OVERZICHT 2006 DE ENERGIEMARKT

OVERZICHT 2006

enwicht Ev

ig

Co m

p

tief

Du

eti

urz

aa m

DE ENERGIEMARKT

Vooruitgangstraat, 50 B-1210 Brussel Ondernemingsnummer : 0314.595.348 http://economie.fgov.be

De energiemarkt

2

Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangsstraat, 50 B - 1210 BRUSSEL Ondernemingsnummer: 0314.595.348 http://mineco.fgov.be tel. (02) 277 51 11 Verantwoordelijke uitgever:

Lambert VERJUS Voorzitter van het Directiecomité Vooruitgangsstraat, 50 1210 BRUSSEL

Wettelijk depot: D/2007/2295/57 0377-07

«De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België.»

INHOUD De FOD Economie vis-à-vis de energie-eisen.................................................................... 9 De strategie van de FOD Economie en de energie..................................................... 12 Eisen ................................................................................................................................................................................... 13 Opdracht van de FOD ...................................................................................................................................... 13 Strategische eisen van de FOD

........................................................................................................

13

Overzicht 2006 «Energie» ........................................................................................................................ 13 I.

Energie, een bestanddeel van het concurrentievermogen van de ondernemingen en van de economische groei ............................. 14

1. Het belang van energie in de economische sectoren ................................ 14 2. De voornaamste spelers betreffende de vraag naar energie .......... 16 II. Energie als middelpunt van de internationale en Europese debatten: de FOD Economie verdedigt de Belgische belangen .... 19 1. Het Internationaal Energie Agentschap

...................................................................

19

A. Opdrachten en doelstellingen .....................................................................................................19 B. Belgische deelname ................................................................................................................................20 C. Internationaal crisisbeleid voor olie ...................................................................................21 D. Technologische samenwerkingsprogramma’s .....................................................22 E. Gezamenlijke organisatie tussen de FOD Economie en het Internationaal Energie Agentschap .....................................................................................24 a. “Analyse en aanbevelingen van het Internationaal Energie Agentschap” voor het Belgische energiebeleid .............. 24 b. “Energietechnologieën” ........................................................................................................ 25 2. Verenigde Naties (VN) en het energiebeleid ......................................................... 26 A. VN-Europese Commissie voor Europa - Comité voor de duurzame energie ......................................................................................................................................26 B. VN-Commissie voor Duurzame Ontwikkeling........................................................26 C. Nucleair Energie Agentschap ......................................................................................................27 D. Internationaal Atoomenergie Agentschap ..................................................................28 E. Groep nucleaire leveranciers .......................................................................................................28

3

3. De Europese Unie en het energiebeleid ..................................................................... 29 A. Context ......................................................................................................................................................................29 B. Intern en extern Europees beleid ...........................................................................................30 C. Prioritaire punten van ons Europees energiebeleid .......................................31 a. Veiligheid van de bevoorradingen en van de leveringen ............... 32 b. Concurrentievermogen en energietoegankelijkheid voor allen ... 32 c. Duurzame ontwikkeling van onze energiesystemen ......................... 33 D. Pentalateraal Forum ...............................................................................................................................35 E. Het Economische Beleidscomité (EBC) ..........................................................................36 4. Het Energiecharter ............................................................................................................................... 37 A. Situering ..................................................................................................................................................................37 B. Probleem van niet-ratificatie van het Verdrag door Rusland .............37

4

III. Energie in het centrum van de nationale bekommernissen: de FOD Economie spil van overleg en technische coördinatie ....... 39 1. Overleg Staat-Regio’s........................................................................................................................ 39 2. Overleg met de adviesraden ..................................................................................................... 41 3. Coördinatie van het crisisbeheer ........................................................................................ 44 A. Beleid binnen de normale marktvoorwaarden .....................................................44 B. Beleid in geval van een bevoorradingscrisis van stookolie ...................44 B.1. Kennis van de markt .............................................................................................................. 45 B.2. Nationaal Oliebureau (NOB)......................................................................................... 46 B.3. Wetgeving ............................................................................................................................................ 47 B.4. Strategische aardoliestocks en aardolieproducten ....................... 48 B.5. Strategische stocks ............................................................................................................... 48 IV. Bijdragen tot een efficiënte werking van een concurrentiele energiemarkt: de FOD Economie bestuurt het wettelijke en reglementaire kader ........................................................................................................................... 51 1. Concurrentiebeleid ............................................................................................................................... 51 2. Liberalisering van de gas- en elektriciteitsmarkten ................................. 52


A. Elektriciteitsmarkt .....................................................................................................................................52 B. Aardgasmarkt ..................................................................................................................................................54 C. Prospectieve elektriciteit- en gasstudies.....................................................................55 D. Relatie met de regelinstantie ......................................................................................................57 E. Prijsstelling voor aardgas en elektriciteit ...................................................................58 F.

Grensoverschrijdende infrastructuren ............................................................................59

3. Het contractprogramma «Aardolie» .............................................................................. 60 V.

Bijdragen tot een energiemarkt in een duurzame ontwikkelingsfase: de FOD Economie bewerker van originele initiatieven ................... 65

1. Energie-efficiëntie................................................................................................................................. 66 2. Indicatoren van energie-efficiëntie .................................................................................. 68 3. Energie-efficiëntie in de industrie..................................................................................... 70 4. Energie-efficiëntie van gebouwen ..................................................................................... 71 5. Energie-efficiëntie van de verwarmingstoestellen ...................................... 72 6. Biobrandstoffenbeleid ...................................................................................................................... 73 a.

Definitie van biobrandstoffen .......................................................................................................73

b. Introductie van biobrandstoffen................................................................................................73 c.

De productie van biobrandstoffen in België ..............................................................75

d. Het biokarakter van producten bepalen ........................................................................76 7. Hernieuwbare energieën in de Noordzee ................................................................ 77 8. Gebruik van hernieuwbare energiebronnen door de landbouwen voedingsector .................................................................................................... 80 9. Warmtekrachtkoppeling: waarom geen nieuwe potentiële spelers? .............................................................................................................................................................. 80 10. Gebruik van hout ..................................................................................................................................... 81 11. Fonds voor het saneren van de servicestations - BOFAS ..................... 82 a.

Geschiedenis, erkenning en oprichting ..........................................................................82

b. Aard van de interventie ........................................................................................................................83 c.

Financiering........................................................................................................................................................84

5

VI. Innovatie op energievlak ondersteunen ..................................................................... 85 1. Kernenergie................................................................................................................................................... 85 A. Nationale instelling voor radioactief afval en verrijkte splijtstoffen... 85 B. Studiecentum voor Kernenergie ..............................................................................................88 C. Institut national des radio-éléments .................................................................................91 D. SYNATOM................................................................................................................................................................94 E. Opvolgingscomité voor de nucleaire bevoorrading .........................................95 F.

Opvolging van het ontmantelen en beheer van de passieve installaties ............................................................................................................................................................96

2. De normen ................................................................................................................................................... 100 a.

Normen, reglementeringen en conformiteitattesten ............................... 101

b. Normen en potentieel van de KMO’s.............................................................................. 102

6

c.

Productnormen .......................................................................................................................................... 103

3. Het kaderprogramma voor innovatie en mededinging ........................ 103 4. Administratie interfaces - Onderzoekcentra - Industrie ................... 106 5. Samenwerkingsakkoord inzake wetenschappelijk beleid .............. 106 6. Samenwerking met de POD Wetenschapsbeleid

......................................

107

7. Het in werking stellen van platformen .................................................................... 107 8. Ateliers voor het verspreiden van informatie ................................................. 108 VII. De veiligheid van de energiemarkt verzekeren ............................................ 109 1. Transport en distributie.............................................................................................................. 109 A. Vergunningen ................................................................................................................................................ 109 B. Veiligheid van de pijpleidingen ............................................................................................... 110 C. Elektrische hoogspanningsverbindingen ................................................................. 111 2. Metrologie: kalibreren en verifiëren .......................................................................... 112 3. Veiligheid van elektriciteits- en gastoestellen............................................... 113 4. Het algemeen reglement op de elektrische installaties .................. 115 5. De kwaliteit van de aardolieproducten .................................................................... 118 a.

Productnormen .......................................................................................................................................... 118

b. FAPETRO............................................................................................................................................................. 119 c.

Toekomstige ontwikkelingen .................................................................................................... 120


6. Temperatuurcompensatie bij het laden en lossen van vloeibare brandstoffen ..................................................................................................... 122 7. Vullen en distributie van flessen die gevuld zijn met vloeibare petroleumgassen ................................................................................................... 124 VIII. Energie: een noodzakelijk goed voor elke burger: de FOD Economie staat garant voor informatie aan en de bescherming van de verbruiker ..................................................................... 127 1. Multimedia Contactcenter ....................................................................................................... 127 A. De vrije markt van gas en elektriciteit ......................................................................... 127 B. Huisbrandolie ............................................................................................................................................... 128 C. Belastingvermindering voor energiebesparende maatregelen .. 129 D. Elektrische installaties in woningen .............................................................................. 129 2. Commerciële praktijken: codes van goed gedrag van de leveranciers ............................................................................................................................................... 130 3. Klachten ......................................................................................................................................................... 131 A. Facturatie........................................................................................................................................................... 132 a. Transparantie van de facturen................................................................................... 132 b. Late facturatie ................................................................................................................................ 132 c. Dubbele facturatie .................................................................................................................... 133 d. Verbrekingsvergoedingen .............................................................................................. 133 B. Afstandsverkoop ....................................................................................................................................... 134 a. Verkoop per telefoon.............................................................................................................. 134 b. Internetverkopen........................................................................................................................ 134 C. Verkopen buiten de onderneming ...................................................................................... 135 a. Huis-aan-huis verkoop........................................................................................................ 135 b. Verkoop in warenhuisketens ....................................................................................... 135 D. Verplichtingen in verband met dit akkoord ............................................................ 136 a. Prijsaanduiding............................................................................................................................. 136 b. Switch ....................................................................................................................................................... 136 c. Verhuis..................................................................................................................................................... 137

7

d. Domiciliëring ................................................................................................................................... 137 e. Klachtenbehandeling ............................................................................................................ 137 4. Maatregelen tengevolge van de prijsexplosie van de brandstoffen in 2005 en 2006...................................................................................... 138 A. Korting op de stookoliefactuur .............................................................................................. 138 B. Gespreide aflossing van het factuurbedrag .......................................................... 138 5. Sociale tarieven voor gas en elektriciteit ............................................................. 140 6. Sociaal stookoliefonds ................................................................................................................. 142 IX. Economische gevolgen van de energiemarkt: de FOD Economie anticipeert en analyseert..................................................... 143 1. Kennis van de energiesector ................................................................................................ 143 2. Economische analyses ................................................................................................................. 145 A. Het belang van de bevoorrading voor de sectoren en de economie.... 145

8

B. Verloop van de energieprijzen................................................................................................. 147 3. Energie en concurrentievermogen van de ondernemingen. ........ 154 A. Impact van de prijsstijgingen van energie op de dienstensectoren ..................................................................................................................................... 155 a. Analyse per dienstensector........................................................................................... 155 b. Analyse per energievorm van het uiteindelijke energieverbruik............................................................................................................................ 156 c. De transportsector ................................................................................................................... 157 d. De andere dienstensectoren ........................................................................................ 158 B. Impact van de energieprijsstijgingen op de industrieën....................... 159 4. De energiemarkt en de KMO’s............................................................................................ 161 5. Energiecommissie 2030 ............................................................................................................. 163 A. Inhoud van de studiemethode en werkprocedure......................................... 163 B. Voorlopig rapport van 17 november 2006................................................................. 164


DE FOD ECONOMIE VIS-À-VIS DE ENERGIE-EISEN De aardoliereserves raken uitgeput, het Midden-Oosten blijft politiek onstabiel, speculatie doet de olieprijzen de pan uitrijzen, Rusland versterkt zijn onderhandelingspositie op de gasmarkt, de liberalisering van de elektriciteitsmarkt heeft ongewenste effecten, kernenergie blijft een heet hangijzer en we maken ons terecht zorgen over de opwarming van de aarde. De opeenstapeling van al deze energiekwesties versnelt onze bewustwording en onze mentaliteitsverandering. Energie is reeds maandenlang een brandend actueel thema. Het is het onderwerp van de meeste politieke en economische debatten en het treft elke burger dagelijks. Het is voor de FOD Economie dan ook een gedroomde gelegenheid om het «Overzicht van 2006» aan dit belangrijke thema te wijden. Het ligt niet in onze bedoeling toe te geven aan een modeverschijnsel, of te herschrijven wat in de pers of in gespecialiseerde publicaties reeds beter beschreven staat. We willen integendeel een objectieve en volledige voorstelling geven van hoe de FOD Economie in het kader van zijn ruime waaier aan bevoegdheden en verantwoordelijkheden actief het energiebeleid van België ondersteunt. Trouw aan zijn opdracht om de voorwaarden te scheppen voor een competitieve, evenwichtige en duurzame goederen- en dienstenmarkt, waakt de FOD Economie permanent over de veiligheid, ontwikkeling, eerlijkheid en duurzaamheid van de energiemarkt, die er een wezenlijk bestanddeel van vormt. Bij de vijftigste verjaardag van het Verdrag van Rome, dat ondertussen zijn beslag heeft gekregen in een gemeenschappelijk landbouwbeleid en een gemeenschappelijke munt, heeft het oorspronkelijk rond steenkool en kernenergie opgebouwde Europa nu ook de ambitie om de basis te leggen van een gemeenschappelijk energiebeleid. Het is een historische wending, maar ook een weg vol voetangels, want energie blijft een wezenlijk element van de soevereiniteit van een natie. Steunend op zijn technische expertise en op zijn coördinatie- en overlegmechanismen neemt de FOD Economie in naam van ons land actief deel aan dit

9

ambitieuze Europese project en aan alle internationale besprekingen die ermee gepaard gaan. Het «Overzicht 2006» geeft u een idee welke invloed dit dagelijks heeft op het Europese en internationale toneel. Energie vormt echter ook een nationale en een dagdagelijkse uitdaging. Energie is bepalend voor de competitiviteit van onze bedrijven en voor het collectief welzijn van de mens, met name voor zijn verwarming, verlichting en verplaatsing. Om elk bedrijf en elk gezin van energie te kunnen voorzien, moet deze energie, ongeacht de bron, voor een evenwichtige en eerlijke prijs geproduceerd, getransporteerd en verdeeld worden, volgens de geldende milieunormen en in optimale omstandigheden voor de openbare veiligheid.

10

Net als alle andere markten organiseert ook de energiemarkt zich niet vanzelf en functioneert hij niet in het ijle. Hij vraagt integendeel om een aangepast juridisch kader en een betrouwbare infrastructuur om zo de bevoorrading veilig te stellen en te zorgen voor gezonde concurrentie, onberispelijke veiligheid, constante openstelling voor innovatie, en evenwichtige beantwoording van de verwachtingen van bedrijven en verbruikers. In dit «Overzicht 2006» verneemt u meer over de realiteit van het energiebeheer in ons land en over de toegevoegde waarde die de FOD Economie, overeenkomstig zijn strategische en operationele doelstellingen, op dit vlak te bieden heeft. De Algemene Directie Energie speelt daarin uiteraard een bepalende rol. Het zou echter een vergissing zijn te denken dat zij de enige algemene directie van het departement is die bij het energievraagstuk betrokken is. Deze publicatie verruimt het spectrum en koppelt het transversale principe van het organigram van de FOD aan de geïntegreerde aanpak van alle algemene directies, ten dienste van een doeltreffend en vlot functionerende energiemarkt op uiteenlopende gebieden als: handelspraktijken, voorlichting van de consument, klachtenbehandeling, veiligheid van gasleidingen, normalisatie, marktanalyse,…..


Op een moment dat allerhande verklaringen afgelegd worden, de ene al origineler dan de andere, om het energiebeleid binnen het Belgische institutionele landschap te positioneren, kan dit «Overzicht 2006» misschien, in alle objectiviteit en transparantie, een licht werpen op de concrete en geïntegreerde aanpak van de FOD Economie en er zo toe bijdragen dat terug een ernstig, realistisch en sereen debat gevoerd wordt over een vraagstuk dat van levensgroot belang is voor de toekomst van onze economie en van onze volgende generaties.

11 Lambert VERJUS

DE STRATEGIE VAN DE FOD ECONOMIE EN DE ENERGIE De FOD Economie heeft als opdracht het creëren van voorwaarden voor een competitieve, duurzame en billijke werking van de goederen- en dienstenmarkt. Hij steunt hiervoor op welbepaalde strategische doelstellingen. In dit Overzicht van 2006, presenteert de FOD Economie zijn strategie om te beantwoorden aan de energie-eisen.

12


EISEN

STRATEGISCHE EISEN VAN DE FOD

OVERZICHT 2006 «ENERGIE»

Energie, bestanddeel van het concurrentievermogen van ondernemingen en van de economische groei.

De positionering van de Belgische economie op internationaal vlak verzekeren

Energie als middelpunt van de internationale en Europese debatten: de FOD Economie verdedigt de Belgische belangen

OPDRACHT VAN DE FOD

De rol van de FOD bevestigen bij het in werking stellen van een federaal proces van de economische unie

Energie in het centrum van nationale overwegingen: de FOD als spil van technisch overleg en coördinatie

In een Belgische en internationale context in volledige omwenteling heeft de FOD Economie als opdracht, om:

Bijdragen tot een doeltreffende werking van een competitieve energiemarkt: de FOD Economie als spil van het wettelijke en reglementaire kader

• het concurrentievermogen van de federale economie te waarborgen, • het concurrentiële, evenwichtige en billijke karakter van de goederen- en dienstenmarkt te waarborgen, • de duurzaamheid van de ontwikkelingen van deze markt te verzekeren. In dit perspectief is de FOD ermee belast om de markt op een efficiënte manier te omlijnen door de kwaliteit van de betrekkingen van al de economische spelers te bevorderen, alsook de perfecte kennis van de economische structuur, het bijhouden van adequate statistieken en de grondige analyse van de beschikbare macro-economische gegevens.

13 Bijdragen tot de ontwikkeling, het concurrentievermogen en de duurzaamheid van de goederen- en dienstenmarkt

Bijdragen tot een energiemarkt op één lijn met de duurzame ontwikkeling: de FOD Economie als bewerker van originele initiatieven

Innovatie op energievlak ondersteunen: de FOD Economie als actieve partner

Uitwisselingen bevorderen via economische betrekkingen in een competitieve markt

Economische gegevens verzamelen, exploiteren en verspreiden

Veiligheid en toezicht van de energiemarkt verzekeren: de FOD Economie als onontkoombare en strenge autoriteit

Energie, een goed dat elke burger absoluut nodig heeft: de FOD Economie waarborgt het informeren en beschermen van de verbruiker

Economische gevolgen van de energiemarkt: de FOD Economie anticipeert en analyseert

I. ENERGIE, EEN BESTANDDEEL VAN HET CONCURRENTIEVERMOGEN VAN DE ONDERNEMINGEN EN VAN DE ECONOMISCHE GROEI

1. HET BELANG VAN ENERGIE IN DE ECONOMISCHE SECTOREN Men kan het belang van energie in de verschillende productiesectoren inschatten dankzij de Input-Outputtabel (IOT), die al de goederen en diensten omvat, die deel uitmaken van het productieproces van de andere goederen en diensten (intermediair verbruik) maar ook al de toegevoegde waardecomponenten per product, salarissen van de loontrekkenden, belastingen, bruto-exploitatieoverschot (primaire inputs). TABEL: Energieaandelen in de productie

14

Input in productieproces

Geproduceerde productcategorie Landbouw

Energie

Industrie (zonder energie)

Bouw

Diensten

Totale economie mln euro

Intermediaire input

55,41

71,57

73,79

68,27

47,55

58,17

314.337

Landbouw

5,87

0,01

4,17

0,00

0,14

1,45

7.846

Energie

4,96

49,95

3,57

1,31

2,08

4,41

23.858

Industrie, zonder energie

29,42

6,69

45,98

25,14

8,01

21,19

114.514

Bouw

0,00

2,08

0,47

24,20

2,84

3,52

19.043

Diensten

15,15

12,85

19,61

17,61

34,49

27,59

149.076

Primaire input

44,59

28,43

26,21

31,73

52,45

41,83

226.083

Loon-en weddetrekkenden

5,25

8,76

15,99

17,67

29,73

23,47

126.838

Belastingen - subsidies

0,68

0,20

0,53

0,87

2,38

1,59

8.609

Netto exploitatieoverschot

26,40

11,06

5,20

10,29

11,75

9,80

52.987

12,26

8,40

4,49

2,90

8,58

6,97

37.649

100

100

100

100

100

100

540.420

Verbruik van vast kapitaal Totale output

Bron: Input-outputtabellen 2000, Instituut voor de nationale rekeningen


De tabel geeft aan dat het energiedeel in de totale productie 4,41% bedraagt (23,9 miljard euro) voor het jaar 2000, berekend via de bijdrage van de intermediaire inputs ‘Vervaardiging van cokes, geraffineerde aardolieproducten en splijten kweekstoffen, ‘Productie en distributie van elektriciteit, gas, stoom en water’ en ‘Energiehoudende delfstoffen’. Op het eerste gezicht kan dit cijfer veeleer zwak lijken, in het bijzonder met betrekking tot de primaire inputs, zoals de salarissen van de loontrekkenden die 23,47% van de productie bedragen. Energie blijft toch een volstrekt noodzakelijke input voor al de productiesectoren. Het deel van de energie in de productiekost varieert eveneens in functie van de bestudeerde sectoren. Hoofdstuk 9 geeft een meer gedetailleerde analyse van het belang van de energiebevoorrading voor de sectoren.

15

GRAFIEK: Aandeel van de voornaamste intermediaire inputs in het productieproces.

Landbouw

Energie

Energie

Industrie zonder energie Industrie zonder energie

Bron: Input-outputtabellen 2000, Instituut voor de nationale rekeningen.

Bouw

Diensten

Diensten

Totale economie

2. DE VOORNAAMSTE SPELERS BETREFFENDE DE VRAAG NAAR ENERGIE Andere gegevens kunnen een aanvulling zijn voor de algemene presentatie over het belang van de energie. Bijvoorbeeld, deze met betrekking tot het gebruik van de voornaamste energiebronnen. Voor de vaste brandstoffen is het gedeelte van de industrie in haar totaliteit, met iets meer dan 50% stabiel gebleven tussen 2000 en 2005 en dit is ook zo voor haar voornaamste gebruiker, de ijzer- en staalindustrie die alleen meer dan 44% van de beschikbare hoeveelheden opgebruikt. De sector van de niet-metaalhoudende mineralen bekleedt een tweede plaats met minder dan 3% van het gebruik. Het totale gebruik van vaste brandstoffen is gedaald met 35% tussen 2000 en 2005.

16

De situatie van de aardolieproducten is lichtjes anders. De verwerkingssector gebruikte 10% van de beschikbare middelen in 2005. De voornaamste gebruiker is veruit de transportsector met meer dan 43%. Alleen de wegtransportsector absorbeert al 37,1% van de beschikbare middelen (hetzij 85,2 % van het gebruik van de transportsector) terwijl de luchtvaart 5,8% van dit totaal gebruikt. Huishoudelijk gebruik en daarmee gelijkstaand gebruik bereikten 26,1%, gevolgd door het nonenergiegebruik (aardolie als grondstof) met 16%. Energiegebruik door de industrie bereikte slechts 5,4%. Tussen 2000 en 2005 daalde het totale verbruik van de aardolieproducten met 6,2%. Het gebruik van aardgas door de industrie was lichtjes hoger omdat dit iets meer dan 28% in 2005 vertegenwoordigde. Het deel dat bestemd was voor de verwerking bedroeg 28,9%. Het is echter het huishoudelijke en daarmee gelijkstaande gebruik (waaronder de handel met 12,5% van het totale gebruik) dat het grootste deel aardgas opgebruikt met 38% van het totaal. Non-energie gebruik (voornamelijk door de chemische industrie) bedroeg 6,3% in 2005.


Binnen de industrie is de chemische industrie veruit de belangrijkste gebruiker met 47,4% van het industriële gebruik, gevolgd door de ijzer- en staalindustrie (18,2%), de voedingsindustrie (10,8%) en de verwerking van niet-metaalhoudende mineralen (9,3%). Tussen 2000 en 2005, verhoogde het gebruik van aardgas, uitgedrukt in tetra joules, met 5,6%. Bij aardgas moet men ook de gasderivaten toevoegen, die minder dan 10% van het aardgasgebruik vertegenwoordigen. Deze gassen worden enerzijds gebruikt door de energieverwerkingssector en anderzijds door de ijzer- en staalindustrie. Voor deze sector vertegenwoordigden de gasderivaten bijna 40% van het totale gasgebruik. Elektriciteit is de laatste belangrijke energiebron. De twee voornaamste verbruikers zijn de industrie (42,2% in 2005) en de huishoudens samen met de daarmee gelijk te stellen verbruikers (41,9% in 2005). Op het niveau van de huishoudens en de daarmee gelijkstaande gebruikers vertegenwoordigen de handel en andere diensten ongeveer bijna een derde van het verbruik. Binnen de industrie is de chemische sector de voornaamste verbruiker met 35% van het industriële verbruik, gevolgd door de ijzer- en staalindustrie (15,2%), de landbouwen voedingsindustrie (10,1%), drukkerijen en de pulp- en papierindustrie (6,87%), de niet-metaalhoudende mineralen (5,9%), de productie van machines (5,5%) en houtwerk (4,7% in 2005). Een laatste belangrijk element om deze algemene presentatie over het energieverbruik te vervolledigen is de verdeling van het eindverbruik in de industrie. In 2000, uitgedrukt in tonnen petroleum equivalent stond gas in voor 37% van de energievoorziening, gevolgd door elektriciteit (24%), vaste brandstoffen (23%) en aardolie (12%). De andere bronnen vertegenwoordigden samen slechts 4%. In 2005, als de aandelen van het gas (38%) en van de aardolie (10%) niet veel veranderden, daalde het deel van de vaste brandstoffen sterk (17%) en dit ten voordele van de elektriciteit en van hernieuwbare brandstoffen (3%).

17

18


II. ENERGIE ALS MIDDELPUNT VAN DE INTERNATIONALE EN EUROPESE DEBATTEN: DE FOD ECONOMIE VERDEDIGT DE BELGISCHE BELANGEN 1. HET INTERNATIONAAL ENERGIE AGENTSCHAP A. Opdrachten en doelstellingen Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) is een autonoom agentschap dat verbonden is aan de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), met zetel te Parijs. Het IEA ontstond in 1974 als gevolg van de oliecrisis begin jaren zeventig toen de olieprijzen verviervoudigd werden met wereldwijd ernstige economische en sociale gevolgen. 26 lidstaten zijn aangesloten bij het IEA: Australië – België – Canada – Denemarken – Duitsland – Finland – Frankrijk – Griekenland – Hongarije (1997) – Ierland – Italië – Japan – Korea – Luxemburg – Nederland – Nieuw-Zeeland – Noorwegen – Oostenrijk – Portugal – Spanje- Tsjechische Republiek – Turkije – Verenigd Koninkrijk – USA – Zweden – Zwitserland. De Europese Commissie neemt eveneens deel aan de werkzaamheden als «actieve waarnemer». De Organisatie opereert op basis van principes overeengekomen in 1994, de zogenaamde «Shared Goals» of gezamenlijke doelstellingen die door alle lidstaten werden onderschreven: • het behoud en de verbetering van beheerssystemen om onderbrekingen van de olievoorzieningen op te vangen; • het bevorderen van een doelmatig energiebeleid in een wereldwijde context door samenwerking met niet-leden, industrie en internationale organisaties;

19

• het beheer van een permanent informatiesysteem over de internationale oliemarkt; • het verbeteren van de internationale energievoorziening en vraagstructuur door de ontwikkeling van alternatieve energiebronnen en verhoging van de doelmatigheid van het energiegebruik; • het bijstand verlenen bij integratie van milieu- en energiebeleid. Ondertussen is het werkterrein van het IEA over de jaren heen gevoelig uitgebreid en is de organisatie een waardevolle bron van informatie en statistieken over de internationale energie-ontwikkelingen. Belangrijke «publieke» aandachtspunten zijn: publicatie van maandelijkse Market Oil Report, jaarlijkse World Energy Outlook, periodieke landenrapporten, enz.

20

B. Belgische deelname België is sedert het ontstaan van de IEA een groot pleitbezorger geweest van de organisatie, omwille van zijn transversale expertise en know-how in energievraagstukken, alsook omwille van zijn internationaal lidmaatschap waardoor de uitwisseling van best-practices geoptimaliseerd kan worden. In 2006, heeft de FOD Economie een vrijwillige financiële bijdrage geleverd ter ondersteuning van een globaal rapport over de internationale gasmarkt. Op vraag van de FOD Economie zal bovenstaande studie zich onder meer concentreren op een kosten-batenanalyse van ondergrondse opslag van gas alsook op het onderzoeken van de technologische mogelijkheden ervan.


C. Internationaal crisisbeleid voor olie Het crisisbeleid inzake olie wordt bepaald door het Internationaal Energie Programma. De verplichtingen die de deelnemende landen door ondertekening van deze bindende overeenkomst hebben genomen zijn in beginsel: • het aanhouden van noodvoorraden, momenteel vastgesteld op 90 dagen netto invoer; • het beschikken over een operationeel pakket van vraagbeperkende maatregelen; • het kunnen ter beschikking stellen van olie of olieproducten ten tijde van crisis. Dit regelt de verdeling van de aangelegde reserves tussen de deelnemende staten in geval een aardoliecrisis tot schaarste leidt in één of meerdere lidstaten; • het opleggen van verplichtingen inzake petroleumstatistieken en rapportering. In dreigende crisissituaties, zal in IEA-kader door de lidstaten worden bekeken wat de gewenste optimale samenstelling is van het te nemen pakket maatregelen. De belangrijkste instrumenten die het IEA daarbij ten dienste staan zijn de inzet van strategische voorraden en het beperken van de vraag naar olie. Naar aanleiding van de bevoorradingsproblemen in de Verenigde Staten ten gevolge van de orkaan Katrina, werd na instemming van alle IEA-lidstaten, op 2 september 2005 het IEA-Emergency Response Plan van kracht. Dit betekent concreet dat de 26 IEA-leden formeel instemden tot het vrijgeven van nationale oliereserves ter compensatie van de verliezen in de Verenigde Staten.

21

Minister Verwilghen hechtte zijn goedkeuring aan de uitvoering van dit noodplan en besliste dat België dit besluit zou uitvoeren door inzet van een deel van de strategische nationale benzinevoorraad.

D. Technologische samenwerkingsprogramma’s De doelstelling van het IEA kan men slechts concretiseren door het in werking stellen van nieuwe technologische concepten zoals waterstofeconomie, ontginnen en stockeren van steenkool, alternatieve energiebronnen zoals de «hernieuwbare» energiebronnen en het beheersen van de energievraag. De laatste jaren geeft de IEA steeds meer en meer voorrang aan deze thema’s die overeenstemmen met de door de G8 aangehaalde uitdagingen: de veiligheid van de energiebevoorrading en het opwarmen van de aarde.

22

Zo zijn er 42 technologische samenwerkingsprogramma’s die men over het algemeen «Implementing Agreements» noemt. Sommigen bestaan zo al een tiental jaren en gaan over klassieke technologische netwerken, die echter voortdurend veranderen zowel qua concept als door hun in gebruikname (zoals de verbranding, de zonne-energie, de energieprestatie van gebouwen, warmtepompen). Andere hebben dan weer te maken met meer recente toegepaste netwerken, zoals de brandstofcellen, de energie van de oceanen, de elektrische netwerken. België participeert in 10 zulke programma’s. 1

Er is meer informatie beschikbaar op de website van het Agentschap (http://www.iea. org/dbtw-wpd/textbase/techno/ index.asp) die ze herneemt, geklasseerd per categorie: “eindgebruiken”, “hernieuwbaren”, “fossiele brandstoffen”, alsook de “gecontroleerde thermonucleaire fusie’ in het experimentele stadium).

De tabel met de hoofding «IEA Implementing Agreements» herneemt deze 42 Implementing Agreements en geeft de programma’s aan waar België1 aan deelneemt. De FOD Economie en zijn Algemene Directie Energie nemen actief deel aan de technologische samenwerkingsprogramma’s van het Agentschap, dewelke gaan over geavanceerde domeinen die men in de onderstaande tabel terugvindt.


