Partners voor het leven. Horsemanship als basis voor alles wat je doet met je paard. Wout & Regine Overbeeke

Partners voor het leven Horsemanship als basis voor alles wat je doet met je paard

Wout & Regine Overbeeke

Inhoud Dank! ...................................................................................................................................................... 6 Inleiding.............................................................................................................................................. 7 Hoofdstuk I Anekdotes van twee horsemen .......................................................................................... 9 Hoofdstuk 2 “Eerst begrijpen, dan begrepen worden” ........................................................................ 17 De natuur van het paard .................................................................................................................. 17 Het ultieme vluchtdier .................................................................................................................. 18 Leiding in de kudde ...................................................................................................................... 19 Wat betekent deze kennis voor de ruiter? ....................................................................................... 21 Paardenpsychologie ......................................................................................................................... 24 Karakters .......................................................................................................................................... 31 Aangeboren eigenschappen ......................................................................................................... 31 Aangeleerd gedrag ....................................................................................................................... 32 Omgeving ..................................................................................................................................... 32 Temperament ............................................................................................................................... 32 ‘State’ ............................................................................................................................................... 33 Hoofdstuk 3 Wat is een Horseman? ..................................................................................................... 34 De Horseman .................................................................................................................................... 36 Mentale fitheid ............................................................................................................................. 37 Fysieke fitheid .............................................................................................................................. 37 Emotionele fitheid ........................................................................................................................ 38 Blijven verbeteren ........................................................................................................................ 39 Vier stijlen van horsemanship .......................................................................................................... 39 Aan de longe (On Line) ................................................................................................................. 40 Los werken (At Liberty)................................................................................................................. 40 Free style ...................................................................................................................................... 41 Aangenomen teugel (finesse) ....................................................................................................... 42 Hoofdstuk 4 Leiderschap ................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Leiderschapsstijlen ...................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Spelen met je leiderschap ....................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Leiderschap in de kudde .......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Relatieve dominantie .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Relatieve vs. absolute dominantie........................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Respect verdienen ................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

2

Partners voor het leven

Jouw rol als ‘moderne’ leider ...................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Leiderschapskwaliteiten .............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 5 Partnership ................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 6 Trainingsprincipes en strategieën ............................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Wat motiveert het paard? ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. De leerprincipes .......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Comfort/discomfort .................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Direct contact en indirect contact ............................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Communiceren in fasen (fasen-techniek) .................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Attitude ................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fasen-techniek bij direct en indirect contact .......................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Beloon de kleinste poging ....................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Als fase 4 niet werkt ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Maak het verkeerde moeilijk en het goede gemakkelijk ............. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Gevoeliger maken/minder gevoelig maken................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Naderen en afstand nemen ......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Ritmische beweging .................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Spelen met de comfortzone van je paard (en jezelf) ................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Leerfasen ..................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Verantwoordelijkheden............................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 7 Het ‘lezen’ van je paard en daarop inspelen ............... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Werkwijze ................................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Het einddoel is ‘connectie’ .......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Strategie kiezen ....................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bepaal de state van je paard .................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Vraag 1. Is mijn paard angstig? ................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Vertrouwen vergroten ............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Vraag 2. Is mijn paard geïnteresseerd in mij als zijn leider? ........ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Respect vergroten ................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Schakelen .................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Misinterpretatie .......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Antropomorfisme ........................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 8 Uitrusting .................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Feel .............................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

3


‘Ferm’ zijn .................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Grondwerk .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Touwhalster............................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Leidtouw.................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Stick met string ........................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Langere lijnen .......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Tools voor het rijden ................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Zadel & barebackpad ............................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hackamore & bit ..................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Los werken .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hoofdstuk 9 Oefeningen en ingrediënten voor training .................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Zones van je paard .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. ‘Drive Line’............................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Partnership .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 1 Observeren ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 2 Samen grazen/wandelen ...................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 3 Massage ................................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 4 Samen lummelen .................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Basiscommunicatie...................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 5 Ontspannen .......................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 6 Paard leiden/persoonlijke ruimte ......................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 7 Bewegen door direct contact ................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 8 Bewegen door indirect contact ............................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 9 Vooruit/achteruit .................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 10 Van punt naar punt ............................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 11 Zijwaarts.............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 12 De neutrale cirkel ................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 13 Zeil ...................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 14 Doorgang ............................................................ Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 15 Sprongetje ........................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Oefening 16 Opstapje .............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Patronen en objecten .................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Patronen .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Objecten .................................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

4


Okay, en nu? ................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Boeken over horsemanship ............................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

©2013 Overbeeke Horseprofessionals

5


Dank! Een aantal mensen willen we graag bedanken voor hun bijdrage aan dit boek. Liesbeth Jorna heeft vanuit haar achtergrond als jurylid in de dressuurwereld en kenner van horsemanship kritisch naar de tekst gekeken en deze van aanwijzingen voorzien. Joyce Oskam las het boek vanuit het perspectief van onze potentiële lezers, Sharon Nawijn heeft vele nuttige wenken gegeven om het boek een betere structuur te geven. Onze leerlingen en andere paardenliefhebbers die we hebben mogen ontmoeten zijn we dankbaar voor wat we van ze hebben geleerd. De grootste leraren zijn echter de paarden waarmee we hebben gewerkt. Dank aan allen!


6


Inleiding “Horsemanship begint waar mazzel ophoudt” Op een manege begin je gewoonlijk in het zadel. Je komt er immers om te leren paardrijden! Je ontwikkelt je gevoel voor de bewegingen van het paard en leert hem te besturen. Met een paar jaar oefening en volharding denk je misschien over een eigen paard. Je raakt geïnspireerd door grote prestaties in de paardensport - bijvoorbeeld door de Nederlandse Olympische kampioenen! Je hebt je hart verpand aan het western rijden of je droomt van lange tochten door de natuur met je paard. Het vuur krijgt je echt te pakken. Zoals veel ruiters en amazones droom je ervan mooie resultaten te bereiken met je paard. Sommigen hebben geluk en slagen er in hun droom geheel of gedeeltelijk te verwezenlijken. Vaak zien we echter dat de weg naar de droom lastig is. Of het nou het rijden van een perfecte dressuur proef is of het vrij galopperen over het strand of een variant hierop. De onbevangenheid die er in het begin was wordt vaak minder. Er zijn nog al eens frustraties. Het paard lijkt er soms niet zo veel zin in te hebben. Er is minder plezier. Buiten rijden wordt vermeden omdat het paard te schrikachtig is of gewoon omdat de ruiter het eng vindt. Dé remedie tegen angst is het hebben van kennis en vaardigheden: weten wanneer je wat, hoe en waarom moet doen. Wij denken dat er in de scholing van veel ruiters iets fundamenteels ontbreekt en dat daarin de oorzaak van ligt van het afbrokkelen van de droom. In de meeste reguliere benaderingen van het paard wordt vooral de nadruk gelegd op het rijden. Paardrijden is echter maar een deel van de kennis en vaardigheden van een goede ruiter. Een ruiter zou daarnaast dan ook een goede horseman moeten zijn. Horsemanship gaat naast de fysieke kant in op de mentale en emotionele ontwikkeling van paarden. Door een paard mentaal uit te dagen wordt hij slimmer en krijg je een partner die met je mee denkt. Hij gaat beter begrijpen wat je wilt en wordt gewilliger. Een paard emotioneel ontwikkelen maakt hem moediger, minder schrikachtig. Daardoor kun je veiliger buiten rijden, gaat hij makkelijk op de trailer en is hij ook op een wedstrijdterrein koeler in het hoofd. Iedereen die iets met paarden doet is bezig met horsemanship. Horsemanship is het vakmanschap van een echte horseman of horsewoman1. Alles wat een goede horseman doet met paarden is doordrongen van dit vakmanschap: het houden en verzorgen van paarden, de dagelijkse omgang, de training op de grond en natuurlijk ook het rijden. Wanneer je je horsemanship ontwikkelt en je doet dat samen met je paard ontstaat er iets bijzonders: de relatie met je paard verandert totaal. Je gaat dingen zien in zijn karakter en manier van doen die je eerst niet zag of niet begreep. Je paard krijgt veel meer persoonlijkheid. Doordat je hem beter gaat begrijpen en dus op een andere manier met hem omgaat – zowel in als buiten de rijbak – wordt hij een echte kameraad.

1

Hoewel meer dan 90 % van de tegenwoordige ruiters vrouwen zijn, hanteren we in dit boek verder de term horseman. Hiermee wordt ook de horsewoman bedoeld. Met ruiters bedoelen we zowel mannelijke ruiters als amazones. ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

7


Door studie te maken van horsemanship en het bewust toe te passen gaat de training gemakkelijker en sneller. Je voorkomt allerlei problemen. En als er dan toch moeilijkheden ontstaan heb je de kennis om die te analyseren en de middelen om ze zelf op te lossen. Als je bewust bezig bent met horsemanship probeer je de werkelijke natuur van een paard te doorgronden, te respecteren en erop in te spelen. Je leert om te gaan met zijn karakter. Je speelt in op zijn behoeften om samen tot iets bijzonders te komen. Daarmee doe je gelijk iets voor jezelf. De houding die bij horsemanship hoort, vergt namelijk nogal wat van je. Daardoor maak je een persoonlijke groei door die je veel voordelen oplevert. Je leert de beste leider te zijn voor je paard, zijn meest effectieve trainer en zijn betrouwbaarste partner. Al deze eigenschappen neem je mee naar je leven van alledag, je werk, je privéleven. Je krijgt meer respect van je omgeving voor hoe je in het leven staat en hoe je dingen aanpakt. De grootste bonus is echter de band die je met je paard krijgt. Horsemanship levert een werkelijke relatie op met je paard. Er ontstaat een communicatie die over en weer gaat. Je raakt meer en meer verbonden met je paard. En is dat niet waar we allemaal van droomden toen we begonnen met paardrijden? Je gaat ervaren dat je paard veel meer is dan een rijdier. Hij wordt je partner. En vaak ook je trainer. En je zult merken dat hij ook jouw leider wordt… Dit boek geeft je de sleutels om een naast een goede ruiter ook een goede horseman te worden. Het gaat in op de psychologie van het paard, zijn natuur, wat dit voor consequenties heeft voor ons als zijn leider en hoe je strategieën kunt ontwikkelen om hem te trainen. Wat écht telt is dat je het gedachtegoed toepast in alles wat je doet met je paard. Als je dat doet wordt je relatie met je paard er één van wederzijds begrip, respect en vertrouwen. En dat is wat we iedere paardenliefhebber toewensen!


