Inhoudsopgave Hoofdboek
Onthullend magazine over de hoofddoek
116 pagina 114
125 pagina 118
128 pagina 127
132 pagina 130
pagina 25
Interview – Boutaïna Azzabi ‘Ik zal hem nooit meer afdoen, ook niet als een man dat van me zou verlangen’
Contrast––Hoofddoeken Draagsters vs. nietde draagsters Cultuur over hele wereld De motivatieenisovereenkomsten voor iedereen anders Verschillen
Reacties – Draagsters Goed om tevs. horen Contrast niet draagsters online meningen vooraf over ons magazine De motivatie is voor iedereen anders
Straatinterviews Persoonlijk Reacties – Goed –om te horen 13 redenen om een hoofddoek dragen De online meningen vooraf overteons magazine
Uit de kunst – Transformatie Straatinterviews – Persoonlijk Vanredenen Oudhollandse naar modern straatbeeld 13 om eenkunst hoofddoek te dragen
pagina 134
Interview Boutaïna Azzabi pagina 25
pagina 34
Quote – Uit het heilige boek Zo staat het in de Koran
pagina 55 36
Facedoek – In the picture Monoloog Acteur Nasrdin Dchar Zij hun met hoofddoek op facebook “Ik showden vind vrouwen een hoofddoek vaak zo mooi”
pagina 60 pagina 57
pagina 68 pagina 62
pagina 103 70
pagina 105 pagina 111
112 pagina 113
Actueel – Hip–met hoofddoek Uit de kunst Transformatie Een Oudhollandse artikel van toenkunst en nunaar modern straatbeeld Van
pagina 153
Uit de doeken – Nationaal Hoofddoek Onderzoek ‘93% draagt haar hoofddoek met trots’
pagina 166
Monoloog Nasrdin Dchar pagina 68 36
Woordenboek – ‘What’s in a name?’ De ware betekenis van de hoofddoek
Mode – iconen, trends en the places to be De hoofddoek als picture fashion statement Facedoek – In the Zij showden hun hoofddoek op facebook Monoloog – Acteur Nasrdin Dchar “Ik vind vrouwentrends met een hoofddoek Mode – iconen, en the places to be vaak zo mooi” als fashion statement De hoofddoek
In de taxi– –Hip Chauffeur Salim Belgnaoui Actueel met hoofddoek Zijn ging toten haar Een moeder artikel van toen nuveertigste door het leven zonder hoofddoek In de taxi – Chauffeur Salim Belgnaoui Feit moeder – Dat hadging je niet gedacht! Zijn tot haar veertigste door 98% van de Nederlanders is buitenlands het leven zonder hoofddoek
Cultuur – Hoofddoeken over de hele wereld Feit – Dat had je niet gedacht! Verschillen overeenkomsten 98% van deen Nederlanders is buitenlands
Mode-iconen 60 pagina 62
OPROEP Bedenk een nieuw woord voor allochtoon. Het woord allochtoon klinkt niet altijd even sympathiek. Dat kan beter. Laat het ons weten via facebook.com/hethoofdboek en maak kans op een hoofddoek van Noor D*Izar. We geven er vijf weg.
De makers
Voorwoord Hoofdboek Onthullend over de hoofddoek Brenda Stoter Boscolo, journalist “Ik werk mee aan het Hoofdboek omdat het tijd wordt dat stereotypebeelden over dit stukje stof verdwijnen. Veel Nederlanders hebben vooroordelen over vrouwen met een hoofddoek. Ik hoop dat het Hoofdboek bijdraagt aan meer acceptatie.”
Voor anderen staat de hoofddoek juist symbool voor onderdrukking. Dat maakt de hoofddoek in Nederland tot het meest beladen kledingstuk. Ook blijken veel misverstanden over de hoofddoek te bestaan. Met dit Hoofdboek willen we die de wereld uit helpen en vooroordelen plaats laten maken voor feiten.
Claartje Schröder, redacteur Boomerang Content “Van mij mogen al die vooroordelen en stigma’s de kliko in. De hoofddoek is in essentie een mooi kledingstuk met historie. Niets meer, niets minder.”
Rosy Piets, tekstcorrector “In de jaren 60 droegen mijn oma’s steevast een sjaaltje om hun hoofd. Hoofdbedekking is van alle tijden en culturen, en het Hoofdboek geeft hiervan een prachtig overzicht. Een mooi project om aan mee te werken.”
Sabina van der Hoeven, projectredacteur Boomerang Content “Meewerken aan het Hoofdboek was voor mij een echte eye opener. Als ik nu op straat iemand zie met een hoofddoek, ben ik benieuwd naar het persoonlijke verhaal dat erachter zit.”
Veerle Corstens, journalist Schrijfsel.nl “Dat vrouwen zo vaak pas op latere leeftijd de weloverwogen keuze maken een hoofddoek te dragen, was voor mij de grootste ontdekking tijdens het werken aan het Hoofdboek.” Sanne Buur, redacteur Boomerang Content “Ik was altijd nieuwsgierig naar wat er, naast de ongetwijfeld prachtige haardos, nog meer schuilgaat achter de hoofddoek van de draagster. Door zelf de straat op te gaan, ben ik een stuk wijzer geworden.”
Theo-Bert Pot & Isabel van der Velden, Pot & van der Velden grafisch ontwerpers “Geweldig initiatief, interessant onderwerp en te gek dat wij aan dit project hebben mee kunnen werken. Wij zeggen lezen maar!!”.
pagina 09
Het meisje achter de AH-kassa lachte toen we haar vroegen hoeveel hoofddoekjes ze had. “109”. Zonder na te denken wist ze precies hoeveel. Meer dan honderd! En ze was er trots op. Op haar 18e besloot ze een hoofddoek te dragen. Omdat ze er klaar voor was, zoals ze zei. Ze draagt nooit twee dagen achtereen dezelfde hoofddoek, maar iedere dag een andere. Voor haar is de hoofddoek een manier om te laten zien wie zij is en wie ze wil zijn.
Daarom is voor het eerst een Nationaal Hoofddoek Onderzoek uitgevoerd. Met dank aan Motivaction. De resultaten zijn verbluffend. Zo denken Nederlanders dat één op de drie draagsters de hoofddoek niet uit vrije wil draagt. Dat beeld strookt allerminst met de feiten. Slechts één op de negen draagsters geeft aan dat het een verplichting of een verwachting is van anderen. In veel gezinnen draagt de ene dochter wel een hoofddoek en de andere niet. Liefst 93 procent draagt de hoofddoek met trots. In ons Hoofdboek zie je hoe mooi een hoofddoek kan zijn. We fotograferen 1 vrouw, Boutaïna Azzabi, met 100 van haar hoofddoeken. Bij elke foto is een persoonlijke noot van haar opgetekend. Soms ontwapenend, soms ontroerend en altijd oprecht. Nog nooit heeft een vrouw zoveel onthult van haar wereld achter de hoofddoek. Boutaïna is één van de vele talentvolle moslima’s die Nederland rijk is. De hartenkreten op onze facebookpagina laten zien hoezeer de hoofddoekdraagster behoefte heeft aan erkenning. Erkenning voor wie ze is. Jan Knaap Sander Stoepker Olivier Wegloop Tentoonstelling Hoofdboek is er ook als rondreizende tentoonstelling. Tot en met 24 februari 2012 te zien in Centraal Museum Utrecht. 1 VROUW, 100 HOOFDDOEKEN op uw locatie? Neem contact op met
[email protected] Reacties op Hoofdboek zijn van harte welkom facebook.com/hethoofdboek
1 vrouw, 100 hoofddoeken
“8 juni 2004 is de dag dat ik besloot een hoofddoek te dragen. Ik was negentien jaar. Het kwam weleens voor in mijn dromen. Maar de beslissing zelf heb ik op die dag van het ene op ander moment genomen. Ik moest dit doen. Voor mezelf”
Boutaïna komt binnen. Stralende lach. Koffer vol hoofddoeken. We beginnen te fotograferen. En te praten. 100 hoofddoeken later weten we beter. Het is een koffer vol verhalen. Vol familiegeschiedenis. Vol levenslust. Ontdek. Ervaar. Hoofddoek wordt Hoofdboek.
“Ik zat met wat vriendinnen in de trein naar Scheveningen. Luchtig gekleed, je kent het wel, op weg naar het strand. Overal waar de trein stopte zag ik vrouwen met een hoofddoek. Toen ik thuis kwam zei ik tegen mijn ouders dat ik voortaan een hoofddoek zou gaan dragen”
“Gekregen van een vriendinnetje die oorspronkelijk uit Syrië komt, maar geboren en getogen is in Arizona. Een verjaardagskadootje”
“9 juni 2004. Mijn eerste dag met een hoofddoek. Op weg naar school, op de fiets realiseerde ik me dat er ‘no way back’ was”
“Ik houd van losse stoffen. Dan kan je haar luchten. Als je haar teveel wordt afgesloten kan je last krijgen van een optrekkende haargrens. Man, daar moet ik echt niet aan denken!”
“Had handschoentjes gekocht. Mosgroen. Handschoentjes hadden bijpassende hoofddoek nodig!”
“Een van mijn drie zusjes draagt een hoofddoek. En een van de andere twee niet meer”
“Na zes jaar moet ik nog steeds regelmatig uitleggen dat ik geen spijt van mijn beslissing heb. Vooral in de zomer”
“Zomaar een keer gekregen van mijn nicht uit Casablanca”
“Als ik deze op heb denk ik altijd aan Sicilie. Was daar met mijn zusje. Ik dacht dat ik scooter kon rijden. Gaf gas en remde tegelijk. Tegen auto aan. Opgenomen in ziekenhuis. Dacht dat ik dood ging. Een beetje drama queen ben ik wel”
“Ik mag graag twee verschillende hoofddoeken op een dag dragen. Ik heb er altijd eentje extra bij de hand” “Gekocht toen mijn vriendin Dimphy Delleman naar Amerika verhuisde. Verliefd geworden op een Amerikaan. Ze is nog op televisie geweest in het programma ‘Grenzenloos verliefd”
“Ik zag iemand van het koningshuis van Monaco bij een begrafenis zo’n hoofddoek dragen. Toen wilde ik zelf ook zo’n zwartkanten hoofddoek, maar zonder begrafenis erbij”
“Mijn mamma geeft altijd veel geld uit aan servies en hoofddoeken. Deze hoofddoek is best wel duur. Daarom heeft ze liever niet dat ik hem draag. Maar ja, waarom geef je ‘m dan?”
“Op deze hoofddoek krijg ik in Nederland al gauw commentaar. Daarom draag ik hem liever in het buitenland, daar doen ze minder moeilijk”
“De dag dat ik besloot een hoofddoek te dragen, had mijn oudste zus juist besloten om dit niet meer te doen. Zonder dat we dit van elkaar wisten. Bizar”
“Deze draag ik graag in de zomer. Staat leuk bij mijn gele slippertjes”
“Mijn ambitie is om de Nobelprijs voor de Vrede te winnen. Als president Obama een Nobelprijs kan winnen ‘for just for being him, we all can win’. Maar ik moet best weleens lachen om mezelf hoor”
“Als ik in Qatar zit mis ik mijn Verkade koekjes, Pickwick thee en ... gewoon lekker door Albert Heijn lopen”
Interview
Boutaïna Azzabi
Boutaïna was 19 toen ze besloot met een hoofddoek door het leven te gaan. Vader Azzabi nam Boutaïna even apart om te weten of ze wel echt wist wat ze deed. Boutaïna was zeker van haar zaak.
“Ik moet er niet aan denken om een oranje hoofddoek op Koninginnedag te dragen, zoiets doe ik niet”
pagina 25
Interview
Tweehonderd hoofddoeken heeft ze in de kast liggen. De keuze per dag is afhankelijk van haar humeur of de rest van de outfit. Boutaïna Azzabi is een zelfbewuste dame van 26 die voor Al Jazeera werkt in Qatar. In het Brabantse Veghel groeide ze op in een gezin met voornamelijk vrouwen. “In Qatar stel ik mezelf altijd voor als Dutch-Moroccan.” CV Boutaïna Azzabi Geboren 19 november 1984, Veghel Burgelijke staat single Woonplaats Doha, Qatar – Veghel, Nederland Opleiding International Communication & Media, Hogeschool Utrecht Beroep social media analist bij Al Jazeera Favoriete tv Al Jazeera Correspondent Favoriete muziek op dit moment Adele Favoriet Nederlands gerecht halal versie van de kroket en Verkade koekjes Passies reizen en investigative journalism Hobby’s linked to my passions - media and human rights Onmisbaar ding hoofddoek
tekst Veerle Corstens
fotografie Sander Stoepker
pagina 27
Boutaïna Azzabi “Mag ik nog iets zeggen over Boutaïna?” vraagt zus Ibetihal aan het einde van een telefoongesprek over haar zus. “Boutaïna is echt knettergek en de leukste thuis. Dat zien mensen soms niet omdat ze een hoofddoek draagt.” Sinds haar negentiende gaat Boutaïna met bedekt haar door het leven. Van het woord hoofddoek is ze geen groot fan: “Het is toch ook een lelijk woord? Ik ken geen enkel leuk woord dat eindigt op –doek. Theedoek, stofdoek, allemaal schoonmaakspul. Ik gebruik zelf liever het Arabische hijaab. Het Engelse headscarf klinkt ook al gezelliger.”
