Over Verrijzenis spiritualiteit Beste vrienden, We gaan vandaag ons eerst en vooral enkele ernstige vragen stellen over een moeilijk maar toch zeer belangrijk onderwerp: over leven en dood! Men kan zich natuurlijk afvragen waarom de orde van het H.Graf, waarom de kerk, waarom een 2000 jaar oude wereldbeweging die het christendom toch is zoveel aandacht besteden aan iets zo luguber als een graf, dat toch het huis van de dood is. Brengen de christenen dan een blijde boodschap of is dit een grote vergissing? Is een graf niet eerder verdoemd dan heilig? Ik wil eerst hier even de aandacht trekken op deze mooie Paas icoon die de anastasis, de verrijzenis uitbeeldt. We zien hier in het midden een heerlijk mooie Christus die uit het graf opstaat en Adam en Eva, die symbool staan voor de hele mensheid, uit de afgrond omhoogtrekt, naar het eeuwig leeft toe. Dat is de verlossing, de kern van het Paas gebeuren, en dus van het christendom. Voor velen onder ons is dit geen nieuws want van jongs af aan werd onze deze leer voorgehouden in de kerk, in de school, thuis... en zo meer. Maar het is de vraag wat dit concreet voor ons betekent, niet in theorie maar echt in het leven, in het gevoel? 1. Eerst wil ik over persoonlijke ervaringen spreken: Zoals vele mensen van mijn leeftijd, heb ik al een aantal ervaringen met de dood, gehad. Niet direct persoonlijk maar wel door het mede beleven van het afsterven van geliefde familieleden en vrienden. Mijn vader stierf einde van de jaren 80 nog maar half in de zestig, na een vijfjaar durende strijd tegen kanker. Mijn grootmoeder werd bijna 100 en stierf midden de jaren negentig en in september 2004 overleed mijn moeder plotseling; ze was voor aan de tachtig. Ik hoef niet te zeggen dat ik nog meer geliefde familieleden en vrienden verloor, maar deze drie waren mij het meest nabij en dierbaar, daarom wil ik hier over vertellen. Toen mijn vader overleden was en ik in het ouderlijk huis ons moeder geregeld een bezoek bracht ervoer ik Pa’s aanwezigheid zeer sterk. Was dit inbeelding of wat... dat kan ik niet zeggen maar het was allemaal zo echt dat ik eigenlijk dit als echt en waar beschouw.
Een jaar na zijn overlijden schreef ik een kort gedicht hierover:
Herinnering De eerste dagen waren zo zwaar om dragen en ook zo zullen de komende jaren zijn want hoewel je nog altijd bij ons bent is het zo moeilijk om bij jou te zijn Tenzij we erin slagen om ons nuchtere denken uit te schakelen en meer te leven met het gevoel ja, dan... voelen we je aanwezigheid als een warme beschermende deken om ons heen Ja, dan..wordt ons hart verrukt, onze stem trilt
1
we voelen dieptes nimmer vermoedt onze handen grijpen in mekaar in diepe verstrengeling tot hetzelfde geheel, tot onze grote eenheid Zo druk ik in het begin van dit gedicht de scheiding uit tussen levenden en doden. Vervolgens geef ik aan dat doorheen het gevoel weer een band kan ontstaan. En tenslotte besef ik dat er wij één zijn en tot een zelfde geheel behoren. Het is zoals Jezus bidt in het Johannes Evangelie (17,23): “ Laat hen allen één zijn…”. Datzelfde kwam ook weer naar boven bij het overlijden van ons moeder in september 2004. Enkele lijnen kwamen bij mij binnenvallen ze groeiden aaneen tot een gedicht dat ik in de kerk mocht voorlezen op de dag van de begrafenis: Vroeger Vroeger, toen dacht ik De overledenen zijn in de hemel En die is ver, ver weg! ’s Nachts keek ik naar de sterren in die haast oneindige ruimte en vermoedde… nog verder, daar ginds ver moeten ze ergens zijn Veel later voelde ik dat Levenden en doden samen bestaan Er is geen totale scheiding Alles is één Want bad zo Jezus ook niet? “Opdat allen één zijn…” En Hij bedoelde allen, alle zielen Niet slechts een deel Nu voel ik grootvader aan mijn schouders En pa aan mijn armen en handen Grootmoeder steunt me in de rug Of fluistert iets in mijn oor Ik vraag me af…wat zal ma nu doen? Wat mogen wij van haar nog verwachten? Want ik weet het zeker en vast Neen, ze laat ons nooit alleen! Ik moet zeggen dat ik vooral in mijn jonge jaren meer een verstandmens was, die dacht dat met nuchter te denken alles kon opgelost worden. Nu is nuchterheid en verstand heel goed voor vele dingen maar om voor een mysterie als de dood te benaderen heeft men heel andere talenten nodig zoals, gevoel, intuïtie en vooral geloof! Want "geloven" vertelde me iemand komt van "gelieven" van "houden van"en dat is heel iets anders dat zomaar een theorie aannemen, dat gaat vele malen dieper!