8


Hoofdstuk I Anekdotes van twee horsemen Skip de ‘verschrikkelijke’ (door Wout)

“Onze paarden moeten net als alle paarden elk jaar hun inentingen hebben. We hebben tot nog toe steeds een andere arts op bezoek gehad. Dit jaar kwam er een jonge kerel het erf oprijden: leuke vent met een grappig Belgisch accent. Hij was uitgenodigd door een groepje stalgenoten dus hij had die ochtend wel 10 paarden te doen. Zijn optreden was kordaat en de eerste paarden lieten zich gemakkelijk enten. Zelfs één die de naam heeft lastig te zijn liet zich eenvoudig overbluffen. De arts wist hem met een snelle beweging in zijn stal de prik toe te dienen. Als laatste waren onze drie paarden aan de beurt. Skip, mijn Quarter, heb ik nog maar een paar jaar en door allerlei omstandigheden was ik de vorige twee keren niet bij het enten geweest. Dat hij daarin niet makkelijk was had ik wel gehoord maar echte problemen waren uitgebleven. Misschien had Skip zijn dag niet maar toen ik hem naar de plek leidde waar de arts nog bezig was met de anderen veranderde zijn relaxte houding in alertheid, gespannenheid en twijfel. Hij welfde zijn hals, maakte een snurkend geluid en bleef stilstaan. Ik probeerde hem op zijn gemak te stellen maar de efficiënte Belg kwam al op hem toelopen met zijn spuit. Ik maakte hem duidelijk dat Skip het niet zo heeft op vreemden die iets van hem willen en dat hij in vorige jaren met het enten wat moeilijk had gedaan. Ik suggereerde dat als hij het snel zou doen, Skip misschien niet eens goed in de gaten zou hebben wat er gebeurde. Ik kalmeerde Skip nog wat en liet hem kennismaken met de arts. Hij accepteerde hem redelijk dus leek hij klaar voor de prik. De arts focuste zich op de hals van Skip met de spuit in zijn handen en zei: “Ho maar jongen, braaf”…. Zodra Skip de naald voelde schoot hij omhoog en vocht alsof hij vermoord werd. Hij stoof in rondjes om mij heen, angstig kijkend naar de naald die nog in zijn hals stak. De arts sprong uit de weg en riep geschrokken in zijn Belgische accent: “Zeg stel je eens niet zo aan, doe eens rustig, het stelt niks voor,hè?! Doe rustig, hooooo, hooooo, Nou zeg, ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

9


wat een flauwekul, Hoooo, Hey!! Pas op nou hè….” Ik deed mijn best Skip op mijn manier te kalmeren. Door zijn heftige bewegingen en de spanning in zijn hals werd de naald er vanzelf uit gedrukt. Toen werd hij snel rustiger. De dierenarts stond een beetje beteuterd te kijken maar vatte al gauw nieuwe moed: “Kun je hem niet bij zijn neus pakken en er flink hard aan trekken of aan zijn oor????” Ik had het gevoel of ik in een cartoon terecht was gekomen. Wij zijn er altijd trots op dat we zo relaxt met onze paarden omgaan, dat we rekening houden met hun behoeften, de wereld bekijken door hun ogen, kortom dat ze het bij ons zo goed hebben als maar mogelijk is. En nu was ik onderdeel van een scène die het tegendeel ademde: een dierenarts die zo gefocust is op het geven van een injectie dat hij uit een horrorfilm lijkt te zijn weggelopen, een paard dat compleet over de rooie is en ikzelf speel de rol van eigenaar die er lijdzaam bijstaat.

Ik bedankte de arts voor verdere diensten, vroeg hem om een spuit zodat ik die zelf later kon geven en liep verbouwereerd met Skip terug naar zijn paddock. In mezelf excuseerde ik me tegenover hem om wat ik hem had laten overkomen. Hoe kon het gebeuren dat het allemaal zo knullig ging? Ik had de regie van het prikken overgelaten aan de arts met het idee dat hij de autoriteit heeft. Hij is de professional als het om het enten van paarden gaat. Hij doet er misschien wel 50 per week! Maar een paard aan zijn neus gaan trekken of aan zijn oor? In een ver verleden heb ik ook wel eens een paard gepraamd. Later toen ik meer leerde over andere manieren om paarden rustig te krijgen is het altijd overbodig gebleken. Het idee Skip te pramen of hem aan een oor trachten te dwingen iets te laten ondergaan waar hij bang voor is kwam me werkelijk idioot voor! Skip zou nog liever zijn oor laten afscheuren dan stilstaan. Het zou een levensgevaarlijke situatie worden. En het voorstel daartoe kwam van een professional?! Is Skip dan zo extreem? Is hij zoveel anders dan dat paard dat ook ‘moeilijk’ was met enten maar zich in zijn stal liet overbluffen? Ik moest ineens denken aan een foto van Skip en zijn vorige eigenaar. Genomen tijdens een clinic horsemanship een aantal jaren terug. Skip torent op zijn achterbenen hoog boven zijn kleine eigenaresse uit. “You are nowhere with this horse!” had de Australische clinician gezegd. Ja, misschien is Skip wel extreem. Zijn ‘moeilijke’ karakter had me gefascineerd. Dat was mede de reden dat ik hem kocht. Ik voelde het als een uitdaging met zo’n paard resultaten te bereiken. En dat hebben we! We ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

10


kunnen nu zonder hoofdstel of zadel rijden, hij cirkelt zonder lijn om me heen, doet spins en buiten rijden is eigenlijk nooit meer problematisch. Met horsemanship had ik van een ‘onmogelijk’ paard een doorgaans gewillige partner gemaakt.

Horsemanship is precies wat ontbrak tijdens de enting van de dierenarts. Bij de andere paarden was het goed gegaan maar op het moment dat een paard niet zo gewillig is had hij terug willen grijpen op gewelddadige en voor alle betrokkenen onveilige methoden. Kun je je voorstellen wat de impact zou zijn van zo’n behandeling voor Skip? Zijn visie op vreemden-die-iets-van-hem-willen zou alleen maar slechter worden en de volgende enting een nog groter gevecht.” In onze praktijk als paardentrainers komen we steeds dezelfde patronen tegen. Wij worden er vaak pas bijgehaald als er al problemen zijn. Een paard wil niet op de trailer, hij gedraagt zich niet goed of er zijn problemen bij het rijden. De eigenaar is er vaker afgegooid, heeft zijn paard niet onder controle op een buitenrit, voelt zich onzeker op de rug van zijn paard enz. enz. Paardenliefhebbers willen het beste voor hun paard en passen alle kennis die ze hebben toe. Toch lopen ze vaak vast. De droom die ze hadden met hun paard wordt naar de achtergrond gedrongen. Buiten rijden voelt risicovol, het rijden in de bak saai. Wat was er eigenlijk zo leuk aan paardrijden? Veel mensen stoppen om die redenen met paarden. Ze verkopen hun paard die soms een onzekere toekomst in het handelscircuit tegemoet gaat. Waar is het verantwoordelijkheidsgevoel? ‘The missing link’ Wat er ontbreekt is horsemanship. Dat is een vaardigheid die nog geen gemeengoed is. Waar leer je dat? Op de manege? Zelf heb ik niet zulke goede ervaringen met maneges. Toen ik begon met paardrijden werd ik direct op een paard gezet en werd me verteld hoe ik hem moest besturen. Ik kreeg paard-rij-les. Qua opzet is dat veel anders dan auto-rij-les. Binnen een paar maanden kon ik probleemloos sturen, optrekken, remmen en me ‘in het verkeer’ begeven. Er is echter een belangrijk verschil tussen een auto en een paard dat vaak wordt genegeerd: het paard heeft een eigen wil, een auto niet.