Zenuwachtig om een bekende tegen te komen Op een zonnige dag in 2004 ging het Boutaïna ineens tegenstaan. Ze was met vriendinnen op het strand en stond op het punt haar bikini aan te trekken, toen ze besefte dat ze daar niet halfnaakt wilde liggen. “Ik had al een paar keer dezelfde droom gehad, waarin twee deuren steeds voor me dicht gingen en zag dat als een teken van Allah.” De volgende dag vertrok ze met een hoofddoek op richting school. “Ik was zenuwachtig. Bang dat ik een bekende tegen zou komen en mijn keuze dan onherroepelijk zou zijn. Want een hoofddoek doe je ook niet zomaar meer af.” Zussen Ibetihal (24) en Majdouline (36) waren verbaasd. “We vonden het volgens mij zelfs een beetje lachwekkend”, zegt Ibetihal. “Boutaïna geloofde altijd wel, maar was ook bezig met haar uiterlijk, deed modellenwerk.” Vader Azzabi nam Boutaïna even apart om zeker te weten dat ze wel echt wist wat ze deed. Maar Boutaïna was zeker van haar zaak. “Ik dacht ineens: ik vast, ik bid, ik drink niet en volg de geloofsregels. Waarom zou ik dit teken van geloof niet dragen?” Maar het dragen van een hoofddoek vergt een grote zelfverzekerdheid, weten Majdouline en Ibetihal. Sinds hun zus Firdaous (33) na het overlijden van hun vader drieënhalf jaar geleden besloot ook een hoofddoek te gaan dragen, zijn zij de enige dames in de familie zonder. Ze bewonderen hun zussen en hun moeder, die op haar 46e een hoofddoek ging dragen, om hun keuze. Je moet sterk in je schoenen staan om niet alleen zelf weloverwogen de keuze te maken, maar ook om de reacties van je omgeving aan te kunnen. Je kunt op je werk of in een winkel waar je altijd komt ineens anders bekeken worden. Majdouline en Boutaïna maakten zonder dat ze het wisten op hetzelfde moment een beslissende keuze: Majdouline deed op de dag dat Boutaïna besloot een hoofddoek te gaan dragen, die van haar af. Op haar werk in Lyon, mocht ze geen hoofddoek op. “Ik vond het zo gek dat mijn collega’s me overdag zonder en ’s avonds met hoofddoek zagen dat ik hem maar helemaal af besloot te doen. Ik voelde me die eerste periode erg naakt.” Dunne billen Voor Boutaïna heeft het dragen van een hoofddoek te maken met respect. “Respect voor mezelf, en dat is mijn ziel en mijn lichaam. Ik wil niet de aandacht trekken naar mijn vrouwelijke vormen, daarom draag ik ook geen strakke broeken. Maar ik ben dun, dus mijn billen zie je meestal toch niet”, zegt ze lachend. Haar vrouwelijke charmes inzetten om in haar werk iets voor elkaar te
Interview krijgen is een echte no-go voor haar, daar is ze heel duidelijk in. “Dat vind ik zo disrespectvol. Dan heb je al die jaren gestudeerd en zou je je intelligentie niet gebruiken? Dat snap ik niet hoor. Dan maar liever geen baan, als het niet op een eerlijke manier kan.” Haar hoofddoek is voor haar ook een teken van devotie, iets wat ze kan teruggeven aan God. Dat geldt overigens net zo goed voor mannen: “die dragen dan een baard en trekken ook geen strakke shirts of zijden blouses aan.” Moe van het feit dat de hoofddoek vaak een onderwerp van discussie is, wordt Boutaïna niet. “Alleen bij breaking events als 11 september vind ik mijn hoofddoek lastig, omdat ik me dan moet verdedigen. Verder eigenlijk nooit. Er zijn genoeg positieve verhalen te vertellen.” Opgroeien met een zachte g Boutaïna doorspekt haar taal met Engelse uitdrukkingen want sinds haar verhuizing naar Qatar spreekt ze weinig Nederlands meer. Bij haar zussen hoor je nog de zachte g, overgehouden aan het opgroeien in het Brabantse Veghel. Van onderdrukking van vrouwen is in het gezin Azzabi geen sprake. “Als mensen dat zeggen over gehoofddoekte vrouwen wil ik altijd dat ze even bij ons waren komen kijken. Mijn moeder deed precies wat ze wilde, geloof mij”, zegt Boutaïna vol overtuiging. Sinds een jaar woont Boutaïna in Qatar, waar ze werkt als social media specialist voor tv-zender Al Jazeera English. Het leven in dit Arabische emiraat vindt ze maar saai, de shopping malls en stranden heeft ze zo langzamerhand wel gezien. Haar werk daarentegen vindt ze spannend en belangrijk. “Ik moet verder met de situatie in Jemen”, mailt ze om een interviewafspraak via Skype te verzetten. Een andere dag is ze bezig met een crossmediale campagne voor Somalië. De Nederlandse journalistiek is haar veel te klein. Ook voor hun kijk op moslims heeft ze geen goed woord over. “Er is meer dan altijd weer die rotjongens op straat, laat ze eens verder kijken dan Utrecht Overvecht.” Pashmina’s te mainstream “Mijn moeder heeft veel dure hoofddoeken. Ik vind honderden euro’s voor een lapje stof meestal geldverspilling.” Tegelijkertijd is Boutaïna modebewust en moet de hoofddoek zeker bij de outfit passen. Pashmina sjaals van kasjmier zijn verboden terrein, want teveel meisjes dragen pashmina’s op hun hoofd. Zij is liever iets origineler. Net zoals ze ook geen Uggs draagt, simpelweg omdat iedereen dat doet. In Qatar dragen meer dames een hoofddoek dan in Nederland, maar toch valt ze daar op door haar keuze voor gekleurde exemplaren tussen de vele zwarte doeken. Om de vraag of een hoofddoek niet warm is in de zomer, moet ze hard lachen. “Het is juist koeler, want je haren zitten vast en zijn bedekt tegen de zon.” In de winter is het lastiger want de luchtdoorlatende hoofddoek is niet erg warm voor de oren. “Maar een muts of oorwarmers draag ik niet hoor, dat ziet er niet uit.” Een voordeel van de hoofddoek is wel dat haren kammen niet altijd nodig is. “Ik woon nu alleen dus ’s avonds thuis ziet ook niemand mijn haar. Dat is wel lekker snel ’s ochtends. En bij de kapper is het een kwestie van puntjes eraf knippen, verder niks.”
28
Boutaïna Azzabi Zonder hoofddoek zullen we Boutaïna niet meer zien. “Het is een deel van mezelf nu. Ik zal hem nooit meer afdoen, ook niet als een man dat van me zou verlangen. Het is echt voor mezelf en voor God, daar kan geen relatie of persoon tussenkomen.”
2096 followers op twitter @BoutainaAB Embracing my inner geek at Al Jazeera English Dep.New Media - Social Media Analyst. These Tweets are my own and not those of Al Jazeera “Moroccan gov. settling scores with critical journos through a judiciary that is subservient to the executive branch” Au Maroc, des manifestants appellent au boycott des élections – et se font matraquer observers.france24.com/content/201110… via @FRANCE24 -- #Morocco #Maroc When is the EU changing its rules for hand luggage!? Oef! Sorry @DavidPoort they just took away your Calve peanut butter #Egypt’s justice ministry has agreed to a constitutional amendment to allow millions of Egyptians living abroad to vote — AFP “@Reuters: Tunisians vote in impoverished Arab uprising town of Sidi Bouzid reut.rs/qIWJB6”
Zus van Boutaïna, Ibetihal
#Egypt Eight Months Later: Transitioning from Dictatorship to Democracy? huffingtonpost.com/john-l-esposit… via @huffingtonpost Saudi Crown Prince Sultan bin Abdel Aziz, heir to the throne, dies abroad after illness, Saudi TV says. (via AP) The people of Eindhoven in #Holland were named the most intelligent community in the world by an int. thinktank -- gu.com/ p/33xh7/tw
“Ik dacht ineens: ik vast, ik bid, ik drink niet en volg de geloofsregels. Waarom zou ik dit teken van geloof niet dragen?”
pagina 29
“Mag ik nog iets zeggen over Boutaïna?” vraagt zus Ibetihal aan het einde van een telefoongesprek over haar zus. “Boutaïna is echt knettergek en de leukste thuis. Dat zien mensen soms niet omdat ze een hoofddoek draagt.”
Interview
30
Thuis in Veghel The making of
pagina 31
Boutaïna Azzabi
Betekenis & geschiedenis
Uit de Koran
Koran, 33:59 ‘O profeet, zeg tegen uw vrouwen en uw dochters en de vrouwen van de gelovigen, dat zij hun omslagdoeken om hen heen doen, zodat zij gekend worden en niet gemolesteerd. God is vergevend en barmhartig.’
34
pagina 35
beeld I-stock
Nasrdin Dchar
“Ik vind vrouwen met een hoofddoek vaak zo mooi”
Acteur met een mening Nasrdin Dchar
“Als man weet ik natuurlijk niet hoe het voelt om een hoofddoek te dragen. Bij mijn moeder is het vanzelfsprekend, ook al draagt ze pas een hoofddoek sinds haar veertigste. Toen besloot ze van de een op de andere dag een hoofddoek te gaan dragen. Nu ken ik haar niet anders en zou ik het gek vinden haar buiten zonder te zien. Bovendien staat het haar zo ontzettend mooi. Mijn zussen dragen geen hoofddoek, ik heb ze wel eens horen zeggen dat ze er nog niet klaar voor zijn.
“Mannen kunnen hun geloof ook uiten door middel van een baard. Die heb ik wel, maar dat is niet vanwege mijn geloof” Dat vind ik wel mooi van het geloof; naarmate je ouder wordt, komt het dieper in je systeem. Kinderen die een hoofddoek dragen vind ik dan ook echt onzin, die keuze kan je op jonge leeftijd nog niet maken. Mannen kunnen hun geloof ook uiten door middel van een baard. Die heb ik wel, maar dat is niet vanwege mijn geloof. Ik vind het gewoon mooi staan en voor mijn werk als acteur is het nu nodig. Ik ben wel moslim en laat dat zien door een zo goed mogelijk mens te zijn. Vijf keer per dag bidden lukt me nu niet. Wel drink ik geen alcohol en ik merk dat mensen dat vaak zielig voor me vinden, zoals ook velen medelijden hebben met meisjes die een hoofddoek dragen. Dat is natuurlijk onzin, daar kiezen we helemaal zelf voor. Maar misschien dat het lastig te begrijpen is als je niet gelooft. Ik vind vrouwen met een hoofddoek vaak zo mooi, dus voor mij werkt het bedekken misschien wel averechts. Boutaïna vind ik ook zo’n prachtige vrouw, die er heel sterk uitziet, ook door haar hoofddoek. Ik kan me best voorstellen dat het een daad van verzet kan zijn; dat je juist in dit klimaat waar veel antipathie is tegen de islam, een hoofddoek wil dragen. Want ik vraag me wel eens af of mensen doorhebben hoeveel shit er geschreven wordt over moslims en de islam. En ja, ik trek me dat wel aan, ook al weet ik dat het bullshit is die nergens op gebaseerd is. Daarom vind ik het mooi dat ik iets heb losgemaakt met mijn speech bij het ontvangen van mijn Gouden Kalf. Het lijkt erop dat ik iets voor elkaar heb gekregen wat geen politicus gelukt is, namelijk dat we eens gaan nadenken en praten over Nederland anno nu. Waarbij we elkaar moeten gaan zien als Nederlanders ongeacht kleur, ras of religie. Ik ben gewoon Nederlander!” Nasrdin Dchar Gastacteur bij het Ro Theater en te zien in films Rabat, Lotus en Süskind. Winnaar van het Gouden Kalf voor beste acteur 2011
tekst Veerle Corstens
fotografie Dorien Grötzinger
pagina 37
75 De wereld achter de hoofddoek
Mode
%
Primair is de hoofddoek een uiting van je identiteit. 75% is afgelopen jaren meer gekleurde hoofddoeken gaan dragen. Voor één op de drie draagsters (32%) is het een fashion statement.
40
Bron Nationaal Hoofddoek Onderzoek Motivaction
“In Engeland gekocht waar ik tijdens mijn MBOstudie een half jaar heb gewoond”
“Deze kreeg ik van mijn oudste zus. Zij heeft een tijd een hoofddoek gedragen, maar nu niet meer”
“Mijn mamma draagt deze wel, maar ik niet. Bij iemand van haar leeftijd staat ‘ie chique. Bij jonge meiden al gauw ordinair”
“Deze draag ik echt vaak. Te vaak. Past overal bij. Bij eten, Bij shoppen. Bij feestje”
“Met deze hoofddoek lijk ik veel op mijn mamma. Als ik hiermee op straat loop, denken veel mensen ook dat ik haar ben”
“Een burka zal ik zelf nooit dragen. Maar ik respecteer de keuze van de vrouwen die dit wel willen”
“En deze draag ik dus nooit. De stof ruist te veel aan mijn oren. Misschien maar mooi tafelkleedje van maken…”
“Als er lippenstift op een hoofddoek zit, laat ik deze op de hand wassen door mijn moeder. Nu ver van huis moet ik het zelf doen – zucht”
“Van een tante gekregen. Nou ja, gekregen. Eigenlijk gewoon een keertje meegenomen”
“Ik wist eigenlijk niet meer dat ik deze had. Door Hoofdboek weet ik het gelukkig weer”
“Met deze hoofddoek voel ik me teveel ‘one of the girls’. Die draag ik dus niet meer”
“Vanaf mijn negentiende voel ik me meer moslima dan Nederlandse of Marokkaanse. Als ik kom te overlijden vraagt God echt niet of ik Marokkaanse of Nederlandse ben. Who cares about nationality? Het gaat er uiteindelijk om wie je als persoon bent en wat je hebt betekend voor anderen. Not what your passport says”
“Investigative journalism is mijn ding. Ik wil het liefst de hele dag lezen. Je maakt heel wat reizen tijdens het lezen”
“Mooi, maar een geknoopte hoofddoek kan ik nooit lang dragen. Dat drukt teveel op mijn voorhoofd en dan krijg ik hoofdpijn”
“Eén van mijn oudste hoofddoeken. Je kunt het aan de rafels zien. Stof is gevoelig”
“Bij V&D, Claudia Sträter, Hout-Brox en Bijenkorf kan je mooie sjaals kopen die je als hoofddoek kunt gebruiken”
“Gekregen van mammie, toen ik terugkwam van bruiloft, omdat ik die paarse niet zo mooi vond…”
Mamma heeft deze gekregen van pappa. Zij draagt hem als sjaal, ik als hoofddoek”
“Deze slangenprint maakt me blij. Ik noem hem mijn troostdoek”
“Wit draag ik niet veel. Saai. Zwart vind ik krachtig”
“De kleding van de dag bepaalt welke hoofddoek ik draag. En andersom als ik zin heb in een bepaalde hoofddoek”
“Ik heb overal familie wonen, maar hoe de media in Nederland meewerken aan een bepaalde beeldvorming rondom hoofddoeken ben ik nog nergens tegengekomen”
Alette Zuidema
Claartje
57
Alia Azzouzi Foto Excatitudes
Hafsa Acherrat Foto Ton de Zwart
Ilham Saadane Fatiha Azarouali met zus Susan
“De laatste keer droeg ik deze op een boot. De kleur van mijn hoofddoek pas ik dus ook aan de omgeving aan”
Joany Dahlmans
Facebook.com/hethoofdboek
Dietist Mariam
Facedoek
Hoofddoek upload Op facebook.com/hethoofdboek hebben we de oproep geplaatst om een foto van jezelf met hoofddoek te uploaden. Heb jij een foto van jezelf met hoofddoek die gezien mag worden? Uploaden kan nog steeds.
Het woord allochtoon klinkt niet altijd even sympathiek. Dat kan beter. Het woord allochtoon is een achterhaald begrip. Laat het ons weten via facebook.com/ hethoofdboek en maak kans op een hoofddoek van Noor D*Izar. We geven er vijf weg.
Sissi Zaghdoudi Mehdia
Eva
Bedenk een nieuw woord voor allochtoon.