TABEL: Geavanceerde onderzoeksdomeinen van de IEA

Technologische uitdaging

Kans voor fundamenteel onderzoek

Energie stockeren

Nano-science van het vangen van fotonen

Fotovoltaïek tegen een lage kostprijs

Postgenome wetenschappen/proteomica

Elektriciteitstransport/ Netwerkbeheer

Supergeleidingsvermogen/ geleidingsvermogen

Biobrandstoffen en geavanceerde brandstoffen

Elektrochemie/Electrofysica

Verlichting

Geavanceerde berekeningsalgoritmen

Sleutelmaterialen voor geavanceerde technologieën

Katalyse

Geavanceerd splijten en smelten

Biofysica/Biochemie

Ontginnen en stockeren van steenkool

Complexe systemen, adaptatieven

Niettegenstaande de werkelijke toegevoegde waarde voor de onderzoekscentra (publieke of private) om deel te nemen aan deze akkoorden, blijft de deelname van de FOD Economie veeleer beperkt tot een bescheiden bijdrage van 44.000 euro. Deze deelname berust op samenspraak met de regionale administraties en de Programmatorische Federale overheidsdienst Wetenschapsbeleid (die de eigenlijke onderzoeksactiviteiten beheert). Bovendien vult de deelname van de FOD Economie aan het «Committee on Energy Research and Technology» en aan haar subwerkgroepen, het inwinnen van expertise aan, wat voor een groot deel steunt op de kennis van de «Implementing Agreements» over belangrijke thema’s voor het toekomstige energie-

23

systeem, zoals het ontginnen en stockeren van steenkool, waterstof en brandstofcellen en de technologische vooruitgang in het algemeen.

E. Gezamenlijke organisatie tussen de FOD Economie en het Internationaal Energie Agentschap a. “Analyse en aanbevelingen van het Internationaal Energie Agentschap” voor het Belgische energiebeleid Op 10 maart 2006 organiseerde de FOD Economie een persconferentie over het Belgische energiebeleid, voorzien van een analyse en aanbevelingen van het Internationaal Energie Agentschap (IEA), in aanwezigheid van de heer Claude Mandil, Directeur van het Internationaal Energie Agentschap en de heer Minister van Energie.

24

Het IEA heeft België gefeliciteerd met de vooruitgang in de vrijmaking van de energiemarkten, maar stuurt toch aan op prompte maatregelen ten gunste van de consument, gericht op het afbouwen van de belemmeringen die een grotere concurrentie op de energiemarkten bemoeilijken, teneinde de interne integratie en de energie-efficiëntie van het land te verbeteren, alsook een betere analyse en begrip mogelijk te maken van de gevolgen van de beslissing inzake nucleaire uitfasering. Als gevolg van de federalisering van België, zijn de regels voor de werking van de markten in de drie gewesten onderling verschillend, waardoor geïsoleerde gas- en elektriciteitsmarkten bestaan die niet goed op elkaar zijn afgestemd. Volgens IEA kan deze fragmentatie het creeren van echte concurrentie bemoeilijken, aangezien mogelijk nieuwe operatoren minder geneigd zijn toe te treden tot deelmarkten, met het resultaat dat de Belgische consument niet kan genieten van de echte voordelen van de vrijmaking van de markt.


Verder vormt volgens het IEA het gebrek aan harmonisering tussen de verschillende gewesten een belangrijke hinderpaal voor de verdere integratie van de Belgische energiemarkt en die van zijn buurlanden, en hypothekeert ze op deze manier de verdere ontwikkeling en het succes van de EU-markten. Het IEA spoort België aan om zijn regionale markten te bundelen. Harmonisatie van de markten betekent evenwel niet dat de gewesten hun onafhankelijke beleidsvorming moeten opgeven, maar vereist een sterkere federale dialoog en samenwerking tussen de federale en regionale autoriteiten. b. “Energietechnologieën” Op 29 november 2006 organiseerde de FOD Economie een informatieseminarie voor alle relevante spelers uit het bedrijfsleven, de onderzoekswereld en de overheidsorganisaties in samenwerking met het Internationaal Energie Agentschap, dat een internationaal gewaardeerde studie publiceerde: “Energy Technology scenarios and strategies for a more secure and sustainable energy Energietechnologie: scenario’s future”. Deze studie biedt een gedetailleerd overzicht van de status en vooruitzichten van belangrijke energietechnologieën in de elektriciteitssector, gebouwen, energie en transport, die essentieel zijn om de continuïteit en de duurzaamheid van de energievoorziening en het concurrentievermogen van de industrie te waarborgen.

en strategieën voor een veilige en duurzame energietoekomst

op 29 november in het City Atrium Vooruitgangstraat,50 1210 Brussel

De huidige energiesystemen blijken op wereldschaal economisch onbetrouwbaar en niet duurzaam te zijn, en daarom moeten we onverwijld op zoek gaan naar oplossingen voor een alternatieve, schone, intelligente en competitieve energietoekomst. Seminarie in samenwerking met het Internationaal Energie Agentschap

25

2. VERENIGDE NATIES (VN) EN HET ENERGIEBELEID A. VN-Europese Commissie voor Europa - Comité voor de duurzame energie Het Comité voor Energie van de Economic Commission for Europe van de VN houdt zich bezig met duurzame ontwikkeling van energie, “Rationeel Energie Gebruik” (REG) en de hervorming van de energiesectoren van de landen van Centraal- en Oost-Europa. De input vanuit België naar dit Comité is eerder beperkt, gelet op de geringe toegevoegde waarde dat dit Comité heeft ten overstaan van bestaande samenwerkingsverbanden met de landen van Centraal- en Oost-Europa, zoals het energiehandvest en de samenwerkingsprojecten met deze landen in EU-context.

26 B. VN-Commissie voor Duurzame Ontwikkeling De VN-Commissie voor Duurzame Ontwikkeling is een van de zogenaamde functionele commissies van de Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties (ECOSOC). Ze werd opgericht na de Wereldtop Milieu en Ontwikkeling in Rio (1992) en werkt sinds 2004 volgens een nieuw stramien: een beperkt aantal thema’s wordt gedurende twee jaar in de kijker gezet. De werkzaamheden inzake energie dienen te resulteren in een set van aanbevelingen en een werkprogramma dat aan de VN-Ministers bevoegd voor duurzame ontwikkeling en energie ter goedkeuring zullen worden voorgelegd. De Algemene Directie Energie van de FOD Economie werd in het intra-Belgische consultatieproces aangesteld als piloot voor het energiedossier en is alzo met de voorbereiding en opvolging terzake belast voor de komende onderhandelingen die van start gaan in februari 2007.


C. Nucleair Energie Agentschap De Algemene Directie Energie van de FOD Economie is lid van het Directiecomité en van het Comité voor nucleaire ontwikkeling van het Nucleair Energie agentschap (NEA). Zij heeft bijgedragen tot de goedkeuring van het werkprogramma en het budget van het Agentschap. Dit is een lijst van studies van het Agentschap: • marktconcurrentie en kernenergie; • voortzetting van het werk over de uraniumbronnen; • innovatie en technologie van de kernenergie; • impact van het langer instandhouden van kerncentrales; • kernenergie en de bevoorradingszekerheid; • financiering van de kerncentrales; • de grenzen van de ontwikkeling van de kernenergie.

De Commissie Nucleair Recht van het Agentschap wordt momenteel voorgezeten door de FOD Economie. Elke 8 maanden onderzoekt zij de verschillende aspecten van het nucleaire recht, zoals de vooruitgang betreffende het ratificeren van protocollen, ter wijziging van de verdragen van Parijs en Brussel betreffende de burgerlijke aansprakelijkheid op het vlak van de kernenergie, de interpretatie van deze laatsten, de modernisering van de stralingsbeschermingnormen, de evolutie van het recht op informatie met betrekking tot nucleaire installaties, het statuut van de kernfusie-installaties of de dekking tegen terroristische aanslagen.

27

D. Internationaal Atoomenergie Agentschap De Algemene Directie Energie van de FOD Economie vertegenwoordigt België om advies te geven betreffende de posities die moeten worden ingenomen betreffende bepaalde punten die werden besproken door de Raad van Bestuur van het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA). In 2006, hadden deze punten o.a. te maken met de beperking van het gebruik van zeer verrijkt uranium en de herziening en de verbetering en de capaciteit van het waarborgsysteem (met name via een betere informatie over de activiteiten en de nucleaire exporten). De Algemene Directie Energie van de FOD Economie neemt eveneens deel aan het overleg over de «nieuwe omkadering voor verzekeringen inzake de bevoorrading en de non-proliferatie». Zij bereidt de Belgische wetgeving voor in dit opzicht.

28 Zij maakt eveneens deel uit van de technische werkgroep over de opties van de cyclus van de nucleaire brandstof. Zij presenteert er een rapport over de toestand van de cyclus van de Belgische brandstof en de onderzoeken hieromtrent. Zij ondersteunde de deelname van de CEN in bepaalde IAEA projecten, waaronder het INPRO project over de innoverende reactoren.

E. Groep nucleaire leveranciers De Algemene Directie Energie van de FOD Economie neemt deel aan de werkgroep en aan de voltallige zitting van de Groep Nucleaire Leveranciers («Nuclear Suppliers Group» of NSG). Het meest markante feit van het jaar 2006 was de aankondiging van een akkoord dat men overweegt tussen Indië en de Verenigde Staten over een vreedzame samenwerking op het vlak van de nucleaire energie.


3. DE EUROPESE UNIE EN HET ENERGIEBELEID A. Context Een aantal recente gebeurtenissen (verhoogde stookolie- en gasprijzen, uitvoer en transit van Russische stookolie en aardgas, grote elektrische stroompannes…) hebben aangetoond dat energievragen heel wat invloed kunnen hebben op onze veiligheid, ons concurrentievermogen en ons milieu en het overige beleid van de Unie. De staats- en regeringschefs van de Europese Unie hebben meermaals onderlijnd dat het noodzakelijk is om een echt Europees energiebeleid te voeren. Het energiebeleid maakt deel uit van de Strategie van Lissabon en in een ruimer kader van de Europese strategie voor een duurzame ontwikkeling. De coherentie en de synergieën plaatsen zich dus tussen dit Europese energiebeleid en de andere Europese programma’s (strijd tegen de klimaatverandering, concurrentie en innovatie…) De Algemene Directie Energie van de FOD Economie werkt samen met de Europese Commissie, bij: • de voorbereiding van de dossiers voor de Ministerraad Energie; • de technische coördinatie voor de uitwerking van het Belgische standpunt inzake energievragen, die werden naar voren gebracht door andere raden (Milieu, Ecofin, Transport…) ; • de vertegenwoordiging van België in de verschillende Europese groepen die werkzaam zijn op het vlak van de veiligheid van de bevoorradingen (gas en stookolie), de Trans-Europese energienetwerken; • de samenwerking aan het R&D programma op het vlak van de energie, de modelvorming van de energiesystemen, etc.

29

B. Intern en extern Europees beleid Het Europese energiebeleid legt eveneens op dat Europa met één stem zou moeten kunnen spreken en zijn ganse economische en politieke gewicht in de schaal zou moeten leggen voor wat betreft de dialoog met de derde landen, zowel met de producerende als met de consumerende landen. De EU moet steunen op een ambitieus energiebeleid dat in staat is om onze afhankelijkheid van de energie te reduceren en het concurrentievermogen van onze economieën te verbeteren.

30


C. Prioritaire punten van ons Europese energiebeleid Het Europese energiebeleid concentreert zich rond drie punten: • veiligheid van de bevoorradingen en van de leveringen (energieveiligheid); • concurrentievermogen en energie die toegankelijk is voor allen; • duurzame ontwikkeling van onze energiesystemen.

31

a. Veiligheid van de bevoorradingen en van de leveringen De veiligheid van de bevoorradingen is de basis van elk energiebeleid. Om deze veiligheid te versterken zullen de landen van de Europese Unie overeenkomen om: • hun energievectoren te diversifiëren (energiemix), evenals hun bevoorradingsbronnen (geografische) en hun bevoorradingsroutes (pijplijnen, gaspijpleidingen, LPG terminals, hoge druk lijnen…); • hun stockeerbeleid te versterken (stookolie en aardgas); • het toezicht op de markten te verbeteren (stookolie, gas en elektriciteit) en dit in nauwe samenwerking met het Internationaal Energie Agentschap.

32

De liberalisering van de gas- en elektriciteitsectoren en het hieruit voortvloeiende vermenigvuldigen van de uitwisselingen hebben op tijd nieuwe elementen van onzekerheid ingevoerd over de betrouwbaarheid van de netwerken. Om de voortzetting van de leveringen aan industriele en huishoudelijke verbruikers te waarborgen moeten investeringen voor het vernieuwen en de uitbreiding van de productie-, transportcapaciteiten (met inbegrip van de verbindingen over de grenzen heen) het voorwerp uitmaken van indicatieve geïntegreerde en gecoördineerde plannen (geïntegreerd Europees beleid op lange termijn van de productie- en transportmiddelen). b. Concurrentievermogen en energietoegankelijkheid voor allen Ons energieverbruik verminderen (op elk vlak: industrie, transport, residentieel) draagt bij tot de verbetering van ons globale concurrentievermogen, tot het reduceren van onze afhankelijkheid en van onze uitstoot van broeikasgassen. België schat dat men verder moet gaan dan het integrale toepassen van de huidige richtlijnen inzake het vrijmaken van de gas- en elektriciteitsmarkt en het volgende moet doen:


• het overleg tussen operatoren, regulatoren en overheid versterken; • de toegang tot het stockeer- en transportnet versterken; • het beleid van energie-efficiëntie in de industrie versterken (internationale concurrentie) maar ook in de huishoudsector; • de beleidslijnen versterken inzake R&D, het aantonen en het verspreiden van nieuwe technologieën; • voldoen aan de verplichtingen van de openbare dienstverlening, wat voorzien is in de bestaande richtlijnen en er steeds voor zorgen dat de energie toegankelijk is voor iedereen aan een betaalbare prijs in het kader van een sociaal beleid. c. Duurzame ontwikkeling van onze energiesystemen De EU moet een duurzaam beleid voeren dat alle natuurlijke bronnen behoudt, het milieu respecteert en bijdraagt tot de strijd tegen de klimaatverandering. De prioriteiten van het Europese energiebeleid onder het hoofdstuk duurzaamheid van de energiesystemen, zijn: • het versterken van het beleid ter verbetering van de energie-efficiëntie op elk gebied; • het intensiveren van de inspanningen voor hernieuwbare energieën (rekening houdende met de beste verhoudingen kost/doeltreffendheid en de regionale specificiteiten); • een betere coördinatie van het energie- en milieubeleid, voornamelijk op het vlak van de strijd tegen de klimaatverandering (betere voorspelbaarheid en transparantie van de doelstellingen post-2012, wat volstrekt noodzakelijk is voor de investeringsbeslissingen in de energiesector); • de relevantie van de bijdragen van de Raad Energie bij het opvolgen van de klimaatstrategie en het commerciële systeem van de emissierechten (ETS);

33

• het versterken van de beleidslijnen inzake het beheren van de vraag; • het verbeteren en de harmonisering van de energienormen van de producten.

Deze ambitieuze doelstellingen steunen op beleidslijnen ter ondersteuning van R&D en oefenen een duurzame invloed uit op het gedrag en de gewoonten. Binnen het kader van haar buitenlandse beleid heeft de Europese Unie de bedoeling om:

34

• de toegang tot de energie gemakkelijker te maken alsook de levering van doeltreffende en toegankelijke energiediensten, meer in het bijzonder in ontwikkelingslanden; • de consumptiewijzen en de duurzame productie op mondiaal vlak definiëren; • op te treden binnen internationale onderhandelingen en te komen tot een sterkere dialoog met de landen die een grote productie van gas en stookolie hebben; • op te treden in internationale onderhandelingen over de klimaatverandering en de dialoog te versterken met de landen die verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van gassen met broeikaseffect.

De Belgische positie over de Europese vraagstukken met betrekking tot de volledige of gedeeltelijke bevoegdheid van de regio’s wordt voorbereid en vastgesteld binnen de overleggroep Staat/Regio’s op het vlak energie (CONCERE), waarvan de Algemene Directie Energie van de FOD Economie instaat voor het secretariaat en het voorzitten van de voltallige vergaderingen (zie punt III.1).


D. Pentalateraal Forum Het Pentalateraal Forum engageert zich voor regionale initiatieven die worden ondersteund door de Europese Commissie (zoals «Noordpool» voor de landen uit het Noorden en «European Community» voor de landen uit het Zuiden). België, Frankrijk, Duitsland, Luxemburg en Nederland maken deel uit van het Forum. De Ministers van Energie van deze landen komen regelmatig samen en de 3 hulpgroepen bereiden de werken voor: • GS I Optimalisering van de beschikbare verbindingen en de toewijzingsmechanismen, • GS II Veiligheid van de bevoorrading en ontwikkeling van de verbindingen, • GS III Opheffen van wettelijke obstakels voor een betere samenwerking.

Elke groep wordt voorgezeten door de vertegenwoordigers van de Ministers en is samengesteld uit de vertegenwoordigers van de regelgevers en van de netbeheerders. Tot nu toe heeft men alleen punten met betrekking tot elektriciteit besproken maar het Forum werd recentelijk uitgebreid met een hulpgroep die instaat voor de vragen inzake «emission trading». Een gelijkaardig Forum over aardgas zal binnenkort worden samengesteld, en zal in overleg met de Ministers worden uitgebreid met het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen, de twee landen die het meest verbonden zijn met het gasnet in de regio.

35

E. Het Economische Beleidscomité (EBC) Het EBC is een instantie van de Europese Unie dat adviezen en standpunten voorbereid voor de Ecofin Raad betreffende de structurele en macro-economische aspecten van de Europese Unie in de lidstaten. De FOD Economie maakt deel uit van de Belgische delegatie van het EBC, die uit 4 leden bestaat: 2 permanente vertegenwoordigers (Federaal Planbureau en FOD Financiën) en 2 plaatsvervangende vertegenwoordigers (NBB en FOD Economie).

36

Zo heeft men beroep gedaan op het EBC om het Groenboek van de Commissie “Een Europese strategie voor duurzaam, concurrerende en continue geleverde energie voor Europa” te analyseren rond drie aspecten: ontwikkeling en perspectieven, fiscale en economische instrumenten binnen de context van een nieuw Europees beleid voor energie en een systeem van uitwisseling van emissierechten. Het heeft geleid tot een consensus ten voordele van een niet discriminatoire fiscaliteit, tot een groei van de energie-efficiëntie en de ontwikkeling van hernieuwbare energieën, met het oog op een vermindering van onze kwetsbaarheid op energievlak. De Belgische delegatie die systematisch beroep doet op het technische advies van de FOD Economie, onderlijnde eveneens dat het belangrijk is om de energie-afhankelijkheid te verminderen en hernieuwbare energieën te ontwikkelen en de energie-efficiëntie te laten toenemen en dit geldt ook voor de coördinatie tussen de regelgevers en de verbindingen (twee verschillende doelstellingen), de verduidelijking van de debatten over ETS en «na 2012», en dit met name om het investeringsklimaat te verbeteren. Het EBC werd uiteindelijk eveneens ingeschakeld voor het actieplan voor energie-efficiëntie van de Europese Commissie.


4. HET ENERGIECHARTER A. Situering Het Verdrag van het Energiehandvest werd op 17 december 1994 in Lissabon ondertekend door 46 staten en is de juridische uitvoering van een politiek document, dat in 1991 werd getekend. Het Verdrag is in werking getreden op 16 april 1998. België ratificeerde het op 8 mei 1998. Het Verdrag en bijhorende protocollen (Energie-efficiëntie, Transit) hebben als doel om tussen de betrokken landen, via multilaterale weg de rechtsorde ten aanzien van energiekwesties te versterken door het stellen van regels ten aanzien van handel en investeringen. Het Verdrag verschaft bovendien ook een procedure voor geschillenbeslechting tussen bedrijven en staten en staten onderling. Het Verdrag incorporeert de algemene WHO-principes die ook relevant zijn voor handel in energieproducten. De principes in het Handvest gelden ook voor aangesloten landen die nog geen WHO-lid zijn. Momenteel zijn onderhandelingen lopend over een transitprotocol dat het principe van vrije doorvoer promoot.

B. Probleem van niet-ratificatie van het Verdrag door Rusland Ondanks herhaaldelijke politieke druk van de Europese staats- en regeringsleiders alsook van de G-8 staatshoofden maakt Rusland nog steeds geen aanstalten om het Energiehandvest te ratificeren. Rusland past de principes van het Handvest toe op «voorlopige basis» wat de ambiguïteit van regels in de hand werkt en de juridische waarde van het Verdrag ondermijnt.

37

Het Verdrag heeft midden jaren negentig een belangrijke en determinerende invloed gehad in de totstandkoming van de energiewetgeving in de voormalige sovjetrepublieken. Deze landen stemden hun nieuwe wetgeving inzake de bescherming van energie-investeringen en doorvoer terzake af op de bepalingen van het Handvest. Gelet op de centrale rol die Rusland in de energievoorziening van de voormalige sovjetrepublieken speelt alsook voor de EU, heeft het uitblijven van de Russische ratificatie een remmend effect op de effectieve implementatie en waarde van het Verdrag. President Poetin verklaart dat Rusland bereid is om de principes van het Verdrag te ondersteunen, maar dat deze ondersteuning tot op heden geen ratificatie impliceert.

38


III. ENERGIE IN HET CENTRUM VAN DE NATIONALE BEKOMMERNISSEN: DE FOD ECONOMIE SPIL VAN OVERLEG EN TECHNISCHE COÖRDINATIE

1. OVERLEG STAAT-REGIO’S In België valt het energiebeleid onder federale en regionale bevoegdheid. De federale regering is bevoegd voor «zaken waarvan de technische en economische ondeelbaarheid op een homogene manier op nationaal vlak moet worden behandeld», met name de gas- en elektriciteitsprijzen, de marktorganisatie voor de grote opslaginfrastructuren, het transport en de productie van energie, de cyclus van de nucleaire brandstof, alsook het onderzoek en de ontwikkeling van kernfusie- en kernsplitsing. De voornaamste bevoegdheden van de regionale regeringen (Vlaanderen, Wallonië en Brussel Hoofdstad) zijn het uitwerken en implementeren van beleidslijnen betreffende de energie-efficiëntie; de R&D van nieuwe niet-nucleaire energiebronnen en de organisatie van distributiemarkt en het regionale transport (kleiner dan of gelijk aan 70 kV) van elektriciteit of gas via netwerken. Algemeen gezien verzekert de FOD Energie het voorzitterschap van de Interministeriële Economische Conferentie, die belast is met de technische coördinatie van de economische dossiers tussen de federale entiteiten en de gefederaliseerde bevoegden. Krachtens het samenwerkingsakkoord van 18 december 1991 vervult de Overleggroep Staat-Regio’s voor energie (CONCERE) een aantal opdrachten, waaronder: • het organiseren van het overleg tussen de federale autoriteit en de regio’s; • het zoeken van coherentie tussen de energiebeleidlijnen van de bevoegde autoriteiten;

39

• het verzamelen van informatie over elke aanpassing van de wetgeving over de materies in kwestie; • het bevorderen van en het uitwisselen van informatie tussen de bevoegde autoriteiten; • het verzamelen van de gegevens, die bestemd zijn voor de internationale organisaties en het uitwerken van de energiebalansen; • het samenstellen van de Belgische delegatie bij de internationale organisaties; • het uitwerken van unieke en logisch gestructureerde standpunten voor de Belgische delegatie in de internationale instellingen en meer in het bijzonder in de Raad van de Europese Unie.

40

De leden van de Brusselse, Vlaamse en Waalse regio’s komen ten minste één keer per maand samen onder het voorzitterschap van de FOD Economie en de voltallige CONCERE. Deze voltallige CONCERE groep is onder andere belast met het opvolgen en goedkeuren van de vooruitgang van de werken van de verschillende CONCERE subgroepen. In 2006 waren bepaalde subgroepen bijzonder actief: • de CONCERE groep «Groene certificaten» gaat verder met het overleg dat door de regelgevers in gang werd gezet en dat wil komen tot een samenwerkingsakkoord van de Staat-Regio’s over groene certificaten; • de CONCERE groep «Energiecommissie 2030» heeft een mandaat om het advies te formuleren van het panel der Regio’s over de studie van de Energiecommissie 2030; • de CONCERE groep «Fiscaliteit» formuleerde meerdere voorstellen om het systeem van de fiscale aftrek te herzien voor de investeringen van uitrustingen voor het besparen van energie voor de particulieren; • de CONCERE groep «Energiediensten» werd gemandateerd om de grondslagen te definiëren voor het Belgische standpunt betreffende


het voorstel van richtlijn met betrekking tot de energie-efficiëntie bij het eindgebruik en de energiediensten; • de CONCERE groep «Groenboek over de energie-efficiëntie», werd gemandateerd om de grondslagen te definiëren voor het Belgische standpunt over de energie-efficiëntie en leverde eveneens de Belgische bijdrage voor 25 vragen die in dit groenboek werden opgenomen; • de CONCERE groep «Biomassa», die belast werd met het opstellen van de Belgische contributie aan het plan actie biomassa van de Europese Commissie; • de CONCERE groep «Constructie» verenigt een panel van experten die belast zijn met het bestuderen van de samenwerkingsmogelijkheden tussen de verschillende bevoegde machten op het vlak van de energieperformantie van de gebouwen.

2. OVERLEG MET DE ADVIESRADEN In het kader van de uitwerking van het Belgische energiebeleid begunstigt de FOD Economie het technische overleg met al de belanghebbende instanties. Als adviesorgaan van de overheid en belangrijkste economisch overlegorgaan tussen de sociale partners (werknemers en werkgevers) is de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) een cruciale gesprekspartner voor de FOD Economie. Sinds 2005 wordt dan ook gewerkt aan een continue uitdieping en versterking van de samenwerking tussen de FOD en de CRB. Binnen de CRB worden de diverse aspecten van de energieproblematiek besproken die de sociale partners rechtstreeks aanbelangen. Op geregelde tijdstippen neemt de Algemene Directie Energie en de Algemene Directie Kwaliteit & Veiligheid van de FOD Economie deel als expert aan vergaderingen of wordt door de Minister van Economie advie-

41

zen gevraagd aan de CRB in energiegerelateerde dossiers. Daarnaast zorgt de aanwezigheid van de Voorzitter van het Directiecomité van de FOD Economie als Regeringscommissaris voor een continue dialoog tussen de beide instellingen. Meerdere belangrijke dossiers werden voorgelegd voor advies aan deze instantie door de Minister van Energie, waaronder: • de richtlijn «energie-efficiëntie en energiediensten»; • de doelstellingen van de Belgische reducties van gasuitstoten met broeikaseffecten in het post-2012 kader; • de energie-efficiëntie van de woningen.

42

In het spoor van haar advies met betrekking tot de richtlijn «energieeffiëntie en energiediensten», heeft de CRB het initiatief genomen om twee bijkomende adviezen te geven over: de energie-efficiëntie, de woningen en de energie-efficiëntie van de «transport»-sector, momenteel in uitvoering. Met de verdwijning van het Nationaal Comité voor de Energie en ook het Controlecomité voor de Elektriciteit en het Gas, bestaat er geen instelling meer die de sociale partners, de economische, de politieke en de milieuspelers groepeert voor het bespreken van de strategische keuzes van het energiebeleid. In het kader van de overdracht van bevoegdheden van het Nationaal comité voor de Energie naar de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven, moet men een permanent platform voor overleg organiseren dat al de geïnteresseerde partijen samenbrengt voor de definitie van het energiebeleid en waarbinnen de Algemene Directie Energie een belangrijke rol zal spelen. Enkele van de voornaamste energiemateries die binnen de CRB worden behandeld en waarvoor de FOD Economie geregeld technische bijstand heeft geleverd in 2006 zijn:


• de energie-onafhankelijkheid en veiligheid van de bevoorrading; • energie als factor van concurrentievermogen van de Belgische economie; • energie en werkgelegenheid; • innovatie in de energiesector en overschakeling op nieuwe energievormen; • coherentie van het Belgische energiebeleid; • energieprijsvorming in de context van liberalisering; • tendensen van de Europese energiemarkten; • milieudimensie van de energieproductie; • energie-efficiëntie in de woning-en vervoersector; • Kyoto en post-Kyoto. De FOD Economie is als observator eveneens betrokken bij de discussies van de groep, «energieklimaat» van de Federale Raad voor de Duurzame Ontwikkeling (FRDO), die zoals de CRB, de sociale en economische spelers verenigt maar eveneens ook de niet gouvernementele organisaties (NGO’s) die actief zijn op het vlak van de bescherming van het milieu. Op vraag van de Minister van Energie heeft de FRDO verschillende belangrijke adviezen gegeven betreffende het energiebeleid over: • de benaming en de kenmerken van de biobrandstoffen en de andere hernieuwbare brandstoffen op de motorvoertuigen en voor de niet voor de weg bestemde mobiele machines; • de richtlijn «energie-efficiëntie bij het eindgebruik en energiediensten»; • aanbevelingen voor het energiebeleid in het kader van duurzame ontwikkeling; • de evaluatie van het Belgische klimaatbeleid (aspecten die verband houden met procedures).

43

3. COÖRDINATIE VAN HET CRISISBEHEER De conflicten in het Midden-Oosten, de meerdere geopolitieke spanningen en de recente stroomonderbrekingen tonen aan dat onze energiebevoorrading zeer gevoelig is en dat elke eventuele crisis moet worden voorkomen.

A. Beleid binnen de normale marktvoorwaarden

44

Het diversifiëren van onze bevoorrading met stookolie en petroleumproducten wordt overgelaten aan de keuze van de Belgische invoerders. Voor het controleren van de vraag naar petroleumproducten voeren de federale en regionale regeringen een meer actief beleid, vooral binnen het kader van het beleid voor duurzame ontwikkeling, de nationale en regionale klimaatplannen en de richtlijnen met betrekking tot het milieu en het rationeel energiebeleid.

B. Beleid in geval van een bevoorradingscrisis van stookolie De strijd tegen een crisis (een nationale of internationale) op de petroleummarkt valt volledig onder de bevoegdheid van de FOD Economie. Er werd een waaier aan instrumenten uitgewerkt sinds de eerste petroleumcrisis in 1973-1974, vooral: • kennis van de markt; • een Nationaal Oliebureau (NOB); • adequate wetgeving; • nationale aardoliestocks en aardolieproducten.


B.1. Kennis van de markt De basis van een crisisbeleid steunt op een aantal historische en actuele gegevens die voldoende gedetailleerd zijn en die door alle parijen worden geaccepteerd en die een beeld geven van de verschillende spelers op de aardoliemarkt en hun activiteiten. Momenteel beheert de FOD Economie via haar Algemene Directie Energie: • een gegevensbank over de spelers op de Belgische aardoliemarkt; • een gegevensbank over de operationele dienststations en een gegevensbank over de privé pompen (via het Fonds voor de analyse van de aardolieproducten – Fapetro); • een gegevensbank met de aardoliedepots op het Belgische grondgebied; • kennis van de activiteiten op de Belgische aardoliemarkt, via de maandelijkse en trimestriële statistieken; • een overzicht van de nationale stocks van de aardolieproducten en de plaats waar ze worden opgeslagen.

In 2005-2006 werd een nieuwe aardoliebalans uitgewerkt in overleg met de regio’s, de sectorale federaties en de experten van de ondernemingen om de statistieken beter te laten overeenkomen met de douanedocumenten en om de aardoliebalans te optimaliseren als een beleidsinstrument. Een nieuw formulier werd van kracht op 1 januari 2007 en moet progressief door al de titularissen van een accijnsnummer, worden ingevuld.

45

B.2. Nationaal Oliebureau (NOB) In het kader van het akkoord «International Energy Program (IEP)» zijn de lidstaten van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) verplicht om een nationale instelling te plannen, die men de «National Emergency Sharing Organisation (NESO)» noemt en waarvan de bevoegdheden en de taken formeel worden opgenomen in het akkoord. Overeenkomstig de richtlijnen van de NATO moet elke lidstaat in crisistijd een NOB creëren dat instaat voor het contact met de aardolieinstanties van de NATO. 2

46

Koninklijk Besluit van 11 oktober 1984 houdende de oprichting van een Nationaal Oliebureau belast met de bevoorrading en de verdeling van aardolie en aardolieproducten.

Het Koninklijk Besluit van 19842 concretiseert de oprichting van het Nationaal Oliebureau dat belast is met: • het permanent onderzoek naar al de elementen met betrekking tot de bevoorrading en het gebruik van aardolie; • het herkennen van al de elementen, die op nationaal of internationaal vlak aanduiding geven dat er bevoorradingsproblemen zouden kunnen zijn; • het op punt zetten van het voorstel aan de Minister van Energie van alle maatregelen die geschikt zijn om op een redelijke en evenwichtige manier de bevoorradings- en distributiestoornissen te verlichten of te elimineren.

Het NOB valt onder de bevoegdheid van de Minister van Energie. Het dagelijkse beheer wordt toevertrouwd aan de Algemene Directie Energie van de FOD Economie. Bij de voorbereiding en tijdens crisismomenten worden zij bijgestaan door werkgroepen die de experts groeperen van de aardoliesector, van andere administraties van de FOD Economie en van andere federale departementen.


