BO ZAR ARCHI TEC TURE
12.10.2011 15.01.2012
www.europalia.eu T 02 540 80 80
Paulo Mendes da Rocha
Paulo Mendes da Rocha, Club Atlético Paulistano, Sao Paulo, 1958
Guide du visiteur | Bezoekersgids | Visitor’s guide
Ce guide accompagne l’exposition Paulo Mendes da Rocha présentée du 12.10.2011 au 15.01.2012 au Palais des Beaux-Arts de Bruxelles | Deze gids is een leidraad voor de bezoeker van de tentoonstelling Paulo Mendes da Rocha. De tentoonstelling gaat door van 12.10.2011 tot 15.01.2012 in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel | This visitor’s guide accompanies the exhibition Paulo Mendes da Rocha presented from the 12th of October 2011 until the 15th of January 2012, in the Centre for Fine Arts Brussels. Exposition organisée dans le cadre du festival europalia.brasil par BOZAR ARCHITECTURE/A+. Tentoonstelling georganiseerd in het kader van het europalia.brasil festival door BOZAR ARCHITECTURE/A+ | This exhibition is organized in the frame of the europalia.brasil festival, by BOZAR ARCHITECTURE/A+. Depuis 1969, le festival Europalia met à l’honneur la richesse culturelle du monde, en invitant tous les deux ans un nouveau pays à exposer une concentration exceptionnelle de son patrimoine culturel au cœur de l’Europe. Par des centaines d’événements présentés à Bruxelles, en Belgique et dans les pays limitrophes, le festival évoque toutes les formes d’expression artistique du pays invité, qu’elles soient historiques ou contemporaines. Cet événement de diplomatie culturelle prestigieux et novateur donne au pays invité l’occasion de reconsidérer son patrimoine, de le mettre en perspective, d’en relever les particularités et de le valoriser aux yeux du monde. Placés sous le Haut Patronage de S.M. le Roi des Belges et du chef d’Etat du pays invité et inaugurés par ceux-ci, les festivals Europalia touchent un large public, dépassant souvent le million de visiteurs. Sinds 1969 zet het kunstenfestival Europalia de culturele wereldrijkdom in de kijker. Om de twee jaar wordt een nieuw land uitgenodigd om een uitzonderlijke concentratie van zijn cultureel erfgoed voor te stellen in hartje Europa. Honderden evenementen in Brussel, in België en in de buurlanden illustreren alle kunstvormen van het gastland, zowel historische als hedendaagse. Dit prestigieuze en vernieuwende evenement van culturele diplomatie biedt het uitgenodigde land de gelegenheid zijn erfgoed in perspectief te plaatsen, de eigenheid ervan in de verf te zetten en het door een breed publiek te laten waarderen. Elk festival staat onder de hoge bescherming van Z.M. de Koning van België en van het staatshoofd van het partnerland en wordt door hen ingehuldigd. De meeste edities lokten vlot één miljoen bezoekers en meer. Since 1969, the Europalia festival celebrates the world’s cultural wealth by inviting, every two years, a new country to exhibit an exceptionally rich concentration of cultural heritage in the heart of Europe. Hundreds of events in Brussels, in Belgium and in neighbouring countries, showcase every form of artistic expression, both historical and contemporary, of the guest country. This prestigious and innovative diplomatic event is an occasion for the latter to reappraise its cultural heritage and put it into perspective, to highlight its singularity and to enhance its standing in the eyes of the world. Each festival enjoys the High Patronage and is opened by His Majesty the King of the Belgians and the guest country’s Head of State. Most Europalia festivals have welcomed over one million visitors.
Festival europalia.brasil festival : 04.10.2011 – 15.01.2012 Info: www.europalia.eu Sous le Haut Patronage de la Présidente de la République fédérative du Brésil Dilma Rousseff et de S.M.le Roi des Belges | Onder de Hoge Bescherming van de Presidente van de Federale Republiek Brazilië Dilma Rousseff en Z.M. de Koning der Belgen | Under the High Patronage of the President of the Federative Republic of Brazil Dilma Rousseff and H.M. the King of the Belgians AU BRÉSIL | IN BRAZILIE | IN BRAZIL Ministre de la Culture | Minister van Cultuur | Minister of Culture: Ana de Hollanda Commissaire général | Commissaris-generaal | General Commissioner: Sérgio Mamberti Directeur Exécutif | Uitvoerend directeur | Executive Director: Marcelo O. Dantas, Ministère de la Culture Coordinateur artistique | Artistiek coördinator | Artistic coordinator: Adriano de Aquino Expositions | Tentoonstellingen | Exhibitions: Neno del Castillo, Manuela de Lorenzo, Amanda Bonan, Lia Baron Coordination générale | Algemene coördinatie | General coordination: Myriam Lewin, José do Nascimento Jr. Presse et communication | Pers en communicatie | Press and communication : Nei Bomfim EN BELGIQUE | IN BELGIE | IN BELGIUM Commissaire général | Commissaris-generaal | General Commissioner: Pierre Alain De Smedt Directeur général | Directeur-generaal | General Manager: Kristine De Mulder Expositions | Tentoonstellingen | Exhibitions: Dirk Vermaelen, Céline Jacquet, Tineke Depiere, Natalia Gaya, Bahae Ddine Rouas, Paul De Koster Communication | Communicatie: Colette Delmotte, Aurore Detournay-Kaas, Marie Klimis, Elvira De Muynck, Inge Vandensande
PAULO MENDES DA ROCHA GUIDE DU VISITEUR | BEZOEKERSGIDS | VISITOR’S GUIDE Coordination | Coördinatie: Iwan Strauven, Marie-Cécile Guyaux Textes | Tekst | Texts: Paulo Mendes da Rocha Traductions | Vertalingen | Translations: Francis Vallée (NL), Alain Kinsella (FR) Rédaction finale | Eindredactie | Final editing: Dirk Vandemeulebroecke (NL), Helen Simpson (EN) Graphiste | Vormgever | Graphic Designer: Olivier Rouxhet Photographies | Fotografie | Photography: Alexandre Feu Rosa (p.16), Fujita architects Office (p.22), Nelson Kon (p.12, 14, 15), Jose Moscardi (p.1, 20, 21), Eduardo Ortega (p.18), Cinthia Yendo (p.8, 35) Editeur | Uitgever | Publishers: BOZAR ARCHITECTURE/A+ EXPOSITION | TENTOONSTELLING | EXHIBITION Commissaires | Curators: Alfredo Britto, Pedro Évora Organisation générale | Algemene productie | General Organization: arte3 Coordinatrice de l’exposition | Tentoonstellingscoördinator | Exhibition coordinator: Marie-Cécile Guyaux Directeur général - Directeur artistique PBA | Directeur-generaal - Arstistieke directeur PSK | Chief Executive Officer - Artistic Director CFA: Paul Dujardin Directrice adjointe expositions PBA | Adjunct-directrice tentoonstellingen PSK | Deputy Exhibitions Director CFA: Sophie Lauwers Coordinateur | Coördinator | Co-ordinator BOZAR ARCHITECTURE/A+: Iwan Strauven Collaborateurs BOZAR EXPO | Medewerkers BOZAR EXPO | Staff BOZAR EXPO: Anne Judong, Axelle Ancion, Nicolas Bernus Communication PBA | Communicatie PSK | Communication CFA: Géraldine Jonville, Annelien Mallems, Danielle D’Haese Production | Productie | Production: arte3 / conceito Emballage et transport | Verpakking en transport | Packing and Shipping: arte3log Assurance | Verzekering | Insurance: Pro-Affinite Corretora de Seguros / Ace Seguradora S.A. Remerciements | Dank aan | Acknowledgments: Antonio Marcos de Aguirre Massola, Catherine Otondo, Dulcinéia do Carmo Pereira, Haroldo Alves, João Bandeira, João Sodré, Metro Arquitetos Associados; Piratininga Arquitetos Associados, Rodrigo Bragião and everyone who made this project possible.
Coproduction | Coproductie
I
l y a deux ans, europalia.china et Bozar Architecture/A+ accueillaient Wang Shu, l’une des figures d’une prise de conscience de l’évolution accélérée des villes chinoises et de l’abandon, sur l’autel de la rentabilité et du progrès, des modèles et des techniques de construction traditionnels. Wang Shu proposait une ‘architecture de résistance’, largement inspirée de la tradition mais dont la réinterprétation s’ancrait indéniablement dans les conditions urbaines contemporaines.
wee jaar geleden verwelkomden europalia.china en Bozar Architecture/A+ Wang Shu. Hij is een van de figuren die zich bewust is van de snelle evolutie van de Chinese steden en het slachtofferen van de traditionele modellen en bouwtechnieken op het altaar van de rentabiliteit en de vooruitgang. Wang Shu stelde een ‘verzetsarchitectuur’ voor, die ruimschoots geïnspireerd is op de traditie maar in een herinterpretatie die onmiskenbaar verankerd is in de huidige stedelijke omstandigheden.
Le Brésil, à l’honneur du festival Europalia 2011, connaît également une très forte croissance urbaine qui s’accompagne d’une importante ségrégation sociale. En 40 ans, la population de la municipalité de São Paulo a doublé pour atteindre près de 20 millions d’âmes en 2010. Dans ce contexte, Paulo Mendes da Rocha, second architecte brésilien à être couronné du Pritzker Prize après Oscar Niemeyer, défend une architecture entretenant des liens forts avec la ville et l’ensemble de la société urbaine. Pour lui, l’architecture est une science de la construction mais aussi du progrès social, culturel et politique.
Brazilië, dat dit jaar centraal staat op Europalia 2011, kent ook een zeer sterke stedelijke groei die samengaat met een grote sociale segregatie. In 40 jaar tijd is de bevolking van São Paulo verdubbeld, in 2010 telde ze bijna 20 miljoen zielen. In deze context verdedigt Paulo Mendes da Rocha – de tweede Braziliaanse architect die bekroond werd met de Pritzker Prize, na Oscar Niemeyer – een architectuur die sterke banden heeft met de stad en de volledige stedelijke gemeenschap. Voor hem is architectuur een wetenschap van het bouwen, maar ook van de sociale, culturele en politieke vooruitgang.
Dans la première exposition monographique qui lui est consacrée en Belgique, ses dessins, maquettes, photos et plans illustrent les rapports que les projets de Paulo Mendes da Rocha entretiennent avec la ville et le territoire. Une quinzaine d’œuvres retracent cette brillante carrière débutée en 1958 avec le Paulistano Athletic Club Gymnasium, alors que Sérgio Bernardes achevait, chez nous, le pavillon du Brésil à l’Expo Universelle.
T
Op de eerste overzichtstentoonstelling van Paulo Mendes da Rocha in België illustreren de tekeningen, maquettes, foto’s en plannen de relaties die er bestaan tussen zijn projecten en de stad en het grondgebied. Een vijftiental werken schetsen zijn schitterende loopbaan, die in 1958 van start ging met het Paulistano Athletic Club Gymnasium, op het moment dat Sérgio Bernardes bij ons het paviljoen van Brazilië voor de Wereldtentoonstelling voltooide.
T
wo years ago, europalia.china and Bozar Architecture/ A+ welcomed Wang Shu, one of the leading figures of awareness of the accelerated development of Chinese cities and of the sacrifice of traditional construction techniques and models on the alter of progress and profitability. Wang Shu proposed a “resistance architecture,” largely inspired by tradition, but reinterpreted by drawing undeniably on contemporary urban conditions. Brazil, which will be featured in Europalia 2011, has also undergone very rapid urban growth accompanied by extensive social segregation. In 40 years, the population of the municipality of São Paolo has doubled to reach nearly 20 million in 2010. Against this background, Paulo Mendes da Rocha, the second Brazilian architect to win the Pritzker Prize after Oscar Niemeyer, defends an architecture that maintains strong links with the city and with urban society as a whole. For him, architecture is a science of construction, but also of social, cultural and political progress. In the first monograph devoted to him in Belgium, his drawings, models photos and plans illustrate the relations that Paulo Mendes da Rocha’s projects maintain with the city and the territory. Some fifteen works retrace this brilliant career which started in 1958 with the 1958 avec le Paulistano Athletic Club Gymnasium, whilst Sérgio Bernardes was finishing the Brazil Pavilion for the World Expo here in Belgium.
Paul Dujardin Directeur général Palais des Beaux-Arts
Paul Dujardin Directeur-generaal Paleis voor Schone Kunsten
Paul Dujardin General Director Centre for Fine Arts
Kristine De Mulder Directeur général Europalia international
Kristine De Mulder Directeur-generaal Europalia international
Kristine De Mulder General Director Europalia international
Soutien | Steun | Support
Soutien | Steun | Support
2
3
PAULO MENDES DA ROCHA
D
ans le monde moderne, les populations urbaines ont toutes envie d’améliorer les standards de vie en ville – et donc dans le monde entier. L’architecture est un outil majeur de ce processus visant à optimiser la qualité des espaces et environnements urbains. Dans les années 1940 et 1950, jusqu’à l’inauguration de sa nouvelle capitale Brasilia en 1960, le Brésil était internationalement reconnu comme acteur de premier plan contribuant à la réalisation de ces objectifs. La circulation des idées ayant longtemps été bridée par le régime militaire autoritariste du pays, le Brésil s’est ensuite remis au diapason de préoccupations globales majeures, ce qui s’est concrétisé ces dernières années par une production architecturale qui renoue avec l’attention internationale d’antan. Sur cette toile de fond, on distinguera particulièrement l’œuvre de Paulo Mendes da Rocha, qui a obtenu en 2006 le summum des honneurs internationaux en remportant le prix Pritzker. En annonçant cette décision, Thomas J. Pritzker, Président de la Hyatt Foundation qui sponsorise cette récompense, soulignait : « Alors que peu de bâtiments [de Paulo Mendes da Rocha] ont été construits en dehors du Brésil, les leçons à tirer de son travail d’architecte ou d’enseignant sont universelles ». Pour sa part, en apprenant qu’il était le lauréat du Prix, l’architecte a élargi le sens de sa victoire en déclarant : « Cette reconnaissance particulièrement importante du travail effectué par nos collègues partout en Amérique latine va nous aider à rapprocher nos pays ». Fort de cette attitude profondément humaniste, chaque nouveau projet de Paulo Mendes da Rocha devient une contribution à l’humanité, à l’architecture et aux villes. « Une ville émerge de la volonté des gens de vivre ensemble ; en son sein, chacun doit s’intégrer et communiquer avec les autres de manière positive et agréable », a ajouté l’architecte en faisant écho à l’incontournable instinct grégaire de l’être humain. Devant les difficultés et les ségrégations qui se multiplient dans les villes contemporaines en constante expansion, il s’efforce de trouver des solutions pour nous éloigner de ce chemin potentiellement désastreux. « Il est impossible qu’une ville soit un désastre ; elle doit impérativement être une réussite », a-t-il déclaré, semblant lancer un appel à tous les architectes. Le projet primé du Clube Atlético Paulistano Gymnasium (1960), réalisé plus tôt dans sa carrière, donne au public l’occasion de découvrir et d’admirer des 4
O
veral in de wereld van vandaag hunkeren stedelingen ernaar om de levensstandaard in hun stad en meteen ook in de hele wereld op een hoger peil te brengen. Architectuur is in dit proces een cruciaal middel om de kwaliteit van de stedelijke ruimte en leefwereld te verbeteren. In de jaren 1940 en ’50 van de vorige eeuw, tot aan de inwijding in 1960 van de nieuwe hoofdstad Brasília, genoot Brazilië internationale faam als een van de belangrijkste medespelers in de realisatie van deze doelstellingen. Nadien onderdrukte een autoritair militair regime gedurende lange tijd de verspreiding van ideeën over het land. Vanaf het midden van de jaren 1980 kreeg Brazilië stilaan opnieuw voeling met de grote mondiale vraagstukken en kon het met zijn architecturale productie weer op het voorplan treden en net als vroeger wereldwijd de aandacht trekken. In deze ontwikkeling bekleedt het werk van Paulo Mendes da Rocha een prominente plaats. Zijn oeuvre werd in 2006 dan ook bekroond met de Pritzkerprijs, de internationale ‘Nobelprijs’ voor architectuur. Bij de bekendmaking van de beslissing zei Thomas J. Pritzker, de voorzitter van de Hyatt Foundation en sponsor van de prijs: ‘Hoewel hij maar weinig gebouwen verwezenlijkt heeft buiten Brazilië, is de lering die we uit zijn werk als actief architect en als leraar kunnen trekken, universeel.’ Toen de architect zelf het nieuws van de onderscheiding vernam, drukte hij de betekenis ervan als volgt uit: ‘Dit is een heel belangrijke erkenning van het werk dat onze collega’s over heel Latijns-Amerika verrichten en het zal beslist onze landen nader tot elkaar brengen.’ De diep humanistische houding van Paulo Mendes da Rocha maakt van elk van zijn projecten een verrijking voor de mensheid, de architectuur en de steden. ‘Een stad komt voort uit het verlangen van mensen om samen te zijn; iedereen moet er zich aanpassen en op een aangename, positieve manier met elkaar omgaan,’ zei de architect met de onuitroeibare kuddegeest van de mens in gedachte. Geconfronteerd met de verminderde levenskwaliteit, de toenemende segregatie en andere problemen in de alsmaar groter wordende steden van vandaag, probeert hij oplossingen te vinden om deze potentieel noodlottige evolutie te keren. ‘Een stad kan onmogelijk een catastrofe zijn, zij moet altijd een succesverhaal worden.’ Met deze woorden deed hij als het ware een oproep tot de architecten.
