Ouderen en depressie. Praat erover, luister ernaar. Tips voor depressieve ouderen en hun omgeving

Ouderen en depressie Praat erover, luister ernaar

Tips voor depressieve ouderen en hun omgeving

3

Inhoud

Is het wel de leeftijd?

blz. 6

Wat zijn kenmerken van een depressie?

blz. 10

Hoe ontstaat een depressie?

blz. 14

Wanneer hulp zoeken en waar?

blz. 18

Denken aan de dood

blz. 22

Hoe gaat u om met een depressie?

blz. 26

Tips om geestelijk gezond in het leven te staan

blz. 32

Waar u terechtkunt voor hulp

blz. 37

5

Praat erover, luister ernaar

Depressie komt bij ouderen veel voor. Toch blijft dit moeilijk bespreekbaar, zowel voor de persoon die zelf met depressieve gevoelens kampt, als voor zijn omgeving. De diagnose van een depressie bij ouderen is bovendien niet altijd gemakkelijk te stellen, omdat de symptomen soms onduidelijk zijn of omdat klachten toegeschreven worden aan “ouder worden”. Daardoor is depressie bij ouderen ook een miskend probleem. Deze brochure biedt u een duidelijke kijk op wat een depressie is en wat niet: hoe ontstaat een depressie, hoe gaat u ermee om en waar kunt u terecht voor hulp? Omdat niet alleen een gezond lichaam, maar ook een gezonde geest belangrijk is om “gelukkig” oud te worden, krijgt u ook tips om “geestelijk gezond” in het leven te staan. Want ook dat vindt u in de brochure: er is iets aan te doen. Onder het motto “Praat erover, luister ernaar” hopen we met deze brochure de aanzet te geven om dat ook te doen. Graag dank ik de provinciale Dienst Zorg en de leden van de Werkgroep Ouderen van SPIL (Samenwerking Psychiatrische Initiatieven Limburg) voor hun samenwerking en hun inbreng in deze brochure.

Mieke Ramaekers, gedeputeerde van Welzijn, voorzitter vzw Limburgse Logo’s

7

Is het wel de leeftijd?

Hebt u de laatste tijd meer last van kwaaltjes of van pijn? Vergeetachtigheid, het gevoel dat u erg moe bent of nergens nog zin in hebt? Misschien denkt u dat dat gewoon hoort bij een dagje ouder worden? Maar die klachten zijn niet altijd te wijten aan uw leeftijd: misschien hebt u wel een depressie of depressieve gevoelens? Een depressie is geen teken van zwakte. Het is een ziekte die u kunt overwinnen. Wellicht moet u met de jaren meer naar begrafenissen. Misschien moet u verhuizen? Of laat uw lichaam u al wat meer in de steek? Allemaal veranderingen die kunnen zorgen voor rouw en verdriet. Doordat uw sociaal netwerk kleiner wordt >> zorgt dit ook voor eenzaamheid.

“

Een depressie is een ziekte die je kunt overwinnen.”

“Dit voelt toch als iets lichamelijks?” “De laatste maanden ben ik vaak naar mijn huisarts gegaan. Buikpijn, constipatie, hoofdpijn: ik was bang dat ik iets ernstigs mankeerde, maar elke keer opnieuw leverde het onderzoek niets op. Uiteindelijk dacht ik: het zal wel gewoon horen bij ouder worden. Maar toen ik weer met een kwaaltje naar mijn huisarts ging, zei die dat ik misschien een depressie heb. Mijn eerste reactie was: maar ik mankeer iets lichamelijks.” X

8

9

>> In elk geval bent u niet de enige die kampt met een depressie: iedereen kan depressief worden. Officieel is ongeveer zes procent van de mensen van 65 tot 74 jaar depressief. Bij 75-plussers is er een groot verschil tussen mannen en vrouwen: van de mannelijke 75-plussers is drie procent depressief, van de vrouwelijke 75-plussers kreeg negen procent de diagnose “depressie”, bijna 1 op 10 dus. In deze brochure krijgt u tips om er iets aan te doen. Voor uzelf of voor ouderen in uw omgeving. En voor een gelukkige “oude dag”.

“Ik schaamde me enorm.” “Toen ik van mijn huisarts te horen kreeg dat ik een depressie had, schaamde ik me enorm en durfde ik er met niemand over te praten. Toen ik het aarzelend vertelde aan mijn beste vriendin, bleek dat haar zus ook een depressie doorgemaakt had. Toen ik meer durfde te praten over mijn klachten, kwam ik er meer en meer achter dat ik ook buren, vrienden of kennissen heb met een depressie. Dat had ik nooit eerder gemerkt.” X

10

11

Wat zijn kenmerken van een depressie? >

>

>

>

Hebt u veel lichamelijke klachten zoals buikklachten, onverklaarbare pijn, druk op de borst, hoofdpijn of duizeligheid? Vindt uw dokter geen duidelijke oorzaak?

Bij het woord depressie denken veel mensen aan verdriet of aan een sombere bui. Maar een depressie is meer dan dat.

>

Denkt u dikwijls aan de dood? Of aan zelfdoding? Verlangt u zelfs naar de dood?

