De lange weg Concept lespakket voor Roma- en Sinti-leerlingen
March 2013
2011-4782/008-001
Page 1
Colofon
© mei 2013, Pharos Kennis- en adviescentrum migranten, vluchtelingen en gezondheid, BHA.
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door druk, fotokopie of microfilm of op een andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.
De lange weg is ontwikkeld door BHA for equality in health and social care, in samenwerking met scholen en andere partners in Engeland. In het kader van het project ‘What’s working’, gefinancierd door de Europese Unie, is dit nog niet vertaalde lespakket voorgelegd aan een aantal Nederlandse scholen en ROMA-organisaties. Op basis van de positieve reacties is besloten om deze vertaling te maken die zal dienen als basis van een bewerking voor Nederlandse scholen.
Oorspronkelijk samengesteld door BHA: Jennifer Davies Julie Davies Ben Easterbrook
Vertaling Meike Wijers
Projectleider Bram Tuk
2011-4782/008-001
Page 2
Projectsecretariaat Pharos Arthur van Schendelstraat 620 Postbus 13318 3507 LH Utrecht Telefoon 030 234 98 00 E-mail
[email protected] www.pharos.nl Zie ook: http://www.whatsworking.eu/roma
2011-4782/008-001
Page 3
Inhoudsopgave
1.
Inleiding
5
2.
Introductie
5
3.
Geschiedenis
7
3.1.
Geschiedenis ............................................................................................ 8
3.2.
Geschiedenis Power Point presentatie ................................................. 11
3.3.
Geschiedenis: Tijdlijn activiteit.............................................................. 13
4.
Slavernij
4.1.
Het begin van de Roma-slavernij ........................................................... 16
4.2.
Slavernij Power Point presentatie ......................................................... 18
4.3.
Oefening: slavernij ................................................................................. 19
5.
Holocaust
5.1.
Holocaust notities – uitleg voor de docent ........................................... 21
5.2.
Holocaust Power Point presentatie ....................................................... 24
6.
Cultuur en Tradities
6.1.
Cultuur en Tradities................................................................................ 27
6.2.
Cultuur en Tradities van de Roma Power Point presentatie................. 29
6.3.
Tradities .................................................................................................. 31
7.
Vlag en volksliederen
7.1.
Roma-vlag en volkslied .......................................................................... 33
7.2.
Roma-vlag en volkslied - Power Point presentatie ............................... 35
8.
Bibliografie
36
9.
Dankwoord
37
2011-4782/008-001
15
20
26
32
Page 4
1.
Inleiding
‘De Lange weg’ is een lessenpakket bedoeld om leerlingen te informeren over de tradities en achtergronden van de Roma. Het is ontwikkeld door de Engelse organisatie BHA, for equality in health and social care Manchester. Dat is een van de partners binnen een internationaal project wat als belangrijkste doel heeft om de schooluitval te voorkomen en de resultaten te verbeteren. Het is ontwikkeld in samenwerking met scholen en andere partners in Engeland. In het kader van het project ‘What’s working’, gefinancierd door de Europese Unie, is dit nog niet vertaalde lespakket voorgelegd aan een aantal Nederlandse scholen en ROMA organisaties. Op basis van de positieve reacties is besloten om deze vertaling te maken die zal dienen als basis van een bewerking voor Nederlandse scholen. Pharos is bij scholen nagegaan of alle onderdelen van dit pakket bruikbaar zijn en heeft een aantal vragen gesteld: voorkeursleeftijd, bruikbaarheid speciaal onderwijs, bruikbaar in gemengde klassen en suggesties aanpassingen. Ook is het pakket voorgelegd aan het netwerk van onderwijsconsulenten OWRS van de KPC groep (Landelijke ondersteuning onderwijs Roma- en Sinti-kinderen). Op een landelijke bijeenkomst van Roma- en Sinti-organisaties is het gepresenteerd. Daar was men positief, maar werd benadrukt dat aanpassingen voor de Nederlandse situatie nodig zijn en dat samenwerking met Roma- en Sinti-organisaties noodzakelijk is om het in Nederland bruikbaar te maken. De scholen waren over het algemeen zeer positief:
Nooit eerder zulke toegankelijke en objectieve informatie gevonden, alleen dat is al winst. Op school manifesteren de Roma zich als groep meer en meer op een negatieve manier. Wij zijn op zoek naar een positieve manier om aandacht voor de Roma te vragen. Dit materiaal past zeer goed in onze zoektocht naar objectieve achtergrondinformatie. Dit is materiaal dat we eigenlijk al lang geleden wilden ontwikkelen! Zeer nuttig voor de Roma om te voelen dat zij serieus genomen worden, om te voelen dat zij er toe doen en dat zij tot de groep behoren. Het beeld van de Roma is altijd zeer negatief. Met goede informatie aan jongeren kan dit op termijn worden beïnvloed. Het materiaal geeft op beknopte wijze een goed beeld van de verschillende aspecten (geschiedenis, slavernij, tradities etc.). Door het in historisch perspectief te plaatsen wordt alles meer duidelijk. De methodes zijn divers en breed inzetbaar (bijvoorbeeld slavernij en holocaust), zodat een selectie kan worden gemaakt. Hoe je het ook gebruikt, het zal effectief zijn, omdat er op dit moment nauwelijks enige aandacht voor Roma bestaat, zodat de beeldvorming hetzelfde blijft.
Als er financiering wordt gevonden zal het pakket in samenwerking met betrokken scholen en Roma- en Sinti-vertegenwoordigers en andere deskundigen aangepast en digitaal beschikbaar gesteld worden.
2.
Introductie 2011-4782/008-001
Page 5
Het lespakket ‘De lange weg’ is educatief materiaal ter ondersteuning van docenten die jongeren lesgeven over de geschiedenis van de Roma. De activiteiten zijn geschikt voor kinderen van groep 8, maar de activiteiten kunnen ook uitgevoerd worden met jongeren die wat ouder zijn. Aan het eind van het lesprogramma hebben jongeren: Een beter begrip van de oorsprong van de Roma. Een grotere kennis over de belangrijkste elementen uit de geschiedenis van de Roma. Meer kennis over de discriminatie en vervolging die de Roma hebben meegemaakt. Meer empathie voor de Roma en zijn ze in staat negatieve stereotypen en vooroordelen te weerleggen. Meer bewustzijn van hun eigen culturele tradities en hoe dit in verhouding staat tot andere groepen. Gebruiksaanwijzing bij dit lespakket De activiteiten zijn gestructureerd rond vijf belangrijke thema’s: 1) Geschiedenis 2) Slavernij 3) Holocaust 4) Cultuur en Tradities 5) Vlag en Volkslied Elk thema bevat educatieve activiteiten. Dit geeft jongeren de kans om specifieke onderwerpen te onderzoeken. De docent volgt een lesplan waarin de belangrijkste doelen en activiteiten worden op een toegankelijke manier uitgelegd. Bij elk thema zijn aparte notities voor de docent, waar uitgebreide informatie te vinden is over de verschillende onderwerpen. De thema’s in het lespakket zijn genummerd, maar het is niet verplicht om de vijf sessies in dezelfde volgorde te geven. De thema’s kunnen ook los van elkaar gebruikt worden, bijvoorbeeld om lesactiviteiten te ondersteunen tijdens bepaalde data: Heritage Week: 8-11 september Herdenkingsdag aan de Slavernij: 23 augustus Herdenkingsdag Holocaust: 27 januari Internationale Dag van de Roma: 8 april Zigeuner/ Roma maand: juni Waar moet de docent rekening mee houden? De Roma worden al honderden jaren vervolgd en gediscrimineerd, de gevolgen hiervan zijn nog altijd zichtbaar. Wanneer hierover gediscussieerd wordt binnen een educatieve omgeving kan het zorgen voor emotionele of verhitte debatten. Het onderwerp kan zelfs discriminerende taal of gedrag uitlokken. Het is de verantwoordelijkheid van de docent om een veilige omgeving te bieden waar jongeren de kans Hebben om hun mening en ideeën te uiten. De docent zorgt er ook voor dat discriminerend gedrag direct wordt aangepakt en besproken.
2011-4782/008-001
Page 6
3.
Geschiedenis
Tijd: 50 minuten – 1 uur Bronnen: kaarten, tijdlijn Doelen Kennis over de afkomst van de Roma Kennis over de migratiepatronen van de Roma Kennis over de historische context en de belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de Roma Belangrijke vragen Hoe komen we de oorsprong van de Roma te weten? Waarom migreren mensen? Is er een land dat de Roma hun ‘thuis’ noemen? Activiteit: 15 minuten Lees gezamenlijk de stukken tekst en ontdek de geschiedenis van de Roma. Markeer de belangrijke gebeurtenissen op de tijdlijn. Discussie geleid door de docent: 30 minuten Bespreek de oorsprong van de Roma aan de hand van de power point presentatie en bespreek de van elkaar afwijkende migratiepatronen. Klassikaal: 5 minuten Toon de oorsprong van de Roma-taal, het Romani en de manier waarop dit wordt gebruikt om de geboorteplaats van de Roma te bepalen. Vat de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van de Roma die tot migratie hebben geleid samen. Maak inzichtelijk waar de Roma zich hebben gevestigd sinds hun migratie uit India.
