Pagina 2 Groeien met krediet

Groeien met krediet

Pagina 2 | Groeien met krediet

ABN AMRO

Inhoudsopgave Voorwoord

3

Opzet

4

1.

Nederlandse conjunctuur

5

2.

Halfvol of halfleeg

9

3.

Kredietverlening in 2011

13

© Copyright 2011 ABN AMRO Bank N.V. ("ABN AMRO"). Alle rechten voorbehouden. Dit document dient uitsluitend ter informatie en wij geven, hoewel het document is gebaseerd op informatie die betrouwbaar wordt geacht, geen garantie aangaande de juistheid of volledigheid hiervan. ABN AMRO Bank N.V. (ABN AMRO) accepteert geen enkele aansprakelijkheid voor de informatie opgenomen in dit document. De weergegeven marktinformatie alsmede de opinies, prognoses, aannames, schattingen, afgeleide waarderingen en koersdoelstelling(en) die zijn opgenomen in dit rapport en die de opinie van de auteur vormen dateren van de aangegeven datum en kunnen op enig moment zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. Hoewel wij ernaar streven de in dit document opgenomen informatie en opinies naar redelijkheid te actualiseren, kunnen er op grond van de regelgeving, compliancevereisten of andere oorzaken redenen zijn waardoor dit niet mogelijk is. Het gebruik van tekst en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. ABN AMRO is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam.


ABN AMRO

Voorwoord Voor u ligt het rapport over onze visie op de economie en de kredietontwikkelingen in 2011. Een onderwerp dat vaak terug komt in onze gesprekken met u als ondernemer. Het past bij onze relatie en plannen dat we gesprekken over lastige onderwerpen niet uit de weg gaan. Relaties kunnen alleen langdurig goed zijn als knelpunten proactief en deskundig worden opgepakt. Met dit rapport willen wij op een rij zetten wat er gaande is in de economie en op de kredietmarkten, of er discrepanties zijn tussen vraag en aanbod, specifiek waar het gaat om de kredietverlening aan bedrijven. Dan zit je heel dicht bij de motorkamer van de Nederlandse economie. Want bij bedrijfskredieten horen bedrijfsinvesteringen. En de investeringsbeslissingen van ondernemers vandaag bepalen voor een groot deel hoe het er morgen voor staat met onze economie. Het is aan u te bepalen of onze economen erin geslaagd zijn de transparantie te vergroten. Het thema kredietverlening en vooral de vraag wat er aan de hand was en is op de Nederlandse kredietmarkt leeft bij de ondernemers. En de meningen lopen uiteen. Een redenering die je vaak hoort, is dat door de kredietcrisis banken in slecht weer zijn terechtgekomen, waardoor ze voorzichtiger zijn geworden met hun kredietverlening. Ondernemers worden daar het slachtoffer van. Een begrijpelijke conclusie. Er zijn echter meer zaken die meespelen. Daar gaat dit rapport uitgebreid op in.

Wij hebben ook onze visie op de kredietverlening tegen het licht gehouden. In de jaren voor de kredietcrisis was er veel aandacht voor de korte-termijnrelatie en stond de aandeelhouder op een voetstuk, boven de andere belanghebbenden. Het is belangrijk lessen te trekken uit de kredietcrisis en deze ook in praktijk te brengen. We richten ons nu expliciet op langdurige relaties met onze klanten, onder het motto ‘als we onze klanten helpen succesvol te zijn, zullen we zelf ook succesvol zijn.’ Voor ons geldt bovendien ‘schoenmaker, blijf bij je leest’: wij richten ons vooral op markten waar we echt meerwaarde kunnen bieden, waar we ondernemers kunnen helpen met kennis over hun eigen sector en waar we praktische oplossingen kunnen aandragen. Zo willen we invulling geven aan onze slogan ‘De bank anno nu’ en samen met u groeien in de kredietverlening. Joop Wijn Lid Raad van Bestuur ABN AMRO Zakelijke Relaties


Opzet Als macro-econoom weet je vooraf dat de uitkomst van een onderzoek nooit helemaal zwart of wit is. We bestuderen uiteindelijk het gedrag van (groepen van) mensen - en mensen gedragen zich niet conform de wetten van de zwaartekracht. Daar hebben we het mee te doen. Dat geldt zeker ook voor ons onderzoek naar de kredietmarkt. Op een markt, of het nou de veemarkt of een financiële markt is, staan vragers en aanbieders tegenover elkaar. Je hebt te maken met twee partijen die niet op voorhand van elkaar weten wat ze willen. En dan kan het gaan schuren, zeker als aanbieders en vragers beide in zwaar weer terechtkomen. Daar komt bij dat de kredietmarkt niet zomaar een markt is. De markt fungeert in het hart van de Nederlandse economie. “Gansch het raderwerk staat stil als uw machtige arm het wil”, zei Albert Hahn ooit tegen het spoorwegpersoneel. Dat klopt voor wat betreft de spoorwegen nog steeds. Maar zonder beschikbaarheid van krediet valt onze economie ook stil. Er is de afgelopen jaren wereldwijd veel gebeurd op kredietmarkten. De banken zijn in 2008 in een storm terechtgekomen door de kredietcrisis, die sommige van hen mede veroorzaakt hadden. Ondernemers ondervonden de gevolgen in de vorm van vraaguitval en gereduceerde kredietlijnen. De kredietcrisis werd zo al snel een economische crisis. Wij willen kijken wat er gebeurd is op de Nederlandse kredietmarkt sinds de uitbraak van de kredietcrisis (hoofdstuk 2). We richten ons daarbij in dit rapport op de kredietverlening aan bedrijven. We leggen het accent op de wat minder grote bedrijven. Vervolgens gaan we in het laatste hoofdstuk kijken hoe de vooruitzichten voor de kredietmarkt voor 2011 zijn. Maar eerst gaan we een bodem onder het verhaal leggen. Dat doen we in het eerste hoofdstuk, waarin we ingaan op de situatie waarin de Nederlandse economie nu verkeert en op de vooruitzichten. Economisch Bureau, januari 2011 Nico Klene, [email protected], tel.: 020-6284204 Hein Schotsman, [email protected], tel.: 0206283800 Jacques van de Wal (bedrijfstakinformatie in hoofdstuk 1), [email protected], tel.: 020-6280499

ABN AMRO


ABN AMRO

Hoofdstuk 1 Nederlandse conjunctuur De terugval van de Nederlandse uitvoer tijdens de recessie en De kredietcrisis is geschiedenis. Sinds de zomer van 2009

het daarop volgende herstel zijn minder heftig dan dat van de

groeit de Nederlandse economie weer. Na drie kwartalen met

wereldhandel. Dat komt door ons uitvoerpakket (relatief veel

een gemiddelde groei van 0,6% (kwartaal op kwartaal, k-o-k)

voedingsmiddelen en energie, minder machines en auto’s),

versnelde de groei in het voorjaar van 2010 naar 0,9%. Een

waardoor de uitvoer iets minder gevoelig was voor de gevolgen

inhaaleffect na de koude winter en zeer forse voorraadvorming

van de recente crisis. De terugval was daardoor minder fors,

waren daarvoor verantwoordelijk. In de zomer van 2010 zette

maar nu ook de opgaande beweging. Sinds het voorjaar van

de groei niet door (0,0% k-o-k in het derde kwartaal). Deze

2010 laat de j-o-j-groei van de uitvoer enige vertraging zien, die

terugval lijkt ons een incident. De economische groei zal in

samenhangt met de afkoeling van de wereldhandelsgroei.