B.3. Wetgeving Bij vroegere aardoliecrises heeft men een aantal ministeriële besluiten genomen die trachten de vraag te beperken en het aardolieaanbod te regelen. Momenteel bevinden deze ministeriële besluiten zich als geactualiseerde documenten in de wachtkamer. In de herfst van 2002 begon men met een oefening om het beleid te actualiseren. Een lijst met de prioritaire verbruikers van aardolieproducten werd opgesteld door de Algemene Directie Economisch Potentieel van de FOD Economie, in samenwerking met de andere federale en regionale administraties. In 2004 organiseerde de FOD Economie onderhandelingen met de verschillende sectorale organisaties en met personen die onderworpen zijn aan de opslagverplichting en dit met het oog om te komen tot een definitie van de regels met betrekking tot de nationale en internationale verdeling van de reserves en tot een oproep voor de nationale stocks. Een «gentlemen’s agreement» project werd opgesteld in overleg met de sector. De wet van 20 juli 2006 geeft op basis van een uitbreiding van de wet van 1976 houdende goedkeuring van de Overeenkomst inzake een internationaal energieprogramma de mogelijkheid om via koninklijke besluiten de regels te bepalen voor de internationale en nationale toebedeling, voor de inzet van de verplichte voorraden, voor beperkende maatregelen en prioritaire eindgebruikers.

47

B.4. Strategische aardoliestocks en aardolieproducten België beschikt over een «noodreserve» aardolieproducten. De Europese Unie verplicht de lidstaten om een equivalent van 25 % (hetzij 90 dagen) bij te houden van dat wat werd geleverd voor de jaarlijkse consumptie van het voorgaande jaar voor drie categorieën aardolieproducten: • benzine voor auto’s en brandstoffen voor vliegtuigen (vliegtuigbrandstof, vliegtuigbrandstoffen van het benzinetype); • gasolie, kerosine en vliegtuigbrandstoffen van het kerosinetype; • fuel-oils.

48

B.5. Strategische stocks De andere aardolieproducten zoals bitumen, LPG, nafta, white spirit, petroleumkooks … dienen niet te worden opgeslagen. Men moet ook vermelden dat het Internationaal Energie Agentschap eveneens een verplichting oplegt om gedurende 90 dagen de netto invoer van alle aardolieproducten op te slagen. De Europese wetgeving legt tamelijk specifieke regels vast met betrekking tot de stocks die men moet houden maar verbindt de lidstaten niet voor de manier waarop zij dit doen. Iedere lidstaat kan dus vrij een systeem uitwerken voor het aanhouden van de reserves. In wezen kan men twee soorten systemen combineren: • het gedecentraliseerde systeem waar de Staat haar opslagverplichting overdraagt aan de aardolieoperatoren (raffinaderijen en invoerders);


• het gecentraliseerde systeem waarbij de Staat een instantie in het leven roept die verantwoordelijk is voor de minimum stocks door eigen stocks aan te kopen en/of de hoeveelheden te reserveren bij petroleumfirma’s («tickets»). Gedurende vele jaren heeft België geopteerd voor een gedecentraliseerd systeem en zijn opslagverplichting overgedragen aan invoerders en raffinaderijen3. Na de situatie te hebben onderzocht in de Europese Unie en binnen de OESO, waar meer en meer lidstaten opteren voor een centrale instantie die de nationale stocks beheert door nu en dan brute aardolie en afgewerkte aardolieproducten aan te kopen (bijvoorbeeld Duitsland en Nederland) heeft de FOD Economie een nieuwe wetgeving uitgewerkt, die zowel aanvaardbaar is voor de sector als voor de autoriteiten. Dit stelt België in staat om zijn internationale verplichtingen na te komen met betrekking tot de minimum stocks (EU en IEA) en om vervolgens de beschikbaarheid te verhogen en de kwaliteit van de verplichte stocks te respecteren. Als gevolg van het goedkeuren van de wet van 26 januari 2006 over het houden van verplichte aardoliestocks en -producten en de oprichting van een agentschap voor het beheer van een deel van deze stocks werd dan een naamloze vennootschap onder publiek recht opgericht: APETRA (Agence du pétrole – Petroleum Agentschap). APETRA moet over het algemeen de strategische stocks beheren en ruwe aardolie of afgewerkte aardolieproducten aankopen, opslagcapaciteiten kopen, bouwen of huren, en contracten voor operationele stocks afsluiten bij Belgische of buitenlandse operatoren. Het dient strenge eisen te respecteren qua kwaliteit en beschikbaarheid zoals deze worden opgelegd door de wet van 26 januari 2006, die regelmatig fysieke controles voorziet en die afschrikwekkende sancties inhoudt.

3 Koninklijk Besluit van 1 juni 1976 dat het KB van 11 oktober 1971 wijzigt met betrekking tot de opslagverplichting en de opslag van aardolieproducten en het KB van 15 oktober 1997, tot wijziging van het KB van 11 oktober 1971 met betrekking tot de opslagverplichting en de opslag van aardolieproducten.

49

Bij de aanvang van zijn activiteiten, wat voorzien is voor 1 april 2007, zal APETRA, ongeveer 85% van de nationale verplichtingen in handen hebben, de rest zal door de grootste operatoren worden beheerd. Gedurende de eerste vijf jaar van zijn bestaan zal de opslagverplichting van de grote operatoren stilaan worden teruggedrongen, zodat APETRA uiteindelijk volledig zal instaan voor de ganse Belgische opslagverplichting. De Algemene Directie Energie van de FOD Economie zetelt in de Raad van Beheer van APETRA.

50


IV. BIJDRAGEN TOT EEN EFFICIËNTE WERKING VAN EEN CONCURRENTIËLE ENERGIEMARKT: DE FOD ECONOMIE BESTUURT HET WETTELIJKE EN REGLEMENTAIRE KADER

1. CONCURRENTIEBELEID Het zeer lang in de media besproken dossier over de fusie Suez-Gaz de France, gezien de gevolgen voor België, laat toe om er op aan te sturen dat de gecoördineerde wet betreffende de bescherming van economische concurrentie van 15 september 2006 wordt toegepast op alle sectoren, inclusief de energiesector. De wet controleert de concentratie tussen ondernemingen, het misbruik van een dominante positie en de overeenkomsten tussen ondernemingen. Op nationaal vlak is het de mededingingsautoriteit die onderzoekt (Auditoraat en de Algemene Directie Mededinging) en die de beslissingen neemt (Raad voor de Mededinging) over de dossiers van de energiesector wanneer het gaat om mededingingsproblemen. Op parallelle wijze zal de energieregulator, de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG) de beslissingen nemen betreffende technische problemen en de bevoegdheid in eerste aanleg hebben over mededingingsproblemen, op grond van de eigen wetgeving. Als de CREG een beslissing neemt betreffende een mededingingsprobleem dan kan hiertegen in beroep gegaan worden bij de Raad voor Mededinging. De Raad voor Mededinging is dus niet alleen bevoegd op dit vlak. De klager heeft de keuze tussen het indienen van een klacht bij het Auditoraat of bij de CREG, alsook ook bij een gewone jurisdictie die al naargelang haar eigen bevoegdheid een vonnis zal vellen. Als de Raad voor Mededinging een beslissing neemt in eerste aanleg, dan wordt er in beroep gegaan bij het Hof van Beroep van Brussel. Dit parallellisme heeft niets te maken met concentraties waar alleen de Raad voor de Mededinging bevoegdheid heeft. Op Europees vlak zal de Algemene Directie Mededinging van de FOD Economie actief deelnemen aan de werken met betrekking tot het me-

51

dedingingsbeleid. Zij zal eveneens deelnemen aan de Europese adviesraden tijdens dewelke de praktische dossiers zullen worden besproken en op het einde waarvan een advies zal worden gegeven. Momenteel, gelet op de liberalisering van de gas- en elektriciteitssector, worden er een aantal concentratiedossiers behandeld zowel op Belgisch als Europees vlak. De nieuwe concurrenten van Electrabel zijn ondernemingen die deel uitmaken van de grote internationale groepen. Tenslotte werkt men momenteel aan een voorontwerp van wet betreffende het beroep tegen de beslissingen van de regulatoren om tot een coherentie te komen op het vlak van de beroepsprocedure. Dit voorontwerp omvat het beroep tegen de beslissingen van de CREG in het kader van de gas en de elektriciteit.

52

2. LIBERALISERING VAN DE GAS- EN ELEKTRICITEITSMARKTEN A. Elektriciteitsmarkt De liberalisering van de elektriciteitsmarkt – een beslissing op Europees vlak van een tiental jaar geleden – beoogt een progressieve opening van de elektriciteitsmarkt voor mededinging en geeft een aantal klanten (“in aanmerking komende” klanten) de mogelijkheid om leveringsovereenkomsten af te sluiten met de leveranciers (met inbegrip van de producenten) van hun keuze. Richtlijn 96/92/EG werd omgezet op federaal Belgisch niveau door de wet van 29 april 1999 met betrekking tot de organisatie van de elektriciteitsmarkt. Deze voorziet in: • een geregelde toegang tot het systeem; • een systeem van vergunningen voor de bouw van nieuwe productieinstallaties en directe lijnen; • het beheer van het transportnet door één enkele beheerder; • de oprichting van één enkele federale autoriteit, die alles regelt, met name de Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas (CREG)


Om de liberalisering van de elektriciteitsmarkt en haar werking te verbeteren, heeft richtlijn 2003/54/EG, richtlijn 96/92/EG ingetrokken. Zij voorziet, vooral: • een niet discriminatoire toegang tot de netwerken; • hun exploitatie door onafhankelijke beheerders; • transparante transporten distributietarieven, die men kan voorzien en die niet discriminatoir zijn; • de bescherming van de rechten van de kleine verbruikers; • een efficiënte regeling; • toezicht op de bevoorradingsveiligheid; • een procedure voor het aanvragen van offerten voor het opzetten van nieuwe productie-installaties (wanneer de bevoorradingsveiligheid niet voldoende verzekerd wordt door het regime voor vergunningen, zoals die werd geïntroduceerd door richtlijn 96/92/EG); • een kalender van de marktopening.

53

Richtlijn 2003/54/EG werd op federaal niveau omgezet door de wetten van 1 juni en deze van 20 en 27 juli 2005, die de wet van 1999 grondig hebben gewijzigd. Aldus heeft men een nieuwe offerteaanvraag gelanceerd voor de bouw van nieuwe productie-eenheden. De onafhankelijkheid van de netbeheerder werd versterkt door de integratie van nieuwe regels met betrekking tot het ondernemingsbeheer. Een aantal taken van de CREG werden overgemaakt aan de Algemene Directie Energie van de FOD Economie en een nieuwe meerjarige methodologie voor de tarieven werd ingevoerd.

B. Aardgasmarkt

54

Richtlijn 98/30/EG is verantwoordelijk voor de liberalisering van de aardgasmarkt. Klanten (de “in aanmerking komende” klanten) kunnen vanaf dan leveringscontracten afsluiten met de leverancier van hun keuze. Deze richtlijn werd omgezet op federaal niveau door de wet van 29 april 1999 met betrekking tot de organisatie van de aardgasmarkt en het fiscale statuut van de elektriciteitsproducenten. Deze wet wijzigde de wet van 12 april 1965 met betrekking tot het transport van gas- en andere producten via pijpleidingen. Richtlijn 2003/55/EG ontwikkelde het kader dat door richtlijn 98/30/EG werd opgezet om de mededinging op de aardgasmarkt te laten toenemen. Deze richtlijn voorziet vooral in: • een niet discriminatoire toegang tot de netwerken; • hun exploitatie door onafhankelijke beheerders; • transparante transporten distributietarieven, die men kan voorzien en die niet discriminatoir zijn; • de bescherming van de rechten van de kleine verbruikers; • een efficiënte regeling; • toezicht op de bevoorradingsveiligheid; • een kalender van de marktopening.


Richtlijn 2003/55/CE werd omgezet op federaal niveau door de wet van 1 juni 2005 en hervormt grondig de bepalingen van de wet van 1999, met name inzake volgende punten: • de aanstelling van de beheerder van het transportnetwerk, de beheerder van de opslaginstallatie en de beheerder van de installatie voor vloeibaar aardgas (LNG) en het versterken van hun onafhankelijkheid; • de toegang tot netwerken en meerjarige en toepasbare tarifering; • de overdracht van een zeker aantal taken van de CREG naar de Algemene Directie Energie van de FOD Economie.

C. Prospectieve elektriciteit- en gasstudies De wetten van 1 juni 2005, die richtlijnen 2003/54/EG (elektriciteit) en 2003/55/EG (aardgas) omzetten hebben de bevoegdheden tussen de CREG en de FOD Economie opnieuw verdeeld. Deze wetten beogen enerzijds om de opdrachten van de FOD Economie en haar Algemene Directie Energie te verstevigen met betrekking tot de voorbereiding van het energiebeleid en de veiligheid van de bevoorrading en anderzijds om de taken van de CREG tot de essentie terug te brengen, dwz haar controleopdracht en haar toezicht op de markt. De nu aan de FOD Economie en niet langer aan de CREG ten deel gevallen opdrachten omvatten: • de studie over de bevoorradingsperspectieven van de elektriciteit. Momenteel werkt men aan deze studie voor de periode 2008-2017; • een prospectieve studie over de veiligheid van de bevoorrading met aardgas. Deze studie ving aan op 1 april 2007 en onderzoekt de periode 2008-2013. Men moet eveneens rekening houden met de recente wet van 13 februari 2006 met betrekking tot de evaluatie van de effecten van zekere plannen en programma’s op het milieu. Dit legt de verplichting op om een rapport uit te werken over de milieueffecten voor deze prospectieve studies.

55

Elektriciteit Binnen het kader van de liberalisering van de markt, moet men de vraag naar en de productie van elektriciteit kunnen opvolgen en voorzien, om zo een permanent evenwicht te verzekeren tussen beide (met inbegrip van in- en uitvoer). In feite is het voor ons land erg belangrijk om te beschikken over een continue elektriciteitslevering, aan concurrentiële prijzen. Het is niet nodig om te herinneren aan het strategische aspect van elektriciteit ongeacht of het nu gaat om het economische vlak of om te voldoen aan de primaire behoeften van de huishoudens.

56

De prospectieve studie die bij wet van 1 juni 2005 werd opgedragen aan de Algemene Directie Energie moet, in samenwerking met het Federaal Planbureau, uitwerken wat de de beste manier is om aan een concurrentiële prijs de evenredigheid te vinden tussen de productie en de vraag naar elektriciteit, rekening houdende met de beste beschikbare technologieën, de impact als primaire energiebron, alsook de bescherming van het milieu. De prospectieve studie moet eveneens uitmonden in een programma en een investeringskalender om elektriciteit te produceren. Zij moet uiteindelijk een evaluatie van de noden integreren betreffende de verplichtingen van de openbare dienst op het vlak van de elektriciteitsproductie.

Gas Hoewel België geen aardgasproducent is, ziet het land de vraag naar deze brandstof regelmatig toenemen, een fenomeen dat nog zal toenemen in het kader van de geplande stopzetting van de nucleaire energie. Het is dus van primordiaal belang om te kunnen beschikken over een prospectieve studie over aardgasbevoorrading. Net zoals voor elektriciteit geeft de wet van 1 juni 2005, de Algemene Directie Energie de opdracht om in samenwerking met het Federaal Planbureau een prospectieve studie te maken betreffende de veiligheid van de aardgasbevoorrading. Deze studie moet nagaan wat de beste


manier is om aan een concurrentiële prijs, de evenredigheid te verzekeren tussen het aanbod en de vraag naar aardgas op middellange en lange termijn, rekening houdende met de nodige diversificatie van de bevoorradingen. Zij moet uiteindelijk uitlopen op een investeringsprogramma om het transportnetwerk, de opslaginstallaties en de LNGterminal te behouden en te ontwikkelen,

D. Relatie met de regelinstantie De wetten van 1 juni 2005 die richtlijnen 2003/54/EG (elektriciteit) en 2003/55/EG (aardgas) omzetten hebben de bevoegdheden tussen de CREG en de FOD Economie opnieuw verdeeld. Deze wetten beogen enerzijds om de opdrachten van de FOD Economie en zijn Algemene Directie Energie te verstevigen voor wat betreft de voorbereiding van het energiebeleid en de veiligheid van de bevoorrading en anderzijds om de taken van de CREG terug te brengen tot haar controleopdracht en het toezicht op de markt. In deze optiek werd voor een aantal thema’s, de bevoegdheid van de CREG voor «het maken van voorstellen» vervangen door een «advies» bevoegdheid. Vandaag is de netwerkbeheerder verantwoordelijk om een ontwikkelingsplan uit te werken voor het elektriciteitstransportnetwerk en deze heeft de steun van de Algemene Directie Energie van de FOD Economie en van het Federaal Planbureau. Voorheen was de CREG verantwoordelijk voor het maken van dit plan en zij deden dit in samenspraak met de netwerkbeheerder. Het eerste plan onder het toezicht van de nieuwe wet zal worden opgesteld binnen de 12 maanden na de goedkeuring van de prospectieve elektriciteitsstudie.

57

De productievergunningen zullen voortaan worden afgeleverd door de minister van Energie, na «advies» van de CREG en niet meer op «voorstel» ervan. In dit systeem heeft de minister geen bevoegdheid meer die verbonden is aan het voorstel van de CREG.

E. Prijsstelling voor aardgas en elektriciteit Vóór de liberalisering was de levering van elektriciteit en aardgas aan residentiële en niet residentiële klanten onderworpen aan een regime van maximumprijzen zoals vastgesteld bij ministeriële besluiten. Dit regime heeft men behouden bij de progressieve opening van deze markten, ten gunste van klanten die geen “in aanmerking komende” klanten waren, d.w.z. zij die niet vrij over een leverancier konden beslissen.

58 Sinds de volledige opening van de markt in 2007 worden de energieprijzen vrij bepaald door de leveranciers voor alle klanten. Wat wel is gebleven, zijn de sociale tarieven die van toepassing zijn op bepaalde categorieën van verbruikers (begunstigden van een leefloon, gehandicapten,…). Dus is het aan de markt om de energieprijzen vast te leggen. Richtlijnen 2003/54/EG voor elektriciteit en 2003/55/EG voor aardgas verplichten de lidstaten toegang te verlenen aan derden tot het transporten distributienetwerk, op grond van tarieven die eerder werden goedgekeurd door de regelinstantie. Om de stabiliteit en de voorspelbaarheid van de tarieven te verbeteren voor de netwerkbeheerders, de gebruikers en de investeerders, hebben de wetten van 1 juni 2005 de tariefmethodologie herzien op de volgende punten:


• de netwerkbeheerder moet ter goedkeuring aan de CREG een voorstel voor meerjarige tarieven voorlegen, op grond van een totale inkomst die wordt vastgelegd voor een regulatoire periode van vier jaar – en niet meer voor een jaar – om nettarieven op te stellen die geldig zijn voor een identieke periode. Deze totale inkomsten dekken al de kosten die nodig zijn voor het uitoefenen van de legale opdrachten van de netwerkbeheerder, de afschrijvingen, de billijke marge, de verplichtingen van de openbare dienst en de overbelastingen; • de netwerkbeheerder kan tijdens de regulatoire periode, ter goedkeuring aan de CREG volgende zaken voorleggen: • een geactualiseerd tariefvoorstel over de nieuwe diensten en/of de aanpassing van bestaande diensten; • in uitzonderlijke omstandigheden, onafhankelijk van de wil van de beheerder kan een gemotiveerde vraag worden ingediend tot een herziening van de regels die de totale inkomsten bepalen; •

het saldo tussen de werkelijke niet te beheren en de te voorziene kosten en/of tussen de werkelijke en de te voorziene verkoopsvolumes zal worden opgesteld door de netwerkbeheerder en de verdeling ervan zal worden vastgesteld door de Raad van Ministers.

F. Grensoverschrijdende infrastructuren De verhoogde uitwisselingscapaciteit aan beide grenzen zorgde voor een betere werking binnen de interne markt. Op 26 november 2005 hebben de transmissienetbeheerders Elia en RTE de nieuwe capaciteit tussen de hoogspanningsstations Avelgem (België) en Avelin (Frankrijk) in dienst genomen. Deze investering had ook gunstige gevolgen voor de transmissiecapaciteit tussen België en Nederland, en dit in beide richtingen.

59

De gunstige impact van deze capaciteituitbreiding werd nog versterkt door de wijziging van de regels voor de toewijzing van capaciteit aan de grens met Frankrijk (het afschaffen van het voorkeurrecht voor de historische contracten en de invoering van een veiling van de grenscapaciteit). De extra grenscapaciteit die de markt in 2006 ter beschikking kreeg, werd ook effectief gebruikt door de marktspelers. Dit zorgde zonder twijfel voor een betere dynamiek in de groothandelsmarkt voor elektriciteit, wat in feite alle elektriciteitsverbruikers in België ten goede komt.

60

De marktwerking in België kreeg nog een bijkomende boost met de gelijktijdige start van de handel in elektriciteit, te leveren tijdens de volgende dag, op de Belgische elektriciteitsbeurs Belpex en de marktkoppeling van APX (Nederland), Belpex en Powernext (Frankrijk). Dit heeft voor een verdere verbetering van de werking van de groothandelsmarkt voor elektriciteit in de drie landen gezorgd.

3. HET CONTRACTPROGRAMMA «AARDOLIE» In België betaalt de eindgebruiker voor de meeste aardolieproducten een begrensde maximumprijs, die wordt berekend op grond van vastgelegde methode in het contractprogramma. Dit contract dat werd uitgewerkt door de FOD Economie en werd afgesloten door de minister van Energie en de Belgische Petroleum Federatie zag het licht in 1974, in de uitloop van de petroleumcrisis 1973-1974. Het beoogt om al te belangrijke prijsschommelingen te vermijden op de Belgische markten en dit ten gevolge van de steeds aanhoudende prijsstijgingen op de internationale markt.


Jaar

Aantal prijswijzigingen

1995

45

1996

69

1997

71

1998

56

1999

94

2000

137

2001

106

2002

84

2003

101

2004

96

2005

106

Begin 2000 nam de Organisatie van Olie Exporterende Landen (OPEC) de beslissing om de ruwe aardolieproductie te beperken en dit gaf aanleiding tot een verhoging van de prijzen voor alle aardolieproducten en dus ook tot een aantal prijswijzigingen op de Belgische markt. De tabel hierbij geeft het aantal prijswijzigingen aan voor de periode 19952005. Om de effecten te neutraliseren van internationale turbulenties op de aardolieprijs, werd de berekeningswijze voor alle producten binnen het contractprogramma grondig gewijzigd. Een herziene versie van het contract dat werd afgesloten tussen de Federale Autoriteit en de Belgische Petroleum Federatie, werd van kracht op 1 mei 2001. Deze versie werd nog eens gewijzigd in september en november 2001 en in maart en november 2002. Het laatste programma-akkoord trad in werking in oktober 2006. In die laatste versie zijn toch enkele substantiële aanpassingen gebeurd. Zo wordt de distributiemarge bijvoorbeeld tweemaal per jaar geïndexeerd, namelijk op 1 april en 1 oktober. Ook wordt er bij deze indexaanpassin-

61

gen rekening gehouden met de financieringslast. Ook is er de aanpassing van de minimummarge voor de kleinhandelaar enz. Uiteindelijk doel blijft een eerlijke maximumprijs te berekenen waar alle betrokkenen mee kunnen leven en waar niet boven mag worden geprijsd. Bijkomende doelstelling is het aantal prijsveranderingen te verminderen. Dit blijkt ook effectief het geval te zijn.

62

Elke werkdag verzekert de FOD Economie de prijsberekening van de aardolieproducten. Dit gebeurt door twee van zijn algemene directies, met name de Algemene Directie Energie en de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid. De Algemene Directie Energie berekent de prijzen van de eindproducten (benzines, diesel, huisbrandolie, aardgas en industriële brandstoffen) volgens de bepalingen van het contractprogramma, op grond van de meest recente dollarkoers, zoals deze wordt medegedeeld door de Europese Centrale Bank en op grond van de laatste noteringen (in USD) voor de verschillende aardolieproducten op de internationale markt. De Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid verifieert - als «back up» - de dagelijkse berekening van de aardolieproducten op grond van het programma-akkoord. De FOD Economie maakt aldus de berekening op twee verschillende plaatsen met onafhankelijke software om zo een accurate en duidelijke berekening te maken. De basiselementen voor prijsberekening van elk product zijn: de prijzen op de internationale markten in euro, de distributiemarge die de werkingskosten van de aardolieoperatoren vertegenwoordigt voor de levering van de producten, vanaf de raffinaderij tot bij de eindgebruiker, de kosten met betrekking tot de nationale opslag, de accijnzen en de BTW. Het resultaat zonder BTW is de dagprijs. Deze dagprijs wordt het nieuwe officiële tarief als aan de voorwaarden van het programma-akkoord voldaan is. In 2003 stelde de overheid het cliquet-systeem in dat erin bestaat om bij een daling van de prijzen, de helft van de daling om te zetten in een stijging van de accijnzen. Dit systeem heeft eveneens invloed op de


prijzen van de eindproducten diesel en benzine. Aanvankelijk werd dit systeem slechts aangewend bij een daling van de prijzen. Het Koninklijk Besluit van 24 mei 2005 introduceerde een negatief cliquet-systeem. Dit dient om de prijsstijgingen te beperken onder invloed van de stijgende noteringen voor benzine en diesel. Als de prijs per liter aan de pomp een zekere limiet overschrijdt (voor diesel 50s 1,1/l en voor benzine 95 RON 1,5/l) dan worden de accijnzen automatisch verlaagd. Aangezien deze daling geen invloed op het budget kan hebben, overschrijdt de vermindering van de accijnzen nooit de marginale BTW rendementen. In de loop van 2006, werd de lijst van aardolieproducten geactualiseerd door o.a. de opname van de producten Super 95 Ron 10 ppm, Super 98 Ron 10 ppm en diesel 10 ppm, tengevolge van de Europese eisen om laagzwavelige producten op de markt te brengen. De volgende elementen beïnvloedden de laatste jaren de stijging van de aardolieprijzen: • de macro-economische omgeving: gunstige perspectieven voor de economische wereldgroei, vooral in China en Indië, die grote aardolieverbruikers zijn. Men moet weten dat deze regio aan de oorsprong ligt van de stijging van de wereldvraag naar aardolie (met, in mindere mate het Midden-Oosten); • de vrees voor een orkaan: tengevolge van de desastreuze effecten van Katrina, wordt het onweerseizoen in de Golf van Mexico zeer goed opgevolgd door de operatoren. In september, toen men merkte dat het seizoen kalm was op meteorologisch vlak, verlaagden de prijzen aanzienlijk (-10 USD); • het «bottleneck» fenomeen bij het raffineren: de raffinaderijen kunnen de bruto-hoeveelheden niet aan en slagen er aldus niet in om de gevraagde producten te produceren. In 2006 waren er nieuwe voorschriften op het vlak van brandstoffen die de productie vertraagden van de raffinaderijen omdat deze zich moesten aanpassen aan de nieuwe normen;

63

4

De termijnmarkten zijn niet alleen bestemd voor de speculanten: zo kopen luchtvaartmaatschappijen ook massaal dekkingen voor kerosine voor de luchtvaart.

64

• de toestand van de voorraden; elke verhoging brengt een daling van de prijzen mee en omgekeerd; • speculatie: over de rol van speculanten bij het bepalen van de aardolieprijzen hebben de specialisten vaak en lang gedebatteerd. Men is evenwel akkoord om te zeggen dat ze de prijsschommelingen in de hand werken door de posities die ze innemen op de termijnmarkten4. Toen ze zich er zich rekenschap van gaven dat een barrel aardolie geen 80 USD haalde, hebben de speculatiefondsen hun posities geliquideerd en alzo de belangrijke daling in september veroorzaakt.


V. BIJDRAGEN TOT EEN ENERGIEMARKT IN EEN DUURZAME ONTWIKKELINGSFASE: DE FOD ECONOMIE BEWERKER VAN ORIGINELE INITIATIEVEN De Europese Unie geeft grote prioriteit aan hernieuwbare energiebronnen omdat men vermoedt dat zij qua veiligheid van bevoorrading heel wat verbetering kunnen brengen en dat zij een enorm potentieel hebben op het vlak van milieubescherming en versterking van de sociale en economische samenhang. Deze Europese belangstelling voor hernieuwbare energiebronnen heeft zich vertaald in de publicatie van verschillende belangrijke documenten. De experten van de FOD Economie nemen actief deel aan de Europese debatten op dit vlak. In 1997 publiceerde de Europese Commissie haar witboek over de hernieuwbare energiebronnen. In 2001 werd richtlijn 2001/77/CE betreffende de bevordering en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen voor de opwekking van elektriciteit aangenomen door het Europese Parlement. Deze richtlijn stelt een percentage van 22,1% vast in 2010 als globale richtdoelstelling voor dat deel van de elektriciteit dat van oorsprong hernieuwbaar is binnen het totale Europese elektriciteitsverbruik. Deze richtdoelstelling wordt vertaald door een referentiewaarde van 6% voor België. Richtlijn 2003/30/EG probeert het gebruik van biobrandstoffen of andere hernieuwbare brandstoffen te bevorderen voor transporten. Deze richtlijn werd in 2003 aangenomen door het Europese Parlement en legt vooral een doelstelling vast van 5,75% voor het marktdeel van de biobrandstoffen en andere hernieuwbare brandstoffen tegen 2010. In 2006 publiceerde de Europese Commissie haar Groenboek. Dit boek «Naar een Europese strategie voor het beveiligen van energiebevoorrading» kent een belangrijke plaats toe aan hernieuwbare energiebronnen in de Europese strategie voor de beveiliging van energiebevoorrading.

65

In het kader van het verdelen van de institutionele bevoegdheden in België komt een principebevoegdheid toe aan de regio’s op het vlak van de hernieuwbare energie. De regio’s oefenen toch hun materiële bevoegdheid uit binnen de grenzen van hun territoriale bevoegdheid en bijgevolg heeft dit niets te maken met de zeeruimte waar België zijn jurisdictie kan uitoefenen, in overeenstemming met het internationale maritieme recht. Zeeruimten vallen onder de federale autoriteit.

1. ENERGIE-EFFICIËNTIE De FOD Economie komt tussenbeide in een aantal belangrijke dossiers die te maken hebben met energie-efficiëntie. Zo zorgt de Algemene Directie Energie met name voor de ontwikkeling van indicatoren voor de energie-efficiëntie in België, de coördinatie van regionale en federale beleidslijnen voor het implementeren van de Europese richtlijnen «eco-conceptie richtlijnen van de energie verbruiksproducten», «energieprestaties van gebouwen», enz.). Ingevolge het omzetten naar Belgisch recht van richtlijn 2006/32/EG «energie-efficiëntie en energiediensten» zal België ook een eerste actieplan inzake energie-efficiëntie moeten uitwerken voor juni 2007.

66

De meest spectaculaire maatregel voor de burgers blijft toch de fiscale maatregel, die belangrijke belastingsverminderingen voorziet voor economische energie-investeringen in privé-woningen: 5

Vervanging door een condensatieketel, een lage temperatuurketel (maatregel beperkt tot de uitgaven betaald voor 31 december 2006), door een houtketel, door een systeem van micro warmtekrachtkoppeling.

• vervanging van een oude ketel5 of het onderhoud van een ketel, • installatie van een verwarmingssysteem op zonne-energie, installatie van zonnepanelen, • installatie van een geothermische warmtepomp, • dubbele beglazing, • dakisolatie, • plaatsen van thermostaatkranen of van een binnenthermostaat met timer, • energie-audit.


De belastingaftrek bedraagt 40% voor al de gefactureerde uitgaven met een plafondbedrag per belastingtijdvak en per woning. Voor uitgaven die men heeft betaald in 2007, wordt het plafond verdubbeld (programmawet van 27/12/2006) om van 1.280 euro te komen tot ongeveer 2.600 euro en dit zowel voor nieuwe constructies als voor verbouwingen. Meerdere uitgaven kunnen gecumuleerd worden tijdens hetzelfde jaar tot de maximum bedragen voor de belastingaftrek. Men kan de werken over verschillende jaren laten uitvoeren zodat zowel de eigenaars als de huurders kunnen genieten van de belastingaftrek. De werken moeten worden uitgevoerd door een aannemer die geregistreerd is bij de FOD Financiën en voor de belastingaangifte zijn er slechts eenvoudige formaliteiten te vervullen6. De belastingaftrek op federaal vlak is niet hetzelfde als de «energie»premies van de regio’s, de provincies en gemeenten. Men kan twee categorieën van voordelen cumuleren. Sinds het instellen van deze fiscale maatregel poogt de FOD Economie de economische activiteiten van de ondernemingen aan te zwengelen door zich voornamelijk op de bouwsector en de constructiemarkt en de verwarmingsinstallaties te oriënteren. De Algemene Directie Energie van de FOD Economie deed acht concrete voorstellen die de efficiëntie van de maatregel met factor 5 kunnen verbeteren, een fiscaal voordeel genereren voor de staat (150 miljoen euro per jaar) en de ontwikkeling van innoverende technologieën bevorderen. Ze werden geaccepteerd door alle regio’s op 1 december 2006 onder de auspiciën van de groep CONCERE: • de afschaffing van de maatregel «onderhoud van de ketels»; • een nieuwe maatregel «isolatie van de muren, gronden en plafonds»; • hogere eisen stellen voor nieuwe woningen (dakisolatie, isolatie van de muren, gronden, plafonds en beglazing);

6 Het volstaat om codes 1363 en 2363 in te vullen als eigenaar, 1369 als huurder en er de facturen met betrekking tot de werken bij te voegen en het betalingsbewijs, alsook het attest van de geregistreerde aannemer, die de conformiteit van de werken waarborgt. De technische condities met betrekking tot de materialen en hun plaatsing worden gedetailleerd op de site http://economie.fgov.be. De FOD Financiën stelt op zijn site www.fiscus.fgov.be een model van bewijsdocument voor dat de aannemer aan zijn factuur kan hechten.