Gonny
Johan
58
Seymara Altinkaya
Sabina
Seymara Altinkaya
Robbert
Ann Oorthuijsen Natascha van Dooren Mathijs Heurter
Maryam Arsalane -van Breugel Cheraine Aaliya
Shukri Mohamud
Samira El Kandoussi met zus
Lyda
Mirjam Lepan-Hasanovic
Laura Mora Hakima Kima
MOET NOG INGEVULD WORDEM
Facebook.com/hethoofdboek
Malika Houria Mouhdi
Hoofddoek upload
59
60 Marienke
Paulina
Annemarie Osman
Merel
Kawtar Kartoubi
Hanan
Marleen Aadou met haar zus
Eralda
Saida
Marianne
—
Olivier
Samira Minetti
Sumeyye
—
Hoofddoek upload
Mode-iconen Hoofden en doeken, ze zijn al duizenden jaren onlosmakelijk met elkaar verbonden. De trends en ontwikkelingen in deze damesmode volgen elkaar in rap tempo op. Lees hier over het fashionitem dat nooit uit de mode raakt.
Audrey Hepburn
tekst Sanne Buur
beeld HillCreek Pictures / Corbis
Brigitte Bardot
pagina 63
Mode-iconen
64
Sophia Loren
Grace Kelly
pagina 65
Mode-iconen Net als in de film | In de jaren vijftig was de hoofddoek een populaire accessoire
Even snel de deur uit. Jas aan, zonnebril op en een sjaaltje om het hoofd geknoopt. Om de coupe te beschermen tegen Hollandse regen en wind, krulspelden op hun plaats te houden of om de look te accentueren. In de jaren vijftig en zestig gold de hoofddoek onder westerse vrouwen als gerespecteerde accessoire: het ideaalbeeld van stijl en verfijnde elegantie. Sjaals werden gemaakt van wol tot zachte zijde, voorzien van kleurige dessins of geheel effen. ‘Hollywood glamour’ was de trend: de sjaal was de favoriete accessoire van filmsterren als Audrey Hepburn, Jacky Kennedy en Grace Kelly. Toen vanaf de jaren zeventig moslima’s in Nederland de hoofddoek gingen dragen, kon de Nederlandse vrouw zich hier minder mee identificeren. Het populaire kledingstuk rond de beroemde hoofden in de jaren zestig werd in de fashionwereld meer en meer over het hoofd gezien.
Positief in beeld | Modeontwerpsters zorgen voor comeback hoofdmode
Het is de Parijse modeweek in 2010. De Antwerpse Fatima Rafiy (ontwerpster) en Inge Rombouts (manager) zetten de hoofddoek in de schijnwerpers wanneer zij de internationale modepers veroveren met hun hoofddoeken. Het label Noor D*Izar ontwerpt voor iedere modebewuste vrouw en biedt hen een comfortabele, speldloze en hedendaagse look. Inge: “We hadden wel wat reacties verwacht, maar dat we zó positief werden ontvangen was een aparte ervaring. Onze ontwerpen bleken een gat in de markt, want er was behoefte aan moderne en hippe hoofddoeken. Bijna alle ontwerpen kunnen door elke vrouw gedragen worden. Hierdoor vallen ze ook in de smaak bij westerse vrouwen.” Ook Hoda Hamdaoui, hoofdredactrice van HODA, het eerste Lifestyle Magazine voor de Marokkaans-Nederlandse vrouw, zet de hoofddoek in haar eerste nummer in de spotlight. “Veel Marokkaans-Nederlandse meiden zijn moslim en blijven vaker met de vraag zitten hoe zij de westerse mode het beste kunnen toepassen op islamistische kledingvoorschriften. HODA helpt deze meiden met stylingtips en geeft advies op het gebied van ‘sjaalshopping’. Wat we onze lezeressen graag
Foto Filip van Roe
66
willen meegeven is om vooral sterk bij je eigen identiteit te blijven. Of je nou liever een skinnyjeans of een rok draagt, je vindt altijd een manier om er gestyled uit te zien. Experimenteer in kleur, vorm en materiaal en zorg er vooral voor dat je collectie divers en uitgebreid is. Je wil er toch elke dag goed uit zien?”
Gewaagde ontwerpen | Hoofddoeken om mee te sporten en om te showen
Cindy van den Bremen startte in 2001 de bijzondere business Capsters. Haar motto: ook met een hoofddoek moet je kunnen sporten. Bestellingen vanuit de hele wereld volgden en inmiddels bestaat haar collectie hoofddoeken uit een groot assortiment comfortabele, moderne designs waarmee de drager kan zwemmen, aerobicen en zelfs surfen. “Graag bieden we onze fans meer variatie in productaanbod: nieuwe ontwerpen, maar ook nieuwe kleurcombinaties van bestaande modellen en materialen. We hebben nog genoeg ideeën.” En dat komt goed uit. “De hoofddoek is inmiddels echt onderdeel van de garderobe en wordt afgestemd op de outfit, tasjes en hakjes. De dames zijn steeds uitgesprokener en zelfbewuster.” www.capsters.com
www.capsters.com
Ook Fatima en Inge van Noor D*Izar blijven in hun ontwerpen niet binnen de designerlijntjes. Inge: “Fatima ontwerpt uit eigen behoefte, niets is zo sterk. Ze werkt graag met aparte stoffen zoals slangenprint, bont, kant en strass-stenen… Deze speciale ontwerpen vallen goed in de smaak: een selectie gaat deze winter in productie.” Toen Inge’s vader overleed, maakte Fatima uit eerbetoon een hoofddoek van zijn stropdassen voor haar. Geen materiaal is te gek. “Eén van de topstukken uit de collectie is de voorgevouwen hoofddoek, die vrouwen gemakkelijk én zonder speldjes om doen. Een uitkomst voor veel vrouwen, want op de plek van de speldjes – bijvoorbeeld op de kin – hebben veel vrouwen last van huidverharding. Voor mensen die zelf geen hoofddoek dragen, maar wel nieuwsgierig zijn naar hoe zo’n hoofdsieraad werkt, geven wij ook hoofddoekcursussen in Antwerpen.” De toekomst van Noor D*Izar ziet ze rooskleurig in: “Mensen zullen altijd creatief omgaan met stof. Draperen is een culturele erfenis die we koesteren en graag voortzetten.” www.noordizar.com
er zonder weer uit. Sietske was zo onder de indruk van haar glanzende donkere lokken, dat ze besloot daar iets mee te doen. De ‘Hairjab’ is gebaseerd op de klassieke hijab. Van 100% zijde en bedrukt met een fotoprint van mensenhaar. Sietske vertelt: “Ook al draagt iedere vrouw haar hijab op haar eigen manier, tijdens het ontwerpen van de Hairjab vond ik draagcomfort en de wens om er het gehele haar en eventueel de hals en het voorhoofd mee te bedekken, heel belangrijk.” De Hairjab is in beperkte oplage gemaakt in de kleuren Red, Blond, Dark Brown en Light Brown. www.sietskeridders.com
De ‘Hairjab’ is gebaseerd op de klassieke hijab + De Hairjab is verkrijgbaar in de kleuren: Red, Blond, Dark Brown en Light Brown.
Trendzetters 2007 Jennifer Lopez draagt een zilveren hoofddoek bij de MTV Video Music Awards. Niet snel daarna worden ook Katie Holmes, Eva Mendes en zelfs Prince met soortgelijke items gespot. 2008 Vogue zet Queen Elizabeth op de Definitive List of Today’s Glamorous Women, waarna ontwerpers Dolce & Gabbana zich laten inspireren door haar hoofddoek. 2009 De rode head scarf om het hoofd van Lady Gaga vormt één van haar meest herkenbare én geïmiteerde looks. 2010 Nadat Sarah Jessica Parker met de tulbandlook te zien was in Sex and the City 2, is de trend niet meer te stoppen. Gemoderniseerd als brede band of als kant-en-klare tulband.
Geïnspireerd door een klant in de kledingwinkel van haar tante, maakte ontwerpster Sietske Ridders wel heel bijzondere hoofddoeken. Haar inspiratiebron, een moslima, stapte met hoofddoek de paskamer in en kwam
pagina 67
Doe-het-zelf-tips van Noor D*Izar ‘Noor’ staat voor schoonheid/licht. ‘Izar’ is een langwerpige doek die wordt gedrapeerd om hoofd en lichaam. Voor Fatima en Inge betekent ‘Noor D*Izar’ de schoonheid van het draperen. Vijf tips om de hoofddoek een eigentijdse look te geven:
1 Neem de Imsar als basis: een basic model van Noor D*Izar dat zich perfect leent tot up spicen. 2 Neem een zijden sjaal in iedere gewenste kleur en drapeer deze om het basismodel. 3 Gebruik een clip om de sjaal vast te zetten: deze laat geen gaatjes achter in het zijde. 4 Maak je look af met haarclips, strikjes, kettingen, parels of diadeems met of zonder strass. 5 Surf naar ‘How to wear it’ op noordizar. com en bekijk het instructiefilmpje van onze blogster Amal.
Mode-iconen
68
Pola Negri
Lady Gaga
pagina 69
Hip met hoofddoek
Een onwaarschijnlijk actueel artikel
De sluier of de hoofddoek is een van de meest bekende en besproken symbolen van de vrouwelijke kuisheid. Ze bestaan in verschillende vormen: van exemplaren die het hele gezicht bedekken tot exemplaren die alleen het haar bedekken en achter op het hoofd vastgeknoopt worden. Er bestaat in islamitische kringen geen eenduidigheid over het al dan niet verplicht zijn van de sluier en ook niet over wat er precies bedekt moet worden. De gedachte achter het dragen van een hoofddoek is om de man te beschermen. Hieraan ten grondslag liggen opvattingen over erotiek. Waar in de westerse wereld borsten, benen en billen als voornaamste erotische lichaamsdelen worden gezien, is dat in de islamitische beleving het gezicht, het haar en de hals. Vaak wordt de hoofddoek gezien als een uiting van onderdrukking van de vrouw, terwijl de hoofddoek beter gezien kan worden als een ‘vrijheidsverschaffer’: zeker in landen die een sterke seksesegregatie kennen (zoals Jordanië en Saoedi-Arabië) is het voor ‘gesluierde’ vrouwen makkelijker om aan het openbare leven deel te nemen. Zij zijn ‘beschermd’ en hoeven derhalve niet voornamelijk binnenshuis te blijven. Een belangrijk cultuurverschil in deze is dat vrouwen naar buiten toe veel geslotener zijn wat betreft seksualiteit, maar naar ‘binnen’ toe zijn zij echter veel opener. Op gesloten bijeenkomsten (bijvoorbeeld met familie of andere vrouwen) kan de vrouw haar sensualiteit openlijk tonen. ‘De profeet heeft gezegd dat verleidelijke vrouwen een van de mooiste dingen op aarde zijn, ze moeten alleen omgrensd worden. In het Christendom is de verleidelijke vrouw verdoemd’, aldus Fred Leemhuis, hoofddocent Arabische taal en cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen. In Nederland is duidelijk te zien dat veel meisjes met een islamitische achtergrond een dubbele cultuur hebben. Vaak dragen zij een hoofddoek, maar tegelijk moderne kleren en make-up. Ook de hoofddoekjes zelf worden steeds moderner en worden op creatieve wijze om het hoofd gedrapeerd. Het feit dat zelfs sommige van oorsprong westerse vrouwen en meisjes met een hoofddoekje lopen
70
geeft aan dat deze hoofdbedekking ook een modisch verschijnsel is. Soms lijkt hun kledingstijl contradictoir: enerzijds het dragen van een hoofddoek, anderzijds de nietsverhullende strakke kleding. Voor sommige experts een vorm van hypocrisie; anderen zeggen dat het best samen kan gaan, omdat de hoofddoek deel van de identiteit is. Deze mensen voelen zich er prettig bij, vinden het normaal en willen hun grenzen verleggen. Toch zorgt de hoofddoek voor veel discussies: mogen scholen het dragen van de hoofddoek verbieden? Mag een werkgever van zijn werknemer eisen om de hoofddoek op het werk af te doen? Redenen hiervoor lopen uiteen van onveiligheid tot het afschrikken van klanten en uitdrukking geven aan religieus fundamentalisme.
“Vaak wordt de hoofddoek gezien als een uiting van onderdrukking van de vrouw, terwijl de hoofddoek beter gezien kan worden als een ‘vrijheidsverschaffer’” Interessanter is om te bekijken hoe meisjes en jonge vrouwen die in Nederland zijn opgegroeid hier zelf mee omgaan. Vaak wordt gedacht dat zij gedwongen worden tot het dragen van een hoofddoek. In sommige families is dat inderdaad vanaf jonge leeftijd of vanaf de eerste menstruatie gebruikelijk, maar evenzeer wordt het ook in veel gevallen aan de meisjes zelf overgelaten. Het pas laat in de adolescentie gaan dragen van een hoofddoek is een zeldzaamheid. Dan is het een bewuste keuze en is de hoofddoek een deel van de identiteit. (Bron & Profiel: Islam in Nederland, NRC, december 1998) Dit artikel is eerder dertien jaar geleden in 1998 gepubliceerd in NRC. De inhoud is actueler en relevanter dan ooit. Dat zegt niet alleen iets over de hoofddoek maar ook over ons. Het Hoofdboek is benieuwd naar wat 2024 ons straks leert.
pagina 71
19 a De wereld achter de hoofddoek
Start
a jr
De Nederlander denkt dat een moslima op haar dertiende begint met het dragen van een hoofddoek. In werkelijkheid doet niet meer dan 16% dat. Gemiddeld begint ze op haar negentiende met dragen.
72
Bron Nationaal Hoofddoek Onderzoek Motivaction
“Deze is van mijn mamma. Een mooie tweekleurige. Die zie je niet vaak. Eigenlijk stiekem een keer meegenomen. Ik draag hem dus niet als ik naar haar toe ga.”
“Sjaal van mijn zusje, maar geef me een paar dagen en hij is van mij!”