2011 gemiddeld wel lager uitvallen dan in 2010 als gevolg van

Mede daardoor zal de uitvoergroei dit jaar lager zijn dan in

de doorwerking van de groeivertraging in de tweede helft van

2010. Ook zal op korte termijn de versterking sinds afgelopen

2010 en de bezuinigingen van de overheid dit jaar.

juni van de euro ten opzichte van de dollar de uitvoergroei wat drukken. In de loop van het jaar trekt de groei naar verwachting

Economische groei Nederland aangetrokken

echter weer aan dankzij de aantrekkende wereldhandel.

% BBP-groei

2,5

6

1,5

4

Particuliere consumptie In 2009 is de particuliere consumptie flink gekrompen dankzij de stijgende werkloosheid en de daling van de beurs en de

2

huizenprijzen. De consumptie liet in 2010 nog nauwelijks een

0

toename zien. Dat wordt deels verklaard door de loonmatiging.

-2

Tegenwicht werd geboden door de toename van de uitkeringen

-1,5

-4

en de stijging van het overige inkomen, waardoor het reëel

-2,5

-6

0,5 -0,5

05

06

07

08

% k-o-k (l.a.)

09

beschikbaar inkomen toch is toegenomen.

10

% j-o-j (r.a.)

Consumptie stijgt minder dan beschikbaar inkomen % j-o-j

Bron: Thomson Reuters Datastream

3

Uitvoer: minder groei

2

Het herstel van de wereldeconomie begon in 2009 bij de

1

opkomende economieën; de ‘westerse’ economieën - de VS

0

voorop - volgden. In de zomer van 2009 haakte de eurozone

-1

aan. In 2010 is de wereldeconomie met naar schatting 4¾%

-2

gegroeid. Dit jaar zal de groei terugvallen naar 4¼%.

-3

Hierachter gaat een afkoeling schuil die al in de tweede helft van 2010 optrad en die wordt gevolgd door enige groei-

05

06

07

08

Reëel beschikbaar inkomen

09

10

Part. consumptie

versnelling in de loop van het jaar. Bron: Thomson Reuters Datastream, CPB

We gaan ervan uit dat de opkomende economieën een stevig groeitempo weten vast te houden. Voor de VS verwachten wij

In het derde kwartaal van 2010 is de particuliere consumptie

dat het expansietempo dit jaar hoger zal zijn dan in de voorbije

fractioneel gestegen ten opzichte van het voorgaande kwartaal.

kwartalen. Er zijn geleidelijk meer aanwijzingen dat de arbeids-

Het leek erop dat de consument de hand wat minder op de knip

markt verbetert, terwijl ook de kwantitatieve verruiming en de

hield. Volgens het CPB nam het reëel beschikbaar inkomen in

nieuwe belastingmaatregelen de groei zullen stimuleren.

2010 met zo’n 2% toe. Er was dus ruimte om meer te besteden. In een conjuncturele dip worden uitgaven uitgesteld

In het tweede kwartaal van 2010 was de groei in de eurozone

vanwege de ontstane onzekerheid, met name ten aanzien van

aangetrokken naar 1,0% k-o-k. De uitvoer was de motor van

het behoud van werk. Nu de werkloosheid al weer enige tijd

het herstel. Nadien is de groei wat afgezwakt. Maar veel meer

daalt en een nieuwe stijging niet waarschijnlijk lijkt, worden de

afkoeling voorzien wij niet. Mogelijk ondervindt de uitvoer in de

uitgestelde uitgaven mogelijk alsnog gedaan. We verwachten

nabije toekomst nog wel hinder van de waardestijging van de

dat het aantal werklozen dit jaar verder afneemt en dat de

euro sinds de zomer van 2010. Daarnaast drukken de

consumptieve bestedingen met krap 1% toenemen.

bezuinigingen van de verschillende overheden de groei.


ABN AMRO

Arbeidsmarkt: voorzichtig herstel

voor de totale investeringen. In de zomer zakten de

De werkloosheid is vergeleken met vorige recessies beperkt

investeringen weer in, maar de terugval was kleiner dan de

gestegen. Er zijn diverse verklaringen. De deeltijd-ww;

plus in het voorjaar.

jongeren bleven doorleren; zzp-ers hebben de klap deels opgevangen; werknemers zijn mogelijk minder uren gaan

Geleidelijke verbreding investeringsherstel

werken. Het heeft ook te maken met krapte op de arbeidsmarkt vóór de recessie. Bedrijven lijken gekwalificeerd personeel te

% k-o-k

30

hebben vastgehouden om toekomstige tekorten te voorkomen. Tussen februari en november 2010 daalde de werkloosheid

20

van 5,8% naar 5,2%. We verwachten dat de werkloosheid

10

geleidelijk verder afneemt. Het zullen echter kleine stapjes zijn,

0

omdat de productiegroei in 2011 aan de lage kant is en vanwege de ‘vastgehouden’ arbeidskrachten. Verder neemt het

-10

aantal werkzoekenden toe door de verbeterde vooruitzichten.

-20

De arbeidsmarktontwikkelingen zien we ook terug in de lonen. In 2009 was de loonstijging - gezien de recessie - nog vrij fors. In 2010 is de contractloonstijging in de particuliere sector echter snel teruggelopen naar zo’n 1%, mede doordat de

05

06

07

08

Gebouwen, Grond-,weg-,waterb. Vervoermiddelen

09

10

Totaal Machines & computers

Bron: CBS

inflatie al in 2009 hard was afgenomen. In het lopende jaar zullen de contractlonen weer iets meer oplopen, met 1¼ à

Dat het investeringsherstel zo voorzichtig verloopt, heeft te

1½%.

maken met de tijdens de recessie zeer sterk gedaalde bezettingsgraad van het machinepark in de industrie. Zo lang

Winstgevendheid bedrijven

machines bij lange na niet geheel worden benut, is er weinig

De bedrijfswinsten hebben door de recessie een stevige klap

prikkel om te investeren in extra machines. De investeringen

gehad. Volgens het CPB is de winstquote van niet-financiële

die wel worden gedaan, zijn ter vervanging of ter verbetering

bedrijven (productie in ons land) gedaald van 13,8% in 2008

van de concurrentiekracht.

naar 7,7% in 2009. In 2010 liep die quote echter weer op naar zo’n 10%. De verbetering is te danken aan enerzijds de

Inmiddels is de bezettingsgraad weer duidelijk gestegen,

banenkrimp en de afgenomen loonstijging en anderzijds het

overigens zonder dat het eerdere verlies al weer is goed-

krachtige herstel van de uitvoer die de productie heeft

gemaakt. Het afzetperspectief voor het bedrijfsleven is

opgestuwd.

verbeterd en de financiële positie is goed! Op basis daarvan verwachten we dat de investeringen in 2011 zullen stijgen.