67

• een nieuwe maatregel «ventilatie met wisselaar voor lucht aan- en afvoer»; • het differentiëren van de toekenningsvoorwaarden tussen een nieuwe woning en een verbouwing; • de versterking van de toekenningsvoorwaarden voor de warmtepompen; • versterking van de toekenningsvoorwaarden voor de houtverbrandingsovens; • uitbreiding tot eind 2007 voor de «lage temperatuur»-ketels.

De ministers moeten nog beslissen over deze voorstellen.

68

Eventjes ter herinnering, de regio’s zijn bevoegd voor een rationeel energieverbruik en dus zijn zij ook bevoegd voor de technische voorwaarden van de aangenomen maatregelen. Deze voorwaarden moeten het voorwerp uitmaken van koninklijke besluiten en zijn dus steeds voorafgaand onderworpen aan de regio’s, met name om te zorgen voor voldoende coherentie tussen de regionale maatregelen (vooral premies) en de federale maatregelen.

2. INDICATOREN VAN ENERGIE-EFFICIËNTIE Rekening houdende met de prioriteiten die werden toegekend door de FOD Economie, als gevolg van richtlijn 2006/32/EG met betrekking tot de energie-efficiëntie van het eindgebruik en van de energiediensten, alsook met de statistische aspecten van de economie, heeft zijn Algemene Directie Energie de verantwoordelijkheid genomen voor de ontwikkeling van energie-efficiënte indicatoren (project «ODYSSEEMURE») volgens twee manieren van aanpak: top-down en bottom-up.


De aanpak top-down steunt op een globale indicator van de energieefficiëntie, «ODEX» uitgewerkt op basis van 26 indicatoren (10 voor de industrie, 8 voor het vervoer en 8 voor de woningen). Hij wordt berekend als een gewogen gemiddelde van de unitaire verbruiksindices van elke subsector of elk gebruik. De weging steunt op het aandeel van elk gebruik of subsector in het verbruik van het referentiejaar. In België is deze «ODEX» globaal gezien momenteel niet gebaseerd op de 12 indicatoren (9 voor de industrie, 2 voor het vervoer en 1 voor de residentiële sector). De FOD Economie concentreert zich dus op een inventaris van de ontbrekende gegevens en op een verbetering van het verzamelen van gegevens om vervolgens het aantal indicatoren te vermeerderen. De aanpak bottom-up bestaat uit een evaluatie van de voornaamste maatregelen die in België werden genomen op het vlak van de energieefficiëntie (vervat in de gegevensbank «MURE», het nieuwe Nationale Klimaatplan, de Belgische bijdrage aan het Groenboek over de energie-efficiëntie). Momenteel wordt een evaluatiemethode uitgewerkt.

69

GRAFIEK: Verloop van de «ODEX»-indicator, globaal voor België.1990 tot 2004.

110

All sectors ODEX 105 100 95 90 85 80 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Bron : Econotec

3. ENERGIE-EFFICIËNTIE IN DE INDUSTRIE Door de stijging van de energieprijzen heeft de industrie de energie-efficiëntie vergroot van haar productieproces en van haar eindproducten. Op productievlak ontwikkelen de industrieën die grote energieverbruikers zijn en dus ook heel veel warmte produceren, zoals de ijzer- en staalindustrie, recuperatieprocessen die dan weer energie aan andere ondernemingen kunnen leveren, wat dus de allianties met naburige fabrikanten ten goede komt. Voor meerdere ondernemingen plaatst de energie-efficiënte zich in een veel ruimere samenhang, vooral deze van het Kyoto-protocol. De combinatie van het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen en de noodzakelijkheid om de algemene energieconsumptie te verminderen heeft verschillende multinationale ondernemingen ertoe aangezet om een globale strategie aan te wenden, met betrekking tot de volledige productiecyclus, gaande van grondstoffen tot eindproduct. Deze strategie leidt tot meer intensieve energieproducties (aardolie, gas of stookolieproducten met een niet-energetisch gebruik) of tot een belangrijke uitstoot van broeikasgassen buiten de landen die het Kyotoprotocol ratificeerden.

70

7

De landen die het Kyoto-protocol ondertekenden, vertegenwoordigen niet meer dan een derde van de wereldproductie (slechts 28% volgens Eurofer) voor de landen die verplichte toezeggingen hebben. Men moet nochtans noteren dat het Kyotoprotocol het mogelijk maakt om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen in de landen die niet ondertekenden. Deze mogelijkheid wordt ruimschoots gebruikt door de Japanse nijverheid en draagt aldus aanzienlijk bij tot de efficiëntie van de Chinese productie.

In de sector van de ijzer- en staalindustrie heeft de Europese Unie de neiging om de productie op grond van ijzermineralen te vervangen door het omzetten van schroot, waarvan de gasuitststoot minder groot is. Nochtans blijft het op wereldvlak noodzakelijk, rekening te houden met de vraag naar ijzer- en staalproducten, dat een belangrijk deel van de staalproductie wordt gerealiseerd uit ijzererts. Deze verplaatsing gaat in de richting van landen die beschikken over grote ovens die minder efficiënt zijn dan deze van de Europese Unie of Japan. Op wereldvlak zal vanaf dan de totale uitstoot van broeikasgassen en het energieverbruik door de sector van de ijzer-en staalindustrie toenemen door het protocol van Kyoto7.


Ook in de chemische industrie, een andere grote verbruiker van energieproducten, observeert men een belangrijke toename van de investeringen in de basischemie met een hoog energieverbruik. Deze investeringen worden aangemoedigd door de inkomstenstijging, gegenereerd in de landen die ruwe aardolie of aardgas produceren. Het onderzoek naar een grotere energie-efficiënte wordt eveneens gestimuleerd door de eindvraag, de verbruikers (huishoudens) trachten hun energieverbruik te verminderen. De auto-industrie is hiervan een mooi voorbeeld. De belangrijke toename van de inschrijvingen in 2006 is ongetwijfeld voor een groot deel te danken aan de wil van meerdere automobilisten om hun oud voertuig met een hoog brandstofverbruik te vervangen door een zuiniger voertuig. Deze vervanging is bovendien ook gunstig voor het terugdringen van de uitstoot van de broeikasgassen. De federale en regionale overheden hebben recentelijk initiatieven genomen om de verbruikers aan te moedigen om producten te gebruiken die vanuit energiestandpunt doeltreffender zijn, maar die ook vaak een hogere aankoopprijs hebben. Premies trachten deze aankopen te bevorderen en dit voornamelijk voor mensen met een niet zo groot inkomen, die anders dubbel zouden worden gestraft door de stijging van de energieprijzen. (Enerzijds werkt de stijging nadelig op levensnoodzakelijke goederen, anderzijds bemoeilijkt de stijging de toegang tot meer energiezuinige goederen).

4. ENERGIE-EFFICIËNTIE VAN GEBOUWEN Zelfs als de energie-efficiëntie afhankelijk is van een bevoegdheid die grotendeels is overgedragen aan de regio’s, dan blijft de FOD toch nog een coördinatiefunctie of bemiddelaarfunctie uitoefenen uit hoofde van de instrumenten waarover hij beschikt.

71

Enerzijds plant men om technische voorschriften te lanceren met betrekking tot nieuwe technologieën voor het leefmilieubeheer in de gebouwen. Anderzijds werkt men aan het opstellen van een technische erkenning voor de berekening van intrinsieke energieprestaties voor producten en constructietechnieken. Tenslotte, wetende dat het vastleggen van prestatienormen toegewezen is aan de regio’s, maar dat deze laatste geopteerd hebben voor verschillende referentiefactoren (K, λ,…), gaat de FOD Economie een studie aanvatten met het oog op het definiëren van een wiskundige matrix om de ene norm naar de andere om te zetten.

5. ENERGIE-EFFICIËNTIE VAN DE VERWARMINGSTOESTELLEN 72

De FOD Economie is bevoegd om de kwaliteit van verwarmingstoestellen met vloeibare brandstoffen of gasbrandstoffen na te kijken, gelet op de essentiële performantie-eisen die worden vermeld in de verschillende Europese richtlijnen. Deze opdracht staat in verband met een hoog toezicht op het vrije verkeer van goederen. Voor wat betreft de centrale verwarmingsketels heeft men drie toestellen getest in 2006 met name voor het naleven van de essentiële rendementseisen van richtlijn 98/34/EEG. Al de geteste toestellen werden gemeten in termen van rendement.


6. BIOBRANDSTOFFENBELEID a. Definitie van biobrandstoffen Biobrandstoffen zijn vloeibare- of gasbrandstoffen, die worden gebruikt voor het transport en die worden geproduceerd op grond van de biomassa, d.w.z. het biologisch afbreekbare gedeelte van producten, afval en resten, die afkomstig zijn van de landbouw, de bosbouw en daarmee in verband staande industrieën, alsook het biologisch afbreekbare gedeelte van het industriële en gemeentelijke afval8. Biobrandstoffen kunnen geheel of gedeeltelijk, (in geval van mengelingen) de klassieke brandstoffen vervangen.

8 Richtlijn 2003/30 van het Europees Parlement en van de Raad ter bevordering van het gebruik van hernieuwbare biobrandstoffen in het transport – L 123/42 van 17052003.

Momenteel zijn er twee grote groepen van biobrandstoffen. De ene op basis van bio-alcohol (pure ethanol of ETBE)9 bestemd voor benzinemotoren en voornamelijk afkomstig van het fermenteren van zeer suiker- of stijfselrijke planten. De andere groep bestaat uit biodiesels, gemaakt van oliehoudende zaden (FAME), en uit het gebruik van zuiver plantaardige oliën.

9 E(M)TBE: (ethyl (methyl)-tertio-butyl-éther) geproduceerd op basis van ethanol (methanol)

Vanuit een innoverend standpunt, wordt de sector van de biobrandstoffen gekenmerkt door twee profielen, aan de ene kant deze van de momenteel operationele brandstoffen (in feite diegenen die men momenteel op de markt brengt) en anderzijds deze van de brandstoffen van de tweede generatie (voornamelijk geproduceerd op grond van lignocellulose, dus volledig plantaardig zijn).

b. Introductie van biobrandstoffen De Europese Unie heeft zich als doel gesteld om 5,75% biobrandstof te hebben in de samenstelling van de transportbrandstof tussen heden en 2010. Om dit doel te bereiken mogen de lidstaten de accijnzen op biobrandstof verminderen of zelfs annuleren. Bovendien voorziet men een premie van 45 euro per ha voor het kweken van energiegewassen, voor een totaal van 2 miljoen ha.

FAME: fatty acid methyl ester geproduceeerd op basis van plantaardige of dierlijke oliën.

73

België heeft zich ingeschreven in deze Europese doelstelling van 5,75 % met het Koninklijk Besluit van 4 maart 2005 betreffende de brandstof. Dit Koninklijk Besluit staat het gebruik toe zonder accijnzen van 7% bio-ethanol en 3,37% biodiesel in de benzine en dieselmengsels. Deze regel werd van kracht op 1 november 2006 voor de biodiesel en op 1 oktober 2007 voor bio-ethanol en blijft van kracht tot september 2013. Jaarlijkse productiequota’s werden vastgesteld: 250.000 m3 voor bioethanol en 380.000 m3 voor bio-diesel. Voor de periode tot 2013 zal het totaal 1.485.500 m3 bio-ethanol bedragen en 2.628.333 m3 biodiesel.

74

10

BTL: Biomass to liquids.

De ontwikkeling van profielen voor biobrandstof hangt af van de prijs van ruwe aardolie (dus van haar verbruik, het niveau van de voorraden en extern aan de markt zoals de geopolitiek), van de exploitatie van andere energiebronnen als brandstof (bijvoorbeeld het omzetten van aardgas of steenkool) maar ook van het beleid op het vlak van de duurzame ontwikkeling. Vandaag de dag is biobrandstof nog niet economisch rendabel maar zou dit wel kunnen worden met de ontwikkeling van brandstof van de tweede generatie (BTL brandstoffen)10. Er bestaan al een aantal pilootprojecten op dit vlak, maar er is ook nog de mogelijkheid om waterstof vanuit biomassa te gebruiken en te produceren. Parallel hieraan geeft de FOD Economie blijk van innovatie om deze nieuwe markt te omkaderen en om zowel een loyale concurrentie als de belangen van de consumenten te waarborgen. De defiscalisering van brandstof wordt ingeschreven in de communautaire strategie voor de duurzame ontwikkeling en viseert dus een reductie van de uitstoot van kooldioxide afkomstig van fossielen in de transportsector. Het gebruik van biobrandstof draagt zeker bij tot het respect dat ons land aan de dag legt met betrekking tot zijn engagementen betreffende de klimaatverandering (Kyoto-protocol), maar het is tevens ook een middel om onze afhankelijkheid van ingevoerde fossiele energie te verminderen, door nieuwe afzetmarkten te bieden aan onze landbouwers.


c. De productie van biobrandstoffen in België In 2005 verbruikte België 9,76 miljoen m3 transportbrandstof; 2,33 miljoen m3 benzine en 7,29 miljoen m3 aardolie. Om de doelstelling van 5,75% biobrandstof te bereiken, moet men jaarlijks 133.975 m3 bioethanol en 419.175 m3 biodiesel mengen in de transportbrandstof. De door de wet van 10 juni 2006 vastgelegde volumes laten toe dat België deze doelstelling ruimschoots bereikt. Tot in 2006 was de productie van biobrandstof marginaal. Voor de productie van 250.000 m3 bio-ethanol en 380.000 m3 biodiesel zoals voorgeschreven door de wet van 10 juni 2006, zijn erg grote hoeveelheden grondstoffen nodig. De jaarlijkse productie van 250 miljoen liter bioethanol vraagt een oppervlakte van 45.000 ha suikerbieten of 88.000 ha tarwe, deze van 380 miljoen liter biodiesel vraagt 271.000 ha koolzaad11.

11

USDA, Gain report n° E36081

- 65 t/ha suikerbieten en 1 t. bieten voor 86,1 l. ethanol, - 8 t/ha tarwe en 1 t. tarwe voor 356 l. ethanol, - 4 t/ha koolzaad en 1 t.koolzaad voor 350 l. olie.

75

Volgens de landbouwtelling, uitgevoerd door de FOD Economie, bedroeg het landbouwareaal voor energieculturen, in 2005 in totaal 1.385.582 ha, waarvan 842.999 ha voor akkerbouwgewassen. De koolzaadoppervlakte bedroeg 5.636 ha (10.000 ha in 2006), voor suikerbieten 85.527 ha en voor granen 322.231 ha, waarvan 204.209 ha voor tarwe en 54.256 ha voor maïs. Het grootste gedeelte van deze culturen was bestemd voor menselijke en dierlijke voeding.

76

De landbouwoppervlakte die beschikbaar blijft voor energieculturen bestaat uit braakliggende gronden, met een oppervlakte van 27.799 ha in 2005. Deze beschikbare oppervlakte was niet voldoende om tegemoet te komen aan de Belgische behoefte voor grondstoffen voor de productie van biobrandstof. Zelfs indien vanaf heden een gedeelte van de gronden die worden gebruikt voor het produceren van voeding wordt aangewend voor de energiesector dan zal het nog niet voldoende zijn. Om zijn doel te bereiken zal België verplicht zijn om een groot gedeelte van de grondstoffen in te voeren, tenminste als België niet onmiddellijk biobrandstof invoert. Het is onvermijdelijk dat er concurrentie is voor het gebruik van de landbouwoppervlakten, hetzij voor het produceren van energie, hetzij voor de voedselproductie. Dit zal de prijs van de landbouwgrondstoffen de hoogte injagen en zou de landbouwers ten goede moeten komen. Wat de invloed ook zij van de ontwikkeling van de biobrandstoffen op de energieafhankelijkheid van België ten opzichte van het buitenland, deze ontwikkeling zou positief moeten zijn op het vlak van energiediversificatie en werkgelegenheidsschepping in de productie-eenheden en betreffende de vermindering van de uitstoot van koolzuurgas, dus het respecteren van de Kyoto-norm.

d. Het biokarakter van producten bepalen Deze overheidsmaatregelen zijn uiteraard niet zonder financiële gevolgen want het bedrag van de vermindering van de accijnsrechten ver-


tegenwoordigt een belangrijke inspanning. Het is dus van essentieel belang dat men de consument de garantie geeft dat het product dat hij koopt goed en wel overeenstemt met zijn ethische wens om het leefmilieu te beschermen. In deze optiek introduceert het Bestuur Controle en Bemiddeling van de FOD Economie - dat verantwoordelijk is voor het markttoezicht - nieuwe controles om de traceerbaarheid van deze nieuwe producten te waarborgen, vanaf het moment dat ze op de markt komen. De molecule ethanol kan gegenereerd worden van aardolieproducten of door het fermenteren van suiker afkomstig van bieten of tarwe. Het verschil tussen deze twee moleculen zit op het atoomvlak van de koolstofnatuur. Om dit te doen heeft het centrale labo van de FOD Economie een originele analysemethode uitgewerkt gebaseerd op de stralingsemissie β door de koolstof 14. Simulaties evenals samenwerking met instellingen werden met succes georganiseerd. De FOD Economie kan zelf de markt effectief controleren.

7. HERNIEUWBARE ENERGIEËN IN DE NOORDZEE Op grond van de door de FOD Economie onderzochte dossiers, geeft de federale regering domeinconcessies voor «de bouw en de exploitatie van elektriciteitsproducerende installaties op basis van water, stromen of wind» op dat deel van de zeeruimte waar België zijn jurisdictie in overeenstemming met het internationale zeerecht kan uitoefenen. Het Koninklijk Besluit van 20 december 2000 definieert de procedure en de condities voor het geven van deze concessies. Het Koninklijk Besluit van 17 mei 2004 vervolledigt dit door een zone van ongeveer 167 km² te begrenzen die bestemd is voor het plaatsen van dergelijke installaties in de Noordzee. Dit besluit kwam er tengevolge van de verschillende verzoeken of klachten die werden ingediend, omdat men dacht dat deze projecten te dicht tegen de kust zouden gebouwd worden en daardoor de visuele kwaliteit van de onmiddellijke omgeving zouden verminderen.

77

Als gevolg van het overleg met alle gebruikers van de Belgische zeeruimte, integreert de door het Koninklijke Besluit van 17 mei 2004 begrensde zone, de verschillende beperkingen betreffende het veelvuldige en soms incompatibel gebruik van de Noordzee. Daarom is zij dus ook op een respectabele afstand van de Belgische kust verwijderd. Momenteel introduceert men alleen vragen betreffende elektriciteitsproductie door windturbines. Andere marine energie-exploitatietechnieken worden bestudeerd in Europa of elders, maar bevinden zich nog steeds in een experimenteel stadium of in een demonstratiefase.

78

Van alle dossiers die werden ingediend (bij de CREG) kregen er tot op vandaag slechts twee een geldige domeinconcessie, met name de projecten «C-Power» in 2003 en «Eldepasco» in 2006. De NV «C-Power» heeft reeds al de andere goedkeuringen en vergunningen die hiervoor nodig zijn en ze voorziet de installatie van de eerste zes windturbines


in de zomer van 2008. Het consortium «Eldepasco» heeft de nodige administratieve stappen gezet om andere toelatingen en nodige vergunningen te krijgen om te kunnen beginnen met zijn windturbinepark tussen 2009 et 2010. In 2006 werd een nieuwe concessievraag ingediend door de NV «Belwind» en deze wordt momenteel onderzocht. Men vraagt een concessie voor een oppervlakte van ongeveer 35 km² voor een voorziene kracht van 330 mégawatt (MW). In feite heeft een standaard windturbine een kracht tussen 2 à 3,6 MW. De volgende standaard zou 5, 6 of 7 MW per eenheid kunnen bedragen binnen enkele jaren. Als de densiteitsreferentie in 2004 10 MW per km² bedroeg dan zal de optimaliseringsoftware van de windturbineparken het mogelijk maken om op termijn deze referentiewaarde te overschrijden. Men maakt beter gebruik van de beschikbare ruimte met een verhoogde elektriciteitsproductie per oppervlakte-eenheid. Algemeen en onafhankelijk van elke technische beperking of kostbeperking voor de eindgebruiker en in de actuele staat van de kennis waarover men beschikt kan men schatten dat de bij Koninklijk Besluit van 17 mei 2004 begrensde zone, een geïnstalleerd vermogen kan hebben tussen de 1500 à 1700 MW. Op termijn zou dit een productie tussen de 4,8 à 5,78 TWh moeten opleveren wat het mogelijk zou maken om te voldoen aan 5 tot 6 % van het bruto Belgische elektriciteitsverbruik zonder C02 uitstoot. Het Koninklijk Besluit van 16 juli 2002 met betrekking tot het «opzetten van mechanismen ter bevordering van de elektriciteit die geproduceerd wordt door hernieuwbare energiebronnen» bepaalt dat de beheerder van het transportnetwerk «Elia» gehouden is om alle groene certificaten terug te kopen die men hem aanbiedt aan een gegarandeerde minimumprijs, met inbegrip van de groene certificaten van de CREG, ten voordele van groene elektriciteitsproducenten in de Noordzee. In de huidige stand van zaken van de wetgeving worden deze certificaten nog

79

niet aanvaard door de regio’s. Er mag nog geen rekening mee worden gehouden voor wat betreft het respecteren van de regionale quota’s die aan de elektriciteitsleveranciers worden opgelegd. De minimumprijs die wordt vastgesteld door het besluit, zoals dit wordt gewijzigd door het Koninklijk Besluit van 5 oktober 2005 wordt gedurende 20 jaar gewaarborgd en vastgesteld aan 107 euro per MWh voor de elektriciteit die wordt geproduceerd door de 216 eerste MW installaties van elke concessie, 90 euro voor de volgende. Bovendien voorziet de wet van 29 april 1999 dat Elia als netwerkbeheerder de kosten van de onderzeese kabel die de windturbines met de kust verbindt voor één derde financiert met een plafond van 25 miljoen euro per project.

80

8. GEBRUIK VAN HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN DOOR DE LANDBOUW- EN VOEDINGSECTOR De landbouwen voedingsector bekleedt een steeds belangrijkere plaats onder de industriële gebruikers. Deze sector heeft niet alleen energie nodig voor warmte (kookprocessen of verwarming van serres) en aandrijfkracht (bijvoorbeeld voor mengsels en het kneden), maar heeft eens zo veel meer energie nodig voor het bewaren van de producten (diepvriesruimtes). De diepvriesinstallaties zijn meer dan andere installaties aangepast voor het gebruik van hernieuwbare energie en zij vertegenwoordigen een sector die belangrijk is voor de ontwikkeling van dit gebruik.

9. WARMTEKRACHTKOPPELING: WAAROM GEEN NIEUWE POTENTIËLE SPELERS? Warmtekrachtkoppeling is een systeem waarbij energie met een hoog rendement wordt geproduceerd, over het algemeen tussen 80% en 90%. Zij produceert tegelijkertijd en in dezelfde installatie, thermische energie (warmte) en mechanische energie. Thermische energie wordt gebruikt voor verwarming en voor het produceren van warm water door


middel van een wisselaar. De mechanische energie wordt omgezet in elektrische energie dankzij een wisselstroomgenerator. De energie die wordt gebruikt om installaties voor warmtekoppeling te laten functioneren, kan aardgas zijn, stookolie of gelijk welke andere vorm van lokale energie (geothermie, biomassa) of in verband staan met de valorisatie van afval (verbranden van huishoudelijk afval, …). Om de warmtekoppeling optimaal te gebruiken is er simultaan elektriciteit en warmte nodig. Voor elektriciteit is het verbruik ter plaatse het meest voordelig (op economisch vak, maar ook voor het milieu omdat er geen transportlijnen nodig zijn noch distributielijnen) maar zij kan toch opnieuw worden geïnjecteerd in het net. Voor warmte daarentegen mag er slechts verbruik ter plaatse of in de onmiddellijke omgeving zijn. Zoniet kan een deel van de thermische energie verloren gaan en vermindert het globale rendement. De meest performante installaties worden geïnstalleerd op industriële sites, die het ganse jaar door warmte nodig hebben (petrochemie, landbouwen voedingsector, maar ook klinieken, zwembaden… ). Tenslotte wordt de warmtekrachtkoppeling gebruikt in grote gebouwen. Men moet nagaan of de installatie goed functioneert om er zeker van te zijn dat ze performant is. Maar onafhankelijk van deze milieuzorgen moet men toch ook nadenken over het economische aspect van dit fenomeen dat tot de individuele sfeer behoort.

10. GEBRUIK VAN HOUT De prijsstijging van aardgas en stookolie heeft niet alleen de productie van biobrandstoffen tot gevolg maar draagt ook bij tot een stijging van de vraag naar brandhout. Brandhout is zeer aantrekkelijk als hulpverwarming in de tussenseizoenen. Deze vraag houdt een grote waardering in voor de bosexploitaties en kan indirect ten goede komen aan de industrie die het hout omzet, dankzij een veel grotere waardering voor de subproducten en het afval. Men moet weliswaar opmerken dat dit

81

gebruik niet gunstig is voor de CO2-uitstoot. De sector ondergaat weliswaar een belangrijke technologische ontwikkeling. Biomassa wordt steeds meer gewaardeerd voor het gebruik van subproducten voor de houtexploitatie, zoals zaagsel en paletten. Biomassa kan warmtekrachtkoppeling mogelijk maken en dus groene elektriciteit produceren.

11. FONDS VOOR HET SANEREN VAN DE SERVICESTATIONS - BOFAS BOFAS is een VZW die werd opgericht om financiële en operationele steun te geven aan eigenaars, uitbaters en bewoners van terreinen die bezoedeld zijn door het uitbaten van een benzinestation.

a. Geschiedenis, erkenning en oprichting

82

Op verschillende plaatsen werd de grond vervuild door het uitbaten van een benzinestation, toen er nog geen reglementeringen bestonden om dit te voorkomen, ook al omdat het saneren van de grond zeer duur was. De regionale milieuwetgeving vereist nu dat vervuilde terreinen of sites moeten gesaneerd worden. Op 13 december 2002 kwamen de federale regering, de Vlaamse regering, de Waalse regering en de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest samen voor de financiering en het saneren van de grond van benzinestations. Dit werd goedgekeurd door de federale regering op 8 augustus 2003. Het samenwerkingsakkoord voorziet de erkenning van een fonds, BOFAS, door de Interregionale Bodemsaneringcommissie, waar de vertegenwoordigers van de drie regio’s in zetelen. Deze commissie is tevens het controleorgaan voor het toezicht op een goed functioneren van het fonds. De andere taken van de Commissie zijn: • de erkenning van het Fonds toestaan, stopzetten of opheffen; • de erkenningvoorwaarden op elke moment voor redenen van algemeen belang wijzigen;


• de wijziging van de verplichte bijdrage goedkeuren of weigeren, op voorstel van het fonds; • het jaarlijkse saneringsprogramma dat haar door het fonds wordt voorgelegd, goedkeuren of weigeren; • administratieve boetes opleggen aan het fonds; • nagaan hoe het fonds de taken die het wordt toevertrouwd verzekert en uitoefent.

Het fonds werd erkend op 3 maart 2004 en is operationeel sinds 26 maart 2004.

b. Aard van de interventie Toen de wetgever de interventievoorwaarden opstelde steunde hij zich op gelijkaardige initiatieven in Nederland en Denemarken, alhoewel er in deze twee landen geen enkele tussenkomst bestaat voor een benzinestation dat definitief zijn diensten stopt. Het samenwerkingsakkoord voorziet eveneens, tegen bepaalde voorwaarden, een tussenkomst voor een benzinestation dat de uitbating wenst verder te zetten. Zo heeft de wetgever economische saneringen voor milieuredenen willen vermijden. Bij sluiting wordt de grondsanering volledig gefinancierd door BOFAS. Indien de activiteit wordt voortgezet, dan zal de financiële interventie worden geplafonneerd en is er begeleiding bij de sanering. Om van tussenkomst te kunnen genieten moet elke uitbater, eigenaar of bewoner van een vervuild terrein aan wettelijke voorwaarden voldoen, die worden vastgelegd in het samenwerkingsakkoord. Men verwacht dat men 10 à 15 jaar zal nodig hebben om alle dossiers af te handelen.

83

c. Financiering BOFAS wordt gefinancierd door een bijdrage op het verbruik van benzine en dieselproducten. De aardoliesector kan dit bedrag voor de helft aanrekenen aan de eindgebruiker, via een bijdrage per liter benzine aan de pomp. Zo heeft de wetgever ook aan de verbruiker gevraagd om bij te dragen aan dit fonds volgens het principe van de «vervuiler betaalt». Aan de pomp wordt 0,32 eurocent per liter afgehouden voor benzine en 0,20 eurocent per liter voor diesel.

84

Op basis van een evaluatie werd beslist om het samenwerkingsakkoord aan te passen teneinde het fonds toe te laten haar doelstellingen op een meer praktische en flexibelere wijze te realiseren. Gezien een dergelijke aanpassing van het samenwerkingsakkoord bekrachtigd moet worden door de drie regio’s en de federale overheid zal het pas in 2007 in het Belgisch Staatsblad verschijnen.


VI. INNOVATIE OP ENERGIEVLAK ONDERSTEUNEN: de FOD Economie is een actieve partner

1. KERNENERGIE A. Nationale instelling voor radioactief afval en verrijkte splijtstoffen De Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen (NIRAS) is belast met het beheer van radioactief afval van gelijk welke soort en ook met bepaalde aspecten van het beheer van verrijkte splijtstoffen, geplutonifieerde stoffen en nieuwe of radioactieve brandstoffen, maar ook met het declasseren van verlaten kerninstallaties in België. NIRAS werd opgezet om te komen tot een goed beheer van het radioactieve afval op een volledig veilige wijze en onafhankelijk van de producenten. De FOD oefent een voogdij uit over de NIRAS. De Raad van Beheer wordt benoemd door de Koning, op voorstel van de minister van energie na een beraadslaging in de ministerraad . NIRAS wordt gecontroleerd door twee regeringscommissarissen, die eveneens door de Koning worden benoemd, op voorstel van de ministers van energie en binnenlandse zaken, na beraadslaging in de ministerraad. Een der regeringscommissarissen is de directeur-generaal van de Algemene Directie Energie. Deze laatste is vertegenwoordigd in alle commissies en groepen van de NIRAS, zoals het permanent technisch comité, de groepen met betrekking tot het evacueren van de oppervlakte en geologische evacuatie. Beheer van radioactief afval gebeurt in meerdere fases: • de actuele behandeling-, conditionering-, transporten opslagfasen; • de toekomstige evacuatiefase.

85

Electrabel baat de kerncentrales in België uit en behandelt en conditioneert zelf een deel van het afval. Het behandelen en conditioneren van ander afval dan dat van Electrabel en dat van de andere producenten wordt aan NIRAS toevertrouwd in het Belgoprocess filiaal waarvan de installaties gecentraliseerd zijn te Dessel. Alle behandelings- en conditioneringinstallaties van afval werden erkend door NIRAS. Geconditioneerd en niet geconditioneerd afval moet aan de acceptatiecriteria beantwoorden, die werden opgesteld op grond van algemene regels, die werden vastgelegd door de minister van binnenlandse zaken. Belgoprocess werd door NIRAS gevraagd om het afval op te slagen. De firma baat te Dessel meerdere gebouwen uit die afval bevatten met een zwakke, middelmatige en hoge activiteit en afval met een lange levensduur.

86

Belgische en wereldwijde ervaring toont aan dat de huidige fasen van het beheer van radioactief afval zeer veilig worden doorlopen. Momenteel stelt NIRAS een beheersplan op voor radioactief afval dat alle fases omvat en dat tegen eind 2010 zou moeten afgelopen zijn. Dit plan moet tegemoet komen aan de eisen van de wet van 13 februari 2006, met betrekking tot het evalueren van de impact van zekere plannen en programma’s op het milieu en het deelnemen van het publiek aan het uitwerken van deze plannen en programma’s met betrekking tot het milieu. Betreffende de evacuatiefase leidt NIRAS sinds lange tijd onderzoeksen ontwikkelingsprogramma’s, enerzijds voor afval van categorie A (afval met een zwakke en middelmatige activiteit en met een korte levensduur) en anderzijds voor afval van de categorieën B en C (afval met een middelmatige en hoge activiteit en een lange levensduur). Dit afval is bestemd om geologisch opgeslagen te worden in de diepe aardlagen (in België, kleilagen van Boom). In beide gevallen heeft NIRAS al aangetoond dat de opslagoplossingen voldoende bescherming kunnen geven voor mens en milieu, zowel op


korte als lange termijn; deze opslagoplossingen kunnen technisch worden gerealiseerd. Voor afval van categorie A zijn de werken al zo ver gevorderd dat men kan overgaan tot de projectfase. In feite het meest markant voor NIRAS in 2006 was de goedkeuring door de regering van de site voor de oppervlakte-evacuatie van afval van categorie A (afval met een zwakke en middelmatige activiteit en met een korte levensduur) op het grondgebied van de gemeente Dessel. Deze beslissing geeft volgende opdracht aan NIRAS: • het participatieproces met de overheid en de lokale bevolking behouden wat het dus mogelijk maakt om te komen tot een positieve regeringsbeslissing; • het geïntegreerde evacuatieproject uitwerken dat bestaat uit een technische evacuatie-installatie en een aantal daarmee verband houdende voorwaarden; • een precieze schatting maken van de kosten voor eind 2008; • een wettelijk en reglementair kader voorstellen om de juridische veiligheid van het geïntegreerde project te waarborgen. De volgende fasen van het programma zijn: • voor de periode 2006-2011, de gedetailleerde ontwikkeling van het geïntegreerde project en de juridische basis; • voor de periode 2011-2016, de bouw van een opslaginstallatie en het realiseren van de daarmee verband houdende voorwaarden; • vanaf 2016, het uitbaten, dwz het uitvoeren van opslagoperaties van afval

87

Voor afval van de categorieën B en C heeft men nog niet zoveel vooruitgang geboekt. De resultaten geven geen onoverkoombare problemen met betrekking tot het realiseren van de volledig veilige geologische opslag maar bijkomende werken zijn nodig om de betrouwbaarheid te verhogen. Men beoogt om ertoe te komen dat de kleilagen van Boom worden bevestigd als gastgesteente en dat een site wordt gekozen in het kader van het gepaste overlegproces tussen de overheden en de bevolking vanaf nu tot in 2020. Een periode die men beoogt voor een overtuigende demonstratie van de veiligheid en de haalbaarheid van de geologische opslag. Het eerste veiligheidsdossier voor de eerste opslagfase moet tegen 2025 aan de bevoegde autoriteiten worden voorgelegd.