U
rban populations in the contemporary world long to improve the living standards in their cities, and therefore in the world as a whole.Architecture is a decisive tool in this process toward enhancing the quality of urban spaces and environments. In the 1940s and 1950s up to the inauguration of its new capital Brasília in 1960, Brazil used to enjoy international renown as a prominent leading player helping achieve such goals. After a long period of restrictions on the circulation of ideas in the country imposed by an authoritarian military regime, Brazil has started tuning into major global issues again and its architectural production over the past few decades reclaimed the worldwide attention it once drew. In this backdrop the work of Paulo Mendes da Rocha stands out and in 2006 was awarded the top international honor – the Pritzker Prize. As he announced that decision, Thomas J. Pritzker, Chairman of the Hyatt Foundation, the sponsor of this award, highlighted: “While few of his buildings were realized outside of Brazil, the lessons to be learned from his work, both as a practicing architect and a teacher, are universal”. In turn, upon being informed of the award, the architect expanded its meaning when he said: “This means highly important acknowledgement of the work by our colleagues throughout Latin America and will help bring our countries together”. His deeply humanistic stance makes every new project by Paulo Mendes da Rocha a contribution to mankind, architecture and cities, “A city stems from people’s desire to be together; in it, everyone must integrate and communicate with one another in a pleasant, positive way”, said the architect echoing mankind’s incurable gregarious disposition. Facing the growing hardships and segregations deriving from the everexpanding contemporary cities, he strives to find solutions to steer us away from this potentially disastrous path. “It is impossible for a city to be a disaster; it must be a success”, he stated, much like calling upon all architects. The award-winning project of the Clube Atlético Paulistano Gymnasium (1960), early in his career, gives the public the chance to survey and enjoy striking, constant elements found in his architecture to this day: ample, coordinated, appealing spaces; the strict mastery of building techniques; the aesthetic expression imbued with materiality and a poetic atmosphere; the framework as a brilliant character in the weave that makes it up – the few pillars give static efforts visibility while they seduce for the ingenuity and elegance of their shape ; 5
éléments frappants qui, jusqu’à présent, sont récurrents dans son travail: des espaces amples, coordonnés et attrayants; une maîtrise rigoureuse des techniques de construction ; une esthétique nimbée de matérialité et de poésie ; une structure se confondant avec les éléments brillants de l’armure qui la constitue – les quelques piliers rendant visibles les efforts de stabilité tout en séduisant par l’ingénuité et l’élégance de leur forme ; le choix du béton, travaillé avec un soin et un raffinement intenses. « Nous travaillons dans l’esprit des bâtisseurs de cathédrales, mais avec des techniques, des calculs et des équipements modernes. Pourquoi utiliser de la pierre quand on peut mettre en œuvre du béton ? », voilà ce qui explicite le mieux ce choix. Le projet a été primé à la 4e Biennale de São Paulo (1961). Cette même année, à l’invitation de son maître à penser, l’architecte Vilanova Artigas, il devient instructeur à la faculté d’architecture et d’urbanisme de l’Université de São Paulo. Son excellent travail de chef de file et d’enseignant sera toutefois interrompu en 1969 lorsque les militaires lui interdisent d’enseigner – ainsi qu’à d’autres enseignants et intellectuels – et le privent de ses droits politiques. Après l’amnistie politique de 1980, il retourne à la faculté où il reprend ses projets jusqu’à son départ obligatoire à la retraite en 1998. Il a profondément marqué plusieurs générations d’architectes à São Paulo, dont certains sont aujourd’hui des figures montantes de la nouvelle architecture brésilienne. Son œuvre a dépassé les frontières du Brésil avec le projet du pavillon brésilien de l’Exposition universelle d’Osaka en 1970. Là aussi, le béton apparent était le vecteur qu’il fallait pour traduire avec inventivité les principes liés à son projet. Il a laissé à cet événement international une présence brésilienne remarquable et remarquée. Le regard qu’il porte aux objets précieux de la ville et au potentiel de succès qu’ils contiennent l’a également amené à appliquer sa sagesse à la restauration et l’amélioration de certaines zones, surtout dans la ville de São Paulo. En gardant toutefois en permanence à l’esprit le rôle des éléments historiques et la juste mesure des interventions contemporaines susceptibles d’améliorer le milieu urbain. Son projet (1993) pour la State Art Gallery, installé de manière précaire dans l’ancien bâtiment de l’École des Arts et Métiers de São Paulo, un surprenant immeuble de 1905, rend en outre sa dignité à la Galerie en traduisant avec brio sa vision synthétique face aux nombreux problèmes à étudier et à résoudre. En 2000, ce projet lui vaut sa première reconnaissance internationale: le prix d’architecture Mies van der Rohe pour l’Amérique latine.
Het Ginásio do Clube Atlético Paulistano (1960), een bekroond ontwerp uit het begin van zijn loopbaan, bevat op exemplarische wijze alle belangrijke en zo typische kenmerken van zijn architecturale oeuvre tot op heden: ruime, harmonieuze, aantrekkelijke ruimten; een rigoureuze beheersing van de bouwtechnieken; een esthetische uitdrukkingskracht waarin de materialiteit samengaat met een poëtische sfeer; de basisstructuur als een virtuoos element in het weefsel dat eromheen is gelegd, zoals de enkele pijlers die de statische krachten zichtbaar maken en tegelijk bekoren door hun originele en sierlijke vorm; beton als geprefereerd materiaal, met veel zorg en verfijning toegepast. ‘Wij werken nog altijd met de kathedralen voor ogen maar nu met behulp van nieuwe technieken, mathematische berekeningen en machines. Waarom steen gebruiken als we over beton beschikken?’ Deze uitspraak verklaart bondig de keuzes van de architect. Zijn ontwerp werd in 1961 bekroond met de Grande Premio tijdens de Biënnale van São Paulo. In datzelfde jaar werd hij, op uitnodiging van zijn grote meester architect Vilanova Artigas, aangesteld als docent aan de Universiteit voor Architectuur en Stedenbouw van São Paulo. Zijn schitterende werk als werkleider en leraar werd onderbroken in 1969 toen hij, samen met andere docenten en intellectuelen, het verbod kreeg om nog les te geven. Ook werden zijn politieke rechten door het militaire regime beknot. Na de politieke amnestie in 1980 keerde hij naar de academische wereld terug. Tot aan zijn pensionering in 1998 stond hij in voor de cursus Ontwerp. Hij oefende grote invloed uit op enkele generaties architecten in São Paulo. Sommige van zijn leerlingen zijn inmiddels toonaangevende figuren geworden die hun stempel drukken op de hedendaagse Braziliaanse architectuur. Zijn ontwerp voor het Braziliaanse paviljoen op de wereldtentoonstelling van 1970 in Osaka bezorgde zijn werk weerklank ver buiten de grenzen van Brazilië. Eens te meer koos hij zichtbaar beton als geëigend vehikel voor de inventieve praktische realisatie van zijn ontwerptheorie. De Braziliaanse bijdrage tot dit internationale evenement was door zijn toedoen meer dan opmerkelijk. Zijn kijk op de waardevolle elementen van de stad en op het potentieel dat deze in zich dragen leidde ertoe dat hij aandacht ging besteden aan de restauratie en herwaardering van bepaalde wijken, vooral in de stad São Paulo. Hij hield steeds welbewust rekening met de rol van historische elementen en streefde voor de hedendaagse ingrepen naar een juist evenwicht, met het oog op een verbetering van de leefkwaliteit in de stad.
concrete as the material chosen and worked on with thorough care and refinement. “We work with the memory of cathedrals, but through new techniques, mathematical calculations and machinery. Why use stone when we can use concrete?, best explains such choice. The project won an award at the 4th São Paulo Biennial (1961). That same year, upon invitation from his great master, architect Vilanova Artigas, he became an instructor at the São Paulo University School of Architecture and Urban Planning. His brilliant work as a leader and teacher, however, was cut short in 1969 when, along with other teachers and intellectuals, he was forbidden from teaching and had his political rights abrogated by the military. After the political amnesty in 1980, he returned to the academia and took over the project course until his compulsory retirement in 1998. He left a deep mark in some generations of architects in São Paulo, some of whom are now becoming major headliners in the recent work carried out by young Brazilian architects. His staked his claim beyond Brazilian borders with the project for the Brazilian pavilion at the Osaka Fair (1970). Visible concrete was once again the suitable vehicle for the most inventive translation of his projectrelated principles, and he left a remarkable Brazilian presence at that international event. The way he looked at the city’s valuable objects and the potential they carry for its success led him to also direct his wisdom toward restoring and enhancing some areas, especially in the city of São Paulo. At all times, though, deeply thinking about the role of historic elements and the just measure of contemporary intervention that would lead to the city’s improved quality.
Par son architecture pertinente, Paulo Mendes da Rocha donne corps à son profond engagement social et optimise la qualité intrinsèque de la ville. « L’architecture est un défi humain inspiré par la nature. Nous devons changer la nature, mêler la science, l’art et la technologie pour sublimer la dignité humaine », affirme-t-il avec conviction. Alfredo Britto, Pedro Évora Commissaires
een oud gebouw in precaire toestand zijn waardigheid terug te geven. Het imposante gebouw uit 1905, voormalig Liceu de Artes e Ofícios de São Paulo, illustreert hoe Paulo Mendes da Rocha vanuit zijn synthetische visie heel wat architecturale kwesties aangepakt heeft en er in de praktijk ook schitterende oplossingen voor heeft gevonden. Dit project leverde hem zijn eerste officiële internationale erkenning op: hij kreeg in 2000 de Mies van der Rohe Latin American Architecture Award. Met zijn zoeken naar een passende architectuur voor de stad getuigt Paulo Mendes da Rocha van een diepe sociale bewogenheid. Hij verbetert de kwaliteit van de stad op de juiste wijze – een stad waardig. Zelf drukt hij dit uit als volgt: ‘Architectuur is een door de natuur geïnspireerde uitdaging voor de mens. We moeten de natuur veranderen, en wetenschap, kunst en technologie met elkaar vermengen tot een sublieme bevestiging van de menselijke waardigheid.’ Alfredo Britto, Pedro Évora Curatoren
His project (1993) for the State Art Gallery precariously set up in the old building of the São Paulo Arts and Trades School, a striking 1905 construction, besides giving the Gallery its dignity back, brilliantly translates his synthetic vision in face of the many issues he tackles and solves. This project would earn him in 2000 his first international accolade through the Mies van der Rohe Latin American Architecture Award. Via his befitting architecture, Paulo Mendes da Rocha exercises his deep social commitment and enhances the quality of the city that the city can be. “Architecture is a human challenge inspired by nature. We must change nature, blend science, art and technology into a sublime statement of human dignity”, as he himself put it. Alfredo Britto, Pedro Évora Curators
Zijn ontwerp uit 1993 voor de Pinacoteca do Estado de São Paulo (het staatsmuseum van São Paulo) was bedoeld om 6
7
Gerassi House São Paulo, SP, Brazil – 1988
Lumineuse et agréable, la maison Gerassi est un exemple de l’utilisation d’éléments préfabriqués en béton armé et précontraint. Elle rend hommage aux industries qui produisent ces matériaux, à ce patrimoine important pour une ville soucieuse de construire des habitations raisonnables et accessibles à tous. L’assemblage de pièces disponibles, limité par le type d’arrangements idéaux que l’industrie doit développer, constitue un défi pour l’architecte, un point de départ pour la création d’espaces intéressants adaptés à un vaste éventail de programmes et un lieu central de la rencontre entre l’invention formelle et le recours à des ressources constructives modernes. L’exécution du chantier s’est avérée relativement simple aux différents stades de l’assemblage qu’il s’agisse des joints en béton, des blocs de maçonnerie, des châssis de fenêtre ou de l’installation électrique.
Het Casa Gerassi is een helder en aangenaam huis. Het is een geslaagd voorbeeld van het gebruik van prefabelementen in gewapend beton en spanbeton, als het ware een eerbetoon aan de industrie die deze bouwmaterialen produceert. In die zin is het ook een betekenisvolle illustratie van het streven van het stadsbestuur om betaalbare woningen te bouwen. Het combineren van gestandaardiseerde elementen – de ‘ideale’ componenten waartoe de industrie zich noodgedwongen moet beperken – vormt een uitdaging voor de architect, die op basis hiervan interessante ruimten met tal van functionele mogelijkheden kan creëren. Dit resulteert in een uitermate boeiende ontmoeting tussen een vindingrijke vormgeving en de toepassing van moderne constructiemiddelen. De concrete uitvoering, namelijk het assembleren van de onderdelen, was in dit geval een vrij eenvoudige onderneming: betonnen zolderingen, metselwerk, ramen en elektrische installaties.
Serra Dourada Stadium Goiania, GO, Brazil – 1973
The Gerassi House is clear and pleasant, a successful example of the utilization of pre-manufactured parts in reinforced and pre-stressed concrete. The house is a homage to the existence of the industries which produce the materials with which it is made, important patrimony of a city’s plans to make the building of homes reasonable and accessible to everyone. The collection of existing parts, limited by the type of ideal arrangements the industry is obliged to develop, represents a challenge to the architect, a departing point for the creation of interesting spaces which are adequate for a large variety of programmes. Its employment represents a great moment in the encounter between formal invention and the utilization of modern constructive resources. Thus, the work turned out to be relatively easy to execute in its stages of assembly, with concrete sealing, masonry blocks, window frames and electrical installations.
8
Le stade Serra Dourada de Goiânia est radicalement différent de la plupart des stades de sports, généralement conçus comme des entités fermées. A l’inverse, ce stade-ci est perméable à la ville, ouvert à d’autres types d’événements, qu’ils soient ou non planifiés. Ce qui se joue dans ce projet renvoie à la question de l’implantation urbaine de ce type d’espaces. La création d’un vestibule suspendu a été combinée à un stade ouvert, dans sa longueur, sur le paysage environnant, pour s’adapter à d’autres types d’événements, tels que des pièces de théâtre, ou des cours de samba. Cette conception produit une structure équilibrée avec, de part et d’autre, des surplombs de 20 mètres couvrant partiellement les gradins en béton, l’accueil, les bars, les vestiaires, la billetterie et les services à destination du public. A l’endroit des ouvertures, aux points les plus larges du stade, les gradins frontaux complètent les parties fermées de l’espace et sont transformés en installations pour la Fédération de Football ainsi qu’en restaurants et logements pour les athlètes en visite.
Het concept van het Estádio Serra Dourada in Goiânia verschilt drastisch van dat van de meeste sportstadions, die over het algemeen ontworpen zijn als een afgesloten entiteit. Hier is het stadion namelijk geopend op de stad en biedt het mogelijkheden voor uiteenlopende, al dan niet georganiseerde evenementen. Deze karakteristieke wisselwerking met de stadsomgeving wordt bereikt door een opgehangen vestibule in combinatie met een opening aan beide uiteinden van de lengteas waardoor het stadion in contact staat met de omgeving en ook andere initiatieven zoals theatervoorstellingen, sambascholen en zo meer kan ontvangen. Binnen dit ontwerp wordt de structuur in evenwicht gebracht met een overstek van ca. 20 m aan weerszijden, die een deel van de tribunes, de hoofdingang, bars, kleedkamers, het ticketkantoor en de publieksdiensten overdekt. Tribunes sluiten de symmetrische openingen aan de uiteinden van de lengteas van het stadion af. Ze zijn ingericht ten behoeve van de Voetbalfederatie en als restaurants en loges voor de bezoekende atleten.
The design for the Serra Dourada Stadium in Goiânia is radically different from the most sports arenas, which are generally conceived of as closed-off entities. On the contrary, this stadium is permeable to the city, open to the occurrence, planned or otherwise, of other events. Here the issue of the urban implantation of these spaces is what is at stake. To this effect, the creation of a suspended vestibule was combined with the opening of the stadium’s space, on its largest axis, to the outside landscape, allowing it to accommodate other types of events, such as theater spectacles, samba schools, etc. With this design the structure is balanced, covering, with 65-foot overhangs on each side, part of the cement bleachers and the general access area, bars, lockerrooms, ticket office and public support services. The front bleachers complete the space’s enclosures at each symmetrical opening, located at the stadium’s widest point, and are transformed into installations for the Football Federation and into restaurants and lodgings for the visiting athletes.
