Paulus: zijn levensloop

Paulus: zijn levensloop ‘Geestelijke’ aspecten in Paulus’ leven

Programma 1 - 6 april 2011 - Galaten 1 – 2 Paulus: zijn levensloop - Jan Neefjes 2 - 18 mei 2011 - 2Korinte De niet geaccepteerde gemeentestichter: over Paulus relatie met de gemeente in Korinte - Jan Roobol 3 - 1 juni 2011 - Paulus joodse traditie, wetten en levensstijl - Andries Pasterkamp 4 - 15 juni 2011 - Filippenzen/Timoteus Paulus in leven en dood, voor en tegenspoed het geloof behouden - Tony Jurg 5 - 29 juni 2011 - Handeling 13, 17 Paulus de prediker – pastor Jan Barendse

Inleiding We kennen Paulus allemaal, hij is een grote ‘held’ in het protestantisme. Zoals Petrus de grootste is voor de Rooms Katholieken zo is Paulus het boegbeeld van de protestanten. De Pinksterbeweging is nog als een derde stroming te noemen, zij legt het primaat bij Lucas. Lucas de arts die specifieke aandachtspunten van de pinkstertheologie naar voren brengt zoals de doop in de geest onderscheiden van de bekering. Voor het belang van met name Lukas is sinds de jaren 70 van de vorige eeuw meer aandacht gekomen1. Paulus is voor velen het grote voorbeeld voor het christelijke leven, hij stelt zich ook als zodanig op wanneer hij schrijft in Galaten 4:12 “Broeders en zusters, ik smeek u, wees zoals ik”. Overtuigd als hij altijd was van het geloof dat hij had. Paulus is verder natuurlijk groot geworden door het grote aantal brieven dat er in onze bijbel van hem bewaard is gebleven. Hieruit is heel veel westerse theologie ontsproten, daarmee is zijn leer minstens en voor velen zelfs groter, dan het voorbeeld van zijn levenswandel. We zien in de brieven ook iets in terug van de geleerdheid van Paulus.

Bijbelteksten Paulus’ levensloop, lezen: Galaten 1 en 2.

Algemeen overzicht Hieronder een gereconstrueerd overzicht van het leven van Paulus2 Jaartal Geschiedenis Omstreeks 1 Saulus geboren te Tarsus 33 (-34) Hemelvaart van Jezus 34 - 36 Jezus verschijnt aan Paulus bij Damascus 35 - begin 37 Openbaring tot prediking aan de volken 35/38 - begin 37/40 Prediking in Arabië 38/begin 40 Prediking in Syrië en Cilicië (Galaten 1:21) omstreeks 42 - 43 Collecte uit Antiochië naar Jeruzalem 1 2

Menzies, Geest en kracht, 2005 Van Bruggen, Paulus, 2001 Paulus: zijn levensloop

1

43/44 - 46/47 -47 (begin 48) (47)48 - 49 Einde 49 Juli - augustus 51 Najaar 51

Met Barnabas door zuid-Turkije (zogenaamde eerste reis) Apostelconvent Via Frygië en Galatië naar Troas en Macedonië (start 2e reis?) Aankomst te Korinte Vertrek uit Korinte Overleg te Jeruzalem (Galaten 2:1)

Voorjaar 53

Aankomst te Efeze voor ruim tweejarige periode; mogelijk bezoek aan Kreta (start 3e reis?) Begin rondreis (o.a. Macedonië en Korinte) Terug in Efeze; begin van het derde verblijfsjaar Vertrek uit Efeze naar Macedonië (tot Illyrië toe?) Korinte Naar Jeruzalem Voor Felix Gevangen te Caesarea Aankomst te Rome Gevangen te Rome Gestorven

Pinksteren 55 Najaar 55 - voorjaar 56 Najaar 56 - voorjaar 57 + Winter 57/58 + 58 + 58 + 58 - 60 + 61 + 61 - 63 63 - begin 68

In bovenstaand overzicht is bewust niet duidelijk te zien wat Paulus zijn eerste, tweede of derde reis is. Paulus is immers nooit begonnen aan een 1e reis of dat hij op een moment gezegd zou hebben: “Vandaag begin ik met mijn 2e reis”. Dit zijn slechts indelingen die natuurlijk soms de dingen wel verduidelijken. Overigens is het ook niet zo gemakkelijk om te spreken van zijn 1e, 2e of 3e reis want Paulus leven is soms niet goed te reconstrueren. Sommigen spreken overigens nog, om het nog gecompliceerder te maken, van een vierde reis. We kunnen ook zonder deze indeling.