11


Omgaan met die paardenwil leerde ik op de manege nauwelijks. Als ik tijdens het rijden ‘last’ had van onwillig gedrag werd me in de les meestal geadviseerd me goed te laten gelden zodat het paard zich weer schikte naar mijn wil. Meestal werkte dat. Soms ook niet. Op een keer kreeg ik een paard dat twee weken op stal had gestaan. In mijn onwetendheid maar onder toeziend oog van de instructeur stapte ik erop. Na een rondje werd ik er al afgebokt: sleutelbeen gebroken. Is tot op heden een lelijk litteken maar niemand kijkt er van op: “Iedereen valt weleens uit het zadel.” Ergens eind jaren negentig was ik van plan het paardrijden definitief op te geven. Ik woonde in de binnenstad van Den Haag en had geen eigen paard. Ik had lessen gehad op verschillende gewone maneges maar telkens na een paar maanden verveelde het me. Steeds maar rondjes rijden. Paarden die nooit echt goed gingen lopen en dan die onbestemde manegesfeer… Ook de switch naar western rijden hielp niet veel. Ik voelde me wel meer een cowboy in zo’n zadel maar het lesstramien was toch eigenlijk hetzelfde als bij Engels rijden. Bovendien zag ik op welke harde manier de jonge paarden werden ingereden. Wat me ook verbaasde is dat ik meteen bij de eerste les sporen kreeg om aan te doen. Dat meer beginners zo mochten rijden kon je duidelijk zien aan de flanken van de meeste paarden daar. Voor mijn gevoel was er iets mis. De droom die ik had over paardrijden klopte helemaal niet met de werkelijkheid die ik ervoer. De lessen waren saai en soms gevaarlijk. Van de paarden op de verschillende maneges werd ik niet vrolijk. Dan maar niet paardrijden? Een aantal jaren heb ik alleen nog maar tochten gemaakt. Door de Pyreneeën, Alpen, de Rocky Mountains 2, Utah. Dat was geweldig. Ik kreeg mijn oorspronkelijke band met paarden weer terug. Maar ik wilde dat thuis in Nederland ook hebben. Toen kreeg ik een boek in handen van Monty Roberts: “The man who listens to horses”. Daaruit sprak een andere manier om met paarden om te gaan. Vriendelijker, natuurlijker, meer zoals ik het zelf ook instinctief deed. Toen ging het snel. Ik ontdekte Pat Parelli, Mark Rashid, Karen Rohlf en nog veel meer anderen. Allemaal mensen die werkelijk rekening hielden met de belangen van het paard en die de relatie met het paard centraal stelden. Mensen die veel meer deden met paarden dan alleen rijden in een bepaalde discipline. Een wereld ging voor me open. Je kon spelen met paarden terwijl je op de grond staat in plaats van er op zit. Ze reden dressuur, western en van alles door elkaar. Ze reden soms zonder zadel en hoofdstel iets waarvan ik destijds niet geloofde dat het mogelijk was! Ik verhuisde van de Randstad naar de Veluwe, kocht een paard en stortte me op mijn hernieuwde passie. Om veel met paarden in aanraking te zijn en te leren, volgde ik een opleiding Natuurlijk Hoefbekappen bij Jaime Jackson in Amerika. Paarden werden voor mij ineens weer leuk en paardrijden was, doordat ik veel meer van paarden ging begrijpen, niet meer onveilig. Daarnaast voelde ik me niet meer bezwaard over wat ik paarden aandeed. In tegendeel, mijn paard(en) had een vrij leven buiten in een kudde. In mijn hoofcare praktijk kon ik al paarden en eigenaars helpen bij hun problemen. Langzaam werden paarden weer een deel van mijn leven.

~~~

2

Zie: Over het dak van Amerika, Wout Overbeeke 2003, Uitgeverij Hollandia. ISBN 90-6410-380-1


12


“Wat had ik moeten doen? Ik had niet moeten aannemen dat het enten dit jaar ook wel goed zou gaan maar Skip terdege moeten voorbereiden. Simulaties doen met een tandenstoker en zorgen dat ik de prik zelf zou kunnen geven. Ik zette Skip terug in zijn paddock. Woordeloos beloofde ik hem dat zo’n scène hem niet meer zou overkomen. Ik zou hem leren dat naalden niet zo erg zijn als ze lijken en Belgen trouwens ook niet. Morgen aan de slag.”


13


Trailerladen vs dressuuroefeningen (door Regine)

“Naast de longeerbak waarin ik met mijn 3 jarige KWPN ruin bezig ben met trailerladen, ligt de dressuur ring. Een stalgenoot rijdt daar haar ZZ licht paard op de ene volte na de andere. Kleine voltes, grote voltes, in alle gangen. Het paard danst soepel onder haar en doet gehoorzaam wat ze vraagt. Als ze haar paard even rust geeft zegt ze tegen mij: “Tjonge wat besteed jij veel tijd en aandacht aan trailerladen zeg…” Het trailerladen met mijn jonge speelse ruin Trance gaat steeds beter. Het is de derde keer dat ik de trailer in de paddock heb gezet. We maken er een spel van en ofschoon hij best even moet snuiven als hij er in staat, wordt hij gedurende het proces steeds moediger en meer ontspannen. Ik luister naar het gestommel op de laadklep wat na verloop van tijd een rustige ‘beat’ wordt als hij de trailer instapt.

Als mijn telefoon gaat doe ik zijn halster af en laat hem vrij ronddolen in de bak. Terwijl ik het telefoongesprek voer loopt Trance wat rond te snuffelen en komt weer terug naar de trailer. Hij schraapt wat met zijn voorbenen op de klep, loopt de trailer op en blijft staan. Ongevraagd. Mijn hart maak een sprong. Nu 8 jaar later is trailerladen nog steeds een relaxte aangelegenheid. Wanneer of waar ik het ook maar vraag: hij stapt er rustig en zonder stress op zoals al onze paarden. Het ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

14


geeft me rust te weten dat onze paarden gemakkelijk de trailer opgaan, ook als het echt moet. Dan te weten dat veel paarden gecedeerd worden, in een trailer getrokken worden met een lier of erop gejaagd worden met bezems en lijnen. Omstanders die goedbedoelde hulp willen bieden leveren vaak de meeste stress. Ze beginnen rustig maar raken snel gefrustreerd. Een gebrek aan leiderschap is vaak de oorzaak. Kalm, geduldig leiderschap. Naast onze praktijk met paarden runnen Wout en ik een Training & Coaching bureau op het gebied van Communicatie en Leiderschapontwikkeling in organisaties. We helpen individuen en teams tot betere prestaties. We merken dat het eigenlijk niet veel anders is: omgaan met paarden of omgaan met mensen. Respect en vertrouwen vormen in beide werkgebieden de voorwaarden om tot verandering te komen. Dat is ook de basis waarop wij werken. Aanpassen aan gesprekspartners, ze inspireren tot vernieuwing of verandering, begrijpen dat mensen weerstand hebben en dat dat oké is.

Soms zetten we ook paarden in als co-trainer. Managers of leiders uit allerlei organisaties nodigen we uit te spelen met paarden en het effect van hun communicatie te toetsen. De meeste mensen zijn onder de indruk van de duidelijke feedback die paarden geven. Ze vinden het confronterend maar het opent wel ogen. Het programma is gericht op het blootleggen van neigingen die mensen hebben zoals willen dwingen, gefrustreerd raken, opgeven, de ander de schuld geven enz. Al dat soort gedragingen die ons niet verder helpen. Een goede leider (van een paard of van een organisatie) heeft geleerd dit gedrag om te buigen en er iets anders voor in de plaats te zetten. Een rolmodel ofwel iemand in je omgeving die een voorbeeld voor je is werkt hierbij enorm goed. Daar ontbreekt het nog al eens aan. Zeker als ik terugdenk aan de tijd dat ik begon met paardrijden. Na een jaar manegelessen bracht de Sint voor mij en mijn zus een pony mee en hadden we na verloop van tijd ook nog eens de luxe van een tweede pony. We waren lid van de plaatselijke ponyclub. Je zou denken dat een club, iets waar je vrijwillig lid van wordt, LEUK is. Maar het was nogal dubbel. Natuurlijk was ik gek op onze pony’s en droomde altijd dat ik op een dag met Bart mijn B-pony de zonsondergang tegemoet zou


15


galopperen. Een trouwe maat zoals in de televisieseries: Black Beauty, Lassie of Flipper… waar je ontspannen mee samen kon zijn. De werkelijkheid bij onze ponyclub was echter ietsje anders. Het credo luidde: “laten zien wie de baas is”. Met de kennis die ik nu heb is het een wonder dat ik er met alleen een gebroken arm ben afgekomen in die periode. Mijn ouders hadden nul ervaring met paarden dus die dachten er logischerwijze goed aan te doen ons aan te melden bij de ponyclub voor les. Ik vond het vreselijk. Niet in de laatste plaats omdat ik het niet gemakkelijk vond mijn Bart te besturen en omdat ik eigenlijk een aanzienlijk deel van de tijd doodsangsten uitstond. Vooral als we iedere zaterdag naar het oefenterrein gingen en dan door het dorp moesten stappen waar tractoren en vrachtwagens doorheen denderden. Ik vond het leiderschap anno 1975 maar lastig. Alle goedbedoelde adviezen zoals “geef ‘em eens flink op zijn donder” en “hij moet zich niet zo aanstellen” of “zal ik ‘em eens even aanpakken” of wat dacht je van “je moet erop blijven zitten anders laat je hem winnen…” ten spijt. Vooral dat laatste vond ik regelmatig een heel moeilijke opgave als mijn pony bokkend in galop aansprong. Als ik er nu aan terugdenk deed hij dat misschien gewoon omdat het zadel niet paste… Inmiddels hebben Wout en ik gestudeerd met geweldige Horse(wo)men in Europa en Amerika en ben ik dankbaar dat ik die kennis heb en weet wat belangrijk is in de communicatie met paarden. Het bestendigen van een goede relatie en alles met aandacht en geduld doen. Zoals bijvoorbeeld trailerladen - misschien wel het meest tegennatuurlijke voor een steppedier. Dat is ook de reden dat ik glimlach naar de stalgenoot die de opmerking maakt over de tijd die ik besteed aan trailerladen. “Volgens mij doen we hetzelfde: tijd besteden aan iets wat we belangrijk vinden en omdat we een ambitie hebben, toch? Ik denk dat ik evenveel aandacht besteed aan trailerladen als jij aan voltes rijden.”


16


Hoofdstuk 2 “Eerst begrijpen, dan begrepen worden” De natuur van het paard Om een effectief leider te zijn moet je degene die je leidt eerst goed leren begrijpen. Dit geldt voor leiders in organisaties maar net zo goed voor horsemen. Eén van de meest invloedrijke denkers op het gebied van leiderschap binnen organisaties - Stephen R. Covey - heeft het zo geformuleerd: “Eerst begrijpen, dan begrepen worden” (The 7 Habits of Highly Effective People, Habit # 5). Het onderliggende principe van die gewoonte is: Om effectief met iemand te communiceren moet je hem eerst begrijpen. Wanneer je in staat bent je paard te ‘lezen’ (ofwel te begrijpen wat er op een bepaald moment in hem omgaat) kun je je communicatie daarop afstemmen. Je gebruikt daarbij zijn taal, de taal die paarden onderling gebruiken want die snapt hij het best. Je houdt rekening met zijn belevingswereld en psychologie. Het is jouw taak om zo min mogelijk ‘ruis’ te laten ontstaan. Dat kan alleen maar als je het wezen van je paard begrijpt. Het meest ‘zuivere’ paardengedrag kun je waarnemen bij wilde paarden.

In dit boek refereren we vaak aan het gedrag van paarden in een vrij rondlopende kudde, bijvoorbeeld de Mustangs in het westen van de VS of de Przewalski’s in Mongolië. Ook gebruiken we observaties van gedomesticeerde paarden. Onze kudde (door Regine) “Onze kudde bestaat uit vijf paarden. Vijf hele verschillende paarden. Ze leven bij ons op een zandgrond, zijn 24/7 buiten, krijgen onbeperkt hooi aangeboden en hebben de keuze om in een droge stal te schuilen.