9
Bay of Montevideo Montevideo, Uruguay – 1998
Le projet de reconfiguration de la Baie de Montevideo est né dans le contexte d’un séminaire international centré sur les projets développés à l’école d’architecture de Montevideo, où chaque invité, avec une équipe d’étudiants et de professeurs, a élaboré une proposition sur le thème de la baie. Le problème urbain était évident: même pour les communications internes, il fallait contourner l’obstacle de la baie. L’objectif du projet est d’inverser le problème: c’est la ville qui se tourne vers la baie de manière concentrique, en y intégrant l’eau. Les eaux du port, de la profondeur d’un lagon (1,5 mètre), doivent constamment être drainées pour approfondir le chenal. Démarrant au chenal, le projet prévoit d’agrandir le port en créant une jetée qui l’isole tout en doublant la longueur de rivage accessible. En termes de spatialité urbaine, la baie a une échelle extraordinaire: elle contient un cercle presque parfait d’environ 2,5 kilomètres de diamètre, légèrement ouvert sur la mer. La traverser de part en part, revient à parcourir l’avenue Paulista de São Paulo. L’échelle évoque une intimité extrêmement convertible. Dans ce projet, la baie est donc transformée en « plaza » aquatique
Het plan voor de herinrichting van de Baai van Montevideo ontstond in het raam van een internationaal congres dat gewijd was aan de ontwerpen van de Architectuurschool van Montevideo en waar elke gast samen met een team studenten en professoren een voorstel uittekende met de baai als thema. Het stedenbouwkundige probleem was evident: alle stadsverkeer moest steeds om de baai heen rijden. De baai vormde dus een hinderpaal. Het project had als doel de situatie om te keren door de stad concentrisch naar de baai te richten en het wateroppervlak in het stadsverkeer te integreren. De vaargeul in de haven van de ondiepe baai, die eerder een lagune is met een gemiddelde diepte van slechts 1,5 m, moet constant worden uitgebaggerd. Het ontwerp pakt eerst de havengeul aan en beoogt een uitbreiding van de haven door de bouw van een dam waardoor enerzijds de vaargeul wordt afgesloten en anderzijds de bruikbare kustlijn in lengte wordt verdubbeld. Vanuit stedenbouwkundig standpunt is de bijna perfect cirkelvormige baai uitzonderlijk groot: hij heeft een diameter van 2,4 km, met een kleine opening naar de zee toe. Om van het ene naar het andere eind te gaan,
carrée, dont les interfaces sont redressées pour démontrer la netteté du concept. Elle est conçue pour accueillir une flottille de bateaux destinés aux transports en commun et appelés à générer de nouvelles habitudes susceptibles d’alléger le trafic automobile dans les artères de la ville. Avec une vision quelque peu vénitienne de la relation entre l’homme et la nature, et de la vie en ville, Montevideo devrait donc s’organiser autour de sa baie au lieu de tenter de la contourner. La baie doit devenir un nouveau lieu animé, à l’instar d’une Place Saint-Marc sous eau. L’on y trouve un îlot excentrique pouvant être reconfiguré et transformé en théâtre sur l’eau. Recouvert d’une structure légère, il pourrait accueillir des concerts. À l’embouchure de l’hinterland du continent, le port de la Baie de Montevideo est le plus important d’Amérique latine étant donné que, au-delà de ses dimensions, il possède la capacité d’établir un dialogue fluvial du fleuve Amazone au bassin du Rio Plata, en passant par les cours d’eau du Tocantins/Uruguay. Avec le développement du commerce côtier, ce port est en mesure d’alimenter tout un réseau de villes à l’intérieur du pays, ce qui donne un sens continental à ce que nous appelons l’Amérique.
The design for the reconfiguration of the Bay of Montevideo came about in the context of an international seminar focused on the projects being developed at the Montevideo School of Architecture, in which each guest, together with a team of students and professors, drafted a proposal, which had the bay as a theme. The urban problem was evident: even in its internal communications, the entire city was forced to go around the bay – the bay was an obstacle to be overcome. The goal of the design was to invert the problem, making the city turn towards the bay in a concentric fashion, incorporating the surface of its water. The bay’s port, shallow like a lagoon with an average depth of 4.6 feet, has to be constantly dredged in order to deepen its channel. Beginning at the channel, the project envisions to enlarge the port through the creation of a pier that both isolates it and doubles the length of accessible shoreline. From the point of view of urban spatiality, the bay is of an extraordinary scale: it contains an almost perfect circle measuring 1.5 miles in diameter, with a small mouth opened to the sea, To cross it from one end to the other would be akin to traveling the entire length of Sao Paulo’s Paulista Avenue. 10
moet je een afstand afleggen die zowat de lengte van de Avenida Paulista in São Paulo bedraagt! Door zijn grootte schept de baai een vertrouwdheid die zeer veel mogelijkheden opent. Vertrekkend van al deze elementen, is de baai in het ontwerp omgevormd tot een vierkant waterplein met rechtgetrokken scheidingsvlakken om het concept zo zuiver voor te stellen. Een hele vloot boten zou worden ingezet voor massatransport over het water. De inwoners zouden voldoende gestimuleerd worden om dit nieuwe vervoermiddel te gebruiken, waardoor het autoverkeer in de stad zou dalen. Dankzij deze enigszins Venetiaanse kijk op de relatie tussen mens en natuur en op het stadsleven zou Montevideo zich voortaan rondom zijn baai beginnen te organiseren, in plaats van steeds te proberen de baai te ontwijken. Het grote wateroppervlak zou een levendig plein worden zoals een overstroomd San Marcoplein in Venetië. Een excentrisch gelegen eilandje zou worden getransformeerd tot een theater in zee, met een beweegbare, aan pontons vastgehechte, lichte dakstructuur die op heldere maanverlichte nachten zou kunnen opengaan om de stad op muziek te trakteren. De Baai van Montevideo, met zijn reusachtige hinterland, is de belangrijkste haven van Latijns-Amerika, niet alleen door zijn omvang maar ook door zijn verbinding met rivieren en stromen, van de Amazone via de stroomgebieden van Tocantins/Uruguay tot aan het bekken van de Río de la Plata, waardoor de haven dankzij een zich verder ontwikkelende kustscheepvaart een netwerk van steden in het binnenland kan bevoorraden en zodoende voor het hele continent een belangrijke functie heeft.
Its scale inspires a highly convertible intimacy. Thus, in the project, the bay is transformed into a square plaza of water with its interfaces straightened in order to exhibit the neatness of the concept. In it would be implanted a fleet of boats to serve as a mass transportation system for the passengers, representing a stimulus to new customs which would alleviate the car traffic on the city’s streets. With a somewhat Venetian view of the relationship between man and nature, of the idea of life in the cities, Montevideo would thus begin to organize itself around its bay, instead of attempting to circumvent it. The bay would become a new and lively square, like a flooded Saint Mark’s. In it, there is an eccentric islet which would be reconfigured and transformed into a theater on the sea, covered by a light structure anchored on floating surfaces which, on nights with moonlight, could be manipulated to open the theater, showering the city with music. At the mouth of the continent’s hinterland, the port of the Bay of Montevideo is the most important in Latin America since, besides its dimensions, it has the capacity to accomplish a fluvial dialogue – from the Amazon waterway to the River Plate basin, passing through the Tocantins/Uruguay river systems along the way – able, with the development of a costal trade, to feed an entire network of inland cities, giving a continental significance to what we understand as America.
11
São Paulo State Pinacotheque São Paulo, SP, Brazil - 1993
La remodélisation de la pinacothèque nationale de São Paulo vise essentiellement à adapter aux besoins techniques et fonctionnels d’un grand musée moderne, un bâtiment construit au 19e siècle pour abriter le lycée d’art et d’artisanat de la ville. Le bâtiment a été doté d’une infrastructure complète comprenant un ascenseur et monte charge, la régulation climatique, l’adaptation du circuit électrique et l’agrandissement des zones d’archives, des laboratoires de restauration et de la bibliothèque. Le projet tente de résoudre les problèmes techniques de la structure - l’humidité qui détériorait progressivement les robustes murs en brique rouge-, l’accès au bâtiment et, surtout, la distribution complexe des zones d’exposition, réparties dans de nombreux espaces et organisées selon des foyers internes autour d’une rotonde centrale et deux patios latéraux. Pendant la rénovation, les foyers ont été couverts par des puits de lumière. Leur toiture transparente protègent de la pluie et garantissent, par la ventilation, la reproduction des conditions de circulation d’origine. Une nouvelle configuration reproportionne les espaces. Au rezde-chaussée, des salles de triple hauteur ont été ouvertes pour articuler toutes les fonctions possibles ; aux niveaux supérieurs, des passerelles en métal relient les
De herinrichting van het staatsmuseum van São Paulo was vooral bedoeld om het 19e-eeuwse schoolgebouw (oorspronkelijk het Liceu de Artes e Ofícios de São Paulo) in overeenstemming te brengen met de technische en functionele behoeften van een groot museum in deze tijd. Het werd onder meer uitgerust met een lift voor de bezoekers en voor het transport van kunstwerken, een in verschillende zones regelbare airco, een moderne elektrische installatie en grotere lokalen voor het archief, de restauratielaboratoria en de bibliotheek. Tegelijk werden ook de problemen aangepakt die tijdens een technische analyse van de bouwstructuur aan het licht waren gekomen. De robuuste muren in rode baksteen waren mettertijd door vocht aangetast. De toegang tot het gebouw en bovenal de complexe indeling van de tentoonstellingsruimten moesten worden verbeterd. De vele over het gebouw verspreide zaaltjes waren georganiseerd in grote binnenhallen rondom een centrale rotonde en twee aangrenzende patio’s. Bij de renovatie werden de binnenhallen aaneengesloten door een overdekking met grote bovenlichten van gelaagd glas in stalen frames. Het glazen dak belet het binnensijpelen van regen, terwijl een ventilatiesysteem
espaces internes des patios ; dans l’espace central a été aménagé un auditorium surplombé, au premier étage, d’un hall d’entrée monumental. Avec les passerelles, ce dernier articule tous les espaces du musée, en dégageant les axes longitudinaux et transversaux du bâtiment. Les châssis de fenêtre des façades des patios internes et leurs baies préservent la transparence et mettent en valeur les épais murs autoportants en brique. Une spatialité inédite a ainsi été créée dans toute la pinacothèque grâce à la succession d’espaces, au flux de visiteurs et au nouvel éclairage. En déplaçant la circulation dans l’axe transversal du bâtiment, l’entrée du musée a pu être transférée sur le Square Luz, côté Sud, modifiant ainsi le rapport entre le musée et la ville. Les balcons externes, des vestibules abrités et équipés de tous les services, ont pu être utilisés comme zones de réception. Cela a également modifié le rapport à l’espace public. En effet, l’ancienne entrée se situait le long d’un étroit trottoir entre le bâtiment et l’Avenue Tiradentes. La nouvelle entrée se place en retrait par rapport au square. Un vaste espace extérieur établit aujourd’hui un dialogue entre le splendide bâtiment du Square Luz et le grouillement de vie autour de la gare ferroviaire et du parc public tout proches. La construction d’origine a essentiellement été préservée comme structure. Tel un collage, toutes les interventions ont été juxtaposées et rendues évidentes. L’acier y valorise le contrepoint entre l’ancien et le nouveau, qui se soutiennent mutuellement, de manière dynamique. The main goal of the remodeling of the São Paulo State Pinacotheque was to adapt the building, constructed in the 19th century to house the São Paulo Arts and Crafts Lyceum, to the present technical and functional needs of a major museum. The building was provided with entire infrastructure, with the addition of an elevator for visitor and artwork transportation, climate-control mechanisms in several areas, the adaptation of the electrical system, and the enlargement of the archive deposit areas, restoration labs and library. The project attempted to solve the problems detected by a technical analysis of the structure: the humidity that gradually deteriorated the robust, red-brick masonry walls, the plan access to the building, and above all, the complicated distribution of the exhibition areas, spread out among numerous rooms and organized according to internal halls placed around the central rotunda and the two lateral patios. During renovation, the internal halls were closed in by skylights made of steel frames and laminated glass. The skylights prevented rain from entering and guaranteed, through ventilation, the reproduction of the original conditions of circulation between the ensemble of internal rooms. Thus a new configura12
ervoor zorgt dat de oorspronkelijke klimaatomstandigheden, onder andere de interne luchtcirculatie in de zalen, gewaarborgd blijven. De ruimte werd volgens nieuwe verhoudingen ingedeeld. Zo werden grote zalen vanaf de begane grond over drie verdiepingen opengemaakt zodat alle functies op een nieuwe manier met elkaar in contact werden gebracht. Metalen loopbruggen die de patio’s overspannen, maken op de verdiepingen de verbinding tussen de verschillende delen van het gebouw. In de centrale ruimte werd een auditorium ingericht met erboven, op de eerste verdieping, een monumentale inkomhal vanwaar wandelgangen vertrekken naar alle museumruimten, zodat de bezoekers bijna geheel onbelemmerd door het hele gebouw kunnen wandelen, zowel in de lengterichting als in de dwarsrichting. De vensteropeningen in de gevels rondom de binnenpatio’s werden behouden en hersteld. Deze ingreep brengt een prachtige transparantie teweeg en laat de dikke draagmuren in rode baksteen mooi tot hun recht komen. Aldus werd in de hele Pinacoteca een verrassende ruimtelijkheid gecreëerd, zowel in de opeenvolging van de zalen als in de bezoekersstromen en de nieuwe verlichting. Met het oog op de bezoekerscirculatie via de dwarsas van het gebouw werd de museumingang verplaatst naar de zuidkant, aan de Praça da Luz, waardoor de oriëntatie naar de stad veranderde. Gaandeweg begonnen de buitenbalkons als receptiezones en vestibules te fungeren, met voldoende beschutting en aangepaste voorzieningen. De wijziging betekende een grote verbetering ten opzichte van de vroegere ongunstige situatie, toen de hoofdingang zich aan de Avenida Tiradentes bevond, waar slechts weinig ruimte was tussen het gebouw en de straat. De nieuwe museumingang ligt verder van de straat verwijderd en beschikt zodoende over een brede en doorlopende buitenzone die het mooiste gebouw van de Praça da Luz in dialoog doet gaan met de levendigheid van het nabijgelegen station en park. De oorspronkelijke constructie werd als basisstructuur behouden, en alle interventies die met de herinrichting gepaard gingen, werden goed zichtbaar en van elkaar gescheiden aangebracht. Er werd voornamelijk met staal gewerkt. Hierdoor komt het contrast en de dynamische wisselwerking tussen oud en nieuw goed tot uiting.
tion reproportioned the spaces: at ground level, triple-height rooms were opened to make a new articulation between all functions possible; on the upper levels, metal walkways were installed to cover the internal patios’ gaps; in the central gap an auditorium was built whose covering, on the first floor, was transformed into a monumental entrance-hall which articulates, in coordination with the walkways, all the museum’s spaces, with practically no barriers throughout the building’s lengthwise and crosswise axes. The window frames of the internal patio’s façades were restored and their openings maintained resulting in a wonderful transparency ad highlighting the thick, self-supporting walls of brick masonry. An unforeseen spatiality was in this way created throughout the entire Pinacotheque: in the succession of spaces, in the flow of visitors and in the newly established lighting. With the new circulation through the crosswise axis of the building, the museum’s entrance was transferred to Luz Square, on the building’s south side, and its placement in relation to the city modified. The outer balconies began to be used as reception areas, outer vestibules that are nevertheless sheltered and equipped with services. This also corrected the inconveniently tight space on the sidewalk between the building and Tiradentes Avenue, where the entrance was previously located. The building’s new entrance is set back considerably form Luz Square, providing a large and continuous outer space which establishes a dialogue between the beautiful building on Luz Square and the animation provided by the nearby train station and public park. The original construction was essentially maintained as a structure. All interventions proposed by the project were juxtaposed and made evident, with a sense of “collage”. Steel was the preferred constructive material adopted in the interventions, aiming to highlight the counterpoint between old and new, which support each other in a dynamic fashion.
13
Brazilian Museum of Sculpture São Paulo, SP, Brazil - 1988
Au cœur de la zone résidentielle de São Paulo, le MuBE devait initialement être conçu comme musée de la sculpture et de l’écologie. Il devait donc abriter un « soupçon de paysage » signé de l’artiste paysagiste Roberto Burle Marx et composé de miroirs d’eau, d’un grand bosquet arboré, de bromélias et de fleurs indigènes. Il devait également accueillir la collection de sculptures de la ville, cataloguée et gérée par le musée. Bien qu’il ait été réduit à cette affectation, le MuBE n’en a pas moins été conçu comme un jardin, avec un théâtre d’ombre et de plein air enfoui dans les locaux. De l’extérieur, le bâtiment principal n’est visible que de la véranda, un long prisme droit où s’abriter symboliquement au-dessus du jardin, un point de référence et un paramètre d’échelle entre les sculptures et l’observateur. Ce simple abri, tel une loggia ou un portail, est couvert d’une poutre en béton précontraint d’une douzaine de mètres de large enjambant l’espace ouvert sur près de 61 mètres de long. Avec l’intégration des différents niveaux de sol visibles à la périphérie du site, le musée est conçu comme un faux sous-sol qui, tel un espace intériorisé, redessine la surface.