B. Studiecentum voor Kernenergie

88 Het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) ontvangt een jaarlijkse subsidie van de FOD Economie (+/- 40 miljoen euro gedurende de periode 2000-2004). Het Centrum heeft ook nog andere inkomsten, met name van Belgonucleaire (+/- 5 miljoen euro per jaar). Als gevolg van een sterke reductie van de subsidies in 2005, het stopzetten van de fabriek Belgonucleaire, de sterke stijging van de loonkosten, de noodzakelijkheid van het behouden en vermeerderen van een aantal programma’s (gezien de nieuwe ontwikkeling op nucleair vlak), is SCK de tekorten beginnen accumuleren. Om deze instantie de mogelijkheid te geven om verder basisonderzoek uit te voeren, heeft de regering volgende maatregelen genomen: • in 2006 werd voor 7 miljoen euro bijkomende subsidie voorzien, 7 miljoen euro in 2007 en 2 miljoen euro in 2008. De subsidies voor 2007 en 2008 zijn onderworpen aan het succes van de reorganisatie; • vanaf 2007 zal de jaarlijkse subsidie geïndexeerd worden op grond van het niveau van 2004. Het deel dat betrekking heeft op de personeelskosten wordt geïndexeerd aan de gemiddelde vereffeningsco-


efficiënt en anderzijds wordt het andere deel geïndexeerd volgens hypotheses van het rondschrijven over de begroting12; • het SCK wordt opgedragen om een reorganisatieplan door te voeren, om de uitgaven binnen de perken te houden van de hierboven aangehaalde subsidies.

Men kan de opdrachten van het SCK als volgt samenvatten: • onderzoek doen naar de veiligheid, het beheer van afval, de bescherming van de mens en het milieu, het beheer van splijtstoffen en andere strategische stoffen alsook de sociale implicaties in een perspectief van duurzame ontwikkeling; • de nodige kennis ontwikkelen, verzamelen en verspreiden voor vorming en communicatie; • alle diensten leveren die worden gevraagd op het desbetreffende gebied, vooral voor de nucleaire industrie, de medische sector en de overheid; • de nodige multidisciplinaire contacten aanknopen betreffende de energieproblematiek. De SCK activiteiten concentreren zich op de volgende thema’s: • materiaalkennis in de nucleaire toepassingen: • beheer van de levensduur van de bestaande kerncentrales (studie van de reactorvaten en de interne structuren van de kernen); • kwalificatie van de evolutionaire brandstof voor de huidige reactoren: • ontwikkeling van materialen en brandstof voor de nieuwe onderzoeksreactoren, kernreactoren, ADS (Accelerator Driven System), waarvan Myrrha een experimentele voorloper is en de reactoren van de vierde generatie;

12

Een liquiditeitsratio die wordt uitgedrukt als verhouding tussen circulerende activa en opeisbare passiva. Ze meet de liquiditeit van een onderneming om haar te vergelijken met deze van een andere onderneming of om haar evolutie in de tijd te volgen. Een hoge liquiditeitsratio geeft een grotere liquiditeit aan en bijgevolg ook een grotere capaciteit om onverwachte betalingen te regelen. Het kan echter ook betekenen dat de ondernemingsmiddelen belegd zijn in onproductieve activa zoals liquiditeiten of debiteuren.

89

• ontwikkeling van nieuwe radio-elementen voor de geneeskunde en de industrie; • geavanceerde nucleaire systemen: • de ontwikkeling van een experimentele installatie met snel spectrum te Mol (hetzij Myrrha of een variante); • de ontwikkeling van nieuwe nucleaire meettechnieken en hun toepassing op innovatiegebied; • de ontwikkeling van een nieuwe generatie instrumenten voor de experimentele reactoren; • uitbreiding van de Belgische expertise in ITER (International Thermonuclear Experimental Reactor);

90

• de ontwikkeling van reactorfamilies van de vierde generatie, de meest beloftevolle; • milieu, gezondheid en veiligheid: • onderzoek van het gedrag van radioactieve vervuilers in de lucht, op het water en op de grond; • evolutie van de radiologische gevolgen op de bevolking en het milieu; • toepassing van de moleculaire biologie in een ioniserende omgeving; • onderzoek naar de veilige evacuatie van radioactief afval, ter ondersteuning van de NIRAS en het Federaal Agentschap voor Nucleaire controle (FANC); • ontwikkeling van een noodplan en het beheer ervan in kritieke situaties; • het optimaliseren van saneringsoperaties.


Voor zijn onderzoek beschikt het SCK over een gesofisticeerde infrastructuur: reactoren BR1 en BR2, de kritieke VENUS installatie, warme cellen, laboratoria voor hoge en middelmatige activiteit, een ondergronds labo voor de studie van geologische opslag, enz. Reactor BR2 dient niet alleen voor bestraling van materialen en brandstoffen (voor de huidige reactoren, de ADS systemen, de reactoren van de vierde generatie, de fusiereactoren) maar eveneens de bestraling van het zeer verrijkte uranium voor het Institut national des radio-éléments (IRE) waar hij medische radio-elementen uittrekt en het doteren van silicium voor de industrie. Om voldoende fondsen te vinden voor de financiering, zal men de BR2 reactor vervangen door een snel spectrum installatie (Myrrha of een variante), die superieur is aan de BR2 om zekere types van reactoren van de vierde generatie en de ADS systemen te bestuderen. Reactoren van de vierde generatie en ADS systemen beogen de huidige verhouding met betrekking tot de reactoren vanuit een economisch standpunt te verbeteren (wat veel problematischer is voor de ADS), het gebruik van de middelen, de veiligheid, het afvalbeheer en de weerstand tegen de proliferatie. Voor het afvalbeheer, maken ze het mogelijk na het scheiden van actiniden en zekere splijtingsproducten om de afval met een hoge activiteit te transmuteren en daardoor hun volume en levensduur te reduceren wat geologische opslag mogelijk maakt. Indien voor de snelle spectruminstallatie de variante Myrrha (variante ADS) wordt weerhouden, dan zal deze naast de experimenten voor materialen en brandstoffen, een demonstratie geven van de werking van de ADS. De andere variante, een snelle reactor kan geen experimenten doen.

C. Institut national des radio-éléments De opdrachten van het Institut national des radio-éléments omvatten met name:

91

• de studie, de ontwikkeling en de productie van radio-elementen voor medisch gebruik (diagnose en therapie); • onderzoek en ontwikkeling op het gebied van het beheer van radioactief afval afkomstig van haar activiteiten; • radiologische bescherming van de bevolking en het milieu. Radio-elementen worden geproduceerd op grond van zeer verrijkt uranium dat bestraald wordt in de onderzoeksreactoren, zoals de BR2 reactoren van het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) van Mol. Na de extractie van bepaalde radio-elementen (molybdeen, jodium, xenon) wordt het bestraalde uranium momenteel door het IRE opgeslagen. Gelet op de gerealiseerde technologische ontwikkelingen (zie hierna) is het IRE in staat om de geaccumuleerde stock te gebruiken om nieuwe radio-elementen aan te maken (vb. strontium) en om het hoog verrijkt uranium te recycleren. Alzo wordt het IRE onafhankelijk van externe bevoorrading, voor een zeer lange periode.

92

De FOD Economie heeft voogdij over het IRE. Zijn Raad van Bestuur en de twee regeringscommissarissen worden aangesteld door de Koning op voorstel van de minister van energie, na beraadslaging in de ministerraad. De Algemene Directie Energie van de FOD Economie wordt regelmatig op de hoogte gesteld van de IRE-activiteiten en wordt betrokken bij bepaalde beslissingen.

13

Leverancier van radio-isotopen bestemd voor de nucleaire geneeskunde.

Een groot deel van de IRE-activiteiten hebben een commercieel karakter. Soms doet het instituut aan onderzoeksen ontwikkelingsprogramma’s om haar producties te diversifiëren en zijn marktbasis te verruimen. De laatste jaren heeft zijn programma aanleiding gegeven tot positieve resultaten. Om deze resultaten te valoriseren, maar ook om de activiteiten van Nordion13 op de IRE-site te verminderen en om aan de groeiende vraag naar radio-elementen en de nieuwe marktopportuniteiten te beantwoorden, heeft het IRE een reeks investeringen toegestaan:


• de bouw van installaties voor de productie van nieuwe radio-elementen voor therapeutisch gebruik (yttrium 90, rhenium 188); • bestaande installaties aanpassen om tegemoet te komen aan de groeiende vraag naar radio-elementen voor diagnoses en therapeutisch gebruik (molybdeen 99, xenon 133 en jodium 131); • de bouw van een installatie om uranium te zuiveren, na extractie van de medische radio-isotopen, om te kunnen recycleren; • omzetten van de IRE-productie om een radiofarmaceutische kwaliteit te bekomen.

Het grootste gedeelte van deze investeringen zal met eigen middelen gefinancierd worden en de rest met de hulp van investeringssubsidies die het IRE al heel lang ontvangt (1.298 k euro in 2007) en een uitzonderlijke werkingssubsidie (4.242.000 EUR, te verdelen over 10 jaar). De steun zal het IRE in de mogelijkheid stellen om een deel van zijn leningen terug te betalen. De nieuwe investeringen hebben belangrijke socio-economische voordelen: • het creëren van werk: tussen nu en 2010 zal men meer dan 30 personen aanwerven voor het IRE en ongeveer hetzelfde aantal voor de onderaannemers; • de uitvoerstijging (95 % van het zakencijfer van het IRE wordt gerealiseerd in het buitenland): tussen nu en 2010 zou de verhoging 15 miljoen euro moeten bedragen (een verdubbeling t.o.v. tot 2004).

Trouwens door het zuiveren van uranium kan dit uranium meermaals worden gebruikt, IRE zal gedurende een zeer lange periode dus helemaal niet meer afhankelijk zijn van externe middelen voor haar bevoorrading met hoog verijkt uranium en zal dus aanzienlijk kunnen besparen op het vlak van de technische passiva.

93

D. SYNATOM SYNATOM is een filiaal van Electrabel dat belast is met het beheer van nucleaire brandstof. De Belgische staat heeft hier een specifiek aandeel in, wat hem het recht geeft om zich te verzetten tegen elke beslissing van de onderneming wanneer een dergelijke beslissing indruist tegen de richtsnoeren van het energiebeleid van het land, met inbegrip van de doelstellingen van de regering betreffende de energiebevoorrading van het land en de geschiktheid van de voorraden, die worden aangelegd voor het ontmantelen van de kerncentrales en het beheer van splijtbare bestraalde stoffen in de kerncentrales. De cyclus van de nucleaire brandstof bestaat uit twee grote delen:

94

• stroomopwaarts: de aankoop van natuurlijk uranium, de omzetting in hexafluoride uranium, de verrijking en de productie van brandstofelementen; • stroomafwaarts: het beheer van de bestraalde afgeladen brandstof van de kerncentrales.

Voor dit stroomafwaartse gedeelte zijn twee opties mogelijk: • de bestraalde brandstof herbehandelen. Bij het herbehandelen recupereert men uranium en plutonium uit de brandstof die opnieuw in de kerncentrales gebruikt kunnen worden. De rest wordt geconditioneerd als afval (verglaasde afvalstoffen met een hoge activiteit en gecompacteerd afval) dat wordt overgebracht naar NIRAS; • directe opslag: na opslag gedurende een wachtperiode wordt de bestraalde brandstof geconditioneerd met het oog op een geologische opslag. Voor deze opslag wordt de bestraalde brandstof naar NIRAS gebracht.


Momenteel worden beide opties op gelijke voet behandeld, gezien het feit dat de regering nog niet gekozen heeft voor de ene of de andere optie. Krachtens de wet van 11 april 2003 moet de firma SYNATOM de nodige reserves voorzien voor het ontmantelen van de nucleaire centrales en voor het beheer van de behandelde splijtstoffen in deze centrales. Deze reserves worden aangelegd uit een deel van de inkomsten die afkomstig zijn van de elektriciteitsverkoop. Zij worden overgebracht door de nucleaire uitbaters naar SYNATOM, hetzij als directe dotatie voor het ontmantelen van de centrales, hetzij in het kader van de schadeloosstelling voor de door de kerncentrales gebruikte brandstof. Hun niveau en de manier waarop ze beheerd worden is bepaald bij wet. Zij worden bewaakt door een opvolgingscomité waarvan het secretariaat verzorgd wordt door de FOD Economie.

95 E. Opvolgingscomité voor de nucleaire bevoorrading Het Opvolgingscomité werd in 2003 opgericht en is operationeel sinds 2004. Het comité bestaat uit 6 effectieve leden en 6 plaatsvervangers (uit diverse organen), evenals 2 waarnemende leden. Samen moeten zij adviezen geven over een heel aantal aspecten van: • de voorzieningen voor de ontmanteling van de kerncentrales; • de voorzieningen voor het beheer van de splijtstoffen bestraald in deze kerncentrales.

Tot de kerntaken van het Opvolgingscomité behoort een evaluatie van het niveau en van de manier waarop de voorzieningen zijn aangelegd. De methode wordt driejaarlijks geëvalueerd, het niveau van de voorzieningen jaarlijks. Verder controleert het Opvolgingscomité heel wat gegevens en moet zij van de kernprovisiemaatschappij, Synatom, alle relevante informatie ontvangen. Het vaste secretariaat van dit Opvolgingscomité wordt door de FOD Economie waargenomen.

Door de oprichting van het Opvolgingscomité voor nucleaire voorzieningen heeft de overheid een toezichtsorgaan gecreëerd dat de burger meer garantie geeft dat de kernexploitanten en de kernprovisiemaatschappij in staat zullen zijn het hoofd te bieden aan de toekomstige uitgaven.

F. Opvolging van het ontmantelen en beheer van de passieve installaties Momenteel zijn er in België vier passieve nucleaire centrales, met name: • de oude pilootopwerkingsinstallatie Eurochemic (passiva BP1);

96

• de installaties van het vroegere departement «Afval» van het SCK (passiva BP2) ; • de vroegere SCK installaties (technische passiva van het SCK, bestaande uit reactoren BR1, BR2 en BR3, de kritieke VENUS installatie, de labo’s, enz.) ; • de IRE installaties.

Het saneren van de passiva omvat het beheer van de geaccumuleerde radioactieve afval in de aangehaalde installaties en het declasseren van deze installaties. De nucleaire passiva zijn een erfenis van het verleden en dateren nog van het begin van het nucleaire tijdperk, een periode, toen men nog niet dacht aan de gevolgen van het stopzetten van het uitbaten van deze installaties. Aangezien het gaat om installaties die gefinancierd worden door de overheid zijn de saneringskosten eveneens ten laste van de publieke sector. Het financieren van de nucleaire passiva wordt op de volgende manier afgehandeld:


• voor passiva BP1 en BP2: • tot 2002 werd passief BP1 gefinancierd door de Belgische staat en passief BP2 door de elektriciteitsproducenten; • sinds 2003 worden de twee passiva gefinancierd door een deel van de federale bijdrage. Om het jaarlijkse bedrag te bepalen dat bestemd is voor het financieren van passiva BP1 en BP1 moet NIRAS een vijfjarenplan opstellen dat een beschrijving geeft van de voorziene activiteiten en de daarmee verband houdende financiering. Het eerste vijfjarenplan werd uitgewerkt voor de periode 2004-2008 en men heeft besloten dat jaarlijks een bedrag moet betaald worden voor passiva BP1 en BP2 dat overeenkomt met 55 MEUR. • voor de technische passiva van het SCK: de jaarlijkse bedragen voor de technische passiva voor de periode 1989-2019 worden bepaald bij Koninklijk Besluit van 18 december 1998. Ingevolge een regeringsbeslissing over de begrotingen van 2005 en 2006 moeten deze bedragen worden gewijzigd voor de komende jaren rekening houdende met een actualisering van het totale bedrag uit 1988; • voor de technische passiva van de IRE: een regeringsbeslissing heeft een jaarlijks bedrag toegestaan (dat aan de inflatie moet worden aangepast) om het passieve deel te financieren van de afval en het uranium. Voor het deel met betrekking tot de installaties en de gebouwen heeft de regering besloten om de nodige bedragen in te schrijven in de begroting van 2008, na een nieuwe evaluatie van de kosten.

Voor de passiva BP1 werd het grootste gedeelte behandeld en geconditioneerd, met uitzonderling van enkele kleine loten. Zo werden er meerdere categorieën geconditioneerde afval geproduceerd, waarvan de belangrijkste gebitumineerde en verglaasde afval zijn. Een belangrijk lot dat nog moet behandeld worden zijn de A3X afvalstoffen (gecon-

97

tamineerde alfa afval.). Voor dit soort afval is de behandelings- en conditioneringsinstallatie reeds klaar, zodat de operaties binnenkort van start kunnen gaan. Om welke soort van afval het ook gaat, men moet de aanvaardingsmoeilijkheden te boven komen. Men werkt aan de inspanningen die daarvoor nodig zijn. De ontmantelingswerken hebben zich tot nu toe toegespitst op het grootste gebouw van de site waar zich het opwerkingsprocédé bevindt. Grote vooruitgang werd geboekt voor het weghalen van de uitrusting en de de-contaminatie van de betonwanden van dit gebouw, zodat de afbraak vanaf 2009 kan van start gaan. De volgende uitdaging is het ontmantelen van de gebouwen waar zich de vaten met vloeibare afval, met middelmatige en hoge activiteitsafval bevinden. Men verwacht voorbereidende studies hieromtrent.

98

Voor passief BP2 werd alle standaardafval, met uitzonderling van enkele kleine loten, behandeld en geconditioneerd en dit is ook zo voor sommige speciale afval, zoals vloeibare alfa. Voor een belangrijk en complex lot, de HRA/Solarium heeft men een behandelings- en conditioneringsinstallatie gebouwd en de operaties vorderen goed. Een ander lot afval dat nog moet worden behandeld is het radiumhoudende afval. Vooraleerst heeft men technische studies gedaan. Deze zijn nu afgelopen zodat de behandeling en conditionering in de nabije toekomst kunnen aanvatten. Voor de A3X afval en het aanvaarden van afval is de situatie dezelfde als voor passief BP1. Verschillende gebouwen op de BP2 site werden al ontmanteld. Het belangrijkste is het vat 2000 (ontmanteling na behandeling en conditionering van 1.000 m3 bezinksel). In het kader van de technische passiva van het SCK werd veel afval weggehaald, behandeld en geconditioneerd. Speciale afval werd geconditioneerd in de installaties die hiervoor voorbereid waren op de BP1 site van Belgoprocess. Bovendien werden er meerdere cellen en handschoendozen ontmanteld. Dit zijn een aantal van de belangrijkste werken:


• de bestraalde brandstof van reactor BR3 en de gelijkaardige brandstof droog opslaan; • het opwerken van de bestraalde brandstof van reactor BR2 en de terugkeer van de verglaasde afval afkomstig van dit opwerken; • het ontmantelen van de oude uitrusting van reactor BR2, waaronder een beryllium matrix; • het ontmantelen van reactor BR3. Deze werken zijn al ver gevorderd en zouden moeten zijn afgelopen tegen 2010. De moeilijkste uitrusting werd al behandeld, zoals het binnenste van de kern, het vat, de uitrusting voor het primaire circuit, de stoomgenerator, enz… Heel wat kleinere uitrusting werd eveneens ontmanteld. Momenteel rest er nog een deel van de grote uitrusting en de betonstructuren, die men moet ontmantelen. Het ontmantelen van deze reactor heeft het SCK in de mogelijkheid gesteld om een grote kennis te verweven op dit vlak wat in het buitenland zou gewaardeerd kunnen worden.

Voor wat betreft de technische passiva van de IRE: regelmatig heeft men afval weggehaald, behandeld en geconditioneerd. Voor uranium is men nog een oplossing aan het uitwerken (zie hierna). Het beheer van alle passiva was het voorwerp van contracten tussen de Belgische overheid, vertegenwoordigd door de minister van Energie en NIRAS. Deze laatste heeft fondsen in het leven geroepen, die worden gevoed door de federale bijdrage of door de Belgische staat. De FOD Economie en in het bijzonder de Algemene Directie Energie is belast met het toezicht op de saneringswerken en het beheer van het NIRAS. De contracten voorzien een comité van toezicht, dat instaat voor de goedkeuring van de programma’s en de budgetten, investeringen bespreekt, richtlijnen geeft, de vooruitgang van de werken voorstelt en de uitgaven goedkeurt. Het voorzitterschap van de toezichtcomités is in handen van de Algemene Directie Energie van de FOD Economie.

99

2. DE NORMEN De normalisering kan verschillende wegen inslaan. Bovenop de nationale, internationale of zelfs nog de geharmoniseerde normen die het voorrecht zijn van de nationale instituten en de gespecialiseerde internationale instellingen, maar waar de werken zich toespitsen op goederen die goed vertegenwoordigd zijn op de markten, is het noodzakelijk zich te concentreren op nieuwe of innoverende producten. De normalisering ontwikkelt kenmerken en testmethoden op het vlak van energie en legt zo de basis vast voor de uniforme toepassing van kwaliteitsspecificaties voor brandstof en andere energievormen, die de operatoren producenten de mogelijkheid biedt om zich te richten tot de nationale en internationale markt.

100

Het beleid betreffende de normalisering van de bevoegdheid van de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid van de FOD Economie legt de nadruk op nieuwe technologische toepassing en het bevorderen van innovaties en duurzame technologische aspecten. De interoperabiliteit van het energietransport en de doeltreffendheid van het energieverbruik zijn horizontale onderwerpen, die zich vertalen doorheen vooraf aangehaalde doelstellingen en ze tonen deze wil aan. De hervorming van de normaliseringorganisatie in België en de oprichting van het Bureau voor Normalisatie, onder voogdij van de FOD Economie legt de nadruk op de tussenkomst van de sectorale operatoren. Dit moet de economische operatoren de mogelijkheid geven om het internationale niveau beter te volgen en de Belgische belangen te laten gelden. De methode, die men prenormalisering noemt, valt ten last van de FOD Economie en men kan deze concretiseren door een evaluatie te maken van prenormatieve studies, op grond van het beleid van de minister, de technische Europese en technische nationale toelatingen, technische


voorschriften,…). Deze werken kunnen het resultaat zijn van besprekingen op zowel Europees als nationaal of regionaal vlak. In deze context heeft de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid van de FOD Economie speciale acties ondernomen, die bijdragen om het energieverbruik voor de verwarming van gebouwen te reduceren. Volgende sectoren worden in het bijzonder in overweging genomen: isolatieproducten, prefabgebouwen en het isoleren van gevels. Volgende specifieke acties worden ondernomen: • gedetailleerde voorschriften voor de evaluatie van de doelmatigheid en het gebruik van zowel klassieke als innoverende isolatiematerialen of zelfs nog van diegene die men nog aan het ontwikkelen is; • een selectie van berekeningsmethoden, die het mogelijk maken om prestaties te waarborgen op het vlak van het verbruik en de duurzaamheid van de constructiesystemen, die worden toegepast in de prefab gebouwen van de nieuwe generatie; • bijzondere aandacht voor de assemblages die gebruikt worden voor de bouw van de gevels van allerlei soorten gebouwen (particuliere, industriële of zeer hoge gebouwen) en waarvoor een meer belangrijke en duurzame isolatie en luchtdichtheid kan worden verkregen door beroep te doen op nieuwe technieken.

a. Normen, reglementeringen en conformiteitattesten DE FOD Economie beheert het Belgische Accreditatiesysteem (BELAC). Dit is de nationale instantie voor conformiteitsattesten. Dit systeem beoogt het maken van een evaluatie op vrijwillige basis vanuit het standpunt van de geschiktheid van de labo’s, de certificatieorganisaties en van de controle om zo het vertrouwen te versterken in de kwaliteit van de rapporten en de certificaten, die zij uitvaardigen. Deze activiteit maakt het mogelijk om aan de verbruiker producten en diensten aan te bieden met een veel betere kwaliteit, die veel veiliger zijn en om het leefmilieu te verbeteren:

101

• de sector van de «groene energie»: Waalse en Vlaamse regionale autoriteiten eisen de accreditatie van inspectie-instanties die belast zijn met het verifiëren van de productie van groene energie: windturbines, warmtekrachtkoppeling … en dit in het kader van de controle van de emissiemechanismen van de “groene certificaten” (2 inspectie-instanties werden momenteel geaccrediteerd voor deze activiteiten); • het energiegedrag van constructiematerialen en verwarmingstoestellen: meerdere labo’s werden momenteel geaccrediteerd om de conformiteit van materialen en toestellen te testen; • de brandstofproducten: meerdere labo’s werden momenteel geaccrediteerd om de conformiteit van deze producten te testen met betrekking tot de van kracht zijnde normen.

102 b. Normen en potentieel van de KMO’s DE FOD Economie vindt in de wet van 1948, ter oprichting van collectieve onderzoekscentra de grondslag om de concurrentie van ondernemingen te steunen en te bevorderen. Sinds een aantal jaren heeft men een specifieke actie ondernomen om langs deze weg belangrijke informatie ter beschikking te stellen van KMO’s over enerzijds de brevetten en anderzijds de normen. Op energievlak zijn het vooral de normen die van belang zijn voor de KMO’s. Op Europees vlak worden heel wat normen gepubliceerd of zijn deze in voorbereiding voor de energieprestaties in de bouw: isolatie, verwarming, ventilatie, verlichting. De «algemene normen» evalueren de thermische prestatie en de energiebehoeften van de gebouwen, terwijl de «productnormen» veeleer de ontwerpers en fabrikanten van toestellen en installaties aanbelangen. Gezien de complexiteit van dit arsenaal aan normen en de onmogelijkheid van de KMO’s om alle wijzigingen ervan te volgen, geeft de FOD Economie via haar Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid financi-


ele ondersteuning aan 18 Normantennes, waaronder de Normantenne «Energie en Binnenklimaat» van het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf. In feite als het moeilijk is voor een KMO om de bestaande situatie onder de knie te hebben dan is het zelfs nog veel moeilijker voor haar om de toekomstige veranderingen waar te nemen, die een directe impact op haar activiteiten zullen hebben. De Normantenne staat de KMO’s eveneens bij met het interpreteren en toepassen van normen.

c. Productnormen Sinds 2003 verspreidt de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid van de FOD Economie informatie over de productnormen. De ondernemingen (het grootste deel zijn KMO’s) genieten van deze dienstverlening, die gecentraliseerd is op 1 punt en ze zijn aldus in staat om op een uiterst snelle en zeer efficiënte manier de informatie te bekomen die op de markt wordt gebracht. In het boekjaar 2006 ging 7% van de vragen over energie en vooral over de kwaliteit en de productnormen van de biobrandstoffen, de verwarmingstoestellen, de waterverwarmers, de warmtegeneratoren en de zonnecellen.

3. HET KADERPROGRAMMA VOOR INNOVATIE EN MEDEDINGING Het kaderprogramma voor innovatie en mededinging werd ingevoerd door de EG en hecht belangstelling aan het energieluik. Haar programma “Intelligente energie voor Europa” voorziet een aantal maatregelen, met name: • het aanmoedigen van de energie-efficiënte en een rationeel gebruik van energiebronnen; • het bevorderen van nieuwe en hernieuwbare energiebronnen en het aanmoedigen van het diversifiëren van de energie;

103

• het bevorderen van de energie-efficiënte, alsook het gebruik van nieuwe en hernieuwbare energiebronnen voor het transport. Het Comité «Intelligente energie voor Europa» is samengesteld uit vertegenwoordigers van de lidstaten en moet de Europese Commissie bijstaan bij het kiezen van laureaatprojecten voor het programma. De FOD Economie in samenspraak met de regio’s, die bevoegdheid hebben op het vlak van de energie-efficiëntie en de hernieuwbare energie, vertegenwoordigt België in dit comité. Trouwens, de FOD Economie komt eveneens rechtstreeks tussenbeide voor de financiering van een aantal laureaatprojecten van het programma. In 2006 heeft zij bijgedragen tot de financiering van volgende projecten:

104

• EPLABEL, dit project beoogt om de eisen gemakkelijker te laten respecteren met betrekking tot de certificatie van gebouwen; een belangrijk instrument van het regionale beleid betreffende de energie-efficiënte in gebouwen; • IMPACT, dit project beoogt het evalueren van de toepassing van de certificatiemethoden die al bestonden in de verschillende lidstaten en om oplossingen voor te stellen of te ontwikkelen voor de gebreken die aan het licht kwamen bij het toepassen van procedures bij een honderdtal gebouwen; • het project Odyssee wijdt zich aan de ontwikkeling en de verspreiding van energieindicatoren; • de «Promotion of European Passive Houses» beoogt om de ontwikkeling van passieve huizen te bevorderen, d.w.z. huizen die zelfbedruipend zijn op energievlak.


De Belgische deelname aan het AIE Implementing Agreement in 2006. Advanced Fuel Cells Advanced Materials for Transportation Advanced Motor Fuels ASDEX-Upgrade Bioenergy Buildings and Community Systems (ECBCS) Clean Coal Sciences Climate Technology Initiative (CTI) Demand-Side Management District Heating and Cooling Electricity Networks Analysis, Research & Development (ENARD) Emissions Reduction in Combustion Energy and Environmental Technologies Information Centres (EETIC) Energy Storage Energy Technology Data Exchange (ETDE) Energy Technology Systems Analysis Programme (ETSAP) Enhanced Oil Recovery Environmental, Safety and Economic Aspects of Fusion Power Fluidized Bed Conversion Fusion Materials Geothermal Heat Pumping Technologies High-Temperature Superconductivity (HTS) on the Electric Power Sector Hybrid and Electric Vehicles Hydrogen Hydropower AIE Clean Coal Centre AIE Greenhouse Gas RD Programme Industrial Energy-Related Technologies and Systems Large Tokamaks Multiphase Flow Sciences Nuclear Technology of Fusion Reactors Ocean Energy Systems Photovoltaic Power Systems Plasma Wall Interaction in TEXTOR Renewable Energy Technology Deployment Reversed Field Pinches Solar Heating and Cooling SolarPACES Stellarator Concept Wind Energy Systems

105

4. ADMINISTRATIE INTERFACES - ONDERZOEKCENTRA INDUSTRIE

106

De FOD Economie draagt haar steentje bij tot één van de richtsnoeren van het plan van Lissabon, in het bijzonder het verhogen en het verbeteren van de R&D investeringen alsook de kennisruimte. Voor energie houdt dit een aantal basisvragen in zoals: hoe kan men onderzoek, ontwikkeling en ontplooiing stimuleren?; wat is de impact op het gebied van concurrentie en hoe vergemakkelijkt ze de innovatie? Door de betrokken technologieën ontstonden nieuwe behoeften op de markt en hun ontplooiing vereist dan ook de commerciële steun van grote groepen van ondernemingen met uitrusting voor het omzetten van energie - energie zijnde een goed waarvan de uniciteit slechts naar boven komt in tijden van een bevoorradingscrisis. Het is in deze context dat men de activiteiten moet zien van de cel «Nieuwe technologieën» (niet nucleaire) van de Algemene Directie Energie van de FOD Economie. Als hun terugslag versnippert wordt in het spel van overheid en privé spelers, dan kan men toch zeggen dat zij heel veel belangstelling opwekt in de gecontacteerde onderzoeksen industriële milieus.

5. SAMENWERKINGSAKKOORD INZAKE WETENSCHAPPELIJK BELEID Het samenwerkingakkoord tussen de federale staat en de regio’s op het vlak van onderzoek en ontwikkeling beoogt voornamelijk het opvolgen van het Europese kaderprogramma op het gebied van onderzoek en ontwikkeling en de positie van België voor wat betreft zijn deelname aan de «Spiegelgroep» van de Europese Technologieplatformen. De FOD Economie volgt dit programma eveneens zeer actief op. Voor haar kennis op het vlak van de ontwikkelingen op het gebied van energie, die ze in het bijzonder heeft gehaald bij de IEA, neemt de Algemene Energie Directie van de FOD Economie deel aan de werkzaamheden van de commissie «Internationale Samenwerking» (CIS).