2
Dus ik ervoer dat een overledene niet dood is maar eigenlijk in leven blijft, eeuwig leven, maar dan wel op een heel andere manier dan dat wij mensen kennen. Ik verwijs hier naar de uitspraak van de apostel Paulus in de eerste brief aan de Korintiërs (15, 52 - 56): " En nu vertel ik u een geheim: wij zullen niet allemaal sterven, maar wel allemaal van gedaante veranderen, opeens, in een oogwenk, bij de laatste trompet; want de trompet zal weerklinken en de doden zullen verrijzen in onvergankelijkheid, en wij zullen van gedaante veranderen. Want dit vergankelijke moet met onvergankelijkheid worden bekleed en dit sterfelijke met onsterfelijkheid. En wanneer dit vergankelijke met onvergankelijkheid is bekleed en dit sterfelijke met onsterfelijkheid, dan zal het woord van de Schrift in vervulling gaan: de dood is verslonden, de overwinning is behaald! Dood, waar is je overwinning? Dood, waar is je angel? " Deze sterke overtuiging gebaseerd op een sterk geloof in de overwinning op de dood herkende ik heel sterk bij mijn grootmoeder die in de lente van het jaar 1995 in de gezegende leeftijd van 98 jaar overleed. Ik weet nog dat we haar de dag voor haar sterven bezochten en hoorden dat ze heel rustig, zelfzeker en duidelijk zegde: “ Ge zijt nog een dag te vroeg, het is pas morgen dat ik ga…”. Ook deze indrukken kristalliseerden zich ook weer in een kort gedicht: Aan mijn grootmoeder Bijna honderd jaar Was je onder de mensen Zelfs de eerste auto’s Heb je nog gezien Je was zo heel bescheiden En altijd vol dankbaarheid Voor de kleine dingen De geschenken van elke dag Zo gelukkig was je Door je levenswijsheid Als een schat samengebracht In de koffer van je bestaan Blij zoals je altijd was Schrikte het einde je niet af Wetende dat we langer duren Dan dit ene leven Deze zekerheid was vroeger veel sterker dan nu. Wij zijn misschien op wetenschappelijk vlak vooruitgegaan maar zijn tegelijk in een grote onzekerheid beland. Niet dat we nu meer weten over de dood en wat daarna, neen want dat ligt buiten het bereik van ons menselijk weten. Maar gewoon dat we het vertrouwen voor een deel zijn kwijtgeraakt. Toen mijn moeder stierf schreef ik naar mijn familieleden dit briefje: “ We hebben ons ma verloren, maar toch zijn we haar niet kwijt! Vroeger hebben we ook onze pa, grootmoe, grootvader, nonkels, tantes en zovele andere geliefde familieleden en vrienden verloren. En toch voel ik aan dat ze bij ons gebleven zijn, heel dichtbij. Ook vandaag zijn zij allen hier bij ons aanwezig. Ons moeder deelde deze
3
opinie klaar en duidelijk. Ik herinner me heel goed dat ze dikwijls vertelde dat ze wijlen onze pa raad vroeg. Ze vertelde zonder blikken of blozen dat ze pa’s aanwezigheid, ook 15 jaar na zijn overlijden, nog levendig aanvoelde. Daarom was zij graag thuis. Een goede maand voor ze ziek werd vertelde ze mij dat pa bij haar op bezoek geweest was. Het was geen droom, zo benadrukte ze, het was heel echt! Dat deed me denken aan onze pa die mij ooit vertelde, dat hij op een heel kritiek moment na een ware operatie, wijlen zijn ouders; mijn bomma en bompa dus, op bezoek kreeg. Het gebeurt inderdaad dikwijls dat geliefde overledenen ons komen bezoeken om ons te begeleiden naar de andere zijde toe. Vele mensen zijn de laatste dagen voor hun sterven zich misschien niet meer zo sterk bewust van hun toestand. Misschien is dat wel goed, omdat zo de laatste uren vreedzaam verglijden. Toch voel en denk ik dat ons ma heel bewust was en zich hierop voorbereidde. Hierbij moet ik terugdenken aan wat moeder vertelde over het overlijden van haar vader. Deze was zich heel bewust van wat er te gebeuren stond. Hij bestudeerde “het Goede Boek” en trok zich dikwijls in stilte terug. Zijn laatste woorden waren “ Heer neem me op in Uw Rijk”. En deze opname is gebeurd voor al onze geliefden en ook voor ons moeder. Zoiets is niet makkelijk om te geloven. Laten we zeggen dat het in feite heel simpel is, want de hemel is niet ver weg, maar heel dicht bij ons, nog veel dichterbij dan we kunnen vermoeden! “ En deze nabijheid van de