>

Hebt u een groot deel van de dag een leeg of somber gevoel? Zit u veel en lang stil? Of loopt u net rusteloos heen en weer, bent u prikkelbaar en snel geïrriteerd of boos?

Voelt u zich hopeloos, hulpeloos of machteloos? Wanhopig, bang of schuldig? Hebt u het idee dat u niets meer waard bent?

>

Huilt u voortdurend zonder dat dat oplucht? Of kunt u net niet huilen, ook al zou u dat graag doen?

Is het moeilijk om u te concentreren, bent u vergeetachtig en hebt u moeite om besluiten te nemen?

>

Bent u erg bang voor een probleem en hebt u het gevoel dat uw omgeving u daarin niet begrijpt? Vindt u het leven zinloos of doelloos? >>

Piekert u veel? Hebt u moeite met inslapen? Wordt u dikwijls wakker? Komt u moeilijk uit uw bed? Bent u moe of slaapt u te veel? Misschien bent u zelfs moe of futloos van te veel te slapen?

>

Hebt u geen belangstelling of geen plezier meer in uw dagelijkse bezigheden of hobby’s? Hebt u het gevoel dat u nergens meer van kunt genieten?

>

Hebt u minder eetlust? Verliest u gewicht? Of hebt u net overdreven veel eetlust en wordt u zwaarder?

X

Goed om te weten: depressie – dementie Hebt u problemen met uw geheugen? Laat u dan zeker onderzoeken. Vaak beschouwen we depressie bij ouderen als teken van beginnende dementie: concentratieproblemen en besluiteloosheid lijken natuurlijk sterk op de geheugenstoornissen en de verwardheid die bij dementie horen. Daardoor krijgen depressieve ouderen vaak niet de juiste hulp. Toch kan uw huisarts u dan zeker helpen.

12

13

>> Iedereen heeft wel eens van die klachten. Of dagen waarop alles wat moeilijker gaat. Dat hoeft niet echt een probleem te zijn. Het is pas als de klachten wekenlang blijven duren, dat u kunt vermoeden dat u depressief bent. Bovendien zijn de klachten niet altijd even gemakkelijk te herkennen. Misschien gaat u met vage lichamelijke klachten naar de dokter? Klachten die u helemaal niet doen denken aan een depressie? Een depressie zorgt trouwens niet altijd voor diepe somberheid. Toch is het belangrijk om stil te staan bij de klachten, ook al praat u misschien niet zo snel over uw gevoelens.

“Op een dag hoopte ik niet meer wakker te worden.” “Vroeger was ik een actieve, gelukkige vrouw. Ik borduurde elke dag, ging elke week kienen en woonde zelfstandig. Geleidelijk aan kostte het me meer moeite om te gaan kienen. Als ik er eenmaal was, vond ik het wel plezierig, maar ernaartoe gaan werd hoe langer, hoe moeilij-

ker. Omdat ik al een paar keer niet meer gegaan was, stopte ik er uiteindelijk mee. De laatste maanden had ik dikwijls buikpijn en een beklemmend gevoel in mijn borststreek. Mijn huisarts vond nooit een lichamelijke oorzaak. Uiteindelijk vroeg hij me of ik nog andere klachten had. Ik kon niet echt iets bedenken, maar moest toegeven

dat ik de laatste tijd weinig fut had. Alles vrat energie. Ik at bijna niet meer, had geen zin in huishoudelijk werk en borduren lukte al helemaal niet meer. Ik vond het zelfs moeilijk om uit bed te komen. Om 5 uur ’s morgens lag ik vaak wakker in bed en voelde ik spanning opkomen. Ik piekerde veel: “Wat zou ik tegen mijn kinderen zeggen, als ze op be-

zoek komen? Zouden ze merken dat het niet goed gaat met mij?” Elke dag zat ik uren in mijn relaxzetel voor me uit te staren. Ik vroeg me af welke zin mijn leven nog had en hoopte op een dag niet meer wakker te worden. Ik wist niet wat er aan de hand was en durfde er met niemand over te praten tot mijn huisarts me vragen begon te stellen.” X

Hoe ontstaat een depressie?

15

Iedereen kan een depressie krijgen, maar sommige dingen maken dat u er meer vatbaar voor bent. Een depressie heeft meestal ook verschillende oorzaken tegelijk. Erfelijkheid kan een belangrijke rol spelen, maar ook hormonen, medicijnen of alcohol kunnen een depressie uitlokken. Invaliditeit en ziekte vergroten de kans op depressie. Bijvoorbeeld bij mensen met parkinson, diabetes, hartaandoeningen, aandoeningen aan de schildklier of kanker. Ingrijpende gebeurtenissen zoals een scheiding, overlijden of pensioen kunnen een depressie veroorzaken. Dat zijn allemaal verlieservaringen. Verdriet en rouw zijn dan normaal. Alleen als het verdriet na een tijd niet vermindert, kan rouw depressie worden.

“

Als verdriet na een tijd niet vermindert, kan rouw depressie worden.”

