Oudegracht 265 G 3511 NN Utrecht. Titel Tappen uit principe collectief eetcafé De Baas

Collectief eetcafé De Baas

COLOFON Uitgever

Vereniging Frons Oudegracht 265 G 3511 NN Utrecht

Titel

Tappen uit principe | collectief eetcafé De Baas 1976-2008

Productie

Inge Piena

Tekst

Koen-Machiel van de Wetering Wanda Zoet (p. 100, 101, 128, 129) Inge Piena (p. 130-134)

Research

Koen-Machiel van de Wetering & Channa Kalmann Met dank aan: Mariet van Beurden, Mieka Vroom, Nienke Feis, Olga Matthijssen, Sander Tekelenburg

Geïnterviewden

Albo Helm, Arend Wesdijk, Arjan van de Merwe, Arjen van Gend, Cok Vergeer, Dick van der Peijl, Heleen van Nierop, Henk Droog, Henk van Veen, Ingmar Heytze, Kees Brussel, Koos Meinderts, Linda Lankreijer, Margot Verstegen, Martin Clobus, Mieke Hegge, Pim van Leeuwen, Roger Vossen, Rutger Amons, Steven Koopman, Thea Simon, Wim Joosten

Fotografie

Anouk Prins (p.115), Fred Lijdsman, Hans Cornelissen, Henny de Jong, Jan Adema, Jan Lankveld (p. 10, 50, 53-b/o, 54-b/ro, 55, 59), Janus Ruighaver, Jenneke Bakker, Jeroen Broeder (p. 83-r, 88, 89, 92, 103), Jeroen Jumelet (p. 125, 126), Jes Kleijnen, Joop ten Damme, Joop Kessels, Joost Grol (p. 71), Judith Breedveld, Kees Brussel, Linda Lankreijer, Lucas Janssen, Maarten Hartman (p. 97), Marnix Schmidt (p. 120), Martin Clobus, Mieke Hegge, Moniek van Zijl, Peter Minken, Puk Witte, Roger Vossen, Sandra van Weelderen, Sijmen Hendriks (p. 71), Timon Blok, Trees Kosterman

Illustraties

Albo Helm (p. 8, 32, 33, 116), Ron Glasbeek (p.16)

Vormgeving

Henk Droog | Dvada

Drukwerkbegeleiding

Reflextra

Druk

Krips

ISBN

978-90-9024369-6

© Juni 2009, Utrecht Bestelinformatie

Verkoopprijs € 15,- | Boekhandel de Rooie Rat Oudegracht 65 | 3511 AD Utrecht | tel. 030 2317189 | www.rooierat.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.

collectief eetcafé

TAPPEN UIT PRINCIPE De Baas

1976-2008 Koen-Machiel van de Wetering


INHOUD Voorwoord

1 2 3 4 5

6 7

8 9

5

HET GROTE PLAN | 1975 VLIEGENDE START | 1976-1977

19

• Actie - Tappen zonder pas

34

WEERBARSTIGE IDEALEN | 1977-1978

37

• Over de Singel - Geen dasjes, geen pasjes, maar lekkere basjes

46

OP DE BARRICADEN | 1979-1982

51

• Feminisme - Baas in eigen Baas

60

EEN ANDER GEZICHT | 1982-1983

65

• Relaties - Liefde in de Baas z'n tijd

74

• Baaspost - Strijdbare groetjes

76

NIEUW ELAN | 1983-1984

79

• Verhuizing - Koken in de kelder

86

KRAP BIJ KAS | 1984-1990

91

9

• Menu - Het geheim van de donderdagkoks

100

• Baasweekenden - Slaapzakken mee!

102

OPEN PODIUM | 1990-1997

105

• Poëziecircus: “Poëzie is goed, dichters zijn goed, kleinschalig is goed”

114

LAATSTE RONDE | 1998-2008

117

• Klanten - Er kan er maar één De Baas zijn

128

• Herinneringen - Bazers kijken terug

130

Fooienpotten Wat gebeurt er met het geld?

135 136

Voorwoord

5

OPEN EINDE Collectief eetcafé De Baas in

nieuwe initiatieven kon ondersteunen, besloot het

Utrecht heeft op 5 juni 2008, na

collectief tot verkoop. Gekozen werd om het

32 jaar, zijn deuren gesloten. Dat

kapitaal onder te brengen in twee fondsen op

was onvermijdelijk. Wie dit boek

naam, die nog jarenlang het doel van het

uit heeft, zal begrijpen waarom.

collectief zullen blijven nastreven: ‘structuren doorbreken die mensen onvrij maken’.

Vrijwel iedereen die we de laatste tijd hebben

En er is meer, want ook op talloze andere

gesproken, vindt het jammer dat De Baas niet

manieren heeft De Baas zijn sporen nagelaten.

meer bestaat en dat daarmee een functie is

Als broedplaats voor wereldverbeterende en

verdwenen uit het Utrechtse linkse leven. Die van

andere creatieve ideeën. Maar ook als leerschool,

fonds voor bedrijfjes en goede doelen, maar ook

vangnet, ontmoetingsplaats, uitlaatklep en

die van restaurant, werkplek, ontmoetingsplaats

podium heeft het ruimte geboden aan mensen om

en podium. En dat allemaal op zo’n prachtige

zichzelf en elkaar te ontwikkelen. En ten slotte in

locatie: met uitzicht op de Oudegracht.

de talloze gesteunde bedrijfjes, initiatieven en doelen die op hun beurt weer mensen verder

Maar net zoals de maatschappelijke omstandig-

hielpen en helpen. Een heus sneeuwbaleffect.

heden in de jaren zeventig aan de basis stonden van de oprichting van De Baas, zo veroorzaakten

Rest ons niets meer dan de mensen te bedanken

de veranderde omstandigheden van het afgelopen

die ervoor gezorgd hebben dat het eetcafé 32 jaar

decennium het einde ervan. Door de tempobeurs

heeft kunnen bestaan: de Bazers; de koks, de

en de lage werkeloosheidscijfers hadden nog maar

tappers en de serveerders; alle collectiefleden die

weinig mensen tijd voor zo’n intensieve vrijwil-

met hart en ziel en soms nog veel meer hun

ligersklus en de noodzaak om de maatschappij te

steentje bijdroegen.

veranderen werd ook minder gevoeld. Wij, De Baas. Het café begon verlies te draaien. En omdat het geld dat het pand op zou leveren juist heel veel

Dus:

6


Abdel, Abdel, Abderrahim, Abdeslam, Achmed,

Gea, Geert, Gemma, George, Ger, Gerard, Gerard,

Ad, Ad, Ad, Adinda, Afke, Agaath, Al, Albert, Al-

Gerard, Gerard, Gerrit, Gerrit, Gerry, Gerry, Gert,

bert, Albo, Aleid, Alex, Alexander, Alfons, Ali, Ali,

Gert, Gert, Gert-Jan, Gijs, Gina, Guido, Gusje,

Ali, Alice, Alice, Alrik, Aly, Amir, André, André, An-

Guus, Habib, Hajo, Hamid, Hamid, Hana, Hans,

gela, Angenieta, Anita, Anita, Anita, Anja, Anke,

Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans,

Ankie, Anneke, Annelies, Annelies, Annemarie,

Harrie, Harrie, Harry, Harry, Harry, Harry, Havid,

Anne-Marie, Annemiek, Annemieke, Annemieke,

Heidi, Heleen, Helma, Hemmen, Henk, Henk,

Annet, Annet, Annet , Annewiek, Annick, Annick,

Henk, Henk, Henk, Henk-Jan, Hennie, Henny,

Ans, Ansfried, Anton, Anton, Aqing, Arend, Arend,

Henny, Henny, Henri, Henriette, Herman, Hester,

Ariane, Ariëtte, Aris, Arjanne, Arjen, Arlien, Arna,

Heybat, Huguette, Iana, Ida, Ilona, Ilona, Ilse, Ine,

Arnold, Arnold, Astrid, Axel, Aziz, Aziz, Barbara,

Ineke, Ineke, Ineke, Ineke, Inez, Inge, Inge, Inge,

Bart, Bart, Bart, Bart , Bas, Belinda, Ben, Benito,

Inge, Ingrid, Ingrid, Iris, Iris, Irmin, Isaac, Isabel,

Bernadette, Bernhard, Bert, Bert, Bert, Bert, Bet-

Isidoor, Ivo, Iwan, Jaap, Jaap, Jaap, Jacqueline,

tie, Betty, Bianca, Bianca, Bonne, Bouke, Bowine,

Jacqueline, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan,

Bregje, Carla, Carla, Carmen, Carola, Carolien, Ca-

Janet, Jan-Jaap, Jannie, Jannie, Jannie, Jantelle,

rolien, Carolien, Caspar, Catelijne, Cathy, Catrien,

Janus, Jaro, Jasper, Jeanette, Jeanette, Jelly, Jen-

Ceciel, Cecile, Cecile, Cees, Charlotte, Chrisje,

neke, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jes, Jessica,

Christine, Cobi, Cok, Corina, Corné, Corrie, Corry,

Jet, Jet, Jet, Jildou, Jimmy, Joan, Joan, Joanne, Jo-

Cynthia, Daniel, Daniëlle, Daphne, Daphne, David,

han, Johan, Joke, Joke, Joke, Joke, Jolanda, Jo-

Deanna, Deirdre, Dennis, Dereje, Desirée, Desirée,

lande, Jolies, Jonas, Joni, Joop, Joop, Joost, Jo-

Dian, Diana, Diana, Diana, Dick, Dick, Dick, Dick,

ram, Jord, Jorien, Joris, Jos, Jos, José, Josta,

Diets, Dirk, Dirk-Jan, Djoke, Donglian, Douwe,

Judith, Judith, Judith, Judith, Jules, Jurgen, Karel,

Ebram, Ed, Ed, Edith, Edje, Eduard, Edward, Ed-

Karel, Karen, Karen, Karim, Karin, Karin, Karin,

win, Eef, Eléna, Eli, Ellen, Ellen, Ellis, Elly, Els,

Karin, Katja, Kees, Kees, Khalid, Kim, Kirsten,

Els, Els, Els, Els, Els, Els, Elsie, Emmy, Emmy,

Kitty, Kitty, Kiyomi, Koen, Koos, Krish, Laurent,

Emmy, Eric, Erik, Erik, Erik, Erwin, Estévan, Es-

Lavinia, Lea, Lena, Lenneke, Leo, Leo, Leo, Leo,

ther, Esther, Esther, Etienne, Eugène, Eus, Evelien,

Leonie, Leonie, Lianne, Lidy, Lien, Lies, Lies, Lies-

Evelien, Eveline, Eveline, Evert, Fadette, Fatiha,

beth, Liesbeth, Liesbeth, Lilianne, Lin, Linda,

Fijtje, Floor, Floortje, Flor, Florine, Foenke, Folkert,

Linda, Lisette, Liza, Loes, Loes, Lonneke, Lotte,

Francis, Frank, Frank, Frans, Frans, Frans, Fred,

Louke, Luc, Lucas, Maaike, Machteld, Madeleine,

Frederike, Frieda, Frits, Frouke, Gabrie, Gauko,

Manfred, Manon, Manon, Marc, Marc, Marcella,

Voorwoord

7

Marcha, Marchje, Marco, Marcus, Marga, Margo,

Silvie, Simona, Simone, Simone, Simone, Sjaak,

Margot, Margot, Margriet, Maria, Marian, Marian,

Sjak, Sjarel, Sjors, Stefan, Stephan, Steven, Su-

Marian, Marian, Marian, Marianne, Marianne, Ma-

naya, Susan, Susanne, Susy, Suzan, Sven, Sylvia,

rianne, Marianne, Marica, Marieke, Marieke, Ma-

Sylvia, Sylvia, Taliet, Tamara, Tanja, Tarek, Terry,

riëtte, Marije, Marion, Marion, Marion, Mariska,

Thea, Theo, Theo, Theo, Thomas, Tijs, Tilo, Tim, Ti-

Mariska, Marit, Marja, Marja, Marja, Marja, Marjan,

mon, Tineke, Tom, Tom, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton,

Marjolijn, Mark, Mark, Mark, Mark, Markus, Mar-

Ton, Tonny, Tony, Toos, Trees, Trudie, Truus, Uwe,

leen, Marlijn, Marlinde, Martha, Martijn, Martin,

Valeria, Vera, Vincent, Vincent, Vincent, Walter,

Martin, Martin, Martine, Mascha, Mathasyo, Mau-

Walter, Walter, Wendela, Wendeline, Wendy, Wie-

rice, Meg, Merel, Merel, Merel, Michael, Michel,

ger, Wilbert, Wilbert, Wilfred, Willeke, Willeke, Wil-

Michel, Mieka, Mieke, Mieke, Mike, Mikkie,

lem, Willem, Willemien, Wilma, Wilma, Wilma,

Minna, Miranda, Mirella, Miriam, Mirjam, Mirko,

Wim, Wim, Wim, Wim, Wim, Wing Fai, Wouter,

Miro, Mohammed, Monica, Moniek, Monique, Mo-

Wouter, Ximena, Yader, Yana, Yang, Yvo, Yvon,

nique, Monique, Monique, Monique, Monique, Mo-

Yvonne, Yvonne, Zegert en Zhu.

nique, Mop, Mustava, Mylène, Nanda, Nanja, Nanja, Nanneke , Natascha, Nathalie, Nathan,

Dank je wel!

Neddy, Nelleke, Nellie, Nellie, Netty, Nico, Nicole, Nicolette, Niek, Niels, Nienke, Nienke, Odette,

Lees dit boek om te weten wat voor moois

Ody, Olav, Ole, Olga, Orlando, Oscar, Oscar, Oscar,

je hebt aangericht.

Patrick, Paul, Paul, Paul, Paul, Pauline, Pepijn, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Petra, Petra, Petros, Phil, Piet, Piet, Pieter, Pieter, Pim,

Kees Brussel, Steven Koopman, Inge Piena

Pim, Plien, Puk, Rafaël, Raquel, Rebekka, Reinier,

Bestuur Vereniging Frons, juni 2009

René, René, René, René, René, René, Rens, Rianne, Rianne, Rianne, Richard, Rineke, Rita, Rob, Rob, Rob, Rob, Rob, Robert-Paul, Roeke, Roel, Roger, Roland, Roland, Roland, Ron, Ronald, Ronny, Roos, Roos, Rop, Rosaline, Roxanne, Ruben, Ruben, Rudi, Rutger, Ruud, Ruud, Ruud, Sabine, Sammy, Sandra, Sandrine, Sanna, Sanne, Sarah, Saskia, Saskia, Saskia, Saskia, Shewane,

9

1 HET GROTE PLAN Je opent een kroeg, je sleurt wat poen en daarmee sponsor je een keten van bedrijfjes waarin werkers zélf de dienst uitmaken. Dat is, kort samengevat, het idee achter collectief café De Baas.

Het meesterbrein achter dit plan is Harrie Jekkers, die in 1975 Engels studeert in Groningen. ’s Avonds klust hij bij in ‘Mevrouw de Bruin’, de kroeg van zijn oude schoolvrienden Cok Vergeer en Peter Minken. In dat café worden de eerste proefballonnetjes opgelaten en als Harrie les gaat geven in Utrecht legt hij het idee ook daar aan allerlei mensen voor. Zo mobiliseert hij een groep van twintig mensen, waarvan het

In dat plan wordt eerst de hele naoorlogse geschie-

grootste deel afkomstig is uit Den Haag. Maar liefst

denis van Nederland doorgenomen. Zo blikken de

veertien van hen zijn stelletjes.

schrijvers uitgebreid terug op de roerige jaren zestig, waarin een deel van de babyboomgeneratie “die in

Harries plan is even simpel als ambitieus: versla het

het kader van de algehele vrijheid bij elkaar gevrijd

kapitalisme met zijn eigen wapens. Maar in de jaren

was” het dwingende “keurslijf van structuur, patro-

zeventig hebben idealisten heel wat meer woorden

nen en normen” ter discussie had gesteld. “De klap

nodig om hun plannen duidelijk te maken. En dus

kwam hard aan en de samenleving wist niet wat ze

schrijven Harrie, Cok en Cees Grimbergen in de

ermee aan moest. Het gezag (en haar dragers) sta-

herfst van 1975 een dertig pagina’s tellend plan:

pelde blunder op blunder; mensen werden gearres-

‘Hoe een bruine kroeg de wereld bestormde’.

teerd omdat ze krenten uitdeelden.”

“WAAR JE OOK WERKT IN DEZE OVERGESTRUCTUREERDE MAATSCHAPPIJ, DE PRODUCTEN VAN JE ARBEID ZIJN TOCH ALTIJD EEN BEETJE VREEMD, GEMAAKT OP BASIS VAN ANDERMANS KAPITAAL”

10

TIJD VOOR HERVERDELING VAN DE MACHT


De acties van Provo spreken de schrijvers zeker tot

jaren zestig in wezen niets heeft veranderd. Want

de verbeelding. Maar toch is de opstand ontoerei-

“de oude, direkt onder de oppervlakte liggende

kend geweest, vinden ze. “Organisatorisch, ideolo-

struktuur is blijven bestaan; de kulturele revolutie

gisch én politiek was er onvoldoende basis gelegd.”

heeft de oorspronkelijke machtsverhoudingen vrijwel

Met instemming citeren ze publicist Henk Hofland,

onbeschadigd gelaten.” Daarom is de tijd aangebro-

die in 1972 stelde dat de culturele revolutie van de

ken voor een nieuwe revolutie, die van de “herverdeling van de macht”. Volgens Hofland is deze revolutie nog maar nauwelijks begonnen. “Dat blijkt hieruit, dat iedereen die zich werknemer mag noemen, voor dit werk en zijn loon, het plezier in zijn werk, zijn toekomst en zijn zelfrespekt direkt afhankelijk is van de autoriteiten, op wie hij als het erop aankomt [...] geen enkele invloed kan uitoefenen.” Oftewel, zo vatten de schrijvers Hoflands visie bondig samen: “Voordat je het weet sta je op straat.”

Revolutie Harrie, Cok en Cees staan in hun kritiek niet alleen. In de jaren zeventig is er volgens hen breed verzet tegen de machtsverhoudingen in “wereld, land, stad, wijk, gezin, bedrijf, school, universiteit, leger en kerk”. Er zijn derdewereldwinkels, milieuwerkgroepen, feministen, studentenvakbonden, dienstweigeraars, muurkranten “en zo zou je nog uren door kunnen gaan”. Maar er is géén sprake van revolutie. “Wanneer je de hierboven vermelde opsomming bekijkt, zou je kunnen denken dat ongeveer 100% van de Nederlandse bevolking zich dagelijks bezighoudt met verzet tegen het bestel. Niets is minder waar!” Want “de meeste mensen voeren uitsluitend aktie voor zichzelf”. Bovendien staat de gezapige meerderheid van brave burgers echte vooruitgang in de weg. De meeste mensen zijn namelijk wel ontevreden, maar blijven gewoon meedraaien in het systeem. “Conclusie: de onvrede van deze mensen

1975 | Het grote plan

11

heeft altijd betrekking op hun PLAATS in het systeem, maar het systeem zélf wordt nooit fundamenteel bekritiseerd…” En van de kleine groep die buiten dat systeem staat (“delinquenten, de rosse wereld, alcoholici en drug-verslaafden”) is ook weinig heil te verwachten. Want die “randfiguren” keren de maatschappij dan wel de rug toe, maar doen dat alleen omdat ze geen enkele hoop meer hebben dat ze die kunnen veranderen. Maar wat moet je dán als je geen radertje in de kapitalistische machine wilt worden? “Tja… dan zul je je genoodzaakt zien om je eigen werken leefwereldje te creëren (een moeilijke zaak in deze volle wereld, waar elke grasspriet geteld is). Om dat eigen wereldje te creëren, is geld nodig, en dan zul je toch je rechterhand vuil moeten maken om de vrijheid van de linker te garanderen.” Hierbij denken de plan-

bieden voor het verderfelijke kapitalisme. Al beseffen

schrijvers aan woongemeenschappen, werkgemeen-

de schrijvers heel goed dat daar wel de nodige ha-

schappen of combinaties daarvan. Die initiatieven

ken en ogen aan zitten. Om die parallelle economie

hebben echter “nauwelijks of geen economische of

mogelijk te maken, is namelijk veel geld nodig. En

politieke relevantie. Zij veranderen niets aan de be-

dat kan alleen worden gegenereerd als mensen be-

staande samenleving en kunnen zich als beweging

reid zijn met minder genoegen te nemen. “Voorop

zeer moeilijk uitbreiden”.

staat de vrede in het werk en niet de maximale materiële tegenprestatie. Wanneer we dit op lange ter-

De kroeg die de schrijvers voor ogen hebben, moet

mijn kunnen volhouden, helpen we (op zeer kleine

die verandering wél mogelijk maken. “Waar je ook

schaal) mee het streven naar een nieuwe economi-

werkt in deze overgestructureerde maatschappij, de

sche wereldorde te realiseren.”

producten van je arbeid zijn toch altijd een beetje vreemd, gemaakt op basis van andermans kapitaal

Goed, een kroeg dus. Maar waarom “een café en

[…] Binnen ons project zorgen we er dus voor dat

geen profvoetbalclub, zoals ook wel eens is voorge-

dit baalpunt wordt opgelost.” Ook hun onvrede met

steld”? In de eerste plaats omdat zo’n kroeg direct

het systeem wordt aangepakt. Want via de kroeg ko-

leuk werk biedt en veel geld kan opleveren voor ver-

men hopelijk nog veel meer projecten van de grond,

volgprojecten. Ook biedt een kroeg de mogelijkheid

die langzaam maar zeker een tegenwicht kunnen

“op een kleine schaal alvast iets te doen aan facet-

”OPEN EEN KROEG IN DE VORM VAN EEN BV EN RICHT EEN APARTE STICHTING OP DIE DE VERVOLGPROJECTEN GAAT FINANCIEREN”

12


ten van de samenleving waar verandering op zijn

ten die hieruit voortvloeien, kunnen dan fulltime wer-

plaats is”. De schrijvers denken hierbij aan sociale

kers aan de slag die een minimumloon krijgen uitbe-

activiteiten (zoals buurtwerk), politieke activiteiten

taald. Maar vooropgesteld dat de kroeg winst gaat

(zoals discussieavonden) en culturele activiteiten

opleveren, welke projecten moeten dan het eerst

(zoals muziek, tentoonstellingen en poëzie). Tot slot

worden gesteund? Die beslissing moet worden geno-

is er een aantal praktische voordelen. Zo leent een

men aan de hand van drie criteria. In de eerste

kroeg zich prima voor parttime werk en hebben een

plaats: welk plan biedt het meeste werk, dat met ple-

paar oprichters reeds horeca-ervaring. Bovendien

zier gedaan kan worden? Ten tweede: welk plan le-

kunnen mensen via de kroeg hun “wensdromen” re-

vert de grootste bijdrage aan verandering van het

aliseren. Zo kunnen de journalisten in de groep een

bestel? En ten derde: welk project is het meest ren-

“kroegkrantje” starten, de muzikanten een “klein

dabel? Volgens de schrijvers moet over dit punt

muziekcentrumpje” beginnen, de vegetariërs de

uitgebreid gesproken worden voordat de kroeg open-

plantjes water geven en krijgen de psychologen een

gaat. Want, zo spreken ze profetisch: “Deze proble-

“lekker werkterrein”.

matiek is er gewoon en daar moeten we mee leren leven. We moeten er echter wel rekening mee hou-

Back to reality

den dat de winstbestemming een punt kan worden

Na deze grondige theoretische onderbouwing be-

waardoor er heibel ontstaat.”

spreken de schrijvers de praktische kanten van hun plan. Ze verwachten dat de verschillende werkzaam-

Ook met het scenario dat de kroeg een groot succes

heden (tappen, schoonmaken, inkopen, etc.) per

zal worden, houden de schrijvers rekening. Want

week zo’n 176 uur zullen vergen. Dit betekent dus

nieuwe werkers mogen natuurlijk nooit een nadelige

dat 22 mensen bereid moeten zijn om zich minimaal

invloed hebben op de sfeer. “We moeten dus (effe

8 uur per week voor het project in te zetten. Daar-

een rotwoord) gaan selecteren.” Heeft een nieuwe

naast moet er veel geld op tafel komen. Niet alleen

werker de juiste motivatie en kan hij zich vinden in

voor de aanschaf van een pand, waarvoor een aan-

het project? Maar ook: “swingt hij er als persoon lek-

betaling moet worden gedaan, maar ook voor allerlei

ker in”? Of, zoals Cees het formuleert: “zo’n vogel

startkosten zoals de inventaris, vergunningen en re-

moet er lekker inwammen”.

clame. En vervolgens krijgen ze natuurlijk te maken met de maandelijkse vaste lasten. Maar daarover

De belangrijkste vraag die de schrijvers echter bezig-

maken ze zich geen zorgen: “Het moet [...] wel heel

houdt, is de fiscaaljuridische constructie. De be-

gek lopen willen we deze onkosten niet kunnen dek-

stuursvorm is volgens Harrie niet zo’n probleem: “Ik

ken.”

geloof dat iedereen het er wel mee eens is dat de zaak op democratische (iese) wijze geregeld moet

De schrijvers stellen voor om van de kroeg een

worden.” Maar hoe voorkom je dat de fiscus met de

100% vrijwilligersorganisatie te maken. In de projec-

winst aan de haal gaat? Om daarvoor een oplossing


13

te vinden, gaat Jekkers te rade bij de Utrechtse notaris J. Timmers. Die broedt voor hem het ei van Columbus uit: eerst sticht je een vereniging die als doel heeft “het opbouwen van een buurtcafé met duidelijke sociale functies”. Vervolgens open je een kroeg in de vorm van een bv en richt je een aparte stichting op die vervolgprojecten gaat financieren. Op die manier is de bv de enige die vennootschapsbelasting over de winst moet betalen. Maar omdat die bv (fictieve) loonkosten afdraagt aan de vereniging voor de inzet van de vrijwilligers, zal er van winst nooit sprake zijn.

Aan de slag “Wel vrienden”, schrijft F.C. Vogeltik (pseudoniem van Cees Grimbergen), “de slappe bierbabbel is dan nu eindelijk gekondenseerd in duizenden realistisch zwarte tiepletters. […] Harrie’s afgestompte vingertopjes zijn tot bloedens toe bewogen; hij is tiepgeil geweest. Kock boert nog wat na en Cees ziet weer tevreden toe. Er valt een last van onze schouders en in jullie brievenbus. BAM, op de deurmat. Til er niet te zwaar aan. […] Op zich betekenen deze dertig kantjes natuurlijk niks, maar zoals het altijd is met informatie: je moet er iets mee doen. En dat kan.” De eerste keer dat die gelegenheid zich voordoet, is het weekend van 8 en 9 november 1975. Dan komen de twintig oprichters in de Utrechtse Mauritsstraat bijeen om het plan te bespreken. “Twee dagen lang werd er gediscussieerd”, schrijven Ger Jochems en Koos Meinderts later, “over de Toestand in de Wereld en onze onvrede ermee.” Blijkbaar zijn het interessante discussies, want vlak voor kerst doen de oprichters het in Groningen nog eens dunnetjes over.

NA DE VERGADERINGEN WORDT ER GEZONGEN EN MUZIEK GEMAAKT

14


Het ei van J.Timmers Bij het zoeken naar de meest geschikte rechtsvorm gaan de oprichters van De Baas niet over één nacht ijs. Zo voert Harrie Jekkers enkele gesprekken met “kroegbazen en andere commerciële vogels” en vraagt hij ook de wetswinkel en een advocatencollectief om meer informatie. Die kunnen hem niet verder helpen, maar verwijzen hem wel door naar Mr. Van de Wal van de Universiteit Utrecht. In eerste instantie heeft Harrie geen geluk, maar uiteindelijk raakt hij toch op het juiste spoor…

De P.J.: ‘Ja… meneer Timmers, sorry dat ik stoor, maar er staat hier een meneer Dekkes; hij komt van Mr. Van de Wal… ja… natuurlijk!... ja, meneer… ik zal het doen.’ (Beduidend vriendelijker nu:) ‘Wacht u maar even in deze kamer enne… neem een sigaretje, meneer Timmers komt zo.’ Twee minuutjes later ging de deur open… en daar stond

“‘s Maandags was de Heer Van de Wal aanwezig en tot

hij, onze weldoener. Ik draaide mijn hele verhaal af,

mijn grote verbazing toonde hij enige interesse, dus

waarbij ik af en toe op zeer kritische wijze werd

maakten we een afspraak. Na twee uur babbelen waren

onderbroken. Hij zei dat hij al ongeveer begrepen had van

we nog niet veel verder, omdat Mr. Van de Wal ook niet

Van de Wal wat de bedoeling was. Meneer Timmer had

op de hoogte bleek te zijn van de details. Hij zou echter

nagedacht en vertrouwde mij zijn geesteskind toe,

proberen om ‘een vriendje te activéééren’, die wat meer

waarbij ik moet vermelden dat ik van de ene in de andere

verstand had van de practische kant van de zaak.

verbazing viel.

Tenslotte was hij een wetenschapper. Het vriendje heette Notaris J. Timmers. Drie dagen later begaf ik me op weg

De notaris vertelt…

naar het werkpand van deze notabele.

‘Kijk… Eerst sticht je een vereniging die zich ten doel stelt: het opbouwen van een buurtcafé met duidelijke

Ringggg… (De deur werd geopend door een modieus

sociale functies. [De] leden kiezen een bestuur en stellen

geklede jongedame, die met veel moeite overeind bleef

statuten op die een daadwerkelijke democratische

op haar swingende plateauschoenen.)

structuur garanderen. Nadat dit grondig is geregeld,

Ikke: ‘Goedemiddag, ik kom voor meneer Timmers.’

verwezenlijkt de vereniging haar doel d.m.v. het oprichten

De Plateaujuffrouw: ‘Heeft u een afspraak?’

van een horecabedrijf in de vorm van een B.V. De enige

Ikke: ‘Nee, maar Mr. Van de Wal heeft me dit adres

aandeelhouder is de rechtspersoon: de vereniging. […] De

gegeven en meneer Timmers weet ervan.’

vereniging richt daarna een stichting op […]. De stichting

De P.J. (wantrouwig): ‘Ik wil het wel proberen, wacht u

stelt zich ten doel het financieren van projecten, waarbij

maar in de gang. Hoe was uw naam.’

de nadruk wordt gelegd op plezier in het werk, de

Ikke: ‘Jekkers met dubbel kk.’

democratisering en de aldus verkregen doorzichtigheid.

(Ze balanceerde weg.)