Winsten herstellen Bruto exploitatieoverschot in % bruto toegevoegde waarde

Huizenmarkt zit nog in het slop Huizen staan langer te koop. Bij het transactievolume van het

45

derde kwartaal van 2010 duurt het 19,4 maanden voordat de woningvoorraad is verkocht. Over heel 2009 was dat nog 15,3

44

maanden. Ook nieuwbouwwoningen gaan minder vlot van de hand. Het duurt gemiddeld 6,8 maanden voordat ze worden

43

verkocht, flink langer dan in 2004 (4,2 maanden). De daling van het aantal aangevraagde bouwvergunningen suggereert dat de

42

groei van de woningvoorraad dreigt terug te vallen en dat de kans klein is dat de bouwopgave van de overheid van 80.000

41 00

03

06

09

Bron: CBS

woningen per jaar de komende jaren wordt gehaald. De prijzen van koopwoningen daalden in 2010 verder - met gemiddeld 2%. Ook in 2011 dalen de prijzen vermoedelijk nog.

Investeringen nemen toe Al eind 2009 was bij enkele bedrijfsinvesteringcategorieën weer

Industrie: na hapering weer groei

sprake van een toename. In het eerste en tweede kwartaal van

De industrie kreeg harde klappen in de recessie. Sinds het

2010 verbreedde dit herstel zich, waardoor in dat laatste

voorjaar van 2009 is weer een stijging zichtbaar (m-o-m)

kwartaal een stijging van 3,4% k-o-k kon worden opgetekend

dankzij het herstel van de wereldhandel. Sinds april 2010 is de productie per saldo echter amper verder toegenomen. Naar


ABN AMRO

schatting is de industriële productie in 2010 met gemiddeld iets

Gezien de goede vooruitzichten in deze sector, gaan wij uit van

meer dan 6% gestegen. Met name in de chemie en de metaal

verdere omzetgroei dit jaar.

konden bedrijven de capaciteit beter benutten door de vraag uit het buitenland. In eerste instantie zorgde het weer aanvullen

Uitzendbranche doet het beter

van voorraden voor vraag naar grondstoffen en halffabrikaten. Recentelijk was het de machine-industrie die het goed deed. Na enige maanden van daling nam de inkoopmanagersindex

Omzetgroei per sector in % j-o-j

40 20

(PMI) in de laatste drie maanden van 2010 weer toe dankzij 0

een aanzienlijke toename van het aantal exportorders. We verwachten daarom dat de productie opnieuw gaat stijgen.

-20

Voor dit jaar voorzien we een productiegroei van 1½ à 2%. -40

Herstel industriële productie hapert tijdelijk

07

08

09

Administratieve sector Industriële sector

Industriële productie, % j-o-j

10 Medische sector Technische sector

15 Bron: ABU

10 5

Bouw blijft in contractie In het derde kwartaal van 2010 kromp de bouwproductie voor

0

het zevende kwartaal op rij. Jaar-op-jaar daalde de productie in -5

de

eerste

tien

maanden

van

2010

ruim

11%.

De

orderportefeuilles zijn ten opzichte van het dieptepunt van

-10

november 2009 slechts licht verbeterd. De woningmarkt blijft

-15 05

06

07

08

09

10


nog in het slop. Investeringen in utiliteitsgebouwen zijn sinds de crisis sterk teruggelopen: nieuwbouwprojecten zijn geschrapt of uitgesteld. Daarom worden minder terreinen bouwrijp gemaakt waardoor er ook minder werk is voor GWW-bedrijven.

Dienstensector: uiteenlopend beeld

Bovendien nemen de investeringen van lokale overheden in

Bedrijven in sectoren die afhankelijk zijn van de consumptieve

infrastructuur af doordat zij sterk moeten bezuinigen.

vraag, doen het nog niet goed. Met name in de aan ‘wonen’ gerelateerde branches (meubelen, keukens) gaat het nog ronduit

Bouwproductie krimpt nog

slecht. De ‘woongerelateerde’ detailhandel heeft onder invloed van de stagnerende woningmarkt en de nog steeds krimpende

% j-o-j; 3-mnd voortschr. gemiddelde

10

activiteiten in de bouw weinig florissante vooruitzichten. 5

In een aantal branches (o.a. elektronica) gaat het al wel beter, in de autoretail ging het in 2010 zelfs erg goed (de autoverkopen stegen in 2010 met zo’n 25%), waardoor er in de

0 -5

omzetontwikkeling van de detailhandel toch voor het eerst

-10

sinds tijden weer een kleine plus kon worden genoteerd.

-15

De zakelijke dienstverlening heeft in het derde kwartaal van 2010 voor het eerst weer omzetgroei kunnen realiseren, na vijf kwartalen van krimp. Vrijwel alle branches uit de zakelijke

-20 05

06

07

08

09

10


dienstverlening hebben omzetkrimp meegemaakt, maar het lopende jaar ziet er vooralsnog goed uit, onder andere dankzij

Voor dit jaar zien wij nog geen verbetering. Gemeenten gaan

de uitzendbranche.

de komende twee jaar flink bezuinigen op volkshuisvesting en stadsvernieuwing. Ook houden de perikelen in de utiliteitsbouw

De uitzendbranche blijft profiteren van het feit dat bedrijven in dit stadium van het herstel liever flexwerkers aannemen dan vast personeel. Het herstel van de uitzendbranche wordt voor een groot deel gevoed door de ontwikkelingen in de industrie.

aan. De omzetdaling in de bouw valt wel lager uit dan in 2010.


ABN AMRO

Financieringstekort overheid weer omlaag in 2011

Inflatie nog laag In de eerste helft van 2010 was de inflatie gemiddeld 0,9%;

% BBP

duidelijk lager dan het eurozonegemiddelde (1,3%). Het Neder1

landse cijfer werd gedrukt door de zeer forse verlaging van de energieprijzen voor gezinnen in juli 2009. Afgelopen juli viel het

0

effect van de sterke tariefdaling van twaalf maanden eerder

-1

weg uit het inflatiecijfer. Daardoor steeg de inflatie in één klap

-2

naar 1,6%. In december vond een verdere uitloop plaats naar

-3

1,9%. Gemiddeld kwam de inflatie in 2010 uit op 1,3%.

-4 -5

Inflatie gestegen, maar nog relatief laag

-6

% j-o-j

05

06

07

08

09

10

11

4 Bron: CPB en ABN AMRO Economisch Bureau (2011)

3 2

De schuld van de overheid stijgt in 2011 verder naar 67% van het BBP (2010: 64,8%). De financieringsbehoefte van de

1

overheid bedraagt in 2011 volgens het Agentschap van het 0

ministerie van Financiën EUR 117 mld.

-1 05

06

07

08

Nederland

09

Vooruitzichten: tijdelijk minder groei

10

Naar schatting groeide de Nederlandse economie in 2010 met

Eurozone

1¾%. Dit was voornamelijk te danken aan de uitvoer. De Bron: Thomson Reuters Datastream

bijdrage van de uitvoer aan de expansie neemt echter af. Bij de binnenlandse bestedingen voorzien we wat meer toename voor

In 2011 valt de inflatie nauwelijks hoger uit. Er is nog altijd

de

overcapaciteit bij bedrijven en de consumptieve vraag neemt in

investeringen in 2010 omslaat in een plus. De overheids-

2011 nog niet sterk toe. Daardoor blijft de opwaartse prijsdruk

bestedingen, die in 2010 stegen, zullen in 2011 dalen als

beperkt.

gevolg van bezuinigingen. Al met al valt de gemiddelde groei

Een

sterker

dan

verwachte

prijsstijging

van

particuliere

consumptie,

terwijl

de

krimp

van

de

bijvoorbeeld olie of voedsel kan echter tot meer inflatie leiden.

van de economie in 2011 iets, terug, namelijk naar 1½%.