Nog zo’n grote verandering is verhuizen naar een woonzorgcentrum. Dikwijls gaat die verhuizing ook samen met een minder goede fysieke conditie of minder zelfredzaamheid. De vertrouwde omgeving valt weg, sociale contacten veranderen en u moet zich aanpassen aan nieuwe gewoonten. Voor ouderen die moeilijk wennen aan hun nieuwe omgeving of situatie kan dat leiden tot een depressie. >>

16

17

>> Of mensen die lang moeten zorgen voor een zieke partner: ook een zware belasting. Als door die voortdurende zorg uw sociale contacten ook nog wegvallen en er weinig tijd blijft om op adem te komen, kan dat leiden tot depressie. Ten slotte kan hoe u omgaat met een probleem of met verdriet, het verschil maken tussen wel of geen depressie krijgen.

Is dit het leven? Rosa is 72 jaar. Ze denkt de laatste tijd veel na over haar leven. Ze overloopt elke fase in haar leven, dat ze zonder moeite aankon. Haar huwelijk met Carlo, waar haar moeder niet achterstond. De geboorte van Gio, Alicia en Maria. Gio was altijd iets moeilijker dan de anderen. Hij studeerde niet vlot, vond moeilijker een baan en van trouwen sprak hij niet. Uiteindelijk is hij toch gaan samenwonen op zijn 35ste. Toen was het huis leeg. Maar Rosa had nog Carlo. Altijd een goede man geweest die haar overal in steunde. Met Carlo

maakte ze reizen, niet al te ver, maar wel regelmatig. Carlo is er nog altijd, maar zij is niet meer de Rosa van toen. Al een jaar heeft ze lichamelijke klachten. Sinds haar val vorig jaar kan ze haar leven niet terug oppakken. Die gebroken heup had haar lelijk te pakken. Nu neemt ze pillen die niet echt helpen tegen de pijn. Ook de revalidatie loopt niet zoals verwacht. Waarom zij? Nu moet Carlo voor haar zorgen en zijn de rollen omgekeerd. Moet dit echt? Rosa kan het maar moeilijk aanvaarden. X

19

Wanneer hulp zoeken en waar? “Ben ik dement aan het worden?” “Sinds enkele maanden voel ik me leeg. Ik heb geen fut meer en kom niet meer tot de dingen die ik altijd zo graag deed. Mijn partner zegt dat ik prikkelbaar ben, snel geïrriteerd. Ik kan er niks aan doen, ook al neem ik mij elke dag voor om wat opgewekter te zijn. Ik snauw hem regelmatig af en dikwijls zit ik er maar wat bij zonder iets te zeggen. Een gesprek lijkt voor mij een loodzware opdracht. Zou ik dement aan het worden zijn? Ik vergeet ook meer dan vroeger en krijg daar opmerkingen over van mijn kinderen. Tegenover hen probeer ik niet te laten merken dat ik me niet goed voel. Ik lach en praat

met ze mee. Maar eigenlijk interesseert het me niet, bereikt het me niet wat ze vertellen. Daar voel ik me zo schuldig om. Nadat ze op bezoek geweest zijn, ben ik uitgeput, nog meer dan andere dagen. Van mijn huisarts hoorde ik dat dat bij meer mensen voorkomt. Hij gaat me naar een psycholoog verwijzen en dan de geschikte behandeling voor mij opstarten. Het was een hele geruststelling dat ik niet gek of dement aan het worden ben. Mijn huisarts zegt dat ik na een maand al beterschap mag verwachten.” X

20

21

Wanneer hulp zoeken en waar? Wanneer zoekt u hulp? Iedereen heeft wel eens last van een dipje. Maar hebt u meer dan twee weken last van sombere gevoelens en is dat een rem op uw dagelijkse bezigheden? Herkent u bij uzelf meerdere kenmerken die we opsommen op bladzijde 10 en 11? Zoek dan zeker hulp. Raadpleeg uw huisarts of praat erover met iemand van de familie, met een vriend of met uw thuisverpleegster. Denk zeker niet dat het gewoon “hoort bij ouder worden”. Waar zoekt u hulp? Uw huisarts is de eerste bij wie u terechtkunt met uw klachten. Hij zal u onderzoeken en met u praten. Als hij het nodig vindt, stelt hij een behandeling voor of verwijst hij u door naar gespecialiseerde hulp. Achteraan in deze brochure vindt u de adressen van hulpverleners.

“

Een depressie is goed te behandelen.”

Wat helpt? Een depressie is goed te behandelen. Pillen helpen en praten helpt, maar meestal werkt een combinatie van de twee het best. Uw huisdokter kan u medicatie voorschrijven: antidepressiva. Die werken pas na een paar weken en soms moet uw huisarts even zoeken voor hij de medicatie en dosis vindt die voor u het best werkt. Laat u daarom regelmatig controleren door uw huisarts en volg altijd zijn advies. Antidepressiva zijn niet verslavend. Daarvoor hoeft u dus niet bang te zijn. In gesprekstherapie bekijkt u samen met uw hulpverlener wat de oorzaken zijn van uw klachten en hoe u er anders mee om kunt gaan. Zo staat u sterker in het leven.

