OVE R CHIM P ANSE E S
Wil je graag iets weten over chimpansees? Hier vind je van alles over hun! Handig voor als je bijvoorbeeld iets over ze wilt vertellen op school, een spreekbeurt wilt houden of een werkstuk wilt maken.
L E E FTI J D
Chimpansees worden maximaal 45 tot 50 jaar oud. In gevangenschap worden ze soms wel 65 jaar.
GE W I C HT
De vrouwtjes zijn maximaal 50 kilo en de mannetjes wegen maar liefst 70 kilo.
L E NGTE
De vrouwtjes worden ongeveer 1 meter lang. De mannetjes ongeveer 1,2 meter, iets langer dus dan de vrouwtjes.
Bij het Jane Goodall Instituut doen veel onderzoekers onderzoek naar alles wat met chimpansees te maken heeft. Hieronder vind je ook informatie over wat zij hebben ontdekt. Wil je meer weten over wie Jane Goodall is en wat zij en het instituut allemaal voor chimpansees doen? Bezoek dan onze website www.janegoodall.nl.
HO E ZIEN ZE ER UIT ? FAM ILIE….O F N IET? Net als de gorilla, de bonobo en de orang-oetan behoren
chimpansees
tot
de
mensapen.
Mensapen zijn de grootste apen op de wereld en lijken qua lichaamsbouw het meest van alle apen op de mens. Ze hebben bijvoorbeeld, net als wij, geen staart. Ook duurt het opvoeden van kinderen, net als bij de mens, heel lang. Het is niet
zo
dat
mensen
van
de
mensapen
afstammen. Mensen en chimpansees hebben wèl dezelfde voorouders, denken de meeste wetenschappers. Zo'n vijf miljoen jaar geleden begon de mens zich apart te ontwikkelen. V EEL SPIER EN Chimpansees zijn heel gespierd. Ze hebben veel meer kracht dan je op het eerste gezicht zou denken. Net als bij de andere mensapen zijn hun armen langer en sterker dan hun benen. Als ze over de grond lopen steunen ze op de knokkels van hun handen. Hun voeten zetten ze plat neer op hun voetzolen. Maar chimpansees voelen zich ook goed thuis in de bomen. Het zijn uitstekende klimmers. Ze kunnen met hun voeten net zo makkelijk takken vastpakken als met hun handen, omdat hun grote teen als een soort duim aan de zijkant van hun
voet zit. Hun handen en voeten lijken veel op onze handen: vier vingers, een duim (of grote teen) en platte vingernagels. Chimpansees kunnen heel veel met hun handen voor elkaar krijgen (takjes pakken, eten enzovoort). De vacht van de chimpansee is zwart. Heel oude dieren krijgen vaak een grijzige vacht. Hun oren zijn groter dan die van de andere mensapen. In tegenstelling tot hun ietwat kleinere en veel minder bekende familieleden, de bonobo's, hebben de jonge chimpansees altijd een licht gezicht. Later wordt de huid van hun gezicht donker.
WA A R WO NEN ZE? N AAR BO V EN , O M TE SLAPEN Chimpansees
leven
in
West- en Centraal-Afrika in dichtbegroeide
tropische
bossen. Maar op de meer open
vlakten,
overgang
van
zoals bos
de naar
savanne, komen ze ook voor.
Zolang
er
maar
bomen in de buurt zijn want daar kunnen ze lekker in slapen (zie afbeelding hierboven). In de bomen bouwen ze dan een nest. Dat doen ze wel zo’n 10.000 tot 15.000 keer in hun leven! Op de grond slapen ze liever niet, omdat daar teveel roofdieren rondlopen.
WA T ET EN ZE? H EN G ELEN N AAR TER M IETEN Het meeste voedsel van chimpansees bestaat uit rijpe
vruchten, maar
ze
eten
ook
bladeren, schors, noten, zaden en bloemen. Een klein deel van het chimpanseemenu bestaat uit dierlijke prooi, meestal insecten. Termieten en mieren zitten echter goed verstopt in hun nesten. Bovendien kunnen ze gemeen bijten. Chimpansees hebben een trucje bedacht, om toch aan die lekkere insecten te komen: ze steken dunne stokjes van precies de goede lengte in de ingang van een mieren- of termietennest. Dan trekken ze het stokje er weer voorzichtig uit. De insecten die op het stokje zijn gelopen of zich erin hebben vastgebeten, kunnen de chimpansees er dan eenvoudig aflikken. Moeder chimpansees leren dat hun kinderen al als ze nog jong zijn (zie afbeelding). SO M S H EBBEN ZE V LEES O P TAFEL Als chimpansees de kans krijgen, eten ze ook wel eens vogels, boszwijntjes en kleine bosantilopen. Af en toe wordt er zelfs jacht op kleinere apensoorten, zoals de colobus aap, gemaakt. Omdat de apen waar de chimpansees jacht op maken eigenlijk sneller in de bomen kunnen bewegen dan de veel zwaardere chimpansees, werken de chimpansees samen, zodat ze toch een aap te pakken kunnen krijgen. Zo'n vleesmaaltijd is een echt feest voor chimpansees. Terwijl de 'jagers' de buit opeten, zitten de andere groepsleden te bedelen, om ook een klein stukje vlees te krijgen. Chimpansees jagen echter maar enkele keren per jaar, als er weinig fruit in het bos is te vinden. Niet alle chimpansees eten vlees. In sommige groepen chimpansees hebben onderzoekers ze dat nog nooit zien doen.