2011-4782/008-001
Page 7
3.1.
Geschiedenis
Een onduidelijke geschiedenis Het is moeilijk om de geschiedenis van de Roma nauwkeurig en volledig in kaart te brengen vanwege het gebrek aan schriftelijk bewijs. Dit is wellicht te wijten aan historisch analfabetisme of tegenzin om honderden jaren van onderdrukking en vervolging in beeld te krijgen. De bestaande geschreven geschiedenis is grotendeels opgesteld door niet-Roma. Deze teksten bevatten veel onjuistheden, vooroordelen en misvattingen over de Roma, waardoor ze enkel stereotypen versterken of een romantisch beeld bevestigen. Mythen over de oorsprong van de Roma zijn vaak gebruikt om hen een denigrerende of negatieve naam te geven. De term ‘gypsy’ of ‘zigeuner’ is voortgekomen uit het misverstand dat de Roma uit Egypte zouden komen. De benaming ‘Tsigani’ is afkomstig uit de Byzantijnse periode en betekent ‘niet aanraken’ of ‘afblijven’. Dit woord doelt op het gebrek aan contact tussen de Roma en de Gadje (niet-Roma). Beide termen kunnen vernederend zijn, hoewel ze soms ook door de Roma zelf gebruikt worden. Oorsprong in India Men is het er over het algemeen over eens dat de Roma uit India komen. Onderzoekers die de Roma-taal hebben bestudeerd ontdekten overeenkomsten met een aantal Indiase talen. De migratie van de Roma uit India begon tussen de jaren 1000 en 1100 AD. Er bestaan verschillende theorieën om hun vertrek te verklaren. Sommigen zeggen dat ze naar Perzië trokken om als geschenk de Sjah met hun muziek te vermaken, een andere verklaring is dat ze zich bij het leger hadden aangesloten, of dat ze op de vlucht waren voor de oorlog in India in de tijd dat de islam zich begon te verspreiden. Hoewel het algemeen aanvaard is dat de Roma afkomstig zijn uit India zijn er nog steeds andere theorieën, zoals het idee dat de Roma afkomstig zouden zijn van het verloren rijk. Dit idee draagt bij aan de vele misvattingen die er bestaan ten aanzien van de Roma. De taal Het Romani heeft zich ontwikkeld door woorden op te pikken uit landen waar de Roma doorheen reisden. Door het bestuderen van de taal worden de verschillende reisroutes duidelijk, de tijd die ze in elk land hebben doorgebracht en wanneer de reis heeft plaatsgevonden (zie kaart). De beroepen en kasten van de Roma voordat ze India verlieten blijven onbekend. Sommigen geloven dat de Roma tot de kaste behoorden die diensten levert (de Dom), terwijl anderen denken dat ze tot een hogere kaste behoorden zoals die van het leger. Deze opvattingen zijn ontstaan door het bestuderen van de taal en het onderzoeken van bepaalde gedragskenmerken die te herleiden zijn tot tradities en waarden in landen waar ze doorheen reizen. Migratie naar Europa De Roma kwamen voor het eerst naar Europa rond de 14e eeuw en werden in eerste instantie hartelijk verwelkomd. Men vond ze exotisch. Maar al gauw leidde hun manier van leven tot conflicten met de kerk, staat en gilden. De kerk wantrouwde waarzeggerij, de gilden ergerden zich aan de Roma die goedkopere diensten verleenden en de staat wantrouwde nomaden omdat ze makkelijk de belasting konden ontduiken. In de daaropvolgende periode werden veel wetten ingevoerd om de Roma te dwingen zich aan te passen. Op een weigering daarvan stond meestal de doodstraf.
In 1417 werd de eerste anti-Roma wet uitgevaardigd in Duitsland. Deze werd opgevolgd door nog 48 andere wetten in de daaropvolgende driehonderd jaar. In 1482 werden tijdens een bijeenkomst van het Heilige Roomse Rijk wetten aangenomen die de Roma verdreven uit het land.
2011-4782/008-001
Page 8
In 1554 introduceerde Engeland de doodstraf voor Roma die het land niet binnen een maand zouden verlaten, dit werd de Egyptische Wet genoemd. In 1611 werden drie Roma opgehangen naar aanleiding van de Egyptische Wet. De laatste ophanging vond plaats in 1650. In 1568 verdreef paus Pius V de Roma uit de Heilige Roomse Kerk. In 1721 besloot Keizer Karel VI van Duitsland dat alle Roma moesten worden uitgeroeid. In 1749 besloot Spanje dat alle Roma gevangen genomen moesten worden. Het werd de Roma verboden om hun eigen taal te spreken, traditionele kleding te dragen, handel te drijven, met iemand binnen de Roma-gemeenschap te trouwen en in Engeland was het zelfs verboden om als Roma geboren te worden.
Slavernij In Wallachai, Roemenië werden al in 1300 Roma verkocht en werden ze gezien als ruilmiddel voor diensten. Gedurende deze periode was er een tekort aan geschoolde arbeidskrachten en de Roma werden gebruikt om dit gat te vullen. Landeigenaren gebruikten het volk voor hun eigen economische gewin. De behandeling van de Roma was verschrikkelijk en de straffen onmenselijk. “Alle zigeuners zijn geboren slaven” – dit was een rotsvaste opvatting in heel Europa. Rond 1830 begonnen protesten waarin werd opgeroepen tot de afschaffing van de slavernij. In Roemenië werd slavernij in 1856 afgeschaft en werden de Roma uiteindelijk in 1864 bevrijd. O Baro Porrajmos (De Grote Verdelging) – de Holocaust Onderdrukking en vervolging van Roma vonden in heel Europa plaats. In 1899 zette de Duitse regering een ‘Zigeuner Informatie Centrum’ op. Dit centrum had als taak om de Roma te identificeren, te registeren en het uitroeien van de Roma voor te bereiden. Dit programma werd gedurende 4,5 jaar uitgevoerd en de resultaten waren afschuwelijk. De verzamelde informatie werd enige jaren later gebruikt om de Roma die waren vermoord tijdens de Holocaust te identificeren. In 1936 werden de Roma in Duitsland bijeen gedreven en in juni 1938 vond de ‘Zigeuner Opschoonweek’ plaats. Het gevolg was de massale uitroeiing van de Roma. Het aantal Roma dat is omgekomen in naziDuitsland en de bezette landen wordt vaak geschat op 500.000 maar dat aantal kan onjuist geschat en veel hoger zijn. De Roma in het moderne Europa Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de houding tegenover de Roma. Overheden spanden zich in om Roma de kans te geven zich te vestigen, aan te passen, onderwijs te volgen en ondersteuning te krijgen bij het vinden van werk. Deze aanpak werd gezien als de beste manier om met het ‘zigeunerprobleem’ om te gaan. Hoewel er scholingsprogramma’s en werkprojecten voor de Roma werden opgezet, kwam er geen einde aan de discriminatie en werden de Roma met een nomadische levensstijl gestraft en zelfs veroordeeld tot wel 6 maanden gevangenis. Daarnaast werden er verschillende maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat de Roma-cultuur zou verdwijnen, waaronder het onderbrengen van Roma-kinderen bij nietRoma voogden en het op scholen verbieden van het spreken van hun taal. De onderdrukking en vervolging die de Roma hebben meegemaakt hebben geresulteerd in een gefragmenteerde gemeenschap. Wel heeft het individuen en organisaties gemotiveerd om de belangen van de Roma op de politieke agenda te zetten. In 1971 kwamen Roma-leiders uit de hele wereld voor het eerst samen tijdens een Roma-congres. Tijdens het congres kwamen de leiders tot een overeenstemming over een reeks gemeenschappelijke waarden, een volkslied en een vlag.
2011-4782/008-001
Page 9
In 1989 protesteerden veel Oost-Europese landen tegen het communistische regime. Dit leidde tot de val van de Berlijnse Muur in november 1989. Na de ineenstorting van het communisme verslechterde de situatie voor veel Roma. Hun economische omstandigheden verslechterden en racistische bedreigingen namen toe. Dat resulteerde in een golf van Roma-asielzoekers in West-Europese landen zoals het Verenigd Koninkrijk. In 2004 en 2007 werd de Europese Unie uitgebreid met tien landen. Dit heeft voor verdere migratie richting het westen gezorgd. Ondanks de strikte werkgelegenheidsbeperkingen, met name voor inwoners van Roemenië en Bulgarijë, zijn veel mensen met een Roma-achtergrond geëmigreerd. Tijdlijn 1000 tot 1100 AD: Migratie uit India 14e eeuw: Eerste Roma in Europa 1554: Engeland introduceerde de doodstraf voor Roma die het land niet binnen een maand zouden verlaten, dit heette de Egyptische Wet. In 1611 werden er drie Roma opgehangen door deze Egyptische Wet. De laatste ophanging vond plaats in 1650 1760: Vályi István ontdekte gelijkenissen tussen het Roma en het Sanskriet 1856: Afschaffing van de slavernij 1945: Naar schatting zijn 500.000 Roma omgekomen in nazi-Duitsland en de bezette landen 1958: In heel Oost-Europa werd een wet die nomadisme verbood aangenomen 1971: Roma-leiders uit heel de wereld kwamen voor het eerst bij elkaar tijdens een Roma-congres, waar ze tot overeenstemming kwamen over een volkslied en een vlag 1989: Val van het communisme, aanleiding tot migratie naar het westen 2004: De Europese Unie wordt uitgebreid met 8 landen (Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Slowakije en Slovenië). Alle burgers van bovengenoemde landen, waaronder ook de Roma, mogen reizen naar en werken in andere Europese landen 2007: De Europese Unie wordt uitgebreid met nog eens 2 landen (Roemenië en Bulgarije). Alle burgers van bovengenoemde landen, waaronder ook de Roma, mogen naar Europese landen reizen, hoewel ze niet zomaar overal mogen werken.
