i
e
p
u
g
n
T
e
r
g
i
u
?
.
s
e
s
u
a
i
a
n
n
y
a
u
n
t
u
k
a
a
n
a
l
n
e
t
r
n
a
t
f
i
d
a
T
n
e
k
o
n
l
o
g
P
i
e
g
n
o
l
h
a
a
n
n
y
u
a
n
u
t
k
Buletin AGROBIO 3 (2): 45-50 Balitbio.
.
Widowati, S. dan N. Damayanti. 2001. K
t
A
I
P
n
g
n
k
a
K
r
a
P
Pangan. Hal 109-120. Semarang.
r
k
a
o
d
e
t
u
r
k
s
i
P
s
a
a
n
S
i
g
f
i
a
n
a
t
.
F
i
s
i
k
o
k
i
m
i
a
T
e
p
u
n
g
G
a
n
y
o
n
g
(
n
n
a
e
d
u
l
i
s
,
C
Himpunan Makalah Seminar Nasional Teknologi