[…] Wie zitten er nu in het stichtingsbestuur? Wederom


15

Op 20 december wordt vooral over het pand gepraat; op 21 december over de statuten. En op 17 januari 1976 vergaderen de oprichters in het huis van Nienke Feis en Henk van Veen in Amsterdam. de vereniging als rechtspersoon, dat wil dus zeggen alle

Wezenlijke verschillen ten opzichte van het plan uit

leden. […] Wie melden zich nu aan als vrijwillige werkers

de herfst van 1975 komen daar niet meer uit. Al

bij de stichting? Dat had je ondertussen wel begrepen

neemt de formulering van de doelstellingen veel tijd

nietwaar? Wederom de leden van de vereniging. […]

in beslag. Ook aan de naam van de op te richten

Wanneer nu deze hele zaak gaat draaien, wil dat dus

kroeg en vereniging besteedt men veel aandacht. Zo

zeggen dat de kroeg wordt geopend als commercieel

worden voor de vereniging namen bedacht als ‘In de

bedrijf, dat wordt gefinancierd door een vereniging, die

Eerste Gijzeling’, ‘In de Rooie Haan’, ‘Het Kruidvat’

zijn werkers betrekt van een stichting. […] De B.V. is de

en ‘Werk en Beslis’ (WEB). En voor de kroeg komen

enige die belast zou kunnen worden en toevallig draaien

suggesties op tafel als ‘De Rooie Schooier’, ‘Bloem

ze precies kiet. Als er winst komt in de B.V. wordt 48%

der Natie’ en ‘Lijn 11’ (naar de bus die studenten

wegbelast. […] Er is echter geen winst en die zal er wel

van het station naar de Uithof brengt). Uiteindelijk

nooit komen ook. Wanneer de winst stijgt namelijk nemen

valt de keuze voor de vereniging op ‘Frons’, waar-

we gewoon meer mensen in dienst.’ […]

schijnlijk een verbastering van de woorden ‘voor ons’ en een verwijzing naar de maatschappijkritiek van de

Met een triomfantelijke blik in zijn ogen beëindigde de

oprichters (‘fronsen naar de maatschappij’). Voor de

notaris zijn relaas en voegde er nog aan toe: ‘Je kunt dus

kroeg is ‘De Baas’ de gelukkige: een naam die niet

niet rijk worden, maar je kunt misschien wel dingen

alleen goed uitdrukt waar het de oprichters om gaat

realiseren die je normaal nooit zou kunnen klaarspelen

(eigen baas zijn), maar die zich ook uitstekend leent

[…].’ Toen was de notaris klaar en keek ik stilzwijgend

voor ludieke reclameslogans (‘collectief De Baas’,

naar zijn tekeningen. Zo gaat dat dus, dacht ik. En

‘drinken in De Baas z’n tijd’).

waarschijnlijk zijn er wel meer van dit soort gedrochten gecreëerd met als enige doel: belastingontduiking. Toen

En zo wordt op 17 januari 1976 Vereniging Frons op-

kwam het echter bij me op dat we van plan waren het

gericht. Die heeft drie officiële doelstellingen. In de

systeem met de eigen wapens te lijf te gaan, dus zuchtte

eerste plaats wil men een “een plezierige, kreatieve

ik nog eens diep en bedankte de notaris voor zijn edele

en zinvolle werksituatie” scheppen, “gestoeld op de-

denkwerk.”

mokratische verhoudingen”. In de tweede plaats wil de vereniging een voorbeeld zijn voor anderen, door

[Harrie Jekkers, uit: ‘Hoe een bruine kroeg de wereld

“onze standpunten en verworvenheden krachtig

bestormde’, herfst 1975]

naar buiten uit te dragen” en solidair te zijn “met ons sympatieke initiatieven en organisaties”. En het

16


derde doel luidt: “Het openleggen en doorbreken van strukturen die mensen onvrij maken.” Voor de kroeg hebben de oprichters dan al een locatie op het oog: Biltstraat 23 in Utrecht. Dat pand ligt net buiten het centrum en is eigendom van bokser Jan Brouwer, die er een weinig succesvolle bruine kroeg runt. Oorspronkelijk willen de Fronsers het pand kopen, maar als dat in maart 1976 niet mogelijk blijkt, besluiten ze het te huren. De onderhandelingen met Jan – die graag van zijn weinig lucratieve bar af wil – verlopen soepel en zo kan het contract al snel worden getekend. Vanaf 1 juni 1976 gaat Frons het pand huren voor 400 gulden per week. Ook het benodigde startkapitaal wordt vlot bij elkaar gescharreld: samen leggen de oprichters 20.000 gulden in.

Rode harten ONTWERP AFFICHE OPENING CAFÉ DE BAAS

“Uw immer dienstwaardige F.C. Vogeltik heeft het wel weer bekeken”, schrijft Cees. Dertig pagina’s vol maatschappelijke analyses en fiscale uitweidingen… het is niet niks allemaal. Maar slechts een half jaar later kunnen de oprichters al beginnen met het verwezenlijken van hun droom. En dus krijgt Vogeltik gelijk als hij in zijn nawoord politicus André van der Louw citeert: “Al zijn er veel dingen in onze samenleving die je niet aanstaan, ook al is er soms een massieve tegendruk: de veranderbaarheid van die maatLOGO VERENIGING FRONS

schappij is even manifest. Eigenlijk leven we best in een aardige tijd, waarin nogal wat kan als veel mensen het maar willen en er wat voor over hebben. Nou dan, rode harten kloppen er nog genoeg.”


The Founding Bazers Wie waren de oprichters van De Baas? Ja natuurlijk, het collectief! Maar nu dat collectief niet meer bestaat, kan het geen kwaad om alsnog te eren wie ere toekomt: Harrie Jekkers, Mieka Vroom, Cok Vergeer, Jet van Beurden, Peter Minken, Lidy van Beurden, ‘Centurion’ Cees Grimbergen, Yvonne Zonderop, ‘Harige Henkie’ van Veen, Nienke Feis, Ger Jochems, Olga Matthijssen, Ron Glasbeek, Joke Wieringa, Martin Clobus, Sjaak Glazenborg, Hans Parlevliet, Koos Meinderts, Henny de Jong en Carolien Meyer.

17

19

2 VLIEGENDE START Alsof Utrecht jaren op De Baas had zitten wachten: zó veel klandizie trekt het café nadat het zijn deuren heeft geopend. Dorstige klanten verdringen zich voor de bar, de ene vrijwilliger na de andere meldt zich aan en de verenigingskas stroomt even snel vol als de tap leeg. Maar het succes zorgt ook voor ideologische hoofdbrekens.

Met een drumband door de stad, een expositie in de

aantal stoelen bezet te houden. Maar dat blijkt abso-

kroeg, een optreden van een folkband en – last but

luut niet nodig: direct vanaf het begin zit de kroeg af-

not least – vrij drinken van 20.00 tot 23.00 uur viert

geladen vol.

Vereniging Frons op zaterdag 5 juni 1976 de start van haar eerste project. De baas is dood, lang leve

Dat heeft in de eerste plaats te maken met de ligging

De Baas! Het feest is een succes en De Baas krijgt

van het café. Want niet alleen wonen rondom de

direct de nodige aandacht van de pers. Maar als de

Biltstraat veel jonge, linkse mensen, ook ligt De Baas

Bazers de volgende ochtend worstelen met hun ka-

vlakbij de School voor Journalistiek. Studenten van

ter, slaan de zenuwen toe: zou de kroeg ook zónder

die school bombarderen De Baas vrijwel direct tot

gratis drank voldoende publiek weten te trekken?

hun stamkroeg. Ook de werkers zijn dag en nacht in

Om te voorkomen dat het café ‘s avonds een lege

de donkere pijpenla te vinden, ongeacht of ze dienst

aanblik zal bieden, spreken ze af om samen een

hebben of niet. En als De Baas na de zomervakantie

OPENING VAN DE BAAS AAN DE BILTSTRAAT

20


een voorzichtig begin maakt met het serveren van maaltijden, is het hek helemaal van de dam. Want buiten de mensa’s zijn goede en betaalbare eethuizen in de dan nog suffe provinciestad Utrecht nauwelijks te vinden. De chili con carne, vegetarische hap en karbonade in rode wijnsaus vinden daarom gretig aftrek. Ook de moedersoep, het patébrood en ADVERTENTIES IN HET UTRECHTS NIEUWSBLAD, 1976

de exotische hap zijn een schot in de roos. Dat hier en daar wel eens wat aanbrandt of overkookt, deert niemand: gezellig is het sowieso. Als De Baas na 3,5 maand de eerste balans opmaakt, zijn de resultaten dan ook boven verwachting. In de negentig avonden dat de kroeg open is geweest, is er een winst geboekt van maar liefst 17.300 gulden. Enthousiast berekenen de Bazers hoeveel mensen hiervan een minimumloon betaald zouden kunnen worden. Eén werker stelt zelfs voor in betaalde dienst te treden om het café ook overdag

zuurverdiende geld straks in de staatskas verdwijnt.

open te houden. De reacties hierop zijn verdeeld:

Daarom besluiten de werkers om naast de vereni-

sommige Bazers zien het als een realisatie van de

ging ook een stichting op te richten. Die stichting be-

doelstelling, anderen vrezen dat hierdoor te weinig

heert het café en ‘leent’ arbeidskrachten van de ver-

geld overblijft voor het opstarten van vervolgprojec-

eniging, waarvoor ze op papier loonkosten afdraagt.

ten. Wel wordt twee maanden later unaniem beslo-

Op die manier draait de stichting formeel verlies en

ten het huurcontract voor een periode van vier jaar

hoeft ze geen belasting te betalen. En zo wordt op 24

te verlengen. Want “het zou toch wel triest zijn wan-

september 1976 Stichting Frons opgericht. Die krijgt

neer we met zijn allen niet eens vijf jaar bezig kun-

dezelfde doelstellingen als de vereniging: “een ple-

nen blijven, terwijl er nota bene gesproken wordt

zierige, creatieve en zinvolle leef- werksituatie” creë-

over toekomstige samenlevingen die we willen berei-

ren, de standpunten van Frons krachtig uitdragen en

ken”.

“strukturen die mensen onvrij maken” doorbreken. Ook zal de stichting zich bezighouden met “het op-

Stichting

richten van werkverbanden” en “het beheren, steu-

Nu de kroeg zo’n succes blijkt te zijn, ontstaat de

nen en exploiteren van bedrijven”. Voorzitter van zo-

noodzaak om juridisch een en ander goed te rege-

wel vereniging als stichting wordt de journalist Henk

len. Want het is natuurlijk niet de bedoeling dat het

van Veen uit Utrecht. Analiste Joke Wieringa uit Gro-

1976-1977 | Vliegende start

21

Swingende zaak Bij de opening van een linkse kroeg hoort natuurlijk een strijdbaar lied. En welke melodie leent zich beter voor zo’n lied dan ‘Rocky’, de beroemde hit van Don Mercedes? En dus zingen de Bazers op 5 juni 1976 uit volle borst:

in dit siesteem is van vervreemding bijna niemand vrij je denkt al zoveel jaren, lag ’t maar eens aan mij er zijn zo weinig mensen blij met wat ze doen ze sappelen dag in dag uit voor een rottig beetje poen refrein

We zijn in ons leven nooit de baas geweest je lult al zoveel jaren over de maatschappij je doet dat automaties ’t hoort er gewoon bij de meest kritiese visies bij ’n feestje op de bank die steeds briljanter worden naar gelang het kwantum drank refrein: want, we zijn in ons leven nooit de baas geweest we mochten zelf nooit kiepen maar nu is het dan tóch zover en we tappen met princiepe

en waar je ook komt kijken er is altijd ’n figuur die jou zegt wat je doen moet, daarvan baal je op den duur we zochten met zo’n negentien ’n goed alternatief om samen aan te werken, nou hier is ’t alsjeblieft refrein dagenlang vergaderen, iedereen deed mee met elkaar de schouders zetten onder dit kafe ’t is een hele klus geweest dat plannetje van ons vandaag is dan de opening van een hard gemaakte frons refrein

de baas is open er staat niemand droog wie wegbleef heeft iets gemist hoi huisvrouw, bakker, freak en goog, dag buurman, feminist

de zaak moet nu gaan swingen, ook dat hoort bij het plan zodat er binnenkort een nieuw projekt beginnen kan dat verder uit gaat groeien, ’t is een haalbaar ideaal want achter dit idee staan wij toevallig allemaal refrein

22


ningen neemt de rol van secretaris op zich, terwijl economiestudent Martin Clobus uit Niehove tot penningmeester wordt benoemd.

Ideologie De juridische constructie is niet het enige waar de Bazers zich druk om maken. Want nu er alsmaar nieuwe leden toestromen, groeit de noodzaak om een stevigere ideologische basis te leggen. Als De Baas één dag voor de opening een persconferentie organiseert, merkt Harrie Jekkers bijvoorbeeld dat de doelstellingen veel vragen oproepen. “Het onvermijdelijke gebeurde. Men vroeg en vroeg en vroeg door. De zaak bleek te rammelen. Men vond het project FAMILIE EN GENODIGDEN BIJ DE OPENING

vaag, rechts, middenstanderig, elitair, freakerig enzovoorts. Was deze kritiek terecht? Mijns inziens wel. De doelstellingen zijn op zoveel manieren uit te leggen dat elk predicaat in principe van toepassing is. Daarom moeten we de doelstellingen zo veranderen dat er maar één predicaat van toepassing is. We moeten op de proppen komen met een toekomstverwachting van de gehele maatschappij.” Aanvankelijk komen de Bazers aan die toekomstvisie niet toe, zo druk zijn ze bezig met tappen en koken. Maar in november 1976 organiseren ze dan toch een heus ‘Fronsweekend’ in het huis van Martin Clobus in Niehove. “Er is dringend behoefte aan een

Discussie

ideologische grondslag voor de beslissingen die nu al

“Staat ons een socialistische, kommunistische, anarchistische of anderszins-istische maatschappij voor ogen?? En welke inhoud geven we deze stempels mee? Diskussie!!”

nomen”, schrijft Henk van Veen. “Is er een zooitje

[Koos Meinderts, september 1977]

moeten liggen? Dat is de kwestie waarmee we Huize

en in de toekomst nog veel vaker moeten worden geafspraken te maken over de dingen die we allemaal toch net iets belangrijker vinden dan andere zaken, waarover andere mensen dan maar weer wakker


23

Clobus […] twee dagen lang zullen overdonderen, overstelpen, onder de voet lopen.” Voorafgaand aan het weekend komen de Bazers in vijf discussiegroepjes bijeen. Op het Groningse platteland moeten al deze meningen vervolgens onder het genot van een biertje soepel tot een coherente maatschappijvisie worden gemasseerd. Henk roept alle leden op “hun onderste steen bij te dragen aan deze lul-marathon” en vol goede moed de intercity naar Groningen te nemen. “Vandaar zullen allicht enkele autobezitters geneigd zijn mensen op te komen pikken. En zo niet? Dan is het niet zo moeilijk ze daar moreel toe te verplichten.” In Niehove wordt het heel gezellig. Maar tot een gedeelde visie komt men niet. Over de “grote gemene onvrede-deler”, schrijft Koos Meinderts later, zijn de Bazers het eens: dat is de kapitalistische, bureaucratische en technocratische maatschappij. Maar hoe kun je die maatschappij nu op de beste manier veranderen? Na een verwarrende discussie zijn er twee visies te onderscheiden. Volgens de ene groep is de economische ‘onderbouw’ bepalend voor de maatschappelijke structuren. Als je de maatschappij wilt veranderen, moet je dus een economisch machtsblok vormen: een ‘linkse multinational’. De andere groep is minder overtuigd door dit primaat van de economie en benadrukt dat ook sociale en culturele structuren de mens onvrij maken. Ook de vraag wat de Bazers voor deze onvrije structuren in de plaats willen stellen, blijft onbeantwoord. Al wordt er wel een suggestie gedaan: het anarchisme. “Deze vrede-deler sloeg niet bepaald in als

DE BAAS IN HET UTRECHTS NIEUWSBLAD EN DE STUDENTENKRANT

24


‘FRONSWEEKEND’ IN NIEHOVE

een bom”, schrijft Koos. “Aan de ene kant geloofden tegenstanders niet in de haalbaarheid ervan (‘Het anarchisme is geen alternatief, het is een utopie’) en aan de andere kant waren zij bang om met het anarchisme een dogma in de doelstellingen te halen […]. De voorstanders geloofden ook niet dat Nederland van morgen op overmorgen in een anarchistisch paradijs zal veranderen, maar zo redeneren zij: ‘Wij kunnen er met Frons wel een push aan geven.’” Veel verder dan dit vage voornemen komen de Bazers echter niet. En zo sluiten ze na twee lange dagen hun “maatschappijleer-discussie over Luilekkerland” weer af. “In het randje van het raam van het toilet lagen dertien kale closetrollen”, schrijft Koos. “Voorlopig uitgepoept.” Maar Cees Grimbergen, Fred Lijdsman en Henk van Veen zien het minder somber in. “Kafee De Baas is bezig een fenomeen te worden in Utrecht en wijde omgeving. Dat is duidelijk genoeg. En welke VVD’er die net als wij ageert tegen onvrije strukturen, maar dan om zijn liberale belangen veilig te stellen, zal het in zijn hoofd halen bij ons zijn heil te zoeken? Daartegen hebben we ons al lang afgeschermd. En onder andere daarom was het ons in de doelstellingendiskussie te doen.”

Onderste Steen De vaagheid van de doelstellingen weerhoudt de Bazers er in ieder geval niet van het geld te laten rollen, precies zoals de bedoeling was. Zo geven ze begin 1977 vijfhonderd gulden subsidie aan de Onderste Steen, waarvan een proefnummer al in juni 1976 was verschenen. Aanvankelijk is de Onderste Steen een echt verenigingsblad: het wil informatie geven


25

26


over door Frons op te starten projecten, ideologische stukken van leden opnemen en informatie bieden over vergelijkbare initiatieven. “Wij hopen”, schrijft de redactie, “dat de Onderste Steen een flink deel uit zal maken van de fundamenten van de vereniging. De Onderste Steen mag nooit en te nimmer de spreekbuis worden van de writing-happy-few! Het moet een blad blijven van de leden, door de leden en voor de leden. De Onderste Steen moet zijn plaats kennen: AAN DE BASIS!” Al snel vraagt de redactie echter om meer geld en speelruimte. Want hoewel het eerste ‘echte’ nummer in februari 1977 uitverkocht raakt, blijkt de subsidie van vijfhonderd gulden niet voldoende. Daarom verhoogt Frons dit bedrag tot zevenhonderd gulden per maand en vergoedt ze de aanschaf van een typemachine. Tot een nauwe band leidt dit echter niet: in september laat de Onderste Steen weten geen ‘partijkrant’ meer te willen zijn. “Om misverstanden te voorkomen: we willen geen voorhoedegroep zijn en ook als spreekbuis van de gehele vereniging willen we niet fungeren. Wat we wel willen is een onafhankelijk links maandblad met een heel klein beetje verenigingsnieuws.” Zo wil de redactie onder andere gaan schrijven over “de strategie van de linkse beweging” en zal een aantal vrouwen een deel van het blad vullen met “nieuws van het Feminisme Front”. De Bazers hebben veel kritiek op dit voorstel, maar DE ALLEREERSTE ONDERSTE STEEN, JUNI 1976

besluiten de Onderste Steen na een felle discussie toch een jaar lang de vrije hand te geven. Daarbij wordt de subsidie van zevenhonderd gulden gehandhaafd. En dat blijkt hard nodig: de eerste vier nummers hebben geleid tot bijna negentienhonderd gulden verlies.


27

Middagbaas Ook het tweede Frons-project komt rechtstreeks voort uit de vereniging. Eind 1976 lanceert Peter Minken zijn plan voor de Middagbaas: hij wil de kroeg ook overdag opengooien, om daarmee geld te verdienen voor toneelprojecten. Hij denkt daarbij aan vormingstoneel of experimenteel theater, al maakt de precieze vorm hem weinig uit: hij wil “professioneel te werk gaan in welke artistieke vorm dan ook”. Op deze manier wil hij van de kroeg een “broedplaats voor ideeën” maken, die een heel ander publiek trekt dan ‘s avonds. Henny de Jong en Hans Parlevliet zien dit idee wel zitten en sluiten zich bij Minken aan. Op 10 januari 1977 krijgen de drie te horen dat hun voorstel nog veel onduidelijkheden bevat, maar een maand later wordt het alsnog goedgekeurd. Helemaal waterdicht is het plan nog niet: zo vragen velen zich af “of men wat duidelijker kan zijn over de twintig uur die voor de post ‘creatief’ zijn uitgetrokken”. Maar het belangrijkste is dat men groot vertrouwen heeft in het enthousiasme van de initiatiefnemers, want die “hebben er gewoon zin in”. Daarom krijgt de Middagbaas een krediet van 8.000 gulden, waarvan Peter, Henny

Onafhankelijk

en Hans zichzelf een minimumloon mogen uitbeta-

Ook het derde project dat Frons financiert, is nauw

“Wij kunnen experimenteren omdat wij economisch onafhankelijk kunnen opereren. […] Het verkrijgen van deze onafhankelijkheid is van het begin af aan ons streven geweest. Hoe vaak niet is het al gebeurd dat goede initiatieven juist bij gebrek aan geld (macht) schipbreuk leden. Het dichtdraaien van de geldkraan is een wapen waarmee zowel particulieren als de overheid regelmatig de strijd aanbinden (succes verzekerd). Wij willen dit onder elke voorwaarde vermijden.”

verbonden met de kroeg. Medio 1977 besluiten Paul

[Harrie Jekkers, februari 1977]

len. Zodra het project winstgevend wordt, moeten ze dit bedrag weer terugstorten in de verenigingskas. En zo gaat de Middagbaas in februari 1977 van start: zes dagen per week is het café nu ook ‘s middags geopend.

Ochtendbaas

28


Schröer en Habib ben Nasr om “in wederzijdse

Utrecht pas opengaan “als de grote stroom werkne-

broederschap nog meer poen te sleuren uit het ge-

mers al op hun karwei zitten” en dat de weinige ca-

denkwaardige pand” en hun voorstel voor de Och-

fetaria’s die wél vroeg open zijn, altijd bomvol zitten.

tendbaas in te dienen. Het is hun namelijk al een

Maar aan de oostzijde van de stad is alles dicht. Zo

tijdje opgevallen dat de meeste broodjeszaken in

staan er bij de bushaltes aan de Biltstraat en de

GRATIS ETEN EN DRINKEN VOOR DE STAKERS


29

Kruisstraat elke morgen veel mensen te kleumen, die makkelijk naar binnen kunnen worden gelokt met een warme kop koffie en een smakelijke omelet. Op die manier kan ook de omzet van de Middagbaas worden vergroot, want wie weet blijven klanten wel langer hangen dan ze van plan waren. “De ideologische basis”, geven Paul en Habib toe, “is misschien vanuit een drammerig politiek wereldbeeld erg zwak.” Maar het belangrijkste is dat de beschikbare ruimte beter wordt benut. Bovendien helpt het project “een arme, zielige, langdurig werkloze en een toekomstig werkloze aan [...] een beetje zekerheid, geborgenheid, zelfbevestiging en veiligheid”. Frons ziet de humor van dit voorstel wel in en keurt het goed. Vanaf 1 augustus 1977 mag de Ochtendbaas DE BAAS WORDT OOK DE STAMKROEG VAN OUD-SPANJESTRIJDERS IN UTRECHT

proberen de vroege vogels bij de bushalte voor zich te winnen.

Actiekroeg Intussen wordt De Baas ook buiten de kroeg steeds

als linkse actiekroeg. Mede dankzij die reputatie

actiever. Zo trekt de actie van enkele werksters tegen

trekt het café heel veel klanten. In februari 1977 is

de discriminerende ‘serveerpas’ (een vergunning die

de omzet opgelopen tot 180.000 gulden, hebben

vrouwen moesten aanvragen om achter de bar te

alle oprichters hun inleg (in totaal 20.000 gulden)

mogen werken) in februari 1977 landelijk de aan-

teruggekregen en staat op de bank 25.000 gulden te

dacht. Ook steunt De Baas de stakers van de

popelen om uitgegeven te worden. Bovendien groeit

Utrechtse Houttuin Pompen-fabriek. Nadat studen-

het aantal vrijwilligers sterk. Een jaar na de opening

ten van Sociale Academie De Horst al “drie kisten

stellen de werkers zelfs vast dat er zoveel mensen

appels, voor iedere staker een rookworst en nog

staan te trappelen om ingewerkt te worden, dat De

eens 123 gulden om te verdelen” hebben afgege-

Baas misschien aan een werkersstop toe is. Want

ven, nodigt De Baas de stakers uit om samen met

nieuwe leden blijken niet altijd even goed op de

hun vrouw en kinderen gratis te komen eten.

hoogte van de verenigingsdoelstellingen en het is onduidelijk op welke gronden ze worden aangenomen.

Al willen de Bazers “de stakingen niet aangrijpen om

Daarnaast zorgt de grote toestroom voor stroperige

onszelf op de voorgrond te plaatsen”, toch verster-

vergaderingen: met tientallen mensen is het lastig

ken ze met dit soort acties de reputatie van De Baas

knopen doorhakken.

30


Om de boel beheersbaar te houden, besluiten de

afgestemd, omdat “het ideologies nogal onzuiver is”.

Bazers dat vrijwilligers alleen nog maar hele avonden

Een rechtgeaard collectief kan een minder geliefde

mogen werken: gedeeltelijke diensten zijn voortaan

taak natuurlijk niet overdragen aan één persoon: dan

uit den boze. Ook schrijven ze een handleiding voor

zouden de baasloze Bazers zélf baas worden. “Zoals

het barwerk en stellen ze een inwerkcommissie in.

we op de werkersvergadering van 29 augustus ‘76

Blijkbaar heeft deze commissie moeite om op gang

hebben afgesproken, zullen we het opruimen van de

te komen, want in november 1977 sturen twee wer-

grootste stront niet overlaten aan ‘n gastarbeider of

kers een vragenlijst rond om te inventariseren wie er

een kromgegroeid 62-jarig werkstertje. Neen, wij rui-

nu eigenlijk allemaal in De Baas werken. Kennelijk

men zelf de stront op!”

zijn er zo veel mensen tot de vereniging toegetreden dat allang niet meer iedereen elkaar kent.

Nieuwe doelstelling De belangrijkste vraag die de werkers echter bezig-

DE KEUKEN AAN DE BILTSTRAAT IS KLEIN

Dit heeft ook zijn weerslag op het café. De keuken is

houdt, is waar De Baas in politiek opzicht voor staat.

al niet berekend op grote aantallen eters, maar nu

Begin 1977 barst een ware richtingenstrijd los,

de kroeg dag en nacht vol zit, laat de hygiëne duide-

waarin geen steen op de andere wordt gelaten. Som-

lijk te wensen over. Daarom luidt Peter de alarmbel.

mige werkers zitten op de lijn van het libertair socia-

Hij stelt voor een betaalde schoonmaker aan te stel-

lisme: een mix van anarchisme en socialisme. Zo

len, omdat het café anders “het risico loopt zijn vieze

stelt Harrie Jekkers voor om de naam Frons voortaan

deuren te moeten sluiten”. Zijn voorstel wordt echter

te gebruiken als afkorting van ‘Federatie van Radicale Onafhankelijke Socialisten’. Anderen vinden dat De Baas zich überhaupt niet zo politiek zou moeten uitspreken. En weer anderen willen wel stelling nemen, maar zijn tegelijkertijd bevreesd voor dogmatisme. Toch weten de Bazers in maart 1977 een nieuwe doelstelling te formuleren. “Elk woord is daarin wel 84 keer omgedraaid en het resultaat is een zeer gedrochtig geheel geworden”, menen ze, “maar we hebben nu in ieder geval een duidelijk gezicht”. Hoewel, duidelijk? “Vanuit onvrede met de bestaande maatschappelijke verhoudingen, waarin de werkelijke macht steeds meer komt te berusten bij de economische, politieke en sociale machtsconcentraties, streven de leden van de vereniging Frons naar


31

een gedecentraliseerde & gesocialiseerde samenle-

ideologische trompet en wordt er tot diep in de nacht

ving, gebaseerd op de gelijkwaardigheid van een ie-

gediscussieerd. Maar tot een sluitend ‘projectenbe-

der. Deze maatschappij, waarin gezamenlijk overleg,

leid’ leidt dit niet. Bij sommigen roepen de complexe

gezamenlijke verantwoordelijkheid en solidariteit

debatten zelfs weerstand op: de vriendenclub die De

centraal staan, moet de voorwaarden scheppen voor

Baas altijd was, wordt te politiek.

zinvol werk en een optimaal leefklimaat en economische, politieke en sociale vrijheden waarborgen voor

Over de Singel

alle mensen. De werkelijke beslissingen over pro-

In de praktijk wordt de soep echter niet altijd even

ductie en consumptie worden door alle mensen ge-

heet gegeten als ie wordt opgediend. Als Harrie in

nomen.”

september 1977 zijn idee voor muziekcollectief Over de Singel introduceert, wordt dat bijvoorbeeld aange-

Menige lezer van de Onderste Steen, waarin deze

nomen zonder dat er een schriftelijk voorstel ligt.

doelstelling in volle glorie wordt afgedrukt, zal zich

Heel gek is dat niet: Frons zit ruim in de papieren en

ongetwijfeld op het achterhoofd hebben gekrabd. En

Harrie kan wel een potje breken. Bovendien heeft

ook voor de Bazers zelf biedt de nieuwe doelstelling

Over de Singel het geld snel nodig, omdat er op

nog geen sluitend antwoord op hun vragen. Want ze

korte termijn een zaal gehuurd kan worden. Maar la-

hebben nu dan wel hun ideale samenleving be-

ter leidt deze beslissing alsnog tot veel discussie. Zo

schreven, maar dit betekent nog niet dat ze weten

voelen sommige Fronsers zich onder druk gezet en

wat ze met het geld aanmoeten. Al is één ding wel

stapt één werker zelfs op uit protest, al keert hij snel

duidelijk: De Baas wil projecten steunen waarin wer-

weer terug. Ook vragen vijf werkers de beslissing

kers samen de beslissingen nemen. Of, zoals Koos het formuleert: “Frons moet de ideologische basis worden van een groot aantal kleinschalige, autonome, in solidariteit onderling federatief verbonden werkgemeenschappen die draaien volgens het prin-

Fiscus

cipe van arbeiderszelfbestuur.” Maar hoe moet die

de Bazers in juni 1977 opnieuw een ideologieweek-

“Het is dus niet prettig om voor de belasting te werken, althans als je weet wat er in ons landje mee gebeurt… miljarden naar grote bedrijven, direktie voert wanbeleid, kapitaalvlucht naar het buitenland, ‘selectieve’ investeringen in bewapening en kernenergie, ‘selectieve’ bezuinigingen op die plaatsen waar het geld het hardste nodig… Afijn kortom het bekende verhaal, maar het kan niet vaak genoeg gezegd worden…”

end, ditmaal in Geertruidenberg. Net als in Niehove

[Financiële Commissie, april 1979]

‘linkse multinational’ er dan precies uit komen te zien? Hoeveel mogen projectleden zichzelf bijvoorbeeld uitbetalen? Hoe belangrijk is ‘rentabiliteit’? En van wie zijn de ‘productiemiddelen’? Om een antwoord te vinden op die vragen, beleggen

vloeit het bier rijkelijk, blaast men enthousiast op de

32


ALBO HELM’S CREATIE BENJAMIN CROQUETTE MIST EEN KANS IN CAFÉ DE BAAS, 1976

1974 | Voorbereidingen en oprichting

33

weer terug te draaien, onder andere omdat ze die statutair onjuist vinden. Formeel had het voorstel namelijk twee weken voor de vergadering ingediend moeten worden, zodat iedereen zich erover hadden kunnen buigen. Harrie is echter de beroerdste niet en komt samen met Cok Vergeer, Peter, Henny en Leon Smit alsnog met een uitgebreid voorstel, onder de letterlijke titel: “Beter laat dan nooit.” In dit plan leggen de Singelaars haarfijn uit wat de bedoeling is. Eerst willen ze optredens gaan organiseren om ervaring op te doen met het runnen van een concertzaal en daarin zelf te repeteren. Als die zaal rendabel is, willen ze voor zichzelf een oefenruimte huren en professionele apparatuur aanschaffen. En uiteindelijk willen ze dan fulltime muziek maken in hun eigen collectief. Frons is onder de indruk van dit plan en zegt 22.000 gulden toe. De prachtige concerten die vervolgens in Over de Singel plaatsvinden, versterken het imago van De Baas als ‘bruisend’ café, een imago dat het de komende jaren nog verder zal uitbouwen.