2011-4782/008-001
Page 10
3.2.
Geschiedenis Power Point presentatie
SLIDE 1: Een onduidelijke geschiedenis
De geschiedenis van de Roma is voor een groot deel onduidelijk. Mythen over de Roma zijn vaak gebruikt om ze namen te geven die een negatieve bijklank hebben, zoals zigeuners.
SLIDE 2: Oorsprong in India
Men is het erover eens dat de Roma uit India komen. Men kwam hier achter doordat ze de taal van de Roma hadden bestudeerd. Het vertrek van de Roma uit India begon tussen 1000 en 1100 AD. Er zijn verschillende redenen te noemen waarom ze weggingen uit India. Maar volgens hardnekkige mythen komen de Roma ergens anders vandaan.
SLIDE 3: Het Romani
Door het bestuderen van de taal van de Roma kan men zien hoe ze door de eeuwen heen van land tot land trokken. Door naar de taal te kijken kan men er ook achter komen welke beroepen, gewoonten en tradities de Roma hadden.
SLIDE 4: Vertrek naar Europa
De Roma kwamen voor het eerst aan in Europa rond de 14e eeuw. Kort na hun aankomst ontstonden er spanningen met de kerk, de staat en de gilden. Er werden veel wetten ingevoerd om de Roma te dwingen zich aan te passen.
SLIDE 5: Slavernij
In Wallachai, Roemenië, werden de Roma gebruikt als koopwaar en ruilmiddel voor diensten in de jaren rond 1300. De behandeling van de Roma was verschrikkelijk en straffen waren onmenselijk. “Alle zigeuners zijn geboren slaven”.
SLIDE 6 O Baro Porrajmos (De Grote Verdelging) – de Holocaust
De Roma werden overal in Europa onderdrukt en vervolgd, ook al voor de opkomst van de nazi’s. In 1936 werden de Roma bijeengedreven in Duitsland waar in juni 1938 de ‘Zigeuner Opruimweek’ plaatsvond. De Roma werden massaal vermoord. Het aantal Roma dat is omgekomen tijdens de Holocaust wordt geschat op 500.000, maar die cijfers kunnen ernstig onderschat zijn.
2011-4782/008-001
Page 11
SLIDE 7: De Roma in het moderne Europa
Na de Tweede Wereldoorlog probeerden overheden van verschillende landen om de Roma de ondersteunen door speciale schoolprogramma’s en werk aan te bieden. Toch verdween de discriminatie tegen de Roma niet. Voorbeelden: o Mensen die rondtrokken en geen vaste woonplaats hadden konden voor 6 maanden naar de gevangenis worden gestuurd. o Roma-kinderen moesten bij niet-Roma voogden wonen. o Het Romani, de taal van de Roma, werd verboden op scholen. Na eeuwen van onderdrukking en vervolging kwamen Roma-leiders uit heel de wereld voor het eerst in 1971 samen tijdens een Roma-congres. Tijdens het congres kozen de leiders een vlag en een volkslied, die nu symbool staan voor de Roma in heel de wereld. Het einde van het communisme in Oost-Europa leidde tot een verslechtering van de economische positie van de Roma en het aantal racistische aanvallen nam toe. In 2004 werd de Europese Unie uitgebreid met 8 Oost-Europese landen (Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Slowakije en Slovenië). In 2007 werden ook Roemenië en Bulgarije (A2) lid van de Europese Unie. De uitbreiding van de Europese Unie gaf mensen uit die landen de kans om vrij te reizen binnen het continent en veel mensen met een Roma-achtergrond trokken naar landen in West Europa.
2011-4782/008-001
Page 12
3.3.
Geschiedenis: Tijdlijn activiteit
Instructies: Verdeel de kaarten gelijk over de groepen. Om beurten worden de kaarten hardop voorgelezen voor de rest van de groep. Met gebruik van het werkblad beantwoordt iedere deelnemer de vragen op de kaart (let op: niet alle antwoorden staan op één kaart. De leerlingen moeten samenwerken om de juiste antwoorden te vinden). Leg de kaarten op de tijdlijn in de juiste volgorde.
Kaart 1 De voorouders van de Roma verlieten India tussen 1000-1100 AD. Er zijn veel theorieën waarom de Roma vertrokken. Vraag: Waarom verlieten de Roma hun land van herkomst? Kaart 2 Er zijn verschillende theorieën over waarom de Roma weg gingen uit India. Sommigen zeggen dat de Roma als cadeau naar de Sjah van Perzië gingen om hem te vermaken met hun muziek. Anderen geloven dat ze zich bij het leger hadden aangesloten of dat ze vluchtten vanwege oorlog in India. Niemand weet precies waarom de Roma vertrokken. Vraag: Wat waren de mogelijke redenen voor de Roma om India te verlaten? Kaart 3 Ongeveer 300 jaar nadat de Roma vertrokken uit India kwamen ze naar Europa. Er werden veel verschillende wetten opgesteld om de Roma ervan te weerhouden steeds rond te reizen met als doel dat ze zich meer zouden aanpassen. Vraag: In welke eeuw kwamen de Roma naar Europa? Kaart 4 In de 14e eeuw kwamen de Roma voor het eerst naar Europa. In eerste instantie werden ze geliefd door de Europeanen. Maar omdat het vreemden waren die niet in huizen woonden zoals ieder ander en omdat ze werk deden voor minder geld dan anderen, duurde het niet lang voordat mensen de Roma uit hun land wilden gooien en het illegaal wilden maken om Roma te zijn. In Engeland werd er in 1554 een wet aangenomen die het rechtvaardigde om elke Roma die niet binnen een maand het land zou verlaten de doodstraf op te leggen. Vraag: Wat vonden mensen van de Roma toen ze voor het eerst in Europa kwamen? Kaart 5 In 1760 ontdekte de student Vályi István bij toeval de verbinding tussen het Romani, de taal van de Roma, en een oude Indiase taal (het Sanskriet). Veel woorden uit beide talen waren hetzelfde of leken erg op elkaar. Men is het er nu over eens dat de voorouders van de Roma uit India kwamen. Vragen: Hoe weten we dat de Roma uit India komen? 2011-4782/008-001
Page 13
Wanneer werd dit voor het eerst ontdekt? Kaart 6 In Roemenië waren er niet genoeg mensen om bepaald werk te doen, dus werden de Roma ingezet door de landeigenaren. In sommige delen van Roemenië waren de Roma zelfs slaven. Steeds meer Roemenen mensen waren het er niet mee eens dat de Roma zo slecht behandeld werden en ze wilden een einde maken aan de slavernij in Roemenië. De komst van de industrialisatie betekende dat het gebruik van slaven minder efficiënt was dan het gebruik van machines. Slavernij werd uiteindelijk afgeschaft toen Roemenië werd verenigd als één land. De nieuwe leider maakte een eind aan lijfeigenschap en verdeelde het land onder de boeren. Vragen: Wanneer werd slavernij in Roemenië afgeschaft? Waarom werd slavernij afgeschaft? Kaart 7 In 1899 werd er een ‘Zigeuner Informatie Centrum’ opgezet in Duitsland, 34 jaar voordat de nazi’s aan de macht zouden komen. De informatie die werd verzameld door dit instituut werd later gebruikt om de Roma te identificeren. In 1936 werd er een concentratiekamp voor de Roma geopend in Duitsland, drie jaar voordat de Tweede Wereldoorlog begon. De oorlog duurde zes jaar. Tussen 1933 en 1945 werden door de nazi’s in Duitsland en de bezette landen rond de 500.000 Roma vermoord. De Roma noemen de Holocaust ‘O Baro Porrajmos’ (De Grote Verdelger). Vragen: Wanneer kwamen de nazi’s aan de macht? Wanneer begon de Tweede Wereldoorlog? Wanneer eindigde de Tweede Wereldoorlog? Hoe noemen de Roma de Holocaust? Kaart 8 Het eerste Roma-congres werd 26 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog gehouden. Men werd het eens over de Roma vlag en volkslied. Vragen: Wanneer werd het eerste Roma-congres gehouden? Wat werd er afgesproken tijdens het Roma-congres? Kaart 9 In 1989 kwam in veel Oost-Europese landen een einde aan het communisme. Daardoor kregen de Roma veel vaker te maken met racistische aanvallen en kregen ze meer financiële problemen. Veel Roma vertrokken daarom uit Oost-Europa richting het westen. Vijftien jaar later voegden acht Oost-Europese landen zich bij de Europese Unie (Tsjechië, Estland, Hongarije, Letland, Litouwen, Polen, Slowakije en Slovenië). Twee jaar later sloten ook Roemenië en Bulgarije zich aan bij de Europese Unie. Vragen: Wanneer kwam er een eind aan het communisme in Oost-Europa? Wat was het gevolg hiervan voor de Roma? Wanneer breidde de Europese Unie zich uit met acht nieuwe landen? 2011-4782/008-001
Page 14
Welke landen sloten zich toen bij de Europese Unie aan? Wanneer sloten Bulgarije en Roemenië zich aan bij de Europese Unie?