Afkomst Saulos in het Nederlands geschreven als Saulus is een Griekse schrijfwijze voor de Hebreeuwse naam Saul. Saul betekend ‘afgebedene’. Deze naam wordt in Handelingen ook hoofdzakelijk gebruikt zolang hij met joden om gaat. Onder de Grieks sprekende heidenen wordt zijn Romeinse naam Paulus (in het Grieks Paulos) gebruikt. Paulus betekend ‘klein’3. Saulus geboorte en vroege jeugd is in Tarsus, een plaats aan de kust in het zuidoosten van Turkije. Eigenlijk zouden we nu dus zeggen dat hij een Turk was. Dat is echter maar ten dele waar want hij is tevens van joodse afkomst en voelt zich ook als zodanig, gezien het feit dat hij een vurig voorvechter was voor het Jodendom (Hd22:3-5). Saulus was bekend als “de Tarsiër”, zoals ook Hd9:11 laat zien wanneer daar over hem gesproken wordt als Saulus uit Tarsus. Saulus komt net als koning Saul die we uit het OT kennen, uit de stam Benjamin. De plaats Tarsus4 was gebouwd op de beide oevers van de rivier de Cydnus, die tot in de stad bevaarbaar was. Tussen de stad en de riviermonding lag een absoluut veilig haven voor zeeschepen. Het gebied van Cilisië waarin de hoofdstad Tarsus lag werd in het noorden begrensd door het hoge Taurusgebergte (3900 m). Via een nauwe uitgehakte kloof (Cilicische poort) was het verbonden met het centrale deel van Klein-Azië. De stad had een oosters karakter door de overheersing van respectievelijk Babyloniërs, Perzen en Griekse Seleuciden. Tijdens deze laatste overheersing nam het 3 4

Studiebijbel NT, eigennamen en index Studiebijbel NT, eigennamen en index Paulus: zijn levensloop

2

aantal Joden er toe. Zij genoten bijzondere voorrechten. Vanaf 104 v.Chr. kwam de stad onder Romeinse invloed en groeide tot wel enige honderdduizenden inwoners. Paulus komt verschillende malen terug in zijn geboortestad. Hij verkondigd in Cilicië het evangelie zoals er staat er in: Galaten1:21 Daarna ging ik naar het kustgebied van Syrië en van Cilicië.

Jeugd Saulus heeft Romeins burgerrecht, waar hij soms ook gebruik van maakt. Dit burgerrecht maakte dat je geen onterende lijfstraffen mocht krijgen, onterende doodstraf mocht ondergaan zoals de kruisiging of voordat er een schuld was geconstateerd mocht je niet in de boeien geslagen. Dat Paulus het burgerrecht had betekend dat zijn ouders niet alleen burgers van Tarsus waren, maar ook van Rome. De jonge Saulus kwam uit een gezin met een erkende sociale positie in die tijd. Het burgerrecht verkreeg men als beloning voor bewezen diensten aan de staat, het werd verleend als gunst of tegen betaling. Hoewel sommigen beweren dat Paulus reeds zijn vroege jeugd heeft doorgebracht in Jeruzalem is dit niet erg aannemelijk daar hij ‘de Tarsiër’ oftewel ‘Saulus uit Tarsus’, wordt genoemd. Men ziet vanwege Hd22:3 ‘Ik ben een Jood, geboren in Tarsus in Cilicië, maar opgegroeid in deze stad’, reden om aan te nemen dat hij te Jeruzalem opgroeide. Doch vanwege zijn duidelijke relatie met Tarsus spreekt van Bruggen liever over geboren in Tarsus in Cilicië en, via zijn opleiding aan de voeten van Gamaliël, grootgebracht (getogen) in Jeruzalem. Ook de grondtekst zou aanleiding geven voor deze uitleg volgens van Bruggen.