34


Tappen zonder pas In de herfst van 1975, wanneer de oprichters van De Baas onderzoeken welke vergunningen er nodig zijn om een kroeg te starten, verbazen ze zich er al over: serveersters die de gemeente om toestemming moeten vragen om een drankje te schenken? Zo’n anderhalf jaar later zullen de Baaswerksters zich met veel succes tegen deze ‘serveerpas’ verzetten. In februari 1977 schrijft Yvonne Zonderop een verontwaardigd artikel in de Onderste Steen, dan nog het verenigingsblad van De Baas. Wat is er aan de hand? “De vrouwelijke werkers van café De Baas mogen van de autoriteiten niet zondermeer achter de bar staan en de klanten bedienen, neen zij zijn verplicht een bewijs van goed gedrag te halen op de afdeling Bijzondere Wetten van de Utrechtse gemeentepolitie. Dit bewijs bestaat uit een pasje gesierd met foto en enkele persoonlijke gegevens. De mannelijke werkers daarentegen kunnen zónder dit pasje barwerk doen.” Etiket Volgens Yvonne wil de gemeente met deze in 1967 ingestelde regeling “de uit de pan gerezen hoererij in cafés” aanpakken en vrouwelijk personeel beschermen “tegen al te opdringerige klanten en tegen café-eigenaren die van deze vrouwen meer verwachten dan het serveren van drank alleen”. Het pasje is voor het leven geldig (mits de serveerster zich zedelijk blijft gedragen) en moet op verzoek van de politie worden getoond. Onacceptabel, vindt Yvonne. Want er zijn natuurlijk net zo goed mannelijke als vrouwelijke hoeren. Bovendien is ze het zat “als hoer bestempeld te worden zo gauw je achter de bar staat”.

DE GEWRAAKTE SERVEERPAS

Protest Kort daarna ondernemen de Baaswerksters inderdaad actie. Samen met de serveersters van vrouwencafé De Heksenketel en jongerencentrum SSR schrijven ze een brief aan de Utrechtse gemeenteraad, waarin ze vragen de serveerpas in te trekken ofwel ook te laten gelden voor mannelijke collega’s. Ze noemen de regeling “uiterst discriminerend en beledigend”, al kunnen ze zich niet voorstellen dat de gemeenteraad er werkelijk achter staat. Want waarom zou de gemeente anders subsidie toekennen aan emancipatieprojecten als het Vrouwenhuis?

Hendriks. Die kiest voor een typische polderoplossing: voordat hij actie onderneemt, wil hij eerst advies inwinnen bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. De Utrechtse hoofdcommissaris Van Doesburg is echter een stuk daadkrachtiger: hij kan zich inderdaad voorstellen dat de serveerpas als discriminerend wordt ervaren. Maar omdat de politie toch over een instrument moet kunnen beschikken om prostitutie tegen te gaan, adviseert hij om de serveerpas te vervangen door een algemene vergunning voor horecabedrijven die vrouwen in dienst willen nemen. Die vergunning kan dan altijd worden ingetrokken als daartoe aanleiding is, zonder dat direct het hele bedrijf hoeft te worden gesloten.

Reactie De actie van de serveersters doet al snel het nodige stof opwaaien. Zo verschijnen er korte artikelen in de Volkskrant, Trouw en het Utrechts Nieuwsblad en stelt Tweede Kamerlid Michel van Winkel van de PPR Kamervragen over de kwestie aan minister De Gaay Fortman van Binnenlandse Zaken. Helaas richt hij die aan de verkeerde persoon: de Drank- en Horecawet (waarvan de verordening een onderdeel is) valt onder staatssecretaris

Pyrrusoverwinning Burgemeester Vonhoff volgt dit advies en zo wordt de serveerpas in Utrecht op 9 maart 1977 met onmiddellijke ingang afgeschaft. Een “aardig en snel succesje voor het actiegroepje”, schrijft de Volkskrant. Maar de protesterende serveersters zijn niet tevreden. Want de serveerpas is dan wel van de baan, in de praktijk zijn het blijkbaar nog steeds uitsluitend vrouwen die van onzedelijke handelingen worden verdacht. Daarom laten

Strijdvaardig belooft ze: “Men hoort nog van ons!”

De serveerpas

35

de actievoersters weten door te gaan met hun actie en nemen ze contact op met een aantal progressieve fracties, die beloven zich voor hun zaak hard te zullen maken. Debat Het voorstel van B&W om de serveerpas te vervangen door een algemene meldingsplicht voor horecabedrijven zal op 13 april 1977 worden besproken tijdens een commissievergadering van de gemeente. Deze commissie zal een advies opstellen en die ter stemming voorleggen aan de gemeenteraad. En dus fietsen Yvonne, Inge en Nienke op 13 april naar het Utrechtse stadhuis om te vertellen wat ze ervan vinden. Inge grijpt direct naar de microfoon om spreektijd te vragen, maar uiteindelijk komt de meldingsplicht pas na twee uur aan bod. Al die tijd, zo schrijft Nienke Feis later in de Onderste Steen, wisten de vrouwen niet wie van welke fractie was, want “al die heren praten al even archaïsch en feiten verdoezelend”. Maar als de meldingsplicht ter sprake komt, wordt dat plotseling heel anders. “Het lijkt wel een verkiezingsbijeenkomst. Ze praten opeens veel gloedvoller, duidelijker, vriendelijker, en kijken daarbij meer dan eens onze richting uit.” Gedane zaak Al snel blijken de afgevaardigden van PvdA, CDA, CPN, VVD, PSP en D’66 allemaal tegen het voorstel van B&W te zijn. Als de vrouwen aan de beurt zijn, is het volgens Nienke dan ook “nauwelijks meer nodig om met ons verhaal te komen, want alle argumenten zijn al wel genoemd”. Wel benadrukken ze nogmaals dat de meldingsplicht in feite even discriminerend is als de reeds afgeschafte serveerpas en “alleen wat stiekummer” is. Wethouder Torensma probeert het voorstel van B&W nog wel te verdedigen, maar die wanhoops-poging is volgens Nienke “de

PAS’ DEMONSTRATIEVE VERBRANDING VAN DE DISCRIMINERENDE ‘SERVEER

moeite van het noteren niet waard”. Want inmiddels is allang duidelijk dat het voorstel op de komende raadsvergadering geen enkele kans van slagen heeft. Opgelucht fietsen de drie vrouwen terug naar De Baas. “B&W zal iets anders moeten verzinnen om prostitutie tegen te gaan, maar dit hele kleine bewijsje van het onderscheid dat er nog steeds gemaakt wordt tussen mannen en vrouwen zal in ieder geval afgeschaft worden.” Voorbeeld Drie dagen later deelt de Volkskrant die mening: de Utrechtse vrouwen hebben het pleit gewonnen. Maar voor alle zekerheid voert Yvonne de publieke druk nog wat op. Zo noemt ze de meldingsplicht “ongelooflijk naïef, slecht en beledigend voor vrouwen” en stelt ze dat niet alleen vrouwen op prostitutie moeten worden aangekeken: kroegbazen die

dit mogelijk maken, zijn net zo schuldig. Mede dankzij dit gloedvolle betoog vindt het voorbeeld van de Utrechtse serveersters in veel plaatsen navolging. Zo vraagt een gemeenteraadslid van de PvdA ook in Rotterdam de serveerpas af te schaffen en wordt in Groningen zelfs gedemonstreerd. In Utrecht is de overwinning dan al compleet: op de cover van de Onderste Steen van september 1977 zijn lachende serveersters te zien, die hun pasjes triomfantelijk in de fik steken. Toch is ongelijke behandeling nog lang niet uit de wereld, waarschuwt Yvonne. “Serveersterspasjes zijn eerder symptomen dan oorzaken van ongelijkwaardigheid. Met die wetenschap in het achterhoofd gaan wij door met het speuren naar zowel symptomen als oorzaken van discriminatie. Er valt nog veel te doen.”

37

3 WEERBARSTIGE IDEALEN Als De Baas zich ontpopt tot een

huis totdat ze zijn afgestudeerd, leidt dat tot felle dis-

ronkende geldmotor, gaan de Ba-

cussies. De meeste werkers – die De Baas samen

zers in eerste instantie vrij zorge-

met Cok en Jet hebben opgericht – staan er welwillend tegenover: links zijn betekent ook solidair met

loos met die weelde om. Maar al

elkaar zijn. Maar onder de nieuwkomers wekt het

snel komen ze erachter dat aan

verzoek verbazing: mag het geld wel voor dit soort

arbeiderszelfbestuur de nodige

doelen worden aangewend? Ze staan zich per slot

haken en ogen zitten.

van rekening niet voor niets uit te sloven achter de bar en in de keuken. Toch wordt het verzoek na een emotionele stemming gehonoreerd. “Voor sommi-

“Hoe het ook gaat: de poen moet ergens heen.” Met

gen”, schrijven Lidy van Beurden, René Grotenhuis

die laconieke woorden staat Harrie Jekkers al in de

en Fred Lijdsman later, “is de vereniging een ideolo-

herfst van 1975 stil bij de mogelijkheid dat de kroeg

gische club die voor een bepaalde doelstelling staat,

geld zal opleveren om vervolgprojecten te starten.

maar tegelijk ook een vriendenclub die het voor el-

Maar als dat droomscenario werkelijkheid wordt, lij-

kaar moet opnemen. Voor anderen is de ideologi-

ken de Bazers er toch een beetje door overvallen.

sche doelstelling ook de toetssteen voor onze solida-

Want nu ze daadwerkelijk de kans krijgen hun

riteit ten aanzien van elkaar.”

idealen waar te maken, worden ze zich veel bewuster van de vraag wat ze nu eigenlijk willen bereiken.

Teleurstelling

Wat verwachten ze bijvoorbeeld van de gesteunde

De belangrijkste reden dat de Bazers behoefte krij-

projecten? En waar moeten die projecten uiteindelijk

gen aan meer duidelijkheid, is echter dat de eerste

toe leiden?

projecten niet bepaald vlekkeloos verlopen. Zo moet Over de Singel na een paar maanden alweer sluiten

Ook het feit dat de kroeg veel nieuwe vrijwilligers

wegens geluidsoverlast en mag de Ochtendbaas van

aantrekt, veroorzaakt onrust. Als Cok Vergeer en Jet

de gemeente niet om vijf uur ’s ochtends open, maar

van Beurden Vereniging Frons in april 1977 bijvoor-

pas om zeven uur. Sommige verenigingsleden vin-

beeld vragen borg te staan voor de aankoop van hun

den dat de basis onder het plan hiermee is wegge-

38


vallen, maar Paul Schröer heeft goede moed: hij ziet

vloedige excuses, dat je daar geen cent voor kopen

de omzet en daarmee de haalbaarheid van de Och-

kan”. Daarom vraagt Paul ontslag aan voor zijn col-

tendbaas langzaam maar zeker stijgen. Na een paar

lega en wil hij de Ochtendbaas voorlopig alleen run-

maanden ontstaan er volgens hem echter grote pro-

nen.

blemen in de samenwerking met Habib ben Nasr. DE OCHTENDBAAS EINDIGT IN EEN ARBEIDSCONFLICT

Die zou zijn werk niet doen: hij blijft vaak zonder

Hoewel een eerdere bemiddelingspoging al is ge-

kennisgeving weg en geeft vervolgens “zulke over-

strand, stelt Frons in november 1977 een bemiddelingscommissie in. Die commissie, bestaande uit Peter Agterberg, Hans Parlevliet en Dick van der Peijl, concludeert dat de werksfeer grondig is verziekt en adviseert de Ochtendbaas stop te zetten. Om te voorkomen dat beide werkers plotseling zonder inkomen komen te zitten, zou hun salaris tot februari moeten worden doorbetaald. Ook moet de Ochtendbaas nog een week openblijven “in verband met de afbouw naar de klanten toe”. Paul gaat akkoord met deze bevindingen, Habib sputtert tegen. Toch besluit Frons dat de Ochtendbaas dicht moet. In de 3,5 maand die de Ochtendbaas open is geweest, is een brutowinst geboekt van 3.802 gulden. Maar omdat de loonkosten ongeveer vier keer zo groot waren, moet Frons een verlies dekken van ruim 11.000 gulden. Op zich vinden de Fronsers dat geen ramp: waar gehakt wordt, vallen spaanders. Maar dat ze tegen hun wil in de rol van werkgever zijn gedrukt, vinden ze wél erg. Was het hele idee nu juist niet dat mensen zónder baas zouden werken? Nu moest de vereniging opeens voor rechter spelen, terwijl ze zich eigenlijk “niet kon, wilde en misschien zelfs mocht uitspreken over de schuldvraag”. Voor Peter is het debacle in ieder geval aanleiding om eens goed in de spiegel te kijken. “Misschien kunnen we nog enkele dingen leren van onze fouten en gebleken onwetendheden die aan het licht zijn geko-

1977-1978 | Weerbarstige idealen

39

men tijdens onze eerste schreden op het smalle pad naar arbeiderszelfbestuur.” Ook de Middagbaas loopt minder goed dan de initiatiefnemers hadden gehoopt. Artistieke ideeën zijn er genoeg: zo brainstormt de Middagbaas in april 1977 “over de mogelijkheden om te komen tot toneelprojecten, workshops met thema’s als werkeloosheid en dramatische expressie”. Maar financieel gaat het

“Origineel wil ik zijn, net als iedereen”

slecht. Want hoewel het geleidelijk drukker begint te worden, wordt de beoogde omzet niet gehaald. Om de rustige zomermaanden te overleven, zal de Middagbaas het aantal arbeidsplaatsen moeten inkrimpen óf meer subsidie moeten krijgen. Frons kiest voor het laatste: op 11 juni krijgen de Middagbazers een tweede krediet van 14.000 gulden. Een walhalla voor de spelende mens wil de Middagbaas echter maar niet worden. Al snel blijkt namelijk dat de krappe ruimte aan de Biltstraat niet geschikt is voor culturele activiteiten. Bovendien vergt het barwerk zoveel energie dat het moeilijk is om daarnaast nog creatief bezig te zijn, laat staan om totaaltheater

herfst van vroeger herfst van vroeger met een groen pepermuntje op het puntje van je tong ging je machtigste adelaar vliegend op de wind naar school landde met twee d’s maar steeg weer op in je potlood de meester haalde je neer in een al te mooie vlucht even keek hij niet en je lineaal ratelde wraak

te maken. Na een jaar houden Peter Minken, Henny de Jong en Hans Parlevliet er dan ook mee op en doen ze de zaak over aan drie nieuwe werkers. Maar ook die kunnen de Middagbaas niet boven het niveau van een buurtkroeg uittillen, al slagen ze er wel in een aantal muziekoptredens, filmzondagen en amateur-

herfst van vroeger met voor het eerst de dikke deken weer lag je al om half zeven in bed desnoods met blote benen

Ik houd van je ogen je lieve zachte ogen, die me altijd weer verrassen. Ik houd van je haar je lieve zachte haar, maar je moet het vaker wassen.

Je zegt, dat ik niet van honden houd; Dat is gewoon niet waar Maar ‘k houd alleen nog meer van jou, dan alle honden bij elkaar

festivals te organiseren.

Alternatief Het debacle van de Ochtendbaas en de teleurstellende resultaten van de Middagbaas zetten de Bazers aan het denken. Bieden deze projecten nu wel

[uit: ‘Het kleine gedicht’, gedichten van Mieke Hegge, Harrie Jekkers, Koos Meinderts en Alex de Vries, mei 1978]

40


oefent de kroeg slechts aantrekkingskracht uit op een “bovenlaag uit de samenleving”: echte arbeiders komen er niet. Bovendien heeft nog geen enkele vrij-

Macht

williger die buiten De Baas een betaalde baan heeft “zijn bevoorrechte positie durven op te geven” om

“Een linkse multinational willen we vormen. En dat woord geeft aan dat we op macht uit zijn, omdat macht het belangrijkste middel is wat je moet zien te vergaren om iets te veranderen. Zachte infiltratie, mensen laten zien dat het ook anders kan, is allemaal mooi meegenomen maar het zet geen enkele zood aan de dijk. De huidige inrichting van onze maatschappij is namelijk niet tot stand gekomen omdat de meeste mensen deze struktuur de beste vonden.”

een statement te maken tegen de “klassieke baas-

[Yvonne Zonderop, mei 1978]

koplampen.”

knecht-verhouding”. En dus overheerst het gevoel dat De Baas weliswaar leuk bezig is, maar niet echt bijdraagt aan de totstandkoming van een ‘linkse multinational’. Of, zoals Peter het formuleert: “Ik heb het gevoel dat we onze geldlokomotief niet aanvullen met wagons, maar met sierstrips en ver-chroomde

Gelukkig komt in november 1977 ook een idee met meer ideologische diepgang bovendrijven. Dan presenteren Ger Jochems, Henk van Veen, George Vohet alternatief waar ze naar op zoek zijn? Lidy, René

gelaar en Cees Grimbergen namelijk hun plan voor

en Fred vinden van niet. “In onze doelstelling mik-

het Journalisten Kollektief Utrecht (JKU). Ze willen

ken we duidelijk op het veranderen van de economi-

samen een correspondentschap voor “nieuws, re-

sche verhoudingen, maar onze feitelijke activiteiten

portages, analyses, schandalen en ‘man bijt hond’”

bewegen zich vooral op het terrein van bewustma-

opzetten, dat onder andere zal berichten over jonge-

king, vorming, cultuur etc. We bewegen ons meer op

ren, militaire zaken en buitenlandse werknemers. De

het terrein van C.R.M. dan op dat van Economische

Bazers zijn verheugd: eindelijk een project dat niét

Zaken.” Zo zorgt de Middagbaas weliswaar voor

direct met de kroeg te maken heeft. Bovendien is

“roomboter op het dagelijks brood”, maar verandert

het nog echt links ook: het JKU wil met zijn kritische

het nog niets aan de manier waarop mensen dat

reportages een bijdrage leveren “aan een meer

brood moeten verdienen. “Samenvattend: we leve-

rechtvaardige verdeling van inkomen, kennis, macht

ren ontspanning, vorming, toneel, grapjes en een

en werk”. Ook belooft het alle werkers evenveel in-

lekker pilsje, maar we hebben de maatschappij nog

spraak te geven en hetzelfde (minimum)loon. En-

geen volledige, prettige en zelfbesturende werkeen-

thousiast verleent Frons een startsubsidie van

heden geboden.”

16.000 gulden en stelt ze zich met 130.000 gulden één jaar lang garant voor de uitbetaling van het loon.

Ook in De Baas zelf, vinden de drie, is het experi-

Dankzij deze toezegging kan het JKU op 1 mei – de

ment in arbeiderszelfbestuur nog te vrijblijvend. Zo

dag van de arbeid – van start.


41

HET JOURNALISTEN KOLLEKTIEF UTRECHT (JKU): GER JOCHEMS, GEORGE VOGELAAR, CEES GRIMBERGEN EN HENK VAN VEEN

Projectvoorwaarden

Door dit gevoel van onvrede wordt de roep om dui-

Zo vinden er in de eerste anderhalf jaar van De Baas

delijke projectvoorwaarden steeds sterker. In feite

twee ontwikkelingen plaats. Aan de ene kant komen

klinkt die roep al sinds november 1976, als de Ba-

er wel degelijk verschillende projecten van de grond,

zers in Niehove een eerste poging doen duidelijk te

sneller zelfs dan de oprichters voor mogelijk hadden

omschrijven wat ze willen bereiken. Maar nu de eer-

gehouden. Aan de andere kant worden die projecten

ste projecten geen onverdeeld succes blijken te zijn,

met terugwerkende kracht kritisch bekeken en voe-

wordt die behoefte alleen maar groter. Want al die

len de Bazers zich door de resultaten ervan onbevre-

tijd, realiseren de Bazers zich, hebben ze voorstellen

digd. “Iedereen was schijnbaar verrast door het grote

goedgekeurd zonder precies te weten waarop ze die

succes en wist niet wat er volgen moest”, blikt Olav

moesten beoordelen. Zo werden er over de opzet

Grotenhuis later terug. “We waren blij dat we wat

van de Middagbaas nooit “spijkerharde afspraken”

hadden en we bleven stilstaan terwijl we dachten dat

gemaakt, terwijl dat toch het eerste project was

we vooruitgang hadden geboekt.”

waarin “mensen volledig zichzelf dienden te bedruipen”. Ook waren er maar liefst vijf vergaderingen no-

42


dig om het biologisch-dynamisch tuinbouwbedrijf Gaiapolis uit Oegstgeest een renteloze lening van

Brand in De Baas

5.000 gulden toe te kennen, simpelweg omdat de discussie over de projectvoorwaarden nog in volle gang was. Uiteindelijk zal die discussie zo’n anderhalf jaar du-

“Donderdagmorgen 9 september. Kwart over zes in de ochtend, de tijd waarop de meeste dromen eindigen in bel- of wekkergerinkel; het haantje kraait een nieuwe dag. Mijn droom heeft geloof ik weer met iets freudiaans te maken en is net niet enerverend genoeg om me in dromenland te houden. De wekker loopt af, jesus nu al? Neen, de telefoon gaat. Kwart over zes. Welke doorgetripte dronkaard vergist zich nu weer in het telefoonnummer?

ren. In dit debat wordt – typisch jaren zeventig – bijna elk punt tot hogere politiek verheven. Zo zijn de Bazers het erover eens dat projectleden niet meer dan het minimumloon moeten krijgen, zodat het uitgeleende geld snel kan worden hergebruikt voor andere projecten. Maar wat te doen als iemand kinderen heeft en dus niet van zo’n minimumloon kan rondkomen? Natuurlijk, dan zou die persoon loon

‘Dag Cees, met Jan Brouwer, niet zo best, brand in De Baas.’ Een lichte hartverzakking maakt zich van me meester. ‘Hoe is het nu?’ ‘Brandweer is al weg, peuken lagen te smeulen in de vuilnisemmer onder de bar, enorme rookontwikkeling, drie brandweerwagens, met persluchtmaskers de zaak in, alle meisjes van boven in slipje de straat op, voordeur en cafédeur stonden open.’

naar behoefte moeten krijgen. Maar enkele feministen zijn het daar niet mee eens: zij vinden in verwachting raken een bewuste keuze. Strikt beschouwd is een kind een luxeproduct, net als bijvoorbeeld een platenspeler. Dus als de ene werker besluit een pick-up te kopen en de ander besluit een kind te nemen, wat is dan het principiële verschil?

HUP, Joops racefiets is sterk genoeg om mij in vijf minuten naar De Baas te brengen.

Ook de vraag hoe projecten zouden moeten omgaan met ‘overwinst’ leidt tot vergaande suggesties. Zo

Er staan wat wachtende gastarbeiders bij de bushalte en links achter Ali ligt de bron van ellende: een verschrompelde hoop plastik, geel van de emmer en grijs van de vuilniszak, wat restanten sinaasappelschil en viltjes, een half verbrand vaatdoekje. Alles ineengeklonterd tot een vormeloze hoop ellende. Nu te bezichtigen in de keuken. EN LAAT GODVERDOMME GOED TOT JE DOORDRINGEN WAT JE ZIET ALS JE ER NAAR STAAT TE KIJKEN, WANT: OP HET NIPPERTJE EN MET GELUK AAN ONZE KANT IS EEN RAMP VOORKOMEN.”

doet Martin Clobus een uitgebreid voorstel voor een ‘Fronsbelasting’, inclusief progressieve belastingschijven. Dit gaat de andere Bazers te ver: op deze manier raakt de vereniging wel érg geïnstitutionaliseerd. Toch is het opvallend hoe rigide de projectvoorwaarden uiteindelijk uitpakken. Zo moeten projecten die voor een lening in aanmerking willen komen de Frons-ideologie actief naar buiten uitdragen, functioneren volgens het principe van arbei-

[Cees Grimbergen, datum onbekend]

derszelfbestuur en financieel rendabel zijn of dit bin-


43

nen afzienbare tijd kunnen worden. Projecten krijgen een zelfstandige rechtspersoon, waarmee Frons een contract afsluit. Maar verder dan deze juridische zelfstandigheid reikt de autonomie niet: zowel de productiemiddelen als de overwinst blijven eigendom van Frons. Bovendien moeten alle werkers lid zijn van Frons en moeten projecten elk jaar inhoudelijk en financieel verantwoording afleggen. Met deze imposante reeks eisen proberen de Bazers serieus inhoud te geven aan hun ideaal van de ‘linkse multinational’. Want alleen als projecten nauw met De Baas verbonden blijven, kan er een echte tegenbeweging ontstaan. Maar ironisch genoeg blijken FRONSWEEKEND 1977

DE BAAS DRAAIT ENORME OMZETTEN

44

BARRY MOORE TREEDT OP IN DE BAAS


hun inspanningen al snel voor niets te zijn geweest.

Daar komt nog eens bij dat er zich na november

In de praktijk willen projecten namelijk helemaal niet

1977 in De Baas zelf geen nieuwe ideeën voor pro-

één zijn met Frons. Zo wenst LEF, een nog op te zet-

jecten meer voordoen. Dit stelt de Bazers voor een

ten links-feministische boekhandel in Eindhoven,

lastig dilemma. Als ze willen dat de Frons-ideologie

een clausule op te nemen die de mogelijkheid biedt

terrein wint, moeten er toch echt nieuwe projecten

zich van Frons los te maken. En ook het JKU ver-

worden opgestart. Maar als die projecten zich niet in

langt kort na zijn oprichting meer autonomie.

eigen kring aandienen, zullen er meer projecten van buitenaf gesteund moeten worden. Het risico is echter dat die projecten er andere idealen op nahouden en het bijvoorbeeld met het principe van arbeiderszelfbestuur niet zo nauw nemen.

Alleen nog geldmotor Om te inventariseren waarom de werkers geen nieuwe voorstellen meer indienen, stuurt De Baas in mei 1978 een vragenlijst rond. In die vragenlijst wordt de werkers onder andere gevraagd waarom ze eventuele ideeën voor projecten nog niet hebben doorgezet en op welke termijn ze dat wél zouden willen doen. Ook worden in november een groot aantal gesprekken gevoerd. Hieruit blijkt dat er wel degelijk plannen voor projecten zijn (onder andere voor een kringloopwinkel, een 5-guldenhotel en een discotheek), maar dat die nog niet erg zijn uitgewerkt. Veel Bazers studeren namelijk of hebben “een goed betaald baantje waar ze niet zo gauw van weg willen”. Anderen vinden het sowieso geen probleem om vrijwillig achter de bar te staan zonder dat dit uitzicht biedt om in een betaald project terecht te komen. Sterker nog: sommigen ervaren de druk om projecten op te zetten als onprettig en zijn blij dat die aan het afnemen is. Uit de gesprekken blijkt ook dat de meeste Bazers de projectvoorwaarden – hoeveel moeite het ook


45

heeft gekost om die op papier te krijgen – eigenlijk te

ven. Vervolgens gaan ze het effect van die investerin-

strak vinden. Er zou meer ruimte moeten zijn voor

gen steeds kritischer bekijken en besteden ze veel

“ideologies juiste, maar weinig rendabele initiatie-

aandacht aan het formuleren van uitgebreide pro-

ven”. Van linkse projecten, zo redeneren ze, kun je

jectvoorwaarden. Maar als die voorwaarden dan ein-

niet altijd eisen dat die rendabel zijn, zeker niet nu

delijk zijn uitgekristalliseerd, blijkt het animo om zelf

na de oliecrisis de economische omstandigheden

projecten op te zetten inmiddels te zijn weggeëbd.

sterk verslechterd zijn. Ook vinden ze het minder re-

Toch moet, zoals Harrie al had aangekondigd, de

levant of een project in de ‘harde’ of ‘zachte’ sector

poen ergens heen. En dus zal De Baas zijn geld de

opereert: misschien is het veranderen van de econo-

komende jaren gebruiken om vele collectieve bedrijf-

mische productieverhoudingen bij nader inzien toch

jes een duwtje in de rug geven.

wat te hoog gegrepen. In december 1978 leidt deze inventarisatie tot een opvallend besluit. Op een beleidsweekend in Amerongen draaien de Bazers een groot deel van de eerder geformuleerde projectvoorwaarden namelijk weer terug. Zo hoeven projectleden geen lid meer te zijn van Frons, is het project volkomen vrij over even-

Amateurs

tuele winst te beschikken en hoeft het geen verantwoording af te leggen. Ook besluit De Baas zijn landelijke pretenties los te laten en alleen nog initiatieven in Utrecht en omgeving te steunen. Met deze beslissing laat De Baas in feite de gedachte van de ‘linkse multinational’ los. De kroeg is en blijft een geldmotor: het is nog steeds de bedoeling om met de opbrengsten allerlei linkse projecten te steunen. Maar de werkers hebben niet meer de illusie dat ze op eigen kracht een nieuwe wereldorde tot stand kunnen brengen.

“Ruim twee jaar geleden is de vereniging ontstaan uit een groep van twintig mensen, grotendeels vrienden van elkaar. Geen van allen wist hoe men een bedrijf als cafe De Baas (de geldmotor) moest draaien. Toch zijn we met veel enthousiasme eraan begonnen. De ervaring kwam vanzelf. Toch kwamen we al vrij snel in de problemen te zitten. Niet omdat er niets verdiend werd, maar juist omdat er ontzettend veel verdiend werd. Dit had niemand verwacht. We groeiden uit van niets tot een florerend bedrijf. Toch bleven we in veel zaken amateurs. Maar in een dergelijk bedrijf met een omzet van 500.000 gulden kan er bijna geen plaats zijn voor amateurisme. En dus hadden we ons daarop moeten bezinnen.” [Nienke Feis, Paul Schröer, Frits de Beet en Olga Matthijssen,

En zo maken de Bazers in de eerste 2,5 jaar een interessante ontwikkeling door. In eerste instantie belonen ze elk aardig idee met een lening, blij als ze zijn dat ze het geld een nuttige bestemming kunnen ge-

juni 1978]

46


Geen dasjes, geen pasjes, Slechts zo’n twintig zondagavonden heeft het ritmelokaal gevibreerd. Maar in de korte periode dat Over de Singel actief was (oktober 1977-maart 1978) wist het wel de beste bands van dat moment naar Utrecht te halen.