“Gekocht in Parijs. Bij een leuk Chinees boetiekje op de Champs-Elysees. Gemaakt van mousseline; een stof waar je haar door kan ademhalen. Helaas is dit boetiekje er niet meer”
“Mijn vader heeft Marokko verlaten om z’n kinderen, die er toen nog niet waren, een betere toekomst te geven. Ik zal hem laten zien - ook nu hij er niet meer is - dat hij daar goed aan heeft gedaan”
“Deze heb ik gekocht met mijn pappa in gedachten. In Dubai. Op 22 januari 2011. De dag dat hij precies drie jaar geleden is overleden. Mijn business visum in Qatar was verlopen. Ik werk daar als social media analist voor Al Jazeera. Baalde ontzettend, want wilde die dag liever in Qatar blijven en mijn tijd doorbrengen in een moskee”
“Deze droeg ik op de bruiloft van mijn zus Majdouline. De knoop op het voorhoofd is niet typisch Marokkaans. Eerder typisch mijn moeder, die haar hoofddoeken vaak zo draagt”
“Zebra”
“Arab revolutions are taking most of my time now”
“Deze is heel basic. Heel vierkant. Een echte hoofddoek. De meeste hoofddoeken nu zijn sjaals, en die zijn langwerpig”
Deze komt uit Mekka. Mijn tante kreeg hem van de moeder van de vrouw van mijn oom. Mijn tante gaf hem via mijn moeder aan mij: “Voor de dunne dochter van Saida”
“Moslima ben je ook zonder hoofddoek. Mijn zusjes zijn daar een voorbeeld van. Zij bidden, vasten en belijden het geloof net zoals ik”
“Ik zet me graag in voor zaken die er toe doen. PR-werk gedaan voor een stichting die zich sterk maakt voor weeskinderen in Marokko. Daarna me sterk gemaakt voor een nieuwe moslimomroep, die er niet is gekomen. En nu voor het Hoofdboek dat er wel komt mag ik hopen”
“Voor Al Jazeera heb ik mijn hele leven al willen werken. En nu werk ik daar!”
“Ik moet nog steeds afstuderen. Dat hoop ik dit jaar op afstand te doen vanuit Qatar”
“Ik voel me heel beschermd door het dragen van een hoofddoek. Niet dat ik me teveel bekeken voelde. Het beschermt denk ik ook tegen jezelf. Ik was te bewust bezig met mijn uiterlijk”
“Ik heb nooit een negatieve opmerking gehad over mijn hoofddoek. Dat heeft me best wel verbaasd. Komt denk ik door hoe je jezelf opstelt en presenteert”
“Draag ik nooit. Te opvallend. Van mamma gekregen, die hem zelf ook niet draagt. Wel een hele mooie kleur, he?”
“Ik draag vaker een broek dan een jurk, en nog vaker hoge hakken”
“Ik voel me alles behalve een allochtoon. Een naar woord. Geboren in Veghel, ben ik een Brabants, Nederlandse Marokkaanse”
“Net gekocht, past mooi bij eerder gekocht jasje”
“Marokkaanse vrouwen hebben geen goede naam in het Midden-Oosten. Omdat Marokko als een opener land wordt ervaren. Over beeldvorming gesproken…”
“Mijn moeder ging pas een hoofddoek dragen toen ze 46 jaar was”
“Museale hoofddoek. Van het Rijksmuseum. Kijk maar, hier zit het labeltje. Gekocht tijdens hun Gouden Eeuw expositie in Doha, Qatar”
“Ik weet niet waar mijn toekomst is”
“Oude dames hoofddoek. Mamma en mammie hebben deze ook. Ha, ha…”
“Van mammie gekregen. Voor het huwelijksfeest van de dochter van haar beste vriendin. Vind hem zelf lelijk. Moest huilen toen ik hem omdeed. De drama queen in mij roerde zich weer eens…”
Ik noem mijn hoofddoek normaal nooit hoofddoek. Raar woord hoofddoek. Zo Hollands. Ik heb het meestal over mijn hijaab
“Gekocht in Marokko, op de medina van Fez, toen pappa daar werd begraven”
“Mijn lievelingshoofddoek”
“Van mijn zus, die geen hoofddoek meer draagt”
‘It is a long established fact that a reader will be distrac“Zwemmen doe ik zonder hoofddoek. ted by the readable content of a page when looking at Op afgelegen strandjes. Dat is niet in Nederland” its layout’.
“Speciaal gemaakt door mijn mamma uit een lap stof. Eén keer gedragen. Op een Marokkaanse bruiloft, in december 2005”
“Draag ik veel. Aardetint. Simpel. Val er niet zo mee op. Voel me er fijn bij”
Bloemetjes. Lentegevoel!
“Vorige winter gekocht omdat ik koude oren had. Hele warme stof. Muts of oorwarmers draag ik niet, heb ik nooit gedaan”
“Vrouwen met hoofddoek onderdrukt? Onzin. Mijn mamma is echt wel de baas thuis”
Interview
Taxichauffeur Salim
“Door mamma gemaakt uit een jurk van mijn overleden oma. Dichter kan ze niet bij mij zijn”
pagina 105
Salim Belgnaoui
“Uiteindelijk moet de vrouw zelf degene zijn die bepaalt of ze een hoofddoek draagt of niet”
Interview
“Een hoofddoek is eigenlijk net als een pet of een ander kledingstuk: het staat je of het staat je niet”, vertelt Salim Belgnaoui. Deze 30-jarige taxichauffeur heeft een eigen mening over de hoofddoek en steekt die niet onder stoelen of banken. Een verslag van een interessante taxirit. CV Salim Belgnaoui Geboren 12 mei 1981 Burgelijke staat single Woonplaats Haarlem Opleiding communicatie & managment Beroep taxi ondernemer Favoriete tv Voetbal International Favoriete muziek R&B en soul Favoriet Nederlands gerecht aardappels + appelmoes Passies muziek en familie Hobby’s voetbal Onmisbaar ding geloof
Salim Belgnaoui We moeten hem niet verkeerd begrijpen, want Salim zegt zelf goed te weten dat het merendeel van de vrouwen met een hoofddoek islamitisch is, maar hij wil graag benadrukken dat het raar is dat die associatie met de islam automatisch gemaakt wordt. Wat hem betreft is een hoofddoek gewoon een keuze, zoals stoppen met roken een keuze is, of iedere zaterdag voetballen een keuze is. “Het is raar dat er zoveel commotie is rondom het dragen van een hoofddoek. Oudere dames in Nederland dragen soms toch ook een doekje om hun hoofd? Bij deze dames zie je ook nog een beetje haar, niet alles is afgedekt, maar toch. Mijn oma droeg ook zo’n doek, een beetje roodkapje-achtig. Een hoofddoek is gewoon een kledingstuk.”
Verschillende stijlen
Omdat hij een regenboog aan verschillende nationaliteiten in zijn taxi vervoert, kan Salim de achtergrond van een vrouw inmiddels aflezen aan haar hoofddoek. “Het is een bepaalde manier van dragen, die je op een gegeven moment min of meer herkent. Het verschil zit hem in kleine dingen. Bij Somalische vrouwen zit de doek behoorlijk los. Hij hangt een beetje. Marokkaanse vrouwen dragen hun hoofddoek traditioneel juist strak om het gezicht. Bij Turkse vrouwen zit de doek ook strak, met een hoge knot op het achterhoofd. Overigens kijk ik nooit alleen naar de hoofddoek, ik kijk naar het totaalplaatje. Wel vind ik dat een hoofddoek af en toe echt heel mooi staat. Het kan een vrouw echt een bepaalde klasse geven. Maar soms word ik er niet warm of koud van. Het is met een hoofddoek eigenlijk net als met een petje, of een ander kledingstuk: het staat je of het staat je niet.” Persoonlijke keuze “Voor veel islamitische vrouwen heeft het dragen van een hoofddoek te maken met het geloof. Zij kiezen ervoor om zichzelf te bedekken. Of je jezelf bedekt, en in welke mate, is voor iedereen verschillend. Persoonlijk ben ik het bijvoorbeeld niet eens met de burka. Vrouwen met een burka worden beperkt in hun doen en laten, dat vind ik zielig. Bovendien weet je nooit wie eronder zit: voor hetzelfde geld kan het een man zijn! Maar als een vrouw beslist dat zij een burka wil dragen, moet ze daar vrij in zijn. De keuze wat het dragen van een hoofddoek betreft zou altijd bij de vrouw zelf moeten liggen. Natuurlijk word je daarin beïnvloed door je ouders, dat is niet meer dan normaal. Zoals een vader uitlegt aan zijn zoon hoe vrouwen zijn en dat hij beter niet kan roken, zo krijg je ook van je ouders mee hoe zij denken over het dragen van een hoofddoek. De hoofddoek is in islamitische gezinnen onderdeel van de opvoeding. Maar uiteindelijk moet de vrouw zelf degene zijn die bepaalt of ze een hoofddoek draagt of niet.” Ook zonder doek goede moslima “Mijn moeder droeg jarenlang geen hoofddoek. Op haar veertigste is ze opeens, van de ene op de andere dag, een hoofddoek gaan dragen. Ik zei nog tegen haar: “Wat doe je nou, doe niet zo gek.” Maar ze was er op de een of ander manier klaar voor. Ze is zelfs nog naar Mekka geweest. Ze is altijd een oprechte moslima geweest die zich houdt aan de vijf zuilen van de Islam (red. de geloofsbelijdenis, de rituele gebeden, het vasten tijdens ramadan, het geven van aalmoezen en de pelgrimstocht
tekst Claartje Schröder
fotografie Sander Stoepker
pagina 107
Interview
Interview Moeder van Salim
naar Mekka). Mijn moeder is echt een goed mens. De dag dat zij een hoofddoek begon te dragen veranderde er dus eigenlijk niets. Een hoofddoek maakt je geen beter mens, of een betere moslim. Ze koos er alleen voor een hoofddoek te gaan dragen, als een persoonlijke stap in haar leven en in haar geloof. Zo zou het moeten zijn voor iedereen: de hoofddoek als eigen keuze. Of ik een hoofddoek zou dragen als ik een vrouw was? Daar heb ik nooit over nagedacht. Het lijkt me wel makkelijk als het hard waait, dan raakt je haar niet zo in de war.”
De moeder van Salim ging tot haar veertigste door het leven zonder hoofddoek. Toen besloot ze, van de ene op de andere dag, een hoofddoek te gaan dragen.
Hoofddoek tussen kaaskoppen
“Waar ik wel veel moeite mee heb is hoe vrouwen met een hoofddoek soms anders behandeld worden. Ik merk het als ik met mijn moeder over straat loop, die dus sinds haar veertigste een hoofddoek draagt. Mensen doen anders tegen haar dan vroeger. Soms beginnen ze letterlijk in kleuterschool-Nederlands tegen haar te praten, terwijl mijn moeder talloze goede banen heeft gehad en gewoon goed Nederlands spreekt. Er wordt op een bepaalde manier tegen moslims aangekeken. De hoofddoek versterkt dat en zorgt dat die kloof nog groter wordt. De hoofddoek is gewoon een kledingstuk met een mooie geschiedenis. Natuurlijk is de hoofddoek voor moslims ook een manier om een statement te maken, zeker in een land waar iedereen steeds minder met geloof bezig is. Het dragen van een hoofddoek is een vorm van expressie van je geloofsovertuiging. Maar de islam is een levenswijze, geen geloof dat we andere mensen willen opleggen. Een moslim is geboren als een moslim, daar verandert het dragen van een hoofddoek niets aan. De hoofddoek is tegenwoordig een issue dat breed wordt uitgemeten, terwijl dat eigenlijk helemaal niet nodig is. Ik ga ook niet moeilijk doen over de kleur sokken die een ander draagt?”
Salim Belgnaoui
Zou u terug willen naar een leven zonder hoofddoek? “Ik had juist graag gewild dat ik mijn hoofddoek veel eerder was gaan dragen. Ik heb spijt dat ik het niet eerder heb gedaan. Alleen mijn man is toegestaan mijn haren te zien. Veel mensen zullen het onzin vinden maar ik zie een vrouw zonder hoofddoek als een prooi voor alle andere mannen op straat, die haar dan zonder respect zullen behandelen.” Wat deed u besluiten een hoofddoek te gaan dragen? “Ik ging goed nadenken over mijn geloof. Als je jong bent wil je alles meemaken en word je beïnvloed door het westerse schoonheidsideaal. Voordat ik naar Nederland kwam was ik ook ‘modern’. Ik droeg kleding zoals alle meiden en ging gewoon naar het strand. Op een gegeven moment besefte ik dat ik een goed voorbeeld wilde zijn voor mijn kinderen, vroeg ik God om vergiffenis en begon ik mezelf te veranderen. Ik wilde naleven wat er in de Koran staat. Ik kies ervoor de regels van de islam te volgen, die keuze is aan iedere moslim. Je kunt naar de moskee, maar je kunt ook naar een café, de keuze is aan jezelf. Ik ben op bedevaart gegaan om mijn geloof te uiten. Ik zou mijn hoofddoek nu voor geen goud willen missen.” Heeft de hoofddoek uw leven veranderd? “Jazeker, op een positieve manier. Ik ben er sterker van geworden. Mijn geloof geeft mij standvastigheid. Wat me stoort is dat (oudere) vrouwen met een hoofddoek worden beschouwd als achterlijk of dom. Ik mag dan een hoofddoek dragen, maar ik ben verder niet veranderd. Ik heb respect voor iedereen en snap niet dat er in de media zo’n tumult ontstaan is over het dragen van een hoofddoek. Ach, wie mij niet accepteert om mijn hoofddoek is mij niet waard. Ik BEN mijn hoofddoek.”
“De dag dat mijn moeder een hoofddoek begon te dragen veranderde er eigenlijk niets” 108
pagina 109
“Salim is een grappenmaker. Zelfs in de achteruitkijkspiegel van de taxi zie je zijn pretoogjes oplichten wanneer hij een grap maakt. Maar zodra hij het heeft over de bekrompenheid van mensen over de hoofddoek, wordt hij fel. Heel fel. Hij steekt zijn mening niet onder stoelen of banken.”
Interview
110
Onderweg The making of
pagina 111
Salim
Bron www.vijfeeuwenmigratie.nl
Naar schatting ‘98% van de Nederlanders heeft buitenlandse voorouders. Sporen van migranten zijn overal te vinden. In archieven, musea en bij jou thuis’
pagina 113
Illustratie Margo van Asten Eerder gebruikt als muurschildering in het Nederlands Openluchtmuseum Arnhem.
Eén wereld, ontelbare doeken
Overal op de wereld wordt een hoofddoek op een andere manier en met een andere betekenis gedragen. Door mannen, als klederdracht of om aan te geven wat de huwelijkse staat van de draagster is. Een rondje om de wereld.
Zo draag je een hoofddoek
23° 43’ 0’ N, 44° 7’ 0’ E
51° 55’ 0’ N, 5° 34’ 0’ E
4° 18’ 0’ N, 56° 0’ 0’ W
39° 10’ 0’ N, 35° 40’ 0’ E
20° 14’ 0’ N, 55° 58’ 0’ E
30° 56’ 0’ N, 8° 24’ 0’ W
39° 55’ 36’ N, 1° 48’ 6’ W
Midden Oosten — Man met hoofddoek In Arabische landen is het niet uitzonderlijk dat mannen een hoofddoek dragen, zoals het traditionele hoofddeksel keffiyeh. Hiermee beschermen mannen zich tegen opstuivend zand, kou of juist tegen de zon. Een bekende drager van de keffiyeh was de Palestijnse leider Yasser Arafat, die de doek een Palestijns imago heeft gegeven.