Overheidsfinanciën verbeteren in 2011 In 2010 liep het financieringstekort van de overheid verder op

In het volgende hoofdstuk willen we, met onze visie op de

naar een geschatte 5,8% van het BBP (tegen 5,4% in 2009 en

over de ontwikkeling van de kredietverlening.

een overschot van 0,6% in 2008). Deze forse verslechtering was vooral het gevolg van de recessie. In 2011 daalt het tekort flink naar ca. 4% van het BBP. Dat komt vooral door het aflopen van de meeste stimuleringsmaatregelen van 2009-2010 én door bezuinigingen. Ook de economische groei zorgt voor enige verbetering van het saldo.

Nederlandse economie in het achterhoofd, verder nadenken


ABN AMRO

Hoofdstuk 2 Halfvol of halfleeg

voorzichtiger en drukt dat de economische groei? Of is er tijdens een recessie minder vraag naar krediet omdat de

Is het kredietbedrijf een welgevulde supermarkt of lijkt het meer

economische barometer op ongunstig staat?

op een broodwinkel in de vroegere Sovjet Unie? Daar bestaan verschillende meningen over. Kredietverstrekkers lijken zich te

De eerste gedachtegang is sinds de kredietcrisis uitgedragen

kunnen vinden in het beeld van de supermarkt. Kredietnemers

door MKB-Nederland. Banken hebben zich in de nesten

spreekt het plaatje van de lege schappen meer aan. Wie heeft

gewerkt. Zij zaten met de gebakken peren. Die legden ze op

er gelijk? Daar gaan we in dit hoofdstuk over nadenken. In het

het bordje van kredietnemers. De kredietkraan is dichtgedraaid.

volgende hoofdstuk gaan we vooruitblikken op 2011. December

2008

kwam

het

EIM

met

de

eerste

Kredietcrisis

‘Financieringsmonitor MKB’ die op verzoek van EZ en MKB

Nog maar ruim twee jaar geleden stond de financiële wereld in

Nederland werd opgesteld. Eén van de conclusies: “Onder-

brand. In oktober 2008 was het Amerikaanse effectenhuis

nemers lijken in hun financiering last te hebben van een

Lehman Brothers omgevallen. Het wantrouwen was compleet.

afwachtende bancaire sector. In 2008 heeft ruim een kwart van

Banken durfden elkaar geen leningen meer te verstrekken. Dat

de grote MKB-bedrijven minder financiering gekregen dan dat

leidde ertoe dat de kredietverlening aan gezinnen en bedrijven

zij aanvroegen.” Bijna twee jaar later zijn er nog steeds

in het gedrang kwam. Er ontstond grote nervositeit bij

klachten. We citeren een artikel in het Financieele Dagblad van

ondernemers. Ze vreesden voor hun kredietlijnen en gingen

9 november 2010 met als kop ‘MKB botst met banken’:

hun voorraden fors reduceren. Door de voorraadreductie werd

“Volgens Visser [directeur MKB-Nederland] zal … blijken dat er

de recessie heviger. De internationale handel kwam in een vrije

momenteel 35% minder nieuwe kredieten tot EUR 250.000

val. Banken zagen de kwaliteit van hun kredietportefeuilles

worden verleend dan vlak voor de crisis in de zomer van 2008.

verder verslechteren en werden nog voorzichtiger.

Voor een deel omdat er minder aanvragen zijn, maar voor een groter deel omdat banken meer verzoeken afwijzen.”

Gelukkig is deze vicieuze cirkel na een aantal maanden doorbroken

fiscale

Dat laatste betekent dat ondernemersplannen onuitvoerbaar

autoriteiten. Bovendien gingen ondernemers hun voorraden

dankzij

ingrepen

van

monetaire

en

worden. Dat is pijnlijk voor wie het betreft, maar het is ook

naar verloop van tijd weer aanvullen. Voorjaar 2009 begon het

slecht voor de Nederlandse economie. Zonder ondernemende

herstel. Nu, twee jaar later, gaat het weer veel beter, maar nog

ondernemers geen economische groei.

niet goed. In de VS trok de groei eind 2010 weer aan, na een hapering die een half jaar duurde. Hoopgevend is daarnaast de

Beschikbaarheid krediet: bancaire visie

gang van zaken in Duitsland en de opkomende economieën.

De toonzetting van de Nederlandse banken is, misschien niet

Wij verwachten wel dat we een vrij lange periode van matige

verrassend, optimistischer. Hun verhaal is vooral steeds dat de

economische groei zullen zien onder invloed van de sanering

kredietverlening door de crisis onder druk kwam, dat de

van de overheidsfinanciën.

leenvoorwaarden werden aangescherpt, dat de uitstaande bedragen minder snel groeiden dan voor de crisis, maar dat er

Matige groei betekent dat economieën hun kwetsbaarheden

wel steeds sprake was van groei. Bovendien wezen banken op

maar moeilijk te boven komen. Alertheid blijft daarom nodig. De

het onderscheid tussen oorzaak en gevolg. “De groei van de

verschillende eurocrises in 2010, eerst rond Griekenland en

zakelijke kredietverlening hangt historisch nauw samen met de

later

soort

groei van de investeringen”, schreef De Nederlandsche Bank

onverwachte

(DNB). De vraag is dan of ondernemers minder investeren

rond

Ierland,

‘ordeverstoringen’

hebben

kan

zich

ons op

overvallen. de

meest

Dat

momenten weer voordoen.

omdat ze niet aan leningen kunnen komen of dat ze minder lenen omdat ze vanwege de recessie hun investeringsplannen

De

niet

bijstellen. Feit is dat in tijden van laagconjunctuur bedrijven

onberoerd. Er is sprake van groei, maar die is niet spectaculair.

internationale

ontwikkelingen

laten

Nederland

vaak kostenbesparingen doorvoeren en investeringen uitstellen.