Tja, muziek in De Baas. “Wat moet je daar nu over schrijven?”, verzuchtte Baaswerker Wim Wansink in februari 1977. “Er zijn toch zat cassettes en platen; er is toch een geluidsinstallatie? Daar kun je gewoon naar luisteren, terwijl de tap op volle toeren draait en de alcoholroes zich langzaam van je meester dreigt te maken?” Nee, want De Baas moest meer dan dat “ingeblikte werk” kunnen bieden. “Ik bedoel hier optredens in de kroeg. Groepen die hun muzikale (niet-)kunnen over onze hoofden uitdragen.” Rumoer “Niet dat onze ruimte daar bijster goed voor geschikt is”, vond Wim. “De herinneringen aan de vier wrakke vlonders, achteloos op elkaar gekwakt in de hoek bij de plees, aan de vrolijk maar afleidend kwekkende bezoekers […] en het altijd zoemende rumoer rond de tap zijn namelijk bepaald geen uitstekende voorwaarden voor een ‘goed’ optreden. Maar wat willen we dan eigenlijk? Een geinige avond, waarop de moppen niet van de lucht zijn, de perversiteit zich rond de brandslang slingert, waarop gelachen en gehesen kan worden en de klanten mokkend maar tevreden met sluitingstijd de tent verlaten? Een avond

waarop muziek gemaakt wordt en die je kunt beschouwen als extra-service aan je publiek; die je naam en faam zal verspreiden? Willen we dat? Het lijkt mij een prima uitgangspunt.” Weinig keuze Om die perverse avonden mogelijk te maken, had de werkersvergadering een paar weken eerder al besloten om maandelijks vijfhonderd gulden uit te trekken voor concerten in het café. Bovendien kreeg Wim – die deze optredens zou gaan organiseren – een volmacht om dit geld naar eigen goeddunken te besteden. Zo had hij de klanten op 27 januari getrakteerd op “de Rotterdamse geinporems ‘Makker, Rakker en Stakker’, die met hun kwele-ballen-muziek voor een prima stemming zorgden”. Maar toen hij op zoek ging naar meer bands die binnen het budget pasten, kwam hij er al snel achter dat de keuzemogelijkheden beperkt waren. “Folk en nog eens folk. En van die slijmerige krommetenen-muziek wil ik weleens af. Niet dat er geen goede folk gemaakt wordt […], maar voor zo weinig poen als wij kunnen bieden, kun je gewoon niets anders dan 1.000-uitéén-blikje-geluiden horen.” Veel liever zou hij blues-, jazz- en rockgroepen boeken. Ook

theater, een klassiek recital of voordrachtskunstenaar leken hem wel wat. Alles was goed, zolang er maar “echt geswingd kan worden, dat er simpelweg lol gemaakt kan worden. Dát staat voorop.” Swingen op zondag Ongeveer een half jaar later, namelijk in september 1977, werd hij op zijn wenken bediend. Toen deden vier Bazers van het eerste uur (Harrie Jekkers, Cok Vergeer, Peter Minken en Henny de Jong) samen met nieuwkomer Leon Smit (de latere toetsenist van Het Klein Orkest) namelijk het voorstel om een muziekpodium op te richten. Al stonden concerten in dat voorstel niet eens centraal: het ging de initiatiefnemers er vooral om ervaring op te doen met het runnen van een zaal, zodat ze op termijn een eigen muziekcollectief konden oprichten. Het geld dat ze met de optredens zouden verdienen, wilden ze namelijk steken in eigen apparatuur. En de zaal die ze nu tijdelijk zouden huren, moest mede dienst gaan doen als oefenruimte voor hun eigen repetities. Vrije inloop De andere Bazers zagen dit idee wel zitten en

Over de Singel

47

maar lekkere basjes kenden een renteloze lening toe van 10.000 gulden. Een maand later werd dit bedrag nog eens aangevuld met een garantiesom van 22.000 gulden voor de huur van een zaal. En zo vond in oktober 1977 het eerste optreden plaats van ‘Ritmelokaal Over de Singel’: niet in de krappe kroeg waar van pallets een provisorisch podium gebouwd moest worden (Biltstraat 23), maar in een veel grotere zaal daarnaast (Biltstraat 17). Het motto van de avonden: “geen dasjes, geen pasjes”. Want in tegenstelling tot veel andere kroegen in Utrecht zou van het publiek geen ‘gepaste’ kleding of lidmaatschapskaart worden verlangd. Alle topacts Volgens Cok Vergeer, de man die de programmering van Over de Singel verzorgde, was de multiculturele latin-band Sail-Joia (jarenlang huisband van de Amsterdamse Kosmos en Melkweg) waarschijnlijk de eerste groep die aan de Biltstraat optrad. Later volgden tal van grote namen, zoals Herman Brood and his Wild Romance, Gruppo Sportivo en Harry Muskee. Ook speelden er veel in die tijd beruchte punkbands (The Ex, Cockroach, The Flying Spiderz), net als de bluesband Barrelhouse, funkgroep Houseband, Sweet

D’Buster en het ‘politieke’ Bots. “Eigenlijk hadden we alle topacts die toen in Nederland rondliepen”, zegt Cok. “Het principe achter de programmering was dan ook simpel: als we een goede band konden krijgen, deden we ‘t. We hadden geen voorkeur voor één genre, maar zochten gewoon naar goede muziek. Iedereen moest aan zijn trekken kunnen komen.” Gewoon bellen Om die bands te strikken, zocht Cok eerst in muziekbladen de nummers op van verschillende boekingsbureaus. Vervolgens pakte hij de telefoon en keek waar het schip strandde. Even pragmatisch verliep de organisatie.

“Iedereen had zijn eigen taak”, zegt Cok. “De één plakte affiches, de ander stond aan de deur en Peter Minken timmerde een prachtig opbergsysteem voor onze instrumenten. Eigenlijk improviseerden we er maar wat op los. Zo kan ik me herinneren dat een band tijdens de repetitie pertinent weigerde om op onze ouwe piano te spelen. Toen zijn we als een gek naar de Oudegracht gereden om een piano te huren. Dat kostte een smak geld natuurlijk, maar daar lagen we niet wakker van.” Eindelijk naar Utrecht Over de Singel huurde de ruimte van dezelfde man van wie De Baas de kroeg huurde: bokser

48


Jan Brouwer. Vandaar dat in de grote zaal een heuse boksring stond opgesteld, waarvan simpelweg de voorste touwen hoefden te worden weggehaald om er een band in te huisvesten. “Dat vonden die muzikanten geweldig”, zegt Cok, “spelen in zo’n echte arena met bloed op de vloer. Maar we konden de grote acts vooral strikken omdat er in die tijd in Utrecht nauwelijks geschikte podia waren. Onze zaal had een capaciteit van vierhonderd man: behoorlijk groot voor Utrechtse begrippen. Bovendien hadden we een goede akoestiek, geinig publiek en een leuke sfeer. Dat ging rond als een lopend vuurtje. De meeste bands wilden graag naar Utrecht komen, want daar speelden ze normaal gesproken nooit.” Publiekstrekkers Wegens dat ‘gat in de markt’ was het niet moeilijk om de zaal vol te krijgen, herinnert Cok zich. “Volle zalen kreeg je makkelijk in die tijd, want voor jongeren was er eigenlijk niks in Utrecht. Bovendien was de entree slechts 3,50 gulden en een pilsje 90 cent. Dat was een principezaak voor ons: Over de Singel moest voor iedereen betaalbaar zijn. Al liepen we daarmee wel een bepaald risico. Want als we uitverkocht waren draaiden we een heel aardige omzet, maar als er minder bekende bands op het programma stonden leidde dat meteen tot een behoorlijke zeperd. Zo hebben we wel eens een Ierse band gehad waar nauwelijks belangstelling voor was. Dat kregen we al snel door: dat ook linkse mensen vooral op de grote namen afkomen.” Dure kerst Toen Over de Singel na de eerste drie maanden de balans opmaakte, werd die

wisselvalligheid duidelijk zichtbaar. Herman Brood (geboekt voor een ‘recordbedrag’ van 1.250 gulden) had bijvoorbeeld gezorgd voor een keurige 805 gulden winst, maar de Harry Muskee Band voor een rampzalige 1.451 gulden verlies. Al was dat laatste debacle vooral te wijten geweest aan de datum van het optreden: eerste kerstdag. In het vervolg beloofden de Singelaars dit soort fouten echter niet meer te maken. “Na drie maanden draaien hebben we een redelijk inzicht in wat wel loopt en wat niet. […] We zullen dus vrolijk de ingeslagen weg blijven volgen en de volgende keer een vette winst op tafel leggen”. Kappen nu! De kosten waren niet het enige dat de Singelaars moesten leren te beheersen. Ook het publiek moest bij tijd en wijle behoorlijk in toom worden gehouden. “Als je allerlei verschillende bands boekt”, zegt Cok, “trek je een heel divers publiek. Daar zaten natuurlijk ook wel eens vervelende types tussen, mensen die bijvoorbeeld dronken op het podium wilden klimmen. Vooral het concert van The Flying Spiderz uit Eindhoven zal ik niet snel vergeten. Toen kwamen er opeens veertig van die ruige gasten op ronkende motoren de Biltstraat in rijden, die ons vervolgens begonnen te intimideren door expres glazen te laten vallen. Ik weet nog dat ik toen heel

erg kwaad ben geworden: ‘Als je nú niet ophoudt, flikker ik je direct de kroeg uit!’ Het grappige was dat ze zich dan meteen koest hielden. Gezamenlijk deden ze allemaal heel stoer, individueel een stuk minder.” Kort maar krachtig Mede dankzij dit soort legendarische avonden schreef Over de Singel een uniek stukje Utrechtse muziekgeschiedenis. Toch moest het podium zijn deuren al snel weer sluiten. Want hoewel Over de Singel volgens Cok altijd keurig om middernacht stopte, was de gemeente over de geluidsoverlast toch niet zo te spreken. Omdat de Singelaars geen andere geschikte ruimte konden vinden, eindigde Over de Singel in maart 1978 even abrupt als het begonnen was. Grote acts waren daarna niet meer in De Baas te vinden. “Er werd natuurlijk nog wel live gespeeld”, zegt Cok, “maar voor de bekende bands was het zaaltje simpelweg te klein.” Boete Voor Cok persoonlijk betekende Over de Singel “een hele leuke, swingende periode”, waarvan hij erg heeft genoten. “Vooral de optredens van de bands die voor volle zalen zorgden, zoals Sweet D’Buster en Gruppo Sportivo, staan me heel erg bij. Ook de act van Herman Brood, maar dan om een hele andere reden. Een tijdje nadat ik hem geboekt had,

Over de Singel

49

werd ik namelijk gebeld door zijn manager Koos van Dijk. Die was helemaal in paniek: Herman moest die avond spelen in Groningen maar zat vast op een Utrechts politiebureau! Of ik niet even daar naartoe wilde fietsen om de boete voor te schieten? Ik had helemaal geen zin, want ik zat net lekker voetballen te kijken

met een biertje erbij. Maar in de rust van de wedstrijd ben ik toch gegaan. De agenten waarschuwden me nog om niet te betalen: volgens hen zou ik dat geld nooit meer terugzien. Maar toen Herman later bij ons optrad, heb ik dat geeltje keurig netjes van hem teruggekregen.”

OPTREDENS IN DE BAAS

11 december 1981

Over de Singel

16 augustus 1979

13 november 1977

3 oktober 1979

6 september 1982

Herman Brood and his Wild Romance

Arturo

Anwal

27 november 1977

Sunny Jim 4 december 1977

Gruppo Sportivo 11 december 1977

Bots

Han Baving

11 oktober 1979

30 september 1982

Nigel Cameron

Stapel

26 oktober 1979

4 februari 1983

The Ex

Rapalje

14 juni 1980

11 februari 1983

Het Goede Doel, Het Klein Orkest e.a.

30 maart 1984

18 december 1977

11 februari 1981

Sweet D'Buster

Moker

25 december 1977

Harry Muskee Band

Ambush

1 april 1981

Barry More

Titanic & the Iceberg Spoorloos 26 februari 1988

Kuifje in Zuid-Amerika 26 oktober 1989

Gentle Rain

1 januari 1978

5 juni 1981

Houseband

SENTIC 6 juni 1981

Kamperman Maffia + Alibi

De Baas

Het Klein Orkest en Dame Blanche

21 november 1991

30 september 1981

Cache Cache

27 januari 1977

Hi Jinx

27 september 1992

14 oktober 1981

Circus Giramundo

Hotclub Utrecht + cabaretgroep Lang en Gelukkig

20 oktober 1981

10 april 1997

Karen Woolfson

Bright Blue Gorilla

Makker, Rakker en Stakker 24 februari 1977

Beuk Brothers 5 juni 1977

Bots

26 mei 1991

50

51

4 OP DE BARRICADEN Hoewel hun projecten niet het ge-

fotostudio Kinoglas (32.000 gulden) doen een groot

wenste resultaat hebben opgele-

beroep op de Baaskas. Kleinere bedragen gaan naar

verd, geven de Bazers de moed

kluscollectief Uw Handlanger, onderzoeksbureau Sorus, kringloopwinkel Kreatrom, boekhandel LEF,

niet op. De hoop om op eigen

ecologische winkel De Santekraam en actiekook-

kracht een ‘linkse multinational’

groep Rampenplan. Ook steunt De Baas twee collec-

tot stand te brengen mag dan

tieve cafés in oprichting (Pommeranz uit Breda en

vervlogen zijn, maar het activisme

Averechts uit Utrecht) en twee eethuizen (het vege-

is nog springlevend.

tarische De Groene Waterman en het feministische Eucalypta).

Na de beslissing om de projectvoorwaarden te ver-

Met deze financiële bijdragen ontpopt De Baas zich

soepelen, ontwikkelt De Baas zich tot een ware wel-

tot een soort duurzame bank avant la lettre. Elk be-

doener voor links Utrecht. In de periode 1979-1982

drijfje dat wil werken op basis van arbeiderszelfbe-

wordt een bedrag overgemaakt van bijna 350.000

stuur wordt van harte uitgenodigd een lening aan te

gulden, grotendeels in de vorm van renteloze lenin-

vragen. Natuurlijk worden niet álle aanvragen geho-

gen. Ook met startsubsidies, giften, loongaranties en

noreerd: de Bazers kijken wel degelijk kritisch of pro-

borgstellingen helpt De Baas vele kleinschalige be-

jecten een kans hebben om rendabel te worden.

drijfjes op weg.

Maar aan de andere kant staan ze ook weer niet op hun achterste benen als een lening niet of te laat

In vier jaar tijd steunt De Baas maar liefst vijftien ver-

wordt terugbetaald. Sterker nog: als een bedrijf aan-

schillende projecten. Het ASU is een van de groot-

geeft meer tijd nodig te hebben om levensvatbaar te

afnemers: in totaal leent dit boekhoudcollectief van

worden, aarzelt De Baas vaak niet om er nog een ex-

De Baas ruim 80.000 gulden. Ook biologisch tuin-

tra lening tegenaan te gooien.

bouwbedrijf De Aardvlo (50.000 gulden), communicatiebureau WRIK (49.550 gulden), technisch instal-

Op deze manier realiseert De Baas via een omweg

latiebedrijf De Installateurs (35.342 gulden) en

zijn oorspronkelijke doelstelling. Al starten de wer-

52


kers dan zelf geen projecten meer op, toch leveren

tieven een impuls. Oorspronkelijk komt dit idee van

ze een bijdrage aan een ‘baasloze samenleving’. Bo-

Koos Meinderts: in september 1977 stelt hij voor om

vendien steunt De Baas collectieven ook op een

de inhoud van de fooienpot (op dat moment zo’n

meer indirecte manier. Zo organiseert de kroeg in

125 gulden per maand) weg te geven aan “een ak-

1980 samen met de Beweging Arbeiders Zelfbeheer

tiekommittee of een bevrijdingsbeweging of iets der-

(BAZ) twee bijeenkomsten voor alle Utrechtse groe-

gelijks”. In januari 1978 stemt de werkersvergade-

pen “die werken aan een stuk zelforganisatie, zelfbe-

ring hiermee in: voortaan zal de fooienpot worden

stuur en zelfbeheer” en is De Baas één van de op-

gedoneerd aan een groep “waar we als kafee achter

richters van de Stichting Kollektieven Ontwikkelings

willen gaan staan”. Elke werker kan in het logboek

Maatschappij (KOM), een bureau dat vanaf 1981

een suggestie doen, de vergadering beslist wie de

beginnende collectieven in Utrecht adviseert. Ook

fooienpot krijgt en er komt een bord in het café

ontvangen de Bazers een delegatie van 25 Belgen

waarop de klanten kunnen lezen waar hun fooi naar-

die geïnteresseerd zijn in hun ‘werkverband’ en voe-

toe gaat. Over de bestemming van de pot wordt ge-

ren ze gesprekken met mensen die in andere steden

woontegetrouw uitgebreid gediscussieerd: soms vin-

een collectief café willen oprichten, waaronder

den er zelfs meerdere stemrondes plaats.

Breda, Nijmegen en Apeldoorn. In juni 1983 organiseren ze zelfs een landelijke discussiedag voor col-

De eerste fooienpot (die van december 1977) gaat

lectieve cafés, waar 45 mensen van 12 cafés aan

naar het Komité Anti Kontrole, een actiegroep die

deelnemen.

protesteert tegen de aantasting van de privacy en die onder meer verantwoordelijk is voor het dichtspuiten

Fooienpot

van beveiligingscamera’s op Hoog Catharijne. Ook

Ook via de fooienpot geeft De Baas vele linkse initia-

daarna wordt de fooienpot elke maand aan een organisatie overhandigd. Zo vormen het Medisch Komitee Palestina, het Woningnood Tribunaal en de illegale kraakzender Radio Gladiool slechts een kleine greep uit de vele gelukkigen.

Apolitiek

Links bolwerk Mede dankzij dit soort acties ontwikkelt De Baas zich

“Het is een illusie dat een kroeg méér dan een kroeg alleen zou kunnen zijn, in de zin dat er meer van je linkse idealen over de tapkast bij de klanten terecht zou kunnen komen. Een pilsje blijft een pilsje, zelfs in kafee De Baas. De Baas is een kroeg en geen vormingscentrum.”

steeds meer tot een soort huiskamer voor progressief

[Helma Cornelis, juni 1982]

dersteunen. Zo tappen de Bazers op verschillende

Utrecht: een plek waar actievoerders samenkomen, allianties smeden en na afloop van demonstraties een biertje drinken. De Baas zelf doet volop mee aan deze acties, vooral door ze in praktisch opzicht te on-

1979-1982 | Op de barricaden

53

vredesfeesten en woningnoodmanifestaties, schenken ze in september 1979 een dagomzet aan de Rotterdamse havenstakers en verzorgen ze in september 1981 maaltijden tijdens de blokkade van kerncentrale Dodewaard. Ook bij de grote demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam op 21 november 1981 is een aantal werkers present. “Het was een groot sukses dat wij daar stonden met onze broodjes en soep. Vrijdag tevoren is er kollektief brood gesmeerd en 200 liter soep gemaakt, wat zaterdag allemaal verkocht is.” Door het succes van deze laatste actie ontstaat het idee om de ‘axikook’ op te richten: een groep die in het hele land de hongerige magen van actievoerders moet gaan vullen. Helemaal van de grond komt dit niet: uiteindelijk zijn de meeste kookacties nogal ad hoc en verlopen ze met wisselend succes. Toch rukt de ‘axikook’ meerdere keren uit, vaak in samenwer-

DE AANLEG VAN DE A27 DOOR AMELISWEERD ROEPT VEEL WEERSTAND OP

king met andere collectieven. In september 1982 kookt De Baas bijvoorbeeld samen met Averechts, De Groene Waterman, De Santekraam en kraakcafé De Koffiekeet op een van de vele demonstraties te-

DE ‘AXIKOOK’ TIJDENS EEN DEMONSTRATIE TEGEN KERNENERGIE

gen de aanleg van de A27 door Amelisweerd. De organisatie van deze demonstratie is in handen van het ‘stedelijk overleg’, waarin ook vertegenwoordigers van De Baas zitten.

Tivoli Tijdelijk De actie die de Bazers het meest tot de verbeelding spreekt, is echter de strijd voor een muziekpodium voor jongeren. Op 26 januari 1979 verstoort een groepje Bazers het openingsconcert van Muziekcentrum Vredenburg, uit onvrede met het ‘elitaire’ cultuurbeleid van de gemeente. Die wil namelijk het Tivoli- gebouw in Park Lepelenburg slopen: het enige

ACTIEVOERDERS BEZETTEN HET NV-HUIS

54


HET OUDE TIVOLI AFGEBRAND

EEN VAN DE VELE TIVOLI-DEMONSTRATIES


55

podium in Utrecht dat zich leent voor popconcerten. Daarom bezetten de actievoerders dit gebouw en organiseren ze een feest voor zo’n 3.000 mensen. Ook richten ze Komitee Tivoli Tijdelijk op, waarvan Baaswerker Dick van der Peijl de woordvoerder wordt. Als het Tivoli-gebouw op 7 maart 1979 afbrandt, gaat de hoop van de jongeren op een eigen muziekcentrum letterlijk in rook op. Tivoli Tijdelijk pleit ervoor het NV-huis aan de Oudegracht in gebruik te nemen, maar daar wil de gemeente niet aan meewerken. En dus kraakt Tivoli Tijdelijk in juni 1979 ook dit gebouw en organiseert het opnieuw een groot beneNACHT VAN DE ARBEID, BOUWEN IN HET NV-HUIS

fietconcert. Vervolgens loopt de situatie behoorlijk uit de hand: keer op keer spijkert de gemeente het NVhuis dicht en breken de actievoerders het weer open. Dit leidt tot grimmige confrontaties met de politie, waarbij tientallen gewonden vallen. Pas in juni 1981, nadat Tivoli Tijdelijk meerdere keren heeft ge-

Stadsguerrilla

probeerd het oude vakbondsgebouw met eigen geld

tief van individuen. Kunnen de andere Bazers zich in

“De kapitalistiese maatschappij is een imperialisties gewelddadig onderdrukkend systeem. Dit systeem kan alleen met tegengeweld bestreden worden. Als het systeem met eigen middelen bestreden wordt, zal het gewelddadige karakter [ervan] nog meer tot uiting komen waardoor het een fascistiese wordt. In dat stadium zullen de massa’s zien dat het kapitalisme niet meer is dan fascisme en zullen het gaan bestrijden. Gevolg: revolutie. Ook in Nederland zijn er stemmen te horen die zich best in deze theorie kunnen vinden. En met plannen voor een stadsguerrilla rondlopen. Ik kan het niet anders kwalificeren dan je reinste waanzin. Want de theorie gaat er helemaal aan voorbij dat ze door de middelen die ze hanteert totaal van de massa’s vervreemdt. Bovendien: als de repressie van de staat toeneemt, zal zich dat het eerst richten tegen links. Waardoor verder werken zeer moeilijk zoniet onmogelijk wordt gemaakt.”

het voorstel van zo’n individuele werker vinden, dan

[Dick van der Peijl over sympathie voor de RAF, november 1977]

op te knappen en burgemeester Vonhoff een slagroomtaart in zijn gezicht heeft gekregen, besluit de gemeente het gebruik van het NV-huis te gedogen.

Geen duidelijk standpunt Op deze manier is De Baas betrokken bij vrijwel alle grote actiethema’s die eind jaren zeventig de gemoederen verhitten. Kernenergie, de wapenwedloop, milieuvervuiling en de woningnood: allemaal zijn ze in de kroeg onderwerp van gesprek. Opvallend is echter dat De Baas als collectief zelden stelling neemt: de verschillende acties vinden vooral plaats op initia-

gaat de kroeg er massaal achter staan. Maar vindt

56


een oproep minder weerklank, dan gaat de actievoerder op eigen houtje aan de slag. In essentie is

It is all over now Het doek valt De maan gaat onder De zon komt op Als dit geen stad was Kraaide er een haan Als dit een dorp was Reed daar geen lijn negen Als nu de hemel naar Beneden viel Hadden we mutsen van Ochtendrood

de kroeg dus een plek waar iedereen zijn ‘ei kwijt kan’, zonder dat één politieke stroming overheerst. Zo kan er in de kroeg vegetarisch gegeten worden, maar staat er evengoed vlees op het menu. En zo heeft De Baas veel contact met de kraakbeweging, maar is het geen ‘kraakhol’. Typerend is ook dat De Baas in januari 1978 besluit om een petitie tegen de uitlevering van Christof Wackernagel (een RAF-lid dat is gearresteerd in Amsterdam) niet collectief te ondertekenen, maar die wel de vergadering laat rondgaan zodat mensen op persoonlijke titel kunnen tekenen. Opvallend is ook dat het thema van arbeiderszelfbe-

M’n eerste gedicht, en waarschijnlijk m’n laatste Na al die tijd hier verpozen, in De Baas is ook mijn tijd gekomen Na zoveel uren, na zoveel mensen Kort gesproken ik stop met werken Ik zeg vaarwel aan al die vrienden/dinnen Enfin het was moeilijk Maar na wikken en wegen heb ik ’t besluit genomen In de hoop dat de kroeg nog immer verder moge draaien en weer ‘gezond’ wordt Adieu Ik ben wiens naam helemaal niet zo bout is Hang mij alsjeblief niet aan een touw dat rond is Anders zou mijn kop leren hoe zwaar mijn kont is

stuur langzaam maar zeker op de achtergrond raakt. Nog steeds is het ‘kollektieven’ een belangrijk ideaal, maar het is niet langer hét centrale thema. Waarschijnlijk komt dit vooral doordat er uit De Baas zelf geen projecten meer voortkomen en dat de projecten die wél worden gesteund, zich ver buiten de kroeg afspelen. Zo constateert Ad Tourné in mei 1980 dat De Baas een belangrijke geldmotor is geweest voor een groot aantal collectieven, maar dat de contacten vooral “informeel, incidenteel en naar aanleiding van financiële transacties” plaatsvinden. Ook het feit dat nagenoeg alle oprichters De Baas na een paar jaar alweer verlaten, speelt waarschijnlijk een rol. Want lang niet alle nieuwe vrijwilligers zijn per definitie geïnteresseerd in arbeiderszelfbestuur: velen vinden het simpelweg leuk om vrijwilligerswerk te doen of zijn op zoek naar sociale contacten. Hier-

[auteurs onbekend, uit: ‘Scheppingen uit De Baas’,

door doet zich de vreemde situatie voor dat de Ba-

uitgegeven t.g.v. de poëzieavond ‘Plankenkoorts’ op

zers het gevoel krijgen steeds meer een ‘normale’

18 maart 1981]


57

kroeg te worden, terwijl ze in werkelijkheid wel degelijk bij allerlei acties betrokken zijn.

Polikulkom Om de kroeg een duidelijker politiek gezicht te geven, richten de Bazers in oktober 1979 de Polikulkom op, een commissie die actief naar buiten moet uitdragen waar De Baas voor staat. Zo wil de Polikul-

UITNODIGING VIJFJARIG BESTAAN

kom drie avonden organiseren over arbeiderszelfbeheer: een over De Baas zelf, een over collectieven in Utrecht en een over arbeiderszelfbeheer in het al-

Ook de culturele activiteiten van de Polikulkom val-

gemeen. Op die manier wil de Polikulkom klanten

len niet allemaal even goed. Zo wordt de experimen-

duidelijk maken “dat we niet zomaar een commer-

tele jazz die op 22 november wordt gespeeld niet erg

ciële tent zijn, dat we nog meer doen dan pilsjes tap-

gewaardeerd: “ingewikkeld chaotisch... de meeste

pen, dat we als een kollektief werken en met ons

klanten en werkers zagen het niet zo zitten.” Maar

geld projekten van de grond willen helpen”. Ook

een “vrij grote jazzformatie met relaxte muziek” op

denkt de Polikulkom aan thema-avonden over on-

25 november bevalt weer wel en ook de reacties op

derwerpen als woonrecht, kernenergie en “femi-

een “Arabiese avond” zijn positief. Hieruit trekt de

nisme; de praktische uitwerking daarvan”.

Polikulkom al snel de conclusie dat het één ding is om een leuke avond te organiseren, maar iets heel

Al snel blijkt echter dat de klanten niet erg op infor-

anders om politiek naar buiten te treden. “Eten, the-

matie over arbeiderszelfbestuur zitten te wachten.

matiese muziek, affiesjes aan de muur, dat is niet

De eerste avond wordt een fiasco: de liedjes die De

zo’n probleem. Maar iets doen waarmee je je direkt

Baas over zichzelf ten gehore wil brengen blijken

op de klanten richt (diskussie, lezing, informatie ge-

niet geschreven te zijn en het publiek reageert nau-

ven) is veel moeilijker.” Ook stelt de Polikulkom vast

welijks op het discussieforum. “De meeste reakties

dat de verwachtingen misschien wat te hoog gespan-

kwamen van Baaswerkers die probeerden de zaak

nen zijn geweest. “Onze pretenties, of die van ‘t kol-

op gang te brengen; van klanten vrij weinig belang-

lektief, waren in het begin vrij hoog. Politiek naar bui-

stelling. Na drie kwartier heeft het forum er maar een

ten treden werd gekoppeld aan het organiseren van

eind aan gemaakt en kon de band weer spelen. ZO

thema-avonden. Onze ervaring is dat we zelf amper

MOET HET DUS NIET, dat gevoel had iedereen.” De

in staat zijn om een avond in te vullen. […] Een be-

tweede avond gaat helemaal niet door, omdat te wei-

langrijk ander probleem, wat ons steeds duidelijker

nig collectieven bereid zijn mee te werken. En ook

wordt, is dat we er aan voorbij zijn gegaan dat De

de laatste avond wordt afgelast, omdat er geen fat-

Baas een kafee is en geen politiek-kultureel sen-

soenlijk programma kan worden geboden.

trum. We moeten uitgaan van het ‘ontspanningska-

58


DE LEESTAFEL IS GOED GEVULD

TAPPEN TIJDENS HET PARKSPEKTAKEL

rakter’. Je ziet bijvoorbeeld dat een forum mede

minder een duidelijk punt om voor te strijden, nu het

hierom finaal in de mist verdwijnt.”

thema van arbeiderszelfbestuur enigszins in de vergetelheid raakt. Sommige Bazers, waaronder Janus

Zo maakt De Baas eind jaren zeventig een interes-

Ruighaver, trekken hieruit de conclusie dat De Baas

sante ontwikkeling door. Aan de ene kant zijn de Ba-

zich maar beter helemaal op politieke acties kan

zers bijzonder ‘actiebereid’: veel werkers nemen deel

richten. “Veel werkers stemmen volgens mij gemoti-

aan demonstraties en zijn aangesloten bij actiegroe-

veerder over fooienpotvoorstellen dan over projekt-

pen. Aan de andere kant heeft De Baas zélf steeds

aanvragen, terwijl daar letterlijk honderd keer zoveel


59

KLEIN ORKEST BIJ ROCK AGAINST PAARDENVELD

geld mee gemoeid is. Ook als De Baas zelf betrok-

zo ver zal het niet komen. Want hoewel de geënga-

ken is bij concrete akties, zoals Tivoli Tijdelijk, is de

geerde Bazers een bijdrage leveren aan vele demon-

inzet van veel werkers groot. Kortom, het aktiegebeu-

straties, blijft het steunen van collectieven het be-

ren leeft bij de meeste werkers meer dan projekten,

langrijkste doel.

terwijl dat officieel en ook financieel de belangrijkste plaats inneemt.” Daarom stelt hij voor om de doelstellingen te veranderen, geen projecten meer te steunen en officieel een actiekroeg te worden. Maar

60


Baas in eigen Baas Vrijheid, gelijkheid en zusterschap stonden bij De Baas hoog in het vaandel. Maar hoe vrouwvriendelijk was de kroeg in de praktijk? Als iemand daarop een antwoord kan geven, is het wel Mieke Hegge, medeoprichter van het feministische tijdschrift De Naaimachine en eind jaren zeventig actief in De Baas. “Als je feministisch was, dan was je dat overal. Dus ook in het café.”