FA M ILIEZA K EN G R O TE EN KLEIN E G R O EPEN Chimpansees leven in groepen van 15 tot wel 200 dieren. Alle dieren van zo'n grote groep kennen elkaar en bewonen samen een groot gebied. Toch zijn alle leden van de groep maar zelden bij elkaar, want de meeste tijd trekken de dieren in kleinere groepjes van 3 à 10 dieren rond. Als zulke groepjes elkaar tegenkomen, sluiten ze zich vaak bij elkaar aan. Totdat ze weer - vaak in een andere groepssamenstelling - uit elkaar gaan. SPELEN IS LEUK Jonge chimpansees zijn al heel vroeg met elkaar aan het spelen en oudere dieren aan het uitdagen. Maar ze blijven altijd veilig in de buurt van hun moeder. Het jong blijft bij zijn moeder tot het ongeveer zeven jaar oud is, daarna gaat het meer zijn eigen weg. STER KE BABY ’S Een
pasgeboren
chimpansee
heeft
nauwelijks kracht om zich aan zijn moeder vast te klemmen. De moeder ondersteunt haar kind daarom met één hand als ze loopt en klimt. Maar na een paar dagen kan het jong
zichzelf
wel
aan
moeders
buik
vasthouden. Later, als het jong ongeveer zeven maanden oud is, gaat hij op de rug van zijn moeder meerijden. Dan kan hij ook al een beetje op zijn voetzolen en de knokkels van zijn handen lopen. W IT STAAR TJE Jonge chimpansees, maar ook Gorilla’s, hebben een wit plukje op hun achterste. Zolang ze dit witte plukje hebben mogen ze bijna alles van hun moeder en de andere volwassen chimpansees. Ze worden niet gestraft. Rond hun zevende jaar
verliezen ze het witte plukje en moeten ze zich aan de regels van de chimpansee familie houden. Doen ze dat niet dan krijgen ze vaak rake klappen. V R O UW EN EN M AN N EN De jonge mannetjes zoeken als ze volwassen worden in hun eigen groep naar vrouwtjes. Maar de jonge vrouwtjes verlaten hun geboortegroep. Ze sluiten zich aan bij een andere groep. Volwassen vrouwtjes in een groep zijn dus meestal geen familie van elkaar. Ze zijn over het algemeen geen dikke vriendinnen. De mannetjes daarentegen kennen elkaar van jongs af aan. Vooral tussen broers zijn er vaak hechte vriendschappen. Ze helpen elkaar onder andere om in de rangorde een betere plek in te nemen. Dat is best wel belangrijk. Tenslotte kunnen de mannetjes met een hoge rang niet alleen het beste voedsel opeisen, ze zijn ook het aantrekkelijkst voor de vrouwtjes.
PR ATEN M ET ELKAAR Wist je dat chimpansees ook met elkaar kunnen praten? Aan hun gezicht kun je zien wat ze eigenlijk willen zeggen tegen elkaar. Is een chimpansee blij en wil hij de andere chimpansees groeten dan tuit hij zijn lippen (zoals je hiernaast kunt zien). Als chimpansees boos zijn dan laten ze vaak hun al hun tanden zien. Met al die gezichtsuitdrukkingen kunnen ze elkaar laten weten in wat voor stemming ze zijn en wat ze graag willen laten weten aan elkaar.