17


Trance, onze 10 jarige KWPN ruin is ‘de baas’ in onze kudde. Hij is het meest dominant. Hij eet en drinkt als eerste en staat (of ligt zelfs) op de beste plek in de schuilstal. De rest van de kudde let op wat hij doet als er onraad is. Hij verjaagt de andere leden van de kudde op een veelal opvallend zachte wijze en toch haalt niemand het in zijn hoofd om daar geen gehoor aan te geven. Zijn intentie is altijd duidelijk. De anderen tonen respect door uit de weg te gaan als hij dat vraagt. Waarom? Omdat hij het beleefd vraagt maar bereid is er alles voor te doen om het voor elkaar te krijgen. Trance is duidelijk maar fair en zo ferm als nodig. Verder bestaat de kudde uit een 14 jarige KWPN ruin genaamd Rudolf die van een vriendin van ons is. Dan hebben we Skip, onze 9 jarige onweerstaanbare palomino Quarter, een 11 jarige kruising KWPN/Quarter merrie Niki die een heel speciale aanpak vereist en Orin een eigenwijze 16 jarige Fjord merrie die erg op zichzelf is en met respect behandeld wil worden.” Het ultieme vluchtdier Paardachtigen zijn al meer dan 50 miljoen jaar op aarde, veel langer dan de mens dus (naar schatting 5 miljoen jaar). Van een klein vier-tenig dier ter grootte van een flinke hond heeft het zich ontwikkeld tot de zebra, ezel, paard etc. Eerste overlevingsmechanisme van een paard is vluchten. Bij gevaar is zijn primaire strategie: hard wegrennen en bij de kudde blijven. Paarden zijn angstig van aard. Ze hebben hun miljoenen jaren voortbestaan te danken aan deze eigenschap! Angst is voor hen een goede raadgever. Daarom reageren ze primair met vluchtgedrag als ze iets gewaarworden dat mogelijk bedreigend zou kunnen zijn. Hun devies is: “Eerst rennen, dan kijken of er werkelijk gevaar is!” Het tweede deel van die overlevingsstrategie is: bij de kudde blijven. Als er gevaar dreigt zetten de leden van een kudde mustangs elkaar in beweging in een zelfde richting, weg van het gevaar. Als blok staan ze sterk tegenover een roofdier. Midden in de kudde is de veiligste plek, immers als een bergleeuw aanvalt zal hij eerder een slachtoffer aan de buitenkant van de kudde uitzoeken dan een in het midden. Behalve de flight modus bij gevaar kan een paard ook in zijn fight state schieten. Net als alle andere vluchtdieren is een gezond, volwassen paard zeer goed tot vechten staat. Andere prooidieren zoals ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

18


antilopen, kariboes, herten e.d. hebben hun gewei om zich te verdedigen, een paard heeft daarvoor alleen zijn tanden en hoeven. Daarom zou je kunnen zeggen dat het paard het ultieme vluchtdier is. In het wild zijn het vooral de hengsten die vechten - met elkaar of met een roofdier dat een bedreiging vormt. Maar merries kunnen ook pittig vechten, vooral als het om hun veulens gaat.

De bouw van een paard is helemaal gericht op zijn overlevingsstrategie van vluchten: zijn ogen zitten aan de zijkant van zijn hoofd zodat hij bijna 360* om zich heen kan kijken zonder zijn hoofd te hoeven draaien. Zijn oren draaien alle kanten op om als een radar mogelijk gevaar te bespeuren. Een paard is voortdurend alert op wat er in de omgeving gebeurt. Hij slaapt weinig en kan moeiteloos dagenlang blijven staan zonder ooit te gaan liggen, steeds bereid bij het minste of geringste te vluchten. Paarden maken relatief weinig gebruik van hun stem. Ze hinniken wel als begroeting, om te laten weten waar ze zijn, als waarschuwing, enz. Ook gillen komt voor, met name bij onderling spel en bij gevechten. Merries laten van zich horen als ze hengstig zijn. Wat paarden niet doen is geluid maken als ze gewond zijn of pijn hebben, dat zou ongewenste aandacht van roofdieren aan kunnen trekken en dat is belangrijk om te weten als horseman: je paard laat niet (verbaal) merken dat hij pijn heeft, dus je moet heel goed op andere signalen letten om te weten of hij pijn heeft. Leiding in de kudde Een kudde wilde paarden bestaat uit meerdere familiegroepen. Er zijn groepen bestaande uit een aantal jonge hengsten (bachelor bands) en zogenoemde harems. Een harem bestaat uit 2 tot 6 merries en hun veulens. Hoewel de hengst de ‘baas’ is, is hij niet de absolute leider. Eén van de merries heeft in feite een belangrijker leidersrol dan hij. Zij loopt voorop en bepaalt waar er gegraasd, gerust en gedronken wordt. De anderen volgen haar gewillig. Merries vechten weinig. Ze spelen onderling wel dominantie spelletjes: Wie staat waar in de pikorde?


19


De leidende merrie is het paard dat het beste uitgerust is (met name mentaal) om de familiegroep te laten overleven. Ze zal soms een opstandige jongeling tot de orde roepen maar ze hoeft de familie echt niet te overtuigen haar te volgen. Iedereen weet namelijk dat door haar te volgen er de meeste kans op overleven is. Vaak is zo’n leidmerrie een ouder, ervaren paard. Ze moet het niet hebben van haar kracht maar van haar ervaring en slimheid. Bij de meeste leidmerries is het domineren van de anderen schijnbaar afwezig. De hele kudde volgt de leidster als vanzelfsprekend. Haar leiderschap is onbetwist, de andere paarden herkennen in haar kwaliteiten waardoor ze zich veilig voelen. Eerste ontmoeting Skip/Trance (door Regine) “Met de komst van Skip ontstond er een bijzondere dynamiek. Skip hebben we overgenomen van een vriendin die in de Belgische Ardennen woont en haar paarden ook 24/7 buiten heeft maar dan op 130 hectare (!). Skip was de leider in zijn kudde en we hadden hem leren kennen als een dominant type, high spirited en niet bepaald een gemakkelijk karakter. Toch voelde Wout zich heel erg tot hem aangetrokken en ik ben later gaan begrijpen waarom. Dus toen Skip arriveerde op de Veluwe leek het ons goed om de twee dominantia’s (Skip en Trance) even buiten de kudde met elkaar te confronteren in de rijbak.


20


Trance wandelde ontspannen langs de bakrand op zoek naar wat gras en kruiden. Skip daarentegen was vastbesloten de zaak ‘even te regelen’ en ging in verzamelde draf op Trance af, mestte en rook eraan. Hengstengedrag. Trance gaf geen krimp. Skip daagde Trance uit door in een prachtige pose om hem heen te dansen. Trance keek naar hem maar deed niets. Skip rook aan zijn opponent die hem op zijn beurt volledig negeerde. Skip ging eten waar Trance aan het eten was, zocht hetzelfde grassprietje maar Trance liep verveeld een andere kant op. Skip beet Trance lichtjes in zijn flanken maar ook daarop kreeg hij geen reactie. Hij mestte nogmaals, draafde met gekromde hals om Trance heen, rook, beet, snoof, schraapte met zijn voorbenen, maar niets leek indruk te maken. Toen Trance eenmaal op zijn zachte manier vroeg of Skip hem met rust wilde laten veerde Skip op en maakte zich direct op voor de wedstrijd. Hij boog zijn hals, ging in piaffe, sloeg met zijn voorbeen, schudde wild met zijn hoofd…. maar Trance was al weer bezig met wat anders en gunde hem niet eens een blik. België - Nederland bleek geen spektakel. Tot het moment dat ik Trance een wortel gaf. Hij knabbelde deze tevreden op en Skip dacht dat hij daar ook wel een stuk van kon krijgen. Er volgde een brul van Trance met een pijlsnelle zeer dreigende achterwaartse beweging

in de richting van Skip. Indrukwekkend! Dat vond Skip ook. Hij bleef op afstand, kauwde en likte en wist vanaf dat moment zijn plaats. Trance heeft hem nooit geraakt maar het spel was over. Skip erkende Trance als zijn relatief meer dominante kuddegenoot, zonder verdere discussie.”

Wat betekent deze kennis voor de ruiter? Elk paard wordt geboren met instinctief gedrag. Zijn geest is ‘geprogrammeerd’ voor een leven in de vrije natuur vol gevaren - waar één moment van onoplettendheid zijn dood kan betekenen. Het vluchten zit hem in het bloed. Het feit dat een veulen ter wereld komt in een chique beschermende stal doet niets af aan zijn aangeboren instincten. Hoewel we vlak na de geboorte beginnen met hem ervan te overtuigen dat zijn omgeving veilig is, zal hij altijd op zijn hoede blijven voor gevaren die er in onze beleving niet zijn.


21


Het vluchtgedrag van een paard is dus aangeboren en reflexmatig. Het maakt niet uit of de aanleiding een bergleeuw, een krakend zakje, een paraplu of een Jack Russell Terriër is. Bij gedomesticeerde paarden is vluchtgedrag soms heel subtiel en moeilijk waarneembaar. Het niet willen optillen van een voet kan ook vluchtgedrag zijn: het paard heeft te weinig vertrouwen om zich in een kwetsbare positie te plaatsen – met één been in de hand van een mens kun je niet snel wegrennen… Heb je weleens meegemaakt dat je paard schrok terwijl je hem aan de hand had en dat hij daardoor tegen je aan botste? Hoewel paarden al zo’n 6000 jaar gedomesticeerd zijn, zit het natuurlijke prooidiergedrag er nog steeds in. Dat jij niet schrikt en de ‘goede kant op vlucht’ net als je paard is voor hem niet te begrijpen. Hoe onzekerder je paard, des te meer kans heb je dat hij je omverloopt. Midden in de kudde heeft hij immers de minste kans gegrepen te worden door een bergleeuw? Er zit één positief punt aan als je paard over je heen loopt: hij ziet jou op dat moment als een deel van zijn kudde. Skip maakt kennis met de kudde (door Regine) “In de kennismaking met de rest van de kudde kreeg Skip er flink van langs, ook van de merries. Orin staat niet hoog in de pikorde maar bij een eerste kennismaking laat ze daar niets van blijken. Als Skip naar haar toe gaat om haar te besnuffelen draait ze om, slaakt een gil en slaat met beide achterbenen. We vinden het altijd weer prachtig hoe paarden zo gemakkelijk en duidelijk ‘nee’ kunnen zeggen terwijl zoveel mensen daar moeite mee hebben.


22


Na een flinke tijd rondrennen met kuddegenoten afzonderlijk en tenslotte met de hele kudde, staat Skip alleen achter in de paddock. De andere paarden leggen zich toe op het eten van vers hooi. Behalve Sjors de Shetlander. Onze paarden maakten in die tijd deel uit van een kudde van tien paarden waaronder Sjors. Binnen deze kudde zien we dat elk paard een voorkeur heeft met wie hij graag eet, groomt, luiert, ligt of speelt. Sjors heeft bij het inscharen van Skip nog helemaal geen vaste ‘maat’. Dus terwijl de kudde staat te eten en Skip achter in de paddock de boel gadeslaat rent Sjors vrolijk op hem af en ‘neemt hem mee’. Het wordt een dolle achtervolging door de schuilstal, over het gras, door de zandpaddock, tussen de bomen zigzaggend. Sjors is een blije gelukkige Shetlander.

Als alles weer wat tot rust is gekomen benadert Trance na verloop van tijd Skip op zachte wijze. Skip reageert in eerste instantie zeer sceptisch. Uiteindelijk raakt Trance Skip met zijn neus alsof hij wil zeggen: “Er zijn hier een paar regels maar als jij je daar aan houdt ben je welkom”.”