Zij vertegenwoordigt België in de «Spiegelgroep» van het platform «Smartgrids» dat het ontwerp, het onderzoek en de ontplooiing viseert van de elektriciteitsnetten van de toekomst, die een duurzame basiscomponent integreren. De administratie informeert de onderzoekcentra zeer goed en maakt via de “Spiegelgroep” aan de Europese Commissie de prioriteiten over, die afkomstig zijn van alle centra.

6. SAMENWERKING MET DE POD WETENSCHAPSBELEID Naast de deelname aan de CIS, ontwikkelen de Algemene Directie Energie van de FOD Economie en de diensten van de POD Wetenschapsbeleid eveneens synergiëen, door te verwijzen in de aanbiedingen van het Programma «Wetenschap voor een duurzame ontwikkeling» naar het belang van het inschrijven van de onderzoeksprojecten in de activiteiten van de IEA uitvoerakkoorden. Daarnaast is de Algemene Directie Energie ook lid van het comité dat verschillende onderzoeken gebruikt, die werden gelanceerd door de diensten Wetenschapsbeleid, in het bijzonder over de waterstofonderneming en het ontginnen en opslagen van koolstof.

7. HET IN WERKING STELLEN VAN PLATFORMEN De drievoudige kennis van de FOD Economie over de reglementaire bepalingen, de wetenschappelijke en technische mogelijkheden, alsook over het beheer van de onderzoekprogramma’s leidde tot belangrijke synergiën. Enerzijds geeft het de R&D- programma’s meer efficiëntie. Anderzijds maakt ze het mogelijk om een oriëntering voor te stellen voor de R&D beleidslijnen op grond van een rationele basis. Het elektriciteitstransport dat de wervelkolom is van het economische leven van het land is hier een voorbeeld van. Door technische gerichte oproepen te doen tracht men niet alleen om socio-economische schade te vermijden door ernstige storingen van het Belgische transportnet

107

(die zelfs kunnen leiden tot een black-out) maar zelfs om een synergie te creëren tussen de betrokken wetenschappelijke en socio-economische spelers van het land. Bovendien kan men hierdoor de Belgische expertise behouden of verstevigen, zowel in de universiteiten als in de sector zelf.

8. ATELIERS VOOR HET VERSPREIDEN VAN INFORMATIE Naast de elektronische verspreiding van informatie, bereikte de FOD Economie rechtstreeks onderzoekscentra en industrie door het organiseren of coanimeren en dit in overleg met de andere regionale of federale administraties, die betrokken zijn bij workshops over de volgende thema’s:

108

• invloed van de reglementaire bepalingen over het in gebruik nemen van nieuwe technologieën op het gebied van elektriciteitsnetten (een internationaal atelier dat werd georganiseerd in 2007, samen met een universiteit en in samenwerking met de industrie); • de mogelijke ontwikkelingslijnen in België, kanalen die de vraag naar energie kunnen reduceren of de koolstofintensiteit van de energievectoren kunnen verminderen, of het nu gaat om klassieke technologieën (energieprestatie van de gebouwen) of geavanceerde technologieën, volgens de belangen van de onderzoekscentra (brandstofreactoren, waterstof, golfenergie, waterstof, enz.); • in het algemeen, synthesewerken met betrekking tot het beheersen van energie; hernieuwbare energie, biobrandstoffen, biobrandstoffen van de tweede generatie, het opslagen van energie, waterstof en kernbrandstof.


VII. DE VEILIGHEID VAN DE ENERGIEMARKT VERZEKEREN de FOD Economie als onontkoombare en onbuigzame autoriteit

1. TRANSPORT EN DISTRIBUTIE A. Vergunningen Wat de vorm ook zij, aan de productie, het transport, de distributie en het gebruik van energie zijn risico’s verbonden die men zo goed mogelijk moet beheersen. De FOD Economie speelt hierbij een heel centrale rol door zijn bevoegdheden en de technische expertise van zijn agenten, door het toekennen van vergunningen en door verklaringen van openbaar nut, die nodig zijn voor de installatie en het uitbaten van de pijpleidingen. Hoewel nieuwe maatregelen die de veiligheid van de installaties beogen, door de sector via vervoer via pijpleidingen werden genomen, in samenwerking met de Algemene Directie Energie en de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid, met name het creëren van een uniek contactpunt dat bestemd is om informatie te geven over de ondergrondse pijpleidingen, stoten deze projecten op grote terughoudendheid van de bewoners. Het trauma dat werd veroorzaakt door de catastrofe van Ghislenghien levert heel wat klachten op bij het onderzoek van de dossiers en men vreest dat het transport via pijpleidingen in het algemeen de gevolgen ervan moet dragen. In 2006 sloot de dienst pijpleidingen 86 dossiers af en zette hij, in samenwerking met de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid, de aanpak verder van de sinds 1991 geaccumuleerde achterstand in de behandeling van dossiers, met name de verlengingen.

109

B. Veiligheid van de pijpleidingen De technische kwaliteiten en het «intrinsieke» veiligheidsniveau van de in gebruik genomen uitrusting op het vlak van transport en distributie van energieproducten, maar ook het behoud van deze kwaliteiten, maken tegelijkertijd de motivering uit van het risicobeheer in deze zaken en de aan de gespecialiseerde diensten van de FOD Economie toegewezen opdracht. Het intrinsieke veiligheidsniveau van deze uitrusting draagt bij tot de knowhow van de professionelen van de sector, in combinatie met een adequate kennis van de oorzaken van de foutcondities? (ontwerp, constructie, uitbaten van de werken) en dit met respect voor de specifieke federale reglementaire voorschriften.

110

De hoge toezichtactiviteiten van de transporten distributieuitrusting van gasproducten en andere, gebeuren in de vorm van een technisch advies (respectievelijk zoneringsplannen en voorafgaande adviezen tot vergunning), enquêtes over ongelukken, voorvallen of klachten en controles over de conformiteit). De verdeling voor het boekjaar 2006 wordt weergegeven in de tabel. Dossiers Technisch Advies

Enquêtes Conformiteitscontroles

Zoneringsplannen

43

Advies voorafgaand aan de vergunning Ongelukken, voorvallen, klachten

86

Bezoeken

158 35

162

Het voorkomen van de van oorsprong uit externe tekortkomingen, (het beschermen van de intrinsieke kwaliteit van de installaties), steunt op de knowhow van de ondernemers die tussenbeide komen op het publieke domein, het hun tijdig nuttige informatie ter beschikking stellen en de dialoog tussen hen en de gasuitbaters, ook hier weer met het in acht nemen van de specifieke federale reglementaire voorschriften. Op dit vlak werden in 2006 twee acties ondernomen:


1) Het Koninklijk Besluit van 16 januari 2006 van het “Federaal Kabels en Leidingen Informatie Meldpunt” (KLIM), dat beoogt om aan personen, die werken willen uitvoeren de mogelijkheid te geven om zich online te informeren over de aanwezigheid van transportinstallaties, in de buurt van de desbetreffende site. Dit informacica-instrument wordt vergezeld van de bepalingen van het Koninklijk Besluit van 21 september 1988, met betrekking tot de voorschriften en de verplichtingen inzake de consultatie en de informatie, die men moet respecteren bij de uitvoering van werken in de buurt van transportinstallaties van gasproducten en andere pijpleidingen. 2) Het sensibiliseren van ondernemers voor de risico’s van externe agressie tegen de ondergrondse distributie en transport. Een dergelijk initiatief bleek eens te meer nuttig te zijn daar sinds het inwerking treden van de speciale wet inzake de institutionele hervorming, de ondernemingen van overheidswerken niet langer de directe gesprekspartner zijn van de federale diensten en dit ingevolge de regionalisering van de bevoegdheden op het vlak van het plan van het grondgebied, de bouwvergunning en de toestemming voor de werken.

C. Elektrische hoogspanningsverbindingen De Algemene Directie Energie van de FOD Economie bereidt de vergunningsdossiers voor inzake openbare wegennetten, alsook de verklaring van algemeen nut met betrekking tot de lokalisatie van de hoogspanningslijnen waarvan de spanning hoger is dan 70kV en dit zowel op openbaar als particulier terrein. In 2006 werden een twintigtal dossiers afgesloten. De vergunningen handelen voornamelijk over het aansluiten van industriële ondernemingen op netwerken. Deze beslissingen houden in dat de voorstellen van het plan 2005-2012 worden toegepast voor de ontwikkeling van het transportnet. In 2006 werd de verbinding van 50 kV Koksijde-Slijkens in gebruik genomen die de beschikbare kracht van de verbinding van de windturbines in de Noordzee beduidend verhoogt.

111

2. METROLOGIE: KALIBREREN EN VERIFIËREN De juiste maat is één van de grondelementen van een concurrentiele en evenwichtige markt. Vetrekkende van deze principes worden activiteiten ontwikkeld enerzijds in een wetenschappelijke geest en anderzijds vanuit een reglementaire aanpak. Deze activiteiten hebben aanleiding gegeven tot de parallelle, maar aanvullende opkomst van een fundamentele metrologie (ook wetenschappelijk genoemd) met nationale standaarden en traceerbaarheid evanals tot de opkomst van een wettelijke metrologie, die zich voornamelijk manifesteert bij de goedkeuring van modellen en van primitieve en periodieke verificaties.

112

In een sector zoals die van de energie waar strategische- en economische belangen alsook de belangen van de verbruiker getuigen van de koortsachtigheid, die er heerst op het moment van de liberalisering van de markten, is een correcte meting van het allergrootste belang. Op het vlak van de wettelijke metrologie, is de Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid van de FOD Economie overgegaan tot: • het verifiëren van al de inrichtingen voor het meten van het volume van andere vloeistoffen dan water waarbij men, naast een controle van debiet, temperatuur en waterdichtheid meet: benzinepompen, tankwagens, reservoirs op het land, boot-reservoirs, LPG pompen, LPG-camions; • het verifiëren van de elektriciteitsmeters. Het net van ongeveer 4 miljoen meter is onderworpen aan een steekproefcontrole om de maximale berekeningsfout te controleren. In geval van non-conformiteit wordt de ganse reeks toestellen vervangen; • de primitieve verificatie en controle om te zien of het volume van het gebruikte gas correct wordt weergegeven.


3. VEILIGHEID VAN ELEKTRICITEITS- EN GASTOESTELLEN Om ervoor te zorgen dat consumenten kunnen beschikken over producten die op een veilige manier gas en elektriciteit gebruiken heeft de FOD Economie en meer in het bijzonder de Algemene Directie Energie van de FOD Economie de opdracht gekregen om toe te zien op een vrije circulatie van elektrische toestellen, toestellen die worden gebruikt in een explosieve omgeving, electromedische toestellen die worden gebruikt door een dierenarts, gastoestellen en verwarmingstoestellen met vloeibare brandstoffen, in zoverre dat deze voldoen aan de essentiële veiligheidsvereisten zoals bepaald door verschillende Europese richtlijnen. Deze opdracht houdt o.a. in dat bepaalde toestellen worden opgehaald om na te zien of ze conform zijn met de voorgeschreven vereisten, wat eventueel tot een verbod tot het in de handel brengen kan leiden. In uitvoering van het Koninklijk Besluit van 6 december 2006, gepubliceerd in februari 2006, houdende de wijziging van een aantal bepalingen met betrekking tot het op de markt brengen van producten werden de subcommissies «Elektrisch Materiaal» en «Gastoestellen» van de Commissie voor de Veiligheid van de Consumenten officieel opgericht. Zij vervangen de permanente adviserende Commissie over de veiligheid van de gastoestellen. Met betrekking tot de veiligheid van het elektrische materiaal heeft men 150 toestellen opgehaald om ze te testen (verdeeldozen, draagbare lampen, airco’s, mixers, broodroosters, strijkijzers, microgolfovens, kerstverlichting, sokkels voor stopcontacten, radiatoren, verlengsnoeren…) en om na te kijken of ze conform zijn met de laagspanningsrichtlijn. Elf toestellen werden afgekeurd. Hier moet men ook nog een twintigtal klachten van particulieren aan toevoegen en het opstellen van ongeveer 20 PV’s betreffende een direct verbod op grond van een visueel-technische administratieve verificatie.

113

Achttien elektrische apparaten (hogedrukreinigers, elektronische ballasten) werden trouwens opgehaald in het kader van de richtlijn over de electromagnetische comptabiliteit en 6 hiervan werden verboden. Een ophaalcampagne beoogde na te gaan of een reeks anti-ontplofbare lampen conform zijn met de vereisten van de richtlijn over de veiligheid van het materiaal in een zone waar ontploffingsgevaar zou kunnen heersen. De resultaten zouden in 2007 gekend moeten zijn. De deelname van de Algemene Directie Energie van de FOD Economie aan Europese samenwerkingsactiviteiten tussen administraties werd geïntensifieerd, zowel voor elektrische toestellen als voor gastoestellen en ook voor materiaal dat in een zone met ontploffingsgevaar zou kunnen worden gebruikt.

114

Men dient in het bijzonder volgende zaken te vermelden: • deelname aan de eerste Europese campagne over de elektromagnetische eenvormigheid (spaarlampen); • deelname aan de eerste Europese campagne over de veiligheid van de elektrische toestellen waaronder draagbare lampen en verlengsnoeren; • interventies in de collectieve besluitnemingen, die werden genomen met betrekking tot de verschillende toestellen die op de Europese markt verkocht worden, zoals lampen die aantrekkelijk zijn voor kinderen en de zonnebanken, in overleg met de nationale en Europese normaliseringscomités. In het kader van zijn deelname aan de Europese activiteiten was de FOD Economie in 2006 voorzitter van de “Groupement de coopération des administrations européennes pour la compatibilité électromagnétique” en dit in samenwerking met het Belgisch Instituut voor Post en Telecommunicatie (BIPT). Een voorontwerp van koninklijk besluit om richtlijn 2004/108/EG om te zetten met betrekking tot de elektromagnetische comptabiliteit werd uitgewerkt.


De samenwerking met de douaneautoriteiten spitste zich voornamelijk toe op de haven van Antwerpen en de luchthaven van Bierset en dit ten gevolge van de stijgende invoer van producten afkomstig van Turkije en de Oost-Aziatische landen, in een uitgebreide Europese markt. Voor wat betreft gastoestellen: men heeft in 2006 32 toestellen (centrale verwarmingstoestellen, gasfornuizen, hete luchtverwarmers, insert…), die werken op aardgas en/of vloeibaar petroleumgas (butaan en/of propaan) opgehaald om te verifiëren of ze conform zijn met de essentiële veiligheidsvereisten van de richtlijn «gastoestellen». Door deze evaluaties werden 16 toestellen verboden. Drie klachten werden ingediend en behandeld in 2006. Bij controles ter plaatse heeft men 60 PV’s opgesteld, die een direct verbod inhouden over de richtlijn op grond van een technisch administratieve verificatie. Tenslotte is de FOD Economie zich, naast de klassieke controleactiviteiten, blijven associëren met globale controleacties die gelanceerd werden door het parket. Deze operaties spitsen zich meer in het bijzonder toe op plaatsen waar men heeft vastgesteld of waarvan men vermoedt dat er commerciële handelingen gebeuren, die niet conform zijn met de wetgeving.

4. HET ALGEMEEN REGLEMENT OP DE ELEKTRISCHE INSTALLATIES Het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI) omvat alle veiligheidsvoorschriften waaraan de industriële en huishoudelijke elektrische installaties moeten voldoen, alsook de elektriciteitsnetten. Een interministeriële werkgroep, waaraan de FOD Economie meewerkt en waarvan zijn Algemene Directie Energie het secretariaat verzorgt, is belast met de aanpassing van de voorschriften van het reglement, hetzij om de inhoud te verbeteren, hetzij om het elektrische materiaal aan te passen aan de technologische ontwikkelingen.

115

In april 2006 werd een koninklijk besluit gepubliceerd over het aanpassen van elektrische installaties in huizen die te koop staan. De publicatie van dit besluit leverde heel wat praktische toepassingsproblemen op voor notarissen en immobiliënkantoren. Dit besluit is van kracht gegaan op 1 juli 2007 en momenteel werkt men aan een wijzigingsbesluit dat licht werpt op het bereik van dit eerste besluit en ook over de controlemodaliteiten van de elektrische installatie. Bij elektrische huishoudelijke installaties die ouder zijn dan 25 jaar en die werden uitgevoerd na 30 september 1981, moeten periodieke controles worden uitgevoerd. Om het publiek hierover op de hoogte te stellen heeft men een informatiecampagne gelanceerd (een folder, een website en FAQ’s). Het kader waarbinnen deze controles door de aangestelde instanties worden uitgevoerd, werd gedefinieerd door de publicatie van drie besluiten:

116


1) de inhoud van het PV van het controlebezoek, 2) de bepalingen die afwijken van het reglement om rekening te houden met de wijzigingen aan het reglement nadat dit van kracht werd op 1 oktober 1981, 3) de bijkomende verplichtingen voor installaties die in overtreding zijn bij de periodieke controles. Momenteel bespreekt men een vierde koninklijk besluit, wat de aangestelde instanties verplicht om een gegevensbank aan te leggen met informatie over de controles die zij uitvoeren in de sector van de elektrische installatie. In het kader van de procedures voor het indienen van aanvragen om af te wijken van de AREI-voorschriften werden 17 dossiers ingediend en werd er voor 9 dossiers een beslissing genomen. Als gevolg van het van kracht worden van het Koninklijk Besluit van 10 augustus 2005 tot wijziging van artikel 275 van de AREI heeft men de dossiers voor het vernieuwen van de bestaande aangestelde instanties, die moesten worden ingediend voor 1 juli 2006, onderzocht. Men heeft een ministerieel besluit opgesteld dat de aanstelling van deze instanties voorlopig met een jaar verlengd in afwachting van de oprichting van een Commissie voor advies en toezicht. Het nieuwe besluit legt een BELAC-accreditatie (Belgisch Accreditatiesysteem voor de instanties die de conformiteit evalueren) op voor alle instanties. In dit opzicht heeft de Algemene Directie Energie deelgenomen als bevoegde instantie, technisch auditeur, aan een twaalftal accreditatie-audits bij de aangestelde instanties. In het kader van haar toezichtsopdracht met betrekking tot het respecteren van de regels van elektrische installaties heeft de Algemene Directie Energie verschillende klachten behandeld en verschillende dossiers onderzocht over ongelukken die gebeurden bij personeelsleden en die te wijten zijn aan de aanwezigheid van elektrische installaties. Zo behandelde zij ook een aantal dossiers die betrekking hebben op het onderbreken van de elektriciteitbevoorrading.

117

5. DE KWALITEIT VAN DE AARDOLIEPRODUCTEN De kwaliteit van de aardolieproducten draagt bij tot het garanderen van een competitieve en evenwichtige markt. De bestaande normen hebben een verplichtend karakter. Men moet nagaan dat ze worden nageleefd. Dat is de eerste rol van Fonds voor de Analyse van de Aardolieproducten (FAPETRO) dat wordt beheerd door de FOD Economie.

a. Productnormen Voor elk aardolieproduct op de Belgische markt is er een Belgische norm die de kenmerken definieert waaraan het moet voldoen. Product

Belgische Norm

Belgisch Staatsblad

Gasoil-diesel

NBN EN 590 18/04/2001, 6de editie, KB van 18/10/2001, BS van 9/11/2001 april 2001

Loodvrije benzine

NBN EN 228 18/04/2001, 6de editie, Idem april 2001

Huisbrandolie

NBN T52-716 19/10/2000

Huisbrandolie

NBN EN 590 18/04/2001, 6de editie, KB van 03/10/2002, april 2001 23/10/2002

Afvalbrandstoffen

NBN T52-717 19/10/2000

Idem

LPG

EN 589 17/4/2000

KB van 28/10/1996, BS van 5/11/1996

kerosine

NBN T52-707 14/3/1994

KB van19/6/1996, BS van 07/12/1996

Sampling aan de pomp

NBN T52-603 20/4/1995

Biodiesel

EN 14214

118

KB van 07/3/2001, BS van 23/3/2001 BS

van

De laatste aanpassingen aan de normen komen voor in: • Het Koninklijk Besluit van 22 februari 2005 tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 20 maart 2000, ter vervanging van het Koninklijk Besluit van 28 oktober 1996, met betrekking tot de benaming, de kenmerken en het zwavelgehalte van gasoil-diesel voor voertuigen. In toepassing van dit besluit moet de gasoil-diesel beantwoorden aan de vereisten van NBN EN 590 (versie van februari 2004);


• Het Koninklijk Besluit van 22 februari 2005 tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 20 maart 2000, ter vervanging van het Koninklijk Besluit van 26 september 1997 met betrekking tot de benaming, de kenmerken en het zwavelgehalte van gasoil-diesel voor voertuigen. In toepassing van dit besluit moeten de benzines beantwoorden aan de vereisten van NBN EN 228 (versie van februari 2004).

b. FAPETRO FAPETRO werd opgericht bij het Koninklijk Besluit van 8 februari 1995, dat de werkingsmodaliteiten vastlegt van het Fonds voor de Analyse van de Aardolieproducten. De effectieve controle ging van start op 3 januari 1996. De werking van FAPETRO wordt gefinancierd door heffingen op aardolieproducten voor verbruik. Elke erkende onderneming die houder is van een belastingentrepot en elke geregistreerde onderneming (beide hebben een accijnsnummer), alsook de niet geregistreerde ondernemingen die regelmatig aardolieproducten op de markt brengen, moeten de vaste heffing betalen. Men int de heffingen bij de ondernemingen die voorkomen op de lijst met accijnsnummers. Deze lijst wordt opgesteld door de FOD Financiën. Zij wordt constant geactualiseerd. Momenteel worden de heffingen bepaald door het Koninklijk Besluit van 26 mei, ter wijziging van het Koninklijk Besluit van 8 februari 1995: • Benzine voor motorvoertuigen: 0,25 euro/1000 l; • Gasoil-diesel voor wegvoertuigen: 0,25 euro/1000 l; • mazout of huisbrandolie: 0,25 euro/1000 l; • afvalbrandstoffen of zware stookolie: 0 euro/Mt. Op 1 juli 2005, werden de activiteiten van FAPETRO uitgebreid met de controle van de kwaliteit van de gasolie voor verwarming. In eerste instantie gebeurt dit enkel bij de verdeelpunten waar gasolie voor verwarming aan de pomp verkocht wordt.

119

Voor de 252 dossiers die op 15 december 2006 werden geopend, verwacht men zich voor het ganse jaar aan de allerlaagste cijfers sinds de oprichting van FAPETRO, hetzij cijfers die nog lager zijn dan deze van 2004 (286), wat tot dan toe het recordjaar was voor lage cijfers. Voor 2003 (341) en 2005 (345) werden belangrijke cijfers geregistreerd. In 2002 registreerde men het grootste aantal geopende dossiers, d.w.z. meer dan 700.

120

Zelf al is het aantal verwittigingen evenredig aan het aantal geopende dossiers, dan stelt men toch een belangrijke daling vast van het aantal pro justitia’s, namelijk 16 pro justitia’s voor 252 geopende dossiers, terwijl er reeds 30 pro justitia’s waren opgesteld in 2005 voor 345 geopende dossiers. Dit lijkt aan te tonen dat de uitbaters beter reageren door adequate maatregelen te nemen wanneer een PV ter verwittiging wordt opgesteld. In principe stelt men pas een pro justitia op wanneer er aan het PV ter verwitting geen gevolg werd gegeven door het nemen van de vereiste maatregelen. Zoals in 2004 en 2005 werden er voor heel weinig grote merken stations pro-justitia’s opgesteld. Op dezelfde manier heeft de Algemene Directie Controle en Bemiddeling van de FOD Economie geen pompen hoeven te verzegelen. Ook al zijn de verbruikers er niet direct bij betrokken, toch is het flagrant dat het merendeel van de inbreuken zich voordoet bij privé-stations (transportbedrijven) waarvan de kwaliteit middelmatig is. Men schat dat het aantal inbreuken lager is dan 2% van de heffingen voor de openbare stations, maar het aantal inbreuken bij de privéstations bedraagt meer dan 10% .

c. Toekomstige ontwikkelingen De bevoegdheden van FAPETRO zullen nog verder worden uitgebreid. Er werd immers beslist dat FAPETRO in de toekomst zal fungeren als


uniek loket voor alle heffingen en dat het zal instaan voor alle inningen van bijdragen door accijnsplichtige bedrijven in de aardoliesector, dus ook voor het Sociaal Stookoliefonds, APETRA en mogelijk ook voor het Fonds voor de bodemsanering bij particulieren, PREMAZ. Dit houdt in dat FAPETRO zal instaan voor de berekening van de te betalen bedragen aan meer dan 100 bedrijven, het afhandelen van bezwaarschriften, het houden van een boekhouding enz. Deze dienstverlening door FAPETRO dient natuurlijk te gebeuren tegen een billijke vergoeding. Daarnaast kan FAPETRO in de toekomst ook instaan voor de voorfinanciering van het in oprichting zijnde Fonds voor de bodemsanering bij de particuliere gebruiker van gasolie voor verwarming (PREMAZ) en van studies besteld door fondsen/organen opgericht door de minister van Energie en die tot doel hebben de kwaliteit van de aardolieproducten en hun substitutieproducten te controleren en/of de bevoorradingszekerheid en/of de veiligheid van de eindgebruiker van aardolieproducten te verbeteren. Deze financiële tussenkomsten dienen zich evenwel te beperken tot terugvorderbare leningen, waarvan de looptijd tot een korte periode (maximaal één jaar) beperkt dient te zijn. Tenslotte is de regering van mening dat voor de controle van de kwaliteit van de nu reeds gekende en commercialiseerbare biobrandstoffen en voor biobrandstoffen die in de toekomst marktrijp zijn best een beroep kan gedaan worden op de kennis, de procedures, de labo’s en de structuur van FAPETRO. Wat deze controle betreft is FAPETRO echter enkel in staat om na te gaan of de 5%-grens toegevoegde biodiesel niet overschreden wordt.

121

6. TEMPERATUURCOMPENSATIE BIJ HET LADEN EN LOSSEN VAN VLOEIBARE BRANDSTOFFEN Tot in 2001, hoewel de accijnzen en de taksen berekend werden op hoeveelheden bij 15°C gebeurde de facturatie en de levering van vloeibare brandstoffen (motorbrandstoffen) bij omgevingstemperatuur, zowel voor de distributie als bij de eindgebruiker. Met andere woorden bij het berekenen van het opladen of lossen van het product hielden de meetinstrumenten geen rekening met de werkelijke temperatuur van het product.

122

Met het gebruik van kilogram als basiseenheid zou dit helemaal geen problemen hebben gegeven, de temperatuur had immers totaal geen impact op de massa zodat de verkochte hoeveelheden geen wijzigingen ondergingen bij temperatuurschommelingen. Maar het leveren van alle aardolieproducten (met uitzondering van de afvalbrandstoffen) gebeurt in volume, met name in liter. Welnu, volume is wel afhankelijk van temperatuur. Als de ene stijgt, dan is dit ook zo voor de andere en vice versa. Dit fenomeen kan als gevolg hebben dat er bij levering bij omgevingstemperatuur een verschil is tussen de bestelde hoeveelheid en de hoeveelheid die men in werkelijkheid ontvangt en dit zowel bij de distributeur als bij de eindgebruiker. In feite kan het product dat geleverd wordt in een tankwagen of in een privétank samenkrimpen als de temperatuur in de tankwagen of in de tank lager is dan in respectievelijk het depot of de tankwagen. Het omgekeerde kan zich ook voordoen in functie van het seizoen, de plaats van de tank (ondergronds of aan de oppervlakte) en van de temperatuur van het product in de depot of de tank. Bovendien hebben de autoriteiten vastgesteld dat de tankwagens waren uitgerust met zeer kostelijke compensatie-uitrustingen voor het omzetten van het gemeten volume aan een volume bij 15°C. In bepaal-


de marktsegmenten werd over de hoeveelheden brandstoffen slechts onderhandeld op grond van het volume aan 15°C. Gelet op het beperkte en selectieve gebruik van deze toestellen had de markt van de brandstoffen behoefte aan een wettelijk kader hieromtrent. In 2001 reageerde de wetgever op deze situatie door de publicatie van een besluit van 21 november 2001 dat de bijzondere regels vastlegt met betrekking tot het aangeven van de hoeveelheid wanneer sommige brandstoffen of vloeibare brandstoffen in bulk op de markt worden gebracht. Dit besluit voorziet dat men bij de aankoop en de verkoop van vloeibare stookolieproducten rekening houdt met het volume aan 15°C. Depots en tankwagens worden dus uitgerust met compensatiemeetinstrumenten, die het volume in functie van de temperatuur berekenen. Hoewel de autoriteiten menen dat een billijke werking van de markt temperatuurcompensatie vereist op de hele distributieketen, is het Koninklijk Besluit evenwel niet van toepassing op: • leveringen via tankers aan vaste depots en vice versa, omdat pompen met een hoog debiet niet correct kunnen gebruikt worden met temperatuurcompensatoren; • leveringen via tankwagens tegen gewicht (massa); • leveringen vanaf pompstations, want voor dit marktsegment zijn er geen compensatiemeetinstrumenten.

Het Koninklijk Besluit van 2001 voorziet trouwens een progressieve toepassing tot in 2004 en dat is het jaar waarin alle depots en tankwagens moeten uitgerust zijn met de nodige compensatiemeetinstrumenten. In 2005 werd het koninklijk besluit geëvalueerd. De overheid constateerde dat het tijd was om het toepassingsveld uit te breiden tot de benzinepompen.

123

De uitgebreide reglementering voorziet dat, vanaf 2008, nieuwe meetinstallaties bij de benzinepompen moeten worden uitgerust met een temperatuur compensatie-inrichting. De bestaande meetinstallaties moeten ten laatste in 2015 worden aangepast.

7. VULLEN EN DISTRIBUTIE VAN FLESSEN DIE GEVULD ZIJN MET VLOEIBARE PETROLEUMGASSEN

124

Voor 2000 had de federale overheid vastgesteld dat de koper van een met butaan of propaan gevulde fles niet altijd de kwaliteit, noch de hoeveelheid kreeg die hij wilde of waarvoor hij betaalde. Deze situatie was grotendeels te wijten aan de onnauwkeurigheid van de vulinstallaties en de werkomstandigheden. Het is trouwens heel moeilijk voor de verbruiker om na te gaan of hij werkelijk de exacte hoeveelheid gas heeft ontvangen. Bij Koninklijk Besluit van 7 december 1999 met betrekking tot het vullen, de distributie en het etiketteren van flessen vloeibare petroleum, heeft de federale wetgever het wettelijke kader grondig gewijzigd met betrekking tot de gasflessen, een besluit van 1977. Het huidige koninklijk besluit is van toepassing in gans het land en berokkent geen nadeel aan de regionale reglementeringen (milieu) terzake. Het besluit verplicht vul- en distributiecentra om in het bezit te zijn van een vergunning die 4 jaar geldig is. Onder distributeur verstaat men de eigenaar van een park flessen, die hij zelf vult (als aangestelde vatenvuller) of die hij laat vullen door een aangestelde vatenvuller, die zijn flessen tevens ook op de markt brengt. Het koninklijk besluit van 1977 legde alleen de verplichting op aan de vulcentra om in het bezit te zijn van een vergunning, maar die was zelfs onbeperkt geldig.


De reglementering is bovendien veel strikter voor de vulcentra. De eisen van het besluit hebben zowel betrekking op metrologie als op de veiligheid. Voortaan worden flessen gevuld door een vulinstallatie, die in functie van de waterinhoud van de fles een precieze meting uitvoert die op 20 à 50 gram juist is. Deze precisie staat in contrast met de situatie uit het verleden: flessen hadden toen méér dan een kilogram te veel of te weinig. Vervolgens moet de densiteit van elke fles worden gecontroleerd. De distributeur is qua etiketteren onderworpen aan zeer strenge eisen. Het is bijzonder belangrijk voor de gasflessen dat de precieze gegevens hierop worden aangegeven. Op die manier weet de eindgebruiker tenminste over welk soort gas het gaat, hoeveel kilogram gas zich in de fles bevindt, wat het gewicht is van de lege fles (tarra), wanneer ze opnieuw dient te worden gecontroleerd en de naam van de distributeur.

125 Eind 2005 telde België twintig goedgekeurde vulcentra en 34 goedgekeurde distributiebedrijven.

126


VIII. ENERGIE : EEN NOODZAKELIJK GOED VOOR ELKE BURGER: DE FOD ECONOMIE STAAT GARANT VOOR INFORMATIE AAN EN DE BESCHERMING VAN DE VERBRUIKER

1. MULTIMEDIA CONTACTCENTER Het contactcenter van de FOD Economie is een informatiedienst die als doel heeft de burger in te lichten over de bevoegdheden van de FOD Economie: energie, consumentenbescherming, productveiligheid, statistiek, ambulante handel, KBO, Reach, starters. Het contactcenter behandelde in 2006 meer dan 32.000 oproepen, waarvan één derde betrekking had op het thema energie. Dit omvat vier totaal verschillende deelgebieden.