Liepen er veel feministen rond in De Baas? “In mijn tijd was ongeveer een derde van de werkers vrouw. Niet iedereen daarvan was overtuigd feminist: sommige vrouwen moesten er zelfs niets van hebben. En de vrouwen die er wel mee bezig waren, zou ik willen omschrijven als ‘anarchistisch-feministisch’. We waren van de harde lijn, maar tegelijkertijd ook luchtig en pragmatisch.” Waar streden jullie voor? “We wilden alles kunnen doen wat mannen ook konden. Gelijkberechtiging was een heel belangrijk issue. We wilden bijvoorbeeld dat vrouwen evenveel betaald zouden worden, maar ook dat een ‘vrouwelijke’ eigenschap als zorgzaamheid een even grote maatschappelijke waardering kreeg als ‘mannelijke’ eigenschappen. Achteraf gezien heeft dat iets paradoxaals: aan de ene kant wilden we gelijk zijn aan mannen, aan de andere kant benadrukten we juist het verschil.”

Wat voor acties voerden jullie? “Nou, we deden bijvoorbeeld mee aan de demonstraties van Vrouwen Tegen Verkrachting, een Utrechtse actiegroep die aandacht vroeg voor seksueel geweld. Ook demonstreerden we voor ‘baas in eigen buik’, het recht op abortus. We vulden onze eigen vrouwenpagina’s in het linkse tijdschrift de Onderste Steen en eerder al had ik samen met Ine Habraken en Esther Thie De Naaimachine opgericht, ‘het enige echte feministiese blad op de School voor de Journalistiek’. In dat blad hebben we onder andere een keer naaktfoto’s van mannen gepubliceerd.” Waarom deden jullie dat? “Uit protest tegen porno, die een plat en ontmenselijkt beeld van seks geeft. Mannen die klaarkomen en vrouwen die doen alsof: dat is een puur mannelijke fantasie die wordt getoond. Bovendien roept porno het beeld op dat mannen je mogen gebruiken. Hoewel de jaren zeventig natuurlijk ook de tijd waren van

IN DE NAAIMACHINE WERDEN NAAKTFOTO’S VAN BAAS-MANNEN GEPUBLICEERD

seksuele vrijheid. Dus we waren zeker niet preuts of zo. Maar als een man en een vrouw met elkaar vrijen, moeten ze daar wel allebei van kunnen genieten.” Leefde het feminisme ook sterk onder de mannelijke Baaswerkers? “Niet echt. In die tijd was ik slank, had ik lang blond haar en zag ik er – al zeg ik het zelf – heel aardig uit. Ik kan me nog goed herinneren dat Harrie Jekkers tegen me zei:

Baas in eigen Baas

‘Feminisme… dat heb jij toch helemaal niet nodig?’ Dat geeft wel aan hoe weinig het leefde onder de mannen. Ons feminisme werd getolereerd, niet breed gedragen.” Vond je dat niet vervelend? “Nee hoor, want we stonden vaak samen met de mannen op de barricaden. Zo hebben we een keer de beveiligingscamera’s op Hoog Catharijne bespoten met nepsneeuw en het openingsconcert van Muziekcentrum Vredenburg verstoord met deksels en ratels. Ook heb ik een keer het woord ‘Tegen’ op de Dom geschilderd. Dat vond ik een hele mooie, krachtige kreet toen, die goed ons gevoel uitdrukte. We waren tegen ongelijkwaardigheid, tegen klassenjustitie, tegen het ‘militairindustrieel complex’. Typisch een geval van jeugdige overmoed denk ik nu, maar toen geloofden we echt dat we de wereld konden veranderen.” Hoe zat dat in de kroeg zelf? Probeerden jullie bewust de traditionele rolpatronen te doorbreken? “Ja, vrouwen deden precies hetzelfde werk als mannen. Hoewel ik eerlijk moet bekennen dat als er een zware fust verwisseld moest worden, ik ook wel eens keek of er een sterke man in de buurt liep. Ik kón het wel zelf, maar hoefde dat niet altijd even nodig te bewijzen. Dus in de dagelijkse praktijk waren we absoluut feministisch, maar stond dit een goede samenwerking niet in de weg. En de

61

62

Baas in eigen Baas

63

mannen gaven ons ook alle ruimte om ons ding te doen. Voor die naaktfoto’s in De Naaimachine heeft een aantal van hen zelfs geposeerd. Zo sportief waren ze wel.”

gegaan. Later was ik mijn collega’s erg dankbaar voor die bescherming, want zelf had ik helemaal niet in de gaten dat de situatie zo ernstig was.”

Dus in de praktijk stonden de verhoudingen niet zo op scherp? “Nou, we hadden wel een grote mond hoor. Die linkse mannen in de kroeg die allerlei dingen wilden veranderen, werden nu opeens geconfronteerd met vrouwen die óók allerlei dingen riepen. Harrie Jekkers en Koos Meinderts hebben daar later nog een grappig boekje over geschreven: ‘Tejo, de lotgevallen van een geëmancipeerde man’. Misschien voelden de mannen zich wel eens een beetje in de hoek gedreven door ons, bijvoorbeeld tijdens de vergaderingen. Want we vonden iets al snel macho en iemand een seksist. Maar dat was gewoon de tijdgeest. Iederéén deed stevige uitspraken en de mannen dachten net zo zwart-wit als wij. Dat hoorde erbij in die tijd: een beetje provoceren.”

Hadden jullie als feministen veel contact met andere actiegroepen? “Ja, want De Baas stond echt bol van het activisme in die tijd. Er was bijvoorbeeld een behoorlijke overlap met de kraakbeweging. Maar als we meededen met een actie was dat bijna altijd individueel en niet namens het collectief. Dan zou je er namelijk eerst uren over moeten discussiëren.”

Wat hield de Bazers in die zwart-wit-sfeer bij elkaar? “De gemeenschappelijke idealen, in combinatie met de leuke, gezellige ploeg. De Baas was echt een sociale tent, een kroeg waar je ook graag kwam als je geen dienst had. Vriendschappen waren het cement. Bovendien waren we nergens aan gebonden: het maakte bijvoorbeeld totaal niet uit op

welke partij je stemde. Dat vond ik juist zo charmant aan De Baas.” Waren jullie er erg mee bezig om van De Baas een ‘vrouwvriendelijke kroeg’ te maken? “Nou, de meeste Bazers waren natuurlijk mannen, dus die wisten niet uit eigen ervaring hoe het voelde om onheus bejegend te worden. Maar als je aangaf dat je last van iemand had, stond de hele groep achter je. En zelf pikte ik niet zo veel. Toen een klant bijvoorbeeld opdringerig werd, wilde ik daar duidelijk een punt van maken. Ik trok mijn mond open en dat liep uit de hand: hij dreigde me in elkaar te slaan en wachtte me buiten op. Toen ben ik met een escorte naar huis

Ben je trots op je feministische acties van die tijd? “Niet echt, want mijn beeld van vrouwen en mannen is sindsdien enorm bijgesteld. Nu denk ik dat eigenschappen van mensen grotendeels bij hun geboorte vastliggen. Ook in de maakbaarheid van de samenleving geloof ik tegenwoordig veel minder. Maar ik ben wel trots op het activisme waarvan ons feminisme een onderdeel was. We zeiden niet alleen dat we de wereld wilden veranderen, maar probeerden dat ook. Daar ben ik zeker trots op. In De Baas zat een groep mensen die echt iets dééd.”

65

5 EEN ANDER GEZICHT Van een middel om geld te

“bestaat nu uit het doen van de jaarlijkse aflossingen

verdienen, zoals de oprichters

en het sturen van een jaarverslag. In de praktijk ge-

voor ogen hadden, tot een doel

beurt het laatste zelden en het eerste pas na aandrang. Projekten die heden ten dage bij Frons aan-

op zich. Daarin verandert De

kloppen, hebben er geen historiese binding mee.

Baas steeds meer als het contact

Het zijn ‘linkse’ lui die geld ruiken, met ongetwijfeld

met de gesteunde projecten

goeie ideeën. Zij zijn degenen die het initiatief ne-

sterk verwatert.

men om het geld in de wacht te slepen. Als dat gelukt is, hoor je zelden meer iets van ze. Ook ónze fout natuurlijk, maar ook logies als je verder met zo’n

Als Stichting KOM in november 1983 de ‘Bedrijven-

projekt geen binding hebt.”

gids kollektief en kleinschalig werken in Utrecht’ uitbrengt, staan daarin zo’n veertig bedrijven waarin

Ook de band met de projecten waarmee de Bazers

werkers samen de dienst uitmaken. Maar liefst een

wél een historische binding hebben, is sterk aan ero-

derde daarvan is financieel gesteund door De Baas.

sie onderhevig. Zo neemt het JKU, ooit toch het

Wie deze feiten nuchter op een rijtje zet, kan niet an-

vlaggenschip van Vereniging Frons, duidelijk afstand:

ders dan concluderen dat de Bazers erin slagen hun

in januari 1981 laten de journalisten weten niet lan-

doelstelling te realiseren. Dankzij hun inspanningen

ger jaarlijks verslag te willen uitbrengen. Pas na veel

komt een groot aantal collectieve bedrijfjes van de

aandringen kunnen ze toch worden overgehaald. En

grond, precies zoals de oprichters het bedoeld had-

ook de relatie met de Onderste Steen, in 1977 gestart

den.

als ‘huisblad’ van De Baas, wordt minder hecht. Aanvankelijk bevatte dit tijdschrift nog volop reportages

De werkers die de kroeg begin jaren tachtig draai-

over arbeiderszelfbestuur en mensen die “aktief heb-

ende houden, zien het echter minder rooskleurig in.

ben geprobeerd hun eigen leven in te richten”,

Want in de praktijk is de band met de gesteunde

onderwerpen dus waarmee de Bazers zich sterk ver-

projecten praktisch nihil. “De enige terugkoppeling

bonden voelen. Maar na verloop van tijd profileert de

naar Frons”, schrijft Gert Riemens in april 1983,

Onderste Steen zich steeds meer als een links-

66


radicale “spreekbuis van het verzwegen Utrechtse

derd exemplaren af te nemen. Maar als de vrouwen-

nieuws”, waarin vooral de politie het moet ontgelden.

redactie van de Steen – grotendeels bestaande uit

Lang niet alle Bazers kunnen zich in deze “sensatie-

Baaswerksters – medio 1981 besluit op te stappen

aanpak” vinden. Bovendien zien ze het niet zitten om

uit onvrede met het feministische gehalte van het

geld te blijven pompen in een blad dat “onderhand

blad, barst de bom. Vooral naar aanleiding van dit

wel geacht mag worden om op eigen benen te kun-

conflict, maar ook omdat van de honderd afgeno-

nen staan”.

men nummers er elke maand maar zo’n veertig worden verkocht, besluiten de Bazers op 10 oktober

Als uitgeverij Trezoor de uitgave van het noodlijdende

1981 unaniem om de afnamegarantie stop te zetten.

tijdschrift in de zomer van 1980 overneemt en De Baas vervolgens om 5.000 gulden vraagt om een

Ook over de Middagbaas, het enige project dat zich

elektronische typemachine te kunnen kopen, leidt

nog in de kroeg afspeelt, zijn de Bazers steeds min-

dit voor de Bazers tot “een tegenstrijdige en ook wel pijnlijke situatie”. Aan de ene kant dragen ze de Onderste Steen nog altijd een warm hart toe, maar aan de andere kant is Trezoor een ‘gewoon’ bedrijf met betaalde krachten, dat dus niet voor Baas-subsidie in aanmerking komt. Toch besluiten ze het tijdschrift voorlopig te blijven steunen door elke maand hon-

Bietensappen “Vorig jaar had een malloot in een kolom in het NRC over ons kollektief geschreven als ‘typisch zo’n kollektief waar niemand de Baas is, dus ook niemand de rotzooi opruimt’, waarbij gedoeld werd op de zakken vuilnis die ’s morgens in het halletje stonden. Ik had kwaad willen reageren op een dergelijk kortzichtig over éénkamscheerderij, totdat ik zelf twee dagen later, twee weken en ook twee maanden later, steeds weer ’s middags (maakt niet uit hoe laat) het halletje vol zakken zie staan. Verre van uitnodigend, zeker niet als de bietensappen rijkelijk over de vloer stromen.” [auteur onbekend, november 1981]

REDACTIELEDEN VERKOPEN DE ONDERSTE STEEN

1982-1983 | Een ander gezicht

67

der enthousiast. “Omtrent activiteiten: nu, dus

willen etc., probeer ik daarbij te helpen. Op een of

niets”, verzucht Middagbazer Marian Sprong in mei

andere manier iets te betekenen, in welke zin des

1981. “Het enige wat ik hier over kan vertellen is

woords dan ook.” Maar deze sociale baten, hoe

mijn breicursus, beginnende 1 april en eindigend 1

waardevol ook, wegen voor de meeste Bazers niet op

april. Ik vond dat erg teleurstellend, des te meer om-

tegen de financiële lasten. Uiteindelijk lijkt de Mid-

dat een paar mensen mij gevraagd hadden hun dit

dagbaas té veel op een gewone buurtkroeg om er

te leren en oprecht belangstelling toonden”. Al vindt

geld in te blijven stoppen. Ook het feit dat de Mid-

ze dat de Middagbaas wel een sociale functie heeft:

dagbazers betaald krijgen terwijl ze in feite hetzelfde

“Als de mensen in de kroeg behoefte hebben hun

soort werk doen als de onbetaalde ‘Avondbazers’,

gal te spuwen, hun problemen kwijt willen, aandacht

vinden veel Bazers niet langer gerechtvaardigd. En

68


dus besluiten ze, na lang twijfelen, in maart 1982 de

Bovendien raakt arbeiderszelfbestuur sowieso een

Middagbaas op te heffen.

beetje uit de mode: was er in de jaren zeventig in progressieve kringen nog een breed gedeelde over-

Doel op zich

tuiging dat de ‘basis’ moest beslissen, in de jaren

Op deze manier verliezen de Bazers steeds meer uit

tachtig verliest dit ideaal langzaam maar zeker zijn

het oog waar ze nu eigenlijk voor werken. Formeel

aantrekkingskracht.

verandert er niets: De Baas is en blijft een geldmotor. Maar bij de werkers kan deze doelstelling niet langer

Ook de recessie die Nederland begin jaren tachtig in

op groot enthousiasme rekenen. Hierbij speelt onge-

zijn greep houdt, tempert het idealisme. Door deze

twijfeld een rol dat het merendeel van de oprichters

recessie, constateert Baaswerkster Marion Ogg in

de kroeg rond 1980 alweer heeft verlaten. Bij de

november 1983 in haar onderzoek naar collectieve

mensen die het stokje van hen overnemen, leven de

cafés in Nederland, is het revolutionair elan sterk ge-

oorspronkelijke doelstellingen een stuk minder sterk.

daald. “In 1975, toen een aantal mensen het kollektief kafee De Baas oprichtte, wilde men vanuit marxistische-anarchistische ideeën werken aan ver-

SEKSISTISCH GEDRAG WORDT IN DE BAAS NIET GETOLEREERD

anderingen van ons kapitalistisch systeem. De vooruitzichten waren in die tijd nog niet zo ongunstig als nu. Er was nog geen grote werkloosheid en de werk(st)ers hadden optimistische ideeën over ‘het veranderen van de wereld’. In 1983 is er een grote werkloosheid. Het hebben van een betaalde baan lijkt in bepaalde kringen eerder een uitzondering dan een regel. Kollektieve kafee’s worden in 1983 meer in het licht gezien van een deeloplossing van de werkloosheid […] en minder als middel tot maatschappijverandering.” Door al deze ontwikkelingen verandert De Baas langzaam van karakter. Voor de oprichters was de kroeg nog vooral een middel: een financiële hefboom waarmee ze hun eigen werkgelegenheid wilden scheppen. Maar voor hun opvolgers is de kroeg meer een doel op zich: een plek waar ze plezierig willen werken. “Terwijl in de beginjaren van De Baas de werk(st)ers erg gericht waren op hun doelstellingen


69

en wat ze met het geld wilden, is dit langzaam anders geworden”, vat Hans Cornelissen samen. “De Baas is nu meer een vrijwilligersprojekt. De mensen hebben niet meer een gezamenlijk doel voor ogen, maar werken er omdat ze zinvol vrijwilligerswerk willen doen.”

Professionalisering Als gevolg van deze verandering besteden de Bazers logischerwijs steeds meer aandacht aan de manier waarop de kroeg functioneert. Zo doen ze meerdere pogingen om de bedrijfsvoering te verbeteren. Ze besteden de financiële administratie uit aan het ASU (het boekhoudcollectief dat ze zelf hebben helpen oprichten), verhogen de drankprijzen en doen kleine aanpassingen aan de keuken. En om de informatievoorziening te verbeteren, sturen ze elke maand een ‘kroniek’ rond: een overzicht van de omzet, het aantal eters en de bijzonderheden van de afgelopen weken. Ook besluiten ze in maart 1982 een betaalde kracht aan te stellen. Deze kracht moet zich onder andere bezighouden met inkopen en reparaties: klussen die voorheen door de Middagbazers werden opgeknapt. Hiervoor zal hij veertig uur per week het

Slaap

minimumloon krijgen uitbetaald, al hoeft hij officieel

lijkheden maar zelf in handen gaan nemen. En niet

“Wat mezelf betreft geloof ik dat ik goed werk, het enige is dat ik me soms verslaap, wat voor mij net zo hinderlijk is als voor anderen. Ik denk dat ik gehandicapt word door een zware slaap. Voor de rest merk ik dat mensen uit het collectief ook organisatorische dingen van mij verwachten en me als databank denken te kunnen gebruiken. Dat kan natuurlijk wel, maar moet wel als een gunst gezien blijven worden. Ik ben niemands moeder (kan ik makkelijk zeggen) en als zodanig ook niet van plan elke zoekgeraakte pantoffel te apporteren.”

een betaalde kracht als stofzuiger gebruiken voor al-

[Hans van de Luit over zijn functioneren

les wat blijft liggen.”

in de Middagbaas, mei 1981]

maar dertig uur te werken. Folkert van Aalsum, de kandidaat die de voorkeur krijgt, is na een half jaar nog steeds enthousiast, al merkt hij dat “ik er niet in mijn eentje een succes van kan maken.” Maar zijn opvolger Hans Cornelissen, die op 1 mei 1983 wordt aangenomen, geeft al na vijf maanden aan ontslagen te willen worden. “Jullie moeten alle verantwoorde-

70


Stelen

Sfeer Ook aan de bediening besteden de Bazers steeds

“Er is één ding waar ik met nadruk voor wil waarschuwen. Het stelen van K. hangt samen met zijn illegaliteit, niet met zijn Marokkaan- of buitenlander-zijn. Elk mens met financiële problemen loopt de kans te gaan stelen en er zijn tig Nederlanders die nauwelijks meer van een inkomen kunnen spreken of grote schulden hebben, ook binnen ons kollektief. Het hebben van financiële moeilijkheden is NIET KULTUUR-GEBONDEN. Dus alsjeblieft geen ‘beleid voor werkende buitenlanders’, blijf de werkers als individuen beschouwen.”

meer aandacht. Die is inmiddels een stuk bewerkelij-

[Toos Janssen, januari 1982]

een doekje eroverheen, volle asbakken legen, geen

ker geworden: serveerde de kroeg in 1976 nog slechts enkele gerechten, inmiddels is het menu aardig uitgebreid. Voor de omzet zijn die maaltijden steeds belangrijker: in 1982 brengt de keuken al bijna evenveel geld in het laatje als de bar. Daarom roepen de Bazers hun collega’s regelmatig op hun beste beentje voor te zetten. “De service naar de klanten kan beter: de bar schoonhouden, af en toe


71

etensresten op de tafels, een keertje alsjeblieft zeggen kan ook geen kwaad. De klanten hoeven er niet onder te lijden dat we vrijwilligers zijn. Hoewel: de klanten kunnen zich ook aan ons aanpassen. We zijn geen professionele kroeg en dat willen we ook niet worden. […] Het moet dus van twee kanten komen. Dat wil zeggen: zeker ook van ons.” Ondanks die aandacht wordt de omgang met de klanten steeds problematischer. Begin jaren tachtig constateren de werkers namelijk dat de sfeer in de kroeg verslechtert en dat ‘goede’ (lees: politiek bewuste) klanten wegblijven. Dat heeft vooral te maken met een wisseling van de wacht. Waar in de beginjaren de oprichters en hun vrienden nog een groot stempel op de kroeg drukten, is de klantenpopulatie in de loop der jaren veel diffuser geworden. Bovendien is De Baas niet meer het énige collectieve café in Utrecht: Zeezicht vormt vanaf eind 1982 een geduchte concurrent. Maar het belangrijkste is misschien wel dat de barwerkers minder een homogene groep vormen. Zo is het verloop onder de vrijwilligers groot en zijn er nauwelijks nog vaste avondploegen. Hierdoor openen de Bazers ongewild het speelveld voor lastige types. “Klanten nemen de ruimte die wij ze bieden”, schrijft Folkert van Aalsum in mei 1983. “Mede omdat het baasgezicht achter de bar door zo’n dertig mensen bepaald wordt, is de ruimte die wij de klanten bieden op zijn minst vaag en daarmee onbepaald. De manier van optreden achter de bar staat niet zelden haaks op de manier van optreden van een andere werker de vorige dag. Regelmatige en vaste klanten hebben zoiets feilloos door en een enkeling daarvan buit dat soms weer uit.”

BEHALVE ZEEZICHT ZORGT OOK DE KROEG VAN KRAAKPAND ACU VOOR CONCURRENTIE

72


Bij sommige Bazers wekt dit gebrek aan duidelijke

Huisregels

regels grote irritatie. In plaats van dat de werkers

In de praktijk blijken duidelijke afspraken echter

“principieel en konsekwent” optreden, klaagt Gert in

moeilijk te maken, om over de naleving ervan nog

april 1983, “wordt er met diverse maten gemeten al

maar te zwijgen. Want De Baas is en blijft natuurlijk

naargelang het een klant lukt de gevoelens en senti-

een collectief, waardoor het lastig is één lijn te trek-

menten van kollektiefleden te bespelen. Je geeft

ken. Opvallend is bijvoorbeeld hoe vaak het onder-

hem met een lief lachje of met een diepe zucht nog

werp ‘blowen in de kroeg’ ter sprake komt. Mag dat

een pilsje en laat over je heen lopen. Soms voor jouw

nu wel of niet? Iedereen is het erover eens dat er een

gemoed en op dat moment de beste oplossing, maar

eenduidig beleid moet komen en dat een tussenweg

zo verandert er niets! Wees dan konsekwent en gooi

eigenlijk niet bestaat. Maar in de praktijk is het pre-

iedereen die zo doet eruit […], inklusief iedereen die

cies die tussenweg waar de Bazers vaak voor kiezen.

zulke gasten de hand boven het hoofd houden.”

Zo lijkt een lange discussie over dit onderwerp in september 1982 op het eerste oog een helder besluit op te leveren: blowen is verboden. Maar, zo voegt de


realistische notulist eraan toe: “De aanpak van klanten die wél zitten te blowen zal waarschijnlijk afhan-

73

Joker

gen van de individuen die net die avond werken.”

kassa geld wordt gestolen, zijn er ook andere manie-

“Hashhh in De Baas. De meningen over hoe op te treden lopen uiteen. Martin zegt er niks van; Jan-Jaap verbiedt het niet, vraagt alleen te dimmen als anderen er last van hebben; Rob verbiedt wel […] maar staat dan voor joker omdat hij er alleen in staat. Lies vindt dat eten en hash niet samengaan, vindt het dan erg storend, waarop Martin zegt het roken tijdens het eten helemaal weg te willen hebben. Manfred stelt voor […]: niet echt verbieden, wel er wat van zeggen en bij toch doorgaan met blowen maatregelen nemen. Dit wordt een goede formulering gevonden.”

ren waarop met een groot woord van De Baas gesto-

[uit: notulen Baasvergadering 9 april 1983]

Ook de wijze waarop de werkers omgaan met het fenomeen ‘eigen verbruik’, leidt regelmatig tot discussie. Zo baalt Marian ter Haar ervan “dat werksters en werkers vriendjes de hele avond vrij houden. Af en toe een pilsje weggeven is best. Maar drijf niet over.” Iedereen is het hiermee eens en belooft beterschap, maar in de praktijk is de discipline ver te zoeken. “Behalve dat er eens in de zoveel tijd uit de

len wordt”, schrijft Toos Janssen in januari 1982. “Het komt talloze keren voor dat ik netjes schrijf wat mensen verbruiken; op het moment dat ik wil afrekenen wordt niet betaald omdat men aan het vergaderen is geweest. Een ander voorbeeld is al veel vaker

“In feite een kopie van het bedrijfsleven”, vindt Gert,

genoemd: het door sommige avondploegen nuttigen

“waar direkteuren (=projekten) het geld opstrijken,

van bijna komplete flessen baileys, tia maria of cog-

arbeiders (=kollektiefleden) moeten ploeteren en

nac bij de koffie, drankjes die vrijwel niemand thuis

geen zeggenschap (of overzicht tenminste) hebben

gebruikt omdat ze te duur zijn en die plotseling in De

over de produktiemiddelen (=projektgelden) en dus

Baas in grote hoeveelheden achterover slaan. Dit is

‘verfremd’ raken in hun arbeidsomgeving. Ja ja,

profiteren; het is niet mogelijk van stelen te spreken

Marx was zo gek nog niet.”

omdat daarvoor geen grens is vastgesteld, maar voor mijn gevoel ligt het bijna hetzelfde.”

En zo stevent De Baas rond 1983 af op een heuse identiteitscrisis. Natuurlijk zien niet álle Bazers het

Crisis

somber in: de meesten zijn trots op hun café, wer-

Op deze manier vinden begin jaren tachtig twee ont-

ken er met veel plezier en zijn blij deel uit te maken

wikkelingen plaats. Aan de ene kant weten de wer-

van een bijzonder initiatief. Maar bij degenen die

kers steeds minder goed waar ze het voor doen, nu

méér willen dan alleen een leuke bardienst draaien,

de band met de gesteunde projecten is verwaterd en

overheerst toch het gevoel dat de geest wat uit de

hun eigen Middagbaas is opgeheven. En aan de an-

fles is. Gelukkig staat de oplossing voor dit motivatie-

dere kant kan ook het werk zelf hen minder bekoren.

probleem al een tijdje vast: De Baas gaat verhuizen.

74


Liefde in De Baas z’n tijd Neem een smalle, langwerpige kroeg waar het daglicht nauwelijks binnendringt. Voeg daarbij een rijkelijk vloeiende tap en de lustopwekkende geur van chili con carne. En bevolk deze broeierige onderwereld met langharige wereldverbeteraars die hun hormonen even slecht in toom kunnen houden als hun idealen. Love is in the air!

“In het twintigjarig bestaan van De Baas”, schreven Baaswerkers in 1996, “zijn naar schatting meer dan 482 Bazers de revue gepasseerd. Bovendien lopen en kruipen er tenminste zes Baas-babies rond!” Twee van die kleine Baasjes komen voor rekening van het meest duurzame koppel dat De Baas ooit heeft voortgebracht. Want na ruim 31 jaar zijn Albo Helm en Thea Simon, die elkaar ontmoetten aan de Biltstraat, nog steeds gelukkig samen. Hoe hebben jullie elkaar ontmoet? Albo: “Op een niet bijster romantische plek: vlakbij het grote koffiezetapparaat. Die stond in de hoek van de bar, de plek waar altijd de werkers rondhingen die geen dienst hadden. Ik verwisselde Thea eerst met iemand anders: ik dacht dat ze een kunstenares was over wie ik in de krant had gelezen. Maar toen ze zich omdraaide en haar prachtige haar in mijn gezicht zwiepte, was ik meteen verloren. Het was liefde op het eerste gezicht.” Thea: “Voor mij niet hoor, haha. Ik vond het in

het begin vooral grappig om aandacht van hem te krijgen. Maar al snel sloeg de vonk ook bij mij over.” Wanneer was dat precies? Thea: “Eind december 1977. Dankzij de mosselen! De Baas serveerde altijd vaste maaltijden in die tijd en ik wilde eens wat anders. Daarom zou ik een mosselavond organiseren, waar natuurlijk reclame voor gemaakt moest worden. En dus kwam Albo, die ook toen al als illustrator werkte, ’s avonds bij me langs om een affiche te maken.” Albo: “Daarna was de zaak snel beklonken. Pas de volgende ochtend was ik weer thuis.” Werkten jullie toen al lang in De Baas? Albo: “Ik woonde in de Mauritsstraat toen de oprichters van De Baas daar in 1975 vergaderden, maar ik heb nooit aan die vergaderingen deelgenomen. Pas toen de kroeg daadwerkelijk open was, heb ik me aangemeld.” Thea: “En ik ben er terechtgekomen via Dick

van der Peijl, met wie ik sinds mijn zestiende samen was en met wie ik actief was bij de Vereniging van Dienstplichtige Militairen. Maar toen ik Albo ontmoette, liep die relatie al ten einde.” Pikant! Hoe reageerden de andere Bazers daarop? Thea: “Nou, in het begin was het wel verwarrend. Iedereen vroeg zich af: ben je nou met Dick of met Albo? Dat was best lastig, vooral omdat we alle drie ook bij de Onderste Steen werkten, het linkse blad dat is voortgekomen uit De Baas. Maar er ontstonden zeker geen kampen of zo. Wel ben ik op een andere avond gaan werken dan Dick en heb ik me een tijdje wat minder met de Onderste Steen bemoeid.” Hoe gingen mannen en vrouwen in die tijd in De Baas met elkaar om? Was het feminisme prominent aanwezig? Thea: “Sommige werksters waren daar zeker mee bezig, maar ik was niet zo van de paarse

Liefde

overall. Ik ben nooit actief geweest in de feministische beweging, vond ’t eerlijk gezegd niet zo nodig. En er werd ook niet op me ingepraat of zo. De sfeer was heel relaxed.” Albo: “Dat is volgens mij echt kenmerkend voor De Baas. Er waren geen ideologisch sterk uitgesproken partijen, er hing een anarchistische sfeer. Natuurlijk had iedereen zijn eigen mening, maar er waren geen marxistische cellen of iets dergelijks. Het ‘zuipen voor het goede doel’ stond centraal.” Dus er was niemand die zich verzette tegen het huwelijk als repressief ‘instituut’? Thea: “Nee joh, dat was totaal geen issue.” Albo: “Nee, daar werd niet over gediscussieerd. Privé is privé, zo zagen we dat.” Waren er veel one night stands in De Baas? Albo: “Ja, dat zag je natuurlijk wel gebeuren. Soms waren mensen opeens een stel, dan weer niet. Maar gelukkig is dat gerommel nooit een belemmering geweest om goed samen te werken.” Thea: “Nee, er ontstonden nooit fricties. Het gebeurde wel eens dat individuen even niets meer met elkaar te maken wilden hebben, maar dat leidde nooit tot grote splijtzwammen. Maar het kan ook zijn dat wij daar simpelweg niet gevoelig voor waren, dat we het nooit hebben opgemerkt.” Albo: “Ja, wij hielden ons daar eigenlijk niet zo mee bezig. En zelf waren we al heel snel heel ‘steady’. Bijna truttig gewoon.”