Opleiding Paulus schrijft in Hd22:3 ‘Ik heb als leerling aan de voeten van Gamaliël gezeten en ben strikt volgens de voorschriften van de wet van onze voorouders opgevoed. Ik ben een vurig dienaar van God, en u allen geeft vandaag blijk van hetzelfde.’ Ongetwijfeld heeft Paulus in Tarsus reeds in zijn vroege jeugd, vanaf vijf jaar, de Bet Sefer (de school) of Bet Midrasch (het leerhuis) bezocht en daar Hebreeuws geleerd. Hier hoorde je lezingen uit de Hebreeuwse- en Griekse Pentateuch. Later studeerde hij bij rabbi Gamaliël, een kleinzoon van de beroemde rabbi Hillel. Rabbi Gamaliël stond bekend als een steunpilaar van het Farizeïsme. Gamaliël dacht in navolging van Hillel tolerant (liberaal, barmhartig en humaan) over de uitleg van de Thora, in tegenstelling tot de school van Schammai. In de Talmud5 staat bijvoorbeeld dat hij 500 leerlingen heeft onderwezen in de wet en 500 in de Griekse wijsheid. Wanneer dit waar is heeft Paulus hier misschien zijn bekendheid met de Griekse dichters vandaan6. Hij was Farizeeëri uit een geslacht van Farizeeërs Hd23:6, zijn vader en grootvader waren dit dus schijnbaar ook. Dat hij zijn afkomst en opleiding serieus heeft genomen blijkt wel uit de tekst: Galaten 1:14 Ik leefde de Joodse wetten heel wat strikter na dan velen van mijn generatie en zette mij vol overgave in voor de tradities van ons voorgeslacht. Uiteindelijk groeit Paulus op in een omgeving die uit drie werelden bestond: 1. De regionale (stam) cultuur, dat is de Joodse cultuur 2. De Griekse of hellenistische internationale cultuur 3. De bestuurlijke en juridische Romeinse wereld

5 6

e

e

Talmoed, de Palestijnse 5 eeuw, de Babylonische 6 eeuw. Raymond Haussoul, Inleiding NT de apostel Paulus, 2008 Paulus: zijn levensloop

3

Geroepen Maar toen besloot God, die mij al vóór mijn geboorte had uitgekozen en die mij door zijn genade heeft geroepen, Galaten 1:15 Nadat Paulus zijn opleiding bij Gamaliël had genoten werd hij een vurig strijder voor de ‘Joodse zaak’. Toch blijkt dit niet wat God met hem voor ogen had. Tegen ieders verwachting in, en niet in het minst in die van Paulus zelf, is hij door God op een ander spoor geroepen. De geschiedenis is overduidelijk en wordt door Lucas maar liefst drie keer vermeld, te weten in Handelingen 9, 22 en 26. Hij zei: “De God van onze voorouders heeft jou uitgekozen om je zijn wil bekend te maken, om de Rechtvaardige te zien en hem te horen spreken, want je zult zijn getuige zijn en aan alle mensen verkondigen wat je gezien en gehoord hebt” (Handelingen 22:14-15 NBV) Maar kom nu overeind, sta op, want ik ben aan je verschenen om je aan te stellen als mijn dienaar, opdat je bekend zult maken dat je mij hebt gezien en zult getuigen van alles wat ik je nog zal laten zien. Ik zal je daarbij beschermen tegen je eigen volk en tegen de heidenen, naar wie ik je uitzend om hun de ogen te openen, zodat ze zich van de duisternis naar het licht keren, en van de macht van Satan naar God. Door het geloof in mij zullen ze vergeving krijgen voor hun zonden, en samen met allen die mij toebehoren zullen ze deel krijgen aan mijn koninkrijk. (Handelingen 26:16-18 NBV) Saul wordt geroepen door Jezus Christus, die vraagt hem ‘Waarom vervolg je mij?’. Hij wordt geroepen om een getuige te zijn van Jezus, getuige van wat hij van Jezus heeft gezien en wat Hij hem nog zal laten zien Hd26:16b HSV7 om u aan te stellen als dienaar en getuige zowel van de dingen die u gezien hebt als van die waarin Ik /nog/ aan u verschijnen zal; Zijn roeping kan hij aan beantwoorden doordat Jezus hem dingen bekend heeft gemaakt zoals reeds voorzegd in Hd26:16 en bevestigd wordt in Galaten 1:12 (HSV) Want ik heb dat ook niet van een mens ontvangen of geleerd, maar door openbaring van Jezus Christus. Zijn carrière neemt een geheel andere wending, hij ‘deserteert als christenvervolger’ zoals Jacob van Bruggen zegt. Maar Paulus weet dat het niet uit hemzelf is gebeurt maar dat God hem heeft geroepen ‘door zijn genade’ Gl1:15. Om een ommekeer in deze geestelijk verblinde man tot stand te brengen moest God hem eerst letterlijk verblinden om hem zijn situatie duidelijk te maken om vervolgens zijn ogen te openen tot het ware Licht. De conclusie hieruit mag zijn dat Paulus, ongeveer 36 jaar oud, niet uit eigen kracht, maar door Gods genade is geroepen tot een dienst. Zijn dienst bestaat uit het getuige zijn van Jezus Christus, in het bijzonder aan de heidenen; Galaten 1:16.