Het MuBE (Museu Brasileiro da Escultura) is oorspronkelijk ontworpen als een museum voor beeldhouwkunst en milieu. Vanwege zijn ligging in een exclusieve woonwijk van São Paulo werd gekozen voor een museum dat met waterpartijen, een bosje, bromelia’s en inheemse bloemen een landschap oproept – naar een ontwerp van de landschapsarchitect Roberto Burle Marx – en tevens onderdak biedt aan de stedelijke beeldencollectie om er te worden geïnventariseerd en geconserveerd. Uiteindelijk werd het alleen een museum voor moderne en hedendaagse beeldhouwkunst, dat omringd is door een tuin met, in het terrein verzonken, een openluchttheater. Aan de buitenkant is het hoofdgebouw alleen zichtbaar vanaf de veranda, een lang uitgestrekt prisma, een plek van symbolische beschutting boven de tuin, een referentiepunt en schaalparameter tussen de beeldhouwwerken en de waarnemer. De eenvoudige luifel, als het ware een loggia of een portaal, bestaat uit een 12 m brede betonnen balk die een ruimte van 60 m overspant. Het museumgebouw zelf werd geïntegreerd in de bestaande bodemniveaus van het omringende terrein en ontworpen als een kunstmatige ondergrond, waardoor de verinnerlijkte ruimte leidde tot een nieuwe vormgeving van het bodemoppervlak.
Situated in a residential area of São Paulo, the MuBE was initially conceived as a sculpture and ecology museum. It was thus determined that the museum would house a “hint of landscape”: water mirrors, a large tree grove, bromeliads, and native flowers, all designed by landscape artist Roberto Burle Marx. In addition, it would house the city’s sculpture collection, catalogued and managed by the museum. Although it came to light only as a sculpture museum, the MuBE was nonetheless conceived as a garden, with a shade and open-air theater lowered in the premises. From the outside, the main building is visible only from the verandah, a long, straight prism, a place of symbolic sheltering above the garden, a point of reference and a parameter of scale between the sculptures and the observer. This simple shelter, like a loggia or a portal, is covered by a 40 foot wide prestressed concrete beam that spans a 200-foot open gap. The museum proper, because of the incorporation of the different ground levels already found along the site’s edges, is designed as a false underground which, as an interiorized space, results in the redesign of the surface. 14
15
Bay of Vitória Vitória, ES, Brazil - 1993
Le projet pour la Baie de Vitória traduit une réflexion sur les possibilités de transformation de la nature et des villes. Les villes sont des constructions humaines, contenant intrinsèquement la nature sous forme de projet prémédité et en transformation. L’étude urbanistique s’inscrit dans un projet multidisciplinaire à grande échelle appelé à revitaliser la ville. Le projet s’oppose à la notion très répandue selon laquelle un port est responsable de la dégradation de la ville. Les vertus de l’eau ne doivent pas présupposer l’exclusion des activités humaines. Un port est déjà en soi un événement naturel, que l’histoire a transformé en port urbain. L’activité, permanente et vitale, s’y distingue alors clairement par ses lumières et le mouvement de ses engins. La Baie de Vitória abrite un port intérieur, sorte de petit chenal qui confère au lieu les caractéristiques d’une île. Pour préserver les mangroves, situées au-delà du chenal, le projet prévoit de créer des fermes marines pour l’étude et le développement du microclimat fertile de la zone. Au fil du temps, une série de docks et une jetée ont été construits dans la partie de la baie jouxtant l’ancienne ville, créant une grande esplanade. Cette zone a progressivement favorisé l’implantation d’entreprises et institutions diverses. Le cœur du projet est d’aménager cette zone et d’imaginer des espaces qui n’auraient jamais vu le jour dans une approche traditionnelle de la ville, avec ses blocs et ses lotissements. Le projet prévoit de concentrer dans des tours de verre orientées vers la mer et ayant une surface de quelque 1.000m2, des bâtiments tels que la Capitania dos Portos, l’Instituto do café, le Tribunal de Contas, l’Assembléia Legislativa et le Centro Empresarial, actuellement disséminés dans différents bâtiments. Entre ces tours et le littoral
Het ontwerp voor de Baai van Vitória is een denkoefening over de mogelijkheden tot transformatie van natuur en steden of, beter gezegd, van de stad als menselijke constructie waarin de natuur reeds aanwezig is als een voorbedacht ontwerp in transformatie. De stedenbouwkundige studie maakte deel uit van een groot multidisciplinair plan om de stad nieuw leven in te blazen. Daarmee werd gereageerd op het gangbare denkbeeld dat een haven een oorzaak van achteruitgang zou zijn voor een stad. De aanwezigheid van water impliceert niet noodzakelijk dat daar geen menselijke activiteiten mogelijk zijn. De haven is een natuurgegeven dat in de loop van de geschiedenis door de stad werd omgevormd en nooit slaapt: dag en nacht heerst hier een bruisende activiteit, duidelijk merkbaar aan de lichten en de beweging van schepen en machines. De Baai van Vitória heeft een binnenhaven, als een smal kanaal, waardoor het omliggende gebied een soort eiland is. Het ontwerp hield rekening met het behoud van de mangrovebossen aan de overzijde van het kanaal en met de aanleg van zeeboerderijen voor de studie en ontwikkeling van het vruchtbare microklimaat. In de loop van de jaren werden een reeks dokken en een aanlegplaats gebouwd in het deel van de baai dat aan de oude stad grenst, waardoor een grote esplanade ontstond, maar dit gebied werd gaandeweg ingenomen door bedrijven met uiteenlopende activiteiten zonder onderling verband. Het ontwerp heeft als hoofddoel het bezette gebied opnieuw in te richten, en wel op een onconventionele manier, waarbij ruimten ontstaan die met de huidige gebouwen en perceelopdelingen nooit mogelijk zullen zijn. Ondernemingen en instellingen zoals de Capitania dos Portos (het havenbestuur), het Instituto do café,
The project for the Bay of Vitória is a reflection on the possibilities of the transformation of nature and cities. Or rather, of cities as a human constructo which already contains nature as a premeditated project in transformation. Urbanistic study should be part of a large-scale and multidisciplinary project for revitalizing the city. The basic idea was to oppose the current notion that a port is responsible for the degradation of a city, as the virtue of water should not presuppose the exclusion of human activities, insofar as the harbor is already an event of nature, transformed into history by city’s port never sleeps: it is always in vital activity, clearly distinguishable by its lights and the movement of its engines. Within the Bay of Vitória is an inner harbor, a sort of small channel, which gives the area the characteristics of an island. The project calls for the preservation of the mangroves that lie beyond this canal and the establishment of marine farms for the study and development of the area’s fertile microclimate. Over time, a series of docks and a landing were built on the part of the bay adjacent to the city’s old section, creating a great esplanade. This area has gradually given way to enterprises of varied and disorganized institutional use. He core of the project consists of arranging this occupied area, envisioning spaces that would never have been formulated through the utilization of conventional urban blocks and allotments. Thus, instead of allowing such buildings as the Capitania dos Portos, Instituto do café, Tribunal de Contas, Assembléia Legislativa and Centro Empresarial to be functioning in spread out stately mansions, the project envisioned them occupying glass towers overlooking the sea, with a typical floor, for example, averaging 1,200 square yards. Between 16
est créé un petit canal permettant le trafic fluvial. Les tours s’ancrent sur la rive à un petit pavillon, sorte de vestibule surélevé permettant d’accéder au niveau de l’entrée des structures. Avec l’ajout d’un pont, le pavillon résout efficacement les installations hydrauliques et électriques de l’ensemble. Toute construction relativement lourde implantée dans une zone d’accostage telle que celle-ci nécessite la construction de fondations pneumatiques comme celles utilisées pour des bâtiments sur pilotis. C’est pourquoi, en recourant aux mêmes techniques, l’on obtient un effet inattendu et monumental. Les tours sont conçues comme des feuilles métalliques soutenues par deux contreforts en béton armé couvrant une distance d’une trentaine de mètres. Le cadre métallique est assemblé en mer, à l’écart de l’agitation citadine, autorisant l’émergence d’objets inattendus qui contrebalancent la géographie, les différentes altitudes de la ville – comme le rocher Penedo – ou encore les bateaux – variable en mouvement permanent dans les manœuvres du port. Sur l’île Fumaça, s’érigerait un bâtiment horizontal formant une place carrée accueillant des services et commerces et autour de laquelle puissent s’amarer les bateaux. Entre l’avenue principale et la nouvelle esplanade se trouve la colline Bento Ferreira, où se concentre une grande part des activités de la ville. Un tunnel piétonnier prenant la forme d’une rue vitrée de 80 mètres de long, avec boutiques et cafés creusés à flanc de montagne, relie l’avenue à l’esplanade. À l’extrémité de celleci, face à la mer, un pavillon accueille des conventions et des expositions. Un côté est orienté vers la terre et l’autre vers la mer, afin que les bateaux puissent y jeter l’ancre ou qu’on puisse le traverser. L’ensemble accueille également un auditorium indépendant, conçu et construit pour des conférences et des festivités n’exigeant pas la configuration classique d’un théâtre fermé. Enfin, ce projet qui entend résister au morcellement de la terre, tente d’éviter la destruction de la porte de la baie sur l’Atlantique. Au lieu de multiplier les ponts reliant l’île au continent, le projet appelle la construction d’un tunnel.
het Tribunal de Contas (de Rekenkamer), de Assembléia Legislativa en het Centro Empresarial (het zakencentrum) zouden dus niet meer in zulke reusachtige, statige herenhuizen worden ondergebracht maar in een reeks glazen torens uitkijkend over de zee, met een standaardoppervlakte van bijvoorbeeld gemiddeld 1000 m². Een vaargeul tussen deze torens en de kust zou een doorgang bieden voor passagiersschepen, met de mogelijkheid om aan te meren. De torens zouden worden verankerd aan een klein paviljoen op de kust, een soort portaal dat verhoogd zou worden tot het niveau van de ingang tot de torenconstructies. Door de toevoeging van een technische brug zou het paviljoen een doeltreffende oplossing bieden voor de hydraulische en elektrische installaties van het geheel. Relatief zware constructies op dergelijke aanlegplaatsen vergen ‘pneumatische’ funderingen die vergelijkbaar zijn met die van in volle zee opgetrokken gebouwen. Het gebruik van dezelfde technieken deed een onverwacht monumentaal effect ontstaan. De torens zijn gemaakt van metalen platen en worden geschraagd door twee steunberen in gewapend beton met een lengte van 30 m. Het metalen frame wordt op zee gebouwd waarbij verstoringen van het stadsleven worden vermeden en rekening wordt gehouden met onverwachte elementen die tot problemen zouden kunnen leiden in de stad met haar vele hoogteverschillen – de rots Penedo bijvoorbeeld – of in de haven, door de maneuvers van de schepen, die in feite constant bewegende variabelen vormen. Op het eiland Fumaça zou een horizontaal gebouw komen, een soort vierkantig plein dat een diensten- en winkelcentrum zou omvatten en waar schepen zouden kunnen aanmeren. Tussen de hoofdweg en de nieuwe esplanade ligt een heuvel, de Bento Ferreira, waar een groot deel van de activiteiten van de stad geconcentreerd is. De laan zou met de esplanade worden verbonden door een voetgangerstunnel – een glazen straat van 75 m – met in de berghelling uitgehakte boetieks en cafés. Aan het einde van de esplanade, tegenover de open zee, zou volgens het ontwerp een congres- en tentoonstellingspaviljoen moeten komen, met aan de ene kant land en aan de andere kant zee, zodat ook hier schepen kunnen aanmeren of passeren. Het gebouw zou een auditorium voor conferenties en feestelijkheden bevatten, waarvoor geen theatercondities vereist zijn. Met dit ontwerp wordt enerzijds de verdere versnippering en verkaveling van het land tegengegaan en anderzijds de opening van de baai op de Atlantische Oceaan gevrijwaard. In plaats van nog meer bruggen te bouwen om het eiland met het vasteland te verbinden, gaf het project de voorkeur aan een tunnel.
these towers and the shore line a small canal would come to exist, through which the boats of the passenger transport system would navigate and dock. The towers would be anchored to a small pavilion on the shore, a sort of vestibule elevated to meet the level of the entryway to the structures. With the addition of a bridge, the pavilion efficiently resolves the ensemble’s hydraulic and electrical installations. Any relatively heavy construction implanted in a landing area such as this requires building pneumatic foundations similar to those used in buildings directly over the sea. Therefore, through the same technique an unexpected and monumental effect is obtained. The towers are envisioned with metallic sheets supported by two reinforced concrete buttresses spanning 100 feet. The metal frame is built in the sea, avoiding any upset of urban life, and allowing for the emergence of unexpected objects which counteract with the geography, with the city’s various altitudes, such as Penedo rock, or a ship – the constantly moving variable in the maneuvering of the port. On Fumaça Island, the idea was to construct a horizontal building, which would function as a square plaza on the sides of which boats could dock, making up a center for services and shopping. Between the main avenue and the new esplanade is a hill known as Bento Ferreira, where a large part of the city’s activity is concentrated. To connect the avenue to the esplanade, a pedestrian tunnel was designed, a 250 ft. glass street, with boutiques and cafés cut into the mountain’s sonte. At the end of the esplanade, facing the open sea, the project foresees the construction of a pavilion for conventions and exhibits, with one side facing land and the other the sea, allowing boats to anchor or pass through. Under the covering is an independent auditorium, designed and built for conferences and festivities not requiring a conventional enclosed theater. Lastly, just as it resists the parceling of land, the project attempts to avoid destroying the bay’s open door to the Atlantic Ocean. Instead of building more bridges to connect the island to the continent, the project calls for the construction of a tunnel.
17
City of Tietê São Paulo State, Brazil - 1980
La ville de Tietê a été conçue comme un grand port fluvial qui, par sa connexion aux réseaux autoroutier et ferroviaire, instaure un système intermodal de fret capable de soutenir le développement économique de toute la région – un système qui a également encouragé le transit fluvial en créant une route continentale interne reliant, à grande échelle, l’ensemble de l’Amérique latine, de l’Amazonie au Bassin du Rio de la Plata. Avec la construction dans l’État de São Paulo d’un système de digues et d’écluses, des régions jadis inondées et inhospitalières se sont transformées en une nouvelle géographie, à proximité de lits de rivière désormais aisément navigables. La région choisie pour Tietê se situe entre Lins et Novo Horizonte, à mi-chemin entre le fleuve Paraná et la côte. Elle présente l’avantage d’être à 400 kilomètres de São Paulo, une distance relativement courte par voie aérienne. Le site est une plaine s’étendant autour d’un cours d’eau qui se prolonge à pré-
De stad Tietê werd ontworpen als een grote rivierhaven die door de onderlinge verbinding van autowegen en spoorwegen een intermodaal systeem voor vrachtvervoer vormde en zo de economische ontwikkeling van de hele regio kon ondersteunen. Dit systeem bevorderde tegelijk de ontwikkeling van de binnenscheepvaart, die een interne continentale route zou creëren, waardoor uiteindelijk heel Zuid-Amerika via het water bereikbaar zou zijn, van de Amazone tot het bekken van de Río de la Plata. Door in de staat São Paulo een damsysteem te bouwen, voorzien van sluizen voor de scheepvaart, konden onherbergzame streken die vroeger geregeld overstroomden, aantrekkelijke gebieden worden met een nieuw landschap, gelegen in de nabijheid van voortaan goed bevaarbare waterlopen. Voor Tietê werd een streek gekozen tussen de steden Lins en Novo Horizonte, halfweg tussen het gekanaliseerde rak van de Paraná en de kust, en slechts ca. 400 km verwijderd van de
sent dans un lagon. La digue d’environ 3 km de large crée une dualité au sein de la ville à laquelle notre imagination s’est accutumée, à l’instar de l’archipel São Sebastião-Ilhabela. À environ 65 km, la rivière est longée d’est en ouest par les voies ferrées qui continuent ensuite vers le nord-ouest (vers la Bolivie) et le sud-est (vers Sorocaba), ainsi que par l’autoroute SP-320. À leur intersection, ces voies traversent la rivière de part en part. Là se dresse la ville: un port fluvial et un centre de développement régional. Ce modèle contraste avec celui du « cordon urbain », établi autour des voies ferrées et des autoroutes et générant une collection de cités satellites, dépendantes et spécialisées. A contrario, Tietê a acquis une importance régionale significative qui s’étend au nord de Paraná, au sud des Minas Gerais et du Mato Grosso. La ville est flanquée de part et d’autre de bâtiments à dimension régionale: hôpitaux, ports de voyageurs, gares routière et ferroviaire, zone de commerce de gros et centre d’études hydromécaniques de l’Université de São Paulo. Parmi ces bâtiments se trouve une zone de shopping et d’habitat d’environ 6,5 km de long, située dans la zone la plus dense de la ville. Sa principale caractéristique est le système de trolleys aériens. Le long de l’avenue, diverses propositions de construction ont vu le jour : zone de shopping, théâtres, cafés et, à l’avenir, d’habitat. Côté fleuve, la ville s’ouvre sur des jardins publics, des plaines de jeu et des centres sportifs. De l’autre côté, l’on trouve un quartier industriel avec des ports de fret, des chantiers navals, des entrepôts, des usines et un aéroport.