De groei is vooral te danken aan de uitvoer. Consumptie en

Dit drukt de kredietbehoefte.

investeringen blijven achter en de overheid moet bezuinigen. Kleinere, op de binnenlandse markt georiënteerde bedrijven

Bankiers hebben er ook op gewezen dat het een recessie eigen

doen het minder goed dan de grote exporteurs.

is dat de risico’s die aan kredietvoorstellen kleven, toenemen. De verantwoordelijkheid ten opzichte van de spaarder noopt

Beschikbaarheid krediet: visie MKB

dan tot extra voorzichtigheid. Ten slotte was er de verdrietige

Maar we zouden het hebben over de kredietverlening.

maar ware boodschap dat in de jaren voor de crisis vaak te

Kredietverlening en conjunctuur hebben met elkaar te maken,

ruimhartig krediet is verstrekt. Denk aan de Amerikaanse

maar wat veroorzaakt wat? Zijn banken tijdens een recessie


ABN AMRO

consument die verslaafd was aan geleend geld. Afkicken doet

Per saldo is de kredietverlening aan bedrijven sinds 2003 met

dan pijn maar is beter dan de verslaafde opnieuw te ‘bedienen’.

ruim 60% gestegen. In diezelfde tijd steeg het nominale BBP met bijna 25%. Je kunt dus stellen dat tot 2008 de krediet-

Banken en ondernemers vonden elkaar in de ‘Ondernemers-

verlening wel heel hard gegroeid is. Daarna is de groei

kredietdesk’. De Ondernemerskredietdesk is een gezamenlijke

teruggevallen, maar dat gebeurde wel in een periode (2009-

activiteit van MKB-Nederland, VNO-NCW en de NVB. Deze

2010) waarin het nominale BBP per saldo is gekrompen.

desk geeft informatie en advies aan ondernemers die een kredietaanvraag willen indienen. De desk fungeert ook als

De cijfers hierboven betreffen het totaal van de kredieten die

meldpunt voor klachten op dit terrein.

uitstaan bij bedrijven. De groei van deze post is dus de optelsom van wat er vorig jaar uitstond plus de nieuwe

Bewijsmateriaal

contracten minus de aflossingen. De gedachte kan opkomen

De spanning tussen de visies is niet uit de lucht komen vallen.

dat in de crisis aflossingen stagneerden en er nauwelijks nieuw

We hebben zoals gezegd een forse bankencrisis achter de rug.

krediet is verstrekt. Vast staat dat banken in de crisisperiode

Zulke crises worden vaak gevolgd door een lange periode van

bedrijven hebben geholpen door aflossingsschema’s voor

schuldreductie. Dat zegt de BIS, het samenwerkingsverband

lopende leningen aan te passen. De invloed hiervan is moeilijk

van de belangrijkste centrale banken. De BIS keek volgens

te kwantificeren. Wel kunnen we scherper zicht krijgen op de

haar

waarin

ontwikkeling van nieuw verstrekte kredieten sec. Het plaatje

voorafgaand aan zo’n crisis sprake was van oplopende

hieronder leert dat de omvang van nieuw afgesloten posten na

kredietverlening. In zeventien van de twintig gevallen vond

de kredietcrisis is teruggelopen, maar dat er geen sprake is van

daarna een forse daling van het uitstaande kredietvolume als

een implosie.

laatste

jaarverslag

naar

twintig

gevallen

percentage van het BBP plaats. Maar gold dat ook voor de

Nieuwe kredieten aan bedrijven

crisis van 2008? We richten ons op Nederland.

Uitstaande kredieten aan bedrijven

130

% j-o-j

120 110

16

100

12

90 80

8

70 60

4

03

04

05

06

07

08

09

10

Nieuwe contracten op kwartaalbasis (EUR mld)

0 04

05

06 07 08 09 Kredietverlening aan bedrijven

10

Bron: DNB

Bron: DNB

Bank lending surveys Met betrekking tot de kredietverlening heb je behalve harde

Je zou verwachten dat er een relatie is tussen de economische

cijfers over verstrekkingen en uitgeleende bedragen ook

bedrijvigheid in een land en de omvang van de kredietverlening.

enquêtes onder bankiers. Deze bank lending surveys worden

Om dit te beter in beeld te krijgen, vergelijken we de

binnen de eurozone gehouden ten behoeve van de ECB. DNB

kredietverlening met het BBP, het bruto binnenlands product

publiceert de Nederlandse cijfers. Bijkomend voordeel van deze

(als maatstaf voor de bedrijvigheid). In de jaren voor de

data is dat zij onderscheid maken tussen verstrekkingen aan

kredietcrisis groeide de kredietverlening in Nederland veel

grote en aan minder grote bedrijven.

forser dan de nominale groei van het BBP zou doen vermoeden. Groeipercentages boven 10% waren bij de

Deze enquêtes maken duidelijk hoe bankiers omspringen met

zakelijke kredietverlening niet ongewoon. En dat terwijl het

hun kredietvoorwaarden. Aan zes Nederlandse banken wordt

nominale BBP de afgelopen tien jaar gemiddeld met 5% steeg.

elk kwartaal gevraagd in hoeverre ze hun kredietvoorwaarden versoepelen dan wel aanscherpen. We hebben in Nederland al

De financiering van fusies en overnames speelde een

sinds de zomer van 2007 te maken gehad met het verder

belangrijke rol. De groei van de uitstaande zakelijke kredieten is

aanscherpen van kredietvoorwaarden door banken. Daarnaast

sinds de crisis teruggevallen naar zo’n 3% (j-o-j). Dat is een

zie je dat vanaf het voorjaar van 2009 dit proces langzamer-

forse afname van de groei, maar het is nog wel steeds groei.

hand aan kracht verliest. Nu zijn we zover dat de voorwaarden


ABN AMRO

voor grote bedrijven niet meer worden aangescherpt terwijl dat

en de mate waarin daarvoor financiering te vinden is. In de

bij de kleine nog wel enigszins het geval is. Het plaatje

eerste monitor wordt geconstateerd dat in 2008 de situatie niet

bevestigt in elk geval het idee dat bij veel MKB-ers leeft dat het

wezenlijk ander was dan in 2005. In 72% van de gevallen is het

er sinds de kredietcrisis vaak niet gemakkelijker op is geworden

gelukt

om aan een kredietlijn te komen. De verwachting van de

ondervraagde MKB-ers heeft niet gemerkt dat de banken in

geënquêteerde bankiers is overigens dat de daling van de lijnen

2008 kredietvoorwaarden hebben gewijzigd. Een jaar later is

in de grafiek doorgaat.

het niet meer 72% maar slechts 45% van de ondervraagden die

het

benodigde

bedrag

te

lenen;

87%

van

de

het gewenste leenbedrag ook verkrijgt. Opvallend is dat in 2009

Acceptatiecriteria kredieten aan bedrijven

het percentage MKB-ers dat (extra) financiering zocht, duidelijk

>0: meerderheid banken verscherpt leenvoorwaarden

hoger was dan in 2008 (29% versus 19% van de bedrijven). Dit staat haaks op de door de banken in 2009 waargenomen

100

verminderde

kredietvraag

van

de

kant

van

kleine

en

middelgrote bedrijven. De stijging was geconcentreerd bij

50

bedrijven zonder werknemers. Qua financieringsdoel zat de stijging

0

vooral

bij

balansherstructureringen

en

herfinan-

cieringen. -50

Misschien worden zulke kredietvragen, die ongetwijfeld voor

-100 03

04

05 Alle

06 07 08 Kleine en middelgrote

09 10 Grote

een deel met verliesfinanciering te maken hadden, door bankiers niet als extra kredietvraag gezien. Het uitstaande kredietvolume verandert er immers niet door. Dat zou het verschil in perceptie tussen MKB-ers en bankiers kunnen

Bron: DNB

verklaren. MKB-ers in alle grootteklassen constateren dat het Ook over de kredietbehoefte, de vraag naar leningen, worden

moeilijker geworden is fondsen te verkrijgen. De krediet-

de bankiers elk kwartaal bevraagd. We zien hier, enigszins

voorwaarden zijn vaker aangepast dan in 2008. Volgens de

gechargeerd, het spiegelbeeld van het plaatje over de

monitor van augustus 2010 is het aantal kredietvragers in de

acceptatiecriteria. Toen de economische crisis rond de

eerste helft van dit jaar licht gedaald. Het aantal volledig

jaarwisseling 2008/2009 in alle hevigheid losbarstte, is de

gehonoreerde aanvragen is gedaald naar 33%. Vooral bij

kredietvraag fors ingezakt. Sindsdien, tot afgelopen zomer, is

bedrijven zonder werknemers is het percentage flink gedaald.

de kredietvraag elk kwartaal gedaald, in de perceptie van bankiers. Momenteel lijkt er sprake van een kentering te zijn.