Minste onder de apostelen Op het moment dat men geen weerwoord tegen het getuigenis van Stefanus heeft, gaat men over tot de methode die men ook bij Jezus heeft toegepast. Men maakt gebruik van valse getuigen Hd6:11. Dat Paulus, die hierbij betrokken is, zich later in zijn leven niet op zijn positie beroept maar zich eerder als misbaksel, ontijdig geborene kenmerkt wijst er op dat hij zijn eigen verleden nog niet vergeten is (1Ko15:7-9). Hij kenmerkt zich feitelijk na de dood van Stefanus als een systematisch

7

HSV Herziene Staten Vertaling 2010 Paulus: zijn levensloop

4

vervolger van de christenen: Handelingen 8:3 Saulus probeerde de gemeente te vernietigen door mannen en vrouwen met geweld uit hun huizen te sleuren en hen te laten opsluiten in de gevangenis. In Galaten 1:13-14 schrijft Paulus dan ook over zichzelf: “U hebt gehoord hoe ik vroeger volgens de Joodse godsdienst leefde, dat ik de gemeente van God fanatiek vervolgde en haar probeerde uit te roeien. Ik leefde de Joodse wetten heel wat strikter na dan velen van mijn generatie en zette mij vol overgave in voor de tradities van ons voorgeslacht.” Feitelijk kwalificeert de jongeman Paulus zichzelf als een traditionalist. De tradities van het voorgeslacht die zijn een belangrijke drijfveer van zijn optreden, zoals Stefanus dat moet ondervinden. Paulus komt op voor het door het Sanhedrin genomen besluit dat Jezus moet worden weggedaan als valse profeet en godslasteraar. Men mag Jezus niet boven Mozes stellen. Paulus mist de bezonnenheid zoals zijn meester Gamaliël die toonde in Hd5:34-40 toe hij zei dat als het getuigenis over Jezus mensenwerk zou zijn, dit toch op niets zou uitlopen. Hoewel dus incidenteel de christenen al worden vervolgt lijkt het er op dat het Paulus is die er voor zorgt dat dit systematisch en volgens planning gaat verlopen. - Men gaat christenen actief opsporen en gevangen zetten (Hd8:3). - Door strafmaatregelen probeert hij christenen in de synagoge hun geloof af te laten zweren Hd26:11a. - Vervolging vind ook plaats buiten Jeruzalem tot zelfs in buitenlandse steden Hd26:11b. Dat Paulus dit alles heeft gedaan om de God van Israël te dienen, oprecht maar in zijn ongeloof 1Tm1:13 is voor hem geen reden om trots te zijn op het verleden, maar daarnaast ook geen reden om in een hoekje te blijven zitten. Zoals hij heeft gestreden voor het oude, zo strijdt hij ook voor het nieuwe. Zo leren we Paulus kennen als iemand die er helemaal voor gaat, voor de volle 100%.