114
Oman — Koninklijke keffiyeh De keffiyeh wordt in veel Arabische landen gedragen, maar de kleur van de doek verschilt per land of regio. In Oman bestaat de doek vaak uit een mix van wol en katoen, met ontelbaar veel kleuren. Sommige kleurencombinaties, zoals dit samenspel van paars, rood en groen, mogen alleen gedragen worden door de koninklijke familie van Oman.
tekst Claartje Schröder
Suriname — Stijve doek Surinaamse vrouwen dragen een bijzonder soort hoofddoek: de angisa. Deze vaak felgekleurde doek wordt met veel gomma gesteven, zodat deze hard en stijf wordt. Een echt goed gesteven angisa wordt open afgezet als een hoed. De vouwwijze van de angisa geeft voor ingewijden aan wat het humeur van de draagster is: hoe meer punten er uitsteken, hoe heftiger haar stemming.
Marokko — Lichaamsbedekking Een Islamitische hoofddoek wordt in Marokko aangeduid met hijab, hidjaab of jilbab. Deze doek is doorgaans effen van kleur en wordt vaak vastgezet met speldjes. Moslima’s dragen de hijab om hun hoofd en lichaam te bedekken, zoals de Koran voorschrijft. Vergelijkbaar met de hijab zijn de khimar en chador, die naast het hoofd ook de schouders en nek bedekken (khimar) of het hele lichaam omhullen (chador).
pagina 115
Turkije — Uitbundige kleuren De hijab wordt in veel Islamitische landen gedragen, maar de kleur en stof verschilt sterk per land en regio. Een Turkse hijab is in de regel wat uitbundiger dan de Marokkaanse variant. Glanzende stoffen, felle kleuren of uitbundige prints zijn geen uitzondering. Vaak wordt de hijab gedragen over een onderkapje.
Nederland — Volendam Klederdracht Dichter bij huis, in Nederland, worden bussen vol toeristen naar Volendam gereden om de Volendamse klederdracht te bewonderen. Het kopstuk van deze dracht is de kanten hul, gemaakt van geborduurde tule met kanten wieken. De productie van de hul, met karakteristieke opstaande punten, is erg arbeidsintensief, want alles wordt met de (Volendamse) hand gemaakt.
Spanje — Spaanse knoop In Spanje worden vrouwen met hoofddoeken regelmatig nagekeken op straat. Niet gek, want de achterkant van hun hoofddoek is vaak kunstig vastgezet als een ‘wrap’. Door de doek te wikkelen met hun eigen haar of een onderdoek en daar een knoop in te leggen, ontstaan prachtige en kleurrijke creaties.
Eén wereld, ontelbare doeken
Zo draag je een hoofddoek
38° 18’ 4’ N, 23° 44’ 28’ E 30° 56’ 0’ N, 8° 24’ 0’ W
20° 14’ 0’ N, 55° 58’ 0’ E
20° 14’ 0’ N, 55° 58’ 0’ E
20° 14’ 0’ N, 55° 58’ 0’ E
2° 0’ 0’ S, 118° 0’ 0’ E
30° 56’ 0’ N, 8° 24’ 0’ W 21° 7’ 32’ N, 78° 18’ 38’ E
Malawi — Huwelijkse staat Landen in Centraal- en Midden-Afrika kennen veelkleurige, felle doeken, vaak met typisch Afrikaanse prints. In een land als Malawi worden deze gekleurde doeken gebruikt als hoofddoek, maar ook als rok en draagdoek. Typisch is de manier waarop vrouwen deze doeken draperen. Ook kun je aan de knoop in de hoofddoek zien of een vrouw getrouwd is of niet.
116
Bonaire (Nederlandse Antillen) — Feestelijk Bij folkloristische feesten wordt teruggegrepen op de klederdrachten van weleer. Vrouwen droegen vroeger een lensu (di mara kabés), een hoofddoek met frisse kleuren, geplooid tot een bonnet met een strik van achteren. Bij feestelijke gelegenheden draagt men de pèchi, een fraai geborduurde hoofddoek op kunstige wijze in vaste vorm gevouwen.
Egypte — Religie Egypte werd gedragen en waarmee ze hun goddelijkheid wilden tonen. Het dragen ervan was ook enkel voorbehouden aan farao’s. Tegenwoordig dragen de Egyptische vrouwen, moslim of kopt, een hoofddoek als ze de straat op gaan. Naast de hoofddoek, zie je hier ook veel sluiers in het straatbeeld.
Armenië — Armeens-orthodox Symbool Ark van Noach Volgens orthodox-christelijke gewoonte dragen priesters, bisschoppen en patriarchen een hoofddeksel in de kerk. De puntige hoofdbedekking met sleep die de geestelijken van de Armeens-orthodoxe kerk dragen, staat symbool voor de berg Ararat, waar de Ark van Noach geland zou zijn.
Israël — Pruik Sjeitel is het Jiddische woord voor pruik, waarmee religieuze joodse vrouwen hun hoofd vaak bedekken na hun huwelijk. Dat kan met een sjaal of een hoofddoekje, maar de meeste kiezen voor een sjeitel. Een sjeitel kan van synthetisch materiaal gemaakt zijn, of van echt haar. Zelfs afgeknipt eigen hoofdhaar kan worden gebruikt!
pagina 117
Indonesië — Huwelijkse hoofdtooi Voor de overwegend islamitische bevolking van het Indonesische eiland Java zijn hoofddoeken een vertrouwd gezicht. Echt uitpakken doen vrouwen voor hun huwelijk: een huwelijkse hoofdtooi wordt laagje voor laagje opgebouwd, wat uren kan duren. Bovendien worden er echte bloemen gebruikt.
Griekenland Grieks-orthodox — Kachelpijp ‘Gewone’ mannen moeten hun hoofddeksel afzetten in de kerk, maar de monniken van de Grieks-orthodoxe kerk mogen hun scopia ophouden. Zelf noemen ze deze zwarte opstaande hoofdbedekking soms grappend ‘kachelpijp’.
India – Sikhs — Tulband Voor Sikhs is hun tulband onderdeel van hun religieuze en etnische identiteit. Om in harmonie met de natuur te zijn knippen Sikhs hun haar niet. De tulband, die vijf meter lang en één meter breed is, wordt zes keer met een draaiende beweging over het hoofd gebonden en bedekt het ongeknipte haar. De tulband geeft aan dat de Sikh leeft volgens de wetten van God.
Draagsters en niet draagsters over hun keuze Youssra Benaya (22) Studente Communicatiewetenschap Draagt geen hoofddoek
Liefde voor God “Iets houdt me tegen om een hoofddoek te dragen: het is voor altijd en neemt veel veranderingen met zich mee. Het gaat om een complete levensstijl, die ik nog niet volledig kan naleven. Ik draag bijvoorbeeld graag make up. Hierdoor ben ik nog geen ‘ideale moslim’, een hoofddoek voelt als de laatste stap. Ik werk er naar toe, maar het is een proces waarin ik nog groei.”
118
Hasna Malouk (36) Huisvrouw Draagt wel een hoofddoek
Nooit meer af “Ik liep al jaren met het idee rond. Zoiets beslis je namelijk niet van de één op de andere dag. Op een ochtend, nu vijf jaar geleden, werd ik wakker en dacht: vanaf vandaag ga ik een hoofddoek dragen. Ik was er voor de volle honderd procent klaar voor en zal hem ook nooit meer afdoen.”
119
Melika El Massoudi (31) Studente Industrieel Ontwerpen Draagt geen hoofddoek meer
Beperkt “Toen ik er op mijn drieëntwintigste bewust voor koos een hoofddoek te dragen, was mijn familie blij verrast. Ik voelde me er prettig bij: dichter bij Allah. Helaas waren de reacties op de universiteit minder positief en zelfs solliciteren ging niet meer zo makkelijk als voorheen. Ik voelde me beperkt door mijn hoofddoek en besloot na vier jaar om hem af te doen. Ooit wil ik ‘m wel weer dragen, inchAllah.”
120
Loubna Zarrou (32) IT Auditor, Trainster en Coach Draagt wel een hoofddoek
Hét moment “Het moment dat ik besloot een hoofddoek te dragen herinner ik mij nog goed. Het was november 2001 en twee weken voor de ramadan. Mijn baas vroeg mij uit interesse waarom ik geen hoofddoek droeg. Ik beantwoordde zijn vraag, maar de vraag liet me niet los. De hele weg naar huis hield het me bezig. Toen ik de sleutel in de deur stak, wist ik het zeker: ik ga een hoofddoek dragen.”
121
Meryem El Basri (22) Studente Master Business Administration Draagt geen hoofddoek meer
Onderdeel identiteit “Het is een eer dat je een hoofddoek mag dragen, maar er is ook moed voor nodig. Op de middelbare school paste het bij mijn identiteit: ik wilde laten zien dat niet alles om uiterlijk draait. In mijn omgeving vonden ze dat best cool. Ik deed mijn hoofddoek af toen ik merkte dat hij niet meer onderdeel was van mijn identiteit, ik had er geen gevoel meer bij en dat vond ik zonde. Ik merkte ook dat mijn hoofddoek me kon tegenwerken in deze maatschappij. Maar ik ben er nog altijd van overtuigd dat het kan.”
122
Soraya Williams (27) Studente MBO Allround Laborant Draagt geen hoofddoek
Gewoon een kledingstuk “Ik kies ervoor om geen hoofddoek te dragen, omdat het niet aansluit bij de keuzes die ik maak in mijn leven. Door mijn ouders ben ik hierin vrijgelaten, want geloof mag je niet opgedrongen worden. Een hoofddoek is gewoon een kledingstuk en iedereen bepaalt zelf zijn of haar kledingkeuze. Daar kan een ander niet over oordelen.”
123
Moslima NL Laura Mora (22) Studente Master Gender Studies Draagt wel een hoofddoek
124
Eyeopener “Toen ik me ging verdiepen in de Islam, was dat een eyeopener. Ik kwam erachter dat dit geloof bij mij past. Moslim worden is een proces en het was niet altijd makkelijk als Nederlands meisje. Eind 2009 besloot ik een hoofddoek te dragen. Vooral mijn ouders vonden het moeilijk, bang voor de reacties uit de maatschappij. Maar het kon niet anders: het geloof zit in mijn hart en daar hoort de hoofddoek bij.”
Beeld IKON Documentaire ‘Ik en Mijn Moeder’
Landelijk Platform Nieuwe Moslims Laura Mora heeft samen met andere bekeerlingen een platform opgericht om ‘nieuwe moslims’ te begeleiden. “We vinden het belangrijk dat een bekeerling zijn/haar weg vindt binnen de Islam. Ook benadrukken we dat je moslim en Nederlander tegelijk kunt zijn: je Nederlandse identiteit moet je blijven koesteren.” facebook.com/ nieuwemoslims
125
127
Renee
‘Super mooie foto’s Boutaïna!!! Iets om heel trots op te zijn :) !’
Sissi
‘Het werd eens tijd dat er naar de schoonheid van een hijab wordt gekeken (en uiteraard naar degene die het draagt). Wij dragen geen sjaal met als reden dat mannen daardoor minder naar ons kijken als ‘vrouw’... wij dragen het zodat wij onze identiteit als Moslima naar voren brengen. Zo onderscheiden wij ons en zo leren we ook zelfrespect. But, anyhow...to make a long story short: Wallahi ntoema li tberkallah 3likom wa lay hfadkom wa nawar triqkom!
Eliza
LINDA. is in huize Bernauer gearriveerd. Had de link naar de tentoonstelling naar m’n mams gestuurd. Ze is altijd van mening geweest dat vrouwen hun hoofddoek alleen gedwongen dragen. Maar wil nu graag met mij naar de tentoonstelling in Utrecht. Hahaha”. Mooie dame, dankjewel.’
Abdo
‘Hi Boutaïna, Lees (blader meer van achter naar voren) zo juist de LINDA. van oktober. Jaja ik weet het ik ben een man. Maar wel een creatieve met open vrije geest. En lees veel modebladen. Wou je complimenteren met de beeldschone hoofddoeken reportage.’
Senna
‘Mag je zeker trots op zijn!!! Tbarklah 3lieha’
Ivanka
‘Snap ik....xx’
Pieter
‘Het doet mij ergens enorm denken aan Sophie van der Stap haar boek ‘Meisje met de 9 pruiken’. Ik verwacht dat jij het net tot zo’n succes gaat brengen als Sophie. Toen je bij mij op school zat wist ik gek genoeg bijna zeker dat jij de hoofddoek ooit tot een trendy mode-item zou gaan maken. En wat blijkt... je staat aan het begin van iets heel moois en groots waar je trots op mag zijn!’
Ibetihal
‘Super trots op mijn zus!’
Edwin
‘Ik zie er naar uit de originele prints van de foto’s in Centraal Museum Utrecht te presenteren. Heel bijzonder dat we zijn benaderd een bijdrage te mogen leveren aan dit project dat naar mijn mening een krachtig positief en evocatief tegenbeeld biedt tot datgene wat vanuit diverse hoeken van onze samenleving negatief wordt weggezet.’
Nasrdin
‘Ik zeg: B for PRESIDENT. Prachtig gewoon. Masha allah.’
Ehtimaad
‘Masha Allah! Eindelijk eens positief media aandacht voor de hoofddoek. Dank Boutaïna, dank LINDA.!’
Goed om te horen Reacties op facebook en in mails na voorpublicatie in LINDA. Het onderwerp leeft.
Sarah
Tanja
128 Jacqueline
‘Super boek lijkt me leuk om te lezen!’
Barbera
Michiel
129
Yasmina
WOOOOOOOOOOOOOW
Laura
‘Begin 2007 heb ik voor de islam gekozen en eind 2009 heb ik de stap genomen om een hoofddoek te dragen. Helaas moest ik door alle maatschappelijke controversie hiervoor wel een andere baan nemen, op kamers gaan wonen en mijn ouders onbedoeld kwetsen. Dit laatste was vooral heel moeilijk.’
Bedrijf Y
“Mijn probleem ligt erbij dat wij geen campagne voeren op diversity. Doen het wel, maar vinden het niet slim ons daarop te profileren. Dus goed initiatief, maar intern niet gedragen”
Marc
Dit is een uitstekende manier om te komen tot begrip en verdere acceptatie.
Willem
De vraag die mij als telecommer fascineert. Stoort een hoofddoekje in bellen? Moet immers telefoon aan je oor zetten...
Pieter
Ik vind de manier waarop je mensen in beeld brengt echt prachtig: heel mooi. Wat mij betreft kunst. Een initiatief van waarde
Wat ziet dat er schitterend uit!
Een mooi onderwerp en dito missie.
Ilham
‘Leuk initiatief!!! Mooi dat ze jou (Boutaïna) hiervoor gekozen hebben. Heb jou altijd mooi (masha Allah) gevonden :) Succes met alles!’
IENIMIENI
‘MOOI BOEK .....’