The city of Tietê was designed as a great river port that, by connecting the highway and railroad routes, composed an intermodal system of cargo transport capable of supporting the economic development of the entire region – a system that simultaneously promoted river transit creating an internal continental path, connecting, on a large scale, the whole of South America – from the Amazon to the River Plate Basin. With the construction in the state of São Paulo of a dam system (built with locks for navigation), regions that earlier were flooded and inhospitable became interesting displays of a new geography, close to river beds now easily navigable. The region chosen for Tietê, between the cities of Lins and Novo Horizonte, besides being located half way between the Paraná River channel and the coast, had the advantage of lying approximately 250 miles from the city of São Paulo (a relatively short distance for air flight). The site selected for the city is a plane 18
stad São Paulo – een relatief korte afstand voor economisch vliegverkeer. De voor de stad gekozen plek is een vlakte bij een stroom, die zich nu tot in het gebied van een lagune uitstrekt. De dam met een lengte van ruim 3 km brengt een dualisme in de stad, enigszins te vergelijken met het kanaal tussen São Sebastião en Ilhabela dat in ons voorstellingsvermogen een vertrouwd beeld is geworden waarmee iedereen kan leven. De rivier loopt van oost naar west, over een afstand van 65 km, parallel met de spoorwegen richting noordwesten (naar Bolivia) en zuidoosten (naar Sorocaba), en de autosnelweg SP-320. Waar deze wegen in de lengte op elkaar aansluiten en de rivier oversteken, verrijst de stad als rivierhaven en centrum van regionale ontwikkeling. Deze visie contrasteert met het ‘halssnoermodel’ waarbij rondom spoorlijnen en autowegen een kring ontstaat van onderling afhankelijke gespecialiseerde satellietvestigingen. In tegenstelling hiermee krijgt Tietê een invloedrijke positie in de regio, van het noorden van Paraná tot het zuiden van Minas Gerais en van Mato Grosso en natuurlijk ook in de staat São Paulo zelf. Geconfronteerd met de dominantie van de dynamische haven van Santos, zouden zich alternatieve exportmogelijkheden kunnen aanbieden in de havens van Angra dos Reis, São Sebastião, Paranaguá en zelfs in MontevideoBuenos Aires. Aan weerszijden van de stad bevinden zich gebouwen van regionaal belang: ziekenhuizen, havens voor personenverkeer, bus- en treinstations, een groothandelszone en een studiecentrum voor hydromechanica van de universiteit van São Paulo. Tussen deze gebouwen in ligt, in het dichtst bevolkte stadsdeel, een winkel- en woongebied van ca. 6,5 km. Kenmerkend voor deze zone is het bovengrondse trolleybusnetwerk. Aan deze laan zou volgens het ontwerp een gediversifieerde commerciële zone kunnen worden ontwikkeld, met winkels, theaters en cafés, en later eventueel nog meer woningen. Het aan het water gelegen stadsdeel biedt ruimte aan openbare parken, speelpleinen en sportcentra. Aan de andere kant van de stad bevindt zich de industriezone met een haven voor vrachtschepen en een luchthaven, en met scheepswerven, opslagplaatsen en fabrieken.
stretch around a stream, which now extends into the area of a lagoon. The dam, some two miles wide, establishes a duality within the city, much like the São Sebastião-Ilhabela channel, which our imagination has become accustomed to living with. The River course is accompanied from east to west, at a distance close to 40 miles, by the railroad tracks that continue on to the Northwest (towards Bolivia) and the Southeast (towards Sorocaba), and the SP-320 highway. Where they connect, crossing the river lengthwise, the city arises: a river port and center of regional development. This contrasts with the “city necklace” model that was established around the railroad tracks and highways; a collection of satellite cities, each dependent and specialized. To the contrary, Tietê acquired significant regional importance extending to the north of Paraná, the south of Minas Gerais and the south of Mato Grosso, not to mention within the state of São Paulo itself. Eventually, faced with the dominance of the active Santos port, new export alternatives would present themselves in the ports of Angra dos Reis, São Sebastião, Paranaguá and even Montevideo-Buenos Aires. On both sides of the city are located buildings of regional magnitude: hospitals, passenger ports, bus station, train station, whole-sale trade area, and a center for hydro mechanical studies of the University of São Paulo. Among these building is a shopping and housing area that measures approximately 4 miles in length and is located in the densest area of the city. The main feature of this area is the above ground trolley system. Proposed for construction along the avenue is a diversified shopping area, theaters and cafes and, in future allocations, housing areas. The side of the city facing the water opens to public gardens, playgrounds, and sports centers. On the other side of the city is the industrial district, with cargo ports, shipyards, warehouses, factories and an airport.
19
Paulistano Athletic Club Gymnasium São Paulo, SP, Brazil - 1958
Conçu pour accueillir deux mille spectateurs, ce projet a remporté un concours public évalué par un jury composé de Rino Levi, Plinio Croce et Rubens Carneiro Viana. Sa construction terminée, il a également reçu le Grand Prix du Président à l’exposition d’architecture internationale de la biennale de São Paulo. Le gymnase du Paulistano Athletic Club est une structure en béton armé associée à un recouvrement métallique suspendu par des câbles. Le bâtiment tient compte des qualités « urbanistiques » des espaces. Une plate-forme rectangulaire étendue acceuille une promenade et un préau pour des activités complémentaires. Son centre se situe dans le gymnase, un anneau en béton armé soutenu par six piliers répartis sur la circonférence de manière à absorber la charge de la dalle métallique centrale. À l’arrière, le bâtiment s’ouvre sur la rue, laissant entrer la lumière tout en préservant la perspective visuelle. Cette connexion à la rue fluidifie en outre la circulation de la foule au moyen de rampes inclinées qui croisent l’axe du gymnase et facilitent l’accès au niveau supérieur. La rue avec son intense trafic coexiste avec les activités commer-
Het ontwerp voor de Arena van de Atletiekclub van São Paulo, dat een tweeduizendtal toeschouwers moest kunnen bevatten, won een architectuurwedstrijd met als juryleden Rino Levi, Plinio Croce en Rubens Carneiro Viana. Nadat het gebouw was opgetrokken, werd het bekroond met de Grote Prijs van de President tijdens de Biënnale van São Paulo. De structuur van gewapend beton werd gecombineerd met een aan stalen kabels opgehangen metalen dekplaat. In het ontwerp wordt aandacht besteed aan de ‘stedenbouwkundige’ kwaliteit van de ruimten: een groot rechthoekig platform – dat fungeert als promenade en plek voor bijkomende activiteiten – met in het midden ervan het Ginásio, dat bestaat uit een ring van gewapend beton, rondom ondersteund door zes pijlers om het gewicht op te vangen van de metalen plaat die door de stalen kabels geïmmobiliseerd is. Aan de straatkant is de arena van voor tot achter opengewerkt zodat licht kan binnenvallen en een visueel perspectief wordt geboden. De verbinding met de straat is afgestemd op een massale mensenstroom. Licht oplopende hellingen doorkruisen de as van het bouw-
Designed to hold two thousand spectators, this project won a public competition judged by a jury composed of Rino Levi, Plinio Croce and Rubens Carneiro Viana. After its construction, it was also honored with the Presidential Grand Prize at the São Paulo Biennial’s International Architecture Exhibition. The Paulistano Athletic Club’s gymnasium is a structure of reinforced concrete combined with a metal covering slab suspended by iron cables. The building’s design takes into account the “urbanistic” quality of the spaces: an extended rectangular platform – a promenade and shelter for complementary activities – in whose center lies the gymnasium itself: a reinforced concrete ring, supported by six pillars disposed along the circumference so as to absorb the charge of the central metal slab held in place by iron cables. The building opens out from behind to the street, permitting the entry of light as well as preserving visual perspective. This connection to the street also facilitates crowd circulation by means of gradually inclining ramps which cross the gymnasium’s axis and facilitate access to the upper level. On this upper level we find both the street, with intense traffic and 20
ciales, la promenade et les jardins intérieurs du club. Les espaces suggèrent la possibilité d’autres événements que les activités sportives pour lesquelles ils ont été conçus.
werk en vergemakkelijken de toegang tot de bovenverdieping, vanwaar zowel de straat zichtbaar is, met haar drukke verkeer en commerciële activiteit, als de promenade en de binnentuinen van de sportclub. De aanblik van al deze ruimten samen suggereert de mogelijkheid tot andere manifestaties naast de sportactiviteiten waarvoor het complex oorspronkelijk werd bedacht.
commercial activity, the promenade, and the club’s inner gardens. The solidary spaces suggest the possibility of other events besides the sports activities for which they were projected.
21
Brazilian Pavilion in Osaka Osaka, Japan - 1969
Le projet pour le pavillon brésilien à l’Expo 70 à Osaka reflète, dans le domaine de l’architecture, les rapports entre la nature et la construction. Ce pavillon se résume essentiellement à une dalle en béton et verre perchée, toute en légèreté, sur le sol. Au lieu de la suspendre sur des piliers, la topographie du site a été modifiée pour qu’il soutienne la dalle de couverture en trois points. Le mouvement est dans le site, pas dans la structure. Ce support qui, en raison de l’échelle, apparaît simplement comme le point de tangente entre deux surfaces, est constitué d’un joint hautement sophistiqué qui, pour répondre aux normes sismiques au Japon, doit résister à la contrainte horizontale ainsi qu’aux forces de compression verticales, par comparaison relativement négligeables. Le seul pilier vertical du projet est extrêmement symbolique. Constitué de deux arches croisées, il marque la seule ligne verticale du pavillon, évoquant la zone construite et l’urbanisation du paysage, signalant un point de rencontre, un pôle d’attraction. Au niveau du sol, entre les ondulations intégrées à la topographie du site, prend place une exposition d’images conçue et organisée par Flávio Motta. Intégrée dans une vaste surface horizontale, elle a pour thème l’occupation du territoire et la construction de l’habitat humain. Au sous-sol se trouvent un théâtre et une salle d’exposition.
Het Braziliaanse Paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1970 in Osaka is een architectonische beschouwing over de relatie tussen natuur en gebouw. Het paviljoen bestaat vooral uit een betonplaat en glas, en steunt slechts lichtjes op de grond, niet omdat het op pijlers zweeft, wat de gebruikelijke techniek is, maar omdat het bouwterrein zelf werd aangepast zodat de bodem op drie punten contact maakt met de dekplaat en deze ondersteunt. De beweging zit dus in het terrein, niet in de structuur. Door de omvang van het gebouw lijkt de steun niet meer dan een raakpunt van twee oppervlakken te zijn, maar in werkelijkheid betreft het een zeer complex verbindingspunt dat, vanwege het risico van aardbevingen in Japan, bestand moet zijn tegen zowel horizontale krachten als een relatief geringe verticale druk. Het enige verticale steunelement in het ontwerp bestaat uit twee elkaar kruisende bogen. Deze uiterst symbolische ‘pijler’ van het paviljoen verwijst als een raakpunt, een aantrekkingspunt, naar de ontmoeting tussen het bouwwerk en de urbanisatie van het landschap. Op de begane grond, tussen de golvingen die in het terrein waren aangebracht, was een tentoonstelling gepland. Ingebed in een uitgestrekt horizontaal oppervlak had deze tentoonstelling, die door Flávio Motta was bedacht en opgezet, als thema de inbezitneming van grond door de mens en de totstandkoming van de menselijke habitat. De kelder herbergde een klein theater en een tentoonstellingsruimte.
CAis das ARTEs Vitória, Enseada do Suá – 2007/08
The project for the Brazilian Pavilion at the Expo 70 in Osaka is a reflection, in the realm of architecture, on the relationship between nature and construction. The pavilion is essentially a slab of concrete and glass lightly perched on the ground. Instead of conventionally suspending it on pillars, the option chosen was to modify the site’s topography so as to make it connect at three points with the cover slab, supporting it. The movement is in the site, not in the structure. Indeed, this support, which, by virtue of scale, appears simply to be the tangential point of two surfaces, is made of a highly sophisticated joint which, given the high incidence of earthquakes in Japan, must resist horizontal stress, as well as the comparatively trivial vertical compression. The project’s only vertically configured pillar is extremely symbolic. Composed of two crossed arches, it marks the only vertical line in the pavilion, alluding to the constructed area and the urbanization of landscape, signaling a meeting point, a point of attraction. On the ground level, in between the undulations built into the site’s topography, an exhibit of images was planned. Embedded in an extended horizontal surface, the exhibit, conceived and organized by Flávio Motta, has as its theme the occupation of territory and the construction of the human habitat. Underground is a small theater and exhibition hall.
22
Comprenant un musée et une salle équipée pour accueillir des événements artistiques d’envergure, le cœur de l’ensemble architectural conçu pour le Cais das Artes (Quai des Arts) à Vitória entend tirer le meilleur parti du paysage environnant et de l’histoire de la ville. Situé à Enseada do Suá (Suá Cove), le long d’une vaste esplanade surplombant le chenal qui façonne l’île de Vitória, ce projet veut mettre en valeur un territoire issu de la confrontation monumentale entre la nature et la construction, dans une ville animée au quotidien par la présence du port et l’énergie des activités sur les quais. Cette valorisation correspond à la volonté de faire de l’esplanade une place dont puisse profiter la ville: une promenade publique en bord de mer. Le projet implique également de suspendre les bâtiments au-dessus du sol pour offrir, depuis la place, une vue dégagée sur les paysages environnants. S’ouvre un panorama sur le dynamisme des activités maritimes et portuaires, et sur l’héritage naturel et architectural de la ville, en particulier les collines de Vila Velha et Convento da Penha, situées sur l’autre rive. Cette action architecturale et urbaine est donc censée adapter l’histoire et la géographie à une vision souhaitée du présent, tout en développant un concept de musée qui marie art et science.
Het architecturale ensemble dat ontworpen werd voor de Cais das Artes (Kaai der Kunsten) in Vitória, bestaande uit een museum en een theater voor grote kunstevenementen, stelt het omringende landschap en de geschiedenis van de stad centraal en laat deze elementen maximaal tot hun recht komen. Het complex is gelegen aan een uitgestrekte opgehoogde esplanade op de Enseada do Suá (Suá Cove), een inham die het eiland van Vitória vormt. Met zijn uitzicht op de zee, de haven, de stad en de heuvels vormt het project een ode aan dit gebied dat zich kenmerkt door een monumentale confrontatie tussen natuur en architectuur in een stad die iedere dag tot leven komt dankzij haar haven met de constante dynamische activiteit rondom de dokken. Het verlangen om een ode te brengen aan deze plek vertaalt zich in het ontwerp van de esplanade. Deze is opgevat als een groot plein, een promenade bij de zee, waar de stedelingen van kunnen genieten. Eenzelfde streven naar openheid en panorama ligt ook aan de basis van de keuze om de gebouwen boven de grond te laten zweven om een onbelemmerd uitzicht over het omringende landschap te creëren, namelijk enerzijds de levendige havenactiviteit op het water en anderzijds de natuurlijke en architecturale rijkdom van de stad, met de heuvels van Vila Velha en Convento da Penha aan de overkant van het water, tegenover de gebouwen van de Cais das Artes. Met dit architectuurproject wordt een stedenbouwkundige ingreep gedaan met de bedoeling geschiedenis en landschap in overeenstemming te brengen met een doordachte visie op het heden, terwijl tegelijk een concept van museumvormgeving wordt gepresenteerd dat kunst en wetenschap in een geïntegreerd project met elkaar verbindt.
Comprising a museum and a theatre that is equipped to host large arts events, the architectural ensemble designed for Cais das Artes (Quay of Arts), Vitória, is distinguished by the fact that it makes the most of the surrounding landscape and the city’s history. Located at Enseada do Suá (Suá Cove), along a vast esplanade overlooking the canal that shapes the island of Vitória, the project complements its surroundings. It is a monumental landscape that is marked by the confrontation between nature and the urban environment. The city comes alive every day through the presence of the port and the constant, energetic work that takes place at the docks. To pay a compliment to this environment, the decision was taken to turn the esplanade into a square for the city’s inhabitants to enjoy: a public walkway by the sea. The design involves buildings that are suspended above the ground that allow free, unencumbered views from the square towards the surrounding landscape. The ensemble provides beautiful views that sweep across the bustling port and the city’s natural and architectural heritage, notably the hills of Vila Velha and the Penha Convent, located on the other side of the canal. It is an urban and architectural gesture that transforms history and geography into a vision that is new and seductive. The concept of the museum design is to integrate art and science.