23

Denken aan de dood

“Voor mij hoefde het niet meer.” “Op een bepaald moment zat ik zo diep in de put dat ik dacht dat er geen eind meer aan zou komen. Behalve als ik er zelf maar een eind aan zou maken. Wat had het leven nog voor zin nu mijn vrouw gestorven was, ik alleen maar tot last was van mijn enige dochter en zij ook zelf nog eens ziek werd? Voor mij hoefde het niet meer. Ik kon op den duur aan niets anders meer denken. Ik kwam de deur niet meer uit, verzorgde mij niet meer, het was op. Mijn huisarts heeft voor

hulp gezorgd. Het was een psychologe die bij mij thuis kwam. Ze zei dat ik in een depressie zat. Ze raadde me aan om medicatie te nemen en stap voor stap heeft ze mij uit de put helpen klimmen. Ik kon het niet geloven dat er voor mij ook nog vriendschap en geluk weggelegd was. Nu weet ik wel beter. Ik voel me sterker, kom weer buiten en beleef plezier aan kleine dingen. Ik heb weer groenten gezaaid in de tuin en kijk ernaar uit hoe alles begint te groeien en bloeien.” X

24

25

Denken aan de dood Het is erg verdrietig als u in zo’n situatie terechtkomt.

Zo nu en dan denken aan de dood, is heel normaal. Alleen: als u in een depressie zit, kunnen die gedachten heel overweldigend worden. Misschien begint u dan zelfs te denken aan zelfmoord of zelfdoding? Dat is begrijpelijk: de psychische pijn van een depressie maakt mensen dikwijls wanhopig en somber. Soms geloven mensen dan niet meer dat iets of iemand ze kan helpen of dat het leven ooit nog de moeite waard wordt. Sommige mensen denken dan dat ze anderen alleen maar tot last zijn en dat het voor iedereen beter is als ze er niet meer zijn. De dood zou ze dan “verlossen” uit de miserie. Die zwarte gedachten kunnen zo sterk worden, dat u op den duur aan niets anders meer denkt.



“

U hoeft er niet alleen mee te blijven zitten.”

U hoeft daar niet alleen mee te blijven zitten. U kunt echt wel geholpen worden om uit die donkere periode te geraken. U doet er goed aan om toch hulp te zoeken en te praten met vertrouwenspersonen en met uw dokter. Dikwijls zorgt de depressie ervoor dat uw sombere gevoelens gaan overheersen, dat u helemaal geen zin meer hebt om nog verder te leven. Veroordeel uw gevoelens zoals wanhoop, somberheid, leegte niet. Ze komen door uw depressie. Die is te behandelen. Daarna worden ook uw zelfmoordgedachten meestal vanzelf veel minder sterk. En krijgt u weer zin in het leven.

Hoe gaat u om met een depressie?

27

Wat u zelf kunt doen >

Praat over uw gevoelens en gedachten. Gedeelde smart is halve smart. Praten lucht op.

>

Laat u niet ontmoedigen door een moeilijkere periode. Herstellen gaat niet in rechte lijn naar boven. Er zijn pieken en dalen.

>

Krijgt u medicijnen voor uw depressie? Neem ze in zoals voorgeschreven: de juiste dosis is belangrijk om te genezen.

>

Ook een gezonde dagindeling is belangrijk: sta op normale tijden op en probeer ook op normale vaste tijden te eten.

>

Blijf u zelf goed verzorgen. Fris wassen ’s morgens en frisse kleren aan: het helpt om de dag goed te starten. Ga naar de kapper, maak u zelf mooi: goed voor uw eigenwaarde en stemming.

>

Zonder u niet af van anderen. Blijf mensen uitnodigen om langs te komen. Blijf ook in beweging: een wandelingetje, een fietstochtje, het hoeft niet ver te zijn. Buiten komen en bewegen helpt u om te genezen.

>

Drink niet te veel alcohol. Blijf geloven in herstel. Ook voor u is er beterschap mogelijk. Geduld is een mooie deugd. Een depressie is een ziekte die kan genezen, maar dat heeft tijd nodig.

28

29

Wat u kunt doen voor iemand uit uw omgeving > >

Denk eraan dat depressie een ziekte is waarvan het herstel tijd en geduld vraagt.

>

Geef steun om de adviezen op te volgen voor dagindeling, eten, drinken en medicatie.

Verwijten zijn niet op hun plaats. Probeer alle gevoelens, klachten en problemen van de depressieve oudere te accepteren. Luister ernaar, toon begrip en vertrouwen dat de depressie zal overgaan.

>

Heeft de oudere het over zelfdoding? Vat dat niet te licht op. Die toespelingen wijzen erop dat iemand het heel moeilijk heeft. Vraag toestemming om contact op te nemen met de hulpverlener en praat erover. Zorg er samen voor dat de oudere veilig door de moeilijke periode geraakt. Als de depressie genezen is, komen er weer meer positieve dingen in het leven om naar uit te kijken.

>

Zoek zelf steun. Zorg ook goed voor uzelf.

> >

>

Blijf beschikbaar. Breng bezoekjes en stimuleer de oudere om samen eenvoudige bezigheden te doen. Doe dat op een vriendelijke, uitnodigende manier.

>

>

Praat over mooie gebeurtenissen uit het verleden. Geef complimenten voor wat wel lukt en prijs elke positieve stap vooruit.