Shinelva
‘Prachtig! De hoofddoek heeft in elke cultuur wel een plek (of gehad) in verschillende vormen en met verschillende betekenissen. Soms was het gewoon een trend. De foto’s laten een mooie vrouw zien! Ik zou graag het boek winnen zodat ik het kan gebruiken voor mijn studie Algemene cultuurwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam.’
‘Wat een prachtige vrouw...I would die for a couple of those eyes!
‘De hoofddoek is een prachtige verschijning, het is vrouwelijk en met diepgang.’
Eline
‘Ik vind een mooie hoofddoek beter staan dan een slecht kapsel! Een vriendin van mij heeft altijd de meest prachtige hoofddoeken om’ Mina
Iris
Souad
Baghdadi
Stylehunters.nl
Maryam
Samir
Frank
Yolanda
‘Wat jammer van de hoofddoeken, net zo lelijk in het straatbeeld als leggings en tuinpakken.’
Prachtig initiatief, actueel, noodzakelijk en kansrijk. Complimenten!
Heb de foto’s en teksten in het vliegtuig door zitten nemen. Werkelijk prachtig!
Bedrijf Z
“De voorpublicatie ziet er prachtig uit. Het thema past binnen onze missie, maar niet binnen ons sponsoringbeleid. Daarom maken wij geen gebruik van uw aanbod voor een partnership.
Aletta
‘Ik draag mijn hoofddoek sinds de zomer... en Alhamdoulilaah ik ben er zo blij mee dat ik deze keuze heb gemaakt.’
‘Wij voorspellen een nieuwe trend in fashionland: de hoofddoek’
Ik draag al jaren een hoofddoek en voel me er prima bij, alhamdulillah!
Bedrijf x
“Ik vind het een prachtig initiatief, maar vind tegelijkertijd dat wij ons hier (nog niet) aan kunnen verbinden. Als CEO ben ik daar niet trots op.
Siham
‘Dit is echt heel mooi. Maar goed, Boutaïna is dan ook een mooie vrouw, masha’Allah’.
Joany
‘Het doet me goed om dit soort initiatieven te zien, ik denk niet dat ‘de Nederlanders’ per definitie iets tegen de hoofddoek hebben maar onwetendheid maakt dat het nog steeds zo’n beladen onderwerp is.’’
‘Prachtig!! Mashallah’
‘Prachtige dame Masha’Aallah!’
Ton
‘Gefeliciteerd Jan Knaap Sander en Olivier met de soft launch van Hoofdboek.’
Sissie
‘Wat een leuk initiatief en originele manier van mediagebruik om die negatieve beeldvorming van “hoofddoek” te doorbreken! (Persoonlijk klinkt hoofdsjaal veel beter in mijn oren. Theedoek, handdoek... Top van Linda (de Mol) om de artistieke kant van een hoofdsjaal te willen tonen...we’re not just wearing scarfs you know ;)’
‘Erg Mooi. Superleuk initiatief!’
‘Gewoon héél mooi en actueel :)’
Goed om te horen Kijk voor meer reacties op facebook.com/hethoofdboek
Straatinterviews Waarom een hoofddoek?
Eén dag op straat. Twintig moslima’s benaderd. Dertien vrouwen vertellen over hun hoofddoek. Eén ding gemeen: de bewuste keuze. — — “In Nederland is duidelijk te zien dat veel meisjes met een islamitische achtergrond een dubbele cultuur hebben. Vaak dragen zij een hoofddoek, maar tegelijk moderne kleren en make-up”
“Op mijn dertiende was het dragen van een hoofddoek een trend onder Marokkaanse meisjes. We deden hem samen om. Later besefte ik dat het geen spelletje is.”
“Tijdens een bezoek aan de moskee besefte ik hoe mooi het is als mensen hun geloof naleven. Vanaf die dag, nu drie jaar geleden, draag ik een hoofddoek.”
Medine Aksoy (28)
Beroep huismoeder Aantal hoofddoeken <100 Betekenis gevoel
Selma Belfqin (21)
Beroep eigenaresse Boutique Selma Aantal hoofddoeken 175 Betekenis puurheid
“De sjaals zijn mijn body language. Ieder model heeft zijn eigen betekenis. De roos die ik vandaag in mijn haar draag staat voor liefde.”
“Ik droeg mijn hoofddoek zonder regelmaat. Dat voelde niet goed. Uiteindelijk heb ik de beslissing genomen altijd een hoofddoek te dragen.”
Muserref Yamali (42)
Beroep buschauffeuse Aantal hoofddoeken 20 Betekenis mijn keuze
tekst Sanne Buur
“De keuze om een hoofddoek te dragen was aan mijzelf. Ik koos ervoor om dat wel te doen. Het geeft mij een prettig gevoel.”
fotografie Sander Stoepker
Esra Karatas (16)
Beroep studente 4VWO Aantal hoofddoeken 30 Betekenis geloof
“Na een vakantie in Marokko maakte ik een nieuwe start op het HBO. Mét hoofddoek. Ik voelde mij veiliger, zelfverzekerder en meer gefocust op mijn geloof.”
Mildred del Prado (61)
Hanane El Khayami (19)
Beroep Oncoloog verpleegkundige Aantal hoofddoeken 500 Betekenis positiviteit
Beroep studente Engels Aantal hoofddoeken 30 Betekenis zelfverzekerdheid
131
Straatinterviews Waarom een hoofddoek?
“Mijn ouders leerden mij: wanneer een vrouw trouwt, draagt zij een hoofddoek. Niet omdat je niet mooi mag zijn, maar omdat je dan met respect wordt behandeld.”
“Ik droeg mijn hoofddoek stiekem. Mijn moeder vond me te jong, maar iets in mij wilde het heel graag. Toen ze erachter kwam wist zij ook; het is onmogelijk hem weer af te doen.”
“Voor mij is het dragen van een hoofddoek naast een uiting van mijn geloof vooral gemakkelijk. Wanneer ik hem ’s ochtends om doe, zie ik er verzorgd uit.”
“Het dragen van een hoofddoek werd mij opgedragen door mijn man. Vroeger had ik daar moeite mee, vandaag de dag niet meer.”
Hager Attia (19)
Beroep studente boekhouding Aantal hoofddoeken100 Betekenis mijn leven
Khadija Bablah-Ouarrich (65)
Beroep huisvrouw Aantal hoofddoeken 200 Betekenis bedekken van de vrouw
“Vandaag is de eerste dag dat ik een hoofddoek draag. Ik ben de enige in mijn familie. Het is een keuze die ik heb gemaakt vanuit mijn hart”
“Mijn vader heeft me altijd willen zien in een hoofddoek. Na zijn overlijden heb ik besloten er een te dragen. In memory of.”
Amina Mohammed (34)
Beroep huisvrouw Aantal hoofddoeken 30 Betekenis geloof en gemak
“Op mijn negentiende vond ik dat ik er klaar voor was. Ik wilde mij verder verdiepen in de godsdienst. Het dragen van een hoofddoek was de volgende, logische stap.” Acha Snaici (67)
Beroep huisvrouw Aantal hoofddoeken 20 Betekenis mijn man en mijn geloof
Fatiha Abdelmoula (31)
Ouafa Chemlali (19)
Hanan Elhakimi (26)
Beroep inkomensconsulente Aantal hoofddoeken 10 Betekenis persoonlijkheid
Beroep eerste verkoopster Aantal hoofddoeken 1 Betekenis liefde
Beroep huismoeder Aantal hoofddoeken 20 Betekenis verdieping
132
133
Kunst Het meisje met de parel Johannes Vermeer (1666)
134
Kunst 2.0 De Moslima van Vermeer Johannes Hogebrink (2009)
pagina 135
3 9 De wereld achter de hoofddoek
Trots
%
93% draagt de hoofddoek met trots. 87% geeft aan nooit te twijfelen over het dragen van een hoofddoek. Moslima’s die geen hoofddoek dragen doen dat om hun kans te vergroten op de arbeidsmarkt (41%), omdat ze zich prettiger voelen zonder (31%) en vanwege discriminatie (19%).
136
Bron Nationaal Hoofddoek Onderzoek Motivaction
“Deze draag ik liever als sjaal dan als hoofddoek”
“Like an Egyptian”
“Dit soort hoofddoeken wordt gedragen door krachtige vrouwen. Een vrouw zoals ik ook wil worden. De presentatrices van Al Jazeera dragen deze ook”
“Een hoofddoek verbergt mijn gemakzucht. Ik kam mijn haar niet meer dagelijks. Volgens mijn kapper is dat juist goed”
“Ik heb hier de gaten in gedragen”
“Jezus, wat moet ik over deze hoofddoek zeggen..”
“Ik draag altijd een onderdoek onder een hoofddoek”
“Gekocht in mijn dorp. Veghel”
“Nederlandse meiden lopen graag in dezelfde kleren rond. Voor moslima’s met hoofddoeken geldt hetzelfde. We zijn niet zo creatief hier”
“Gewoon mooi”
“In huis doe ik eigenlijk nooit meteen mijn hoofddoek af. Ook niet als ik alleen thuis ben”
“Iedereen met wie je niet kan trouwen mag je zonder hoofddoek zien. Vader, broers, ooms, neefjes. De maharram noemen we dat”
“De helft van mijn hoofddoeken dank ik aan mijn moeder”
“Ik koop mijn hoofddoeken doorgaans in Nederlandse winkels. Turkse en Marokkaanse winkels heb je wel in Brabant, maar die verkopen groente en fruit, geen hoofdddoeken”
“Een hoofddoek heb ik in een half minuutje om. Scheelt de dagelijkse hairdo”
“Op weg naar tweede shoot van het Hoofdboek. OV-jaarkaart haperde. Buschauffeur moeilijk te verstaan. Wat zegt u? Chauffeur: ‘Volgens mij zit je hoofddoek te strak’. Voor het eerst voelde ik me onheus bejegend”
“De lievelingskleur van mijn oma”
“Eén keer vergeten mijn hoofddoek om te doen. Mijn oma lag in het ziekenhuis, had niet lang meer te leven. Familie bij elkaar. Net allemaal bloed gedoneerd. Als tegenprestatie en dank voor de goede zorg. Zo gaat dat daar in Marokko. Misschien dat het daarom niemand opviel. Man van mijn nichtje zat erbij. Toen ik het in de gaten kreeg, begon ik spontaan te huilen”
“Een leven zonder hoofddoek kan ik me niet meer voorstellen”
Boutaïna Gallery gelimiteerde oplage originele afdruk
Bestel online hoofdboek.com
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
Eén tot en met honderd
O Onderzoek door Motivaction
Nationaal Hoofddoek Onderzoek Beeldvorming strookt niet met realiteit
tekst Brenda Stoter Boscolo
153
Onderzoek facts
Onderzoek facts
46%
heeft haar eerste hoofddoek nog.
154
155
Onderzoek facts
Draagsters van een hoofddoek zijn blij met de resultaten van het Nationaal Hoofddoek Onderzoek, uitgevoerd door Motivaction. Maar er is ook verontwaardiging over de uitkomsten. Het beeld dat de Nederlanders hebben van de hoofddoek en hun draagsters staat namelijk mijlenver van de realiteit. “Nederlanders kunnen nu nooit meer zeggen dat ze die realiteit niet kenden’’, zei een hoofddoek dragende moslima desgevraagd.
Onderzoek 5 misverstanden Aangetoond met representatief en onafhankelijk onderzoek door Motivaction 1 — Alle moslima’s moeten een hoofddoek dragen Niet alle, maar slechts 6 op de 10 Nederlandse moslima’s (59 procent) in de leeftijd van 15-35 jaar draagt een hoofddoek. Dat zijn ongeveer 80.000 vrouwen.
2 — Meisjes beginnen gemiddeld op hun 13e met een hoofddoek Niet waar. De gemiddelde leeftijd waarop de moslima besluit met een hoofddoek door het leven te gaan is 19 jaar. Slechts 16 procent van de moslima’s is een hoofddoek gaan dragen op haar 13e of 14e.
3 — Moslima’s dragen de hoofddoek niet uit vrije wil De hoofddoek maakt onderdeel uit van de (religieuze) identiteit van de draagster. Nagenoeg alle geïnterviewde vrouwen (93 procent) geven aan de hoofddoek met trots te dragen.
4 — De hoofddoek wordt uit nederigheid gedragen De hoofddoek maakt onderdeel uit van de (religieuze) identiteit van de draagster. Nagenoeg alle geïnterviewde vrouwen (93 Procent) geven aan de hoofddoek met trots te dragen.
5 — De hoofddoek is er om aantrekkelijkheid te verbergen Niet waar. 88 procent van de ondervraagde moslima’s geeft aan een hoofddoek best aantrekkelijk te vinden. Slechts 15 procent draagt een hoofddoek om haar aantrekkelijkheid te verbergen.
Nederland intolerant
Jeugd begripvoller dan politiek
De nu 26-jarige Samira startte op haar 19e met het dragen van een hoofddoek. Het was een weloverwogen besluit. Diep van binnen voelde zij dat ze er klaar voor was. En velen met haar, blijkt uit het onderzoek van Motivaction. Van de vrouwen die nu geen hoofddoek dragen (41 procent) verwacht 18 procent dit in de toekomst zeker te gaan doen en 60 procent misschien. Het wachten is op het juiste moment. Sommige moslima’s zijn ontvankelijk voor de negatieve publieke opinie. 85 procent van de ondervraagde moslima’s is niet blij met de houding van de politiek ten aanzien van de hoofddoek. Uit het onderzoek blijkt daarnaast dat 8 procent van de Nederlanders voorstander is van een hoofddoekenbelasting. 22 procent van de ondervraagde Nederlanders vindt zelfs dat het dragen van een hoofddoek verboden moet worden. Beangstigend, noemt de 26-jarige Samira deze conclusie. “Moslima’s weten dat veel Nederlanders afkeurend staan tegenover het dragen van een hoofddoek. Het gevolg hiervan is dat ze zich in de steek gelaten voelen door de maatschappij. En dus zoeken ze iets wat hen nooit in de steek zal laten, namelijk het geloof.” Dat
156
157
Onderzoek het dragen van een stukje stof tot zoveel protest leidt, vinden de vrouwen van Turkse en Marokkaanse afkomst eng. Het zegt volgens hen iets over de intolerantie van de Nederlander. Samira: “Misschien ga ik een hoofddoek dragen als ik ooit trouw en kinderen krijg. Momenteel sta ik nog niet sterk genoeg in mijn schoenen. Als het wat meer geaccepteerd zou zijn, had ik het misschien allang gedaan.” 33 procent van de Nederlandse bevolking vindt dat we toleranter moeten zijn ten aanzien van het dragen van een hoofddoek. Bij jongeren ligt dat percentage hoger. De 23-jarige Nederlandse Anna is het hiermee eens. Tijdens haar opleiding aan InHolland in RotterdamZuid leerde ze veel moslima’s kennen. Naast haar studie gingen ze ook samen op stap. “In het begin had ik een ander beeld van meisjes die een hoofddoek droegen. Omdat ik zelf uit een dorp kom, kende ik alleen de negatieve verhalen die via het nieuws verspreid werden. Hierdoor dacht ik dat ze onderdrukt werden en dat ze van hun vader een hoofddoek op moesten. Door mijn opleiding in de grote stad hoorde ik de andere kant van het verhaal. Ergens schaam ik me er een beetje voor dat ik toen zo dacht. Nu zou ik dat nooit meer doen.”