Verkondiging en reizen Direct na zijn roeping gaat Paulus richting Arabia om Christus te prediken. Tenminste, dat schrijft hij in Galaten 1:17 en ben ook niet naar Jeruzalem gegaan, naar hen die eerder apostel waren dan ik. Ik ben onmiddellijk naar Arabia gegaan en ben van daar weer teruggekeerd naar Damascus. Dit in tegenstelling tot wat Lucas lijkt te schrijven in Hd9:20. Paulus preekt er ‘Christus ook voor de heidenen’, zoals hem door openbaring bekend is gemaakt Ef3:1-9. Hoe Paulus zijn tijdsindeling geweest is en in welke plaatsen hij in de beginjaren bezoekt is niet met zekerheid te zeggen. In ieder geval weten we dat hij in de beginjaren na zijn bekering gepreekt heeft in Damascus, Arabia, en Jeruzalem. Vanuit Jeruzalem komt hij in Syrië en Cilisië (Gl1:21) en hij is een periode in Tarsus, een veilige geboorteplaats als de joden in Jeruzalem hem via een aanslag trachten om te brengen (Hd9:28-30). Hij verkondigd het evangelie in Antiochië, Cyprus en Turkije en ondervind weerstand van de joden in de synagogen waardoor hij rondtrekt als een zwerver, telkens nieuwe leerlingen achterlatend bij zijn vertrek. De methode die hij, samen met Barnabas, hanteert is dat zij in de eerste plaats naar de synagoog gaan om te getuigen en wanneer de boodschap daar verworpen wordt gaat hij door naar de heidenen van die plaats. In Galaten 2:1 lezen we dat Paulus met Barnabas en Titusii naar Jeruzalem gaat, een gebeurtenis die in verband gebracht wordt met de geschiedenis uit Hd15. Paulus wordt er bevestigd als apostel onder de onbesnedenen (Gl2:9), op voorwaarde dat men de armen zou ondersteunen (Gl2:10). Anderen zoals van Bruggen vinden dat Gl2 over een bezoek aan Jeruzalem spreekt dat enige jaren later plaatsvindt. Voor de bevestiging van Paulus maakt dit niet uit maar de reden van de reis lijkt dan meer te gaan om hoe Joden en onbesnedenen met elkaar om moeten gaan rond bijvoorbeeld de besnijdenis. ‘Moeten nu de joodse christenen ter wille van de broeders in Christus enigszins gaan

Paulus: zijn levensloop

5

breken met hun joodse achtergrond of er althans soepel mee leren omgaan? Of moeten de pas bekeerde heidenen welwillend genoeg zijn om zich te voegen bij het joodse volk?’8 Inmiddels is Paulus ongeveer 50 jaar. In de jaren hierna maakt hij nog van alles mee in Efeze, Filippi, Thessalonica en Korinte. Dat Paulus het onderweg niet gemakkelijk had lezen we ook bijvoorbeeld in “U moet weten, broeders en zusters, dat de tegenspoed die we in Asia hebben moeten doorstaan, uitzonderlijk groot was. We hadden het zwaar te verduren, zo zwaar dat het onze krachten te boven ging. We vreesden ernstig voor ons leven, we waren er zelfs zeker van dat het doodvonnis al over ons was uitgesproken. Maar juist dat liet ons beseffen dat we niet op onszelf moeten vertrouwen, maar alleen op de God die de doden opwekt, die ons heeft gered en ons opnieuw zal redden uit eenzelfde doodsgevaar. Op hem hebben we onze hoop gevestigd: hij zal ons altijd redden.” (2Ko1:8-10 NBV) Hij is ondertussen altijd via allerlei onderlinge contacten wonderbaarlijk op de hoogte van de situaties in de gemeentes die hij bezocht heeft. Een last die hem trouwens niet gemakkelijk valt “En dan laat ik al het andere nog buiten beschouwing: de druk waaronder ik dagelijks sta vanwege mijn zorg voor de gemeenten.” (2Ko11:28 NBV) Vrouw Paulus heeft het nooit over zijn vrouw. Wanneer hij deze heeft zou zij hem jarenlang hebben moeten volgen in zijn reizen, maar hij spreekt er nooit van. Toch is het vreemd dat Paulus geen vrouw heeft omdat een Farizeeër de plicht had om te huwen en Paulus schrijft dat hij vroeger de wetsopvatting van een farizeeër had (Fl3:5). Met de tekst in 1Ko9:5 Zouden wij niet het recht hebben een gelovige echtgenote op onze reizen mee te nemen, zoals de andere apostelen, de broers van de Heer en Kefas? zou je nog, met wat moeite, uit kunnen leggen dat hij een vrouw had. Toch spreekt uit 1Ko7:7 duidelijk dat hij deze niet heeft. En anders is zij wellicht overleden zou je uit 1Ko7:40 kunnen afleiden. Het is ook mogelijk dat zij niet tot bekering gekomen is en hem verlaten heeft omdat ze met hem niet verder wilde leven. Arbeider Paulus maakt geen gebruik van het recht op onderhoud en vergoeding voor zijn diensten. Dit is in toenmalige de Griekse wereld voor een filosoof of religieus leraar een vernedering, te meer daar hij ook nog eens in zijn onderhoud voorziet middels het verrichten van handarbeid. Zijn handwerk bestaat uit het maken van tenten (Hd18:3 NBG), wat in ruimere zin kan betekenen dat hij leerbewerker is (Hd18:3 NBV, ook Willibrord 1995).