23
Paris 2008 – Sports Boulevard Paris, France - 2000
Paris était candidate pour accueillir les Jeux Olympiques de 2008. Pour assurer les investissements nécessaires à une telle entreprise, un concours international de « brainstorming » a été organisé, avec douze architectes internationaux. Les candidatures ont été analysées par un panel d’urbaniste et architectes français et par le Comité olympique de Candidature de Paris (GIP Paris 2008). Les projets s’articulaient autour de trois thèmes clés, définis par les organisateurs: l’Olympisme et la Ville, avec la participation des Français Jean Nouvel et Patrick Berger, du Japonais Toyo Ito et du Marocain Elie Mouyal ; Habiter Sportivement, avec les propositions de l’Allemand Otto Steidle, de l’Indien Raj Rewal, de l’Américain Steven Holl et de l’Espagnol Eduardo Arroyo ; et Boulevard des Sports, avec des projets du Néerlandais Ben Van Berkel, des Français Alexandre Chemetoff et Christian de Portzamparc et du Brésilien Paulo Mendes da Rocha. La zone allouée à l’implantation des infrastructures olympiques jouxte le périphérique parisien, à proximité des Portes de la Chapelle, d’Aubervilliers et de la Villette, où se situent des points phares tels que le boulevard MacDonald et l’avenue Président Wilson (principal axe nordsud de la région), reliant directement le centre de Paris et le canal Saint-Denis, et se poursuivant vers le Stade de France. La proposition brésilienne pour le Boulevard des Sports est axée sur l’idée initiale que c’est la ville – dans toute sa capacité
Toen Parijs zich kandidaat stelde om als gastland op te treden voor de Olympische Spelen van 2008, werd nagegaan welke investeringen een dergelijke onderneming met zich mee zou brengen. Daartoe werd een internationale brainstorming georganiseerd met twaalf architecten uit de hele wereld. De voorstellen werden door een panel van Franse stedenbouwkundigen en architecten samen met de GIP Paris 2008 (Comité de Candidature) geanalyseerd. De projecten waren opgevat rond drie door de organisatoren opgelegde kernthema’s: de Olympische Spelen en de stad, met deelname van Jean Nouvel en Patrick Berger (Frankrijk), Toyo Ito (Japan) en Elie Mouyal (Marokko); Dwelling Sportingly (sportverblijven), met voorstellen van Otto Steidle (Duitsland), Raj Rewal (India), Steven Holl (VS) en Eduardo Arroyo (Spanje); en de Boulevard du Sport (sportlaan), met bijdragen van Ben Van Berkel (Nederland), Alexandre Chemetoff en Christian de Portzamparc (Frankrijk) en Paulo Mendes da Rocha (Brazilië). Voor de infrastructuur die nodig was voor de Olympische Spelen werden terreinen uitgekozen aan de périphérique parisien (de ringweg rond Parijs), nabij de Porte de la Chapelle, de Porte d’Aubervilliers en de Porte de la Villette, met daar vlakbij de Boulevard MacDonald en de Avenue Pdt. Wilson (de grootste noord-zuidas van de regio), die de rechtstreekse verbinding vormt met het centrum van Parijs en het kanaal Saint-Denis, en loopt tot aan het Stade de France.
The city of Paris was a candidate to host de 2008 Olympic Games. In order to ascertain the investment necessary for such an undertaking an international brainstorming competition was held with twelve specially invited architects from around the world. The submissions were analyzed by a panel of French urbanists and architects and the Paris Olympic Bid Committee (GIP Paris 2008). The projects centered upon three core themes defined by the organizers: Olympics and the city, with the participation of Jean Nouvel and Patrick Berger of France, Toyo Ito of Japan and Elie Mouyal of Morocco; Dwelling Sportingly, which drew proposals from Otto Steidle of Germany, Raj Rewal of India, Steven Holl of the USA and Eduardo Arroyo of Spain; and Sports Boulevard, with submissions form Ben Van Berkel of Holland, Alexandre Chemetoff and Christian de Portzamparc of France and Paulo Mendes da Rocha of Brazil. The region allocated for the implantation of the infrastructure needed for the Olympic Games is located by the Paris beltway, in the vicinity of Port de la Chapelle, Port d’Aubervilliers and Port de la Villete, home to such highlights as MacDonald Boulevard and Avenue Pdt. Wilson (the largest north/south axis in the region), which connects directly with the center of Paris and the Saint-Denis canal and runs on to the Stade de France. The crux of the Brazilian proposal for the Sports Boulevard is the initial considera24
narrative – qui, depuis ses origines, a comblé et symbolisé les aspirations humaines les plus élevées. Convier les peuples du monde entier à visiter Paris sous la bannière des Jeux Olympiques, c’est ouvrir la ville comme une maquette pour célébrer festivement l’émergence d’une nouvelle conscience de la présence humaine dans l’univers. Le projet mêle urbanisme, architecture et paysagisme en concentrant dans cette zone un maximum de constructions pour des transformations éventuelles, définitives ou futures. Le concept présidant au projet identifie et met en évidence les canaux navigables qui ont toujours caractérisé Paris dans l’Histoire, de même que sa confrontation avec la nature, la géographie et ses liens avec d’autres villes du continent. Il aborde également des thèmes tels que la mécanique, les technologies, les sciences et le choix d’un site où fonder une cité. Bref, il retrace l’histoire du labeur de l’homme. Le projet met en évidence la valeur de la transformation tant attendue du réseau de navigation européen, long de plus de 27.000 km, et plus spécifiquement des cours d’eau en Île-de-France (la Seine et les canaux Saint-Martin, Saint-Denis et l’Ourcq) avec leurs paysages, leur tourisme et leur valeur urbaine, révélant ainsi Paris sous son jour de cité fluviale. Le complexe d’installations sportives deux terrains de volley (5.000 et 15.000 spectateurs), un terrain de handball (15.000 sièges), un court de badminton (7.000 personnes), une arène nautique (15.000 personnes) et la Grande Salle (25.000 sièges) - établit un nouveau site à la jonction du Canal Saint-Denis, le long du boulevard Gambetta et du Quai de la Gironde. Le projet propose une nouvelle grande esplanade, avec des espaces publics réservés aux loisirs, à la récréation et aux spectacles, des cafés, restaurants et magasins. Il envisage la jonction entre le Boulevard des Sports et la longue ligne du Canal Saint-Denis pour accueillir une grande partie des activités olympiques sur un site s’étendant jusqu’au Stade de France. Plutôt que de construire l’espace, le projet vise donc à le transformer par une série de portiques en béton armé et précontraint séparés de 90 mètres, supportant une structure métallique mécanisée créant un décor propice aux Jeux. Toutes les zones techniques et de services à l’attention des athlètes sont situées en sous-sol, tel un réseau d’installations s’articulant avec les salles de gymnastique et de sport. Les squares entre ces segments devaient être équipés de gigantesques écrans diffusant les différentes disciplines, créant ainsi une continuité entre les espaces intérieurs et extérieurs et répandant l’atmosphère festive dans l’ensemble du complexe, d’une manière quelque peu imprévisible. Pour accentuer la fluidité et la transparence des perspectives visuelles, la plupart des loges sont en contrebas de façon
De essentie van het Braziliaanse voorstel voor de Boulevard du Sport is de gedachte dat de stad – met heel haar narratieve kracht – vanaf haar vroegste oorsprong de hoogste menselijke aspiraties vervult en belichaamt. Door alle volkeren ter wereld in Parijs te verwelkomen onder het vaandel van de Olympische Spelen 2008 kan de stad zich presenteren als de ideale plek om de totstandkoming van een nieuw bewustzijn van de menselijke aanwezigheid in het universum feestelijk te herdenken. In het ontwerp wordt gestreefd naar een versmelting van stedenbouw, architectuur en landschapskunst door zoveel mogelijk constructies in dit gebied samen te brengen waar zij kunnen fungeren als instrumenten voor transformaties nu en in de toekomst. De bevaarbare kanalen, die door de geschiedenis heen steeds een opvallend merkteken van Parijs zijn geweest, spelen een grote rol in het concept en worden nadrukkelijk naar voren gebracht, net als de aanwezigheid van de natuur, de betekenis van het landschap en de banden met andere steden op het continent. Ook komen in het voorgestelde project thema’s aan bod zoals waterlopen, techniek, technologie en wetenschap en de keuze van de plek waarop een stad zou kunnen worden gebouwd, of samengevat: de sporen die het werk van de mens in de loop van de geschiedenis heeft nagelaten. De bedoeling is de in een verre toekomst te verwachten omvorming van het Europese waterwegensysteem, dat meer dan 27.000 km lang is, onder de loep te nemen, in het bijzonder de waterlopen van het Ile de France, namelijk de Seine en de kanalen SaintMartin, Saint-Denis en Ourq, met hun landschap, hun toeristische en stedelijke waarde. Parijs verschijnt in deze context als een echte waterstad. Het sportcomplex (met twee volleybalvelden met een capaciteit van 5000 en 15.000 toeschouwers; een handbalarena met 15.000 zitjes en een badmintonveld met ruimte voor 7000 personen), het watersportcomplex (capaciteit: 15.000 personen) en de Grande Salle (een arena met 25.000 zitjes voor de finales basketball en turnen) worden in het ontwerp beschouwd als de eerste aanzet tot de vorming van een nieuwe stadskern rondom de verbinding met het kanaal Saint-Denis en langs de Quai Gambetta en de Quai de la Gironde. Vanuit dit idee werd een nieuwe grote esplanade ontworpen met ruimte voor ontspanning en recreatieve activiteit, shows, cafés, restaurants en winkels. Er werd een verbinding gemaakt tussen de Boulevard du Sport en de langgerekte vlakte van het Canal Saint-Denis waar een groot deel van de Olympische activiteiten plaats kon vinden in een zone die helemaal tot aan het Stade de France reikt. Het ontwerp is niet zozeer een bouwwerk als wel een poging tot transformatie van de ruimte door middel van een reeks portieken van gewapend beton en spanbeton, op 90 m afstand van elkaar, die op hun beurt een gemechaniseerde metalen mise en scène voor de Spelen zouden ondersteunen. De technische en andere voorzieningen
tion that it is the city – with all its narrative capacity – that has, since its very origins, fulfilled and represented the highest human aspirations. Inviting all the peoples of the world to visit Paris, under the banner of the 2008 Olympic Games, means opening the city up as a model setting for the festive commemoration of the formation of a new awareness of mankind’s presence in the universe. The project sought to be a fusion of urbanism, architecture and landscaping, attempting to concentrate as many of the required constructions as possible in this area as agents of either definitive or future transformations. The design concept of the project sought to identify and accentuate the navigable canals that have always been one of the striking physical marks of Paris’ presence in history, along with the confrontation with nature, the geography and links with other cities of the continent, and to broach such issues as the watercourses, mechanics, the technologies and sciences and the selection of the site on which to found a city. In short, a trace of the history of the labour of man. The idea is to highlight the value of the much-anticipated transformation of the European waterway system, which covers over 27.000 km, and more specifically of the watercourses of the Île de France: the River Seine and the Saint Martin, Saint Denis and l’Ourq canals, with their landscaping, touristic and urban value, thus revealing Paris as a truly fluvial city. The intention is to avail of the complex of sports facilities (two volleyball courts with capacity for 5.000 and 15.000 spectators; a handball arena with 15,000 seats and a badminton court with room for 7,000), the nautical arena (capacity for 15,000) and the Grande Salle (with seating capacity for 25,000 for the basketball and gymnastics finals) to establish a new location at the junction of the SaintDenis canal, alongside the Gambetta and Le Gironde quays. With this in mind, the project proposes a new grand esplanade with space for public recreation and leisure, shows, cafés, restaurants and shops. The project envisaged the junction between the Sports Boulevard and the long linear stretch of the Saint-Denis Canal as accommodating a large part of the Olympic activities at a location that stretches all the way down to the Stade de France. In short, the project does not aim to be a construction so much as a transformation of the space through a set of reinforced and pre-stressed concrete porticos, 90 meters apart, which, in turn, support a mechanized metal mise en scène befitting of the Games. All of the technical and services areas provided for the athletes – changing rooms, medical facilities – are located underground as an installation network articulated with the gyms and sports halls. The squares between the segments will be furnished with enormous screens showing action from the various modali25
à pouvoir être détachées après les Jeux afin que les installations puissent servir à d’autres fins. L’immeuble Calberson (130.000 m²), a été transformé en centre de presse international. Cet immeuble – dont les étages supportent une tonne par mètre carré – est parfaitement adaptable et utile à l’avenir comme centre informatique et de recherche. Le projet prévoit de transformer sa toiture en jardins partiellement suspendus avec cantine, restaurant, espaces de repos et de récréation pour les medias internationaux. Il est relié à la passerelle technique longeant le site des Jeux sur la longueur du Boulevard des Sports. La Grande Salle se compose d’une structure de piliers imposants et panneaux en béton ne touchant ni le sol, ni les éléments en hauteur. L’idée est de créer un vaste vestibule à l’intérieur du stade pour y aménager les restaurants et zones communes, afin qu’ils donnent sur l’esplanade bordant un nouveau quai et une marina. Enfin, le projet prévoit un hôtel de haut standard. Toute l’infrastructure demandée par le Comité olympique pour la candidature de Paris en 2008 est intégrée. La seule intervention non prévue dans la demande initiale est la désactivation partielle d’une zone de manœuvre – peu utilisée – de la RATP. Une branche de transport pouvant, moyennant quelques simples arrangements, être aménagée pour desservir la Grande Salle par une station de métro a été conservée. Les zones restées inutilisées dans la proposition – telles que les stations Bertrand et Minas – sont réservées en vue de la future réurbanisation de la région, comme sites pour du logement ou pour des services associés au projet de marina et à la future revitalisation des canaux.
voor de atleten – kleedkamers, medische verzorging – zijn ondergronds gesitueerd als een netwerk van installaties met turnen sportzalen. Op de pleinen tussen de verschillende gebouwen zouden enorme beeldschermen komen waarop de verschillende acties te zien zouden zijn. Op die manier wordt een continuïteit gecreëerd tussen binnen en buiten, en kan de feestelijke sfeer zich op een enigszins onvoorspelbare manier naar alle delen van het complex verspreiden. Ten gunste van vloeiende en transparante visuele perspectieven werden de boxen en stands meestendeels verzonken getekend. Na het Olympisch evenement zouden de bovenste delen van de stands verwijderd kunnen worden om de installaties bruikbaar te maken voor andere doeleinden. Het bestaande Calbersongebouw van 130.000 m² is in het ontwerp tot Internationaal Perscentrum omgevormd. Deze stevige constructie met vloeren die een ton per m² kunnen dragen, kan makkelijk worden aangepast om in de toekomst als onderzoeks- en IT-centrum dienst te doen. Het dak wordt getransformeerd tot een deels overdekte tuin, inclusief kantine, restaurant en rust- en recreatieruimten voor journalisten en technici van de wereldtelevisie, die hier beschikken over een rechtstreekse verbinding met de technische brug die door de zone van de Spelen loopt over de hele lengte van de Boulevard du Sport. De sportzaal of Grande Salle is een structuur met uitspringende pijlers en een bekleding van betonnen panelen die niet tot aan de grond reikt en evenmin de opstaande elementen raakt. De achterliggende visie is de creatie van een grote hal binnen in het stadion, met daarin de restaurants en collectieve ruimten die uitgeven op de esplanade langs een nieuwe kade en jachthaven. Tot slot, om dit complex te vervolledigen, voorziet het ontwerp in de bouw van een hotel volgens de hoogste normen van technische kwaliteit en comfort. Het ontwerp omvat de diverse infrastructuren die door het Comité de Candidature Paris 2008 werden vereist. De enige nietvoorgeschreven interventie is de gedeeltelijke neutralisatie van de weinig gebruikte RAPT-rangeerzone, waarvan slechts een stuk spoor werd behouden dat met enkele eenvoudige ingrepen aangepast kon worden om de Grande Salle via een ondergronds station te bedienen. De toegewezen zones die niet in het ontwerp zijn opgenomen, zoals de stations Bertrand en Minas, kunnen later een functie krijgen in de stedenbouwkundige herinrichting van de regio, met name voor woningen of voorzieningen in het kader van het jachthavenproject en ook voor de toekomstige plannen met betrekking tot de revitalisering van de kanalen.
ties, thus creating continuity between the internal and external spaces and spreading the festive atmosphere to all the precincts of the complex in a somewhat unpredictable manner. To accentuate the fluidity and transparency of the visual perspectives, most of the boxes and stands are sunken. The upper sections pf the stands can be detached after the Games so that the installations can be put to other uses. The pre-existing Calberson building, measuring 130,000 m², was remodeled to serve as the International Press Center. This construction, with floors capable of supporting a ton per square meter, is perfectly adaptable and will be useful in the future as a Research and IT Center. The roof will be transformed into a partially canopied garden complete with canteen, restaurant and rest and recreation spaces for the journalists and technicians of world television and will link directly to the technical bridge that runs through the games enclosure the length of the Sports Boulevard. The gymnasium, the Grande Salle, consists of a structure with prominent pillars and concrete paneling that neither reaches the floor, nor touches the arises. The idea is to create a large vestibule in the stadium’s casing in which to situate the restaurants and communal areas so that they open onto the esplanade, alongside a new quay and marina. To complete this set, the project proposes a hotel built in accordance with standards of high technical quality and comfort. The project catered for the range of infrastructure stipulated by the Paris 2008 Olympic Bid. The only intervention not foreseen in the edict was the partial deactivation of the little-used RAPT manoeuvres area. We did however conserve a transport branch that could, with some simple arrangements, be rigged to serve the Grande Salle via an underground station. The allocated areas that were left unused in the proposal, such as the Bertrand and Minas Stations, will be set aside for the future re-urbanization of the region, as sites for housing or services associated with the marina project and the future revitalization of the canals.