Het paard is dus het ultieme prooidier. Aan de andere kant zijn wij als mens het ultieme roofdier! Onze ogen zitten voor in ons hoofd en we zijn gewend te focussen op één punt, net als een kat die ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

23


zijn prooi besluipt. Als wij schrikken sluiten we onze handen snel tot vuisten om te vechten. Ons primaire gedrag lijkt veel meer op dat van een kat of hond (beiden van oorsprong roofdieren). In stresssituaties ‘slaan we onze klauwen uit’ of ‘blaffen iemand af’, kortom we zijn aanvallend en verbaal. Precies het roofdiergedrag waar een paard voor wegrent. Ook dit roofdiergedrag is vaak subtiel en ongemerkt. Als je op je paard zit en hij schrikt, heb je onwillekeurig de reflex te knijpen met je benen en je handen met daarin de teugels te ballen tot vuisten. Omdat wij iets van het paard willen, is het onze taak de fundamentele verschillen in ons denken en dat van het paard te overbruggen. Op elk moment in het contact met ons paard moeten we bewust zijn van zijn andere kijk op de wereld. Het paard en de mens kijken door een verschillende lens naar de omgeving. Een ruiter kan ervan overtuigd zijn dat de omgeving van een wedstrijdring volkomen veilig is. Tegelijkertijd kan diezelfde plek in de beleving van een paard bol staan van allerlei schrikwekkende gevaren! Kortom we hebben elk ons eigen paradigma.

Paardenpsychologie Paarden hebben een aantal psychologische eigenschappen. Het is van groot belang deze te kennen en te kunnen herkennen als je succesvol wilt zijn als horseman. Je kunt ontzettend veel leren als je paarden goed observeert. Als je naar een kudde paarden kijkt, of het nou in de wei is of in het wild, is er zoveel te zien! Er zijn ook prachtige natuurfilms gemaakt die je veel leren over paardengedrag. Cloud, Wild Stallion of the Rockies, door Ginger Kathrens is zo’n voorbeeld. Ze volgde zeven jaar lang een mustanghengst. Van (vòòr) zijn geboorte tot aan volwassenheid wanneer hij zijn eigen kudde heeft vergaard. Een must voor elke paardenliefhebber! We geven hieronder een aantal psychologische kenmerken van paarden. Laten we eens kijken wat deze algemene karakteristieken betekenen voor óns. Op welke manier moeten we rekening houden met die eigenschappen en hoe kunnen we er gebruik van maken?

1. Paarden zijn bang voor roofdieren Ha, fout! Heb je wel eens natuurfilms gezien over Afrika, bijvoorbeeld over de Serengeti in Tanzania? Je ziet in zulke films vaak kudden zebra’s of antilopen grazen in de nabijheid van een troep slapende leeuwen. Zolang de leeuwen ongegeneerd lui liggen te wezen en hun maal aan het verteren zijn, hebben ze geen interesse voor hun steppegenoten. Ze vertonen dan ook geen jagersgedrag. De grazers voelen geen dreiging vanuit de leeuwengroep en daarom is er geen reden voor hen om ver uit de buurt te blijven. De volgende dag, als de leeuwinnen weer honger hebben, kan hun gedrag heel wat agressiever zijn. Ze gaan weer op jacht. De prooidieren voelen de dreiging en vluchten weg.


24


Precies zo reageren paarden. Zolang ze geen dreiging voelen zijn ze gerust, maar als ze iets in hun omgeving waarnemen dat lijkt op roofdiergedrag, zullen ze angst krijgen en ervoor willen vluchten. Paarden zijn dus niet zozeer bang voor roofdieren maar eerder voor roofdiergedrag. Dit kan ook gedrag zijn van ons. Iedereen weet dat de meeste paarden schrikken van onverwachte bewegingen. Als een paard moeilijk te vangen is in de wei wordt vaak de tactiek van het halster achter de rug gebruikt. Degene die het paard wil vangen sluipt dan naar het paard toe (vaak met een uitgestoken hand met wat voer erop). Geen wonder dat de meeste paarden zich zo niet laten vangen; de vanger gedraagt zich typisch als een roofdier.

 Consequentie: Gedraag je niet als een roofdier! Besluip hem niet als je hem uit de wei haalt maar wees ontspannen en laat hem naar jou toe komen. Wordt niet agressief als er iets mis gaat maar blijf kalm. Train je ‘emotionele fitheid’. Stressbestendigheid is een van de kwaliteiten van een goede leider (zie hoofdstuk 4). Als je toch kwaad wordt of gefrustreerd, stop dan met de sessie totdat je weer rustig bent. Verkramp niet als je op hem rijdt, zit ontspannen. Stap desnoods af als er een stressvolle situatie is.

2. Paarden zijn van nature claustrofobisc h In principe vinden ze alles gevaarlijk dat hun beweging kan beperken. Logisch want van nature willen ze altijd de vrijheid hebben om à la minute te kunnen vluchten! Paarden in de natuur zoeken het open veld op. Ze zullen alleen gaan liggen slapen als ze zich helemaal veilig voelen. En dan nooit met de hele kudde tegelijk, er zijn altijd kuddegenoten die de wacht houden. Gedomesticeerde paarden worden aan alle kanten in hun vrijheid beknot: halsters, stallen, trailers, noem maar op. Wij vinden het maar normaal dat een paard in een trailer staat die over de snelweg gaat met een gang van 90 km/u te midden van geluid van motoren, getoeter en wat al niet! In feite is het tegennatuurlijk om van een claustrofobisch steppedier/vluchtdier vragen een zadel op zijn rug te dragen met een daarin een wezen dat zich bij het minste of geringste roofdierachtig gedrag kan vertonen. Mensen hebben enorme invloed op het gedrag van het paard door het overbrengen van emoties als angst, onzekerheid, opwinding en stress. Aan de andere kant gelukkig ook blijdschap en ontspanning. ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

25


 Consequentie: Weet wanneer je paard zich claustrofobisch voelt. In de stal? De trailer? Met jou op zijn rug? Krijgt hij stress door jouw druk om iets van hem gedaan te krijgen? Leer je paard beter te ‘lezen’ (hoofdstuk 7). Neem de bedreiging weg, ben zacht in wat je doet en wen hem langzaam aan alle mogelijke benauwende situaties. Bedenk dat ook een bit, een hoofdstel en het zadel een claustrofobische reactie kunnen veroorzaken. Ga na of je paard helemaal oké is met de spullen die je gebruikt; neemt hij het bit makkelijk in zijn mond, blijft hij ontspannen als je aansingelt? Niki IJsbeert (door Regine) “Niki loopt langs de afrastering te ijsberen, heen en weer. In een gelijkmatige cadans. Over een afstand van zo’n twintig meter. Lopen, keren, lopen, keren; een vorm van weven. De rest van de kudde staat rustig te eten. Toen Niki in onze kudde kwam 4 jaar geleden wisten we dat we een paard gekocht hadden met wat problemen. Ze had een zogeheten ‘stalondeugd’. Ze weefde op stal. Maar omdat onze kudde buiten leeft veronderstelden wij dat Niki geen reden meer zou hebben om te weven. Om gedrag van paarden goed te kunnen begrijpen is het noodzakelijk wat van hun achtergrond te weten. Niki bleek verwaarloosd te zijn als veulen en een niet al te sterke moeder te hebben gehad waarvan ze al vroeg gescheiden was. Ze heeft een groot deel van haar jonge leven, tot haar 5e jaar, alleen doorgebracht. Ondanks al die informatie deden wij de aanname dat ze het in de kudde zeker redden zou. De kennismaking verliep redelijk gemakkelijk. Niki gaf zich snel gewonnen en ging ook uit de weg voor de shetlanders. Ze had geen intenties haar positie te bevechten. Ze was meteen en is nog steeds de onderste in pikorde. Na een tijdje ijsberen trekt Niki toch Trance zijn aandacht. Hij stopt met eten om naar haar te kijken. Met zijn oren volledig op haar gericht volgt hij nauwgezet haar bewegingen. Hij kijkt en volgt haar totdat het lijkt alsof hij er genoeg van heeft en komt in actie. Hij loopt door haar gebaande pad en stopt ongeveer op het midden. Als Niki zijn richting uitkomt stuurt hij haar de andere kant op waardoor Niki verder de paddock in moet lopen. Hij doorbreekt letterlijk haar patroon. Niki kan nu niet anders dan stoppen met ‘ijsberen’. Ze is afgeleid en gaat verder met het verkennen van de paddock. Een effectieve actie van een leider in een kudde doet meer dan bijvoorbeeld een zogeheten weefrek. Zo’n ding bestrijdt de symptomen en natuurlijk wordt het weven bemoeilijkt. De actie van Trance pakt Niki’s gedrag effectiever aan want we hebben Niki daarna vrijwel niet meer zien weven en ze doet het geweldig in de kudde.”

3. Paarden zijn van nature sceptisch of bang voor (vreemde) mensen, dingen, plaatsen en reageren reflexmatig


26


Op moeilijke (lees stressvolle) momenten is een paard niet in staat de situatie eens rustig te bekijken en zijn respons te kiezen zoals een mens die emotioneel fit is. Ook wat voor óns logisch is hoeft voor een paard helemaal niet logisch te zijn. Een wapperende vlag op een wedstrijdterrein verhoogt voor ons het feestelijke karakter van de gelegenheid, voor een paard kan hij eruit zien als een aanvallend roofdier. In feite is verandering in zijn omgeving altijd een reden om sceptisch te zijn. Voor een paard kan in elke waarneming die voor hem vreemd is (geluid, geur, beeld, gevoel, zelfs smaak) een potentieel gevaar schuilen. En gevaar betekent voor een paard altijd levensgevaar waarvoor in eerste instantie zal vluchten. Hij reageert snel en instinctief met als enige doel zichzelf in veiligheid te brengen. Voor een paard is veiligheid altijd ver weg van hetgeen hem op dat moment bedreigt. Natuurlijk zijn niet alle paarden even schrikachtig en dit is zelfs enigszins rasgebonden. Koudbloeden zoals Friezen, Fjorden en Haflingers staan over het algemeen bekend om hun koelbloedige aard.

 Consequentie: Wees je bewust van zijn beleving van de situatie. Paarden zien, horen en ruiken beter dan wij en merken dingen op die ons ontgaan. Geef je paard het voordeel van de twijfel; het kan best zijn dat hij sceptisch reageert op iets dat jij niet waarneemt maar hij wel. Wees er op bedacht dat er altijd dingen kunnen zijn die een paard laten schrikken. Jij als betrouwbare leider hebt de taak voordurend te anticiperen. Weet vooraf wat er gaat gebeuren en neem de vereiste maatregelen. Denk altijd vooruit. Doe geen aannames. Omdat het gisteren goed ging met een tractor die voorbij kwam, betekent niet zeggen dat het vandaag ook goed gaat. Jíj bent als leider te allen tijde verantwoordelijk. Dwing hem niet door een stressvolle situatie heen want dan kom je weer terecht in ‘roofdiergedrag’. Probeer het zo te organiseren dat je je paard in alle rust aan moeilijke situaties kan laten wennen. Train hem zodat hij moediger wordt. Door hem aan allerlei stimuli bloot te stellen en de leerprincipes (zie hoofdstuk 6) te gebruiken zal hij minder gauw van iets schrikken. Ook al is het nieuw voor hem. Hij gaat je vertrouwen als leider en bij jou steun zoeken als hij zich onveilig voelt. Is die band tussen jullie er nog niet, weet dan waar je paard heen zal vluchten als er iets gebeurt. Hóe schrikt hij? Staat hij met zijn benen aan de grond genageld of rent hij er als een haas vandoor? Zorg dat je omgeving veilig is en hij niet in gevaar kan komen doordat hij in paniek raakt. Zorg dat je weet wat je moet doen om je paard weer snel rustig te krijgen. Blijf zelf rustig!

4. Paarden zijn gesteld op hun comfort


27