>

“

Blijf geloven in herstel. Ook voor u is beterschap mogelijk.”

“Piekeren over last en kwaaltjes” “Nadat mijn man met pensioen ging, genoten we van onze vrije tijd. We wandelden en fietsten veel en gingen regelmatig een weekendje weg. Na een jaar kreeg hij last van kwaaltjes: hij had dikwijls hoofdpijn en was duizelig. Daar piekerde hij veel over. Hij was bang dat hij een ernstige ziekte had. Hij liet zich onderzoeken, maar de dokter kon niets vinden. De klachten gingen niet over. Door dat piekeren kon mijn man

>

niet meer goed eten en vermagerde hij. Omdat hij zoveel hoofdpijn had, gingen we niet meer zoveel weg. ’s Avonds ging hij vroeg slapen, ’s nachts lag hij urenlang wakker en ’s morgens was hij nog moe. Hij was ook snel geïrriteerd als ik met hem wou praten over wat er aan de hand was. Ik voelde me machteloos en had me de jaren na zijn pensioen wel anders voorgesteld. Na een gesprekje met een oud-

collega, is mijn man toch weer naar onze huisdokter gegaan. Die heeft lang met hem gepraat en ontdekt dat mijn man depressief is. Daarvoor krijgt hij nu een behandeling. Ik probeer hem te helpen door te zorgen dat we altijd op vaste momenten opstaan, eten en gaan slapen en ik probeer hem te motiveren om samen naar buiten te gaan voor korte wandelingen. Veel meer kan ik niet doen, maar ik voel dat we er stilaan wel weer uit komen.” X

30

31

“Ik werd ook zelf moe en prikkelbaar.” “Mijn zus en ik zorgen al jaren voor onze moeder van 88 die nog thuis woont. Een paar jaar geleden brak ze haar heup en sindsdien is ze moeilijk te been. In het begin hielpen we haar met boodschappen en schoonmaken. De rest kon ze nog zelf. Stilaan gingen ook andere dingen moeilijker. Ma werd ook vergeetachtig. Mijn zus en ik moesten meer en meer inspringen. Op den duur waren we bijna de hele dag bij ons ma. Eigenlijk kon ze niet meer alleen blijven wonen, maar van een rusthuis wou ze niet weten. Ook gezinshulp wou ze niet. Ze werd boos als we daar zelfs maar over praatten. Sinds een half jaar slapen mijn zus en ik om de beurt bij ma in huis, omdat ze niet meer alleen kan blijven. Door de onderbroken nachten werd ik zelf heel moe en prikkelbaar. Mijn zus lijkt daar beter tegen te kunnen. Dus hield ik ook maar vol. Ik be-

gon er meer en meer tegenop te zien om naar ons ma te gaan, zeker omdat zij dikwijls klaagde over wat we voor haar deden. Ik moest me sterk houden, voor mijn moeder en voor mijn zus. Maar hoe lang nog? Omdat ik de laatste weken thuis veel ween, wou mijn man dat we naar onze huisarts gingen. Die zegt dat ik een depressie heb. Hij schreef iets voor en raadt me aan om een maatschappelijk werker van het OCMW te laten komen om eens te praten over de hele situatie. Ondertussen komt er vier keer per week een gezinshelpster en drie keer per week komt er een vrijwilligster slapen bij ons ma. Uiteindelijk vond ze dat wel oké. Ik voel me zelf weer beter en probeer regelmatig tijd te nemen voor mezelf en voor mijn man. Soms voel ik me daar nog schuldig over, maar het betert. Nu ik me weer goed voel, ga ik ook niet meer tegen mijn zin naar mijn moeder.” X

32

33

Tips om geestelijk gezond in het leven te staan Het belang van een gezonde manier van leven is bekend. We doen ons best om gezond te eten, genoeg te bewegen, niet te roken of te stoppen met roken en te drinken met mate. Allemaal om ons lichaam in goede conditie te houden. Aan de conditie van onze geest besteden we duidelijk minder aandacht, terwijl die minstens zo belangrijk is. Zeker als u ouder wordt en geconfronteerd wordt met verlieservaringen zoals slechter zien, horen of lopen, of bekenden die doodgaan, is het belangrijk uw veerkracht te versterken. Zo overwint u gemakkelijker tegenslagen en psychische klachten zoals een depressie. Hebt u weer meer energie na uw depressie? Dan kunnen deze tips helpen om niet te hervallen. Een goede geestelijke conditie helpt u om gelukkig en zinvol te leven.

We kunnen net zo goed tips en adviezen geven voor uw geestelijke als voor uw lichamelijke gezondheid. Ook voor uw geestelijke gezondheid gaat veranderen niet vanzelf. Uw geestelijke conditie op peil houden vraagt inzet, regelmatig oefenen en discipline. Regelmatig oefenen zorgt ervoor dat uw nieuw aangeleerde gedrag en gedachten een automatisme worden. Wilt u meer weten of hebt u nu al zin om aan de slag te gaan? De website www.fitinjehoofd.be is er voor iedereen die meer wil weten over geestelijke gezondheid en daar zelf iets aan wil doen.