“4 van de 10 moslima’s in de leeftijd 15-35 draagt geen hoofddoek”
Moslima’s zijn op de hoogte van het (onterechte) beeld dat over hen bestaat. Toch denken velen dat naarmate de jaren verstrijken er onder de jongeren steeds meer saamhorigheid ontstaat. De 21-jarige Nadia is van mening dat dit in de grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam steeds meer tot uiting komt. “In de stad leven bevolkingsgroepen steeds meer samen. Moslima’s gaan naar school, halen hun diploma en vinden uiteindelijk een baan. In deze levensfases komen ze in contact met verschillende mensen. Jaren geleden was dat anders, toen leefden verschillende groepen meer gescheiden. Tijden veranderen.” Toch maken ook deze jonge moslima’s zich zorgen om de toekomst. In de samenleving gaat de jeugd steeds meer met elkaar om, terwijl in de politiek de discussie over hoofddoeken, moslims en de islam steeds heftiger wordt. Een duidelijk contrast.
HOOFDDOEK EN HET GEZIN
“Mijn vader wil niet dat ik een hoofddoek draag” In sommige gezinnen wordt het gestimuleerd geen hoofddoek te dragen. In andere gezinnen draagt de ene zus er wel een en de andere niet. En wanneer de moeder een hoofddoek draagt, wordt niet automatisch verwacht dat de dochter dat ook doet.
Onderzoek Sema, 26 jaar: “Toen ik een jaar of 8 was, droeg ik een hoofddoek omdat mijn vriendinnen er ook een droegen. In mijn korte broek voetbalde ik samen met de jongens. Ik heb het anderhalf jaar volgehouden. Op een dag besloot ik dat het niet mijn ding was.” Van de geïnterviewde hoofddoekdraagsters geeft 98 procent aan dat hun moeder ook een hoofddoek draagt. Zo moeder, zo dochter, zou je denken. Toch gaat dit niet op. Bij de niet-draagsters heeft 56 procent van de moeders namelijk wel een hoofddoek op. Het is dus geen automatisme dat een dochter het gebruik van haar moeder overneemt. Ook is het in een gezin met meerdere dochters geen voorwaarde dat wanneer één moslima een hoofddoek draagt, haar zussen automatisch haar voorbeeld opvolgen. In meer dan de helft van de gezinnen (53 procent) draagt geen enkele zus (29 procent) of niet alle zussen (24 procent) een hoofddoek. Als de hoofddoek een symbool van onderdrukking zou zijn, zouden alle vrouwelijke gezinsleden een hoofddoek moeten dragen. Dit is niet het geval. In sommige gezinnen wordt het juist gestimuleerd om zonder hoofddoek door het leven te gaan, zoals bij de 28-jarige Marokkaanse Mariam. “Op mijn 17de besloot ik een hoofddoek te dragen. Mijn ouders waren hier niet blij mee, hoewel mijn moeder er zelf ook eentje droeg. In die tijd werkte ik bij mijn vader in de stomerij. Omdat hij veel Nederlandse klanten had, vroeg hij of ik mijn hoofddoek anders kon dragen. Naar achteren in plaats van naar voren. Hij was bang dat zijn klanten anders een verkeerd beeld zouden krijgen, of dat ze me niet serieus zouden nemen. Ook mijn moeder voorzag problemen rondom het dragen van een hoofddoek. Ze was bang dat ik nooit een goede baan zou vinden als ik hem ophield. Het afmaken van mijn opleiding en een goede carrière vonden zij erg belangrijk. Vaak gaven ze aan dat ze wilden dat ik het beter zou krijgen dan zij. Een hoofddoek zou hierbij in de weg kunnen zitten. Desondanks heb ik hem altijd opgehouden. De hoofddoek hoort bij mij.” Mariam snapt het punt van haar ouders, maar besloot de hoofddoek toch te dragen. De zorgen van haar ouders bleken echter gegrond. Mariam geeft aan af en toe anders behandeld te worden dan vrouwen zonder hoofddoek. Zo denken mensen vaak dat ze de Nederlandse taal niet goed beheerst, dat ze onderdrukt wordt en dat ze niet voor zichzelf opkomt. Onterecht, want Mariam ziet zichzelf als een sterke, onafhankelijke Nederlands-Marokkaanse moslima die zich door niemand laat onderdrukken.
HOOFDDOEK EN ARBEIDSMARKT
“Ik kreeg direct een afwijzing”
Een hoofddoek dragen zorgt vaak voor problemen wanneer een moslima zich op de arbeidsmarkt begeeft. Vaak geven zij aan geen passende baan te kunnen vinden, beledigende opmerkingen naar hun hoofd geslingerd te krijgen en niet serieus genomen te worden. Uit het onderzoek blijkt dat 41 procent van de draagsters hun hoofddoekje weer afdoet. De reden daarvoor is dat ze hun kansen op een baan willen vergroten. Van
158
alle vrouwen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond die momenteel geen hoofddoek dragen, heeft 18 procent dat ooit wel gedaan. Ook deed 19 procent van de geïnterviewde moslima’s hun hoofddoek af om niet meer gediscrimineerd te worden en zei 11 procent de hoofddoek vaarwel om in het algemeen met meer respect behandeld te worden. De hoofddoek wordt door bedrijven vaak als iets negatiefs gezien, wat bij moslima’s veel teleurstelling en verontwaardiging oproept. Een veelgehoorde opmerking: “Mijn hoofddoek zegt toch niets over mijn kwaliteiten?” Helaas blijkt dat discriminatie ten opzichte van de hoofddoek nog steeds bestaat, zoals blijkt uit het verhaal van Samira. “Toen ik een baan zocht als lerares, kreeg ik tijdens sollicitaties vaak de vraag of ik bereid was om mijn hoofddoek af te doen. Dit gebeurde niet één, maar meerdere keren. Natuurlijk doe ik mijn hoofddoek niet af. Als ik dat zou doen, zou er nooit wat veranderen aan het beeld dat bedrijven en instellingen hebben over vrouwen met een hoofddoek. Een hoofddoek maakt je niet minder dan iemand zonder hoofddoek. Ik spreek perfect Nederlands en ben een goede lerares, al zeg ik het zelf. Ik heb mijn opleiding zelfs cum laude afgerond. Gelukkig kreeg ik na verschillende afwijzingen uiteindelijk toch een baan op een christelijke school, maar nog steeds merk ik dat sommige collega’s liever zien dat ik mijn doekje af doe. Dat gaat nooit gebeuren. Het is een onderdeel van wie ik ben.” Het overgrote deel van de moslima’s denkt dat een bedrijf of instelling liever geen vrouwen met een hoofddoek in dienst heeft, in totaal 62 procent. Het percentage Nederlandse leeftijdsgenoten dat denkt dat dit zo is, ligt met 78 procent nog hoger. Bij alle ondervraagden wordt hier een gevoelige snaar geraakt. Nog steeds zijn er veel bedrijven die de hoofddoek liever zien gaan dan komen: van de Nederlandse ondervraagden vindt 24 procent dat het in ieder beroep mogelijk moet zijn om een hoofddoek te dragen. Aanzienlijk minder dan moslima’s: 85 procent van hen vindt namelijk dat het in ieder beroep mogelijk moet zijn om een hoofddoek te dragen. In het Nationaal Hoofdboek Onderzoek van Motivaction wordt aangegeven dat een duidelijk beleid van scholen, instellingen en bedrijven met betrekking tot de hoofddoek een goede oplossing kan zijn. Dat voorkomt een hoop gedoe achteraf. Nu is het altijd gissen naar de reden van afwijzing, hoor ik vaak tijdens gesprekken met moslima’s. Bedrijven geven het niet toe of vragen hen beleefd of de hoofddoek toch niet af kan. Wanneer het antwoord nee is, ligt een afwijzing op de loer. “Ooit had ik een telefonische sollicitatie waarin het bedrijf aangaf enorm enthousiast te zijn over mijn CV”, zegt een 26-jarige draagster die natuurkunde heeft gestudeerd. “Toen ik eenmaal op gesprek kwam, schrokken ze duidelijk van mijn hoofddoek. Ik kreeg direct een afwijzing.” De jonge vrouw vond de gang van zaken oneerlijk en respectloos. Het demotiveerde haar om bij andere respectabele bedrijven te solliciteren. Bovendien vragen veel meiden zich af waarom het wel gerechtvaardigd is om een pet of een hoed te dragen. Natuurlijk snappen zij wel dat het gaat om het uitdragen van een geloof, maar dat is het dragen van een kruisje
volgens hen ook. “Een duidelijker beleid neemt de onzekerheid een beetje weg”, vindt Samira. “Ik sta daar voor honderd procent achter.” Nederlanders vinden dat het in beroepen als schoonmaakster (84 procent), radiopresentatrice (82 procent), supermarktcaissière (70 procent), buschauffeur (58 procent) en verpleegster (54 procent) wel toegestaan is om een hoofddoek te dragen. De reacties van geïnterviewde moslima’s hierop logen er niet om. De vrouwen die ik de resultaten voorlegde, maakten kritische opmerkingen over deze uitkomsten. “Een moslima met hoofddoek die graag wil presenteren, mag dat dus alleen doen als ze niet gezien wordt?” vroegen ze zich af. Bovendien schoten de geopperde banen zoals schoonmaakster en caissière hen in het verkeerde keelgat. De vrouwen met een Turkse en Marokkaanse achtergrond vonden het stereotyperend. “Verschrikkelijk, het lijkt alsof hoofddoekdragers alleen lager betaalde baantjes mogen hebben”, zegt Fatma over de mening van de Nederlandse bevolking. “Over representatieve functies hoor je ze niet.” Uit de uitkomsten van Nationaal Hoofdboek Onderzoek die in het Hoofdboek gepresenteerd worden, lijkt naar voren te komen dat Nederlanders nog steeds moeite hebben om hoofddoekdraagsters in representatieve en goedbetaalde functies te zien. En dat terwijl moslima’s steeds hoger op de sociale ladder klimmen, vooral vergeleken met eerdere generaties. Een hoofddoek op de universiteit of hogeschool is geen probleem. Een echt probleem ontstaat pas wanneer ze een baan op hun niveau willen, wat de emancipatie en de acceptatie van de hoofddoekdraagsters behoorlijk in de weg staat. Zij voelen de negativiteit rondom de hoofddoek.
“22% van de Nederlanders vindt dat het dragen van een hoofddoek verboden moet worden”
Opvallend is ook dat 44 procent van de Nederlandse leeftijdsgenoten het niet gepast vindt als een chirurg een hoofddoek draagt. Erg bijzonder, vooral wanneer je bedenkt dat een chirurg altijd onherkenbaar achter de operatietafel staat. Verpleegster bleek, volgens de Nederlanders, wel een gepast beroep voor iemand met een hoofddoek. Het lijkt erop dat Nederlanders de hoofddoek in beroepen met meer status minder accepteren dan wanneer het om lagere functies gaat. “En dat terwijl meisjes met hoofddoeken vaak extra geschikt zijn voor beroepen zoals ambtenaar en chirurg. Het zijn meestal hardwerkende vrouwen die bijna niet uitgaan, niet drinken en niet roken, goed hun best doen op school en hun baan serieus nemen”, vinden Sema en Fatma. De vrouwen geven aan vaak te merken dat een stereotiep beeld over de hoofddoek hen belemmert.
159
Onderzoek facts
Onderzoek facts
160
161
Onderzoek Het beeld van de moslimvrouw met hoofddoek die niet naar school gaat, trouwt en kinderen krijgt, is volgens hen al lang achterhaald. Het percentage moslima’s dat naar de universiteit of het HBO gaat, is voor draagsters en niet-draagsters gelijk (12 procent). Wel zijn de draagsters eerder fulltime huisvrouw dan de niet-draagsters (24 procent tegenover 7 procent), maar de vraag is nu of ze daarvoor gekozen hebben, of dat ze geen passende baan konden vinden.
HOOFDDOEK EN MODE
“Soms combineren ze het met een skinny jeans, strakke truitjes en veel make-up” Voor iedere stemming een andere kleur. De hoofddoek kan op verschillende manieren gedragen worden. Zo dragen vrouwen van Marokkaanse afkomst de hoofddoek vaker in één kleur terwijl vrouwen van Turkse afkomst eerder kiezen voor een print of een patroon. Op bruiloften en feestdagen wordt een ander soort hoofddoek gedragen dan wanneer de vrouwen naar hun werk of school gaan. De hoofddoek wordt steeds modieuzer: 75 procent van de draagsters is de afgelopen jaren meer gekleurde hoofddoeken gaan dragen. Dat wil echter niet zeggen dat de hoofddoek een fashion statement is. Op de eerste plaats is de hoofddoek nog steeds een uiting van je identiteit als moslima. Dat het daarnaast volgens 32 procent ook een mode-item is geworden, is mooi meegenomen. Mariam begrijpt dat de hoofddoek de laatste jaren modieuzer is geworden. Volgens haar houden vrouwen van Turkse en Marokkaanse afkomst van leuke kleding. De hoofddoek volgt dan automatisch. Zelf draagt ze kleurrijke kleding, maar haar hoofddoek heeft vaak een neutrale kleur. “Ik heb geëxperimenteerd met andere kleuren en stijlen. Het meeste vond ik niet staan of het paste niet bij mijn hoofd. Vaak draag ik een simpele witte, beige of zwarte hoofddoek. Als ik andere meiden zie bij wie het wel goed staat, vind ik dat erg leuk. Dan wou ik dat ik dat ook eens kon doen.” Toch heeft zij ook een kritische noot naar de draagsters toe. Volgens haar dragen veel meiden de hoofddoek namelijk niet goed. “Soms combineren ze het met een skinny jeans, strakke truitjes en veel make-up. Eigenlijk hoort dat niet. Van een moslima verwacht je iets meer kuisheid. Niet iedereen houdt zich hieraan.” Fatma is het hier gedeeltelijk mee eens. In de Turkse gemeenschap ziet ze dat de hoofddoek, net als andere mode-items, nog wel eens van look verandert. “Momenteel is het in Turkije hip om de bovenkant van de hoofddoek puntig te maken. Ook zie ik vaak meiden met een bolle hoofddoek lopen. Ze proppen er dan sokken, doeken en andere spullen in zodat de hoofddoek extra hoog wordt. De zijkant combineren ze met kant of met tierelantijntjes die langs het gezicht vallen. Zelf vind ik het leuk om te zien, maar als ik ooit een hoofddoek zou dragen, zou ik het niet zo doen.” De vriendinnen van Fatma en Sema kopen vaak stoffen op de markt. Thuis maken ze hier hoofddoeken van. Ook wordt de hoofddoek vaak in het buitenland gekocht. 65 procent van de hoofddoekdraagsters vindt het hoofd-
Onderzoek doekassortiment in de Nederlandse winkels onvoldoende. De meeste vrouwen van Turkse en Marokkaanse achtergrond kopen hun hoofddoek in Turkse of Marokkaanse winkels, op de markt, in het buitenland of bij de H&M of V&D. Uit mijn eerdere observaties en ervaringen bleek al dat de H&M een populaire winkel is voor jonge moslima’s. Dit komt mede door het brede assortiment aan sjaaltjes en andere accessoires. De sjaaltjes worden, vooral onder de vrouwen van Marokkaanse afkomst, gecombineerd met een basissjaal, die ze onder de buitenste doek dragen. Hierdoor kun je naar hartenlust experimenteren met verschillende stijlen, kleuren en looks. De Hema daarentegen, blijkt geen populaire winkel onder de hoofddoekdraagsters te zijn. Dat komt onder meer door het gebrek aan sjaaltjes en hoofddoeken. Het op- en afdoen van een hoofddoek lijkt erg veel moeite te kosten, maar het tegendeel blijkt waar. Gemiddeld doet een draagster er 6 minuten over om de hoofddoek op te doen. Ruim driekwart van de ondervraagde draagsters doet het zelfs in minder dan 5 minuten. Oefening baart kunst, als de vrouwen eenmaal weten hoe ze de hoofddoek willen dragen, zit hij in een mum van tijd goed.