4.
Slavernij
Tijd: 50 minuten – 1 uur Bronnen: Toelichtende tekst, woordenzoeker, afbeeldingen van de vrije man en de slaaf Doelen
Kennis over de slavernij van de Roma.
Docent leidt een discussie: 20 minuten
Bespreek aan de hand van de power point presentatie hoe de Roma slaven werden en hoe ze daarna bevrijd werden.
Activiteit 1: 15 minuten Lees de tekst en vul de ontbrekende letters in uit de woorden die onderstreept zijn. Zoek de onderstreepte woorden in de woordenzoeker. Activiteit 2: 15 minuten Ieder voor zich zetten de leerlingen woorden die slavernij en vrijheid beschrijven bij de afbeeldingen van een mens die onderworpen is en een vrij mens. De woorden kunnen een gevoel uitdrukken, symbolen, gedrag, etc. Plenair: 5 minuten Benadruk dat deze informatie over de slavernij van de Roma belangrijk is. Vraag de groep om feedback te geven over deze les. Belangrijke vraag: Wat zou jij doen om de vrijheid van iedereen te garanderen?
2011-4782/008-001
Page 15
4.1.
Het begin van de Roma-slavernij
Roma slavernij kwam voornamelijk voor in Roemenië.
Toen de Roma zich in de 12e eeuw voor het eerst op de Balkan vestigden was dit een land van landbouwers. In deze periode werden de Roma vaak als slaaf verkocht aan eigenaren van landgoederen en feodale heren. Aan het begin van de 14e eeuw werden deze lijfeigenen beschouwd als eigendom van de landheer. Landheren gaven hun lijfeigenen als geschenk of als vorm van betaling aan anderen. De Roma werden onderdrukt. Al hun vrijheden werden hen afgenomen om te voorkomen dat ze zouden ontsnappen aan de autoriteiten. Er werd wetgeving geïntroduceerd die werd ondersteund door landeigenaren, de aristocratie en de kerk, waarin gesteld werd dat de ‘eigenaren’ van de Roma-slaven volledige controle kregen over hun leven. De Roma-slaven werden onderverdeeld in slaven die op het land werkten, huisslaven en slaven van de kerk. o De slaven die op het land werkten werden onderverdeeld in de slaven die het eigendom waren van de baronnen en de slaven die het eigendom waren van kleine grondbezitters. o De adel of grote huishoudens hadden regelmatig huisslaven. De vrouwelijke slaven werden aan bezoek gegeven voor vertier; ieder kind dat hierdoor werd geboren was automatisch ook een slaaf. o De slaven werden gekocht en verkocht in groepen en ze hadden zeer beperkte rechten. Het werd hen verboden om muziekinstrumenten te bezitten en over het algemeen werden ze erg slecht behandeld door hun bazen. o Ze leefden in hutten van leem en riet aan de rand van het grondgebied van de landeigenaar.
De slavenmarkt
De slavenmarkt waar de Roma verkocht werden groeide enorm in de 16e eeuw. Roma kinderen werden verkocht voor het equivalent van 32 cent. In de 19e eeuw werden slaven in groepen verkocht en hun waarde werd beoordeeld op hun gewicht. Zelfs de kleinste misdragingen konden leiden tot zware straffen. De slaven werden gegeseld, verbrand of hun lippen werden afgesneden. Rond 1700 versoepelden de regels enigszins. De landeigenaren kwamen er als gevolg van toenemende economische druk achter dat ze genoodzaakt waren slaven beter te behandelen, zodat hun medewerking zou verbeteren. Deze periode van versoepeling duurde echter niet lang. Later in deze eeuw werden nieuwe wetten ingevoerd die nog strenger waren. Zo werd beschreven dat ‘zigeuners geboren slaven zijn’. ‘Je wordt als slaaf geboren als je moeder in slavernij leeft’; ‘Iedere eigenaar heeft het recht om zijn slaven te verkopen of weg te geven’; en ‘Iedere zigeuner zonder eigenaar is het eigendom van de prins’.
Op weg naar afschaffing van de slavernij
De industriële revolutie markeerde het begin van een verandering. Het gebruiken van slaven was minder efficiënt dan het gebruiken van landbouwmachines. De kosten voor het onderhoud en voedsel van de slaven en het groeiende protest tegen slavernij zorgde ervoor dat de overheden halverwege de negentiende eeuw het systeem begonnen te herzien. Verschillende Europese landen wilden graag als vooruitstrevend gezien worden en de onmenselijke en primitieve associaties die bij slavernij horen vermijden. Kleinere landeigenaren waren tegen de afschaffing van de slavernij. Zij konden zich geen nieuwe machines veroorloven en bleven volledig afhankelijk van slaven als arbeidskrachten. Het idee dat slavernij achterhaald was groeide bij veel mensen en doordat goederen steeds vaker machinaal gemaakt werden, daalde de prijs van slaven drastisch. Halverwege de negentiende eeuw begonnen de grotere landeigenaren hun slaven vrij te laten, de kerken volgden dit voorbeeld. In september 1848 waren er massale studentendemonstraties in Boekarest, maar het duurde nog tot 1855 voordat een wet aangenomen werd die de slavernij afschafte. Op het moment van de afschaffing van de slavernij waren er in deze regio alleen al 600.000 slaven.
2011-4782/008-001
Page 16
De echte vrijheid van de slaven kwam pas in 1864 na de oprichting van het huidige Roemenië. De nieuwe leider van het land maakte een einde aan lijfeigenschap en verdeelde het land onder de boeren. Na de emancipatie van de slaven, werden er geen pogingen gedaan om voormalige slaven te onderwijzen of om ze een thuis te geven. De overheid vergoedde de voormalige eigenaren wel voor het ‘verlies’ dat ze geleden hadden.
Roma-slavernij in de wereld
Hoewel de meeste Roma in de Balkan in de slavernij terecht kwamen, gebeurde dat ook in andere delen van de wereld. Koning Edward VI in Engeland nam in de 16e eeuw een wet aan die beval dat alle Roma een V op hun borst gebrandmerkt kregen en twee jaar onderworpen zouden zijn. Als ze op enig moment tijdens deze twee jaar zouden proberen te ontsnappen en werden opgepakt, werden ze gebrandmerkt met een S en zouden ze slaven voor het leven zijn. In dezelfde periode werden ook zigeuners in Spanje gebruikt als slaven en werden ze tegen hun wil verscheept naar Amerika om te werken. Portugal verscheepte Roma-slaven naar koloniën Brazilië, Angola en India. Engeland en Schotland brachten slaven naar Virginia en het Caribische gebied. In de achttiende eeuw maakte Catharina de Grote in Rusland alle Roma-slaven eigendom van de kroon, terwijl ze in Schotland tegen hun zin in de steenkolenmijnen moesten werken.
2011-4782/008-001
Page 17
4.2.
Slavernij Power Point presentatie
SLIDE 1: Slavernij in Roemenië
In de 12e eeuw werden in de Balkan Roma als slaven gebruikt in de landbouw. De behoefte aan arbeidskrachten groeide en veel Roma eindigden als slaaf. Gedurende de 14e eeuw werden alle slaven beschouwd als ‘eigendom’ waarmee kon worden omgegaan als betaalmiddel of als geschenk. Er werd wetgeving opgesteld om de rechten van de slavenhouders te beschermen. Er waren verschillende soorten slaven, afhankelijk van de behoeften van de eigenaar.
SLIDE 2: De slavenmarkt
De slavenmarkt groeide in de 16e eeuw waar Roma-kinderen werden verkocht voor slechts 32 cent. In de 19e eeuw werden slaven in partijen verkocht en beoordeeld op gewicht. Er was een kort moment van versoepeling, maar al gauw kwamen er strenge wetten die verkondigden dat zigeuners ‘geboren slaven’ waren en dat als je moeder slaaf was, je zelf ook in slavernij zou leven.
SLIDE 3: Op weg naar afschaffing van de slavernij
De industriële revolutie was het begin van een verandering. Halverwege de 19e eeuw werd de roep om vrijheid voor alle slaven steeds harder in Europa en de rest van de wereld. Uiteindelijk werden Roma-slaven bevrijd in 1864.