HELP! BEDR EIG D Helaas worden chimpansees ook bedreigd. De belangrijkste reden is de vernietiging van de bossen waarin zij leven. De mensen hebben brandhout nodig om hun voedsel te koken en de bomen worden gebruikt in de houtindustrie. Ook wordt er veel bos gekapt voor de landbouw. In bepaalde landen wordt ook gejaagd op chimpansees voor het vlees. Hierbij gaat het niet om de gewone jacht, die geen bedreiging voor het overleven van een diersoort vormt, maar de handel in 'bushmeat' is wèl een groot probleem. 'Bushmeat' betekent letterlijk 'vlees uit het bos' en levert heel veel geld op. Het vlees van gorilla's, chimpansees, bosantilopen en veel andere regenwouddieren wordt tegenwoordig in grote hoeveelheden in de Afrikaanse steden verkocht, als luxeproduct. In Afrikaanse landen hebben mensen niet veel geld, dus dit probleem is moeilijk op te lossen. Omdat chimpansees zich maar langzaam voortplanten, zijn ze een erg kwetsbare diersoort en worden ze met uitsterven bedreigd als we niks doen. CH IM PAN SEE W EZEN Jonge chimpansees zijn helaas ook erg gewild als huisdier, zeker in het Midden Oosten. In het begin is het nog wel leuk en lief zo’n jonge chimpansee in huis, maar als ze ouder en sterker worden bemerkt de koper dat het echt wilde dieren zijn die alles slopen wat er maar in huis te vinden is. Om een jonge chimpansee te vangen moet de jager zo’n 510 familieleden ombrengen omdat die de jonge chimpansee proberen te beschermen. Hongerige chimpansee wezen krijgen eten in een opvang.
En vaak overleven slechts 1 op de 8 jonge chimpansees het transport naar hun nieuwe
bestemming. Gelukkig vangen veel mensen de chimpanseewezen op in speciale opvangcentra voor chimpansees. In Afrika zijn er ongeveer vijftien met bijna
1000 opgevangen chimpansee wezen. Hier wordt hun geleerd om zich als chimpansee te gedragen want dat hebben ze nog niet geleerd. Als ze oud genoeg zijn, zo vanaf 15 jaar, wordt er geprobeerd ze weer in het wild uit te zetten. Helaas wordt het door de houtkap steeds moeilijker om geschikte bosgebieden te vinden.
WIST JE DA T …… …CH IM PAN SEES N O TEN KUN N EN KR AKEN ? Chimpansees kraken noten met een erg harde schil met een steen. De noot leggen ze dan eerst op een grote platte steen. De chimpansee slaat dan met een andere steen de noot kapot. Er zijn platte stenen gevonden die helemaal uitgesleten waren; de chimpansees hadden ze al generaties lang gebruikt. Het gebruik van gereedschap
is
heel
bijzonder
in
het
dierenrijk. Jonge chimpansees leren deze techniek door het notenkraken van hun moeder af te kijken. Pas op een leeftijd van ongeveer vijf jaar kunnen ze het ook zelf. …CH IM PAN SEES H ELEM AAL N IET LIEF V O O R DE BUR EN ZIJN ? Mannetjes chimpansees lopen in kleine groepjes langs 'de grenzen' van hun territorium. Daarbij houden ze zich heel stilletjes, om niet op te vallen. Komen ze mannetjes van een buurgroep tegen, dan worden deze zonder pardon aangevallen. In zo'n geval kunnen er zelfs wel eens doden vallen. …CH IM PAN SEES
H UN
M EDICIJN EN
UIT
H ET
BO S
H ALEN ?
Als chimpansees zich niet lekker voelen, eten ze van planten die ze normaal gesproken
helemaal
niet
lusten.
Deze
plantensoorten
hebben
een
geneeskrachtige werking. Buikpijn, koorts, hoofdpijn... chimpansees weten precies welke plant bij welke kwaal hoort. De chimpansee op de afbeelding hiernaast eet een geneeskrachtige plant. Handig, zo'n aap-o-theek!
JAN E G O O DALL H ELPT EN O N DER ZO EKT
Wist je dat het Jane Goodall Instituut in Nederland onderzoek doet naar chimpansees in dierentuinen? Dat onderzoek is heel belangrijk om te weten te komen hoe chimpansees eten, zich gedragen en communiceren. Met al die kennis kunnen we de chimpansees proberen te helpen. Degene die deze organisatie heeft opgericht is Jane Goodall (zie afbeelding hierboven). Wil je weten wat zij allemaal voor chimpansees doet en al gedaan heeft? Neem dan een kijkje op onze website www.janegoodall.nl.
Tekst: Jane Goodall Instituut, Nederland Foto’s: Jane Goodall, Hugo van Lawick, Michael Neugebauer, Jane Goodall Instituut, JGVFernando, Gombe Chimpanzee Blog, Tetsoro Matsuzawa