“

Uw geestelijke conditie op peil houden, vraagt inzet, oefening en discipline.”

34

35

Dit zijn alvast enkele tips Versterk uw veerkracht

Zorg goed voor uzelf

>

Deel uw verhaal met anderen.

>

Ontspanningsoefeningen kunt u leren.

>

Vraag gerust hulp.

>

>

Sta niet te veel stil bij uw tekortkomingen. Denk aan positieve dingen die u in uw leven gerealiseerd hebt: kinderen grootgebracht, goed gewerkt, mooi huis gebouwd.

Even piekeren mag, maar te veel tobben kost veel tijd en energie en lost uw problemen niet op. Zoek afleiding of doe een ontspanningsoefening.

>

Plan elke week enkele activiteiten die u energie geven: een natuurwandeling, gaan shoppen met vrienden, een koffietje gaan drinken met uw buurvrouw, naar een activiteit van de seniorenvereniging gaan, een bezoekje bij kinderen of kleinkinderen. Beweeg ook regelmatig en eet gezond.

>

Probeer te genieten van kleine dingen.

>

Sta uzelf toe om te lachen en plezier te maken.

>

Sta eens stil bij gedachten of gedragspatronen die niet helpen. Leef met aandacht

>

Stel prioriteiten en ga voor uzelf na wat echt belangrijk is in uw leven.

>

Probeer te genieten van de dingen, ook al lijken ze in uw ogen niet volmaakt. Geniet van uw kerstfeestje, ook al konden sommige gasten niet komen.

>

Probeer met aandacht te kijken, te horen, te voelen, te ruiken. Doe kleine alledaagse dingen met uw volle aandacht.

Investeer in positieve relaties >

Maak genoeg tijd vrij voor mensen om wie u geeft. Laat die andere mensen ook uw waardering blijken.

>

Communiceer duidelijk en laat conflicten niet uit de hand lopen.

>

Waarom u niet inzetten voor vrijwilligerswerk? Lid worden van een vereniging? Naar een lokaal dienstencentrum gaan?

37

Waar u terechtkunt voor hulp Maakt u zich zorgen om uw eigen geestelijke gezondheid of die van iemand uit uw omgeving? Met uw vragen of problemen kunt u terecht bij verschillende hulpverleners of organisaties.

“

Belangrijk om met iemand te praten over uw gevoelens.”

Stapt u liever niet meteen naar een professionele hulpverlener? Dan is het toch belangrijk om met iemand te praten over uw gevoelens. Het is niet nodig beschaamd te zijn over uw probleem. Praat erover met uw partner, uw kinderen, een vriend of vriendin. Of misschien vindt u het gemakkelijker om te praten met uw thuisverpleegkundige? Dan kunt u nog altijd samen de stap zetten om naar een professionele hulpverlener te gaan.

38

39

U kunt terecht bij verschillende hulpverleners

De sociale dienst van uw OCMW Uw gemeente heeft een OCMW. Dat is een centrum voor het welzijn van iedereen: jong of oud, arm of rijk, Belg of allochtoon. Bij de sociale dienst van uw OCMW kunt u terecht met vragen over uw gezondheid of die van iemand voor wie u zorgt.

Uw huisarts Uw huisarts is de vertrouwenspersoon bij wie u altijd terechtkunt met al uw lichamelijke en psychische klachten. Hij onderzoekt u, praat met u en gaat samen met u na of behandeling of verdere hulp nodig is.

De dienst maatschappelijk werk van uw ziekenfonds Ook bij de dienst maatschappelijk werk van uw mutualiteit kunt u terecht met uw vragen. Bel de medewerkers of ga naar een zitdag van uw ziekenfonds. De medewerkers kunnen ook op huisbezoek komen.

Misschien raadt uw huisarts u aan om eens te gaan praten met een andere hulpverlener. Uw huisarts kan u doorverwijzen naar een psycholoog, een psychiater of een maatschappelijk werker.

Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) In Limburg zijn er twee CAW’s die u een luisterend oor, opvang en psychosociale begeleiding bieden. Uw CAW staat open voor iedereen met vragen of problemen. Het is vlot bereikbaar, er zijn geen wachtlijsten en de eerste hulp is gratis. >

> CAW Sonar CAW ’t verschil Rozenstraat 25 Kuringersteenweg 439/3 3500 Hasselt 3500 Hasselt 011 85 99 20 011 85 92 40 [email protected] [email protected]

vanaf 1 januari 2013 worden beide centra samengevoegd tot: > CAW Limburg Lombaardstraat 20 3500 Hasselt 011 21 20 20

40

41

Voor gespecialiseerde hulp kunt u terecht bij deze organisaties

Deze CGG’s hebben een ouderenteam >

> CGG Genk CGG Hasselt Weg naar As 54 bus 31 Ilgatlaan 11 bus 3 3600 Genk 3500 Hasselt 089 32 97 77 011 28 68 40 [email protected] [email protected]

>

> CGG Zuid-Limburg DAGG Maaseik Toekomststraat 15 Koningin Astridlaan 105 3800 Sint-Truiden 3680 Maaseik 011 68 59 36 089 56 38 94 [email protected] [email protected]