hemel, die brug tussen hier en ginder die voel ik heel dikwijls maar toch vooral op de feestdagen van de overledenen: Allerheiligen en Allerzielen. Ik herinner me dat ik een heel aantal jaren geleden juist op deze dagen in Gent was en de eucharistie mee volgde in de mooie barokke kerk van de Karmel. Het was zo een mooie en heldere herfstdag geweest en ik vond het passend de avondmis te volgen op die Allerzielendag. De kerk zat vol, er was een koor dat gregoriaanse gezangen bracht. Tijdens een stille periode na de communie kwamen volgende gedachten bij mij op als een mijmering over dood en eeuwig leven: Allerzielen Niet dood, maar eeuwig leven een reden tot bestaan het rijk voor alle tijden de weg die wij begaan En ook als ik niet meer zal wezen tenzij in woorden van dit gedicht zien we bloemen op de graven en glimlach op jouw gezicht Want voorbij de vele lijnen die ons scheiden in dit bestaan is er in wezen slechts die Ene waarin allen eens opgaan Maar zelfs dan blijven we bestaan als druppel in de zee een sprankel eeuwig licht spiegeling in jouw ogen het geluid van vele klanken fluistering in je oren een toon … muziek allicht
4
2. Verrijzenis- of Paas spiritualiteit In een interview dat Braambos maakte met Kardinaal Danneels las ik enkele boeiende standpunten over verrijzenisgeloof. Deze vermeld hier: Wat betekent eigenlijk het woord ‘Pasen’? Het is afgeleid van een Hebreeuws woord ‘Pesach’ - het Hebreeuwse woord voor het paasfeest. Het paasfeest is de viering, bij de joden van de uittocht uit Egypte door de woestijn, de bevrijding van de joden uit Egypte. Dat heeft men overgeplaatst ook op het paasfeest, waar Jezus uit de dood naar het leven is gekomen. Vooral omdat het ook gebeurde op de datum van het joodse paasfeest. Jezus werd gekruisigd op de datum van het joodse paasfeest en verrees de derde dag. Hoe kan dat eigenlijk, verrijzen? Als je kijkt naar de Evangelies dan staat er bij geen enkel van de Evangelisten hoe het gebeurd is. Ze vertellen wat er gebeurd is, juist daarvoor: de begrafenis, dat Hij dood was. Ze vertellen wat erna gebeurd is. In de morgen van de zondag, wanneer hij Maria Magdalena en de leerlingen ontmoet. Het opstaan van Jezus uit de dood kun je jou voorstellen als een enorm vuur dat van binnen uit als het ware doorheen het lichaam doordringt en verteert en dat opstaat tot een geestelijk lichaam. We keren nu even terug naar onze icoon van daarstraks en zien inderdaad dat hier duidelijk wordt aangegeven hoe Jezus heropgestaan is in een schitterend geestelijk lichaam. Wat is dan het grote verschil met de verrijzenis van Jezus en dat Lazarus terug levend wordt? Er is één groot verschil, een enorm groot verschil: dat is dat Lazarus nog eens moest dood gaan en Jezus niet meer dood gaat nadien. Want Lazarus en ook het dochtertje van Jaïrus zijn dodenopwekkingen, geen verrijzenis. Ze keren terug naar het leven. Maar naar dit leven en ze moeten later nog eens sterven. De verrijzenis is niet even weg gaan en dan terug keren in hetzelfde lichaam. De verrijzenis is uit het leven weg gaan. En dan met een ander lichaam, dat nooit meer moet sterven, blijven doorleven. Het is absoluut geen dodenopwekking. Het is helemaal niet hetzelfde. Jezus is geen soort Lazarus. Wat wel waar is, is dat het verrijzenis … of het opwekkingsverhaal van Lazarus, enkele dagen voor dat Jezus verrijst gebeurt en dat hij het min of meer doet als een soort voorafbeelding van zijn eigen verrijzenis, maar het is niet hetzelfde. In een uiteenzetting geschreven door Mgr. De Kesel (toen nog vicaris te Gent) trof ik een zeer verhelderende uiteenzetting aan over het verrijzenisgeloof: De opstanding van de Jezus is het hart zelf van het christelijk geloof. Heel de Schrift is opstandingnieuws: goed nieuws voor allen die ten dode opgeschreven zijn, en niet alleen voor Jezus zelf. Inderdaad, in deze verrijzenis gaat het ook om ons, om het nieuwe leven waartoe wij allen geroepen zijn, ja om de toekomst van de ganse schepping. Hij is niet verrezen voor zichzelf alleen. Neen, Hij is de eerste van hen die gestorven zijn, de