Veiligheid komt voor een paard op de eerste plaatst maar direct daarna comfort. Een paard spaart graag zijn energie. Het grootste deel van de tijd brengt hij etend of suffend door. Hij zal zichzelf niet voor zijn plezier gaan ‘trainen’ door rondjes te rennen. Als hij geplaagd wordt door bijvoorbeeld dazen, is het een andere zaak. Dan zal hij al zijn energie steken om weer comfort te hebben: rollen, rennen, bokken etc. Ook in het spelen met andere paarden kan een paard veel energie steken.

 Consequentie: Dit een geweldig hulpmiddel als je je paard iets wilt leren en een relatie wilt versterken. Je kunt een paard laten weten dat hij iets goed heeft gedaan door hem met rust te laten of hem te aaien. Je geeft hem dan comfort. Hij zal op zoek gaan hoe hij dat comfort bij je kan verdienen en beter zijn best doen. Het gebruik van het discomfort-comfort principe (hoofdstuk 6) is een van de krachtigste middelen om je paard ontwikkelen.

5. Paarden zijn gewoontedieren. In het wild vullen paarden hun dagen volgens een bepaalde routine. Ze lopen een zelfde route, eten en drinken op de zelfde plaatsen, hebben hun vaste rustplaatsen etc. Om te kunnen overleven moeten paarden zich aan kunnen passen aan wisselende omstandigheden en flexibel zijn. Bij schaarste moeten ze nieuwsgierig en ondernemend zijn om aan voedsel, water of schuilmogelijkheid te komen. Maar wanneer het leven gemakkelijk is zijn hun patronen steeds hetzelfde. Bij gedomesticeerde paarden is het niet veel anders. Hoe strikter een routine is op een bepaalde stal (vaste voertijden) hoe meer paarden daarop gaan rekenen. Ze raken onrustig als er om de een of andere reden van het schema wordt afgeweken.

 Consequentie: Maak er gebruik van! Patronen maken de wereld voor een paard voorspelbaar en zeker in de omgang met mensen is dat prettig. Als je patronen gebruikt in je training leert een paard snel. Ze brengen consistentie. Ofwel, patronen maken het gemakkelijk om op een consequente manier met je paard te communiceren. Daardoor gaat hij je echt begrijpen en ontspant hij zich. Verveel hem echter niet door eindeloze herhaling. Breng voldoende variatie aan om het leuk voor hem te houden en hem ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

28


steeds moeilijke dingen te leren. Zorg voor een goede balans tussen consistentie en variatie. In hoofdstuk 9 geven we suggesties hoe je patronen kunt inzetten bij de training.

6. Paarden communiceren in hoofdzaak met lichaamstaal Natuurlijk hinniken paarden weleens en maken ze tijdens het vechten of spelen soms geluid maar het meest communiceren paarden met hun lichaam. Een merrie leidt haar veulen met zachte duwtjes naar haar tepels, ze kijkt dreigend als een ander paard te dicht bij komt. Een hengst welft zijn nek als om zijn opponent te imponeren, hij strekt zijn nek laag als hij een ander paard wegdrijft. Twee kuddegenoten schuifelen voorzichtig op elkaar toe om elkaar te beknabbelen.

 Consequentie: Communiceer ook in lichaamstaal. Bestudeer hoe paarden met elkaar ‘praten’ en kopieer dat. Zo zul je het snelst resultaten boeken. Hoe duidelijker je bent in je lichaamstaal hoe beter hij je begrijpt. Pas wel altijd de fasen-techniek (zie hoofdstuk 6) toe. Je kunt je stem ook wel inzetten als communicatie middel maar zorg dan dat je bewust intonatie en bepaalde klanken gebruikt. Dan is het effectief.

7. Paarden kopiëren elkaars gedrag

Als er één lid van de kudde schrikt en wegvlucht, schrikken alle andere paarden ook en rennen mee. Ook al hebben ze geen idee wat er aan de hand is! Paarden nemen snel patronen van elkaar over – zowel gewenste als ongewenste. Als bijvoorbeeld in een opfokkudde de paarden slecht te vangen zijn, neemt een nieuweling dit gedrag vaak over. Het tegenovergestelde is ook het geval. Een kudde die bestaat uit paarden die in balans zijn, heeft een goede invloed op een wat labiele nieuwkomer.


29


 Consequentie: Paarden kunnen ook het gedrag van mensen kopiëren. Als jij als leider rust uitstraalt zal dat je paard gerust stellen. Heb jij zin om met hem te spelen, dan kun je die stemming aan hem ook overbrengen. Er ontstaat een ‘klik’ tussen jullie. Je kunt dan werken vervangen door spelen, wat natuurlijk veel leuker is. Dat kost misschien evenveel energie maar levert meer op. Je paard zal veel gemotiveerder zijn om zich in te spannen.

Het kopieergedrag kun je ook benutten als je hem nieuwe dingen aan het leren bent. Als er respect en vertrouwen is gaat hij zich aan je spiegelen. Als je naast hem loopt reageert hij op jouw tempowisselingen. In het zadel kun je steeds meer communiceren met je zit omdat je paard in harmonie met je wil blijven. In beide gevallen spiegelt je paard jouw energie.

8. Een paard is een natuurlijke volger Hoewel hij het leiderschap in een kudde misschien van tijd tot tijd zal aanvechten, zal hij zich naar een ander paard schikken als hij overtuigd is dat dat paard beter voor zijn veiligheid kan zorgen dan hijzelf. De kudde vertegenwoordigd zijn veiligheid. Die kudde moet geleid worden door het paard dat dat het beste kan. Met een krachtig leider heeft hij de meeste kans op overleven. Voor een paard is leiderschap dus altijd van cruciaal belang.

 Consequentie: Wees een leider! Jij vormt met je paard een kudde van twee. Jij bent leider van die kudde. Weet dat je paard jouw leiderschap accepteert als je een overtuigend leider bent. Gun jezelf dat jij de beslissingen neemt. Train jezelf in alle aspecten die ervoor zorgen dat je een goede leider bent voor je paard (hoofdstuk 4).


30


Karakters Elk paard heeft een eigen karakter. Een karakter zou je kunnen definiëren als een verzameling gedragpatronen of gewoontes. Hoe een paard zich gedraagt wordt bepaald door vier dingen: aangeboren eigenschappen, aangeleerd gedrag, omgeving en temperament. Aangeboren eigenschappen Een paard wordt geboren met zijn eigen karakter en talenten. Niet alle paarden zijn even bang aangelegd. Ook het soort ras heeft hier invloed op. Het ene veulen zal nieuwsgierig naar mensen toekomen om zich te laten krabben en aaien het andere zal van nature veel schuchterder zijn. Sommige paarden zijn van geboorte af flegmatiek terwijl andere in alles een spel zien. Kortom als een veulen ter wereld komt, brengt het zijn eigen aangeboren eigenschappen mee. Skip zijn talent (door Regine) “Skip liet ons vorig jaar opeens zijn talent zien. Het was zomer en rond een uur of 10 ’s avonds werd het schemerig. Juist toen we klaar waren met het spelen met Skip en Trance in de buitenbak en ze allebei nog ‘los’ bij ons waren, hoorden we geblaf van een paar honden. Even later kwamen ze voorbij: vijf blije langharige honden met twee dames erbij. De dames hadden de honden duidelijk niet onder appèl. Wat ze ook deden en riepen: de honden sprongen alle kanten op en renden ondanks hun schelle geschreeuw “niet doen” en “kom hier” ook de bak in. Trance bleef stokstijf staan terwijl de harige viervoeters om hem heen renden en naar hem blaften. Hij was gespannen maar deed niets. Skip daarentegen stond naast Wout en vond de dreiging onaanvaardbaar. Hij besloot tot actie over te gaan. Hij sloeg naar de honden die bij zijn achterbenen rondsprongen, mistte er één op een haar na en joeg vervolgens twee honden de bak uit waarna hij zich weer bij Wout voegde. Vrij en ongevraagd. Zo! Zijn kudde was verdedigd. We waren allebei diep onder de indruk van dit prachtige kleine paardje met zoveel pit. Drijven! Dat is zijn talent. Vee drijven. Daar is geen twijfel over mogelijk. Wie niet zo blij is met Skip zijn talent is Jur. Jur is een zwarte kruising bouvier-boxer hond die erg van slapen houdt, het liefst midden op de weg of op het pad waar jij langs moet. Hij bewaakt de boerderij en het terrein waar onze paarden staan, maar blaft eigenlijk nooit. Gelukkig ziet hij er gevaarlijk uit zodat je het, als je hem niet kent, uit je hoofd laat op hem af te stappen. Hij luiert wat in de zon, ligt in een dik pak stro bij slecht weer en steekt hierbij zijn vier poten in de lucht. In het begin toen we Jur leerde kennen stond hij altijd op om mee te gaan als we met de paarden het bos ingingen. Er was geen twijfel mogelijk over deze extra reisgenoot…… Gezellig vonden wij. Ook Skip vond het geweldig. Dan had hij wat om zijn drijver-skills op te oefenen. We rijden op een heerlijke zonnige ochtend door het bos. Trance is los, Niki en Skip lopen aan de hand mee. Jur is ook van de partij. Skip drijft Jur voortdurend voor zich uit. Oren plat en weer gespitst als Jur wegrent. Opeens is Jur afgeleid door een geur waar hij passioneel aan staat te snuffelen en ziet Skip niet komen. Skip drijft Jur met zijn oren maar blijft staan dus bijt Skip hem in zijn rug waarbij Jur even gilt. Arme Jur. Bij de eerste mogelijkheid slaat hij een pad in richting huis. Dat was de laatste keer dat Jur vrolijk opstond als hij ons zag vertrekken. Nu doet hij altijd net of hij slaapt……”.


31


Aangeleerd gedrag Als een paard dat al van alles heeft aangeleerd je pad kruist, zul je daarmee moeten om leren gaan. Zijn het goede gewoonten of minder gewenste? Heeft hij in de opfok gestaan met leeftijdgenoten waarvan hij heeft geleerd weg te lopen als hij gevangen moet worden? Of is hij door oudere kuddegenoten ‘opgevoed’ waardoor het makkelijker is hem te leren naar je toe te komen en zich kalm te laten halsteren? Wat voor gewoonten heeft hij van mensen geleerd? Heeft hij een eigenaar gehad die over zich liet lopen of kent hij zijn plaats in de omgang met een mens? Is hij vertrouwd gemaakt met allerlei zaken waarvoor paarden van nature bang zijn? Op welke manier is er met hem gecommuniceerd? Kent hij de subtiele signalen van een goede horseman of heeft hij een eigenaar gehad die de baas over hem speelde met dwang en intimidatie? Omgeving De omgeving waarin het paard zich in op enig moment bevindt is van grote invloed op zijn gedrag. Op bekend terrein kan hetzelfde paard een gewillige partner zijn maar als hij op een vreemde plaats komt kan zijn gedrag omslaan en meer gericht zijn op zijn zelfbehoud dan op jou als leider. Je krijgt dan minder respect en vertrouwen van je paard. Temperament De hoeveelheid spirit die een paard heeft bepaalt in welke mate zijn aangeboren of aangeleerde eigenschappen worden versterkt en hoe heftig hij reageert op indrukken uit zijn omgeving. Het is een soort vermenigvuldigingsfactor. Een dominant paard met veel spirit gedraagt zich wellicht intimiderend terwijl een ander dominant paard met weinig spirit onverschillig en onverzettelijk kan lijken.


32