75

Praatten jullie buiten de kroeg veel over De Baas? Albo: “Nee, zo ideologisch waren we niet. Tijdens de vergaderingen droegen we zeker ons steentje bij, maar privé was De Baas geen frequent gespreksonderwerp. De Onderste Steen wel, daar waren we soms dag en nacht mee bezig. Ook nadat we begin 1980 gingen samenwonen, hebben we nog heel lang aan dat blad gewerkt.” Thea: “Sowieso kunnen we heel goed samenwerken. Eerst bij de Onderste Steen en diens opvolger Drift, later bij tekenaarscollectief NuKomix en het Utrechtse stripblad De Inktpot. En tussendoor zijn we ook nog een crèche gestart. Al zijn we daarmee gestopt toen onze eigen kinderen groot waren.”

Zijn jullie gevormd door De Baas? Albo: “In zekere zin wel. Ik had altijd al iets met arbeiderszelfbestuur, dus het is niet gek dat ik me tot De Baas voelde aangetrokken. Qua beroep heb ik uiteindelijk gekozen voor iets heel solistisch, dat past ook bij mijn persoonlijkheid, maar door mijn ervaring in een collectief kan ik betrekkelijk makkelijk schakelen naar een groep. Zeker als die groep een gemeenschappelijk doel voor ogen heeft.” Thea: “Ik heb niet echt het gevoel dat De Baas me heeft gevormd. Maar ik voelde me wel erg prettig daar. De Baas was geen gevestigd instituut, je kon er echt je eigen werkklimaat scheppen. Dat heb ik altijd erg fijn gevonden. Ook later heb ik werk altijd beoordeeld op de mate van invloed die ik er als persoon op kon hebben.”

Hebben jullie nog lang in de kroeg gewerkt? Thea: “Zelf ben ik gestopt toen ik in 1979 een baan kreeg. ’s Avonds een late dienst draaien en dan ‘s ochtends vroeg op, dat was simpelweg niet te combineren. Je moet ook niet vergeten: het pand aan de Biltstraat was echt een donker, stinkend hol. Schoonmaken na je dienst, dronken klanten eruit werken met wie je vervolgens ruzie krijgt… het was behoorlijk zwaar werk. En eigenlijk waren we ook helemaal niet van die kroegtijgers.” Albo: “Ook mij stond het kroeggebeuren al snel tegen. Je moet een soort liefde voor de klant hebben, maar die had ik totaal niet. Ik vind mensen gewoon niet op hun leukst als ze dronken zijn. Daarom ben ik in 1979 gestopt met bardiensten draaien en heb ik alleen nog bestuurswerk gedaan.”

Wat zijn jullie leukste herinneringen aan De Baas? Thea: “Toch wel die gekke kroegavonden. Het was echt feest soms: er waren van die avonden waarop de sfeer alsmaar beter en beter werd, die langzaam naar een climax toegingen. Het is heel leuk om te merken dat je dat met een paar vrolijke mensen achter de bar en een beetje muziek kunt bereiken.” Albo: “Bij mij is vooral het gemeenschappelijke gevoel blijven hangen, het gevoel dat je met zijn allen aan iets moois werkte. En ik heb in De Baas heel veel leuke mensen ontmoet. Echte mafketels, in de goede zin van het woord. En de liefde van mijn leven natuurlijk!”

76


STRIJDBARE GROETJES

77

79

6 NIEUW ELAN “Een Nieuwe Baas Naar

huur moet gaan betalen, ontstaat er toch lichte pa-

Een Nieuw Pand.” Met die

niek. Uit angst voor die huurverhoging, maar ook uit

optimistische slogan besluiten de Bazers in 1983 een frisse

onvrede met de bestaande ruimte, onderzoeken ze al in september 1979 de mogelijkheid om een eigen pand te kopen.

start te maken en te verhuizen naar de Lijnmarkt.

Te krap, te benauwd en vooral te donker. Al jarenlang zijn de Bazers het erover eens: op het pand aan

Gezellig

de Biltstraat valt heel wat aan te merken. Zo leent de

ken.” Maar als het gerucht gaat dat De Baas na het

“Wat voor een kleur en sfeer vind jij dat de kroeg moet hebben of wat stel je je voor? Wat is zo’n container duur hè? Tip van onze leverancier van Italiaanse wijnen: maak een wijnproeflokaal. Iris verzorgt onze poezen zo goed dat ze straks geen ratten meer lusten. We gaan a.s. woensdag verhuizen dus dan gaan we met ons allen al om 8.30 uur koffiedrinken in ons oude kafee. […] Iedereen neemt telkens gezellig allerlei vrienden en vriendinnen mee om samen te verbouwen. Wie wil er zo’n Chinese lamp? Eventueel onderlinge veiling per opbod zonder de kansarmen uit te sluiten. Kees Brussel wil meehelpen, Marian ter Haar ook en Gert Wilkens en… Hoeveel palmen kopen we? Er MOET iemand komen met een restaurantdiploma anders kunnen we niet open om die palmen terug te verdienen. In de wandelgangen is een grijze kroeg al bijna afgekeurd. En Jan-Jaap wil een kompostwécé gaan bouwen. Maar niet meer dan vijftien uur per week.”

verstrijken van het eerste huurcontract fors meer

[uit: notulen 18 oktober 1983]

kroeg zich niet goed voor culturele activiteiten, neemt de bar te veel plek in beslag en is de keuken juist te klein. Bovendien ontbreekt het de Bazers aan geschikte vergaderen archiefruimte. Het is daarom niet verwonderlijk dat er al vroeg stemmen opgaan om te verhuizen. Directe aanleiding hiervoor zijn strubbelingen met verhuurder Jan Brouwer: die wil in februari 1979 de waarborgsom verdubbelen naar 20.000 gulden, omdat De Baas zonder overleg een muur heeft gewit. In eerste instantie reageren de werkers laconiek: “Jan spint. Het kost maar 1.500 knaken en hij kan ons niets ma-

80


Aan welke eisen dat pand zou moeten voldoen, we-

‘Pandjeskommissie’ meerdere panden bezichtigt,

ten de ambitieuze Bazers precies. Het moet “cen-

gaan veel Bazers er nog steeds vanuit dat ze pas na

traal gelegen zijn binnen het uitgaansgebied”, liefst

het verstrijken van de tweede huurtermijn (juni

gekocht kunnen worden (“want dat verhoogt onze

1986) echt zullen vertrekken. Sommige Bazers stel-

onafhankelijkheid”) en minstens beschikken over

len zelfs voor het pandjesfonds weer op te heffen,

“een geschikte caféruimte, eventueel met apart res-

omdat ze het geld liever aan goede doelen besteden.

taurantgedeelte, een zaaltje voor livemuziek, theater,

Maar als de sfeer in de kroeg verslechtert en de mo-

feesten, meetings etc., een vergaderruimte, een kan-

tivatie onder de werkers afneemt, wordt de roep om

toor voor het secretariaat en ruimte voor andere pro-

een nieuw pand steeds luider. En dus hakken de Ba-

jekten”. Maar al snel komen ze erachter dat dit soort

zers op 5 februari 1983 de knoop door en besluiten

multifunctionele panden in Utrecht niet voor het op-

ze serieus op zoek te gaan naar een andere locatie.

rapen liggen. Bovendien blijkt het huurcontract steviger in elkaar te zitten dan verwacht. En dus besluiten

Toekomstvisie

ze te kiezen voor verlenging van dit contract met nog

Na dit besluit barst in de kroeg een uitgebreide dis-

eens vijf jaar. Wel richten ze een ‘pandjesfonds’ op,

cussie los. Natuurlijk, zo verwacht iedereen, zal een

waarin ze jaarlijks 20.000 gulden willen reserveren.

verandering van omgeving het uitgebluste collectief goed doen. Maar wat voor café wil De Baas op die

Echt prioriteit heeft de huizenjacht aanvankelijk nog

nieuwe plek eigenlijk zijn? Een “moderne kroeg à la

niet. Hoewel een speciaal in het leven geroepen

Zeezicht”, een politiek café, een actiekroeg of “een gewone kroeg die gericht is op zoveel mogelijk geld verdienen”? Of moet het accent misschien op jongeren of cultuur komen te liggen? “Als ons nieuwe

Positief aanspreken

pand reëel wordt”, waarschuwt Marion Ogg, “is de kans groot dat er allerlei misverstanden ontstaan, verschillende verwachtingen en afknappen van mensen. […] Er wordt vanuit gegaan: nu is het niet goed en het moet anders. Maar wat vinden we nu niet

“We geloven niet sec in het systeem van elkaar aanspreken. Dat is ook per definitie negatief, omdat het van fouten uitgaat. We zien meer in het vooraf vaststellen van punten waarop elkaars steun nodig is, zodat positieve aanspreekbaarheid mogelijk wordt.”

goed?”

[Flor Stevens, Folkert van Aalsum, Ineke Poortinga,

enorme dosis zelfkritiek. Zo vindt bijna iedereen dat

Bernadette Kievits en Rita van Hoek, uit: opzet voor

het slecht gaat met De Baas, heeft slechts 30% het

een nieuwe Baas, zomer 1983]

gevoel dat er collectief wordt gewerkt en vindt een

Om een antwoord te vinden op die vraag, houden de Bazers in de zomer van 1983 een omvangrijke enquête. Hierin laten ze zien te beschikken over een

1983-1984 | Nieuw elan

overgrote meerderheid dat er strengere eisen aan vrijwilligers moeten worden gesteld. Ook blijken de Bazers de sfeer in de kroeg veruit het belangrijkste te vinden: belangstelling voor de doelstellingen ont-

81

Blue Curacao , Welke likeuren wil De Baas aan de Lijnmarkt gaan schenken? Als het aan Rob Jongejans ligt, hoort Blue Curaçao daar zeker bij…

staat vaak pas na verloop van tijd. “Mensen zijn vooral gespitst op de sfeer en minder op het geld. De betrokkenheid groeit in de loop der jaren.” Voortbordurend op deze enquête organiseren de Bazers in september een aantal studiedagen. Hierin komt een astronomisch aantal verbeterpunten op tafel. Zo willen de werkers onder andere een actievere band met collega-collectieven, meer ‘politieke’ klanten, een breder aanbod van maaltijden, een grotere inzet van vrijwilligers en een duidelijker taakverdeling. Ook overwegen ze van de kroeg en de keuken

“… omdat ik dat zóóóóóó’n mooi drankje vind. Een kombinatie van die schöne blaue Donau in de meest idylliese zin van het woord. Een Donau waar ik de oorsprong nog een keer van heb mogen bewonderen, onderweg naar Venetië. Het sprak tot de verbeelding alsof het de oorsprong van de Nijl betrof. De Meditteranae en de Caribische Zee zijn andere onherroepelijke associaties die je overvallen bij het drinken van deze drank. Ja drank, want het heeft iets medicinaals. Ik spreek van drinken en niet van opnemen, want de grenzen tussen het opnemen van dit vocht in je lichaam en het opnemen van je ziel in het vocht […] kristalliseren zich bij elke konfrontatie weer anders uit.

twee aparte collectieven te maken, die elk hun eigen projectenbeleid mogen voeren. Op deze manier besteden de Bazers medio 1983 veel energie aan het formuleren van een nieuwe toekomstvisie. Tot een duidelijke conclusie leidt deze “herbezinning van het baasgebeuren” niet: daarvoor zijn de wensen te divers. Maar de vele praatsessies leiden wel tot grotere betrokkenheid. Ook zorgen ze voor hernieuwde aandacht voor de eisen waaraan werkers moeten voldoen. Zo stelt Martin Bluys dat vrijwilligers bereid moeten zijn zich minstens zeventien uur per week voor De Baas in te zetten, open moeten staan voor kritiek en verantwoordelijkheid moeten dragen. Andere werkers vinden dat de lat niet té hoog mag liggen: “De persoon mag niet opgeofferd worden aan de kroeg: hoe de persoon het

Mijn eerste zijdelingse kontakt met dit nieuwe leven was met Lies. Een half jaar geleden op het Rembrandtsplein. We waren met de barkeeper in een geanimeerd gesprek gewikkeld over de herstrukturering van het Rembrandtsplein. Auto’s moeten wijken voor een door de socialisten opgedrongen fietscirculatieplan, kompleet met groen en een muziektent in de oude luister. Ondertussen kregen de krakende punks overal de schuld van. De gebroken ruit van een pas geopende zaak van een goede vriend en kollega. Later bleek dat ook de eigenaar van Lucky Luyk te zijn, maar dat nam niet weg dat deze terroristen gewoon hadden moeten werken. Hij had z’n zaak ook door twaalf ambachten en dertien ongelukken opgebouwd. Ondertussen zat Lies aan haar glas Blue Curaçao te nippen. Ik werd zojuist geteisterd door een alkoholloze maand, maar dat gaf me ook de gelegenheid om met objektieve ogen gade te slaan hoe het drankje op welhaast autoritaire wijze de wereld een andere intentie en funktionaliteit toedichtte. Utrecht zal Utrecht niet meer zijn.”

doet, vindt, voelt etc. staat centraal.” [Rob Jongejans, uit: verslag van de kroegvergadering op 5 maart 1984]

82


Dancing “In aanvang was De Baas een aktiekroeg, de werkers waren aktivisten, dat wil zeggen erfgenamen van de jaren zestig. We zitten nu in de jaren tachtig. […] Mensen zijn nu veel individueler. De krakers hebben nu hun eigen kroeg, de vegetariërs hun eethuisjes, de buurtaktivisten hun buurtkroeg, ga maar door. Waarom beginnen we geen dancing?” [Gijs van Hesteren, zomer 1983]

Verbouwing Als De Baas in september 1983 een geschikt nieuw pand vindt, wordt die betrokkenheid alleen nog maar groter. Want in dat nieuwe pand (Lijnmarkt 8) lijken alle dromen van de Bazers werkelijkheid te worden. Het ligt midden in het historische centrum op steenworp afstand van de Dom, heeft drie verdiepingen en laat veel meer daglicht binnen. Bovendien beschikt het over een grote keuken: voordat de Bazers

PUINRUIMEN AAN DE LIJNMARKT

het pand op 7 oktober 1983 officieel overnemen, is er een Chinees restaurant in gevestigd. onze oplettende overbuurvrouw, uiteraard voorzien In het najaar van 1983 gaan de Bazers enthousiast

van uitroepen als ‘nonsens’ en ‘schande!’”

aan de slag met verbouwen. Ook besteden ze veel aandacht aan de uitstraling van hun nieuwe kroeg.

Uiteindelijk zal de herinrichting bijna een half jaar

Wat voor muziek willen ze bijvoorbeeld gaan

duren. Maar op 30 maart 1984 is het dan zover en

draaien? Gaan ze ook kleine hapjes verkopen? Moe-

kan de kroeg feestelijk worden geopend. Er is live

ten er veel tafels komen of juist weinig? En welke bla-

muziek van Spoorloos, klanten kunnen eten tegen

den moeten er op de leestafel komen te liggen? De

kostprijs en Leo Roeleveld regelt een fanfare, “al stelt

‘krant van wakker Nederland’ in ieder geval niet. “De

die fanfare nou werkelijk niks voor”. Ook organiseren

Telegraaf (is nog van de Chinees) gaat voortaan naar

de Bazers een heuse ceremonie: “De echte opening


83

HET NIEUWE PAND IS IDEAAL VOOR EEN EETCAFÉ

OOK DE ACHTERGEVEL WORDT GERENOVEERD

84


geschiedt door middel van het doorknippen van een lintje. Manfred gaat dat doen in direkteursplunje. Hij lijkt het meest op Pieter van Vollenhoven.” Opvallend is dat de Bazers ook ná de opening volop plannen blijven maken. Zo geven ze een architectenbureau opdracht “om de inrichtingsproblematiek van kafee De Baas op te sporen en uiteen te rafelen” en bespreken ze meerdere voorstellen om het interieur verder te verbeteren. Ook zetten ze verschillende scenario’s op een rij voor de kroeg en het eethuis, die organisatorisch meer van elkaar gescheiden zouden moeten worden. Aan alle details besteden ze aandacht, of het nu om de planten, de verlichting of de gordijnen gaat. Zelfs de onderzetters krijgen een speciaal tintje: op 3 juni 1984 krijgt Erik Doornenbal toestemming om “anti-kernraketten bierviltjes” te kopen. En zo houden de Bazers zich in de jaren na de verhuizing vooral bezig met het verfraaien van hun nieuwe pand. Een compleet ander café wordt De Baas hierdoor niet: diepgravende discussies over de doelstellingen blijven voorlopig achterwege. Wel geeft de verhuizing het collectief een nieuwe impuls, precies zoals de bedoeling was.

SPEKTAKEL BIJ DE OPENING


85

86


Koken in de kelder Van een kroeg waar je ook kon eten, naar een eethuis waar je ook kon drinken. Daarin transformeerde De Baas na de verhuizing naar de Lijnmarkt. Kokers Margot Verstegen en Pim van Leeuwen, allebei overtuigd vegetariër, maakten deze verandering van dichtbij mee.

Ze spreken zacht, wegen hun woorden zorgvuldig en plaatsen zichzelf niet graag op de voorgrond. Het is duidelijk: Pim en Margot zijn geen typische kroegtijgers. En ze zijn ook de eersten om dat zelf te beamen. Veel liever lieten ze hun handen in de keuken spreken, waar ze zich uitsloofden om de klanten iets moois voor te zetten. Werkloos Pim leerde De Baas kennen via zijn zus, die verkering had met Baaswerker Kees Brussel. Eerst kwam hij er alleen als klant, maar al snel meldde hij zich aan als koker. Veel had hij toch niet te doen: toen hij in 1982 afstudeerde aan de hts, kwam hij direct in de WW terecht. “Nadat ik mijn diploma had gehaald, ben ik eerst op vakantie gegaan. Daarna ben ik linea recta De Baas ingerold.” Ook Margot, die eerder voor grote groepen had gekookt bij de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, leefde in die periode van een uitkering. Daarom meldde ze zich in 1983 niet alleen aan bij De Baas, maar deed ze ook ander vrijwilligerswerk. “Dat deed iedereen in die tijd van massawerkloosheid: leven van een uitkering en doen waar je zin in had. De sociale dienst was nog vrij royaal toen en een sollicitatieplicht was er niet.” Geen actievoerders De behoefte om iets om handen te hebben, was niet de enige reden voor Pim en Margot om zich aan te melden. Zo voelden beiden zich thuis in De Baas, waar veel linkse en geëngageerde mensen kwamen, en konden ze zich goed vinden in de doelstellingen. Toch bestempelen ze

zichzelf niet als echte actievoerders. “Ik heb me vooral aangemeld omdat ik het leuk vond voor groepen te koken”, zegt Margot. “De identiteit van De Baas speelde zeker een rol, maar het lekker bezig zijn in de keuken stond voorop.” Bende Des te teleurstellender was het voor Margot dat ze aan de Biltstraat slechts twee keer kon koken. Toen ging de keuken alweer dicht, omdat De Baas naar de Lijnmarkt zou verhuizen. Daar hadden de Bazers namelijk voor 225.000 gulden een pand gekocht dat geschikter was als eethuis en waarin professioneler kon worden gekookt. Al moest dan wel eerst de bezem grondig door de stal worden gehaald: voordat De Baas het pand overnam, had er een Chinees restaurant in gezeten die de boel niet bepaald netjes had achtergelaten. “Op de begane grond viel het nog niet zo op”, gruwt Pim, “maar in de kelder was het vréselijk smerig. Het krioelde van de kakkerlakken, op de muren zat een dikke laag vet en onder de gasfornuizen vonden we grote bergen rattenstront. Bovendien stond de zolder bol van de tussenwandjes: blijkbaar hadden die Chinezen daar met zijn allen geslapen.” Hogedrukspuit Om het ongedierte te verjagen, lieten de Bazers de keuken eerst door de gemeente volspuiten met blauwzuurgas. Toen die gifwolken weer waren weggetrokken, gingen ze vol goede moed aan de slag

Koken in de kelder

87

met schoonmaken. “Maar dat was eigenlijk niet te doen”, blikt Pim terug. “De muren waren zó vet dat er simpelweg niet tegen op te schrobben was. Daarom hebben we alsnog een schoonmaakbedrijf ingehuurd, die met een hogedrukspuit tekeer is gegaan. Ook hebben we alle kasten uitgemest. Want dat Chinese restaurant had werkelijk van alles achtergelaten, waaronder gigantische branders voor wokschalen. Een deel van die inventaris hebben we overgenomen, maar het meeste hebben we weggegooid. Opvallend was trouwens dat in die periode de ene na de andere inspecteur op de stoep stond. Voor dat Chinese restaurant golden al die strenge voorschriften blijkbaar niet, maar toen wij erin trokken werd iedereen opeens wakker.” Verbouwing Hoewel Pim en Margot zich vooral bij De Baas hadden aangemeld om te koken, stortten ze zich met evenveel passie op de verbouwingswerkzaamheden. Pim speelde hierin een centrale rol, door samen met studievriend Wim Mes de organisatie op zich te nemen. “Dat viel nog niet mee, want net als veel andere dingen bij De Baas verliep ook de verbouwing nogal chaotisch. De ene keer kwamen er veel te weinig mensen opdagen, de andere keer liep twintig man elkaar voor de voeten. Maar gelukkig kregen we ook professionele hulp van De Installateurs en Uw Handlanger. Dat waren klusbedrijfjes die in het verleden financieel door De Baas waren gesteund en nu graag iets terug wilden doen. Zij hebben bijvoorbeeld de kelder gestuct: een enorme klus waarvoor we ze erg dankbaar waren.” Mexico Mede dankzij die hulp wisten de Bazers het pand in een half jaar tijd om te toveren tot een waar collectief eetparadijs. Ze vervingen alle deuren, bouwden een trap,

plaatsten een brandwerend plafond en installeerden buizen voor de luchtafvoer. Maar toen de nieuwe Baas op het punt stond open te gaan, stuitten de werkers op een ander probleem: de horecavergunning. Om die rond te krijgen, moest er namelijk elke avond minstens één persoon aanwezig zijn met een diploma Sociale Hygiëne. Omdat niemand over dat diploma beschikte, liet De Baas zich inschrijven bij de Kamer van Koophandel als Mexicaans restaurant. Voor specialiteitenrestaurants gold namelijk een ontheffing, zodat De Baas voorlopig ook zonder vergunning open kon zijn. In de tussentijd kon dan een aantal mensen het diploma behalen. En mocht die truc niet werken, schreven de Bazers in november 1983 pragmatisch, “kunnen we altijd nog de papieren van iemand anders gebruiken”.

KAKKERLAKKEN, DIKKE LAGEN VET EN GROTE BERGEN RATTENSTRONT

88


Tortilla’s En zo opende de nieuwe Baas op 30 maart 1984 officieel zijn deuren als ‘specialiteitenrestaurant’. “We zijn zelfs naar een groothandel geweest om tortilla’s te kopen”, lacht Margot. “Als er dan een inspectie zou komen, konden we in ieder geval laten zien dat we de juiste ingrediënten in huis hadden. Ook heb ik in Amsterdam een paar Mexicaanse kookboeken gekocht. In het begin was het ook echt de bedoeling om Mexicaans te koken, maar uiteindelijk hebben we dat maar een paar keer gedaan. Waarom we voor een Mexicaans restaurant hebben gekozen? Och, dat vonden we gewoon leuk klinken. Bovendien had je zo’n restaurant in Utrecht nog niet.” Menu Wat kookten Pim en Margot dan wél? Ehh… even is het stil. “Ik weet nog dat we elke dag drie schotels hadden: vlees, vega en vis”, zegt Margot. “En ook altijd salade, soep en een toetje. Van alles één keuze dus, al vulden we het menu soms aan met gerechten die over waren van de vorige avond. Maar wat we nou precies kookten? Dat weet ik eerlijk gezegd niet meer. Al kan ik me één succesnummer nog goed herinneren: ‘woestijnyoghurt’. Een toetje bereid van yoghurt, vanillevla, advocaat, vijgen en dadels. Ook heb ik wel eens een ‘bietentaart’ gemaakt.

Zelf vond ik dat wel interessant klinken, maar ik geloof niet dat die naam mensen erg aansprak. Hoewel de klanten die het aandurfden, het erg lekker vonden.” Meer restaurant Met deze originele gerechten trok De Baas aan de Lijnmarkt een divers publiek. “Aan de Biltstraat hadden we nog een vrij vaste klantenkring”, herinnert Pim zich, “vooral bestaande uit studenten en buurtbewoners. Aan de Lijnmarkt kregen we meer winkelend publiek over de vloer en mensen die in de binnenstad een cursus volgden. En ook de sfeer veranderde. Aan de Biltstraat aten mensen vaak staand aan de bar, met een sigaretje erbij. Aan de Lijnmarkt namen mensen netjes plaats aan tafel en hing er minder een huiskamersfeer. Op die manier veranderde De Baas van een mensa in een ‘echt’ restaurant. Dat had natuurlijk vooral te maken met de locatie, maar ook met het menu. Want dat was volgens mij aan de Lijnmarkt uitgebreider dan aan de Biltstraat.” Eigen initiatief Wat niét veranderde, was de vrijheid van de kookploegen om zelf te bepalen wat ze wilden maken. “Elke maand stelden we een compleet nieuw menu samen”, vertelt Pim. “Onze inspiratie haalden we vooral uit kookboeken en het tijdschrift ‘Tip’, maar soms bedachten we ook

Koken in de kelder

eigen recepten of probeerden we iets na te maken wat iemand ergens anders had gegeten. Zo kookte elke ploeg net waar ie zin in had, zonder dat één bepaalde stijl overheerste. Die afwisseling was ook nodig, want we kookten echt voor ons plezier.” Beste vriend Ondanks dat plezier namen beide kokers vrij kort na de verhuizing afscheid. “Ik vond het erg leuk om als vrijwilliger te werken”, legt Margot uit, “maar minder om mét vrijwilligers te werken. Daarom ben ik eind 1984 in dienst getreden van De Groene Waterman, een biologische winkel aan de Springweg. Daar was toch net iets meer stabiliteit.” Ook Pim vond het na een jaar op de Lijnmarkt tijd voor iets anders. Eerst deed hij vrijwilligerswerk voor kraakzender Radio Zebi en biologische tuinderij De Aardvlo, later ging hij aan de slag als geluidstechnicus bij Tivoli. “Wat me het meest is bijgebleven van De Baas? Vooral de gezelligheid van het samen koken en de beroemde Baasweekends. Zo kan ik me nog goed herinneren dat we zouden gaan zeilen op de Waddenzee en dat onze klipper niet kon uitvaren omdat er een sterke storm woedde. Ook heb ik in De Baas mijn beste vriend ontmoet: een Engelsman die ons vertelde dat ie lekker had gegeten en vroeg of we een slaapplaats wisten. Iedereen begon allerlei namen van hotels op te noemen,

89

maar ik wist: hij bedoelt een gratis slaapplaats. Daarom heb ik hem uitgenodigd om bij mij thuis te overnachten. Tot op de dag van vandaag zijn we bevriend.” Goede ploeg Zo overheersen zowel bij Pim als Margot de goede herinneringen. “Ik heb het altijd erg naar mijn zin gehad bij De Baas”, zegt Margot. “Het koken, het serveren en ook het verbouwen: ik heb er veel van geleerd.” En ook Pim blikt met veel plezier terug. “Natuurlijk was de vrijblijvendheid die aan vrijwilligerswerk kleeft wel eens irritant, bijvoorbeeld als mensen niet kwamen opdagen terwijl ze wel ingeroosterd stonden. Maar zelf heb ik altijd hele goede kookmaatjes gehad: enthousiaste en intelligente mensen die er echt voor gingen. In de keuken liep het dan ook heel gesmeerd: we hoefden elkaar echt niet achter de broek te zitten.”

91

7 KRAP BIJ KAS Na de verhuizing naar de

Ook achter de bar gaan de Bazers verder op de ver-

Lijnmarkt proberen de Bazers

trouwde weg. Nog steeds kunnen klanten in De Baas

vol goede moed een nieuwe

terecht voor dat “net iets goedkopere pilsje, waar je ook net iets langer op moet wachten”. En nog steeds

klantenkring op te bouwen. Maar

krijgen ze er een goede maaltijd voor een lage prijs.

dat valt nog niet mee. Hoewel

Business as usual dus, zo lijkt het. Maar al snel blijkt

het eethuis al snel prima draait,

De Baas aan de Lijnmarkt een heel ander publiek te

blijven de barkrukken vaak leeg.

trekken. Eters weten de weg naar het café makkelijk

Hierdoor slinkt de Baaskas sterk in omvang.

te vinden: op drukke avonden serveert De Baas zo’n honderd maaltijden. Maar als kroeg verliest De Baas aan populariteit. Waarschijnlijk heeft dit vooral te maken met de

Links en toch leuk: met die oude en vertrouwde for-

nieuwe ‘vibe’ van de kroeg. Aan de Biltstraat was De

mule gaan de Bazers aan de Lijnmarkt vrolijk verder

Baas nog echt een donker hol, waar klanten al vroeg

waar ze aan de Biltstraat waren gebleven. Zo tappen

aan het bier gingen, staand aan de bar hun maaltij-

ze in juni 1984 tijdens de blokkade van vliegbasis

den nuttigden en vervolgens tot in de late uurtjes

Woensdrecht, waar vijfduizend mensen demonstre-

bleven hangen. In de lichtere en ruimere Lijnmarkt,

ren tegen de plaatsing van kruisraketten, houden ze

waar onder andere veel dagjesmensen komen, voe-

in november een tweedaags symposium voor collec-

len deze kroegtijgers zich minder thuis. Bovendien

tieve cafés en organiseren Iris, Marieke, Monique en

krijgt De Baas in toenemende mate last van concur-

Margot vanaf 12 april 1985 één keer per maand een

rentie. Zo wordt op 29 april 1983 collectief café Ave-

speciale vrouwenavond. Daarnaast laten de vrijwilli-

rechts geopend en trekt ook kraakpand ACU veel

gers zich van hun duurzame kant zien: vlees wordt

links publiek.

voortaan besteld bij biologische slagerij De Groene Weg, onbespoten groenten bij De Aardvlo en koffie

Geen geldmotor meer

bij derdewereldwinkel Umodja.

Door deze ontwikkelingen verandert De Baas sterk

“HET GELD WAT DE VERENIGING NU HEEFT”, WAARSCHUWT FRONS EIND 1986, “IS HET LAATSTE WAT ER NOG OVER IS VAN DE GROTE WINSTEN UIT HET VERLEDEN”

92


Vrij

van gezicht. Aan de Biltstraat liep de geldmotor nog op volle toeren: brutowinsten van twee ton waren eerder regel dan uitzondering. Maar aan de Lijn-

“In de statuten van Vereniging Frons alswel van kafee De Baas wordt gesproken over het doorbreken van strukturen die mensen onvrij maken. Het is maar goed dat De Baas geen struktuur heeft. Het werken in dit bedrijf ontneemt je alle vrijheid om een normaal leven te leiden. Naast gelijkheid, medezeggenschap is het vooral de (mede-)verantwoordelijkheid die een menswaardig bestaan ondergraaft. Zou De Baas een struktuur hebben, dan zouden de leden van de Vereniging welhaast verplicht zijn deze te doorbreken.”

markt mogen de Bazers al blij zijn als ze dat bedrag

[uit: nieuwjaarsspeech van Vereniging Frons, 5 januari 1988]

vanaf 1982 namelijk terecht bij MeMoMunt, de kre-

als omzet halen. Hierdoor kunnen ze logischerwijs geen leningen meer verstrekken aan projecten, zoals ze in de periode 1979-1982 nog massaal hadden gedaan. Maar erg vinden ze dat niet: het idee van de ‘linkse multinational’ leeft nauwelijks meer. Bovendien is het voor collectieven inmiddels een stuk makkelijker geworden om krediet te krijgen. Die kunnen dietvereniging van Stichting Mens en Milieuvriendelijk Ondernemen (MeMo). En ook de duurzame Triodos Bank leent veel geld aan collectieven.