>

> DAGG Lommel VGGZ vzw Tongeren Kapelstraat 67 Henisstraat 17 3920 Lommel 3700 Tongeren 011 54 23 62 012 23 44 91 [email protected] [email protected]

Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) In een CGG kunt u terecht met psychische of psychiatrische klachten. Het CGG biedt u gespecialiseerde hulp zonder opname. U krijgt hulp en begeleiding van goed opgeleide hulpverleners zoals psychiaters, psychologen of maatschappelijk werkers die samenwerken en overleggen om u zo goed mogelijk te helpen. U komt verschillende keren naar het CGG op consultatie. Zowel kinderen, volwassenen als ouderen kunnen er terecht. Er zijn specialisten voor alle leeftijden. Als dat nodig is, kan de hulpverlener uitzonderlijk bij u thuis komen. Neem eerst contact op met uw huisarts of met iemand anders die u al begeleidt. Die kan dan helpen beslissen of een CGG inderdaad iets voor u is.

Meer informatie: www.litp.be (klik op Centrum Geestelijke Gezondheidszorg), www.dagg-cgg.be of www.vggz.be.

42

43

Psychiatrische ziekenhuizen De psychiatrische ziekenhuizen behandelen mensen met ernstige psychische problemen. Meestal verwijst een andere hulpverlener u door naar een psychiatrisch ziekenhuis. Bij ernstige problemen wordt u er opgenomen. Ook als het thuis niet meer lukt of als het u allemaal te veel wordt, kan een opname nodig zijn. Soms is opname overdag al genoeg. Dan kunt u ’s avonds naar huis.

Psychiatrische Afdelingen van Algemene Ziekenhuizen (PAAZ- of A-diensten) In sommige algemene ziekenhuizen is er een aparte afdeling waar mensen met psychische problemen kort kunnen blijven. Tijdens zo’n “acute opname” wordt samen met u gezocht naar de beste vervolgzorg voor uw situatie. Jessa Ziekenhuis, Campus Virga Jessa Hasselt, 011 30 81 11 > Mariaziekenhuis, Overpelt, 011 82 60 00 > Sint-Franciskusziekenhuis Heusden-Zolder, 011 71 55 55 > Ziekenhuis Oost-Limburg, Campus Sint-Jan Genk, 011 32 51 51 >

>

> Asster – Campus stad Asster – Campus Melveren Halmaalweg 2 Melveren-Centrum 11 3800 Sint-Truiden 3800 Sint-Truiden 011 78 95 11 011 69 06 11

>

Medisch Centrum Sint-Jozef Abdijstraat 2 3740 Bilzen 089 50 91 11

>

OPZC Rekem Daalbroekstraat 106 3621 Rekem-Lanaken 089 84 70 00

Gerontopsychiatrische afdelingen van Algemene Ziekenhuizen (SP-diensten) In enkele algemene ziekenhuizen is er een gespecialiseerde dienst voor de behandeling en revalidatie van ouderen met psychische problemen. Jessa Ziekenhuis, Campus Virga Jessa Hasselt, 011 30 81 11 > Ziekenhuis Oost-Limburg, Campus Sint-Barbara Lanaken, 011 32 51 51 >

Privépraktijken Niet alle hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg werken in een erkende of gesubsidieerde organisatie. Hulpverleners werken soms ook privé. Neem eerst contact op met uw huisarts. Samen kunt u dan beslissen waar ze u het best verder kunnen helpen.

44

45

De bekendste zorgverleners in deze centra, organisaties, ziekenhuizen of privé Psychiater Psychiaters zijn artsen die gespecialiseerd zijn in psychiatrische ziekten. Ze houden zich vooral bezig met stoornissen zoals dementie, depressie, verslaving of wanen. Omdat psychiaters dokters zijn, betaalt uw ziekenfonds een consultatie gedeeltelijk terug. Artsen zijn de enige gezondheidswerkers die medicijnen kunnen voorschrijven. Neem eerst contact op met uw huisarts. Die kan nagaan of het nodig is dat u naar een psychiater gaat. Uw huisarts kan u ook helpen om uit te zoeken bij welke psychiater u het best terechtkunt. Psycholoog Psychologen zijn master in de psychologie. Ze zijn grondig opgeleid om het gedrag, de emoties en de gedachten van mensen te begrijpen en wegen naar verandering te zoeken. Samen met u onderzoeken ze uw problemen en klachten. Met gespecialiseerde behandeltechnieken proberen ze samen met u tot een oplossing te komen. Neem eerst contact op met uw huisarts. Samen kunt u dan beslissen wie u het best kan helpen.

Maatschappelijk assistent Maatschappelijk assistenten hebben een diploma van een hogeschool. Ze zijn goed getraind om mensen te helpen om bij de juiste hulpverlener terecht te komen. Ze kunnen u ook helpen om persoonlijk, sociaal en maatschappelijk uw weg te vinden. Meestal werken maatschappelijk assistenten bij sociale diensten: Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, Centra voor Algemeen Welzijnswerk, mutualiteiten of ziekenhuizen. Psychotherapeut De titel van psychotherapeut is niet beschermd. Daardoor kan iedereen zich psychotherapeut noemen. Vaak kregen psychotherapeuten wel een goede vooropleiding. Informeer u toch altijd goed als u naar een psychotherapeut gaat en vraag om zijn of haar kwalificaties.