26
Coach Museum Lisbon, Belém - ongoing Le projet des nouveaux bâtiments du Musée du coche pose d’emblée deux questions d’ordre architectural. Du point de vue muséographique, il s’agit avant tout de créer une vitrine pour un héritage remarquable ; du point de vue urbanistique, il s’agit de s’implanter dans un lieu monumental, avec le soutien du projet gouvernemental « Belém Redescoberta » (Belém redécouverte). En termes de muséographie, le projet part du principe qu’il faut préserver un trésor pour l’éternité, tout en l’exposant. La visite est considérée sous toutes les formes possibles de développement, envisageant la mémoire historique comme une construction intellectuelle à travers le temps. En effet, art et technique sont en constante progression. Aussi, les expositions et ateliers peuvent être arrangés suivant des scénarios modifiables ; sons et images virtuelles sont associés aux œuvres originales. En termes d’urbanisme, l’arrangement spatial est axé sur l’intégrité du lieu clos, surtout eu égard au flot actuel de touristes, appelé à croître grâce à cette vitalité émergente. Il convient de souligner ici deux éléments: le passage en surplomb des piétons - le long de la Calçada da Ajuda jusqu’aux jardins du Tage d’une part et sur les quais (derrière l’Av. Índia, l’Av. Brasília et les rails) d’autre part - ainsi que l’ensemble de bâtiments préservés (Belém Redescoberta) le long de la rue Junqueira et aboutissant à l’arrière de la zone du Musée sur un site d’un grand charme, anciennement rue Cais da Alfândega Velha. Cet ensemble pousse à la création de petites boutiques locales. La construction proposée est double. Elle comprend un pavillon principal, une nef suspendue pour les expositions, et un bâtiment secondaire qui accueille une zone de réception, des bureaux, un restaurant, une salle de conférences et, en soutien stratégique de la zone occupée, des rampes permettant aux piétons d’accéder au Tage. Ce nouvel arrangement spatial ainsi qu’une passerelle suspendue entre les deux bâtiments mène à une petite place intérieure faisant face aux bâtiments préservés de la rue Junqueira, désormais ouverts sur l’espace grâce à de petits cafés, librairies et autres commerces qui se trouvaient précédemment le long de la rue Cais Alfândega Velha. Ces espaces entrent en dialogue avec la dynamique des passants, qui parcourent l’espace public du musée, un lieu rigoureusement protégé et imprévisiblement ouvert. Outre les échelles de sécurité obligatoires, l’accès est intégralement assuré par des ascenseurs hydrauliques permettant de garder le contrôle sur l’affluence
Het ontwerp van een nieuw Nationaal Rijtuigenmuseum (Museu Nacional dos Coches) moet rekening houden met twee fundamentele criteria. Vanuit museologisch standpunt bestaat de opdracht erin onderdak te bieden aan een belangrijk cultureel erfgoed. Vanuit stedenbouwkundig standpunt is het basiscriterium dat het ingepast moet worden in de monumentale stedelijke context, in overeenstemming met het overheidsproject Belém Redescoberta (Belém herontdekt). Wat de museologische aspecten betreft, vertrekt het project van de basisgedachte dat hier een historisch patrimonium definitief gehuisvest en geconserveerd moet worden, en tegelijk ook tentoongesteld voor de bezoekers. Die tentoonstelling moet de ontwikkeling door de eeuwen heen in beeld brengen, het geheugen zijn van een intellectuele constructie, van de constante vooruitgang van kunst en techniek. Er moet ruimte zijn voor kleinere tentoonstellingen en workshops met wisselende scenario’s, en mogelijkheid om de originele artefacten te documenteren met klank en met virtuele beelden. Wat de stedenbouwkundige aspecten betreft moet het ontwerp erop gericht zijn de omgeving zo weinig mogelijk aan te tasten. Er moet rekening worden gehouden met het drukke toeristenverkeer, dat ongetwijfeld nog zal toenemen door de nieuwe dynamiek van dit stadsgedeelte. In dit verband moeten twee belangrijke elementen worden vermeld: de geplande voetgangersbrug langs de Calçada da Ajuda tot aan de tuinen bij de Taag, aan de Doca de Belém (over de Avenida da Índia, de Avenida de Brasília en de spoorweg), en het ensemble beschermde gebouwen (in het kader van Belém Redescoberta) langs de Rua da Junqueira, aan de achterzijde palend aan het museumterrein. Dit ensemble sluit aan op een site met een bijzondere charme, de voormalige Rua Cais da Alfândega Velha. Het project zal hier het ontstaan van kleine winkeltjes en andere privé-initiatieven stimuleren. De omvang van het programma, met al zijn functies en duidelijk omschreven zones, mag niet worden onderschat, evenmin als het budget dat voor dit project is vastgesteld. Het complex dat wij voorstellen bestaat uit twee delen. De zwevende constructie is het hoofdpaviljoen, dat voor de tentoonstellingen bestemd is. Het andere gebouw, dat ermee verbonden is, omvat de onthaalruimte, de kantoren voor de administratie, een restaurant en een leeszaal. Door de voetgangersbrug, die het mogelijk maakt via hellingen tot aan de Taag te wandelen, zal het complex in deze wijk een strategische rol spelen. De unieke ruimtelijke opstelling voorziet, met de bovengrondse verbinding tussen
A project for the new facilities of the National Coach Museum poses two basic architectural challenges. From the standpoint of museum design, the basic criteria is to create a building in which a remarkable heritage can be exhibited; from an urban planning perspective, the building is to be implanted in the monumental urban context of Belém, as part of the government project Belém Redescoberta (Rediscovering Belém) In terms of museum design, the project focuses on enabling the collection to be visited whilst, at the same time, preserving it in perpetuity. Working on the principle that historic memory is an intellectual construction in time, the museum is viewed as an evolving institution. Just as art and techniques are in a state of constant progress, the exhibits and workshops must be able to adapt to changeable scenarios. Sound and virtual images are to be associated with the original artefacts. Regarding urban planning, the spatial arrangement focuses on the integrity of the enclosure, particularly in terms of the tourist traffic that is already present and is almost certain to increase as a result of the new vitality that the project is set to bring to the area. In this context, there are two important considerations. Firstly, it is presumed that pedestrians will proceed overhead along Calçada da Ajuda, up to the gardens by the River Tagus and onwards to the docks (beyond Avenue Índia, Avenue Brasília and the rail tracks). Secondly, the group of preserved buildings (Belém Redescoberta) that runs along Rua Junqueira, thus abutting the back of the Museum area (the former Rua Cais da Alfândega Velha), adds great charm to the site. The scheme will stimulate the initiative of small, local, individually owned shops and regeneration lies at the heart of the project. It is not the intention to underestimate the established programme, with all its functions and determined areas, or the scope of the funds allocated to the project. This is unquestionable data. There is a duality to the construction, which comprises a main pavilion, with a suspended nave for exhibits, and a secondary building attached to it. The latter contains a reception area, administrative offices, restaurant and a lecture hall. It also plays a strategic role in the neighbourhood by allowing pedestrians to walk, via ramps, all the way to the River Tagus. This unique spatial arrangement, plus the overhead connection, creates a enter gateway to a small inner square, a plaza, where it’s faced (a new facade), to the preserved buildings on Junqueira Street that are now connected to the space, in form of, eventually, small cafés, 27
dans les salles d’exposition. Une attention particulière a été accordée aux zones de sécurité, de confort et aux installations destinées au personnel du Musée. Une zone spéciale a été prévue pour les enfants au niveau de l’esplanade du Musée, avec un jardin côté est et près du pavillon d’accès aux expositions. De l’autre côté, face au square Alfonso Albuquerque, sur la même esplanade publique, une grande cafétéria s’étend jusqu’au trottoir. Une passerelle surplombant le Tage relie l’espace d’exposition et les locaux administratifs. Le restaurant panoramique Jerônimos, perché en hauteur, est tourné sur l’Atlantique, tandis que l’administration surplombe l’estuaire, la place intérieure et les jardins du Musée. La construction est définie par des fondations affleurantes en béton armé, intégrant une concentration relative des charges requise par la nature du sol et soutenant les treillis métalliques qui constituent les grands murs du Musée. En raison des nappes d’eau souterraines, du drainage de l’esplanade et des mouvements de sol, la surface utilisable pour des parkings en sous-sols était réduite. Des étages de parking superposés à proximité des barges, d’une capacité de 400 véhicules, offrent en revanche l’avantage de n’occuper que très peu de surface au sol. Cette solution pourrait par ailleurs servir de prototype à réutiliser dans le projet Belém Redescoberta.
de twee gebouwen, in een doorgang naar het binnenplein waar de (thans vrijgemaakte) beschermde gebouwen van de Rua Junqueira op uitkijken, en wellicht ook cafeetjes en boekhandels langs het tracé van de vroegere Rua Cais Alfândega Velha. Zo knoopt dit ensemble op een interessante manier aan met het verleden van deze buurt. Er ontstaat ook een dialoog tussen deze ruimten en de dynamiek van de voetgangers die het gebouw in en uit lopen, waardoor het museum als geheel een publiek trefpunt wordt. Het bewaart en beschermt, en is tegelijkertijd onvoorspelbaar open. De gebouwen zijn toegankelijk via speciale hydraulische liften (naast de wettelijk verplichte brandladders), die er tevens voor zorgen dat de capaciteit van de tentoonstellingszalen niet wordt overschreden. Er is bijzondere aandacht besteed aan de veiligheid, aan het comfort en aan de voorzieningen voor het museumpersoneel. Voor de kinderen is een speciale zone voorzien op de gelijkvloerse verdieping, met een tuin aan de oostkant van het paviljoen dat de bezoekers naar de tentoonstellingen leidt. Aan de overkant, tegenover het Afonso de Albuquerqueplein, langs dezelfde openbare gelijkvloerse esplanade, is er een grote, informele open cafetaria, met tafeltjes die tot op de stoepen zijn geplaatst. We vestigen ook graag uw aandacht op de bovengrondse verbinding tussen de tentoonstellingsruimten en de administratieve lokalen, die niet enkel een mooi uitzicht biedt over de Taag maar zeer nuttig is voor de algemene diensten en voor de veiligheidsvoorzieningen. Vanuit het restaurant Jerônimos kijkt men uit op de Atlantische Oceaan, en vanuit de administratieve kantoren op de monding van de Taag, het binnenplein en de museumtuinen. De constructie rust op zware, gedeeltelijk bovengrondse funderingen in gewapend beton die zorgen voor een relatieve belastingconcentratie, zoals de plaatselijke bodemgesteldheid het vereist. De pijlers ondersteunen ook het metalen traliewerk van de grote museummuren. Een ondergrondse parkeergarage is uitgesloten vanwege het hoge grondwaterpeil, de afwatering van de esplanade en het grote volume grond dat daarvoor zou moeten worden verplaatst. Wij opteren voor een bovengronds parkeergebouw bij de veerpont op een klein oppervlak, met plaats voor 400 auto’s. Dit model kan als een prototype worden beschouwd en zou later opnieuw gebruikt kunnen worden in het kader van het project Belém Redescoberta.
bookstores...and on what used to to be Cais da Alfandega Velha Street, it happens the same. It is worth noting that the spaces enter into a dialogue with the dynamic of the passers-by, both inside and out, and that the whole museum operates as a true public venue. It is both rigorously protected and yet unpredictably open. Special hydraulic elevators enable access throughout the buildings (in addition to the safety ladders required by law) and they ensure that the capacity of exhibition rooms can be controlled. Special attention is paid to security, comfort and the facilities for the museum staff. Children are provided with a special area on the ground floor of the museum esplanade. There is a garden on the east front next to the pavilion that leads visitors to the exhibits. On the opposite side, facing the Afonso Albuquerque square, on the same public ground floor esplanade, there is a large, open, popular café with tables that spill out onto the pavement. Of particular note is the overhead connection between the exhibition space and the administrative area, which overlooks the River Tagus. This is a useful space in terms of general services and security. The elevated restaurant, Jerônimos, offers panoramic views towards the Atlantic. The administrative offices overlook the estuary, inner plaza and the museum gardens. The construction sits on outcropped reinforced concrete foundations that bear the relative load concentration that is dictated by the soil conditions. These support the lined metallic trellises that make up the large museum walls. Underground parking is excluded from the project because of the water table, esplanade drainage and the volume of earth that would be displaced. The solution is a raised car park close to barges, for a total of 400 vehicles, and which only occupies a small part of the site. This model can be viewed as a prototype, with the potential for it to be replicated over time throughout the Belém Redescoberta project.
28
29
University of sao paulo museum square São Paulo, SP - ongoing
Les espaces d’exposition et les deux musées composant cet ensemble consacré à l’archéologie, l’ethnologie et la zoologie, sont en passe de devenir un pôle important dans les rapports entre la Cité universitaire et la population de São Paulo. D’un point de vue architectural, le problème essentiel est de faire cohabiter espace de travail et de recherche et un musée ouvert au public. Un ensemble unique, un musée à part entière. Le projet s’articule autour d’une galerie suspendue qui abrite les espaces d’accueil, les services généraux, librairies, boutiques, comptoirs d’information et un accès à une grande zone affectée aux activités culturelles communes de l’ensemble muséal. De là, le visiteur peut se laisser surprendre par la succession d’espaces d’expositions, disposés dans les trois tours adjacentes. Dans ces musées en forme de tours, chaque étage spécialisé a une superficie de 2.000 m². Un ensemble d’ascenseurs distincts pour le public, les fournisseurs
De tentoonstellingsgebouwen en twee musea, namelijk voor archeologie en etnologie en voor dierkunde, vormen een ensemble dat ongetwijfeld een aantrekkingspunt zal worden in het geheel van de relaties tussen de Universiteitsstad en de bevolking van São Paulo. Op architecturaal vlak ligt het belang van dit ontwerp in de specifieke ruimtelijke organisatie van het geheel, dat enerzijds zal bestaan uit lokalen voor onderzoek en werk in afzondering, en anderzijds uit publiek toegankelijke ruimten. Een uniek ensemble – een museum, alles samen. Het voorgestelde ontwerp vertrekt van een zwevende galerij waar de receptie en de algemene diensten en voorzieningen zich bevinden, en vanwaar de bezoekers naar de tentoonstellingszalen kunnen gaan in drie naast elkaar gelegen torens. De musea zijn ondergebracht in torenvormige gebouwen met een reeks identieke verdiepingen van elk 2000 m2 groot. De noodzakelijke mechanische infrastructuur van liften voor publiek,
et les chercheurs – complète le projet et permet au public de se déplacer verticalement, sans perturber les différentes fonctions. Depuis cette rue suspendue se dégagent de « vastes vues » sur la cité universitaire et le paysage environnant, les expositions, la place située au-dessus du bâtiment et, au rez-de-chaussée, parmi les jardins, sur les cafés et petits salons de lecture. Les scientifiques peuvent mener leurs activités à l’abri des regards, au centre des tours et dans les zones de service en sous-sol. Les cafés, jardins et espaces clos sont conçus pour encourager les rencontres fortuites. Une relative flexibilité doit permettre un fin réglage des fonctions spécifiques au fil du développement du projet. In fine, l’ambition du projet est de créer un lieu de rassemblement vaste et festif, sans négliger la sérénité et l’introspection requises par la recherche.
onderhoudspersoneel en onderzoekers is zo in het geheel geïntegreerd dat de bezoekers door de niet-toegankelijke zones komen zonder de verschillende functies te verstoren. De mensen zullen de gelegenheid hebben om door de zwevende straat te wandelen, waar zich vergezichten openen over de Universiteitsstad en het landschap, en de tentoonstellingszalen in de torens te bezoeken, evenals het plein op het dak van het tentoonstellingsgebouw. Op de begane grond zullen de bezoekers cafés en kleine leesruimten vinden in de tuin. De wetenschappers zullen in afzondering kunnen werken in het binnenste van de torens, terwijl de basisdiensten in de kelders zijn ondergebracht. In het algemeen zullen de cafés, de tuinen en binnenruimten ervoor zorgen dat iedereen met mekaar in contact kan komen, zodat zich dankzij de architecturale organisatie van het gebouwencomplex onverwachte ontmoetingen zullen voordoen. Het ontwerp van de zwevende straat waar de bezoekers het ensemble binnenkomen, omvat ook boekhandels, winkels en informatiekiosken, en allerlei bezoekersvoorzieningen. De straat geeft bovendien toegang tot een grote zaal voor culturele activiteiten in het kader van de verschillende musea. Met deze vrij flexibele ruimtelijke benadering, die in het nog verder te ontwikkelen ontwerp meer gedetailleerde aanpassingen ten behoeve van specifieke functies mogelijk maakt, willen we een grote en feestelijke ontmoetingsplaats realiseren in combinatie met de rust en afzondering die nodig is om onderzoek te kunnen verrichten en om jonge studenten te stimuleren in de richting van de idealen van onze Universiteit van São Paulo.
Each 2,000 sq. m. tower contains several floors dedicated to thematic displays and a mechanical solution to the architectural challenge completes the design – a set of elevators for the public, service providers and researchers. The lift allows the public to move up and down through the private, restricted research areas without disrupting the various departments. Visitors therefore have the opportunity to experience the suspended “street”, which offers panoramic views of the University city and the landscape, the exhibition spaces in the towers, the roof top square on the exhibition building and, at ground level, the gardens, cafés and small lecture halls. The scientists and the research facilities are housed in the core of the towers and basic service areas are located in the basement. The cafés, gardens and enclosed spaces are areas in which everyone has the chance to see and speak to everybody else. The nature of the ensemble allows for the possibility of unexpected encounters. In addition to providing a space that is welcoming, the design of the overhead “street” also includes bookstores, shops and information booths, support facilities and access to a large communal area that can be used by the museums for shared cultural activities. It is a flexible arrangement that allows for more detailed adjustments to be made, in response to specific requirements, as the project develops. There is also a plan for a large venue for festivals and special events that will, nevertheless, be in keeping with the serenity and introspection of a research institution.