Taskforce Kredietverlening Begin 2010 is de zogenaamde Taskforce Kredietverlening

Verandering vraag naar kredieten door bedrijven >0: meerderheid banken ziet de vraag toenemen

100

opgericht, waarin vertegenwoordigers van banken, bedrijven en overheid deelnemen. In december 2010 heeft deze taskforce haar eindrapport gepubliceerd. Volgens het rapport zijn er (niet eenduidige)

aanwijzingen

dat

de

solvabiliteit

van

het

grootbedrijf sterker is dan van het MKB. Een andere

50

constatering is dat als de uitstaande kredieten worden opgesplitst naar grootteklasse, juist bij de kleinste kredietlijnen

0

(< EUR 35.000) sinds de crisis krimp is te zien. Maar de voornaamste conclusies zijn dat a) de kredietverlening van de

-50

banken over het algemeen vrij goed op peil is gebleven en b) -100

dat 03

04

05 Alle

06 07 08 Kleine en middelgrote

09 10 Grote

banken

bij

nieuwe

kredietaanvragen

kritischer

zijn

geworden. Conclusies

Bron: DNB

Sporen de beelden van de banken en MKB-ers met elkaar? De perceptie van de vraagontwikkeling verschilt. Duidelijk is dat de

Financieringsmonitor MKB Voor de visie van het MKB kunnen we terecht bij de Financieringsmonitor MKB van het EIM waarvan sinds begin 2009 enkele edities zijn verschenen. Deze rapporten zijn gebaseerd

op

door

ondernemerspanels

beantwoorde

vragenlijsten. Vragen richten zich vooral op de kredietbehoefte

‘winkel’ altijd is opengebleven, het totale kredietvolume is blijven toenemen. Ook is helder dat de groei en het aantal nieuwe

contracten

zijn

afgenomen.

Wat

betreft

de

kredietvoorwaarden zien we geen verschil tussen wat de bankiers en wat hun klanten zeggen. Banken geven in de


ABN AMRO

lending surveys aan de kredietvoorwaarden te hebben aangescherpt. Het MKB heeft dat gemerkt. Voor bankiers is dat een

vorm

van

je

leven

beteren

nadat

overvloedige

kredietverlening tot een crisis heeft geleid. Bankiers vinden dat ze werken aan herstel van vertrouwen. Maar veel MKB-ers denken: bankiers hebben zichzelf in de nesten gewerkt. Zij zitten met de gebakken peren. En die leggen ze op ons bord. Zo kun je op verschillende manieren naar hetzelfde verschijnsel kijken. Het is het aloude fenomeen dat een glas dat in de ogen van de één nog halfvol is, volgens de ander al halfleeg is.


ABN AMRO

Hoofdstuk 3 Kredietverlening in 2011

Overheden Dan een tweede dominante debiteurengroep: overheden. Veel

Het vorige hoofdstuk ging over het verleden en de stand van

overheden hebben de afgelopen jaren gas bijgegeven om

zaken nu. De conclusie was dat de Nederlandse kredietmarkt

banken te redden en de economie draaiende te houden.

er ongemakkelijk bijligt. Nieuwe contracten kwamen na 2008

Daardoor zijn hun schulden fors opgelopen. Gelukkig lijkt het

minder gemakkelijk tot stand omdat bedrijven hun groei-

erop dat in de VS en de eurozone het begrotingstekort in 2010

vooruitzichten zagen verminderen en omdat banken de tering

is gedaald respectievelijk gestabiliseerd. En dit jaar verwachten

naar de nering moesten zetten. Banken werkten (en werken) zo

wij voor alle landen van de eurozone een daling en stabilisatie

aan herstel van vertrouwen. Klanten waarvan kredietaanvragen

in de VS. De verwachte afname in de eurozone is substantieel:

worden afgewezen, begrijpen dat niet. Dat is het huidige

van ongeveer 6,5% van het BBP in 2010 naar zo’n 4,5% in

ongemak in een notendop. Maar we willen niet in het heden

2011. Dat betekent een daling van de netto kredietbehoefte van

blijven steken. We gebruiken het voorgaande als basis voor

deze overheden met zo’n EUR 150 mld naar rond EUR 400

een blik op het jaar 2011. We willen meer weten over hoe

mld.

kredietvraag en -aanbod zich dit jaar zullen ontwikkelen. Door flink gestegen staatsschulden hebben vooral Italië, Spanje De vrees

en Griekenland dit jaar daarnaast enorme bedragen te

Er is zorg over spanning tussen kredietvraag en -aanbod. Dit is

herfinancieren. Voor de eurozone als geheel beslaan die

geen onrust die veroorzaakt wordt door notoire paniekzaaiers.

herfinancieringen in 2011 rond anderhalf maal de netto

Ook behoedzame instellingen als DNB reppen erover. In haar

kredietbehoefte, zo’n EUR 600 mld. De bruto financierings-

laatste jaarverslag wijst DNB op het risico van krediet-

behoefte van de gezamenlijke overheden in de eurozone zal

rantsoenering. Daarmee bedoelt ze dat bedrijven met goede

daarom een kleine EUR 1000 mld zijn. We hebben het bij

vooruitzichten niet meer aan de bak komen bij de banken. Niet dat DNB zegt dat die kredietrantsoenering er zonder meer komt. Maar ze wijst op een risico: banken zijn nog bezig de schade te herstellen van de kredietcrisis, sommige negatieve

herfinanciering overigens wel over bedragen die eerst afgelost worden: het is aanbod en vraag op hetzelfde moment. Toch kleven er risico’s aan. Individuele overheden kunnen te maken krijgen met verminderde markttoegang en hogere rentes.

effecten komen pas laat in de boeken van de banken en ze hebben te stellen met scherpere regelgeving. Gelijktijdig leidt het economisch herstel tot extra kredietvraag. Dan kan het gaan piepen en kraken op de kredietmarkt. DNB heeft het in dit kader trouwens niet specifiek over Nederland maar over een wereldwijde opdoemend risico. Wij denken dat dit risico bestaat, maar niet groot is.

We concluderen dat overheden dominante kredietvragers blijven, maar ook dat hun netto kredietbehoefte verder krimpt ten opzichte van topjaar 2009.

Begrotingstekorten overheden % BBP

Mondiale spanningen

4

Want wat is er mondiaal gaande? We noemen een paar zaken.

2

de

0

Amerikaanse consument. Door de kredietcrisis zit de schrik er

-2

echter goed in. De krediethonger is voorlopig gestild. De

-4

spaarquote van Amerikaanse gezinnen is gestegen van 1%

-6

De

grootste

kredietverslinder

was

decennia

lang

voor de crisis tot ongeveer 6% nu. De verwachting is dat dit percentage niet nog verder oploopt, maar een terugval op korte termijn ligt ook niet voor de hand.