A. De vrije markt van gas en elektriciteit De geliberaliseerde markt is een complex gegeven voor de burger, dat leidt tot talrijke problemen. De meeste van de moeilijkheden die het contactcenter bereiken, zijn niet van technische aard maar vallen onder de reglementering op bescherming van de consument. Hieronder zijn een vijftal voorbeelden van vaak voorkomende problemen voorgesteld die zich duidelijk stellen op de vrije markt: • Vragen over de facturatie: facturen zijn fout, of volgen elkaar te snel op; voorschotfacturen krijgen, bedragen die van maand tot maand veranderen. Ook jaarlijkse afrekeningfacturen zijn vaak niet correct, en zijn dat na aanpassing door de leverancier nog steeds niet; • Vele consumenten klagen over agressieve verkoopstechnieken: ze blijken een contract af te sluiten i.p.v. informatie op te vragen; sociaal zwakkeren worden gericht aangesproken; minderjarigen laat men een contract tekenen voor de woning van hun ouders; verkopers doen beloftes die de leveranciers niet nakomen;

127

• Dikwijls zijn er onduidelijkheden over de looptijd van een contract, waardoor de consument de opzegtermijn niet kan bepalen; • Een veel gehoorde klacht is dat de leveranciers, zowel telefonisch als schriftelijk, nauwelijks contacteerbaar zijn. Telefonische contacten worden niet opgevolgd, en op brieven komt geen antwoord; • Krijgt de klant dan toch contact met zijn leverancier, dan houdt die zich vaak niet aan de gemaakte afspraken, zelfs als die schriftelijk bevestigd worden.

Verdeling van de vragen naar informatie over gas en elektriciteit in 2006

128

Onderwerpen

Percentage

Facturatie

23%

Klachten

17%

Vragen over leveranciers

17%

Contracten

16%

Info over de liberalisering

8%

Prijzen en tarieven

5%

Andere

14%

B. Huisbrandolie Wegens de hoge prijzen van petroleumproducten in de loop van 20052006, nam de regering maatregelen om de factuur voor verwarming met huisbrandolie draagbaarder te maken: de consumenten werd de mogelijkheid geboden hun rekening gespreid betalen. Het contactcenter informeert de consument over de praktische modaliteiten, de lijst van brandstofhandelaars die een gespreide betaling aanvaarden, evenals het bedrag van de maandelijkse betalingen.


Logischerwijze lag het aantal vragen over dit onderwerp hoog in het begin van het jaar, de periode waarin de regeling in zijn nieuwe vorm van kracht werd, en zeer laag in de zomermaanden.

C. Belastingvermindering voor energiebesparende maatregelen De FOD Economie is hierbij betrokken binnen het kader van zijn bevoegdheid energiebeleid, waarbij het gebruikte instrument (belastingvermindering) natuurlijk onder de bevoegdheid van de FOD Financiën valt. We merken ook op dat de gewesten een bevoegdheid hebben op het vlak van energiebesparingen. De behandelde vragen gaan veelal over de reikwijdte van de maatregelen: wat valt onder de maatregel en wat niet? Mag ik de hoogst gelegen kamers isoleren in plaats van de zolder? Geldt de belastingvermindering ook voor het type verwarmingsketel dat ik heb laten plaatsen? Mag ik zelf de werken uitvoeren? Het onderwerp werd opgenomen in het contactcenter naar aanleiding van de aanwezigheid van de FOD Economie op Batibouw. Dit verklaart dadelijk de piek in de maand maart. De piek in oktober wijten we aan de nood aan informatie van veel burgers die nog “snel” een investering willen doen die ze fiscaal in mindering kunnen brengen, of die vragen hebben over de verlenging van de maatregel.

D. Elektrische installaties in woningen Sinds 1 oktober 2006 moet elke elektrische installatie in een woning nagekeken worden door een gecertificeerd organisme, als de installatie dateert van na 1 oktober 1981 en 25 jaar oud is. De meeste vragen betreffen één specifiek aspect van de verplichting, namelijk de controle bij verandering van eigenaar. Overzicht van de vragen om info ter attentie van het Multimedia contactcenter in 2006.

129

2. COMMERCIËLE PRAKTIJKEN: CODES VAN GOED GEDRAG VAN DE LEVERANCIERS Telefonische oproepen Liberalisering

Mazout

749

106

Februari

792

125

Maart

935

37

60

April

732

16

Mei

746

Juni Juli

Januari

130

Belastingverminderingen

Mail Electrische installaties

Totaal per maand

129

984

149

1066

164

1196

31

108

887

11

21

111

889

697

9

27

95

828

804

18

26

54

902

Augustus

747

20

18

53

838

September

1057

24

21

70

1172

Oktober

901

43

42

58

1044

November December

973 846

51 7

42 30

136 146

75 55

1277 1084

Totaal per onderwerp

9979

467

318

282

1121

12167

Sinds 1 juli 2003 is de gas- en elektriciteitsmarkt dus vrij voor de Vlaamse regio en sinds 1 januari 2007 voor de Waalse regio en Brussel. Zo heeft men dus maatregelen genomen om de verbruikers te beschermen. Alzo hebben de leveranciers van elektriciteit en gas onder voogdij van de minister van Consumentenzaken met de samenwerking van de Algemene Directie Regulering en Organisatie van de Markt van de FOD Economie een akkoord onderhandeld om een aantal principes en regels vast te leggen, die verder gaan dan de bescherming die wordt geboden door de wet van 14 juli 1991 over de commerciële praktijken en de informatie en de bescherming van de verbruiker.


Dit akkoord regelt een reeks vragen zoals de transparantie van de prijzen, de algemene voorwaarden, de procedure in geval men verandert van operator, de facturatie, de behandeling van klachten en gaat vergezeld van een gedragscode die de regels vastlegt die men moet respecteren bij de verkoop buiten de onderneming en de afstandsverkoop, in het bijzonder op het gebied van informatie die men aan de verbruiker verstrekt. Dit akkoord werd begin 2006 geëvalueerd. Deze evaluatie heeft aanleiding gegeven tot een aantal belangrijke aanpassingen en het versterken van de bescherming van de verbruiker. Op 1 september 2006 werden het aangepaste akkoord en de nieuwe gedragscode integraal van kracht. De FOD Economie en zijn Algemene Directie Controle en Bemiddeling zien toe op een correcte toepassing van de bepalingen van dit akkoord en van de code die men moet aanzien als eerlijk gebruik inzake commerciële aangelegenheden.

3. KLACHTEN Sinds 2004, en in afwachting van een onafhankelijke federale bemiddelingsdienst en op grond van een akkoord dat werd afgesloten tussen de leveranciers en de minister van Consumentenzaken, is de FOD Economie en meer in het bijzonder de Algemene Directie Controle en Bemiddeling de meest gevraagde instantie geworden die het best geplaatst is om klachten van verbruikers te behandelen met betrekking tot de energiemarkt. Zo waren er 1535 klachten in 2005 en registreerde de FOD Economie 2801 klachten eind november 2006. Overigens komen meer dan 25% van de klachten van Franstalige klanten, terwijl de liberalisering van de markt in het zuiden nog niet is doorgevoerd. Om het hoofd te bieden aan deze massale en constante toestroom van klachten met betrekking tot deze sector, heeft men meerdere opeenvolgende reorganisaties doorgevoerd om zo veel mogelijk klachten efficiënt te behandelen.

131

Naast de directe steun van het Multimedia Contactcenter van de FOD Economie om de verbruikers beter te informeren (zie punt VIII.1), zijn er nieuwe maatregelen zoals het decentraliseren van de behandeling van klachten in de regionale directies, het installeren van een gespecialiseerde cel, de evaluatie van het eerste sectorale akkoord en vooral het afsluiten van een geactualiseerd en bijzonder bindend akkoord dat van kracht werd op 1 juli 2006. Overigens is deze zelfde Algemene Directie Controle en Bemiddeling permanent in contact gebleven met de vertegenwoordigers van de leveranciers om een oplossing te vinden voor de problemen die het vaakst worden aangehaald in de klachten. Met de hieronder beschreven problemen krijgt men het vaakst te maken.

132 A. Facturatie a. Transparantie van de facturen Heel wat facturen werden ingediend omwille van kennelijke vergissingen, onbegrijpelijke gegevens die niet overeenkomen met het werkelijke verbruik. De splitsing producent, netbeheerder en leverancier vereenvoudigt de rectificaties niet. De klachten zijn momenteel veel talrijker en vaak ook complexer. b. Late facturatie De aanpassing van het informaticasysteem van de historische leverancier en de gemengde communales in Vlaanderen heeft er toe geleid dat heel wat consumenten gingen klagen dat de jaarlijkse facturatie te laat gebeurde. In 2007 kan men zich hieromtrent reeds verwachten aan heel wat klachten van Waalse en Brusselse verbruikers want de intercommunales gaan hun rekeningen afsluiten op 31 december 2006. In feite is het weinig waarschijnlijk dat iedereen zijn afrekening op hetzelfde moment zal ontvangen.


c. Dubbele facturatie Problemen met dubbele facturatie komen relatief gezien niet zo veel voor maar kunnen vrij gemakkelijk worden geregeld als men weet voor welke periode er dubbel werd gefactureerd. De leverancier, die ten onrechte een factuur heeft geïnd zal de klant uiteindelijk terugbetalen. De consumenten vinden vaak dat men hiervoor te lang moet wachten en weigeren om maandenlang te betalen aan twee leveranciers voor éénzelfde verbruik. d. Verbrekingsvergoedingen De voormalige operatoren eisten verbrekingsvergoedingen van hun klanten wanneer het contract niet ten einde was. Om te bewijzen dat er een contract bestaat dat de verbruiker bindt voor een bepaalde periode, kon de voornoemde operator dit bewijs niet voorleggen. Het overgrote deel van de vermeende contracten werd immers telefonisch afgesloten. Een gewone briefwisseling dat dit zogenaamde akkoord zou moeten bebestigen, wordt toegestuurd aan de klant. Voor diegenen die een klacht indienden en voor de administratie is dit geen afdoend bewijs . De leverancier is echter wel van mening dat zijn brief het akkoord bevestigt wanneer de verbruiker er geen gevolg aan geeft. De Algemene Directie Controle en Bemiddeling heeft verschillende maatregelen genomen: • een proces verbaal werd overgemaakt aan het parket; • een evaluatierapport van het eerste sectorale akkoord werd gerealiseerd; • een tweede sectoraal akkoord heeft de nieuwe leverancier aansprakelijk gesteld voor een vroegtijdige verandering van het contract, via met name een pre-switch systeem en een beperking van de verbrekingsvergoedingen tot maximum 75 euro.

133

B. Afstandsverkoop a. Verkoop per telefoon Talrijke klanten klaagden dat zij zich gebonden voelden hoewel zij hier hun goedkeuring niet voor hadden gegeven. Tengevolge van de vele klachten kwam er kritiek op de telefonische colportage techniek. In feite kon een telefonische bevestiging geen bewijs opleveren. Maar dat verhinderde hen niet om bij niet betaling, de klanten te bedreigen hoewel de verbruiker geen enkel contractueel akkoord had gegeven. Daarom voorziet het nieuwe akkoord een verplichting om een (vermeend) telefoongesprek te bevestigen door het terugsturen van hetzij een contract, hetzij een antwoordkaart. Het gaat hier om een noodzakelijke afwijking van de wettelijke bepalingen.

134 Het aantal klachten met betrekking tot dit fenomeen is sterk afgenomen maar blijft nochtans reëel zolang dat de leverancier die huisaan-huis verkoopt bij de verbruiker geen rekening houdt met diens telefonisch weigeren en toch nog een contractvoorstel opstuurt. De leverancier die zich achter de door het akkoord vereiste formaliteit verschuilt, overtreedt de wet als de verbruiker duidelijk zijn weigering had aangegeven. b. Internetverkopen De klachten hieromtrent zijn veeleer uitzonderlijk hoewel het een middel is dat vaak wordt gebruikt. De indieners van klachten die een contract via internet hadden afgesloten staan er niet altijd bij stil dat men zijn/haar akkoord kan geven door gewoonweg «te klikken». Het argument van de afwezigheid van een handtekening is tevergeefs. Een bijkomende geschreven bevestiging vragen kan de effecten van deze nieuwe moderne technieken uit de weg ruimen.


C. Verkopen buiten de onderneming Dit zijn alle verkopen dit niet plaats vinden in een kantoor, op de zetel of in een magazijn van de leverancier of van zijn agent of herverkoper of die niet op afstand gebeuren. Een nieuwe regel is van toepassing: een bedenktijd van 14 dagen. Verkopen die worden afgesloten buiten de onderneming moeten het voorwerp uitmaken van een geschreven en ondertekend contract. De nieuwe sectorale overeenkomst voorziet een bedenktijd van 14 dagen. De leverancier moet een kopie van het contract sturen naar het adres van de verbruiker, die vanaf de ontvangst van deze kopie, 14 dagen de tijd heeft om eventueel af te zien van het contract. a. Huis-aan-huis verkoop

135 Extreme gevallen hebben aangetoond dat verkopers zich laten doorgaan voor agenten die deel uitmaken van een andere onderneming, die bijna met geweld de woning van de verbruiker willen betreden, die zich richten tot ongeletterde personen, kansarmen en die zich schuldig maken aan valsheid in geschrifte. In 2006 heeft men pv’s opgesteld hetzij om de parketten op de hoogte te stellen van de praktijken, hetzij om te laten vaststellen dat de wettelijke bedenktijd niet wordt gerespecteerd door de leverancier. b. Verkoop in warenhuisketens Het nieuwe akkoord dat van kracht werd op 1 juli 2006 heeft dit soort van verkoop gelijkgesteld met de huis-aan-huis verkoop. Het gaat hier om een noodzakelijke maatregel want enerzijds stelt de wet dit soort van verkopen niet gelijk met de huis-aan-huis verkoop en anderzijds zijn er heel wat klachten over dit soort van verkopen.

De klagers beweren dat de klantenbezoeker hen een document zonder verplichting had laten tekenen (voor informatie, statistische gegevens, …) en dat zij daardoor klant van deze leverancier werden. De effecten van het akkoord hebben zich nog niet laten voelen want de contracten die ondertekend werden voor 1 juli 2006 worden vaak met enkele maanden vertraging geactiveerd. Het is niet uitzonderlijk dat men ziet dat een verbruiker wordt geïnformeerd dat een levering op 1 januari zal beginnen terwijl hij het akkoord in maart 2006 had ondertekend.

D. Verplichtingen in verband met dit akkoord a. Prijsaanduiding

136

Sommigen beklagen zich dat hun factuur niet beantwoordt aan de verwachtingen die zij hadden door van leverancier te veranderen. Het is moeilijk om de grond van deze klachten te bepalen want de gebruikte prijzen zijn afhankelijk van externe factoren en het is heel moeilijk om een vergelijk te maken tussen de leveranciers. Het nieuwe sectorale akkoord geeft de principes aan waardoor men een betere transparantie kan verzekeren b. Switch Bij de switch zijn er twee soorten klachten: het gaat zeer traag en de switch mag alleen gebeuren omdat de verbruiker het zo wil.


Het tweede akkoord legt de nadruk op de verantwoordelijkheid van de nieuwe leveranciers. De leveranciers hebben daarom “Preswitch” procedures ingesteld om zo fouten te vermijden. c. Verhuis Het contract volgt de persoon en is niet gebonden aan het punt van levering. Er deden zich verschillende problemen voor, voornamelijk in Vlaanderen toen een bewoner niet had voorzien om zijn leveranciers te informeren over zijn vertrek en hij dacht dat de nieuwe bewoner zijn contract zou houden. De nieuwe gebruiker heeft dus twee leveranciers. d. Domiciliëring

137 Het merendeel van de nieuwe leveranciers biedt voordelen bij domiciliëring. Al is het verboden om prijsverhogingen te vragen aan verbruikers die geen domiciliëring willen, toch is het toegestaan om kortingen te geven in geval van domiciliëring. e. Klachtenbehandeling Bij klachten richt het grote deel van de indieners van klachten eerst een schrijven aan hun leveranciers, maar deze beschikken niet altijd over een klachtendienst. Het nieuwe sectorale akkoord voorziet dat de leveranciers gehouden zijn om binnen een bepaalde termijn, afhankelijk van het soort klacht, te antwoorden.

4. MAATREGELEN TENGEVOLGE VAN DE PRIJSEXPLOSIE VAN DE BRANDSTOFFEN IN 2005 EN 2006 Tengevolge van de sterke stijging van de energieprijzen in de herfst van 2005, zou het aankopen van stookolie wel eens financiële problemen kunnen opleveren voor heel wat families. Daarom heeft de regering in september 2005 maatregelen goedgekeurd die families die verwarmen met stookolie de mogelijkheid te geven om hun energiefactuur minder zwaar te maken.

A. Korting op de stookoliefactuur

138

De korting van 17,35% op de stookoliefactuur is de belangrijkste maatregel. Zij die stookolie bestelden tussen 1 juni 2005 en 1 januari 2006 kregen van de overheid een korting van 17,35% op het totaal gefactureerde bedrag. Deze maatregel liep ten einde op 31 december 2005. In 2006 werd geen gelijkaardige maatregel genomen.

B. Gespreide aflossing van het factuurbedrag De tweede maatregel die de overheid nam was de creatie van een wettelijk kader voor de aankoop van stookolie op afbetaling. De gespreide aflossing van de stookoliefactuur is geen nieuw concept: de petroleumsector biedt sinds vele jaren deze mogelijkheid aan zijn klanten. Nochtans had hij nooit het intermediaire kredietstatuut aangevraagd, noch het statuut van lener en stelde hij voorwaarden die de overheid aanzag als onvoldoende gunstig voor de eindgebruiker. Via de Wet van 27 december 2005 houdende diverse bepalingen en het Koninklijk Besluit van 20 januari 2006 houdende de minimumvoorwaarden van contracten voor de levering van huisbrandolie met spreiding van betaling aangeboden door geregistreerde handelaren werd de wettelijke basis gelegd voor dergelijke contracten inzake gespreide betalingen.


139

Na inschrijving bij de FOD Economie komen de handelaren van gasolie voor verwarming op een publieke lijst terecht. Deze lijst is raadpleegbaar op de website van de FOD Economie en is opvraagbaar per provincie waarin de handelaar actief is. Op die manier kan de verbruiker van gasolie voor verwarming weten welke handelaren in zijn eigen streek dergelijke contracten aanbieden. Het koninklijk besluit beschrijft de minimale voorwaarden waaraan deze contracten moeten voldoen. Zo wordt bepaald hoeveel het voorschot mag bedragen, hoe het maandelijks te betalen bedrag berekend wordt, hoe het contract kan opgezegd worden e.d.. Dankzij deze voorwaarden wordt de positie van de klant sterk verbeterd.

140

Dit wettelijke kader kende, in 2006, een moeilijke start. Aanvankelijk vond men geen handelaren die bereid waren om zich op de lijst te laten registreren. Met een kleine bijsturing van het koninklijk besluit in oktober 2006 is de wetgever er toch in geslaagd de verwarmingssector te overtuigen. Eind 2006 hadden zich reeds een 50-tal handelaren geregistreerd. In elke provincie vindt men minstens een tiental handelaren die contracten met spreiding van betaling aanbieden.

5. SOCIALE TARIEVEN VOOR GAS EN ELEKTRICITEIT Om te kunnen genieten van de maximumprijzen voor de levering van gas en elektriciteit, die van toepassing zijn op de residentiële beschermde klanten met een bescheiden inkomen of die zich in een precaire situatie bevinden (de «sociale tarieven») moet een klant momenteel aan zijn leveranciers een attest afleveren dat hij/zij de voorwaarden vervult om in aanmerking te komen voor deze tarieven (leefloon, gewaarborgd inkomen als bejaarden, tegemoetkoming aan gehandicapten…). Door dit systeem van toekenning aan wie erom vraagt blijkt dat een deel van de klanten die in aanmerking zouden kunnen komen om te kunnen genieten van een sociaal tarief, dit zelfs helemaal niet krijgen.


Om dit probleem uit de wereld te helpen en om de administratieve overlast te beperken die wordt veroorzaakt door het huidige systeem, zowel voor klant als leverancier, heeft de federale regering in 2006 beslist om de procedure voor het aanvragen van een sociaal tarief te vereenvoudigen en te automatiseren. Men heeft daartoe voorzien om de FOD Economie op te dragen om, in samenwerking met FEDICT (FOD Informatie- en Communicatietechnologie), ervoor te zorgen dat een informaticasysteem opgezet en beheerd wordt waardoor het mogelijk wordt om diegenen te identificeren die in aanmerking komen voor sociale tarieven. In het kort samengevat moet het informaticasysteem dat men ontwikkelt voor de automatische toekenning van sociale tarieven over volgende functies beschikken: • fase 1: in een keer bij de leveranciers de naam, voornaam, adres en EAN code (European Article Numbering14 (14) inzamelen van diegenen die genieten van sociale gas en elektriciteitstarieven; • fase 2: de abonnees identificeren die recht hebben op sociale tarieven door middel van hun Rijksregisternummer of het identificatienummer van de sociale zekerheid. Men richt zich hiervoor tot de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid (KSZ) of in voorkomend geval tot de sociale zekerheidsinstellingen voor die categorieën van begunstigden die niet geregistreerd zijn bij de KZS; • fase 3: regelmatig een lijst aanleggen van begunstigden van sociale tarieven door middel van informatie die wordt overgemaakt door de leveranciers bij het afsluiten van een nieuw contract; • fase 4 : elk der leveranciers de naam en EAN code geven van de abonnees in hun klantenkring die kunnen genieten van de sociale tarieven.

14

Elke aansluiting op het elektriciteits- of gasnet beschikt over een uniek identificatienummer, dat men de EAN code noemt. Deze codes zijn van toepassing in heel Europa.

141

6. SOCIAAL STOOKOLIEFONDS In 2002 lanceerde de Algemene Directie Energie van de FOD Economie een project voor een sociaal fonds voor de stookoliesector. Dit project dat verder wordt uitgewerkt op verzoek van de minister van Economie vertrekt van het idee dat elke burger, rijk of arm recht heeft op verwarming. De elektriciteit- en gassector heeft een tiental jaren geleden een structureel beleid uitgewerkt voor sociale maatregelen voor de minst begunstigden. Met uitzondering van precieze acties van de «energie cheques», een soort maatregel die nog niet bestond voor de verbruikers van stookolie.

142

In september 2004, ten gevolge van de sterke stijging van de aardolieprijzen en onder impuls van de ministers van Energie en Sociale Integratie werd het stookoliefonds gecreëerd. De werking van het fonds steunt op het principe dat, wanneer de prijzen van de brandstoffen die bestemd zijn voor verwarming (stookolie, kerosine, en propaan in bulk) een bepaalde drempel overschrijden, minder begunstigde categorieën van personen recht hebben op een verwarmingssubsidie van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW). Het systeem wordt gefinancierd door een bijdrage op de brandstoffen die bestemd zijn voor de verwarming. Een VZW die de vertegenwoordigers van federaties van de sector verenigt, beheert de middelen van het fonds en regelt de transfers tussen het fonds en het OCMW en staat in voor de promotie van het fonds.


IX. ECONOMISCHE GEVOLGEN VAN DE ENERGIEMARKT: DE FOD ECONOMIE ANTICIPEERT EN ANALYSEERT Omdat energie een heel centrale plaats bekleedt in de economische structuren mobiliseert de FOD Economie al zijn expertise om markante ontwikkelingen te identificeren en erop te anticiperen. De cijfers die hierna worden gegeven steunen op een gecoördineerde analyse door zijn Algemene Directies Energie en Economisch Potentieel op grond van de input/output tabel van het Federaal Planbureau en van de statistische gegevens van de Algemene Directie Statistiek en Economische informatie.

1. KENNIS VAN DE ENERGIESECTOR De FOD Economie maakt en publiceert jaarlijks de energiebalansen voor alle energiesectoren. Deze balansen worden gepresenteerd in de vorm van een kwantitatief overzicht, uitgedrukt in gemeenschappelijke conventionele eenheden van de beschikbare hoeveelheden (productie, invoer, ruim) van de verschillende energiebronnen en hun gebruik (omzetting, verbruik) Zij omvatten alle stromingen, met inbegrip van de voorraadwijzigingen voor een bepaalde periode (maand, trimester, jaar). Het verbruik van verschillende energievormen behelst zowel het energiegebruik (verbruikte hoeveelheden voor energiedoeleinden voor de industrie, transport en huishoudelijk gebruik) als het niet-energetisch verbruik (hoeveelheden verbruikte energieproducten als grondstoffen). De energiebalansen bestaan uit een globale balans (totaliteit van de geproduceerde energiehoeveelheden die worden geïmporteerd, geëxporteerd, getransformeerd en verbruikt gedurende een bepaalde periode) en de sectorale balansen per energievorm (inzamelen van de geproduceerde energiehoeveelheden die worden geïmporteerd, geëxporteerd, getransformeerd en verbruikt in België tijdens een bepaalde

143

periode en die worden uitgedrukt in een specifieke eenheid). De Algemene Directie Energie publiceert de sectorale balansen voor gas (aardgas, gasderivaten), aardolie, steenkool en elektriciteit, alsook een globale balans voor heel het land. Deze balansen worden simultaan op de internetsite van het departement geplaatst en in een jaarlijkse brochure uitgegeven.

144

Enerzijds zijn deze energiebalansen van essentieel belang voor de definitie en het tot stand brengen van het hele energiebeleid en laten ze toe de ontwikkelingen van de energiemarkten te volgen, rekening houdende met de nationale en internationale economische context. Dankzij het inzamelen van de nodige gegevens voor het uitwerken van deze balans kan ons land de internationale verbintenissen respecteren (International Energie Agentschap, Europese Unie, Verenigde Naties) op statistisch vlak, door de transmissie binnen de vereiste termijn van de samengestelde groepen van deze balans. Anderzijds spelen deze balansen een fundamentele rol in de analyse van de veiligheidswerking voor de bevoorrading van het land, met name in het kader van de liberalisering van de gas- en de elektriciteitssector. Zij zijn bovendien een essentieel instrument voor het berekenen van de CO2 uitstoot en de indicatoren van de energie-efficiëntie (duurzame ontwikkeling). Deze balansen zijn volstrekt noodzakelijk voor de energieprognoses (voorzieningen). De inzameling van energiegegevens die van toepassing zijn op elke energievector wordt georganiseerd door het Koninklijk Besluit van 11 maart 2003, in toepassing van de wet van 16 juli 2001. Een ministerieel besluit van 14 juni 2005 definieert de nieuwe vragenlijsten die men moet gebruiken voor de elektriciteit- en gasgegevens. Men moet gelijkaardige besluiten nemen voor de vaste brandstoffen en de hernieuwbare energieën.


2. ECONOMISCHE ANALYSES A. Het belang van de bevoorrading voor de sectoren en de economie De onderstaande tabel geeft een gedetailleerd beeld van het energiedeel in de verschillende sectoren: aandeel van de energie in de productie

deel van de kosten van het werk in de productie

deel van de energie in het intermediair gebruik

Extractiebedrijven Landbouw en voedingsnijverheid Textiel, kleding en schoenen Houtbewerking en productie van producten in hout, kurk, vlecht- en mandenwerk

11,41 1,62 3,18 2,54

18,57 11,31 15,74 15,58

20,87 2,03 4,25 3,48

Papier- en kartonindustrie; uitgeverij en drukkerij Kooksvorming, raffineren van petroleum en kernindustrieën

2,94

18,86

4,36

74,26

2,17

79,86

9,02

13,61

12,37

Afdelingen Subafdelingen NACE

C DA DB + DC DD DE DF DG

Sectoren

Chemische industrie

DH

Rubber- en plastiekindustrie

2,07

19,36

2,98

DI

Andere niet metaalhoudende mineralen

5,69

21,33

8,70

DJ

Metallurgie (met inbegrip van de ijzer- en staalindustrie) Fabriceren van machines en uitrusting

4,05

17,29

5,44

1,27

21,06

1,88

DK DL

1,15

20,32

1,65

DM

Fabriceren van elektrische en elektronische toestellen Fabriceren van transportmateriaal

0,39

13,34

0,47

DN

Andere industriële bedrijven

1,31

15,8

1,74

D

Industrie

8,29

14,91

11,00

E

Productie en distributie van elektriciteit, gas en water Industrie en energie

17,56

19,53

41,49

2

8,82

15,18

11,99

* 14A1 15D1 24A1 26A1

Subsectoren (selectie) Andere extractiebedrijven Vetstoffenindustie Industrie van chemische basisproducten Productie van glas en van artikelen in glas

11,76 1,35 15,65 6,91

18,49 2,64 10,51 22,63

21,69 1,42 18,26 10,46

26B1 26C1

Productie van keramische producten Productie van cement, kalk en plaaster

14,29 10,95

30,78 18,93

25,87 20,70

40A1

Productie en distributie van elektriciteit, gas en warm water

18,75

17,22

42,57

41A1

Waterwinning, -zuivering en - distributie

3,74

46,58

16,82

*

Sectoren van de matrix I/O, 60 sectoren.

Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen.

145

Zoals deze tabel aangeeft schommelde de incidentie van de energiekosten in 2000 tussen 0,39% voor het produceren van transportmateriaal en 74,26% voor de kooksvorming; het raffineren van petroleum en de nucleaire industrieën, voor het energiegedeelte in de productiekost tussen de 0,47% en de 79,86% voor respectievelijk dezelfde sectoren met betrekking tot het deel van het gebruik. Men merkt eveneens op dat voor de kooksvorming, het raffineren van petroleum en de nucleaire industrieën, de basischemie, en de productie en distributie van elektriciteit, gas en warm water, het deel van de energie in de productiekosten al groter was dan de personeelskost. Het is eveneens interessant om op te merken dat energie een belangrijke rol speelt in de productie- en distributiesector van elektriciteit, gas, water en die van kooksvorming, het raffineren van petroleum en de nucleaire industrieën.

146

Afdelingen Subafdelingen NACE

Sector/Subsector

aandeel van de energie in de productie

deel van de kosten van het werk in de productie

deel van de energie in het intermediaire gebruik

01A1 02A1

Landbouw, jacht en aanverwante diensten Bosbouw, bosexploitatie en aanverwante diensten

4,70 2,93

4,78 9,20

8,33 19,99

05A1 60A1 60B1

Visserij, visteelt en aquacultuur Spoorwegvervoer Regelmatig vervoer van reizigers, exploitatie van taxi’s, ander wegvervoer van personen

20,04 2,72 6,69

22,84 78,49 48,35

34,09 15,33 18,14

60C1

Wegtransporten van goederen en verhuizingen, transporten via leidingen Maritiem- en kusttransport Binnenscheepvaart Luchtvaart Huur van machines en uitrusting en andere persoonlijke en huishoudelijke goederen R&D, non-profit

9,51

23,18

19,08

3,82 16,67 18,59 6,96

3,53 18,47 14,09 7,64

4,00 29,75 19,25 14,97

7,76

53,66

25,14

61A1 61B1 62A1 71B1 73A5



De tabel toont voornamelijk enkele sectoren waar de energiekost een belangrijke rol speelt: de sector van de visvangst (34,09%), de binnenscheepvaart (29,75%), R&D non-profit (25,14%), bosbouw (19,99%) luchtvaart (19,25%) enz…. Het verschil tussen maritiem- en kusttransport enerzijds en de andere transportwijzen anderzijds is heel markant. In het geval van maritiem transport, binnenscheepvaart en luchtvaart merkt men bovendien op dat in 2000 het aandeel van de energiekosten in de productiekosten al veel hoger lag dan het deel van de personeelskosten. Voor de landbouw waren beide kosten ongeveer even hoog.