 Consequentie: Deze vier aspecten bepalen het gedrag van het paard op het moment dat jij hem in handen hebt. Ze zijn in meer of mindere mate beïnvloedbaar. De aangeboren neigingen zijn zeer beperkt te beïnvloeden. Sommige gedragswetenschappers hebben het over minder dan 20%. Dus als je een paard hebt dat van geboorte af aan sceptisch is zul je met die eigenschap zijn leven lang moeten dealen. De hoeveelheid spirit zal ook niet zo gauw veranderen, wellicht dat door het ouder worden een paard over het algemeen kalmer wordt. Aangeleerd gedrag ofwel conditionering is natuurlijk typisch iets waar wij invloed op hebben. In korte of langere tijd kun je een paard gedragspatronen aanleren die deel van zijn karakter worden. De meest veranderlijke component is de omgeving. Als wij interactie hebben met een paard verandert zijn omgeving voortdurend. We zijn zèlf met ons gedrag een onderdeel van zijn omgeving. Zíjn gedrag is in grote mate afhankelijk van óns gedrag.

‘State’ Paarden leven in het moment. Daarbij zijn ze reactief van aard. Dat wil zeggen dat hun gemoedstoestand in grote mate afhangt van de omstandigheden waarin ze zich bevinden. Als er gevaar dreigt zijn ze bang, als ze spelen zijn ze blij etc. Mensen hebben het vermogen hun eigen emoties in toom te leren houden. Bij een mens dat volwassen wordt weerspiegelt zijn uiterlijke gedrag niet meer altijd één op één zijn innerlijke emotionele toestand. Paarden zijn daarin meer als kleine kinderen. Paarden hebben niet het vermogen hun uiterlijk van hun innerlijk te scheiden. Althans ze zijn niet in staat deze controle over hun gedrag zichzelf aan te leren. Domweg omdat ze anders dan mensen - niet in staat zijn tot zelfreflectie. Bij paarden is het dus veel meer ‘what you see is what you get’. Oftewel, hun gedrag en lichaamskenmerken zoals zweten, verwijdde ogen etc. zijn directe afspiegelingen van de toestand van hun gemoed. Omdat lichaam en geest bij een paard zo nauw met elkaar samenhangen hanteren wij graag het Engelse begrip ‘state’. Hiermee bedoelen we de algehele toestand – zowel geestelijk als lichamelijk – waarin een paard zich op een bepaald moment bevindt. De ‘state’ van een paard lees je af aan zijn lichaamskenmerken en het gedrag dat hij laat zien in een bepaalde situatie. In hoofdstuk 7 gaan we dieper in op dit begrip en de consequenties die dit heeft voor ons.


33


Hoofdstuk 3 Wat is een Horseman? Een horseman is iemand die de leiding neemt in de ‘kudde van twee’ en met zijn paard een team wil vormen. Hij begrijpt hoe zijn paard mentaal en fysiek in elkaar steekt en houdt met alles wat hij doet rekening met de belevingswereld, de belangen, de mogelijkheden en de beperkingen van zijn paard. Horsemanship bestaat al zolang het paard gedomesticeerd is. Xenophon, een Griekse cavalerieofficier, was de eerste die er 2300 jaar geleden over schreef 3. Door de eeuwen heen hebben mensen op verschillende manieren paarden getemd en getraind om ze te kunnen gebruiken als rij- of trekpaarden. Destijds werden ze voornamelijk gebruikt voor werk en oorlogvoering. Nu vervangen door machines - heeft het paard bijna alleen nog een luxe functie: sport en recreatie. Waar je ook kijkt in de wereld, de manier om paarden aan de menselijke wil te onderwerpen was over het algemeen dwingend en soms zelfs gewelddadig. Vroeger bonden de cowboys bij een ongetraind paard één of meerdere benen op om hem onderdanig te krijgen. Iedereen kent het beeld van de ‘stoere cowboy’ die op een heftig bokkend paard zit om het te ‘temmen’. Criollos die in Argentinië worden nog steeds afgericht met een dubieuze trainingsmethode: Om ze licht te maken in wendbaarheid met één hand krijgen ze een tik op de wang met een dunne stok wanneer ze niet snel genoeg reageren op de teugel. Ze worden daar zo kopschuw van dat ze heel angstig zijn van een communicatie-stick of een zweepje. Criollos reageren feilloos op neck reining na een training met het stokje dus je zou kunnen zeggen dat de Argentijnse methode werkt, maar wil je dat je paard bang is voor de stick of het zweepje in jouw hand? Wat vond je van de demo? (door Regine) “We geven regelmatig demonstraties om te zien wat je met Horsemanship kunt bereiken. Ons adagium is “Het geheim zit in een supergoede basis”. Zorg dat het fundament gedegen en sterk is zodat je er verder elke discipline op kunt bouwen. Dit is ontstaan met alle ervaringen die we hebben en observaties die we nog dagelijks doen. Bijvoorbeeld paarden die bang zijn van een flesje spray. Het is net een cartoon. De inhoud van de fles beland veelal naast het paard en de eigenaar bergt de boel gefrustreerd weer op. Paarden die bang zijn van een felgekleurd opstapkrukje. Paarden die als een dolle door de uitgang van de wei rennen, paarden die met hun kin op hun borst door het bos stappen waarbij de ruiter ook nog het bit van links naar rechts door de mond trekt of een spoor in hun zij prikt bij elke stap, bang om controle te verliezen. Het is onze intentie om in de demonstraties te laten zien hoe het ook kan, wat er mogelijk is via een andere weg. Met een “ongetraind” of “probleem paard” werken voor publiek is leuk want je ziet het verschil vaak al snel optreden. Soms nemen we ook onze eigen paarden mee omdat je dan kunt laten zien hoe licht en gemakkelijk alles kan gaan. Zonder enige worsteling of stemverheffing en alles met een glimlach.

3

The Art of Horsemanship


34


Wat ons vaak verbaasd is de reactie van mensen van wie we weten dat zij soms worstelen met hun paard(en). Op de vraag “wat vond je van de demo” antwoorden ze “Leuk!…” en lopen dan door. Ze voelen zich niet aangesproken en staan de volgende dag gewoon weer te sukkelen met hun eigen paard. Maar de link van wat ze gezien hebben en de mogelijkheid die HEN dat biedt dringt niet altijd door. Alsof Horsemanship hen niet aangaat.” Zo zijn er talloze voorbeelden van excessief en onnodig geweld bij het trainen en rijden van paarden. In West Europa wordt er tegenwoordig niet meer zo gewerkt met paarden maar nog steeds worden er trainingsmanieren en attributen gebruikt die onnodig dwingend zijn: rollkür, bijzetteugels, slofteugels, sperriemen, vlinderbitten etc. Ook op zich legitieme middelen als sporen, bitten en zwepen worden vaak op een harde manier gebruikt. Prestatiedwang, onwetendheid, onbegrip, haast en ander menselijk falen zijn redenen voor zulk gedrag tegenover dieren die beter verdienen. Zelfs al zijn de trainingsmanieren op zich niet af te keuren, dan nog laat de houding waarmee veel ruiters hun paarden bejegenen te wensen over. Zij benaderen hun paard op een manier die werkelijke harmonie tussen mens en dier in de weg staat. Ze zijn eigenlijk alleen bezig met symptoombestrijding in plaats van met echte oplossingen. Hoewel door de eeuwen heen allerlei harde wijzen van training gemeengoed waren, zijn er altijd mensen geweest die het paard op een vriendelijker manier benaderden: met kennis, begrip en geduld. En daarmee verbazende resultaten bereikten. Om er een paar te noemen: Tom en Bill Dorrance, Ray Hunt, Alois Podhajsky in de vorige eeuw. Tegenwoordig Klaus Hempling, Pat Parelli, Monty Roberts, Craig Johnson, Mark Rashid, Karen Rohlf, Philippe Karl en nog vele anderen. Sommige van hen zijn specialisten op het gebied van dressuur of western riding maar wat ze gemeen hebben is dat ze het paard niet beheersen door dwang maar door overtuigen. Zij redeneren niet vanuit zichzelf maar vanuit het paard. Ze proberen de natuur van het paard, zijn lichaam èn geest, te doorgronden en daarop bij hun training in te spelen. Daarom wordt hun benadering ook wel natural horsemanship genoemd. Natural voor het paard. Oftewel, de werkwijze en de stijl van communiceren zijn voor het paard makkelijk te begrijpen omdat die aansluiten bij zijn natuur. Door het paard centraal te stellen wordt het gerespecteerd als wezen en behoudt het zijn waardigheid onder het gezag van een mens. Omdat het zo voor de hand ligt dat horsemanship het paard centraal stelt laten wij graag de toevoeging natural weg. Voor ons is het een pleonasme – zoiets als ‘witte sneeuw’.


35


Wat wij bedoelen met horsemanship heeft als ideaal een harmonieuze samenwerking tussen paard en mens waarbij beiden hun waardigheid behouden. Het paard is geen slaaf van de mens. En de mens is geen dictator die de lakens uitdeelt, dwingt om zijn zin te krijgen. Een horseman weet zijn paard op een humane manier te overtuigen van zijn ideeën. Zo, dat het paard “zijn mens” net zo gewillig volgt als die ene leidmerrie in de natuurlijke kudde.

De Horseman Een horseman kenmerkt zich door een bepaalde houding ten opzichte van zijn paard en zichzelf. Synoniemen voor ‘houding’ kunnen zijn: attitude, motivatie, mentaliteit, instelling. Een horseman ziet zijn paard als zijn partner, niet als zijn dienaar. Hij ziet zichzelf dus ook niet als meester maar als partner van zijn paard. Wij mensen hebben paarden in onze wereld gebracht en wij zijn dus verantwoordelijk voor ze. In die omgeving - en vooral omdat we ook nog willen dat ze voor ons presteren - moeten wij ze leiden, hen van alles leren en daarbij rekening houden met hun belevingswereld en belangen. Als horsemen zijn we dus tegelijk leider, trainer en partner van ons paard. Mensen hebben aangeboren kwaliteiten die ons in de weg kunnen zitten om goede horsemen te zijn. Wij hebben meer de psychologie van een roofdier dan van een vluchtdier zoals het paard. Van oorsprong zijn we ook roofdieren: jagers. Onze ogen zitten voor in ons hoofd zodat we kunnen focussen op een prooi, we vechten eerder dan we vluchten, we denken logisch en rechtlijnig, we willen dingen snel omdat we intelligent zijn en handig. Allemaal gedragingen die de potentie hebben ineffectief te zijn als het om paarden gaat. Daarom heb je veel te leren als je een goede horseman wil worden. Je moet ‘aan jezelf’ werken. Je moet je natuurlijke (roofdier)reflexen afleren en er effectievere gedragingen voor in de plaats stellen. Overigens hebben vrouwen dat roofdiergedrag van oorsprong minder dan mannen. Dat kan een reden zijn waarom tegenwoordig juist vrouwen zich aangetrokken voelen tot horsemanship en paarden in het algemeen. Door met horsemanship bezig te zijn ontwikkel je je op drie gebieden: kennis, vaardigheid en houding. Ofwel je ontwikkelt je op mentaal, fysiek en emotioneel gebied. Wij zijn van jongs af gewend ons te ontwikkelen op mentaal gebied: op school en thuis doen we allerlei nieuwe kennis op. In de huidige maatschappij wordt meer en meer nadruk gelegd op het verwerven van kennis. Kinderen van drie jaar worden al onderworpen aan tests om hun cognitieve ontwikkeling te meten. ©2013 Overbeeke Horseprofessionals

36