46

47

Hulpverlening aan de telefoon of online Tele-Onthaal: 106 Tele-Onthaal is een gratis telefonische hulpdienst voor als u het moeilijk hebt in uw leven. U kunt er altijd uw verhaal kwijt aan een deskundige vrijwilliger. Alles gebeurt anoniem en in vertrouwen. Tele-Onthaal is op elk moment van de dag bereikbaar, tijdens de week en in het weekend. www.tele-onthaal.be Bij de website van Tele-Onthaal kunt u elke avond én woensdag al vanaf 15 uur terecht voor een chat, een gesprek online. U hoeft uw naam niet op te geven. De chat blijft strikt vertrouwelijk tussen u en de vrijwilliger. Er blijven geen sporen achter op uw computer. Zelfmoordlijn: 02 649 95 55 Bij de Zelfmoordlijn kunt u vrijuit en anoniem spreken over moeilijkheden en zelfdodingsgedachten. Ook als nabestaande of als u denkt dat een familielid of vriend speelt met de idee van zelfdoding, kunt u bij de Zelfmoordlijn terecht. De Zelfmoordlijn is een gratis telefoonlijn die 24 uur op 24 en 7 dagen op 7 bereikbaar is. Deskundig opgeleide vrijwilligers luisteren zonder te oordelen en proberen u te helpen.

www.zelfmoordlijn.be Bij de website van de Zelfmoordlijn kunt u iedere avond (behalve woensdag en zaterdag) van 19 uur tot 21.30 uur terecht voor een gesprek online, via de “chatknop”. Ook hier is de chat anoniem en veilig. Niemand kan dus zien dat u contact heeft gezocht met de Zelfmoordlijn.

Informatie, zelfhulpgroepen en lotgenotencontact Brochure: Dementie, je staat er niet alleen voor… Er zijn best wel wat gelijkenissen tussen de kenmerken van depressie en dementie bij ouderen. Nochtans is de behandeling van beide aandoeningen zeer verschillend. Een juiste en vroegtijdige diagnose is dan ook zeer belangrijk. Als u meer informatie wenst over dementie, dan is er de brochure “Dementie, je staat er niet alleen voor...”. Naast antwoorden op vragen als: “Wat is dementie en hoe kan ik de ziekte herkennen?”, bevat deze brochure ook tips voor mantelzorgers, zoals “Wat als thuiszorg niet (meer) mogelijk is?”. De brochure “Dementie, je staat er niet alleen voor...” kunt u gratis bestellen bij de provinciale Dienst Zorg via de contactgegevens die u op de achterzijde van deze brochure vindt.

www.fitinjehoofd.be Deze website is voor alle mensen die hun mentale veerkracht willen versterken. U vindt er heel wat informatie, opdrachten en tips om de balans tussen uw draaglast (al wat het u in uw leven moeilijk maakt) en draagkracht (al wat u de nodige energie geeft in uw leven) in evenwicht te houden. Voor ernstige klachten doet u toch beter een beroep op professionele hulp. www.uilenspiegel.net UilenSpiegel is er voor patiënten, gebruikers, cliënten en ervaringsdeskundigen die te maken hebben (gehad) met geestelijke gezondheidszorg – ook voor mensen met psychische moeilijkheden, levensmoeilijkheden en mensen met bijzondere psychische ervaringen. Op regionale bijeenkomsten, studiedagen, ontspanningsmomenten en weekends komt u in contact met lotgenoten. nl.similes.be Similes is een vereniging voor gezinsleden en andere mensen die van dichtbij te maken krijgen met psychiatrische problemen, waaronder depressies. Similes verenigt partners, ouders, kinderen, broers en zussen, vrienden. Kortom: iedereen die betrokken is bij iemand die psychisch ziek is. Bronnen > Gezondheidsenquête (interview), 2008 > Huub Buijssen, 46 tips voor depressieve ouderen, Nederlands Kenniscentrum Ouderenpsychiatrie, Utrecht, 2005 > www.fitinjehoofd.be

Colofon Uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg Herman Reynders, gouverneur-voorzitter Marc Vandeput, Walter Cremers, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Mieke Ramaekers, gedeputeerden, en Renata Camps, provinciegriffier Tekst Werkgroep Ouderen van SPIL (Samenwerking Psychiatrische Initiatieven Limburg) provinciale Dienst Zorg Limburgse Logo’s Eindredactie Ilse Van Aelst, provinciale Dienst Zorg Coördinatie provinciale Dienst Zorg Vormgeving Jan Beulen, Grafische Producties, Informatie en Communicatie, provincie Limburg Fotografie www.shutterstock.com Drukwerk drukkerij Paesen Opglabbeek Oplage 8 000 ex. Wettelijk depotnummer D/2012/5857/40

Deze brochure is gratis aan te vragen bij de provinciale Dienst Zorg Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt tel.: 011 23 72 80 e-mail: [email protected]

Ouderen en depressie provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be