SLIDE 4: Roma-slavernij in de wereld
Hoewel de meeste Roma in de Balkan in de slavernij terecht kwamen, gebeurde dat ook in andere delen van de wereld. o Koning Edward VI uit Engeland nam in de 16e eeuw een wet aan die het mogelijk maakte slaven te brandmerken op de borst om zo hun status te bepalen.
o o o o
De Spaanse overheid verscheepte Roma-slaven naar Amerika. De Portugese overheid verscheepte Roma-slaven naar Brazilië, Angola en India. Engeland en Schotland brachten slaven naar Virginia en het Caribische gebied. In Rusland maakte Catharina de Grote alle Roma-slaven eigendom van de kroon.
2011-4782/008-001
Page 18
4.3.
Oefening: slavernij
S__ver__j is wanneer de ene persoon tot een ander toebehoort. V__he__d is het recht om je leven te leiden zoals je wilt. Em__cipa__e is wanneer je losbreekt van slavernij en een vrij mens wordt. E_e_ar is de persoon die een slaaf heeft gekocht. __raf is wat een slaaf te wachten stond als hij probeert te ontsnappen. Mar__ is de plek waar slaven werden verkocht. Afs__af__ng is het einde maken aan slavernij. R__a zijn de mensen die slaaf waren. Mu__ka_t is een van de beroepen die de slaven hadden. Ko__r is een metaal dat de Roma-slaven gebruikten om materialen te maken voor hun eigenaren.
2011-4782/008-001
Page 19
5.
Holocaust
Tijd: 50 minuten – 1 uur Bronnen: Kopie van gedicht ‘De terreurjaren’, pen en papier. Doelen:
Kennis over hoe de Holocaust de Roma heeft beïnvloed. Een beter begrip ontwikkelen over discriminatie en wat het voor gevolgen kan hebben.
Docent leidt de discussie: 5 minuten
Bespreek het begrip ‘discriminatie’ en geef voorbeelden.
Activiteit 1: 5 minuten
Bespreek in groepjes of je ooit gediscrimineerd bent en beschrijf hoe dat voelde.
Docent leidt de discussie: 15 minuten
Bespreek de Holocaust aan de hand van de power point presentatie en de invloed op de Roma.
Activiteit 2: 20 minuten
Lees het gedicht ‘De terreurjaren’ voor aan de groep. De leerlingen schrijven nu zelf een gedicht gebaseerd op wat ze hebben geleerd over de Holocaust en hun eigen ervaringen met discriminatie.
Plenair: 5 minuten
Vraag de groep om feedback over de les.
Belangrijke vragen:
o Hoe voel je je bij het leren over de Holocaust? o Hoe denk je dat de Holocaust de Roma heeft beïnvloed? o Hoe kunnen we voorkomen dat zoiets opnieuw gebeurt?
2011-4782/008-001
Page 20
5.1.
Holocaust notities – uitleg voor de docent
Uitleg discriminatie
Discriminatie treedt op wanneer een persoon of een groep mensen om een bepaalde reden als minderwaardig wordt gezien ten opzichte van een andere groep. Dit kan gebaseerd zijn op basis van leeftijd, een handicap, geslacht, burgerlijke staat, ras, huidskleur, nationaliteit, etnische of nationale afkomt, godsdienst of overtuiging, cultuur, seksuele geaardheid of andere verschillen. Mensen kunnen gediscrimineerd worden vanwege meerdere redenen. Discriminatie kan direct zijn, indirect, al dan niet opzettelijk, en kan worden veroorzaakt door individuen, groepen of instellingen. Discriminatie kan zich op institutioneel vlak uiten in vooroordelen die deel worden van het beleid, procedures en criteria voor de besluitvorming. Op individueel niveau kan een iemand discrimineren door een negatieve houding of door het gebruik van negatief taalgebruik.
Voorbeelden van discriminatie:
Apartheid in Zuid-Afrika. Tot 1928 mochten vrouwen mochten niet stemmen in het Verenigd Koninkrijk. Tot 1966 mochten zwarte mensen in de Verenigde Staten niet stemmen.
De Roma Holocaust De Holocaust wordt in het Romani ook wel Baro Porrajamos genoemd, dat het ‘grote verzwelgen’ van menselijk leven betekent. Deze uitdrukking roept veel emoties op bij de Roma, daarom wordt deze term niet vaak hardop uitgesproken. Met het aan de macht komen van de nazi’s in Duitsland begon een van de grootste tragedies uit de geschiedenis van de Roma in Europa. De nazi’s wilden een ‘zigeuner-vrij’ Europa. Hoewel de Holocaust zich richtte op duizenden, zo niet miljoenen mensen die niet pasten in de naziideologie dat een perfecte Duitse samenleving nastreefde, waren de Roma naast de Joden de enige groep die werd vervolgd vanwege etnische en raciale redenen. Vóór de heerschappij van de nazi’s werden de Roma al honderden jaren vervolgd. De Duitse wetgeving stelde het niet hebben van een permanente woning of baan strafbaar. Sommige geleerden bevestigden het idee dat de Roma ondergeschikt waren, zoals Charles Darwin die de Roma omschreef als ‘niet cultureel ontwikkeld’. 1890 – In Schwaben werd de conferentie ‘Het zigeunertuig’ gehouden waar militairen werd opgedragen de Roma te verjagen. 1899 – Het ‘Zigeuner Informatie Centrum’ wordt gevestigd in München, wat het begin markeerde van het catalogiseren van alle zigeuners in Duitsland. 1905 – De informatie die werd verzameld door het ‘Zigeuner Informatie Centrum’ wordt gepubliceerd. Deze informatie zal 35 jaar later worden gebruikt na de Holocaust om omgekomen Roma te identificeren. 1920 – In Duitsland wordt een boek gepubliceerd door Binding en Hoche met de titel: ‘De uitroeiing van levens die het leven niet verdienen’ dat zich richt op de Roma. 1920’s – Er komen steeds meer discriminerende wetten tegen de Roma in Duitsland met bijvoorbeeld een verbod op de toegang tot parken en zwembaden.
2011-4782/008-001
Page 21
1925 – Tijdens de conferentie ‘Het zigeunerprobleem’ wordt besloten dat alle werkloze Roma naar werkkampen worden gestuurd en alle zigeuners moeten worden geregistreerd bij de politie. In 1927 beschikken alle Roma, zelfs de kinderen, over identificatiedocumenten met vingerafdrukken en foto’s. 1929 – In Duitsland wordt het ‘Centraal Bureau voor de Strijd tegen Zigeuners’ opgericht in München. 1933 – Tien dagen voordat de nazi’s aan de macht komen, worden de burgerrechten van alle Roma ingetrokken. 1935 – De ‘Neurenberg Wet ter bescherming van Duits bloed en Duitse eer’ wordt ingesteld dat huwelijken tussen zigeuners en Duitsers voorkomt. 1938 April – Een wet tegen criminaliteit wordt in werking gesteld waarin alle Roma zijn geclassificeerd als asociaal. Veel Roma worden gearresteerd en gedwongen om concentratiekampen te bouwen. 12-18 juni – De ‘Zigeuner Opschoonweek’ vindt plaats. Honderden Sinti en Roma worden in Duitsland en Oostenrijk bijeen gedreven: het begin van de Porrajmos (Roma Holocaust). Herfst – Het ‘Raciale Hygiëne Research Centrum’ begint aan een archief van alle zigeuners. In de Sovjet-Unie wordt de taal en cultuur van de Roma verboden. 1939
Duitsland o Deportatie van 30.000 zigeuners. o Roma mogen niet meer reizen. o Zigeunerwaarzeggers worden gearresteerd en naar het concentratiekamp Ravensbrück gebracht. Polen o De Roma krijgen speciale identiteitskaarten. De Tsjechische landen (door Duitsland bezet) o Nomadisme wordt verboden.
1940
Frankrijk o De Franse regering opent kampen voor nomaden. Duitsland/ landen onder Duitse bezetting o Januari: De eerste grootschalige genocide tijdens de Holocaust vindt plaats in Buchenwald. Hier worden 250 kinderen als proefkonijnen gebruikt om Zyklon-B gaskristallen te testen. o April: Himmler geeft het bevel ter hervestiging van zigeuners in Polen. o Augustus: Interneringskampen worden gebouwd op Maxglan en Salzburg in Oostenrijk. De werkkampen worden in Lety en Hodonin in Tsjechië gebouwd. o Oktober: Er wordt opdracht gegeven tot opsluiting van de Roma in Burgenland, Oostenrijk. o November: Er worden interneringskampen gebouwd in Lackenbach, Oostenrijk.
1941
Duitsland o Maart: Roma kinderen mogen niet meer naar school. o Juli: Rheinhard Heydrich, plaatsvervanger van Himmler (leider van de SS) zegt dat de Einsatzkommandos (mobiele moordgroepen) ‘het bevel hebben ontvangen alle joden, zigeuners en verstandelijk gehandicapten te vermoorden’. Polen o In het joodse getto Lodz worden 5000 zigeuners naar een interneringskamp gestuurd.