-8 -10 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 VS

De Amerikaanse consument zal voorlopig niet de gulzige

Eurozone

NL


kredietverslaafde meer zijn die hij in het verleden vaak was, ook al lopen de verstrekkingen inmiddels weer wat op. Binnen de eurozone steeg de kredietverlening aan consumenten eind 2010 licht. Het ligt niet voor de hand dat deze consumenten hun gedrag in 2011 spectaculair zullen veranderen, gegeven de verwachting dat groei en inflatie dit jaar bescheiden zullen zijn in de gezamenlijke eurolanden.

Bedrijven In veel landen was de kredietvraag van bedrijven voorafgaand aan de crisis fors gestegen. Voorbeelden waren Ierland, Spanje en het VK. In de VS was de groei bij bedrijven veel minder onstuimig dan bij particulieren. Maar de schuldreductie sinds de crisis is ook minder fors dan bij gezinnen. Dankzij het conjuncturele herstel is de winstgevendheid van vooral de grotere bedrijven verbeterd. Dat stimuleert de investeringsdrang


ABN AMRO

en dus de kredietbehoefte. Ze zitten zij echter wel vaak ruim bij

crisis aanzienlijke buffers om klappen op te vangen. De omvang

kas. Dat laatste drukt de kredietvraag. De ECB stelt wel in haar

van de daling van de winstratio is, ondanks een veel snellere

Stability Review van eind 2010 dat de winstverbetering bij het

economische terugval, niet veel groter dan in voorgaande

MKB achterblijft bij die van grotere ondernemingen en dat de

recessies.

solvabiliteit zich op historisch laag niveau bevindt. Het ligt voor

investeringen teruggeschroefd. Hierdoor hebben zij weinig op

de hand dat bedrijven met een zwakke solvabiliteit zich primair

hun financiële buffers moeten interen. In recente kwartalen is

zullen richten op verbetering van hun balansstructuur en niet

alweer een voorzichtige winstverbetering te zien, onder meer

staan te dringen bij de bancaire ‘kredietloketten’.

als gevolg van aantrekkende exporten, een gematigde

Bovendien

hebben

bedrijven

sindsdien

de

loongroei en hogere dividenden van buitenlandse dochters..... De kredietvraag van grote concerns is op dit moment goed

Een gunstige ontwikkeling van de winstgevendheid is een

behapbaar. De verstrekkingen zijn in 2010 toegenomen, o.a.

belangrijke voorwaarde voor een duurzaam investeringsherstel.

door herfinancieringen en door oplevende M&A-activiteit, en de

In het tweede kwartaal2 zijn de bedrijfsinvesteringen sinds lange

marges zijn gedaald. Deze vraagfactoren zijn ook in 2011 aan

tijd weer toegenomen (kwartaal-op-kwartaal). Dit heeft zich

de orde. Er bestond recentelijk onrust onder corporate

echter nog niet vertaald in een toename van de kredietvraag

kredietvragers over de beschikbaarheid van krediet in 2011. Er

van bedrijven.”

zou sprake zijn van enorme herfinancieringsoperaties. Maar dat

BBP, investeringen en kredietverlening

valt mee. De grote bubbel komt hier pas drie jaar later. Tussen 2005 en 2008 is het leenvolume bij deze grote concerns enorm

% j-o-j

toegenomen, vaak met looptijden van rond zeven jaar. Dit leidt

24

6

tussen 2011 en 2015 tot een grote stroom herfinancieringen op

16

4

de corporate markt, en niet specifiek in 2011. Hetzelfde geldt

8

2

voor het leveraged finance marktsegment (leningen aan grote

0

0

bedrijven met een rating onder triple-B). Daar zal in 2014

-8

-2

-16

-4

sprake zijn van een piek in aflossingen.

-6

-24 99

Je kunt natuurlijk niet zeggen: wie dan leeft, wie dan zorgt.

00

01

02

03

04

05

06

07

08

09

BBP-groei (r.a.) kredietverlening particuliere vennootschappen (l.a.) Investeringen (l.a.)

Maar er is wel voldoende tijd om de implicaties onder ogen te zien. Bovendien werkt de vrees voor de piek heilzaam. Als bedrijven eerder tot herfinanciering overgaan om de ander voor te zijn, vlakt de piek vanzelf af. Op macroniveau is

Bron: DNB, CBS

herfinanciering sowieso geen probleem omdat aflossingen ruimte creëren voor nieuw krediet. Op microniveau is dit

Komt die kredietvraag er in 2011 wel? In de zomer van 2010

natuurlijk geen automatisme. Een aflossingsmoment is voor de

viel de economische groei terug naar 0%. Toch verwachten we

kredietverstrekker ook een afwegingsmoment.

(zie hoofdstuk 1), weer een opgaande lijn in de loop van 2011. We nemen aan dat het vierde kwartaal van vorig jaar al weer

Mondiaal beeld De wereldwijde situatie overziend, concluderen wij dat de vraag van overheden fors blijft, zij het dat de netto kredietbehoefte afneemt. De kredietvraag van bedrijven en gezinnen zal in 2011 wel groeien, maar niet spectaculair.

positief is geweest. De uitvoer profiteert van de expansie van de wereldhandel, terwijl er ook wat meer zal worden geïnvesteerd. Bedrijven zien hun winsten herstellen en kunnen investeringsplannen daarom ook deels uit hun cashflow financieren. Daarbij bleek dat niet alle bedrijven in hetzelfde schuitje zitten.

Nederland Volgens modellen van DNB hangt de zakelijke kredietvraag vooral af van het BBP en de bedrijfsinvesteringen. Daarnaast zijn zaken als rentestanden en ingehouden winsten belangrijk. Over deze relaties zegt DNB in haar laatste Overzicht Financiële Stabiliteit: “Nederlandse bedrijven houden zich goed staande sinds de start van de crisis. Dit blijkt onder meer uit de ontwikkeling van de winstratio1, die een indicatie geeft van de behaalde winsten van de Nederlandse economie. Gemiddeld genomen hadden Nederlandse bedrijven aan het begin van de 1

Winst gedeeld door omzet

Grote industriële bedrijven, met name in de chemie en de metaalsector, profiteerden als eersten van het mondiale economisch herstel. De consumenten gaan in 2011 iets meer uitgeven omdat de werkgelegenheid verbetert. Toch hebben bedrijven die het van de consument moeten hebben, het nog moeilijk. Vooral de huizenmarkt lijkt zich in dit jaar nog niet te herstellen. Daarom zal ook 2011 een moeilijk jaar zijn voor sectoren die afhankelijk zijn van de Nederlandse woningmarkt, zoals de bouw en woninginrichters.

2

Van 2010


ABN AMRO

We voorzien voor 2011 dus gematigde groei. De cashflow

Langzamerhand tekent zich af wat de crisis voor het toezicht op

vertoont een opgaande lijn. De investeringsgroei is bescheiden.

banken

De huizenmarkt blijft in mineur. De rente blijft laag maar stijgt

aanpassing van de solvabiliteitsvoorschriften. De afgelopen

betekent.