Gevangen en bevorderd tot heerlijkheid Al in de begindagen van Paulus zijn prediking moet hij vluchten voor de joden. Zo wordt hij in Damascus in een mand aan de andere kant van de stadsmuur neer gelaten Hd9:25 om aan een moordaanslag te ontkomen. Vier verzen later wordt in Jeruzalem door de Griekstalige joden een aanslag op zijn leven beraamd Hd9:29. Dat Paulus snel met gevaar vertrouwd moet zijn geraakt mag duidelijk zijn. Hij maakt telkens mee dat men hem belaagd tot steniging aan toe maar blijft in leven. Uiteindelijk wordt hij in Jeruzalem gevangen genomen Hd21:27, de geschiedenis die Lucas vanaf daar tekent leest als een spannend boek. Toch is het slot van Lucas boek enigszins teleurstellend, wij houden 8

Van Bruggen,Paulus, 2001 pagina 86


6

meer van een Hollywood verhaal dat liefst goed en positief eindigt. In Paulus zijn geval blijft alles onduidelijk, Lucas eindigt met de woorden: “Paulus verbleef twee jaar in het huis dat hij gehuurd had en ontving daar iedereen die naar hem toe kwam. Hij verkondigde het koninkrijk van God en onderrichtte vrijmoedig over de Heer Jezus Christus, zonder dat hem iets in de weg werd gelegd.” (Hd28:30-31 NBV)9 “Als Paulus terugkeert van zijn derde zendingsreis, reist hij van Caesarea naar Jeruzalem. Hij is er maar kort als joden, waarschijnlijk uit de door Paulus bezochte gebieden, hem proberen te lynchen; de daarmee gepaard gaande oproerige beweging alarmeert het Romeinse garnizoen: de cohorte die onder bevel staat van tribuun Claudius Lysias. Ter bezwering van het oproer (en uit het misverstand dat hier wellicht sprake is van een eerder gesignaleerde oproerkraaier: de Egyptenaar, van wie ook Josephus bericht) wordt Paulus naar de kazerne overgebracht. Er is vanaf het begin een goede verstandhouding met de Romeinse tribuun: zij spreken beiden Grieks. Als dan Paulus aan een streng verhoor dreigt onderworpen te worden, doet hij een beroep op zijn Romeins burgerschap. Hier krijgt dus het verhaal een andere wending dan bij de beide eerdere confrontaties met de joden. Uit de confrontatie met het Sanhedrin wordt Lysias overigens niets wijzer: Toen de onenigheid nog toenam, vreesde de tribuun dat Paulus door de leden van het Sanhedrin verscheurd zou worden. Hij liet een afdeling soldaten komen om hem te ontzetten en hem terug te brengen naar de kazerne. (Hd23:10). De Romein is nu in een moeilijke positie: hij kan Paulus niet vrij laten gaan, want dan zal de lynchpartij zeker plaatsvinden, met verstoring van de openbare orde, waar het Romeinse gezag zo benauwd voor is. Maar een grond voor gevangenhouding van Paulus naar Romeins recht is er ook niet. De tribuun Lysias moet de zaak aan zijn chef, de procurator Felix in Caesarea, voorleggen. Daar volgt uiteindelijk de aanklacht van een delegatie van het Sanhedrin, onder leiding van de hogepriester Ananias, bijgestaan door een geschoold woordvoerder, Tertullus. Paulus wordt beschuldigd van seditio, het verwekken van onrust, element van het zo ernstige crimen majestatis: het misdrijf tegen het Romeinse volk en diens veiligheid. Hier is een moeilijkheid, omdat Paulus hooguit onrust veroorzaakt onder de