DE OMZET LOOPT TERUG

1984-1990 | Krap bij kas

93

De Bazers liggen van de teruglopende klandizie niet

zelfstandig moet gaan draaien, zonder nieuwe geld-

echt wakker: zij vinden hun nieuwe onderkomen nog

injecties van de vereniging.”

steeds een verademing. Maar de Financiële Commissie is minder tevreden. Die wordt namelijk geconfronteerd met een aantal flinke financiële tegenvallers. Zo moet De Baas aan Jan Brouwer een afkoopsom van 35.000 gulden betalen, blijkt de verbouwing zo’n 30.000 gulden te hebben gekost en legt de fiscus een naheffing op van bijna 50.000 gul-

Zen en de kunst van het espressoapparaat

den. Door deze grote uitgaven leidt De Baas in 1983 een verlies van maar liefst 135.000 gulden. En in de daaropvolgende jaren gaat het niet veel beter.

Bijna bankroet Om de kosten te drukken, besluit De Baas het pand

“Goed, daar sta je dan. Het apparaat staat tegenover je. Stoom cirkelt gestaag uit de neusgaten omhoog; in het chromen gelaat zie je jezelf weerspiegeld, klein, nietig, hulpeloos. De hele avond heb je het voor je uit kunnen schuiven en uitstellen. Maar nu moet het er toch echt van komen […].

overdag te verhuren aan vrouwencollectief Miene Mut, dat er vanaf 18 april 1986 een kindvriendelijk koffie- en eethuis gaat runnen. Maar hoewel dit 1.500 gulden per maand oplevert, blijft de financiële situatie somber. De winstmarges zijn namelijk ver onder de maat: op het eten wordt nog aardig verdiend, maar op de drank nauwelijks. Door deze tegenspoed zien de Bazers hun opgebouwde reserves als sneeuw voor de zon verdwijnen.

Accepteer […] dat er niemand is die voor jou op de bres zal springen. Dit is de werkelijkheid en er zijn geen vluchtwegen meer. Heb je deze stap gezet, dan heb je al het moeilijkste deel van de taak gehad. Je hebt je eigen blokkades neergehaald, je kunt nu de dingen zien zoals ze zijn en niet zoals je dénkt dat ze zijn. En als je de ware aard der dingen ziet, dan zie je ook de natuurlijke schoonheid ervan, de eenvoud van alle onderdelen en de vanzelfsprekendheid van hun samenhang. Wat eerst als een onontwarbare knoop van hendeltjes hier en slangetjes daar leek, is nu even logisch en simpel als een schroevendraaier.

In eerste instantie worden deze reserves nog aangevuld door Vereniging Frons, die de aflossingen op lopende leningen (zo’n 40.000 gulden in totaal) terugpompt in het café. Maar al snel droogt deze geldstroom op. “Het geld dat de vereniging nu heeft”, waarschuwt Frons op 14 december 1986, “is het laatste wat er nog over is van de grote winsten uit het verleden. Met dit geld moet dus zorgvuldig omge-

Het beste kun je deze gewaarwording zittend over je heen laten komen. Op een barkruk neem je de lotushouding aan en je sluit je ogen en je stelt je geest open. Laat de zen van het bestaan over je heenkomen. Langzaam komt de herinnering boven aan je inwerkperiode. Je ziet de handelingen die je moet gaan verrichten helder voor je. En voordat je het beseft, is het espressoapparaat dat eerst een onverslaanbare draak leek even schoon als een pasgewassen varkentje.”

sprongen worden. Iedereen is het erover eens dat na een aanloopperiode van drie jaar De Baas nu weer

[uit: Baasagenda 1989, december 1988]

94

MIENE MUT ZORGT VOOR DE BROODNODIGE EXTRA INKOMSTEN



95

Om de toekomst van De Baas veilig te stellen, doen

neert de stichting als bedrijf niet goed. Er wordt te

de werkers meerdere pogingen het winstpercentage

weinig winst gemaakt en de schulden worden groter.

op te schroeven. Vooral voor het hoge eigen verbruik

We zitten al aan ons kredietplafond. Op deze voet

vraagt de Financiële Commissie aandacht. Maar dat

kunnen we niet doorgaan.”

zet nauwelijks zoden aan de dijk. “Al met al funktio-

Ongeluk op straat “Hoe strik je een bekende Nederlander? Dat is de vraag waar de organisatoren van de Baasprijs ’89 nachten wakker van hebben gelegen. Alle bekende trucs, geleerd op de pedagogische akademie en/of de Bunnikside, passeerden de revue. Geen enkele benadering of zelfs VEEL geld mochten baten. Zoals wij (de organisatoren) u al in een eerder verstuurd persbericht hebben gemeld, reikt de Vereniging Frons op 24 februari voor de tweede maal de Baasprijs uit […]. Vanaf oktober 1988 zijn wij bezig met de voorbereidingen van wat een grootse avond moet worden. In het draaiboek werd gesproken van een bekende Nederlander ‘die de avond een aanzet moet geven’. Een verhaal, een liedje, een interviewtje, het bomde niet wat als er maar een bekende Nederlander kwam die iets bracht dat kant of wal raakte. Want, zo stelde het draaiboek: ‘… een bekende Nederlander werkt als het ongeluk op de hoek van de straat. Mensen schieten er als nieuwsgierige aagjes op af’. Dus werd er door het hele land (aan)gebeld. Geslijmd en gedreigd. De portemonnee wijder opengetrokken. En nog wijder, wijder tot scheurens toe. Zonder resultaat.

Hypochonder H.D., de enige nieuwslezer die zelf de toetsen bedient, vond uiteindelijk het geboden bedrag te laag. De actievoerster, onder meer tegen een vierjaarlijks sportfestijn, S.B. uit A’dam had plots de wintersportvakantie gepland […]. Een bijzonder goedgekleed weertyp gaf geen echte reden op, maar zag wel van ons af. De Utrechtse schrijver met Haags accent K.M. van ondermeer kinderboeken en liederen voor een niet groot orkest had het te druk met zijn kind. De presentator van een kinderpraatprogramma (eveneens met een Haags accent, de presentator) keek ons pijnlijk getroffen aan. Waarom ik weer? Zei ‘liever niet’ in plaats van ‘nee’. En: ‘Nou ja, als je echt niemand anders kunt vinden.’ De schat. Lees wel, het gaat ons er niet om bovenstaande lieve mensen een hak te zetten. Natuurlijk hebben ze het druk. Morgen moeten ze voor de derde keer in weer dezelfde talkshow op komen draven. En daar blijft het niet bij. Elke disco en elk buurthuis kent de theorie van het ‘ongeluk om de hoek’, dus bam daar is ie weer, H.D. of M.B. van A. tot Zets. En per slot, wij hebben voor deze keer nog Wim Ibo kunnen strikken. MAAR VOLGEND JAAR DOEN WE HET NIET MEER. We verzinnen wel wat anders dan onze gasten weer de kop voor te schotelen die ze overal al kunnen zien. Desnoods laten we een vrachtwagen door de voorgevel rijden!” [uit: ‘pestbericht’ van De Baas, 13 februari 1989]

96


Als De Baas eind 1986 opnieuw een flinke naheffing

borgfonds waarmee de bank de risico’s van ver-

omzetbelasting voor de kiezen krijgt, ditmaal van

strekte kredieten afdekt. Ook roepen ze begin 1988

15.000 gulden, wordt zelfs gevreesd voor liquidatie.

de ‘Baasprijs’ in het leven, een stimuleringsprijs voor

Even is namelijk onduidelijk of Frons deze naheffing

vrijwilligersorganisaties in en rondom Utrecht.

wel zal kunnen betalen. Maar gelukkig keert het tij net op tijd. Zo maakt de kroeg dankzij het “stugge

Organisaties die voor deze prijs in aanmerking willen

enthousiasme van de Baaswerkersters” in 1987

komen, moeten – net als De Baas zelf – zich ten

weer winst en komen er nog enkele aflossingen op

doel stellen “strukturen die mensen onvrij maken te

lopende leningen binnen. Bovendien krijgt het café

doorbreken”. Ook moeten ze langer dan drie jaar be-

10.000 gulden aan subsidie overgemaakt, een be-

staan, krap bij kas zitten en een “democratische

drag dat het nog tegoed had voor een renovatie van

structuur” hebben. Maar al te serieus hoeven de

de achtergevel.

kandidaten deze criteria niet te nemen: het gaat de Bazers er vooral om een vrijwilligersorganisatie op

Baasprijs

een leuke manier in het zonnetje te zetten. Ook wil-

Dankzij deze storting beschikt De Baas eind 1987

len ze via de prijs laten zien waar De Baas voor staat.

weer over liquide middelen. Opvallend is dat de wer-

“De formule van een prijs is ter hand genomen om

kers geen moment aarzelen om dit geld uit te geven.

niet alleen stilzwijgend groepen of instanties te on-

In maart 1988 storten ze bijvoorbeeld 5.000 gulden

dersteunen, maar (weer eens) één van de bestaans-

in het ‘rekenfonds’ van de Triodos Bank, een waar-

redenen van De Baas kenbaar te maken.” De eerste Baasprijs (een bedrag van 2.222,22 gulden en een litho van ex-Baaswerkster Jolanda Kooy-

Identiteit

mans) gaat naar Vrouwen Tegen Verkrachting, een actiegroep die aandacht vraagt voor seksueel geweld. En ook de komende jaren zal De Baas steeds

“Er worden enkele ‘progressieve’ tradities in ere gehouden. […] Maar dat er tegenwoordig nog sprake is van een aktiekultuur binnen De Baas of dat er veel diskussie wordt gevoerd over de vraag waar het geld naar toe moet? Nee. De meeste energie gaat naar het praktische gedeelte: het vol krijgen van het rooster; het regelmatig werven van nieuwe vrijwillig(st)ers. Maar af en toe duikt de diskussie weer op: waar doen we het voor, hoe profileren we ons naar buiten, wat is ons gezicht, waarin onderscheiden we ons nu eigenlijk van andere horecagelegenheden? En iedereen die daar over mee wil denken, is altijd welkom!” [Bart de Bont en Liza Daane, 1989]

een Baasprijs uitreiken. In 1989 gaat de eer naar HOOM, een stichting die opvang zoekt voor jongeren in crisissituaties. En in 1990 wordt de prijs gedeeld door het Anti-Militaristies Onderzoeks Kollektief en de Kindertelefoon. Het animo voor de prijs is vaak groot: in 1989 stellen maar liefst elf organisaties zich kandidaat. Ook via de fooienpot laat De Baas nog steeds duidelijk zijn linkse gezicht zien. Zo besluiten de Bazers in


97

maart 1986 de fooienpot voortaan elke maand te

De Baas gevierd en leent de kroeg een aantal stoe-

verdubbelen en geven ze organisaties de gelegen-

len uit aan kraakpand De Olifant, dat ze gebruikt om

heid om zelf een presentatie voor klanten te maken.

een levende blokkade te vormen tegen de ontrui-

Mede hierdoor groeit het weggeven van de fooienpot

ming. Bovendien organiseert De Baas in 1986 een

uit tot een traditie die niet meer uit De Baas is weg te

aantal ‘mediakroegen’: gratis toegankelijke work-

denken. Tientallen organisaties worden in de loop

shops over onderwerpen als computers, stadskran-

der jaren gesteund, variërend van het COC en de

ten en alternatieve persbureaus. De vijfde Media-

Werklozentelefoon tot het anarchistische actieorkest

kroeg heeft ‘occult’ als thema: “Er zullen interviews

‘De Fanfare van de Eeuwigdurende Bijstand’.

worden gehouden met deskundigen over hekserij en astrale sex. Tarot als communicatiemiddel komt aan

Nog steeds actiebereid

de orde en medewerk(st)ers van Sous le Soleil, een

Ook op andere manieren laat De Baas zien meer te

meditatief centrum in Utrecht, geven een workshop

zijn dan ‘zomaar een kroeg’. Zo wordt de Utrechtse

over ademhaling en zenmeditatie.”

versie van internationale vrouwendag twee keer in

TWEE KEER WORDT VROUWENDAG IN DE BAAS GEVIERD

98


Fallus “De Domtoren is – zelfs zonder die raket – al vele malen een fallussymbool van de dood genoemd. Dat geldt zeker voor de plastic kruisraket met ribbeltjescondoom die het café De Baas ter gelegenheid van de Saturnus-opDom aan de muur op de Lichte Gaard heeft bevestigd. ‘Wij willen niet naar de maan’ staat op het bijhangende spandoek. Actie of commercie? Het eerste protest van stamgasten van het aan De Baas verwante café De Maan in de Twijnstraat is al gehoord.” [Utrechts Nieuwsblad, mei 1986]

HET KOMITEE TEGEN DOMHEID BOUWT EEN ANTI-RAKET-RAKET

Een andere opvallende actie van De Baas is de plaatsing van een “anti-raket-raket” tegen de achtergevel: een aluminium pijp van zo’n zeven meter lang, overdekt met zwart plastic en keurig voorzien van twee kleine vleugeltjes. Met dit projectiel reageren de Bazers op een initiatief van sterrenkundige Chriet Titulaer, die in het kader van de ruimtevaartmanifestatie Space ‘86 een geschilderde Saturnus-


99

raket tegen de Dom heeft laten aanbrengen. De Baas vindt dit eerbetoon aan de ruimtevaart “van eenzelfde domheid getuigen als het plaatsen van 48 kruisraketten in Nederland” en bouwt daarom in mei 1986 zijn eigen raket. Ook stellen de Bazers een expositie samen over de vernietigingskracht van atoomwapens en hangen ze een spandoek op met

Lang leve de getallenkraker!

de tekst “Wij willen niet naar de maan”. Het is de bedoeling dat de anti-raket-raket (die moet lijken op het projectiel uit Oplands beroemde protestaffiches, maar door het Utrechts Nieuwsblad een “alternatieve fallus” wordt genoemd) na de zomer op het Malieveld in Den Haag wordt geplant. Maar zover zal het niet komen. Als de constructie het dreigt te begeven en de Bazers de raket tijdelijk op de werfkade leggen, slaan vandalen hun slag: de volgende dag ligt het gevaarte al op de bodem van de Oudegracht. Op deze manier trekken de Bazers zich van hun geldzorgen weinig aan. De ‘gouden tijden’ van de beginjaren zijn weliswaar voorbij, maar dit wil niet zeggen dat de werkers geen goede doelen meer steunen. Sterker nog: telkens als er een bedrag weg te geven valt, wordt er ijverig naar een bestemming gezocht. Toch scheert de kroeg in 1988 opnieuw even langs de rand van de afgrond. Want als Miene Mut wegens geldproblemen op 25 juni de huur opzegt, valt hiermee een flink deel van de inkomsten weg. Maar inmiddels draait het eethuis stabiel genoeg om deze klap op te vangen. Met de omzet gaat het na-

“Toch wel handig zo’n computer, dacht de financiële kommissie toen er weer eens zo’n mooi verzorgd maandoverzicht op hun buro lag. Als we eenmaal zelf zo’n pc-kast hebben, dan kunnen we aan voorraadbeheersing gaan doen, dan koppelen we de kassa rechtstreeks aan een boekhoudprogramma en wij drukken alleen nog maar op de start-knop, dachten ze. Wilde plannen over modems en faxen en on-line verbindingen met het boekhouderskollektief, het ASU, gingen over tafel en iedereen was het met elkaar eens: zo’n ding moest er komen. Ook de andere Bazers zagen het nut van de getallenkraker in: geautomatiseerde menukaartjes-verwerking, gedigitaliseerde muziekposters, mailingbestanden van wel 25 jaar Bazers, keurig gelayoutte, op spelling en grammatica gechekte notulen en baasboekjes, geprogrammeerde muziekoptredens, een komplete om het uur ge-update lijst van real en missing cassettebandjes, een rooster-programma dat voor de komende tien jaar al een planning maakt en ook het planten water geven konden ze nu aan het rekentuig overlaten. En toen gingen Rutger en Marcus op pad en kochten een XT-compatible, 4/10MHz, 1 drive + 20 Mb, 640K super-turbo-racemonster-machine à raison van zo’n pakweg 3.000,00 florijnen en een bijbehorende printer en printerinterface voor de Olivetti-typemachien op zolder. En toen haalde Marcus met pacmannen de waanzinnig hoge score van 100.000 punten en leefde iedereen nog lang en gelukkig, behalve Bart die niet boven de 112 uitkwam.”

melijk steeds beter: in 1989 is die alweer opgelopen tot bijna 300.000 gulden.

[Marcus Winckers, mei 1989]

100


Het geheim van de Door Wanda Zoet Eind jaren tachtig stonden naast de Hollandse pot ook gerechten uit verre landen op het menu van De Baas. Voor een klein prijsje konden gasten ingrediënten proeven die zij misschien nog niet kenden. Zoals zoete aardappel uit Suriname of schorseneer; de groente die uit de meeste Nederlandse keukens wel verdwenen was. Voor wie zin had in een exotische hap, was de donderdag een goede dag, dan kookte Rutger Amons met zijn team.

“We wilden echt de kroeghap overtreffen!”, vertelt Rutger. “Als de kwaliteit van het eten goed was, vertaalde zich dat direct in een hoger bezoekers-aantal. Dat was voor ons een stimulans om van de maaltijden een succes te maken.” Zo’n ambitieuze houding past bij professionele koks. En dat waren ze eigenlijk ook. Zo werkte Rutger in een macrobiotisch restaurant in Amsterdam en had Liza Daane een cateringbedrijfje. Samen met Judith Breedveld maakten goede, lekkere, bijzondere én betaalbare maaltijden. Dat was keihard werken, want de koopavond was met zo’n honderd gasten het drukste moment van de week. Goede planning Om een avond te laten slagen, was dan ook een grondige voorbereiding nodig. Rond elf uur ’s ochtends liepen de ambitieuze donderdagkoks vaak al over de markt om inkopen te doen. De speciaalzaak voor groente en fruit De Goey-Koot kon alle andere ingrediënten leveren. Tot maar liefst elf uur ’s avonds konden De Bazers hun bestelling doorbellen. “Behalve wanneer er voetbal op televisie was”, herinnert Rutger zich. “Dan schreef je je

bestelling op een briefje en schoof je het onder de deur van de winkel door.” Het biologische vlees haalden de koks op de fiets bij de Groene Weg. En ook met visboer Oostveen hadden de Bazers regelmatig contact. “We belden wel eens naar Oostveen of hij niet iets lekkers had liggen. Als hij wat bijzonders had, kwam dat als extra gerecht op de kaart.” Populair Natuurlijk waren niet alle keuzes succesvol. Soms werd een gerecht simpelweg niet door de gasten besteld of was een menu veel te bewerkelijk. Dan stond bijvoorbeeld de keuken van De Baas vol houtskoolgrilletjes voor de Indone-sische saté. Gasten bleven het gerecht maar bestellen en de koks raakten in tijdnood. Zo verdween een populair gerecht uiteindelijk toch van de kaart. Nauwe samenwerking Wanneer de avond voorspoedig was verlopen, gaf dat wel een kick. “Wanneer je honderdtwintig eters soepel had bediend met een goede maaltijd, dan was je trots. Dat hadden we toch maar mooi gedaan met z’n drieën in de keuken!”

Goed samenwerken was allicht een voorwaarde om de avond te laten slagen. Maar de donderdagkoks waren helemaal op elkaar ingespeeld en vulden elkaar prima aan. Zo was Rutger meer een ‘vandik-hout-zaagt-men-planken-kok’ en zorgden zijn teamgenoten dat de gerechten prachtig werden opgediend. Vrijheid De speelruimte om recepten uit te proberen en te verfijnen was voor Rutger een andere belangrijke reden om bij De Baas te koken. Op donderdag was er de vrijheid om zelf een menu op te stellen. Hij kookte ook op zondag, als er – volgens Baasbesluit – Afrikaans werd gekookt. Dat waren sfeervolle avonden. De zondagploeg trakteerde haar gasten namelijk op een ware belevenis. Bezoekers werden ontvangen met een Afrikaans drankje, de tafels waren gedekt met kleurige kleden en er werd muziek van de Zuid-Afrikaanse zangeres Miriam Makeba gedraaid. Ontspannen sfeer “In de keuken was het eigenlijk iedere avond gezellig”, vertelt Rutger. “De Baas was een charmante plek met lieve

101

donderdagkoks mensen. Wanneer ik mij thuis verveelde, ging ik naar De Baas en hielp ik een handje mee. Ooit had iemand kikkererwten in een grote ton pofmaïs gegooid. Ik vond het zonde om de boel weg te gooien en adopteerde de ton. Hele uren zat ik in de keuken te zeven om de maïs van de erwten te scheiden. Intussen kletste ik met de koks van die dag en at en dronk ik wat mee.” Samen eten Om half negen ‘s avonds sloot de keuken en maakten de koks “als gekken” schoon om snel zelf wat te kunnen eten. Zij hadden echter geen zin om opnieuw borden en bestek vies te maken. Daarom kwamen de pannen op tafel en werd er, samen met de barmensen en enkele vaste klanten, “lekker smerig” met de handen gegeten. “In de Baas kon alles!”, vertelt Rutger. Klantencontact “Je kreeg als kok geen geld. Je kookte voor de gezelligheid en de waardering”, gaat hij verder. De koks liepen daarom vaak langs de tafeltjes om de gasten te vragen wat ze van de maaltijd vonden. Gelukkig gaven de gasten niet alleen sociaal wenselijke antwoorden, maar ook ongezouten meningen. Veel klanten kenden de koks wel, omdat ze vaker bij De Baas kwamen. Vaak kwamen mensen direct uit hun werk en hadden ze geen zin om te koken, maar verlangden ze naar een snelle maaltijd in een gezellige omgeving. Voor de gasten was het eetcafé een goede plek om elkaar te

ontmoeten, vrienden te maken en misschien wel verliefd te worden. Bijzonder Aan de leestafel zaten vaak dezelfde eenlingen die makkelijk met elkaar aan de praat raakten. Gezinnen kwamen nauwelijks in De Baas. Stelletjes wel. En vaste groepen, zoals het vergaderclubje van acht vrouwen op de donderdag. “Eens was er een handbaltoernooi in Utrecht. De organisatie vroeg of honderdtwintig man kon komen eten. Meteen heb ik een rondje gebeld om te vragen wie van de vrijwilligers wilde komen helpen. We bedachten een menuutje en de handballers konden in drie ploegen binnenkomen. Vooraf hadden we de handballers wel een duidelijk verwachtingspatroon bijgebracht: meer dan een goedkope warme hap met een drankje en een gezamenlijke rekening zat er niet in”, vertelt Rutger. Een plek Al met al kookten Rutger, Judith en Liza drie jaar samen bij De Baas. Ondanks alle gezelligheid, de vrijheid in de keuken en het contact met de gasten, stopte Rutger begin jaren negentig. “Ik was het gezeik over steeds dezelfde dingen in de vergaderingen wel zat. Iedere keer opnieuw moest het wiel uitgevonden worden.” Toch kwam hij met regelmaat terug om een periode te helpen. De Baas had altijd een tekort aan mensen en het sociale aspect bleef Rutger trekken. Nu De Baas niet meer bestaat, mist hij “een

plek waar je altijd binnen kan lopen, een krantje kan lezen en altijd wel iemand vindt met wie je kan ouwehoeren.” Eigenlijk doodsimpel Koken doet hij nog steeds: voor vrienden, familie en ex-Bazers. Ook Baasrecepten krijgen Rutgers gasten nog wel eens voorgeschoteld. Zo zette hij ooit ‘Cherubijn’ op de kaart van De Baas: kwark met slagroom, citroensap en honing. Eén van de grootste Baassuccessen was een gerecht uit Tanzania, genaamd Ndizi Na Nyama. Voor deze stoofschotel kwamen de gasten echt terug. “Rundvlees of ander stoofvlees in stukjes snijden, aanbraden in olie, uiringen erbij en bakbanaan en blokjes zoete aardappel. Dan wat kummel, kerrie en gember. Flinke sloten water en stoven maar. De tomaten, kousenband en kokosmelk moet je natuurlijk niet vergeten,” dreunt Rutger op. “Lekker en exotisch koken is eigenlijk doodsimpel!”

102


SLAAPZAKKEN MEE! Beleidsweekenden, algemene ledenvergaderingen, stuurgroepvergaderingen, werkersvergaderingen, bestuursvergaderingen, kookvergaderingen, commissievergaderingen en ga zo maar door. Er is wat afgepraat in die 32 jaar. Een beeldimpressie van enkele Baasweekenden.

1986

1977

1979

1982

103

1992

1994

1996

1992

105

8 OPEN PODIUM In de jaren negentig wordt De

daarom verkopen ze op Bevrijdingsdag broodjes fa-

Baas meer dan ooit een ‘plek

lafel in de multiculturele wijk Lombok en leveren ze

waar alles kan’. Dichters, muzi-

in 1989 een bijdrage aan de campagne ‘De mythe van het Europese Paradijs’ van Vluchtelingenwerk

kanten en kunstenaars: allemaal

Utrecht. Dinsdag koken ze Chileens, woensdag So-

worden ze met open armen ont-

malisch, donderdag Turks, vrijdag Eritrees, zaterdag

vangen door een nieuwe lichting

Filippijns en zondag Zaïrees. Op de menukaart staat

enthousiaste vrijwilligers.

informatie over de politieke situatie in deze landen, in de caféruimte exposeert een Iraanse kunstenares en in het eethuis vraagt de expositie ‘Asiel in Neder-

“Ze zijn gek. En constant komen er nieuwe gekken

land’ aandacht voor de positie van vluchtelingen. “In

bij. Jongens en meisjes die voor nop zich te pleuris

het Utrechtse kollektief kafee-eethuis De Baas krij-

werken achter de bar, in de keuken. Vijftien tot twin-

gen de klanten volgende week de vluchtelingenpro-

tig uur per week. […] En waarom ook alweer? Nou,

blematiek letterlijk voorgeschoteld”, kondigt de

omdat het leuk is om je eigen baas te zijn. Omdat er

Volkskrant aan. “Het collectief heeft ruime ervaring

geld verdiend (kan) wordt (worden). En met dat geld

met de Afrikaanse keuken en krijgt hulp van mensen

kunnen leuke dingen worden gedaan.”

uit de betrokken landen.”

Met die montere woorden vatten de Bazers eind

Ook financieel ondersteunt De Baas in de jaren ne-

1988 nog maar eens duidelijk samen waar hun

gentig talloze projecten. Heel soms gebeurt dat nog

kroeg om draait. Leuke initiatieven willen ze steunen,

op de ouderwetse manier: zo krijgt Strowis, een op te

het liefst zo veel mogelijk. Daarom lenen ze bijvoor-

richten hostel dat nauw verbonden is met kraakpand

beeld elk jaar hun keuken uit aan tuinderij De Aard-

ACU, in 1996 een renteloze lening van 2.500 gul-

vlo, die er pompoenenchutney maakt waarvan De

den. Daarnaast kopen de Bazers aandelen in wind-

Baas vervolgens een deel mag houden. Daarom wer-

molenparken en biologische landbouwgrond en ‘ne-

ken ze mee aan een ledenwerfactie van de VPRO

men’ ze een Foster Parents-kindje. Maar meestal

door een speciaal VPRO-toetje te serveren. En

geven ze het geld gewoon rechtstreeks weg. Tiental-

106


Marokkaanse sportclub voor gehandicapten tot een weefatelier in Guatemala. De omvang van de giften neemt sterk toe: begin jaren negentig ontvangen organisaties gemiddeld zo’n 2.000 gulden. Als De Baas negen weken lang Act Up Against Aids in de schijnwerpers zet, levert dit de actiegroep zelfs 5.831,80 gulden op. Naar aanleiding van dit recordbedrag overwegen de Bazers in mei 1994 om een limiet te stellen aan het bedrag waarmee ze de fooienpot aanvullen. Maar als uit een enquête blijkt dat klanten vooral fooi geven wegens het goede doel, zien ze daar toch vanaf. Hoeveel geld het ook kost, De Baas blijft de fooienpot verdubbelen.

Baasprijs Ook de Baasprijs, volgens de werkers “de belangrijkste aktiviteit van de vereniging naar buiten toe”, wordt steeds royaler. In 1988 bedroeg die prijs nog 2.222,22 gulden, maar vanaf 1990 wordt al 3.000

HET VIJFTIENJARIG JUBILEUM WORDT IN STIJL GEVIERD

gulden weggegeven. En nog eens drie jaar later loopt het bedrag op tot 4.444,44 gulden. Misschien nog len organisaties ontvangen een donatie, waaronder

wel belangrijker is dat De Baas van de prijsuitreikin-

een studiefonds voor asielzoekers en een werkgroep

gen elke keer een grote happening maakt. Zo is er

die uitgeprocedeerden helpt in een ander land asiel

vaak live muziek, mogen de genomineerden een

aan te vragen. Ook als een groepje Innu-indianen

presentatie houden en kunnen ze voorafgaand aan

om driehonderd gulden vraagt om hun busje te re-

de prijsuitreiking informatieposters ophangen in de

pareren dat tijdens een demonstratie beschadigd is

kroeg. En om extra publiciteit te genereren, geeft De

geraakt, trekken de Bazers welwillend hun porte-

Baas in 1991 ‘Vrijwillig, ik?’ uit, een brochure waarin

monnee.

de zes finalisten hun visie geven op vrijwilligerswerk in de jaren negentig. “Eigenlijk zijn vrijwilligersorgani-

Fooienpot

saties als zalmen die in het voorjaar kilometers tegen

De grootste geldstroom loopt echter via de fooienpot.

de stroom inzwemmen”, schrijven de Bazers in hun

Opvallend is dat die pot steeds vaker naar projecten

inleiding poëtisch. “Niemand weet wat de drijfveer

in het buitenland gaat: van een biologische boerderij

van die beestjes is […], maar om één of andere re-

in Polen tot een ziekenhuis in Oeganda, en van een

den doen ze het toch maar wel.”

1990-1997 | Open podium

107

Nacht van de Poëzie

ters – één dag voor de ‘echte’ Nacht van de Poëzie –

Op deze manier wordt De Baas steeds meer een

hun werk mogen voordragen. “Wij zijn zeker niet

trefpunt voor goede doelen: een plek waar vrijwilli-

wars van creativiteit en al eigenhandig gedichten op-

gersorganisaties in de schijnwerpers worden gezet,

lepelend (tijdens het eten) ontstond het idee een

financieel worden gesteund en zichzelf presenteren

open podium te organiseren als warming-up voor het

aan het Utrechtse publiek. En ook op een andere

grootse gebeuren”, licht Linda Lankreijer in april

manier maakt De Baas optimaal gebruik van de be-

1991 toe. “Bij het speuren naar voordragers was de

schikbare ruimte. Zo organiseren de Bazers zowel in

respons zo positief dat een gedeelte van de avond al

1991 als 1992 een ‘Alternatieve Nacht van de Poë-

een vast programma heeft. Het moge anderen er

zie’: een avond waarop beginnende Utrechtse dich-

niet van weerhouden later in de nacht spontaan het podium te betreden!”