De

belangrijkste

verandering

is

de

wel wat. Binnen dit scenario is een explosieve groei van de

honderd jaar is de leverage van het Nederlandse bankwezen

Nederlandse kredietvraag onwaarschijnlijk.

voortdurend gestegen. In andere landen is dat niet anders geweest. Dat gaat veranderen. De toezichthouders hebben

Dergelijke verwachtingen zijn natuurlijk geen natuurwetten. De

overeenstemming bereikt over aanpassing van de solvabiliteits-

crisis die enkele landen in de eurozone in 2010 teisterde, liet

richtlijnen (het zogenoemde Bazel III). Banken zullen in goede

zien hoe angst als een dief in de nacht de financiële markten

tijden extra buffers moeten opbouwen. De omvang van het

kan verlammen. Dat kan weer gebeuren. Dan zullen opnieuw

risicodragend vermogen en de kwaliteit ervan moeten flink

de partijen met de zwakste ratings het slachtoffer zijn. Denk

omhoog. Het gaat hier om forse aanpassingen ten opzichte van

aan de rente-opslagen die landen als Griekenland en Ierland op

de normen uit het verleden. Gelukkig zien de toezichthouders

dit moment betalen.

op de banken dat ook en krijgen banken tot 2019 de tijd om aan de nieuwe standaarden te voldoen.

Aanbod van krediet Banken hebben na de kredietcrisis niet stilgezeten. In veel

Ook de liquiditeitsregels worden dankzij Bazel III strenger. De

gevallen is de solvabiliteit van banken sterk verbeterd. Kijk

afgelopen jaren is gebleken hoe riskant het is als banken niet

bijvoorbeeld naar Barclays in 2009: balanstotaal -25% en

meer bereid zijn elkaar liquiditeiten toe te schuiven. Het is

kernkapitaal + 48%, of Deutsche Bank (-30% en +15%).

daarom goed dat er internationaal afgestemde liquiditeitsvoorschriften komen. De liquiditeitsregels brengen zeker een

Het overgrote deel van de onderzochte banken, inclusief ABN

aantal verzwaringen met zich mee. De ruimte voor mismatching

AMRO, is goed door de stresstest van afgelopen juli gekomen.

zal daardoor afnemen. Dit zal onvermijdelijk gevolgen hebben

Natuurlijk kun je kanttekeningen plaatsen bij deze test, maar de

voor de kredietvoorwaarden en de tarieven bij de lange

conclusie lijkt verantwoord dat de meeste Europese banken

kredietverlening. Maar het ziet er niet naar uit dat dit op zich in

weer tegen een stootje kunnen. Dat betekent dat er ruimte is

2011 al tot aanpassingen leidt.

voor een accommoderend kredietbeleid. Het voornaamste risico in dit verband is dat banken de kosten van aan te trekken

Banken houden bij hun kredietverlening rekening met de

middelen zien oplopen vanwege de uitzettingen die zij hebben

situatie per bedrijfstak. We zagen dat de vooruitzichten beter

op overheden van eurolanden die in zwaar weer zitten. Wij zijn

zijn voor grotere industriële bedrijven dan voor kleinere, op de

hoopvol over de afloop van de eurocrisis, maar dit is wel een

consument gerichte ondernemingen. Het is onvermijdelijk dat

crisis vol verrassingselementen.

dit blijft meewegen bij de vaststelling door banken van hun risico-opslagen.

In Nederland kan de concurrentie tussen banken de komende tijd feller worden. Banken hebben, zoals gezegd, weer wat

De bankensector heeft de kredietcrisis overleefd, veel banken

meer vet op de botten. Bovendien zal de aanwezigheid op de

zijn aangesterkt en hebben buffers opgebouwd. Maar de rook

Nederlandse markt van instellingen als Deutsche Bank en RBS

van de crisis is nog niet verdwenen. Banken moeten zich

de concurrentie aanwakkeren. Overigens kleven aan de

aanpassen aan de nieuwe realiteit die inhoudt dat per euro

toenemende rol van buitenlandse banken ook risico’s. Natuurlijk

verstrekt krediet meer vermogen en liquide middelen nodig zijn.

zijn wij op dit terrein geen neutrale toeschouwer. Toch willen we

Op termijn kan dat de prijs van krediet doen stijgen. Gelukkig

de opmerking die Nout Wellink laatst in een speech maakte,

krijgen ze de tijd om naar de nieuwe realiteit toe te groeien.

niet ongemerkt laten passeren: “Uit onderzoek blijkt dat grensoverschrijdende kredietverlening minder stabiel is dan

Bovendien zijn uitspraken over de langere termijn altijd, zoals

kredietverlening door nationale banken of door vestigingen van

economen dat zeggen, ceterus paribus (onder overigens gelijke

buitenlandse banken. Verder moeten we er rekening mee

omstandigheden). Banken krijgen te maken met strengere

houden dat banken in tijden van kapitaalschaarste prioriteit

regels, maar kunnen zich van elkaar onderscheiden door hun

kunnen geven aan het continueren van de kredietverlening in

strategisch beleid. Dat strategisch beleid zal mede bepalen in

hun thuismarkt. Deze argumenten pleiten voor de aanwezigheid

hoeverre ‘kostenverhogingen’ aan de klant worden doorbelast.

van banken die hun hoofdkantoor in Nederland hebben. Op die

Een prijsvechter zal anders acteren dan een bank die zich

manier wordt voorkomen dat Nederlandse bedrijven voor het

voorstaat op een breed productassortiment. Maar elke bankier

verkrijgen van krediet al te afhankelijk worden van buitenlandse

weet dat de Nederlandse kredietmarkt een nogal verzadigde

banken en overheden.”

markt is. In zo’n markt liggen prijsverhogingen minder voor de hand. Banken zullen er eerder voor kiezen hun efficiencygraad verder te verhogen.


ABN AMRO

Afsluiting Vooruitkijkend tot eind 2011 voorzien wij geen extreme verstoringen van de vraag- en aanbodverhoudingen. Maar we leven wel in wat soms ‘the new normal” wordt genoemd. Banken

hebben

de

morele

plicht

om

een

duurzamer

kredietbeleid te voeren. De kredietcrisis van 2008 is niet voor herhaling vatbaar. Dat heeft een toegenomen risicobewustzijn bij bankiers tot gevolg. Als ondernemers dit niet begrijpen, moeten de banken dit pijnlijke maar onvermijdelijke verhaal beter uitleggen. Bankiers moeten beseffen dat een in hun ogen overtuigend verhaal niet zonder storing ‘landt’ bij toehoorders die zich bekocht voelen. Anno 2011 is er voor ondernemers in Nederland geen reden voor

paniek,

maar

wel

voor

bewustwording

over

hun

financieringsbehoefte. ABN AMRO wil, door de stormen op de financiële markten heen, het vertrouwen van ondernemers winnen en vasthouden. Dat klinkt als een wijsheid op een wandtegeltje. Maar de bank heeft de afgelopen jaren leergeld betaald. ABN AMRO kan alleen succesvol zijn als het krediet verleent aan klanten en sectoren die de bank goed kent. Dan is de toegevoegde waarde voor de klant het grootst en het risico voor de bank het kleinst.

Pagina 2 Groeien met krediet

Recommend Documents