joden. ‘De bedoeling is echter bij Felix de overtuiging te wekken, dat dit indirect een politiek-gevaarlijke zijde kon hebben’; het was de aanklacht die ook tegen Jezus was geformuleerd. De tweede aanklacht is die van de tempelontheiliging, zelfs voor Romeinse burgers strafbaar. De zaak blijft echter — ook na de verdediging door Paulus —onbeslist. Later blijkt echter, dat er andere motieven voor Felix waren om Paulus gevangen te houden. Zijn vrees voor de Joden, van wie toch al een aanklacht tegen hem te Rome scheen te dreigen, en de verwachting van Paulus een losprijs te zullen ontvangen, bepaalden zijn gedrag tegenover de apostel. Felix wordt door Festus opgevolgd: Toen er twee jaren verstreken waren, werd Felix opgevolgd door Porcius Festus. Om de Joden ter wille te zijn, liet hij Paulus in gevangenschap achter. (Hd24:27). Festus probeert de zaak over te hevelen naar het Sanhedrin, maar Paulus reageert daarop afwijzend: Paulus antwoordde echter: ‘Ik sta hier voor de keizerlijke rechtbank, en hier moet ik terechtstaan. (Hd25:10). Paulus geeft blijk van de juiste inschatting van zijn positie: hij wil het risico van het Romeinse proces aan (hij is er overigens van overtuigd dat Festus hem voor onschuldig houdt); hij wil echter niet bij wijze van gunst aan de joden aan het Sanhedrin worden uitgeleverd: hij weet dan zeker het er niet levend af te brengen. Hij doet dus beroep op de keizer (de provocatio), hetgeen overbrenging naar Rome impliceert. Festus moet dan echter nog wel een rapport opmaken ter begeleiding van de overbrenging van Paulus naar Rome. Hij maakt dankbaar gebruik van het bezoek van koning Agrippa, viervorst en vertrouwensman van de Romeinen in Palestina, die hem adviseert. Het rapport van Festus zal voor Paulus positief zijn uitgevallen, zo mag worden verondersteld; 9

Dat Lucas op deze wijze eindigt is voor mij een reden om aan te nemen dat Lucas nog van plan geweest is om een derde boek te schrijven.


7

Agrippa oordeelde althans gunstig: En Agrippa zei tegen Festus: ‘Hij had al vrij kunnen zijn als hij zich niet op de keizer had beroepen.’ (Hd26:32). De slotsom: er is sprake van een begin van een proces, dat echter door het beroep van Paulus op de keizer onderbroken wordt; en als de aanklacht niet in Rome wordt herhaald, strandt het proces definitief.”10 Of Paulus uiteindelijk berecht is weten we niet en of hij voordat hij overleed nog vrij geweest is weten we ook niet zeker. Volgens bisschop Clemens is Paulus nog in Spanje (4e zendingsreis?) geweest om het evangelie te verkondigen. Dit schrijft Clemens nog maar relatief kort na Paulus zijn dood in een brief, in het jaar 95/96. Er zijn ook overleveringen dat Paulus uiteindelijk toch de marteldood is gestorven te Rome. Dit behoeft overigens niet strijdig te zijn met een tussenliggende periode van vrijheid. De overlevering geeft aan dat Paulus onder Nero is onthoofd. Daar hij niet in de arena of op de brandstapel is omgebracht, lijkt aan te geven dat Paulus uiteindelijk toch nog na een proces tot de dood is veroordeeld en als Romeins burger ter dood gebracht. Heeft hij misschien toch nog voor de keizer terechtgestaan?