“Nagenoeg alle geïnterviewde vrouwen (93%) geven aan de hoofddoek met trots te dragen”
De geïnterviewden die meededen aan het Nationaal Hoofddoek Onderzoek gaven aan dat ze prinses Maxima weleens met een hoofddoek zouden willen zien. Ook Rita Verdonk eindigt hoog op het lijstje dat de onderzoekers van het onderzoek samenstelden. Prinses Maxima met een hoofddoek portretteren of fotograferen, kan een goede manier zijn om de hoofddoek in een positiever daglicht te stellen. “Het is in ieder geval een erg mooie vrouw die de multiculturele samenleving positief benadert. Heeft zij niet ooit gezegd dat de Nederlander eigenlijk niet bestaat?”, voegt Fatma hier aan toe. Hoe dan ook, de ondervraagden vinden ook dat Koningin Beatrix, Katja Schuurman, Yolanthe Sneijder Cabau en Sylvie van der Vaart wel een keertje een hoofddoek op kunnen zetten. “Het zou ze denk ik erg mooi staan”, vindt Sema, die eerder aangaf dat vrouwen met een hoofddoek zeker aantrekkelijk kunnen zijn.
TOP 5 Welke hoofddoekdraagster bewonder je het meest? Mijn moeder Meiden van Halal Esma Alariachi (van Halal) Fatima Elatik ‘de jongsten onder ons’
162
163
HOOFDDOEK EN ACCEPTATIE
Ervaringsverhaal van journaliste Brenda Stoter Boscolo Vrouwen met een hoofddoek realiseren zich niet dat de beeldvorming over hen vaak minder positief is dan ze zelf denken. Zo vindt 22 procent van de Nederlanders dat de hoofddoek verboden moet worden. Ik neem de proef op de som en doe een hoofddoek om.
“Iedereen is er over eens dat bedrijven duidelijker moeten aangeven of vrouwen een hoofddoek mogen dragen”
Iedere hoofddoekdraagster heeft weleens te maken heeft met discriminatie, respectloos gedrag of onbegrip. Soms worden ze op straat nagestaard of omver geduwd. In het ergste geval kunnen ze geen baan vinden. Toch zijn ze positief. Misschien heeft het te maken met naïviteit, beleefdheid, zelfbescherming of staan ze zo positief in het leven dat ze het niet willen zien. Op een dag deed ik een hoofddoek om en liep ik als moslima door de stad. Met mijn bruine ogen en donkere gelaatstrekken word ik vaak voor een Marokkaanse of Turkse aangezien. Een hoofddoek versterkt dit. Al in de eerste zaak waar ik kwam, werd ik kortaf aangesproken en nauwlettend in de gaten gehouden terwijl ik naar een paar schoenen in de etalage keek. Ik voelde me alles behalve welkom. De andere winkelende dames, die naast mij stonden, kregen wel een aardige glimlach. Ik besloot het voorval te negeren en naar een andere zaak te gaan. Daar maakte ik hetzelfde mee, met het verschil dat er abnormaal hard tegen me gepraat werd. Alsof een hoofddoek doof maakt. In de derde winkel keek de caissière, die normaal altijd erg aardig tegen me is, me niet eens aan en snauwde ze me af toen ik wat vroeg. Op straat werd ik met rust gelaten, ik kreeg geen rare opmerkingen naar mijn hoofd. Sterker nog, van de hoofddoekdraagsters kreeg ik zelfs een aardige glimlach. Misschien uit solidariteit of vanuit een gevoel van ‘ik weet wat je doormaakt’. In ieder geval vielen de nare ervaringen in winkels me zwaar. Toen ik later op de dag een kennis tegen kwam (een ‘echte’ hoofddoekdraagster) kreeg ik te horen dat ze net omver was geduwd door een Nederlandse man. “Nu weet je wat wij moeten doormaken”, zei ze terwijl ze een arm over mijn schouder sloeg. Na aan aantal uren struinen, trok ik het niet meer. In een paskamer van de H&M (een van
Foto Filip van Roe
Onderzoek facts de winkels waar ik wel normaal behandeld werd) deed ik mijn hoofddoek af. Hoewel ik niet bedreigd, aangevallen of uitgescholden werd, had ik er door die kleine incidenten toch genoeg van. Dat de reacties zo heftig zouden zijn had ik niet verwacht. We hebben het hier tenslotte over een middagje winkelen in hartje Rotterdam: een stad waar allerlei culturen samenleven. Het lijkt erop dat er nog een lange weg te gaan is. Toch is er een lichtpuntje: Nederlandse leeftijdsgenoten accepteren de hoofddoek namelijk meer dan de Nederlandse bevolking als geheel. Hieruit kunnen we concluderen dat het op de lange termijn wel goed komt. De weg naar volledige acceptatie van de hoofddoek is echter lang en de politiek werkt vaak niet mee, blijkt uit de meningen van de moslima’s. De eerste stappen zijn met het Hoofdboek en Nationaal Hoofddoek Onderzoek echter al gezet. Het confronterende van de uitkomsten van het onderzoek kan tegelijkertijd ook een eyeopener zijn om veranderingen door te voeren. Bedrijven en instellingen kunnen hier een begin mee maken door een duidelijk beleid ten opzichte van het dragen van een hoofddoek op te stellen. Voor de moslima’s die een hoofddoek dragen, kan dit een uitkomst bieden omdat ze dan weten waar ze aan toe zijn. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer één bedrijf de stap zet, er meer zullen volgen. De eerste stapjes richting acceptatie zijn al gezet, nu nog de trend doorzetten. Waarom een Nationaal Hoofddoek Onderzoek? Het Nationaal Hoofddoek Onderzoek is in samenwerking met onderzoeksbureau Motivaction uitgevoerd. We wilden graag weten wat er leeft in ‘de hoofden onder een doek’. Gek genoeg is hier nooit enig groot, landelijk onderzoek naar gedaan. Voor ons onderzoek zijn Turkse en Marokkaanse vrouwen in de leeftijd van 15 tot 35 jaar ondervraagd. Jonge vrouwen dus. Moslima’s met hoofddoek en moslima’s zonder hoofddoek. Het onderzoek is via vragenlijsten online uitgevoerd en deels in de vorm van persoonlijke gesprekken. Om vergelijkingen te kunnen maken is een groot aantal vragen ook gesteld aan Nederlandse leeftijdgenoten (vrouwen 15 – 35 jaar) en aan de Nederlandse bevolking (15 - 70 jaar). Alle ondervraagde personen zijn anoniem ondervraagd. De namen die wij noemen in dit artikel zijn van moslima’s die door journaliste Brenda Stoter Boscolo zijn benaderd om te reageren op de uitkomsten van het Motivaction onderzoek. De belangrijkste uitkomsten van het Nationaal Hoofdboek Onderzoek zijn voor belangstellenden terug te vinden op de website van Motivaction (www.motivaction.nl).
164
noordizar.eu
Betekenis & geschiedenis Hoofdsjaal, sluier, kap, muts of hijab? Hoe je het ook noemt, het maakt niet uit. Of toch wel? We duiken het Nederlandse
woordenboek in op zoek naar de ware en enige betekenis van het woord hoofddoek. Toen en nu.
1872 Doek dien men om het hoofd windt; nachtdoek; (ook) hoofdwindsel. 1898 De definitie ‘witte kap die over schouders valt’ is toegevoegd. 1914 Definitie ‘inlander’ wordt hieraan toegevoegd. 1992 ‘Islamitische vrouwen in Indonesië’ wordt toegevoegd.
In het Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal (red. Calisch en Calisch, 1864) luidde de definitie van hoofddoek: doek dien men om het hoofd windt; nachtdoek; (ook) hoofdwindsel. In het eerste woordenboek onder redactie van Van Dale (1872) wordt exact dezelfde definitie gegeven.
166
4e editie (1872) Groot woordenboek der Nederlandsche taal (1898) doek dien men om het hoofd slaat, b. v. ’s nachts; (eert.) zeker vrouwenkleedingstuk: eene uitstaande kap van wit goed, die in plooien op de schouders neerviel.
5e editie (1914) doek dien men om het hoofd slaat, b. v. ’s nachts; (eert.) zeker vrouwenkleedingstuk: eene uitstaande kap van wit goed, die in plooien op de schouders neerviel; - (Ind.) soort van tulband van gebattikt goed, hoofddeksel der inlanders.
7e editie (1950) doek die men om het hoofd slaat, inz. als vrouwenkledingstuk ; eert. een uitstaande kap van wit goed, die in plooien op de schouders neerviel; - (Ind.) vierkante lap van bepaalde grootte, veelal van gebattikt goed, op bepaalde wijze om het hoofd gevouwen (bij de inlanders).
2005 ‘Moslima’ wordt voor het eerst genoemd: islamitische vrouw, synoniem: moslimvrouw. 2006 Debuut ‘Hoofddoekje’: (schertsend) moslima 2008 Doek die men om het hoofd slaat – kledingstuk angisa, arafatsjaal, hidjab, khimar, sluier. 11e editie (1984) doek die men om het hoofd slaat, m.n. als vrouwenkledingstuk; vroeger een uitstaande kap van wit goed, die in plooien op de schouders neerviel; - (Ind.) vierkante lap van bepaalde grootte, veelal van gebatikt goed, op bepaalde wijze om het hoofd gevouwen (bij de inlanders).
pagina 167
12e editie (1992) 1. doek die men om het hoofd slaat, m.n. als vrouwenkledingstuk ; 2. (hist.) een uitstaande kap van wit goed, die inplooien op de schouders neerviel; 3. vierkante lap van bepaalde grootte, veelal van gebatikt goed, op bep. wijze om het hoofd gevouwen (in Indonesië en bij islamitische vrouwen).
13e editie (1999) 1. doek die men om het hoofd slaat, m.n. als vrouwenkledingstuk; 2. vroeger gedragen, uitstaande kap van wit goed, die in plooien op de schouders neerviel; 3. vierkante lap van bepaalde grootte,veelal van gebatikt goed, op bep. wijze om het hoofd gevouwen (in Indonesië en bij islamitische vrouwen).
Bron Van Dale
In de 14e editie (2005) is de definitie gelijk gebleven. Het woord moslima is voor het eerst opgenomen. De definitie is onlangs uitgebreid tot: islamitisch meisje of islamitische vrouw, synoniem: moslimvrouw. Deze definitie zal najaar 2011 gepubliceerd worden in versie 14.7 van de Elektronische Grote Van Dale. Definitie 2008 komt uit de ‘Hedendaagse versie’ van het Van Dale Groot woordenboek.
Colofon
Hoofdboek
Initiatiefnemers Jan Knaap Concept Sander Stoepker Fotografie Olivier Wegloop Hoofdredactie
Contact CUP OF CULTURE Postbus 3246 2001 DE Haarlem telefoon 023 3010 272 e-mail
[email protected] cupofculture.nl
Projectredactie Sabina van der Hoeven Redactie Sanne Buur Claartje Schröder Veerle Corstens Brenda Stoter Boscolo Tekstcorrectie Rosy Piets 1 vrouw, 100 hoofddoeken Boutaïna Azzabi Model Sander Stoepker Fotografie Jan Knaap Tekst Dutch Casting Modellenbureau Zygia Jongbloed Visagie Selke Stojancic Visagie Jessy Visser Beeldbewerking Ontwerp & art direction Pot & van der Velden Grafisch ontwerpers Fotografie Dorien Grötzinger Roelof Pot Filip van Roe Onderzoek Ahmed Ait Moha Media Liedewij Hentenaar PR en social media Marianne Aalders Sarah Valkering Uitgever Jan Knaap Supporting uitgever Rob Koghee Druk Senefelder Misset Distributie Aldipress (NL) AMP (België) bol.com magvilla.nl
168
Met dank aan Alle personen en partijen die ons hebben geholpen om van het Hoofdboek iets bijzonders te maken. Familie Azzabi Centraal Museum Utrecht Public-i Communications Motivaction Mindshare Blue Flower Media Pot & van der Velden grafisch ontwerpers Grafimedia Amsterdam LINDA. Schrijfsel.nl BrendaStoter.nl Online Department Ton de Zwart Exactitudes Adverteerders Unilever Albert Heijn MySweetShoe Noor D*Izar Centraal Museum Utrecht SIRE Reacties facebook.com/hethoofdboek Het Hoofdboek verschijnt als magazine, social media platform (facebook.com/hethoofdboek), site (hoofdboek.com), onderzoek (motivaction. nl) en rondreizende expositie. De eerste expositie is te zien van 23 november 2011 t/m 24 februari 2012 in Centraal Museum Utrecht. Copyright © 2012 Cup of Culture. Alles uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, mits voorafgaand schriftelijke toestemming van de uitgever is verkregen. Hoofdboek en medewerkers zijn niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden in deze uitgave. En heeft dagene gedaan wat redelijkerwijs mag worden verwacht om de rechten van auteursrechthebbenden te regelen. sanderstoepker.nl boomerang.nl cupofculture.nl