B. Verloop van de energieprijzen Het verloop van de energieprijzen heeft een min of meer beduidende weerslag in functie van zijn rol als intermediaire input. Bovendien evolueren de verschillende prijzen van de energiebronnen niet op dezelfde manier. Zo is het prijsverloop voor enerzijds aardolieproducten en steenkool en anderzijds voor elektriciteit en gas voor de periode 2000 tot 2005 (2006) ronduit verschillend. De prijs van steenkool steeg met 105% tussen 2000 en 2004 terwijl de prijzen van de ruwe aardolie de index van 189 haalde in 2005 en 226,7 in 2006. Men moet daarnaast ook opmerken dat de andere grondstoffen (non-energie) eveneens beduidend stegen (+77,7% tussen 2000 en 2006). De elektriciteitsprijzen voor de industrie schommelen vrij aanzienlijk en dit in functie van het jaarlijkse verbruik. Tussen 2000 en 2004 namen de prijzen toe voor het grote verbruik maar zijn ze gedaald voor het eerder lage verbruik (in feite tussen 2000 en 2001). De prijsverschillen schommelden tussen +14% en -11% (bron: Eurostat). Volgens de CREG zijn de gemiddelde prijzen voor 2005 blijven dalen in vergelijking met 2004. Hierbij moet men echter rekening houden met de stijging van de ruwe aardolieprijs en dit voornamelijk tijdens het tweede semester van 2005 en de aanpassing van de afgeleide prijzen daaraan met een min of meer aanzienlijke vertraging. Zo lagen eind 2005 de elektriciteitsprij-

147

zen 25% hoger dan hun peil eind 2004 voor elektriciteit voor industrieel gebruik voor een verbruik van 2000 MWh (bron: Eurostat). Tussen juli 2005 en juli 2006 (laatst beschikbare gegevens van Eurostat) bereikte de stijging 5,4% tegen gemiddeld 15,1% in de EU-25. Tussen januari 2000 en juli 2006 is de gemiddelde elektriciteitsprijs voor industrieel gebruik in de EU toegenomen met ongeveer 40%. Voor aardgas was de prijsstijging vrij beperkt tussen 2000 en 2004 met +13% voor de kleine volumes en +18% voor de veel grotere volumes (bron: Eurostat). Volgens de CREG lag het gemiddelde van de industriele prijzen in 2005 5% lager dan in 2004. Zoals voor de elektriciteit worden de gasprijzen met een zekere vertraging beïnvloed door de prijzen voor ruwe aardolie. Op één januari 2006 lag de gemiddelde gasprijs in België 21% hoger dan begin 2004 (bron: Eurostat). Tussen juli 2005 en juli 2006 bleef de prijsstijging aanhouden en steeg ze tot 29% in België en in Europa tot 25% voor industrieel gebruik. De gemiddelde prijs voor aardgas voor industrieel gebruik is in België 19% lager dan het Europese gemiddelde terwijl deze voor elektriciteit 17% hoger is.

148

15

Cijfers op het eind van de maand; bron: FOD Economie.

De stijging van de aardolieprijzen die eind 2003 begon, was spectaculair in de zomer van 2005. Op basis van de index met 2000 als referentiejaar stond de ruwe aardolieprijs op index 105,3 eind 2003. De index bereikte 164,4 eind oktober 2004 na een flauwte eind december 2004 (137,7) en steeg tot 180 vanaf maart 2005 en tot 218,2 eind augustus 2005. Na een nieuwe flauwte tegen november (194) overschreed hij de 218 vanaf april 2006 om een nieuwe hoogte van 255,415 te bereiken in juli 2006. De stijging van de aardolieprijzen was zeer snel en had heel wat impact. Het is evident dat al de verschillende economische spelers niet op dezelfde manier kunnen reageren al naargelang een stijging relatief bruusk is of eerder progressief verloopt. Zo is in het bijzonder de manier waarop bepaalde elementen van de prijs of de aanpassing van de vraag aan de prijs reageren, grotendeels afhankelijk van snelheid


van deze groei. Tenslotte mag men het bestaan van psychologische drempels en het anticiperen van een toekomstige evolutie niet veronachtzamen. Momenteel mag men na twee jaren van prijsstijgingen er zeker van zijn dat de prijsstijgingen van de aardolie een duurzaam karakter hebben en kan men dus ook beter nieuwe investeringen voorzien dan dat dit het geval was in de zomer van 2005. De manier waarop de verbruikers zich aanpassen aan de stijging van de prijzen verandert eveneens met de tijd. Zo maakt de stijging van de benzine- en stookolieprijs een belangrijk deel uit van het huishoudelijke budget. Op korte termijn zijn er weinig middelen om hieraan het hoofd te kunnen bieden. Huishoudens kunnen minder sparen tot ze op een bepaald moment zelfs ontsparen. Ze kunnen zelfs hun energiegebruik verminderen door hun woningen minder te verwarmen en minder hun auto te gebruiken. Ze kunnen ook hun verbruik van primaire consumptiegoederen beperken of vervangen door andere producten of producten van een lagere kwaliteit. Investeringen van particulieren om hun rendement/energie-efficiënte te verbeteren hangen enerzijds af van hun mogelijkheid om de nodige fondsen te mobiliseren voor deze investeringen en anderzijds van de perspectieven op langere termijn. Men heeft een aantal gegevens in verband met het gedrag van de huishoudens, bijvoorbeeld voor wat betreft de afgelegde kilometers (indirect via het gebruik van benzine) in termen van het gebruik van het openbaar vervoer of het aanvragen van premies voor het verbeteren van de energie-efficiëntie van hun woning. Een laatste element heeft te maken met de impact van het klimaat op het energieverbruik. Dit is weer een component die moeilijk te voorzien is op korte of middellange termijn.

149

Al geldt de prijsstijging van aardolieproducten voor de hele wereld en tast ze bijgevolg de concurrentie tussen landen niet te veel aan, dan is het toch wel duidelijk dat de vraag naar goederen en diensten, voornamelijk op korte/middellange termijn, niet kan toenemen door deze verhoging. Hieruit moet een inkrimping volgen van de vraag, ofwel moeten producenten van goederen die energie of aardolie als grondstof opnemen, trachten om de prijsstijging van hun input op hun verkoopsprijzen te verhalen. Al naargelang men min of meer boven of onderaan de ladder staat van de keten (tot aan de verbruiker), kan men gemakkelijker of moeilijker deze verhoging verhalen. Indien het niet mogelijk is dan moet men ze absorberen door de winstmarges te verkleinen. Deze absorptie zal gemakkelijker zijn als het deel van de energiekost (waar energie de grondstof is) zwakker is.

150

Op internationaal vlak moet men rekening houden met het feit dat de verhoging van de energieprijzen eveneens te wijten is aan een stijging van de vraag tengevolge van het feit dat de inkomsten die gegenereerd worden in de productielanden vervolgens dienen te worden gebruikt. Dit kan een gunstige invloed hebben op de uitvoer als de concurrentiepositie van onze economie niet (te) veel is aangetast. Rekening houdend met enerzijds het feit dat de momenteel beschikbare input/output tabel gebaseerd is op gegevens van 2000 en dat anderzijds de prijsstijging van de ruwe aardolie zich voornamelijk laat voelen in 2005, hebben wij voor de industriële sectoren een vergelijking gemaakt van het niveau van de industriële productie (verbeterd voor seizoenschommelingen en de ongelijke duur van de maanden) tussen de 12 en 24 laatst beschikbare maanden (momenteel van december van het jaar n-1 tot november van het jaar n) en de 6 of 5 voorgaande perioden die aanvingen in december 1999.


Groei 2005-6 /2000-4

Groei 2006 / 2000-5

Index 2006

Deel intermediaire energie

Deel energie/ productie

Schommeling tussen 2006 en het gemiddelde 2000-2005

Industrie

1,030

1,052

105,64

11,99

8,82

5,20%

Intermediaire goederen

1,006

1,026

103,36

2,60%

Duurzame consumptiegoederen

0,822

0,855

75,20

-14,50%

Niet duurzame consumptiegoederen

1,133

1,132

124,72

13,20%

Energie

1,122

1,158

119,95

15,80%

33 (medische- en precisie instrumenten)

1,221

1,267

144,93

1,17

0,79

26,70%

19 (leder en schoenen)

1,151

1,247

113,06

2,95

2,11

24,70%

29 [industriële] machine en uitrusting

1,179

1,221

127,71

1,88

1,27

22,10%

40 (gas en elektriciteit)

1,163

1,203

122,60

42,57

18,75

20,30%

25 (rubber en plastiek)

1,122

1,150

114,90

2,98

2,07

15,00%

15 (voeding)

1,140

1,139

127,65

2,11

1,67

13,90%

14 (ondergrondse teelt en extracties)

1,134

1,114

134,09

21,69

11,76

11,40%

31 (elektrische toestellen)

1,078

1,105

107,31

2,16

1,41

10,50%

34 (auto’s)

1,104

1,104

121,13

0,37

0,31

10,40%

20 (houtwerk)

1,077

1,099

118,34

3,48

2,54

9,90%

28 (metaalfabrikatennijverheid)

1,067

1,099

114,97

2,68

1,79

9,90%

26 (glas en constructiematerialen)

1,054

1,079

109,14

8,70

5,69

7,90%

24 (chemie)

1,083

1,076

116,75

12,37

9,02

7,60%

22 (uitgeverijen, drukkerijen)

1,054

1,066

105,25

3,03

2,02

6,60%

17 (textiel)

0,978

1,017

96,70

5,20

3,84

1,70%

21 (papier en karton)

1,020

1,014

105,72

6,22

4,36

1,40%

35 (ander transportmateriaal)

1,004

0,999

90,29

1,49

1,05

-0,10%

41 (water: distributie, zuivering)

0,979

0,980

96,90

16,82

3,74

-2,00%

45 (constructie)

0,928

0,952

89,86

1,92

1,31

-4,80%

23 (petroleumraffinaderij, cokesovenbedrijven…)

0,886

0,917

96,87

79,86

74,26

-8,30%

10 (steenkoolontginning …)

0,844

0,867

59,43

2,90

1,80

-13,30%

30 (bureaumachines)

0,799

0,851

61,02

0,64

0,36

-14,90%

32 (radio’s, televisie, elektronische toestellen)

0,821

0,842

67,29

1,46

1,14

-15,80%

27 (staalindustrie en eerste omzetting)

0,783

0,839

73,44

6,85

5,42

-16,10%

36 (meubelen, juwelen en edele metalen)

0,746

0,777

62,40

1,74

1,31

-22,30%

16 (tabak)

0,741

0,766

52,68

0,19

0,16

-23,40%

18 (confectie)

0,690

0,745

54,71

0,64

0,51

-25,50%

NACE-code / groep (en vereenvoudigde beschrijving)


151

Sommige gegevens van de tabel moeten van extra commentaar worden voorzien. In de sector van de staalindustrie van de non-ferro producten moet men eveneens rekening houden met de belangrijke prijsstijgingen van de grondstoffen. In de confectiesector werd de mondiale markt grotendeels geliberaliseerd tot 1 januari 2005. Men heeft op deze situatie geanticipeerd wat leidde tot een belangrijke verplaatsing van een deel van de productie (gebruikmakende van de regeling van passieve verdeling). Meer in het algemeen kan men stellen dat sommige sectoren reeds een sterke daling van hun productie kenden voor 1 december 2004 en dat ze hun situatie daarna niet noodzakelijkerwijze zagen verslechteren. In de tabel hierboven kenden alleen de onderlijnde sectoren in november 2006 een productie die lager was dan deze van november 2004.

152 De inachtgenomen resultaten zijn tamelijk onthutsend want ze beantwoorden helemaal niet aan de verwachtingen die men tijdens het tweede semester van 2005 zou kunnen hebben gehad. Het is in feite vreemd dat men een sterke toename zag van de niet duurzame consumptiegoederen, terwijl de duurzame consumptiegoederen op aanzienlijke wijze terugliepen. De intermediaire goederen stijgen lichtjes, maar minder dan de rest van de industrie.

16

Voor deze laatste kan men de groei voor een groot deel verklaren door het vervangingseffect met fossiele brandstoffen zoals men hierboven heeft gezien.

Als men uit dit geheel 10 categorieën consumptiegoederen (NACE 15, 19, 20, 22, 25, 28, 29, 31, 33 en 34 in het vet aangeduid in de voorgaande tabel) haalt die allen een energie- zwakke inhoud hebben (de energiekost bedraagt maximaal 2,54% in het geheel van de productieprijzen) dan stelt men vast dat voor de andere categorieën, met uitsluiting van de productie van gas en elektriciteit, de groei belangrijker is wanneer het energiegedeelte toeneemt, zowel met betrekking tot de waarde van de productie als met betrekking tot de intermediaire consumptie16 (16). Alhoewel op deze grafiek de correlaties niet erg duidelijk zijn, ziet men toch dat sectoren die een belangrijke groei kenden in 2006 vergeleken


40,00 35,00

deel energie

30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 -30,00%

-20,00%

-10,00%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

153 Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen

deel energie/intermediair deel energieproductie

met het gemiddelde van 2000 tot 2005, ook de sectoren zijn met een relatief hogere energiekost. Het is eveneens nodig om andere variabelen te bestuderen om de analyse te verfijnen, zoals enerzijds het bestuderen van de leveringen op de Belgische markt, op de Europese markt en de export (naar derde landen) en anderzijds het bestuderen van de evolutie van de invoer en dit meer in het bijzonder vanuit de invalshoek van hun energie-inhoud. Een ander element waarmee men rekening dient te houden is de impact op de investeringsbeslissingen (door een onderscheid te maken tussen nieuwe en uitbreidings- of rationalisatie-investeringen). De effecten op korte en middellange termijn kunnen aanzienlijk verschillen van deze die men observeert op middellange en lange termijn. In het geval van gas- en elektriciteitsleveringen hebben de contracten soms een tamelijk lange duur wat een vertraagde aanpassing in de tijd inhoudt.

3. ENERGIE EN CONCURRENTIEVERMOGEN VAN DE ONDERNEMINGEN. De scherpe stijging van de aardolieprijzen weerspiegelt zeer duidelijk de sterke geopolitieke onzekerheid en de speculatie op de petroleummarkten, maar ook de structurele trends op lange termijn. Het eerste vloeit voort uit de conjunctie tussen een beperkte productie die gelimiteerd wordt door een gebrek aan investeringen in de productiecapaciteiten en een groeiende vraag van de opkomende landen die niet gecompenseerd wordt door een daling van de comsumptie van de geindustrialiseerde landen. De tweede verwijst naar de strijd tegen de klimaatverandering in het perspectief van een “postprotocol van Kyoto”, dat onvermijdelijk een stijging van de fossiele energiekosten zal meebrengen (steenkool, petroleum, gas).

154

De stijging van de petroleumprijzen is een structureel fenomeen met belangrijke economische en sociale gevolgen, die (direct en indirect) invloed hebben op het concurrentievermogen van de ondernemingen alsook op alle sectoren van de nationale economie. Deze schommeling van de energiekost heeft een impact op de ondernemingen en op de activiteitssectoren als gevolg van een cascademechanisme. Op het einde van de ketting heeft de verhoging van de energiekosten, met name deze van aardolie een directe impact op de levensomstandigheden van de loontrekkende, de werkzoekenden, kortom op de meest kwetsbare verbruikers. Zo kan deze verhoging van de kosten van de aardolie zwaar rusten op de mogelijkheid van arme huishoudens om zich te verwarmen. Door de aankoopkracht van de loontrekkenden te beknotten bedreigt deze trend het interne verbruik en dus ook de economische groei. Zelfs als men denkt dat de stijging van de mondiale koersen van de fossiele energie de economische operatoren op ongeveer eenzelfde manier zal raken, dan neemt dat niet weg dat dit ook zware gevolgen kan hebben voor de ondernemingen, die reeds grote inspanningen hebben


geleverd op het vlak van het concurrentievermogen (met name in de staalindustrie- en de textielsector). Op macro-economisch of sectorieel vlak is de stijging en/of de volatiliteit van de energiekost nefast voor de sectoren die grote gebruikers zijn van koolwaterstoffen en grondstoffen, zoals de chemie, de transportsector en de staalsector.

A. Impact van de prijsstijgingen van energie op de dienstensectoren a. Analyse per dienstensector

Eindverbruik van energie in de dienstensectoren (2000-2005) 12000

155 10000 8000 6000 4000 2000 0

2000

2001 Transport


2002 Constructie

2003

2004

Handel en andere diensten

2005

De verwachte evolutie van het eindgebruik van de energie verloopt niet homogeen. Men noteert grote verschillen per sector. Transport staat op de eerste plaats als verbruiker van energie op de lijst van dienstensectoren en wordt dan gevolgd door de handel en andere diensten Voor de ganse periode 2000-2005 bleef de stijging van het energieverbruik van de dienstensectoren binnen het gemiddelde van 0,74 %. b. Analyse per energievorm van het uiteindelijke energieverbruik

EVOLUTIE VAN DE STRUCTUUR VAN HET DEFINITIEVE ENERGIEVERBRUIK IN DE DIENSTENSECTOREN IN (K)(TON AARDOLIE EQUIVALENT (KTAE) EN IN % VAN HET DEFINITIEVE ENERGIEVERBRUIK 2000

156

% % van Ktae DienstenEconomie

Energieproducten

Ktae

Totaal economie Totaal diensten

43.743 13.687 1.201 10.920

100,0 8,8 79,8

1.550 0 2 14

11,3 0,0 0,0 0,1

Electriciteit Aardolie Gas Vaste brandstof Hernieuwbare brandstof Warmte

2001

100,0 44.015 31,3 13.683 2,7 1.254 25,0 10.756 3,5 0,0 0,0 0,0

1.652 0 7 14

2002

% van % Ktae DienstenEconomie 100,0 9,2 78,6 12,1 0,0 0,1 0,1

100,0 41.687 31,1 13.638 2,8 1.173 24,4 10.828 3,8 0,0 0,0 0,0

1.618 0 5 14

2003


100,0 43.444 32,7 14.397 2,8 1.180 26,0 11.527 3,9 0,0 0,0 0,0

1.673 0 4 13

2004


100,0 42.046 33,1 14.190 2,7 1.184 26,5 11.214 3,9 0,0 0,0 0,0

1.773 0 6 13

2005


100,0 41.143 33,7 14.203 2,8 1.266 26,7 11.064 4,2 0,0 0,0 0,0

1.854 0 7 12

% van % DienstenEconomie 100,0 8,9 77,9 13,1 0,0 0,0 0,1

100,0 34,5 3,1 26,9 4,5 0,0 0,0 0,0

Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen

De dienstensectoren vertegenwoordigen meer dan een derde van het eindgebruik van de energie. De transportsector absorbeert bijna 70% van het energie-eindgebruik van de dienstensectoren waarvan 98,7 % gaat naar de vraag voor aardolieproducten en 1,29 % naar elektriciteit. Het wegtransport absorbeert gemiddeld 58,2 % van het energie-eindgebruik van de transportactiviteit. In navolging van Europa wordt België geconfronteerd met een aantal uitdagingen op het energievlak: de stijging en de volatiliteit, wetende dat de volatiliteit van de prijzen over het algemeen een opwaartse beweging maakt door deze opwaartse trend van het hooghouden van de prijzen (stapsgewijze groei of in trappen), de stijgende afhankelijkheid van de invoer, de behoefte aan een grotere diversifiëring van de energiebronnen, de leverende landen en transportwegen. Hier voegt men


onder andere het groeiende belang van de klimaatveranderingen aan toe en de behoefte om de integratie van de energiemarkten verder te zetten en om te investeren. De onregelmatige schommelingen van de energiekosten oefenen aldus over het algemeen invloed uit op heel wat dienstensectoren. Het voorzien van kosten op het niveau van de onderneming heeft een directe invloed op de capaciteit om kwalitatieve diensten te kunnen blijven leveren aan aanvaardbare prijzen. De FOD Economie waakt over dit soort van fenomenen die een invloed hebben op de energiebevoorrading en hun gevolgen voor het concurrentievermogen van de ondernemingen, de sectoren en de economische groei. c. De transportsector De combinatie van hoge energieprijzen en de behoefte om rekening te houden met de impact op het milieu zorgen ervoor dat energiebesparing een prioriteit wordt en een economische evidentie. Energie-efficiëntie is een onderwerp waar energie en de transportsector samengaan. Zo heeft de volatiliteit van de energiekosten een directe impact op: • de logistieke functie van de productiebedrijven, in die mate dat het voor hen niet gemakkelijk is om een ander middel te vinden voor hun goederenvervoer. Er is wel een grotere flexibiliteit voor de individuen (huishoudens) om vervangingoplossingen te adopteren voor hun dagelijkse transportkeuze, in zoverre dat het aanbod (voornamelijk aan de kant van de spoorwegen) zich aanpast. • de luchtvaart: sinds mei 2004 was het merendeel van de luchtvaartmaatschappijen genoodzaakt om hun tarieven voor passagiersvluchten gevoelig te verhogen om zo het hoofd te bieden aan de stijging van de kerosineprijzen. In het totaal, volgens de voorzieningen van de International Airport Transport Association (IATA) zouden luchtvaartmaatschappijen in 2005 tot 9 miljard euro hebben verloren.

157

• het wegtransport: deze sector is eveneens geconfronteerd met een daling van hun marges met als gevolg een grote stijging van de getransporteerde materialen, zowel voor de ondernemingen als voor de verbruikers. • de sectoren van de taxi’s, huurwagens en verhuizingen die pleiten voor een afschaffing van de acijnzen voor de eerste 5000 liter benzine om zo het hoofd te bieden aan de schommelingen van de energiekost.

158

De oplossing om het hoofd te bieden aan de energiekost en daarbij het milieu te beschermen gaat via een verbetering van de energie-efficiëntie door een rationeel energieverbruik op het gebied van het landtransport, met name de modale verschuiving naar meer energiezuinige- en economisch gangbare methodes (spoor, binnen- en zeevaart, rail-weg vervoer), een verstrengde controle inzake het beperken van de snelheid, verbetering van het energierendement van de motorvoertuigen door in het geval van nieuwe voertuigen, technologieën te aanvaarden die het benzineverbruik verminderen, enz.... De sterke band tussen energie en transport wordt in het bijzonder onderlijnd om tegemoet te komen aan de doelstelling van het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen in het kader van het Kyoto-protocol. De energie-efficiëntie wordt geïdentificeerd als een prioriteit die te maken heeft met zowel energie als transport. d. De andere dienstensectoren • de distributie Zelfs als de stijging van de aardolieprijzen (waarvan de prijselasticiteit klein is) een zekere vermindering inhoudt van de koopkracht van de huishoudens, dan worden de basisproducten en de levensnoodzakelijke waren hier weinig door getroffen, gezien hun zwakke prijselasticiteit.


De grote distributiebedrijven verbruiken heel wat aardolieproducten (verpakking, onderhoudsketens, transport niet in onderaanneming) en worden getroffen door de stijging van de prijzen van de aardolieproducten op verschillende niveaus: transport, petrochemische producten, fruit en groenten (te verwarmen serres). • de horeca De horecasector riskeert het slachtoffer te worden van de sterke schommelingen van de energiekosten. In feite schat de horecafederatie dat de stijging van aardolieprijzen de horeca zal confronteren met een veel hogere productiekost en zullen zij hun winstmarges zien wegslinken doordat men minder op restaurant zal gaan en ook minder in hotels zal gaan logeren. Het niveau van de cafébezoeken zal evenwel ongewijzigd blijven. In de toeristische sector zullen de prijzen zeker stijgen door de hogere kosten van de horeca en de transportsector. Volgens de verschillende organisaties van de toerismesector, zal het zakencijfer van deze ondernemingen zeker en vast dalen als de aardolieprijzen hoog blijven.

B. Impact van de energieprijsstijgingen op de industrieën De gegevens met betrekking tot de productie geven geen duidelijke indicatie over de werkelijke impact van de prijsstijging. Enerzijds lijkt het nodig te zijn om de analyse te verfijnen door rekening te houden met bijkomende elementen zoals de buitenlandse handel en anderzijds op het geaggregeerde niveau, waar de impact van dit enkele element niet (of nog niet) zo belangrijk is geweest. Andere factoren, zoals een sterke stijging van de mondiale economie - die zoveel belangrijker is dan de Europese economie, kunnen de reële impact van de energieprijzen verbergen. Hoe dan ook, de twee sectoren die grote verbruikers zijn in België, de ijzer- en staalindustrie en de chemische industrie (voornamelijk de basischemie) worden duidelijk geraakt maar elk op een andere manier.

159

Productie-indexcijfer 140 120 100 80 60 40 20

12

160

/1 03 99 /2 9 06 000 /2 09 00 /2 0 12 000 /2 03 000 /2 06 001 /2 09 00 /2 1 12 001 /2 03 001 /2 06 002 /2 09 00 /2 2 12 002 /2 03 002 /2 06 003 /2 09 00 /2 3 12 003 /2 03 003 /2 06 004 /2 09 00 /2 4 12 004 /2 03 004 /2 06 005 /2 09 00 /2 5 12 005 /2 03 005 /2 06 006 /2 09 00 /2 6 00 6

0

Ijzer-en staalindustrie

Chemie


De ijzer- en staalindustrie wordt beïnvloed door 3 belangrijke factoren: de energieprijs (en de stijging van de steenkoolprijs die veel sneller was dan deze van de aardolie), de prijs van de andere grondstoffen en de concurrentie van de opkomende landen. Daarbij komen dan nog de beperkingen met betrekking tot de uitstoot van broeikasgassen. De ijzer- en staalindustrie is sterk afhankelijk van het transport, zowel voor haar bevoorrading als voor haar leveringen gezien het zware karakter van haar productie. Zij wordt dus indirect getroffen door de stijgende energiekost. Het feit dat het productievolume daalde vergeleken met zijn peil in 2000 betekent daarom niet dat deze sector het slecht doet of minder rendabel is. In feite zijn de prijzen van de ijzer-en staalproducten sterk toegenomen. Doordat de vraag zeer sterk was had de sector gemakkelijk prijsverhogingen voor haar input kunnen verschuiven. Boven-


dien specialiseert de sector zich in «topklasse»-producten met een hogere toegevoegde waarde. Heel wat toepassingen hebben lichtere producten nodig (zowel voor gebruik in de transportmiddelen als voor de bouwnijverheid - om met name het energieverbruik te reduceren). De reductie van de uitstoot van broeikasgassen en het energieverbruik tijdens het productieproces leiden er eveneens toe dat het gewicht van de producten verlaagd wordt en dat er dus een duidelijke daling is van de productie. Men zal eveneens vaststellen dat de productie-index in december 2004 reeds op 68,03 stond en dat het gemiddelde van 2004 85,23 bedroeg en dat het allerlaagste peil werd behaald in augustus 2005. Sindsdien heeft de productie de neiging om stelselmatig toe te nemen. De chemie bereikte een hoogtepunt in september 2004 en een dieptepunt (sinds januari 2003) in maart 2005. Haar productie hernam vervolgens snel tot juni 2005 om zich vervolgens te stabiliseren. Het is tamelijk moeilijk om deze ontwikkeling enkel en alleen te verklaren door het prijsverloop van de energieproducten. Het zou interessant zijn geweest om de evolutie van de productie van bepaalde specifieke sectoren te vergelijken, die sterk afhankelijk zijn van de energie van elektriciteit, aardgas en aardolie in België en in de naburige landen (Duitsland, Frankrijk, Nederland en het Verenigd Koninkrijk). Inderdaad de relatieve prijzen van deze grondstoffen zijn verschillend op deze markten. België profiteert van een aardgasprijs die lager ligt dan het Europese gemiddelde voor leveringen aan de industrie terwijl het omgekeerde geldt voor elektriciteit.

4. DE ENERGIEMARKT EN DE KMO’S Binnen de FOD Economie ziet de Algemene Directie KMO-beleid erop toe om te waken over de belangen en voorschriften van de KMO’s inzake de Belgische economische infrastructuur.

161

Door de relatief algemene gegevens die men heeft over het aandeel van de energie bij het maken van de kosten en door deze over het gebruik van energie, is het niet mogelijk om de impact van de ontwikkelingen op de energiemarkt voor KMO’s te meten. Algemeen gezien stelt men vast dat de KMO’s een minder belangrijke rol spelen dan het aandeel van de KMO’s in de meer energieverbruikende industrieën dan in de sector met een laag gebruik. Het zijn nochtans niet noodzakelijkerwijze de energie-intensieve sectoren die het meest getroffen worden zoals men later zal zien. Men merkt dat de prijs van aardgas en electriciteit gevoelig belangrijker is voor de kleine gebruikers (die niet altijd kleine gebruikers zijn in de relatieve zin van het woord). De verhouding tussen de prijzen voor de grote en kleine gebruikers is sinds 2000 evenwel verzwakt.

162

Een belangrijk deel van de KMO’s en de zelfstandige ondernemers staat dicht bij de eindgebruiker (de kleinhandelaars in het bijzonder) en werkt met zeer smalle winstmarges. Bijgevolg, ook al is de impact van de prijsstijgingen van energieproducten misschien minder belangrijk, kan hun relatieve impact misschien veel belangrijker zijn en is de mogelijkheid voor kleinhandelaars om de stijgingen te verhalen op de eindgebruiker veel geringer. Dit manifesteert zich op twee manieren. Enerzijds is er de snelle prijsstijging die het gedrag van de verbruikers wijzigt (vermindering van het aantal kilometers, minder huishoudtoestellen worden vervangen). Anderzijds wordt de vraag naar bepaalde diensten gestimuleerd (vernieuwen van gebouwen, door bijvoorbeeld de kleinhandel van goederen met een toegenomen energie-efficiëntie). Een ander belangrijk deel van de KMO’s verzekert de onderaanneming en de diensten aan grote bedrijven. Zo zijn zij voor een deel afhankelijk van de wijze waarop deze laatsten worden getroffen en hoe dat zij al dan niet betrokken zijn bij de energie-eisen. Deze eisen werken inderdaad in op de betrekkingen tussen de ondernemingen.


In de autosector ontwikkelt zich bijvoorbeeld een nieuwe strategische «visie» die de constructeurs en de toeleveringsbedrijven (veel KMO’s) moet aanmoedigen om voortaan samen te werken en in te staan voor de R&D rond uitgekozen gemeenschappelijke projecten (ergonomische zetels, energiebesparingen, CO2 uitstoot) door in deze zin synergiëen te ontwikkelen en door gedeelde exportnetten te creëren. Deze nieuwe aanpak toont aan dat wanneer de middelen beperkt zijn, strategische allianties, de ontwikkeling van netten en bindende projecten op het vlak van innovatie («Cluster Projects») determinerend zullen zijn. Deze nieuwe werkmethoden voor de multidisciplinaire acties («Matchmaking») zorgen ervoor dat de ondernemingen financiëel kunnen overleven en dat zij ook hun commerciële activiteiten kunnen verhogen.

163

5. ENERGIECOMMISSIE 2030 A. Inhoud van de studiemethode en werkprocedure Een Commissie die men «Energiecommissie 2030» noemt, doet een studie en maakt een rapport dat moet leiden tot het uitwerken van het Belgische energiebeleid tot in 2030. Deze commissie werd aangesteld bij Koninklijk Besluit van 6 december 2005 en is samengesteld uit Belgische en buitenlandse experten. De Algemene Directie Energie van de FOD Economie zal hieraan haar medewerking verlenen. Op grond van de kwantitatieve resultaten van de verschillende scenario’s die zij overweegt met haar eigen analyses en andere werken die zij in haar eigen midden doet, heeft de Commissie een voorlopig rapport opgesteld dat zij gepubliceerd heeft op 17 november 2006 en dat men kan consulteren op de website van de Commissie17. Dit voorlopige rapport wordt sindsdien onderzocht door verschillende panels van examinatoren, vertegenwoordigers van de gehele burgermaatschappij. Op

17

http://www.ce2030.be

het einde van dit proces zal de Commissie haar eindrapport overhandigen aan de minister van Energie. Dit eindrapport zal gepubliceerd worden op 19 juni 2007 en zal tenslotte het voorwerp uitmaken van een parlementair debat. De studie beoogt wetenschappelijke en economische analyses te leveren die nodig zijn om de keuzes van het Belgische energiebeleid tot 2030 te evalueren. Zij legt de nadruk op de economische, sociale en milieuaspecten van de verschillende opties of scenario’s van het beleid van investeringen in de productie, het stockeren en het transport en rekening houdend met de verschillende al of niet hernieuwbare energiebronnen en de veiligheidsaspecten van de bevoorrading en de energie-onafhankelijkheid.

164

Zij houdt eveneens rekening met het concurrentievermogen van de ondernemingen, het verloop van de vraag naar regionale en nationale energie, het respect voor de milieuverplichtingen en het behoud of de ontwikkeling van de knowhowtechnologie.

B. Voorlopig rapport van 17 november 2006 Het voorlopige rapport levert verschillende sleutelboodschappen: • het energiebeleid moet de veiligheid van de bevoorrading verzekeren tegen een aanvaardbare kostprijs en zorg dragen voor het milieu; • het energiebeleid in België moet zich engageren voor een Europese aanpak; • het energiebeleid in België moet bestaan uit een evenwichtige combinatie van verschillende elementen: energiebesparingen, hernieuwbare energiebronnen, behoud van de optie nucleaire opening, ontwikkeling van de technologie voor de complexvorming CO2;


• de veiligheid van de bevoorrading moet steunen op de diversiteit van de grondstoffen en de technologieën; • een stabiel investeringsklimaat moet de aangepaste productie- en transportcapaciteiten waarborgen die aangepast zijn aan de verschillende energievectoren; • het liberaliseringproces van de gas- en elektriciteitsmarkten moet worden verdergezet in lijn met het creëren van een Europese energiemarkt; • nieuwe en grotere middelen moeten worden aangewend voor R&D in de energiesector zowel om de productie te verbeteren als de vraag te verminderen

Dit rapport moet nog het voorwerp worden van een parlementair debat alvorens het definitief kan worden aangenomen. Ongetwijfeld zal zijn reikwijdte een constructief debat aankondigen waarin de FOD Economie, door haar waaier aan bevoegdheden en haar technische expertise op het vlak van de energie een belangrijke rol op het voorplan zal blijven spelen.

165

166

OVERZICHT 2006

enwicht Ev

ig

Co m

p

tief

Du

eti

urz

aa m

DE ENERGIEMARKT

Vooruitgangstraat, 50 B-1210 Brussel Ondernemingsnummer : 0314.595.348 http://economie.fgov.be

OVERZICHT 2006 DE ENERGIEMARKT

Recommend Documents