The Museum of Archaeology and Ethnology and the Museum of Zoology, together with the related exhibition buildings, form an ensemble is set to become a focal point in the relationship between the University of São Paulo and the city’s inhabitants. From the architectural point of view, the fundamental issues are the peculiar spatial arrangement of the site and the need for buildings that can be fully accessed by the public and, at the same time, support research facilities to which access is restricted. It is a unique site and the idea is that every single part of it can function like a museum. Taking this as the starting point, the main feature of the design proposal is a suspended gallery, or “street”. This is the space in which the public is welcomed and where general services are located. From here, visitors follow a progressively surprising route to the exhibition galleries that are arranged inside the three adjacent towers. 30
31
Instituto Tecnológico Vale Belém, PA - 2010
L’Amazonie est un concept qui, globalement, intrigue. C’est une réserve qui, comme tout ce qui appartient à la nature, ne tient pas compte des frontières politiques. L’Amazonie se situe au Pérou, au Venezuela, en Bolivie et au Brésil. Elle marque l’importance de créer un nouveau type de civilisation, consciente de son habitat. En phase de défrichage pour démarrer l’exploitation des ressources minières, Vale se trouve au centre de la contradiction entre développement durable, exploitation minière et transformation. Le projet, desservi par une route existante, a également recours au transport fluvial. Il est suspendu au-dessus du sol, soutenu par un minimum de points de contact, dans un cadre économique raisonnable. Cette configuration permet de préserver les lieux ainsi que de suspendre divers circuits et installations (conduites, électricité, communications) qui fonctionnent en dépit de l’instabilité du sol. Ils sont, en outre, susceptibles d’être transformés et adaptés à tout moment sans que cela n’interfère avec la construction. Le paysage est laissé intact. Dès le départ du processus de réflexion, l’usage de cadres en acier s’imposait. Façonnées en usine, ses pièces sont facilement transportables par voie routière et permettent une construction « sèche », de type préfabriqué. Dès lors, quelle que soit la technique adoptée, une fois que les piliers sont érigés, la structure entière culmine dans les hauteurs. Elle se compose d’un système de colonnes successives, considérablement extensible en longueur. Cette colonne vertébrale en acier permet d’assembler toute la
Het Amazonebekken is een gebied dat de hele wereld aanbelangt. Het strekt zich uit over Peru, Venezuela, Bolivia en Brazilië, maar zoals alles in de natuur laat het zich niet inperken door politieke grenzen. Het toont de noodzaak van een nieuwe vorm van beschaving, een beschaving die zich bewust is van het belang van onze habitat. Nu Vale een vergunning heeft gekregen voor de ontginning van mineralen, staat het voor een belangrijke opdracht: het juiste evenwicht vinden tussen bescherming, exploitatie en transformatie. Het complex is bereikbaar via een bestaande weg, maar maakt ook gebruik van de scheepvaart op de rivier. Het is een ‘zwevende’ constructie in een frame dat op een minimum aan steunpunten rust. Het voordeel van die structuur is dat zij niet alleen de bodem intact laat, maar ook dient voor het ophangen van de technische installaties (leidingen, elektriciteit, communicatie). Zo hebben deze geen last van de onstabiele ondergrond en werken zij erg betrouwbaar; bovendien kunnen ze te allen tijde, zonder grote constructieve interventies, aangepast en omgevormd worden. Men ziet meteen welke visie er aan de basis ligt van dit project: het gebouw zweeft als het ware boven het landschap en het water, en laat dit nagenoeg ongerept. Van bij het begin van de ontwerpfase was het duidelijk dat een constructie met opgehangen stalen frames de beste oplossing bood. De onderdelen konden in de fabriek op industriële wijze gebouwd
structure composée d’arches transversales espacées de vingt mètres. La couverture est courbée afin d’optimiser l’ensoleillement, la lumière, l’évacuation et la collecte des eaux pluviales. Comme un pont de bateau, la structure est suspendue dans les airs. Elle est prête à recevoir les transformations attendues dans ces laboratoires censés satisfaire aux horizons d’attente liés à l’idée de la présence permanente de l’humanité dans l’Univers – que l’on appelle communément la Durabilité.
worden en vervolgens over de weg naar de plaats van bestemming getransporteerd om daar ‘droog’ te worden geassembleerd. Het is dus een geprefabriceerde constructie die zich, eens zij op de pijlers is aangebracht, geheel boven de grond bevindt. Een reeks stangen, die over een aanzienlijke lengte kunnen worden aaneengeschakeld, vormt de stalen ruggengraat van het gebouw. De structuur bestaat uit dwars geplaatste stalen bogen die zich op twintig meter afstand van elkaar bevinden. Het dak biedt door zijn kromming een goede beschutting tegen de zon, terwijl het voldoende licht binnenlaat; het zorgt tevens voor een goede afvoer van het regenwater. Deze structuur, opgehangen in de lucht als de brug van een schip, is klaar voor de veranderingen die opdoemen aan de horizon van de wetenschap, en voor de ontwikkelingen die in zijn laboratoria tot stand komen. Daarbij wordt steeds de blijvende aanwezigheid van de mens in het universum voor ogen gehouden, overeenkomstig het principe van de duurzame ontwikkeling.
tion. Therefore, once the pillars are erected (of which there are only a few and other methods can be used to construct them), the entire structure stands overhead. The result is a very interesting system of successive staves, whereby the construction develops by itself, like a longitudinal backbone, and extends lengthwise – a long, linear building. The steel backbone can be put together, with the aid of cranes and tools transported by land or river. Arches placed crosswise, twenty metres apart, comprise the entire structural system. This is covered by an arch-shaped surface whose curvature is perfectly suited to sunlight and rain water drainage and collection. The structure is suspended in the air, like the deck of a ship, ready to be transformed in response to the cutting edge advances made in the laboratories within. The institute is engaged in work that focuses on the everlasting presence of mankind in the universe or, in other words, research into what is generically referred to as “sustainability”.
The Amazon fascinates the world. Unlike almost everything else in nature, it’s future is not determined by the political divisions of a single country. The Amazon is part of Peru, Venezuela, Bolivia and Brazil and this demonstrates the need for a new world order that places greater emphasis on natural resources. The Vale Institute of Technology has been given permission to start mining minerals. It therefore finds itself at the heart of the contradictions that exist between mining, sustainability and transformation. The project is suspended above the ground and it is served by an existing road and navigable river. The building is supported, on the least number of points possible, inside a framework. From an economic standpoint, this scheme has specific advantages: the frame means less damage to the land and the technical installations can also be housed within it. Separated from the occasionally unstable ground, the installations perform better and can be modified or adapted at any time, without major interference to the construction. It is easy to understand concept of the project, and the importance of the suspension principle, when considering the fact that the building barely touches the landscape or, more importantly, the water. From the beginning of the thought process, it was clear that the suspended frames could be built in steel using the so-called “dry” construction method. The frames could be transported to the site on the existing road in clearly shaped, industrialized pieces. This is an assembly-type construc32
33
Casa Catanduva Catanduva, SP - 1979
Je crois que ce projet... peut être un hommage à Henry Moore. Lorsque j’ai conçu cette maison en 1979, je n’étais pas sûr que je pourrais évoquer cela.Élever une architecture au rang de sculpture est une erreur. Une construction peut « ressembler » à une sculpture. Cependant, l’inspiration et la logique d’un sculpteur compose parfois avec ce qui est clair et essentiel dans le langage de la forme. Or, cette approche se situe inexorablement au croisement de l’architecture et de la sculpture. Dans la Casa Cantaduva, l’on touche à la poésie de l’espace de la maison intemporelle, une maison irrésistible tout à la fois en tant que lieu, construction, paysage et scénario. Elle est ludique et sensuelle, comme un château. Elle est mature et puérile, mâle et femelle. Elle n’est pas destinée à une personne précise, mais doit être habitée de personnalités. Elle a un aspect si vieillot qu’elle en impose sa modernité. Le dedans et le dehors y entrent en résonance. De jour comme de nuit, elle est submergée par l’atmosphère qui y règne. Elle est comme un bateau magique en pierre (Magritte — Les idées claires). Au sein de la ville de Catanduva, cette maison est composée de trois parties, telle une sorte de « trinité ».
PAULO A. MENDES DA ROCHA RESIDENCE São Paulo, SP – 1964
Dit ontwerp zou volgens mij… een eerbetoon aan Henry Moore kunnen zijn. Toen ik het huis in 1979 ontwierp, aarzelde ik om er in die zin over te spreken. Architectuur als een beeldhouwwerk zien is verkeerd als idee: een constructie die ‘eruitziet’ als een sculptuur. Toch komen soms de energie en het denken van de beeldhouwer, een zekere overlapping in de drang naar klaarheid en puurheid in de vormtaal zich onvermijdelijk nestelen tussen de bouwkunst en de sculptuur in. De poëzie van de ruimte in het tijdloze huis, een huis dat onweerstaanbaar is als plek, constructie en landschap, en tegelijk als scenario. Speels en sensueel als een kasteel. Rijp en kinderlijk, mannelijk en vrouwelijk. Niet voor één iemand maar voor meerdere mensen met karakter. Een huis dat er heel oud uitziet, zodat zijn moderniteit opvalt. Dat zijn gave toont om binnen en buiten te zijn, in resonantie. Dag en nacht, opgenomen in de atmosfeer. Als een magisch schip van steen. (Magritte – Les idées claires). Voor Catanduva bestaat dit huis uit drie delen als een ‘drieledige eenheid’.
I Believe this project...may be a tribute in honor of Henry Moore. When I designed the house, in 1979, I was not sure if I could say that.The idea of architecture as sculpture didn’t seem right. Yet a construction can resemble a sculpture and, sometimes, the inspiration and logic of a sculptor can define the essential through both shape and language. It is an approach in which architecture and sculpture coincide. Casa Catanduva is touched with the poetry of a space that is timeless. It is an irresistible home in every respect - in terms of construction, landscape and scenario. It is playful and sensual, like a castle; male and female; mature but childlike. It is not a house for a given person, but a house that demands characters. The house looks old and yet exudes modernity. It is a place that resonates both inside and out. Whether seen by day or by night, it is always atmospheric. It is a bit like a “magic ship made of stones” (a reference to the painting Les idées claires by Magritte). In the city of Catanduva, it is a house made up of three parts - a “trinity”.
34
Né de l’ambition de réaliser la construction de manière organisée, ce projet est une expérimentation des possibilités offertes par la construction préfabriquée et l’industrialisation. La rationalisation et la synthèse qui président au projet, aux détails complémentaires et au plan de l’immeuble, évoquent un habitat pour faibles revenus. La maison se compose d’un étage posé sur quatre piliers. Un préau avec réception et services généraux s’ouvre sur les jardins et les rues adjacentes.
De wens om de constructie van de woning op een gesystematiseerde manier aan te pakken, maakte van dit project een experiment rond de mogelijkheden van prefab en industrialisatie. Stroomlijning en synthese vormen het basisprincipe van de vormgeving, de aanvullende details, het grondplan van het ontwerp, zoals in de goedkope woningbouw. Het huis is opgetrokken als één verdieping op vier pijlers. De begane grond biedt plaats voor een onthaalruimte en algemene voorzieningen en sluit aan op de tuinen en de aangrenzende straten.
The idea was to construct a house in the most organized way possible. This project therefore represents an experiment in the architectural possibilities presented by pre-fabrication and industrialization. Synthesis and rationalisation guided all aspects of the design, from the supplementary details to the floor plan that is reminiscent of low-income housing. The house is built as a single floor over four pillars. There is a reception area to welcome people and a shelter that opens onto the gardens and adjacent streets to house the general services.
35
A+ icasd | brussel kantoor van afgifte gent x p405054
The green One
revue belge d’architecture
(re)présenter l’architecture | intérieur | renforts structurels
duurzame projecten | atelier d’architecture pierre hebbelinck
A+227
CLIMAPLUS® ONE
belgisch tijdschrift voor architectuur tweemaandelijks oktober – november 2010
bimestrielle décembre 2010 – janvier 2011
ciaud | bruxelles bureau de dépôt gand x | p405054
Tl 60% g 28% Ug 1.0 W/m².K
projets
A+228
bel ¤ 12,50 int ¤ 19,50
De nieuwe standaard in zonnewarmte-werende beglazing: SGG COOL-LITE XTREME 60/28
Intérieur technique
Renforts structurels du béton
interview
Atelier d’architecture Pierre Hebbelinck
bel ¤ 12,50 int ¤ 19,50 icasd | brussel kantoor van afgifte gent x p405054
belgisch tijdschrift voor architectuur
desingel | c-mine | kazerne fonck | mas | de leest | scenografie | batibouw
A+226 SGG
een One
bel ¤ 12,50 int ¤ 19,50
A+228 nl
PLUS® ONE
3 en 1 : Confort, économie d’énergie et protection de l’environnement
A+227 fr
A+226 nl
ng en milieubehoud
REVUE BELGE D’ARCHITECTURE BELGISCH TIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTUUR
tweemaandelijks februari – maart 2011
deSingel C-mine Kazerne Fonck MAS De Leest
Cultuur
dossier duurzaamheid
ONE est le vitrage à haut rendement offrant des performances
(Re)présenter l’architecture
bimestrielle avril – mai 2011
Extensions
Adn Anorak Back McMaster Haverhals-Heylen Label Planners
interviews
Vasa Perovi´c Peter Zumthor Architecture for Justice
belgisch tijdschrift voor architectuur tweemaandelijks juni – juli 2011
51n4e Double or nothing Dominique Boudet
Duurzame stedenbouw in België
0
977137
550701
10/04/11 18:42
20/01/11 17:44
NE RATEZ PAS A+232 ABONNEZ-VOUS MAINTENANT!
foto © filip dujardin foto © filip dujardin
jun – jul 2011
avr – m ai 2011
Résistance au feu
A+231
interview
techniek
technique
507012
08/02/11 14:32
août – sePtembre 2011
icasd | brussel kantoor van afgifte gent x p405054
hvac Welke ecologische oplossing kiezen?
02290
9 771375
20/01/11 17:44
2 3 2 A+ 02300
9 771375 507012
RDS E A W A R IAN ITECTU G L E B ARCH 2011 FOR ENERGY &
6 numéros A+232 > A+237 pour 65 EUR 49 EUR étudiants [Belgique]
août – s ept 2011
concours
02/12/10 14:14
A+230
Special Batibouw
bel ¤ 12,50 int ¤ 19,50
A+231 fr
revue belge d’architecture
duurzame stedenbouw | 51n4e – double or nothing | gecentraliseerde speciale technieken
extensions | vasa perovi c´ | peter zumthor | architecture for justice | résistance au feu
A+229
bel ¤ 12,50 int ¤ 19,50 ciaud | bruxelles bureau de dépôt gand x | p405054
www.sggxtreme.com
0 977137 550701
228_Cover_rug600_CORR.indd 1 230x300 CLXTREME.indd 2
21/05/10 15:19
02280
producten
Zowel voor woning- als voor utiliteitsbouw !
Bel € 12,50 | int € 19,50 bimestrielle Bel € 12,50 | int € 19,50 bimestrielle ciaud | bruxelles ciaud | bruxelles bureau de dépôt gand x bureau de dépôt gand x p405054
03/11/10 02:00
Theater en scenografie feb – mrt 2011
9 771375 507012
techniek
Het nieuwe SGG COOL-LITE® XTREME 60/28 combineert een extreem lage zonnefactor (g :28%) met een zeer hoge lichttransmissie (Tl : 60%) en een uitstekende isolatie (Ug : 1.0 W/m².K). Met andere woorden, een uniek hoge selectiviteit (Tl/g : 2,14). 02270
A+230 nl
A+229 FR
g 28% Ug 1.0 W/m².K
déc 2010 – jan 2011
okt–nov 2010
Tl 60%
02260
227_Cover_rug520.indd 3 ANN CLIMAPLUS ONE 230x300.indd 1
31/05/10 14:11
dard en matière ement sélectif : TREME 60/28
www.saint-gobain-glass.com
revUe Belge d’architectUre
2
www.saint-gobain-glass.com
mixité B-architecten UrBan Platform BoB361
interview dvvt – over over De vylDer vinck taillieu Projets récents ozon | PUls | vincent van dUysen technique réUtiliser les matériaUx de constrUction
02310
SGG CLIMAPLUS®
supérieures en matière d’isolation thermique. Voorbeeldprojecten Valeur d’isolation thermique U=1,0 W/m K ! Soepele composieten Bio-ecologische isolatie
0 977137 550701
ntsbeglazing met superieure
MIS A+232 NIET NEEM NU EEN ABONNEMENT!
6 nummers A+232 > A+237 voor 65 EUR 49 EUR studenten [België]
> www.a-plus.be/abonnement ou/of e-mail > abonnement @ a-plus.be
Restez au plus près de l’actualité architecturale belge
Blijf op de hoogte van de architectuuractualiteit in België
A+media régie publicitaire | publiciteitsregie +32 (0)2 332 37 82
[email protected]