eerstgeborene van de schepping. Nu pas is de schepping voltooid. Wanneer ze de verrijzenis viert, ziet de kerk verlangend uit naar deze van de ganse schepping. In de opstanding van zijn Zoon heeft God ons een onherroepelijk teken gegeven van zijn trouw. Daar heeft Hij getoond dat Hij de Redder is en dat wij niet ten dode zijn opgeschreven. In het boek Exodus (OT Ex 3,14) kunnen we lezen: ‘Ik ben die er zijn zal. Zeg daarom tegen de Israëlieten IK ZAL ER ZIJN heeft mij naar u toe gestuurd’: zo heeft God zich van bij het begin geopenbaard. Daarvan is de verrijzenis van Jezus de definitieve bekrachtiging. Met Pasen viert de kerk het nieuwe leven, dat aan het einde ons deel zal zijn maar dat nu reeds aanbreekt en doorbreekt midden in ons bestaan, midden in deze wereld. Alle tekenen
5
van nieuw leven, van bevrijding en menselijkheid, van heil en redding, verwijzen naar Hem, de Gekruisigde, die is opgestaan uit alle verdrukking en dood. Daarom leest de kerk in de paasnacht het verhaal van het begin, van de schepping, toen op Gods gezag het licht voor het eerst doorbrak. Want nu pas is dit verhaal vervuld, nu pas is het ware licht over ons opgegaan, Jezus de Christus. Daarom leest de kerk ook het verhaal van de bevrijding van Israël uit de verdrukking. Geen opstanding uit de dood, als niet ook de opstanding verkondigd wordt uit alles wat mensen de dood aandoet, uit alles wat onmenselijk is en het leven vernietigt. Geen verrijzenis zonder exodus, geen verrijzenis uit de dood zonder opstanding uit de zonde. De opstanding van Jezus is niet alleen Gods definitief teken van trouw, maar ook oproep om daadwerkelijk op te staan, hier en nu, en een nieuw leven te leiden. Ook dat lezen we in diezelfde paasnacht: ‘door de doop in zijn dood zijn wij met Hem begraven, opdat ook wij, zoals Christus door de macht van zijn Vader uit de doden is opgewekt, een nieuw leven zouden leiden’ (Brief aan de Romeinen 6,4. De kerk en de christenen zijn geroepen om op te staan en teken te zijn van nieuw en onvergankelijk leven. Jezus’ verrijzenis kan niet vastgesteld worden; alleen wie zelf opstaat weet dat Hij is verrezen. 3. De verrijzenisspiritualiteit bij de zusters Kanunnikessen van het Heilig Graf Het mysterie van Jezus' leven, lijden, sterven en verrijzenis nemen een centrale plaats in, in de beschouwing, het gebedsleven en het actieve leven van de kanunnikessen. Het Paastridium ( witte donderdag, goede vrijdag en Pasen) is het grootste liturgische feest van de Orde, en natuurlijk van de gehele kerk en wordt daarom luisterrijk gevierd. Elke zondag is een zogenaamd Klein Pasen, en dit wordt accent gegeven door een commemoratie (herinnering) van de Verrijzenis. Deze spiritualiteit betekent ook dat de zusters van het Heilig Graf in eigen leven trachten te komen tot een telkens sterven om te verrijzen, in de kracht van de verrezen Heer, die met haar leeft. Hierover zullen we straks nog meer vernemen als we het “lege graf” achteraan in de kerk bezoeken. Ook zullen we hierop doorgaan bij het bezoek aan ons kleine museum in de kloosterkelders, zeker waar het gaat over de orde van het Heilig Graf. De zusters van het H. Graf leggen ook sterk de nadruk op het feite dat de opstanding van Jezus niet alleen Gods definitief teken van trouw is, maar ook een oproep om daadwerkelijk op te staan, hier en nu, en een nieuw leven te leiden. Het is een voortdurend proces, een andere manier van leven door voortdurend opnieuw op te staan. Door zich niet laten ontmoedigen maar met de kracht van Christus die we in en bij ons voelen, na elke tegenslag of fout opnieuw te verrijzen. In feite herkennen we ook in opstanding het woord “opstand”, wat wil zeggen dat we ons niet mogen neerleggen bij onrecht en tegenslag maar ertegen in verzet dienen te gaan. In die zin heeft het verrijzenis ook een menselijke en maatschappelijke betekenis. Christendom is een boodschap van bevrijding. Het is ook niet voor niets dat christenen in vroegere eeuwen en ook nu nog werden vervolgd!
Francis Leyssens
Herkenrode/ Kuringen / Hasselt
Zaterdag 04/02/2006
6