Literatuur Aantekeningen bij Telos NT, 1985 Bijbels recht, oefeningen in exegese, prof.mr. H. van den Brink, 1995 Galaten, Ouweneel, 1997 Inleiding NT, de apostel Paulus, Raymond Haussoul, 2008 Geest en kracht, Menzies , 2005 Paulus, Pionier voor de Messias van Israël, Dr. Jakob van Bruggen, 2001 Studiebijbel NT, eigennamen en index, 1994 i

Farizeeën: Een sekte die na de Joodse ballingschap schijnt te zijn ontstaan. De Farizeeën kenden naast de boeken van het O.T. de mondelinge traditie als standaard voor geloof en leven. Zij streefden naar onderscheiding en lof door het waarnemen van uiterlijke rituelen en uitwendige vormen van vroomheid, zoals ceremoniële wassingen, vasten, gebeden en aalmoezen; en met een betrekkelijke veronachtzaming van echte vroomheid, waren zij trots op hun vermeende goede werken. Zij hielden stug vast aan een geloof in goede en kwade engelen en aan de verwachting van een Messias; en zij koesterden de hoop dat de doden, na een voorlopige ervaring van beloning of straf in de hades, door hem weer tot leven gewekt zouden worden, en ieder beloond zou worden naar zijn persoonlijke daden. In verzet tegen de heerschappij van de Herodessen en van de Romeinen, waren ze voorvechters van de theocratie en de zaak van hun land, en hadden grote invloed onder de gewone mensen. Volgens Josephus bedroeg hun aantal ongeveer 6000. Zij waren bittere tegenstanders van Jezus en Zijn zaak; en werden op hun beurt door hem berispt om hun hebzucht, streven, ijdel vertrouwen op uitwendige werken, en schijn van vroomheid om populariteit te verkrijgen. (Bron; OnlineBible 2011) ii Paulus trok naar Jeruzalem samen met Barnabas, zijn trouwe vriend en metgezel. Barnabas, wiens eigenlijke joodse naam Jozef was, was een Leviet, een Cyprioot van geboorte (Hd4:36). Hij was het die Paulus het eerst in de kring van de apostelen had geïntroduceerd (Hd9:26v.), die hem in Tarsus had opgehaald om met hem samen te werken in Antiochië (11:25v.), die met hem al eens een kort bezoek aan de oudsten te Jeruzalem had gebracht (11:30; 12:25) en die met hem de eerste zendingsreis had gemaakt (13:1-14:27). Hd14:12 suggereert dat Barnabas de oudere en/of de meer indrukwekkende van de twee was. Opvallend is dat hij tot en met de eerste fase van de eerste zendingsreis steeds als eerste wordt genoemd, maar vanaf dat Saulus Paulus wordt genoemd, is deze kennelijk de leider van het zendingsgezelschap (13:9,13,43,46,50). In Gl2:1 heeft Paulus echter niet noodzakelijk de prioriteit. De apostel nam ook Titus mee. Het is opmerkelijk dat deze in Hd nooit genoemd wordt. Titus was een bekeerling van Paulus (Tt1:4), die meermalen als zijn helper en gedelegeerde optrad (2Ko2:12; 7:613v.; 8:6,16,23; 12:18; 2Tm4:10; Tt1:5). Het ‘meenemen’ wijst erop dat het initiatief van Paulus uitging. Kennelijk wilde hij deze jonge christen uit de heidenen als representant van de heiden gelovigen aan de joodse christenen in Jeruzalem voorstellen. Het is zelfs heel goed mogelijk dat het om een echte uitdaging ging: hoe zouden de wetticisten in Jeruzalem zich tegenover deze onbesneden broeder uit de heidenen opstellen? (Bron: Galaten, Ouweneel 1997)

10

Bijbels recht, H. van den Brink, 1995, pagina 336-337


8

Paulus: zijn levensloop

Recommend Documents