2011-4782/008-001
Page 22
1942
De Tsjechische landen o Op een dag in augustus arresteert de politie 6500 Roma. Duitsland o September: Himmler en de minister van justitie Thierack besluiten om alle Roma die in de gevangenis zitten over te brengen naar concentratiekampen. o December: Himmler deporteert de Roma naar het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Polen o Januari: Alle Roma uit Lodz worden vervoerd naar Chlemo en vergast. Servië o De Duitse minister Turner kondigt aan dat “het zigeunerprobleem volledig is opgelost”.
1943
Polen o Januari: Roma die in een getto in Warschau wonen worden overgebracht naar een vernietigingskamp in Treblinka. o Februari: Het transport van Roma naar de zigeunerafdeling van Auschwitz-Birkenau begint. o Maart: In Auschwitz worden ongeveer 1700 mannen, vrouwen en kinderen vergast. o Juli: Himmler bezoekt de zigeunerafdeling van Auschwitz en geeft opdracht om alle zigeuners te doden.
1944
Polen o Op 2 augustus worden 1400 Roma-gevangenen van Auschwitz naar een concentratiekamp in Buchenwald gestuurd. Op dezelfde avond worden de overgebleven 2900 Roma vermoord in de gaskamer. Slowakije o De Roma nemen deel aan de strijd van het volk tijdens de Slowaakse Nationale Opstand.
1945
Polen o Op 27 januari om 3 uur ’s middags komen de eerste Sovjet-soldaten aan in Auschwitz waar ze slechts één Roma overlevende vinden. Europa o In mei komt er een einde aan de Tweede Wereldoorlog in Europa. Alle zigeuners worden bevrijd uit de kampen. Bulgarije o De Roma zetten een organisatie op voor de strijd tegen fascisme en racisme. Duitsland o In Neurenberg begint het proces tegen kopstukken uit het nazi-regime. Er wordt niemand opgeroepen om te getuigen uit naam van de Roma-slachtoffers en nooit wordt een betaling ter compensatie van oorlogsmisdaden betaald aan de Roma.
2011-4782/008-001
Page 23
5.2.
Holocaust Power Point presentatie
SLIDE 1: Discriminatie
‘Discriminatie’ betekent dat een persoon of een groep mensen als minderwaardig worden gezien ten opzichte van een andere groep. Dat kan o.a. gebeuren vanwege leeftijd, het hebben van een handicap, geslacht, ras en etniciteit. De discriminatie kan heel duidelijk zijn of minder direct en het kan met of zonder opzet gebeuren. Personen kunnen discrimineren, maar ook groepen of instellingen.
SLIDE 2: Voorbeelden van discriminatie
Apartheid in Zuid-Afrika. Tot 1928 mochten vrouwen in het Verenigd Koninkrijk niet stemmen. Tot 1966 mochten zwarte mensen in de Verenigde Staten niet stemmen.
De Roma Holocaust
In het Romani staat de Holocaust ook wel bekend als Baro Porrajmos, ofwel ‘De Grote Verzwelging’. Eén van de doelen die de nazi’s hadden was een ‘zigeuner-vrij’ Europa.
SLIDE 3: Tijdlijn – belangrijke gebeurtenissen 1899 – Het ‘Zigeuner Informatie Centrum’ wordt opgezet in München in Duitsland. Hier wordt alle informatie over alle zigeuners in Duitsland opgeschreven en bijgehouden. 1905 – De informatie die werd verzameld door het ‘Zigeuner Informatie Centrum’ wordt gepubliceerd. Deze informatie zal 35 jaar later worden gebruikt na de Holocaust om de Roma die zijn vermoord te identificeren. 1925 – Tijdens de conferentie ‘Het zigeunerprobleem’ wordt besloten dat alle werkloze Roma naar werkkampen worden gestuurd en alle zigeuners zich moeten registreren bij de politie. In 1927 hebben alle Roma, zelfs de kinderen, identificatiedocumenten met vingerafdrukken en foto’s erin. 1935 – Er komt een wet die de ‘Neurenberg Wet ter bescherming van Duits bloed en Duitse eer’ heet. Deze wet verbiedt het zigeuners en Duitsers om met elkaar te trouwen. 1938 - 12-18 juni – De ‘Zigeuner Opschoonweek’. Honderden Sinti en Roma in Duitsland en Oostenrijk worden bij elkaar gehaald, dit is het begin van de Porrajmos (zigeuner Holocaust). 1939
Duitsland o Uitzetting van 30.000 zigeuners. o De Roma mogen niet meer reizen. o Zigeunerwaarzeggers worden gearresteerd en naar het concentratiekamp Ravensbrück gebracht. Polen o De Roma krijgen speciale identiteitskaarten. De Tsjechische landen (door Duitsland bezet) o Het wordt verboden om rond te reizen zonder vaste woonplaats.
2011-4782/008-001
Page 24
1940
Duitsland/ landen onder Duitse bezetting o Januari: De eerste grootschalige genocide (massale moord op de Roma) tijdens de Holocaust vindt plaats in Buchenwald. Ook worden 250 kinderen als proefkonijnen gebruikt.
1941
Duitsland o Maart – Roma-kinderen mogen niet meer naar school. o Juli – Himmler geeft het bevel om alle joden, zigeuners en psychiatrische patiënten te doden.
1943
Polen o Januari: Roma die in een getto in Warschau wonen worden naar een vernietigingskamp in Treblinka gebracht. o Februari: Roma worden naar de zigeunerafdeling van Auschwitz-Birkenau gebracht. o Maart: In Auschwitz worden ongeveer 1700 mannen, vrouwen en kinderen vergast. o Juli: Himmler bezoekt de zigeunerafdeling van Auschwitz en geeft opdracht om alle zigeuners te doden.
1944
Polen o Op 2 augustus worden 1400 Roma gevangenen van Auschwitz naar het concentratiekamp in Buchenwald gestuurd. Op dezelfde avond worden de overgebleven 2900 Roma gedood in de gaskamer.
1945
Polen o Op 27 januari om 3 uur ’s middags komen de eerste Sovjet-soldaten aan in Auschwitz en ze vinden daar slechts één Roma overlevende. Europa o In mei komt er een einde aan de Tweede Wereldoorlog in Europa. Alle zigeuners worden bevrijd uit de concentratiekampen. Duitsland o In Neurenberg begint het proces tegen de belangrijkste misdadigers uit het naziregime. Er wordt niemand gevraagd om te getuigen voor de Roma slachtoffers en er wordt nooit een betaling ter compensatie van oorlogsmisdaden betaald aan de Roma.
2011-4782/008-001
Page 25
6.
Cultuur en Tradities
Tijd: 50 min – 1 uur Bronnen: Werkblad tradities, Mind map oefening Doelen Het verkennen van de culturele identiteit van de Roma. Kennis over het behoud van tradities binnen culturen in het algemeen en die van de Roma in het bijzonder. Activiteit 1: 15 minuten Werkblad – Traditionele en andere feestdagen Bespreek in tweetallen/ groepjes wat het woord ‘traditie’ betekent. Beschrijf 4-8 feestdagen en feesten die je ieder jaar viert en bedenk waarom je ze viert en wat ze betekenen voor jou en je familie. Bijvoorbeeld: kerst, Pasen, Pinksteren, Divali, Poerim, Suikerfeest en Moederdag. Discussie geleid door de docent: 5 minuten Bespreek de betekenis van tradities en waarom ze belangrijk zijn binnen verschillende bevolkingsgroepen. Bespreek feestdagen van de Roma die binnen hun cultuur belangrijk gevonden worden, bijvoorbeeld Les Saintes- Maries- de-la-Mer. Activiteit 2: 15 minuten In tweetallen/ groepjes. Maak een ‘mind map’ waarop belangrijke gebeurtenissen in jouw leven, binnen jouw familie staan. Denk aan geboorte, besnijdenis, trouwen van familie, overlijden, gebeurtenissen in de kerk, moskee of tempel. Wat gebeurde er toen precies? Discussie geleidt door de docent: 10 minuten Gebruik de Power Point presentatie. Bespreek de tradities, gewoonten en feesten en vieringen van de Roma. Plenair : 10 minuten Vraag de leerlingen om feedback. Belangrijke vragen: o Zijn er overeenkomsten tussen de culturele tradities, gewoonten, rituelen, feesten en vieringen van groep leerlingen en die van de Roma? o Waarom vinden de Roma het belangrijk om hun culturele tradities te beschermen? o Hoe kunnen bevolkingsgroepen plezierig samenleven terwijl ze hun identiteit behouden?
2011-4782/008-001
Page 26
6.1.
Cultuur en Tradities
Definitie Het woord ‘traditie’ staat voor een lang bestaand gebruik, geloof of ritueel dat wordt overgedragen van generatie op generatie. Tradities kunnen zich met de tijd ontwikkelen waardoor ze veranderingen in de samenleving weerspiegelen. Tradities kunnen geuit worden op verschillende manieren:
Cultureel – schilderkunst, muziek, poëzie. Door overheden of gemeenschappen, zoals volksliederen en feestdagen. Door religieuze of spirituele uitingen.