Ook de fysieke ontwikkeling krijgt in- en buiten school aandacht door gymnastiek en sport. De ontwikkeling op emotioneel gebied wordt traditioneel het minst structureel aangepakt en hierin zijn we ook meestal niet zo vaardig. Mentale fitheid Kennis van paarden kun je nooit voldoende hebben. Behalve het lezen van boeken en het nemen van lessen, is het observeren van paarden en het analyseren van wat er gebeurt een grote bron van kennis. Observeer wat gebeurt tussen jou en je paard. Kijk naar wat anderen doen met hun paard. En neem de tijd om de interactie van paarden onderling te bestuderen. Al die observaties zijn kleine stukjes van de puzzel. Tom Dorrance, een van de grootste oude horseman zei: “Observe, remember, compare”. In feite zijn paarden je beste leraren. Je eigen paard in het bijzonder. Je kunt elke dag van hem leren. Als het goed gaat maar vooral ook als het allemaal niet zo lukt. Wanneer je uitgaat van deze stelling: “De respons van het paard is het effect van jouw communicatie”, krijg je dus steeds feedback van je paard. Dat is waardevolle kennis! Geen boek of instructeur kan zo specifiek zijn als jouw paard zelf. Misschien dat je in het begin niet alles wat je paard je vertelt kunt lezen (zie hoofdstuk 7) maar gaandeweg ga je steeds meer van zijn communicatie zien. Als je de kans hebt, speel dan met verschillende paarden. Daar leer je ontzettend veel van. Het ene paard zal anders op je aanwijzingen reageren dan een andere en daarmee wordt je bewuster van wat jij zelf doet. Bij elk paard moet je uitvinden welke strategie het beste werkt. In mijn praktijk als hoefbekapper vond ik het belangrijk dat elk paard netjes kon stil staan tijdens het bekappen. Vaak was de eigenaar niet in staat dat het paard te leren dus deed ik het. Zo heb ik met honderden paarden gespeeld. Ervaring is iets wat niemand je kan leren… Zo’n aanpak vraagt van je dat je steeds blijft openstaan voor het aanpassen van je ideeën over horsemanship. Een andere beroemde uitspraak is: “Wat werkelijk belangrijk is, is datgene wat je leert nadat je alles al weet.” Op het moment dat je denkt het wel te weten sluit je je af voor wat er van moment tot moment gebeurt. Je bent minder sensitief voor de subtiele signalen die een paard je geeft. Komt hij nog steeds begroeten als je naar hem toe gaat? Merk je op dat hij met zijn staart zwaait als je het zadel oplegt? Hoe is zijn uitdrukking tijdens het spelen? Elk moment is anders, elk paard is anders. Fysieke fitheid Van ons paard vragen we een fysieke inspanning. Of het nou een buitenrit is of een dressuurproef. Als we werkelijk leider, trainer en partner willen zijn van ons paard, vergt dat van ons ook een goede fysieke gesteldheid. Lichaamstaal is de taal die je spreekt als horseman. Die taal moet duidelijk zijn en moeiteloos aangepast kunnen worden aan hetgeen een paard op enig moment nodig heeft. Daarvoor heb je een goede conditie nodig en een grote handigheid met je tools.


37


Tai chi, Aikido, Pilates zijn een paar sporten die je kunt doen om je fysiek te trainen. Je wordt er niet alleen sterker en leniger van, je werkt ook aan je balans en ademhaling. Bewustwording van je lichaam heb je ook nodig om goed te kunnen rijden. Centered Riding - ontwikkeld door Sally Swift kan een grote hulp zijn. Emotionele fitheid Paarden brengen door hun gedrag allerlei emoties naar boven bij mensen. Van gelukzaligheid tot regelrechte frustratie en woede. Als je werkelijk harmonie voelt tussen jou en je paard, als een oefening echt goed lukt of als je een heerlijke rit over het strand of in het bos maakt, voel je je natuurlijk geweldig. Wanneer de harmonie echter ver te zoeken is, het allemaal niet lukt of je paard ‘vervelend’ is, kan het huilen je soms nader staan dan het lachen. Soms heb je de neiging je af te reageren op je paard. Hoewel dat begrijpelijk is, is het niet fair. Paarden gedragen zich niet op een bepaalde manier om jou je sarren, om vervelend te zijn of om jou te frustreren. Dat is een menselijke gedachte. Zulke motieven zitten niet in het denksysteem van paarden. Horsemanship doet dus een groot beroep op je emotionele fitheid. Er is een beroemde uitspraak “The horse is never wrong”. Het doet er niet toe of dit een objectieve waarheid is, het is meer een houding die je kunt aannemen. Je gaat er dan namelijk vanuit dat het paard er niet op uit is jou te frustreren (al kan zijn gedrag dat effect wel hebben). Daarbij komt dat je de verantwoordelijkheid voor wat er tussen jullie gebeurt bij jezelf legt. Je zoekt de ‘schuld’ niet bij je paard maar kijkt altijd naar wat jij beter of anders kunt doen. Je stelt jezelf verantwoordelijk is voor het resultaat. Dat is werkelijk leiderschap. Dat genereert respect uit je omgeving en vooral van je paard. Vaak heb ik de verwensing “Doe toch eens normaal, joh!” (en erger) horen vallen van een ruiter naar een paard toe. Het paard in kwestie doet dan bijvoorbeeld zijn mond niet open voor een bit, loopt tegen de eigenaresse op of schrikt van iets waardoor hij aan zijn vastgebonden leidtouw gaat hangen. Lastig gedrag natuurlijk maar abnormaal is het niet. Het is paardengedrag - gedrag dat voortkomt uit de natuur van het paard. We kunnen niet verwachten dat een paard zich in onze wereld zomaar aanpast en zich gaat gedragen op een manier die wij voor logisch houden. Als we dat doen behandelen we een paard niet als een paard.


38


In de eerste plaats moeten we dat gedrag kunnen zien voor wat het is en ten tweede moeten we leren een automatische reactie van irritatie, boosheid, angst of welke negatieve emotie ook leren vervangen door een productievere respons. Ben je in staat emotioneel zo stabiel te worden dat je altijd een reactie kan geven die getuigt van begrip voor het paard, kennis van horsemanship en de vaardigheid om à la minute de meest effectieve respons te geven? Kun je je voorstellen hoe geweldig dat is. Het vergt training maar het is mogelijk. Overigens is emotionele fitheid ook nodig voor een ander fenomeen waar veel horsemen mee te maken krijgen: sociale afwijzing. Als je op een traditionele stal staat en je integreert horsemanship in de omgang met je paard, dan wordt daar vaak raar tegenaan gekeken door de andere ruiters. Het is een veelvoorkomende, menselijke reactie: iets want anders is wordt vaak met argwaan bekeken. Zo zit de mens nu eenmaal in elkaar. Als men echter ziet dat je resultaten behaalt, draait die mening meestal om. Mensen gaan raad vragen aan jou bij moeilijkheden die ze hebben met hun eigen paard. Kortom, laat je door aanvankelijke afwijzing niet uit het veld slaan. Wees ook hierin een leider! Blijven verbeteren Wij zien horsemanship als basis voor alles wat je met een paard doet. Als je een sport wilt beoefenen of je wilt lekker buiten rijden met je paard zou de communicatie eerst op een redelijk niveau moeten zijn. Dan kun je alles veilig doen: jij voelt je zeker en daardoor is je paard kalm en gefocust. Om succesvol te blijven in jouw favoriete tak van sport is het van belang je horsemanship steeds te blijven verbeteren. Vooral als je ambities hebt in een bepaalde discipline. Zo blijf je een betrouwbare leider voor je paard die hem uitdaagt en de interactie tussen jullie leuk en interessant houdt. De principes van horsemanship gelden altijd: thuis op stal, op buitenrit, bij het trailerladen, bij een wedstrijd. Vooral als je gewend bent op een traditionele manier te rijden kan dit een uitdaging zijn – je valt zo gauw terug in oude gewoonten. Ik heb het zelf ook meegemaakt. In het freestyle rijden leer je te kijken naar waar je heen rijdt. Je focust je ver vooruit, net als bij het autorijden. Het koste me veel moeite om me die manier van rijden eigen te maken maar uiteindelijk had ik het onder de knie. Op een bepaald moment ging ik weer met aangenomen teugel rijden en pompt zat ik weer naar de oren van mijn paard te kijken! Een goede instructeur die werkt vanuit de principes van horsemanship kan je daarbij helpen. Zo nu en dan een speciale horsemanship clinic volgen is heel leerzaam en inspirerend: behalve dat je zelf feedback krijgt van de instructeur, kun je ook naar andere combinaties kijken. Daarbij komt dat je onder gelijkgestemden bent – vooral fijn als je je op jouw stal een eenling voelt doordat je als enige met horsemanship bezig bent. Jezelf laten filmen is ook heel leerzaam.

Vier stijlen van horsemanship Afhankelijk van je ambities kun je je paard trainen in vier gebieden:    

Aan de longe/leidtouw (On Line) Vrij (of ‘los’) werken (At Liberty) Free Style Met aangenomen teugel (Finesse)


39


Aan de longe (On Line) Je kunt heel veel trainingswerk aan de longe doen. Bij jonge paarden die nog ingereden moeten worden heeft dit als voordeel dat je allerlei voorbereidende oefeningen kunt doen zonder dat je in het zadel hoeft. Dit spaart de (onvolgroeide) rug en kan valpartijen voorkomen wanneer het paard zich nog verzet tegen zadel en ruiter. Sommige goede horsemen pleiten ervoor in het proces van inrijden pas op te stijgen als je vanaf de grond niets meer kunt toevoegen aan de training van het paard.

In de klassieke rijkunst wordt veel getraind door middel van oefeningen aan de hand. De meeste dressuurmatige oefeningen kun je vanaf de grond met één of twee lijnen aanleren en trainen: schouderbinnenwaarts, travers, renvers, zijwaarts etc. Ook overgangen kun je netjes krijgen zonder dat je mogelijk zijn balans verstoort door jouw gewicht op zijn rug. Je kunt een paard laten verzamelen en bij het springen meer handigheid, coördinatie en vertrouwen laten krijgen vanaf de grond. Zelfs galopwissels kun je aan de longe oefenen. Dit is een mooie afwisseling op het rijden en goed voor je eigen fysieke conditie. Los werken (At Liberty) Sommige horsemen bereiken een hoog niveau in de vrijheidsdressuur. Hun paarden kunnen allerlei truckjes en tonen hun connectie met hun eigenaars. Opvallend is het plezier wat zulke combinaties uitstralen. Kan ook niet anders want het paard is vrij te ‘ontsnappen’ als hij het spel niet leuk meer vindt.


40


Vrij (of los-)werken kan ook nuttig zijn in een meer reguliere training. In een kraal of vierkant (15 x 15 m) is het enige wat je als horseman kunt gebruiken om je paard te beïnvloeden je lichaamstaal. Die moet dus heel duidelijk zijn. Leerzaam dus! Daarbij komt dat de kwaliteit van de relatie belangrijk is. Je paard moet graag naar je toekomen want anders is de kans groot dat hij vooral ‘zijn eigen ding’ doet. Sommige zeer sceptische paarden laten hun vertrouwen makkelijker winnen in zo’n afgesloten ruimte dan aan de longe. Ook zijn er super zelfverzekerde paarden waarbij het maken van de connectie makkelijker gaat in een kraal zonder longe. Free style Hier onder vallen het rijden met doorhangende (losse) teugel, met halsring, één of twee sticks of zonder iets. De teugels kunnen aan het bit zijn vastgemaakt maar ook aan een touwhalster. Als wij een paard inrijden beginnen we nooit met een bit maar altijd met een touwhalster. Met een touwhalster kun je een paard evengoed afremmen en stoppen. Zo spaar je de mond voor fijne communicatie later. In het begin moet een paard leren het juiste tempo te houden. In dit stadium gaat het om controle.


41


Aangenomen teugel (finesse) Bij finesse gaat het om verfijnde communicatie die het best loopt via een bit. Het paard is er aan toe als er geen controle issues meer zijn. Ofwel, het paard heeft geleerd zijn tempo te regelen naar de zit van de ruiter en niet meer naar zijn handen.


42


Partners voor het leven. Horsemanship als basis voor alles wat je doet met je paard. Wout & Regine Overbeeke

Recommend Documents