Belangrijke momenten op de Romakalender
Les Saintes-Maries-de-la-Mer o Viering van beschermheilige Sara. o Staat ook bekend als ‘Sara de Zwarte’, ‘Sara e kali’ in het Romani o Het is een pelgrimstocht naar het dorpje Saintes-Maries-de-la-Mer in de Provence in Frankrijk. o Deze pelgrimstocht vindt plaats in mei. o Volgens de legende geloofde de heilige Sara dat de goden die Jezus zagen sterven terug naar de aarde zouden komen en het was haar taak om hen te helpen. o Sara zag dat de goden in gevaar waren op de woeste zee, dus ze gooide haar jurk op de golven en bracht ze in veiligheid.
Appleby Horse Fair o Jaarlijkse bijeenkomst van zigeuners en reizigers in Appleby, Cumbria (Verenigd Koninkrijk). o Vindt plaats in het eerste weekend van juni. o Het evenement draait om de muziek, geschiedenis en folklore van de Roma en Ierse zigeuners. o Het is tevens een gelegenheid om zaken te doen, zoals het kopen en verkopen van paarden.
Tradities van de Roma Binnen de Roma-cultuur zijn in het leven van een individu een aantal specifieke tradities van groot belang. Om te beginnen de geboorte en de daarop volgende belangrijke mijlpalen in het leven. Deze unieke tradities worden van generatie op generatie overgedragen. De belangrijke gebeurtenissen voor de Roma worden hieronder samengevat. Die hangen samen met gemeenschappelijke opvattingen, rituelen en tradities. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat binnen families en gemeenschappen zich uitzonderingen kunnen voordoen. Geboorte
De geboorte van een kind wordt gezien als een zegening en een bewijs van voorspoed voor de familie. Een bekend gezegde van de Roma is: “but chave but baxt”, oftewel “veel kinderen, veel geluk”. Een kind wordt meestal buitenshuis geboren, omdat het huis als onrein of vuil wordt gezien als er een bevalling heeft plaatsgevonden. Bij een bevalling mogen zowel mannen als vrouwen aanwezig zijn, alleen moeten de vrouwen wel ‘rein’ zijn. Ze mogen niet ongesteld zijn. Nadat een vrouw bevallen is wordt zij gezien als ‘onrein’, daarom slapen de man en de vrouw na een bevalling niet bij elkaar. Het is een gebruik dat familieleden die op kraamvisite komen wanneer er net een kind is geboren geld op het kind leggen. De pasgeboren baby draagt rode kleding of er wordt iets roodkleurigs bij het kind gelegd om het te beschermen tegen geesten. De Roma geloven dat de kleur rood geluk brengt. In sommige gevallen wordt de vader van het kind beperkingen opgelegd. Soms moet hij bijvoorbeeld van zonsopgang tot zonsondergang binnenshuis blijven.
2011-4782/008-001
Page 27
Roma-kinderen krijgen meestal drie namen: 1) Een naam die door de moeder wordt toegefluisterd en een geheim blijft om bovennatuurlijke geesten in verwarring te brengen. 2) Een naam die wordt gebruikt binnen de Roma-gemeenschap. 3) Een naam die wordt gebruikt in de omgang met Gadje (niet-Roma).
Huwelijk
Het huwelijk tussen twee mensen versterkt de band tussen families en verwanten. Huwelijken worden vaak gearrangeerd waarbij er een bruidsschat wordt betaald. De bruiloft wordt betaald door de familie van de bruidegom. De bruid en bruidegom zijn doorgaans erg jong wanneer ze trouwen. Het paar wordt geacht maagd te zijn als ze trouwen en dat is meestal ook zo. De huwelijksceremonie is een familiefeest dat niet altijd samenvalt met het wettelijk huwelijk. Soms wordt op een ander moment het huwelijk officieel geregistreerd. De trouwjurk is wit en het pak van de man is zwart en versierd met geld en een bloem. Mensen worden uitgenodigd voor het feest maar dit wordt niet strikt in de gaten gehouden. Ook gasten zonder uitnodiging zijn welkom. Na het huwelijk gaat de vrouw meestal bij haar man en zijn familie wonen. Echtscheiding is zeldzaam maar het kan voorkomen. De redenen voor een scheiding worden besproken en gerechtvaardigd tijdens een Kris (een bijeenkomst van een groep gerespecteerde mannen).
Dood
Wanneer iemand op zijn/ haar sterfbed ligt binnen de Roma-cultuur komen familieleden overal vandaan om hun steun te betuigen. Het lichaam wordt in huis gehouden en nooit alleen gelaten. Het lichaam wordt begraven. Begrafenissen zijn grootse gebeurtenissen en worden bijgewoond door veel familieleden. Er wordt zwart gedragen tijdens de begrafenis en een periode erna. De mannen laten hun baard groeien uit respect voor de overledene. Na de rouwperiode wordt praten over de doden afgekeurd.
Religie/ geloofsovertuiging
Er bestaan veel misvattingen over de Roma en hun geloofsovertuigingen, waaronder het idee dat de Roma helemaal geen religie aanhangen. In werkelijkheid is het gebruikelijk voor Roma om een van de religies van het land waarin ze wonen aan te hangen. Veel Roma hebben het Evangelie omarmd omdat het ze de ruimte geeft hun eigen manier van leven voort te zetten. Bovendien hebben de Roma heel strikte gedragsregels die gerelateerd zijn aan een hogere spirituele macht (Rromanipen, Rromipe of Rromanija). Dit gedrag is volledig geïntegreerd in het dagelijks leven. De genoemde waarden staan bekend als Karma in India en op dit gebied is de Indiase oorsprong het meest zichtbaar in de spiritualiteit van de Roma. De spiritualiteit van de Roma is dualistisch van aard:
o Eén God (O Devel of O Del) en één Duivel (O Beng) o Roma en niet-Roma (Gadje) o Rein en Onrein
De Roma geloven dat tijd die ze doorbrengen in de wereld van de niet-Roma hun spirituele energie wegzuigt. De beste manier om een goede spirituele energie te behouden is om in een omgeving te zijn waar alleen maar Roma zijn, zoals in huis. Vandaag de dag hebben de Roma banden met de grote religies van de wereld zoals het Christendom, de Islam en het Jodendom. Toch zullen de Roma ervoor zorgen dat, welke religie ze ook aanhangen, hun eigen uit India afkomstige spirituele overtuigingen daarbinnen een plaats krijgen.
2011-4782/008-001
Page 28
6.2.
Cultuur en Tradities van de Roma Power Point presentatie
SLIDE 1: Een ‘traditie’ is een al lang bestaand gebruik, geloof of ritueel dat overgedragen wordt van generatie op generatie. Tradities kunnen met verloop van tijd veranderen. Ze veranderen doordat de samenleving verandert. Als bevolkingsgroepen in andere landen gaan wonen veranderen hun tradities ook vaak. SLIDE 2: Belangrijke gebeurtenissen uit de Roma-kalender Les Saintes-Maries-de-la-Mer vindt plaats in mei en het is de viering van de beschermheilige Sara. Dit wordt vooraf gegaan aan een pelgrimstocht naar Frankrijk. SLIDE 3: Geboorte Meestal vindt de geboorte van een kind niet thuis plaats, omdat volgens de Roma een huis door een geboorte onrein wordt. Onrein is een woord wat in veel godsdiensten gebruikt wordt en betekent dat het niet schoon meer is. Bij de geboorte van een kind komen veel familieleden langs. Het is een gebruik dat ze tijdens hun bezoek geld op het kind leggen. Roma-kinderen krijgen meestal drie namen: 1) Een naam die het kind wordt toegefluisterd door de moeder. De naam blijft voor anderen geheim en wordt gebruikt om kwade geesten in de war te brengen. 2) Een naam die wordt gebruikt door en binnen de Roma-gemeenschap. 3) Een naam die wordt gebruikt in de omgang met Gadje (niet-Roma).
SLIDE 4: Huwelijk
Huwelijken worden vaak gearrangeerd (dat betekent dat het van te voren door de families met elkaar is afgesproken), waarbij er een bruidsschat wordt betaald. Het huwelijk wordt betaald door de familie van de bruidegom. De bruid en bruidegom trouwen vaak op erg jonge leeftijd. Van het paar wordt verwacht dat ze maagd zijn en meestal is dat ook zo. Na het huwelijk gaat de vrouw meestal bij de familie van haar man wonen.
SLIDE 5: Overlijden
Wanneer iemand op zijn/ haar sterfbed ligt binnen de Roma-gemeenschap komen familieleden van ver om hun steun te betuigen. Het lichaam wordt als het kan in het huis gehouden en wordt nooit alleen gelaten. Het lichaam wordt begraven. Begrafenissen zijn grootste gebeurtenissen en worden bijgewoond door heel veel familieleden. Er wordt zwart gedragen tijdens de begrafenis en een periode erna. De mannen laten hun baard groeien uit respect voor de overledene. Na de rouwperiode wordt praten over de dode afgekeurd.
SLIDE 6: Religie/Godsdienst
Het is gebruikelijk dat Roma de godsdienst aanhangen van het land waarin ze wonen. Ze leven daarnaast vaak volgens strikte gedragsregels. Die hebben te maken met een hogere spirituele/geestelijke macht. De spiritualiteit van de Roma heeft te maken met hun Indiase afkomst en wordt Karma genoemd. Ze geloven dat de tijd die ze in de wereld van de niet-Roma doorbrengen hun spirituele energie wegzuigt. De grote wereldgodsdiensten zoals het Christendom, de Islam en het Jodendom zie je vaak bij de Roma.
2011-4782/008-001
Page 29
2011-4782/008-001
Page 30
6.3.
Tradities
Naam: _______________________________
Datum: _________________________________
Schrijf op wat volgens jou een ‘traditie’ is
______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________
Welke tradities zijn er bij jullie in de familie?
Wat is de achtergrond van die tradities?
____________________________________
____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________
____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________ ____________________________________
2011-4782/008-001
Page 31
7.
Vlag en volksliederen
Tijd: 50 minuten tot 1 uur Bronnen: ‘Vlaggen van de wereld’ werkbladen Doel:
Kennis over de vlag en het volkslied van de Roma.
Hoofdvragen:
Vinden alle Roma hun vlag en volkslied belangrijk? Waarom is de Roma-vlag en het volkslied zo belangrijk voor de Roma? Waarom is het moeilijk voor Roma om zich te verenigen?
Activiteit: 10 minuten Vul individueel het werkblad ‘Vlaggen van de Wereld’ in. Bespreek de antwoorden en vraag de leerlingen om elkaars werk na te kijken. Begin daarna een discussie over de vlag van de Roma. Docent leidt de discussie: 15 minuten
Bespreek de Roma-vlag en zijn geschiedenis aan de hand van de power point presentatie. Laat het volkslied van de Roma horen en bespreek met de groep de geschiedenis en de betekenis van het volkslied.
Activiteit: 20 minuten De leerlingen ontwerpen hun eigen vlag. Spoor ze aan om daarbij o.a. te denken aan familie, vrienden, plekken die belangrijk voor ze zijn en religie. Plenair: 10 minuten
Vraag de groep om feedback over de les. Belangrijke vragen:
o Waarom is het voor landen of organisaties belangrijk om een vlag en een volkslied te hebben? o Waarom is het zo belangrijk voor de Roma om een vlag en een volkslied te hebben? o Wat zijn de belangrijkste uitdagingen in het verenigen van de Roma?
2011-4782/008-001
Page 32
7.1.
Roma-vlag en volkslied
Het Wereld Roma-congres
In 1971 werd het eerste Wereld Roma-congres in de buurt van Londen gehouden. Hier zijn de vlag en het volkslied gekozen en vastgesteld als de internationale symbolen van het Roma bevolking. Het eerste Roma-congres werd gedeeltelijk gefinancierd door de Wereldraad van Kerken en de Indiase regering. De conferentie werd goed bezocht door vertegenwoordigers uit India en andere landen.
De Roma vlag
De Roma-vlag is de internationale vlag van de Roma. De Roma leven verspreid over de hele wereld en zijn inwoners van verschillende landen. De Roma-vlag stelt mensen in staat om zich te identificeren met een groep die bepaalde normen en waarden deelt en die hun afkomst representeert.
Wat de kleuren betekenen
De Roma-vlag is blauw en groen met een rood wiel in het midden. Het blauw staat voor de lucht, de hemel en spirituele waarden. Het groen staat voor het land, groeien en de aardse waarden. In het midden is een wiel met zestien spaken afgebeeld, een ‘chakra’ . Dit symboliseert beweging en vooruitgang.
Het volkslied
Het volkslied van de Roma heet ‘Gelem, Gelem’. Er zijn verschillende versies van dit lied. Het volkslied is ook bekend onder de naam ‘Djelem, Djelem’, ‘Dzlelem, Dzelem’, ‘Dželem, Dželem’, ‘Opré Roma’ en ‘Romale Sharvale’. Het volkslied bezingt het lijden van de Roma in nazi concentratiekampen en refereert naar de ‘Zwarte Legioenen’. Deze strijdgroepen waren gelieerd aan de nazi SS en de militairen ervan droegen zwarte uniformen. Het volkslied is gecomponeerd door Zarko Jovanovićthe en gebaseerd op een traditionele melodie.
Gelem, gelem, lungone dromensa Maladilem bakhtale Romensa A Romale katar tumen aven, E tsarensa bahktale dromensa?
Ik liep, Ik liep lange wegen Ik ontmoette gelukkige Roma Oh Roma waar komen jullie vandaan, met je tenten op lange wegen?
A Romale, A Chavale
Oh Roma, Oh broeders
Vi man sas ek bari familiya, Murdadas la e kali legiya Aven mansa sa lumniake Roma, Kai putaile e romane droma Ake vriama, usti Rom akana, Men khutasa misto kai kerasa
Ooit had ik een fantastische familie, Het Zwarte Legioen vermoordde ze Roma uit heel de wereld, kom met me mee Want de wegen voor de Roma zijn geopend Nu is het moment, Roma sta nu op, We zullen opstaan als we handelen
A Romale, A Chavale
Oh Roma, Oh broeders
(Gecomponeerd door Žarko Jovanovic op een traditionele melodie) (Gecomponeerd door Žarko Jovanovic op een traditionele melodie)
2011-4782/008-001
Page 33
Een filmpje van het Roma-volkslied kun je hier bekijken: http://www.youtube.com/watch?v=7d74qevRxCk&feature=related
2011-4782/008-001
Page 34
7.2.
Roma-vlag en volkslied - Power Point presentatie
SLIDE 1
In 1971 werd het eerste Wereld Roma Congres in de buurt van Londen gehouden. De Roma kozen een vlag en volkslied dat het internationale teken van de Roma zou worden. Het congres werd voor een deel gefinancierd door de Wereldraad van Kerken en de Indiase regering. De conferentie werd goed bezocht door vertegenwoordigers uit India en andere landen.
SLIDE 2 De Vlag
De Roma vlag is de internationale vlag van de Roma. De Roma vlag is blauw en groen met een rood wiel in het midden. Het blauw staat voor de lucht, de hemel en spirituele waarden. Het groen staat voor het land, groeien en de aardse waarden. In het midden is een wiel met zestien spaken afgebeeld, een ‘chakra’. Dit staat voor beweging en vooruitgang.
SLIDE 3 Het volkslied
Het volkslied van de Roma heet ‘Gelem, Gelem’. Er zijn verschillende versies van dit lied. Het volkslied gaat over het lijden van de Roma in nazi concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. In het lied gaat het over de ‘Zwarte Legioenen’, dat waren strijdgroepen die veel te maken hadden met de SS in Duitsland. Deze militairen droegen zwarte uniformen. Het volkslied is gecomponeerd door Zarko Jovanovićthe en gebaseerd op een traditionele melodie.
2011-4782/008-001
Page 35
8.
Bibliografie
Acton, T en Mundy, G (1997) – Roma cultuur en zigeuner identiteit, Universiteit van Hertfordshire Press Bakker, P et al (2000) – Wat is de taal van de Roma? Universiteit van Hertfordshire Press Bhopal, K en Myers, M (2008) – Insiders, Outsiders and Others – Zigeuners en Identiteit, Universiteit van Hertfordshire Press Hancock, I. (2010) – Danger! Educated Gypsy: Selected essays, Universiteit van Hertfordshire Press Hancock, I. Dowd, S en Djuric, R (1998) – The Roads of the Roma, Universiteit van Hertfordshire Press Kenrick, D. (2004) – De wereld van de Roma: Een historisch woordenboek van de zigeuners, Universiteit van Hertfordshire Press Liegeois, J. (1986) – Zigeuners: Een geïllustreerde geschiedenis, Al Saqi Books Matras, Y. (2008) – Aantekeningen over de Roma-cultuur, Universiteit van Manchester Comas, D.& Kayser M. (2012) – Reconstructing the Population History of European Romani from Genome – wide Data in Current Bilology Volume 22, Issue 24, 18 December 2012, Pages 2342 direc Leeslijst Fonseca, I. (2009) – Bury me standing: the Gypsies and their journey, Vintage Lee, R. (2005) – Learn Romani: Das-duma Rromanes, Universiteit van Hertfordshire Press Andere bruikbare bronnen: Roma project, Universiteit van Manchester – http://romani.humanities.manchester.ac.uk/
2011-4782/008-001
Page 36
9.
Dankwoord
Medewerkers van het Routes project bij BHA, met speciale dank voor Marian Guga Medewerkers van het Manchester International New Arrivals, Travellers and Supplementary Schools Team met speciale dank voor Jane Murphy, Jan Bradburn, Leo Tanase en Vasile Dumitru Medewerkers en leerlingen van het Cedar Mount College Professor Ian F. Hancock aan de Universiteit van Texas in Austin Jane Housham, Hertfordshire Universiteit Fiona Ranson, Durham County Council Roma Support Group Holocaust Memorial Museum van de Verenigde Staten Andrassy Design
2011-4782/008-001
Page 37