Alle winnaars van de Baasprijs op een rijtje… 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996* 1997

Vrouwen Tegen Verkrachting (actiegroep tegen seksueel geweld) Stichting HOOM (noodopvang voor jongeren) Twee winnaars: Anti-Militaristies Onderzoeks Kollektief + Kindertelefoon Utrecht Zelfstandig Wonen Project (begeleid wonen voor mensen met psychische problemen) Eerste prijs: Sleep-Inn ’t Snurkhuis (nachtopvang voor daklozen) Tweede prijs: ACU (politiek-cultureel centrum) Kinderrechtswinkel Utrecht Stedelijk Overleg Lichamelijk Gehandicapten Utrecht (SOLGU) UITREIKING BAASPRIJS 1991 Stichting Nachtopvang in Zelfbeheer (nachtopvang voor daklozen) De Stemvork (bewonerscommissie uit de Utrechtse wijk Ondiep) Centrum Paraplu Utrecht (ontmoetingscentrum voor mensen met een lichamelijke beperking en/of chronische ziekte)

* In 1996 reikt De Baas geen Baasprijs uit, maar wel een speciale lustrumgift voor het “beste plan ter verfraaiing van een buurt in de stad Utrecht”. Deze prijs (4.500 gulden) wordt later verdubbeld door Wijkbureau Noordwest van de gemeente Utrecht.

108


Behalve dichters zijn ook beeldend kunstenaars van harte welkom in De Baas. Op zich is dat niks nieuws: exposities zijn er in de kroeg altijd al geweest, ook aan de donkere Biltstraat. Maar in de ruime en lichte Lijnmarkt komen deze tentoonstellingen natuurlijk beter tot hun recht. Bovendien blaast een aantal enthousiaste vrijwilligers de Kunstcommissie medio jaren negentig nieuw leven in, waardoor de continuïteit van de exposities sterk toeneemt. Elke zes weken hangt er weer een nieuwe serie schilderijen, tekeningen of foto’s aan de muur. Tientallen, vooral beginnende kunstenaars krijgen zo de kans hun werk te tonen, ervaring op te doen met exposeren en een netwerk op te bouwen.

JazzTreffen Muzikaal valt er in De Baas eveneens het nodige te beleven. Zo is er op donderdagavond vaak live muziek in de vorm van een optreden of open podium en kunnen klanten op zondagmiddag genieten van jazz van hoog niveau. Dan staat De Baas namelijk in het teken van het ‘JazzTreffen’: open jamsessies waarin verschillende muzikanten in wisselende combinaties met elkaar spelen. Het initiatief voor dit JazzTreffen komt van Sander Tekelenburg, Dick de Graaf en Marc van Vugt: drie jazzmusici die begin jaren neDE BAAS IS EEN VAN DE WEINIGE KROEGEN DIE MUSICI CREATIEVE RUIMTE BIEDT

gentig op zoek zijn naar een plek waar ze informeel kunnen spelen. In De Baas vinden ze het podium dat ze zoeken: een leuke kroeg met een goede akoestiek, die ze de vrijheid geeft om zélf te bepalen wat ze spelen. En zo nodigen ze vanaf 1993 elke week een aantal muzikanten uit die nog niet eerder samen hebben gespeeld, maar van wie ze vermoeden dat ze muzikaal een goede combinatie vormen.


109

JazzTreffen in De Baas “Begin jaren negentig kende Utrecht een

en probeerden elke week opnieuw musici te

Helaas ontstond na een jaar of drie het

relatief grote en actieve scene van jazzmusici,

vinden die elkaar nog niet kenden en waarvan

probleem dat De Baas het JazzTreffen te veel

die met name samenkwamen in het SJU-huis.

we inschatten dat die combinatie goed zou

geld vond kosten. Linda en ik zijn toen op

Maar onze ambities waren groter dan wat de

werken. Daarmee kreeg het JazzTreffen na

zoek gegaan naar een andere locatie. Met

SJU kon of wilde bieden. Met een groep van

verloop van tijd een zeker prestige voor

name Linda heeft daar heel veel energie in

zo’n twintig musici zijn we bijeengekomen

musici: de uitdaging om zonder enige

gestoken. Uiteindelijk werd Parnassos bereid

om op een rijtje te zetten wat we wilden en

voorbereiding met goede, voor hen

gevonden, mede dankzij het feit dat Linda

hoe dat aan te pakken. Daar is bijvoorbeeld

onbekende musici te spelen, voor een publiek

subsidie had weten los te krijgen, waardoor

het Utrechts JazzTreffen Festival in park

dat dat wist te waarderen, in een leuke kroeg

het Parnassos geen cent kostte en ons slechts

Lepelenburg uit voortgekomen – bij mijn

met een ongebruikelijk goede akoestiek.

hoefde te tolereren. Die constructie bleek

weten het enige jazzfestival ooit in Utrecht

Dankzij die ideale omstandigheden bleek

echter ongezond. Bij Parnassos bestond het

georganiseerd door musici zelf.

vrijwel iedere muzikant die we vroegen bereid

publiek voor het overgrote deel uit mensen

om voor een appel en een ei op te treden:

die slechts behoefte hadden aan bier en

Een van de dingen die ikzelf belangrijk vond,

voor een maaltijd en een kleine

lawaai, waardoor de musici tot behang

was uitbreiding van het aantal podia en dan

reisvergoeding.

werden gedegradeerd. Aangezien het budget nog steeds slechts een reisvergoeding toeliet,

met name plekken waar ‘informeel’ gespeeld kon worden. Samen met saxofonist Dick de

In de drie jaren dat het JazzTreffen heeft

hebben we er binnen een paar maanden een

Graaf en gitarist Marc van Vugt ben ik op

bestaan, hebben er honderden bekende en

punt achter gezet. Van dat soort klote-gigs

zoek gegaan naar een locatie met een goede

minder bekende musici opgetreden. Ik

zijn er genoeg. Die hoef je niet zelf te

akoestiek en ‘juiste’ sfeer, waar we de vrijheid

herinner me onder andere Bert Joris, Michiel

organiseren.

zouden hebben om zelf te bepalen wat en

Borstlap, John Ruocco, Peter Beets, Roy

met wie we speelden. Uiteindelijk vonden we

Dackus, Stefan Schmid, Juraj Stanik en nog

Een droef einde dus, maar de goede

bij De Baas in Roger Vossen een enthousiaste

heel veel meer.

herinneringen aan De Baas overheersen – De Baas was een van de weinige kroegen die

medestander. En zo konden we vanaf 1993 in De Baas het JazzTreffen gaan organiseren.

Na een jaar zijn Dick en Marc vertrokken en

musici de ruimte bood om muziek te maken,

heb ik het JazzTreffen zonder hen nog

in plaats van de bieromzet te verhogen.”

Een belangrijke gedachte achter dat

ongeveer twee jaar voortgezet. Ongeveer

JazzTreffen was dat we musici uit verschil-

rond diezelfde tijd vertrok Roger bij De Baas

lende scenes bij elkaar wilden brengen. We

en nam Linda Lankreijer de logistieke

hadden alle drie heel verschillende contacten

organisatie van hem over.

Sander Tekelenburg

110


Nieuw gezicht Dankzij deze activiteiten groeit De Baas steeds meer uit tot een cultureel centrum: een open podium waar MOORDSPEL, GESPEELD IN HET BAASWEEKEND 1989

dichters, muzikanten en kunstenaars hun ei kwijt kunnen. En dankzij de creativiteit van de verschillende kookploegen bouwt De Baas ook als multicultureel eethuis een aardige reputatie op. “Hier zijn geen driedelig in het pak zittende, knippende obers en gesteven tafelkleden”, schrijft het studentenblad van de Hogeschool Utrecht in 1992 goedkeurend. “Maar er zijn wel menu’s die een Michelin-ster verdienen. En dat voor een prijs: ongelooflijk, het lijkt het Oostblok wel.”

HET EETHUIS HEEFT EEN GOEDE NAAM


111

Tegelijkertijd komt het ‘kroeggebeuren’ echter steeds meer stil te liggen. Hoewel de Bazers in de jaren negentig meerdere pogingen doen hun café ook ’s avonds open te houden, lukt dat eigenlijk maar zelden. Alleen op donderdagavond kunnen klanten met enige regelmaat in De Baas terecht. Maar zelfs dan gaat de kroeg om 01.00 uur alweer dicht. Wel verhuren de werkers hun pand vaak voor feesten en recepties: activiteiten die een steeds groter deel van

BIOSCOOPRECLAME

de omzet vormen.

Minder ideologisch Ook in een ander opzicht verandert De Baas in de

Door deze verandering is het logisch dat de doelstel-

jaren negentig van karakter. Net als veel andere vrij-

lingen nauwelijks nog onderwerp van discussie zijn.

willigersorganisaties merkt De Baas namelijk dat het

Af en toe, zo melden de Bazers in 1993, is er een

lastiger wordt om werkers aan zich te binden. “In de

“een eruptie van filosofieën”. Maar lange politieke

beginjaren”, schrijft Rob van Steen in mei 1991,

pamfletten, zoals de werkers die in de jaren zeventig

“stond het kafee bol van maatschappijkritische akti-

nog aan de lopende band produceerden, verschij-

viteiten. Nu bevinden we ons echter in een heel an-

nen zelden meer. En ook het onderwerp ‘arbeiders-

der tijdperk, een tijdperk waarin materialisme, indivi-

zelfbestuur’ verdwijnt definitief van de agenda.

dualisering en verzakelijking hoogtij vieren. Het

“Zware pretenties uit de zeventiger jaren, zoals het

werken in vrijwilligersorganisaties is een stuk minder

kreëeren van een linkse multinational om zo de

vanzelfsprekend geworden.”

maatschappij te veranderen, zijn losgelaten. Tegenwoordig wil De Baas vooral projekten en initiatieven

Tot nijpende tekorten leidt dit gelukkig niet. Hoewel

ondersteunen die geheel of gedeeltelijk met vrijwilli-

het aantal vrijwilligers sterk aan schommelingen onderhevig is, zijn er nog altijd voldoende mensen bereid zich voor De Baas in te zetten. Maar de tijd waarin werkers dag en nacht in de kroeg te vinden waren, is wel voorbij. En ook de motivatie waarmee nieuwe vrijwilligers zich aanmelden, verandert. Zo zijn er in De Baas steeds meer mensen te vinden die simpelweg horeca-ervaring willen opdoen of die via de kroeg proberen terug te keren op de arbeidsmarkt. En het aantal ‘barricadetypes’ – actievoerders in hart en nieren – neemt juist af.

IN 1994 WORDT DE GEVEL OPNIEUW GEVERFD

112


gers werken en die gericht zijn op sociale, maatschappelijke of politieke bezigheden.” Dat de Bazers de ideologische teugels laten vieren, wil echter niet zeggen dat ze die geheel loslaten. Want nog steeds is De Baas een collectief waarin iedereen evenveel inspraak heeft. En nog steeds verzet De Baas zich tegen ‘strukturen die mensen onvrij maken’. Het belangrijkste verschil is echter dat aan deze doelstellingen minder woorden vuil worden gemaakt. “Wel is en blijft het de achtergrond waar vanuit we werken en waarom we dingen doen”, schrijven de Bazers in 1993. “Ieder is vrij zijn eigen invulling of prioriteit te geven, toch blijft dit het kaHET AANTAL ‘BARRICADETYPES’ NEEMT AF

der.” En zo passen de Bazers zichzelf in de jaren negentig geruisloos aan de veranderende tijdgeest aan. De oorspronkelijke doelstellingen laten ze intact: nog steeds willen ze met de opbrengsten van de kroeg goede doelen steunen. Maar in tegenstelling tot de jaren zeventig en tachtig is hun maatschappijkritiek een stuk minder scherp. “De ideologische inslag van De Baas is in de loop der jaren kleiner geworden” stellen Bregje van Gend en Jet van Dinther in 1996 vast. “Toch is De Baas in alle jaren van zijn bestaan gelukkig geen ‘gewone’ kroeg geworden! […] Wij als

Yuppentijdperk “Eigenlijk kán het helemaal niet meer, natuurlijk. Een collectief café, daar komt toch geen hond? Maar zie, het Utrechts kollektief kafee en eethuis De Baas is er nog steeds. Ook in het yuppentijdperk van de jaren negentig.” [Utrechts Nieuwsblad, 20 november 1991]

huidige Bazers werken misschien anders dan in de beginjaren, maar we doen het met veel plezier en toewijding!”


113

FEESTELIJKE LUSTRUMVIERING IN 1996. HET FEESTVARKEN IS 20 JAAR GEWORDEN

114


“Poëzie is goed, dichters zijn goed, Anno 2009 organiseert het Poëziecircus zo’n twintig keer per jaar een experimenteel podium voor dichters, cabaretiers, rappers en verhalenvertellers, waaronder het jaarlijkse NK Poetry Slam in Tivoli. Maar de eerste optredens van het Poëziecircus vonden plaats in De Baas aan de Lijnmarkt. Erevoorzitter Ingmar Heytze, toen nog beginnend dichter, weet er alles van.

“De eerste keer dat ik een poëzieavond organiseerde, was in het voormalige Farmaceutisch Laboratorium in Utrecht. In dat gebouw hadden kunstenaars tijdelijke ateliers ingericht: Sophie’s Palace. Ze wilden graag een avond voor dichters en zo hebben we in 1995 Poëzie in Sophie georganiseerd. Het vernieuwende aan die avond was dat het allemaal een stuk sneller ging dan op de bestaande literaire avonden. De omloopsnelheid lag veel hoger. Bovendien bood het een podium aan jonge dichters. Poëzie in Sophie pakte goed uit en ik merkte direct: dit is een leuk concept. Dus toen Sophie’s Palace weer weg moest omdat het laboratorium werd gesloopt, ben ik op zoek gegaan naar een andere plek. Zo kwam ik terecht bij De Baas. Achter de bar trof ik een lieve mevrouw, die het wel een leuk idee vond. Later zijn we nog een keer gaan zitten met een kopje koffie erbij en toen was het binnen een uur beklonken. Poëzie is goed, dichters zijn goed, kleinschalig is goed: zo redeneerden de Bazers volgens mij. Net zoals ze Max Havelaar-koffie ook goed vonden. Dat dit soort avonden een gunstig

effect konden hebben op de omzet, kwam niet eens bij iemand op.

moest gebeuren. Nog niet heel goed, maar wel al met een duidelijk pointe.

Het concept van het Poëziecircus was dat we zes dichters uitnodigden, die dan elk tien minuten mochten voordragen. Als pak ‘m beet vier van die zes dichters goed waren, had je toch al een prima avond. Tim van de Ven en Vincent Kramer waren onze ‘muzikale ruitenwissers’: zij speelden tussen de optredens prachtig saxofoon. De entree was gratis en De Baas stelde zelfs een piepklein budgetje beschikbaar voor de treinkaartjes van de dichters. Commercie kwam er niet aan te pas. Ook hielpen de Bazers mee met het open afbouwen van het podium en stonden ze achter de bar. De rest van de organisatie deed ik zelf: ik nodigde de dichters uit, plakte posters en presenteerde. Ook heb ik vaak voorgedragen. Dat lijkt raar, voordragen op je eigen avond, maar ik gebruikte die gedichten vooral als wisselgeld om de avond op tijd af te sluiten als dichters te lang waren doorgegaan. Wat voor werk ik voordroeg? Waarschijnlijk werk van vóór mijn debuut. Romantische, bitterzoete, ironische gedichten met een cabareteske inslag, waar nog veel aan

Het eerste Poëziecircus moet zijn geweest op 22 juni 1996. We hadden verschillende voordrachten, afgewisseld met circusacts van Circus Savanti. Daarna is het Poëziecircus volgens mij zo’n twee jaar in De Baas gebleven. Het liep meteen. We hadden veel dichters uit Utrecht of omgeving, dus die brachten altijd veel aanhang mee. En er kwamen de nodige chicks, want die komen altijd af op dit soort avonden moet je weten. Dus er zat altijd wel tussen de dertig en zestig man. Terwijl twintig al genoeg was om het gevoel te hebben dat het vol zat. Daarom hadden we ook bewust voor De Baas gekozen: eigenlijk moet je nét iets te klein zitten. Wie er allemaal hebben opgetreden? In ieder geval Erik Jan Harmens, Martin Fraterman, Adriaan Bontebal en Tim van der Veer. En waarschijnlijk hebben Bernhard Christiansen en Sylvia Hubers er ook wel eens gestaan. Ik deed die programmering vooral op basis van: wie ken ik toevallig die dicht, wie vind ik

Poëziecircus

115

kleinschalig is goed”

Na zijn debuut in 1997 publiceerde Ingmar Heytze zeven dichtbundels, drie dagboeken en een bundel prozaminiaturen. Verder is er werk van hem te vinden in bijna elke Nederlandse poëziebloemlezing van enige betekenis.

aardig, van wie heb ik thuis een boekje staan? Ik wilde gewoon leuke dichters, en dan vooral mensen die goed konden voordragen. Want dat was echt bon ton in die tijd: goede dichters die vreselijk stonden voor te lezen. Maar als je het niet goed kunt brengen, vond ik, moet je geen geld aannemen om je mooie gedichten om zeep te staan helpen. Dus podiumvaardigheid was absoluut een belangrijk criterium. Ik bewaar goede herinneringen aan die avonden. Zo weet ik nog dat iemand een keer door de beslagen ruiten naar binnen stond te kijken omdat ie niet meer naar binnen kon. Dat gaf me een heel trots gevoel. De concentratie was altijd goed:

we hadden nooit last van pratende mensen of zo. Het enige probleem was dat er altijd een box kapot was of dat het mengpaneel het weer eens niet deed. Voor mij waren die avonden de eerste stappen op het gebied van organiseren. Ook heb ik een aardig netwerk kunnen opbouwen. Want als je een jonge dichter bent en je wilt graag optreden, dan werkt het vaak zo: ik vraag jou voor mijn avondje en dan vraag jij mij. Zo help je elkaar het circuit in dat je zelf hebt gecreëerd. Ik dacht toen niet bewust: ik ga nu even een netwerk bouwen. Maar achteraf gezien heeft het wel zo gewerkt.”

1997 1999 2000 2002 2003 2003 2005 2008 2009

De allesvrezer Sta op en wankel Aan de bruid Het ging over rozen Nietzsche schrijft een laatste vers Ik ben er voor niemand (proza) Schaduwboekhouding Elders in de wereld Utrecht voor beginners, de Domstad in 125 gedichten

117

9 LAATSTE RONDE Een eethuis dat vaker dicht is

slechts veertien van hen (de zogenaamde ‘A-leden’)

dan open, toenemende geldzor-

bereid elke week een dienst te draaien. De overige

gen en veel achterstallig onderhoud. Dat zijn de belangrijkste

dertig voelen zich wel degelijk bij De Baas betrokken, maar vinden een dienst per week eigenlijk te veel.

problemen waarmee De Baas wordt geconfronteerd als eind

Door dit personeelstekort, constateert Gauko Kuiken

jaren negentig het aantal vrijwilli-

op 30 december 1997, is het eethuis de afgelopen

gers sterk afneemt. Hoewel de

maanden gemiddeld maar drie dagen in de week open geweest, “met als uitschieter een week met

Bazers meerdere pogingen doen

slechts één zielig dagje”. En ook in andere opzichten

hun kroeg te redden, komen ze

gaat het volgens hem niet goed. Zo zijn de fooienpot-

door dit personeelstekort in een

ten al een jaar lang niet meer verdubbeld, was er bij

vicieuze cirkel terecht waaruit ze niet meer weten te ontsnappen.

de laatste Baasprijsuitreiking maar een handjevol werkers aanwezig en treden er in de kroeg nauwelijks nog bandjes op. Ook moeten commissieleden telkens opnieuw het wiel uitvinden, omdat er onvoldoende overdracht plaatsvindt. “De lijst is niet volle-

Hoeveel mensen heb je nodig om zes dagen per

dig”, verzucht hij somber, “maar stemt zo al genoeg

week een eetcafé te runnen? Minimaal 36, laat de

tot – naar keuze – triestheid of cynisme.”

Personeelscommissie begin 1998 weten. Dan draaien zowel de keuken als de bar op volle sterkte,

Om deze problemen het hoofd te bieden, richt een

hoeft iedere Bazer slechts een keer per week te wer-

aantal werkers begin 1998 de Projectgroep Vernieu-

ken en kunnen “gevallen van ziekte, tentamenstress

wing op, een soort supercommissie die zichzelf ten

en vakantieblues” goed worden opgevangen. In de

doel stelt orde op zaken te stellen en de “parel van

praktijk ligt dit ideaal echter ver buiten handbereik.

de Lijnmarkt” weer te laten glimmen. Ook spoort de

Hoewel De Baas op papier 44 vrijwilligers telt, zijn

Personeelscommissie alle Bazers aan om minimaal

118


DE VERNIEUWING VAN HET PAND LOST DE ECHTE PROBLEMEN NIET OP

22 nieuwe vrijwilligers te werven. “Dus mocht je nog

zet van pak ‘m beet tweeduizend gulden die we hier

iemand weten”, roept Alice Dallinga op, “twijfel dan

per week mee genereren, is te weinig. Rekeningen

vooral niet en maak veel reclame! We zijn immers te

kunnen niet betaald worden.”

leuk en goede doelig om roemloos ten onder te gaan!”

Impasse Op zich is dit personeelstekort natuurlijk niets

In eerste instantie lijken deze inspanningen het ge-

nieuws: er zijn wel vaker perioden geweest waarin de

wenste resultaat op te leveren. In een half jaar tijd mel-

Bazers moeite hadden het rooster gevuld te krijgen.

den zich 28 mensen aan, waarvan ongeveer de helft

Maar eind jaren negentig neemt dit tekort opeens

daadwerkelijk vrijwilliger wordt. Maar omdat er tege-

chronische vormen aan. Waarschijnlijk heeft dat

lijkertijd ook veel mensen afscheid nemen, blijft de si-

vooral te maken met de invoering van de ‘prestatie-

tuatie kritiek. “Er zijn nog steeds te weinig A-leden om

beurs’ voor studenten in 1996 en de verscherpte ei-

vijf dagen in de week open te kunnen”, treurt Willeke

sen aan uitkeringsgerechtigden. Ook de veranderde

Heidemann op 8 juni 1998. “Op het moment halen

tijdgeest speelt een rol: in vergelijking met de idealis-

we twee of met een beetje geluk drie dagen. De om-

tische jaren zeventig is het animo om vrijwilligers-

1998-2008 | Laatste ronde

119

werk te doen nu eenmaal een stuk minder groot.

Monster

Maar misschien is de bloeiende economie wel de grootste boosdoener. Want eind jaren negentig daalt

Door deze ‘vrijwilligersrecessie’ komen de Bazers

“Vraag jezelf af: wat is de reden voor het voortbestaan van De Baas? Is de overleving van het eetcafé doel op zich geworden? Ooit was het slechts het middel om een paar mooie ideeën vorm te geven. Moeten we die ideeën dan maar voeren aan het kapitalistische monster dat nooit genoeg heeft, nooit genoeg?”

duidelijk in een negatieve spiraal terecht. Hoeveel

[Willeke Heidemann, juni 1998]

de werkloosheid in Nederland sterk, waardoor vrijwilligersorganisaties als De Baas uit een steeds kleinere vijver moeten vissen.

moeite ze ook doen, ze slagen er maar niet in het personeelsbestand structureel uit te breiden. En als de afdeling Bijzondere Wetten van de gemeentepolitie meerdere keren constateert dat er niemand met een diploma Sociale Hygiëne aanwezig is, dreigt

ten ze in 1999 de knoop door te hakken en de ge-

ook de exploitatievergunning in gevaar te komen.

meente om subsidie te vragen.

Sommige werkers stellen voor het collectief dan maar op te heffen en uitsluitend met betaalde krach-

Een van de eerste Melkertbaners die bij De Baas in

ten te gaan werken. Anderen willen het pand zelfs

dienst treedt, is Mark Sparrius: een vrijwilliger die op

verkopen en een geheel ander project beginnen, zo-

dat moment ongeveer een jaar actief is in De Baas

als een biologische boerderij. Maar uiteindelijk ont-

en die bekendstaat als een goede kok. En al snel vol-

breekt het de Bazers aan tijd en energie om deze

gen er meer betaalde krachten: in anderhalf jaar tijd

plannen serieus uit te werken.

stijgt hun aantal van één naar acht. Op het hoogtepunt zijn er maar liefst negen Melkertbaners in

Melkertbanen

dienst, terwijl het aantal ‘reguliere’ vrijwilligers intus-

Een andere oplossing voor het personeelstekort is

sen gelijk blijft. Hierdoor begint De Baas steeds meer

het aantrekken van ‘Melkertbaners’: langdurig werk-

op een soort werkgelegenheidsproject te lijken,

lozen die dankzij een subsidie van de gemeente kos-

waarin de vrijwilligers een minder grote rol van bete-

teloos in dienst kunnen worden genomen. Natuurlijk,

kenis spelen.

zo beseffen de Bazers, zitten aan deze constructie de nodige risico’s vast. Want door betaalde krachten

Aanvankelijk heeft de komst van de Melkertbaners

aan te stellen, zetten ze de onderlinge gelijkwaardig-

een positief effect. Zo is het eethuis eindelijk weer

heid op het spel die altijd zo’n cruciaal onderdeel

eens vijf dagen in de week open en stijgt de omzet in

van De Baas is geweest. Aan de andere kant is ie-

2000 met zo’n 30% ten opzichte van het jaar daar-

dereen ervan overtuigd dat er écht iets moet gebeu-

voor. Maar helaas is deze comeback van korte duur.

ren om faillissement te voorkomen. Daarom beslui-

Want over een langere periode gemeten lukt het De

WERVING NIEUWE VRIJWILLIGERS

120


IN 2000 STIJGT DE OMZET MET ZO’N 30% TEN OPZICHTE VAN HET JAAR DAARVOOR

Baas nog steeds niet om vijf dagen in de week open

toekomen? Of zijn dat de Melkertbaners, die officieel

te zijn. En ook de omzet neemt al snel weer af: in

werknemer zijn, maar in de praktijk een groter stem-

2002 liggen de inkomsten alweer onder het niveau

pel drukken op het eethuis dan de vrijwilligers? Met

van 1999.

andere woorden: wie is er de baas binnen De Baas?

Een ander belangrijk probleem is dat De Baas door

Verloedering

de komst van de Melkertbaners enigszins stuurloos

Door dit gebrek aan duidelijkheid drijven de twee

raakt. Omdat de vrijwilligers en de betaalde krachten

groepen steeds verder uit elkaar wordt de sfeer er

van meet af aan als elkaars gelijken worden be-

niet beter op. Zo zijn er veel ergernissen over en

schouwd – zo mogen de Melkertbaners deelnemen

weer over de manier waarop mensen hun taken uit-

aan commissies en krijgen ze stemrecht op de ver-

voeren en ontstaan er af en toe flinke ruzies. In janu-

gaderingen – is het onduidelijk wie het nu in De

ari 2003 geeft één van de ID’ers – zoals de Melkert-

Baas voor het zeggen heeft. Zijn dat de vrijwilligers,

baners sinds 2002 heten – een andere ID’er zelfs

die de Melkertbaners eigenlijk zouden moeten bege-

een kopstoot, waarop de laatste dreigt ontslag te ne-

leiden bij hun re-integratie maar daar nauwelijks aan

men. Tekenend voor de chaotische sfeer is dat de


121

Bazers de agressor vervolgens niet de laan uitsturen,

2003 vast. “Conclusie: maatregelen die dit tegen

maar besluiten hem “een laatste waarschuwing te

moesten gaan, werken niet of nauwelijks. Eigenlijk zou

geven”.

er een mentaliteitsverandering in de Baas nodig zijn om dit te verbeteren, maar hoogstwaarschijnlijk zit dat

Op deze manier zakt De Baas steeds meer weg naar

er gewoon niet in.”

een bedenkelijk niveau. Zo worden fooien soms gebruikt om kastekorten aan te vullen en boekt De Baas

Zo heeft de komst van de betaalde krachten niet het

in 2002 een verlies van 7.000 euro. Volgens de Fi-

effect waarop de Bazers in 1999 hadden gehoopt.

nanciële Commissie is dat verlies “voor een groot ge-

Hoewel de ID’ers De Baas tijdelijk van de ondergang

deelte te wijten aan het excessieve drankgebruik van

hebben gered, leidt hun inzet niet tot een structurele

de medewerkers. Vooral het gebruik van sterke drank

verbetering van de bedrijfsvoering. Als de ID-regeling

is schrikbarend, maar ook de bierconsumptie mag er

in 2004 wordt afgeschaft, kan dit dan ook niet als

zijn.” En hoewel de Bazers meerdere pogingen doen

een zware slag voor het eethuis worden beschouwd.

dit drankgebruik aan banden te leggen, lukt het maar

Zeker niet omdat van de vijf ID’ers die op dat mo-

niet de discipline aan te halen. “Er wordt nog steeds

ment nog een contract hebben, er slechts twee

[…] onder of na diensttijd een grote hoeveelheid

daadwerkelijk actief zijn: de overige drie zitten ziek

drank gebruikt”, stelt de werkersvergadering in juli

thuis.

OMZET DE BAAS IN GULDENS

* Gegevens over 1988 en 2004 ontbreken

122


Machtsstrijd

zogenaamde ‘noodhulpregeling’ van de gemeente

Al snel blijkt echter dat het ontslag van de ID’ers tot

nog een jaar langer in dienst had kunnen houden.

nog veel ernstiger problemen leidt. In de loop van 2004 ontstaan er namelijk grote spanningen tussen

Als gevolg van deze juridische strijd komt De Baas in

Mark Sparrius – die na zijn ontslag opnieuw vrijwilli-

2005 bijna geheel stil te liggen. Zo is het eethuis

ger is geworden – en het bestuur van Vereniging

twee maanden lang gesloten, zijn er nog maar zo’n

Frons. Kern van dit conflict is dat Mark vindt dat het

acht vrijwilligers over en bedraagt de omzet nog geen

bestuur te weinig doet om De Baas nieuw leven in te

26.000 euro. Het enige positieve nieuws is dat De

blazen, terwijl het bestuur Mark op zijn beurt solis-

Baas zijn eethuis voor de eerste keer aan ‘Happie-

tisch optreden verwijt. Door dit meningsverschil ont-

taria’ verhuurt, een groep studenten die er met veel

staan er in De Baas twee kampen, die steeds meer

succes koken voor het goede doel. Verder is De

recht tegenover elkaar komen te staan. In 2005

Baas op sterven na dood. Door de onregelmatige

spant Mark zelfs een rechtszaak aan, waarin hij stelt

openingstijden weten klanten bijvoorbeeld nauwe-

dat het bestuur niet conform de statuten heeft ge-

lijks waar ze aan toe zijn. En ook de kwaliteit van het

handeld en waarin hij “openheid van zaken” eist.

eten wisselt sterk, waardoor De Baas steeds meer

Die eis wordt door de rechter niet gehonoreerd, maar

een slechte naam begint te krijgen.

in een tweede rechtszaak – waarin Mark claimt onte-

BAASUITJE VAN 2003

recht ontslagen te zijn – krijgt hij wel gelijk. Want

OPC

hoewel de kantonrechter dit ontslag op zich begrijpe-

Pas in 2006, als de rechtszaken zijn afgerond, kun-

lijk acht, meent hij dat Frons Mark op basis van een

nen de Bazers hun blik weer op de toekomst richten. In april van dat jaar richten Wendela Tarbuck, Katja ‘t Hooft, Jessica Pepermans, Nathan Urselmann en Arend Wesdijk de Ondernemingsplan Commissie (OPC) op, die zich gaat bezinnen op de vraag hoe De Baas kan overleven. “De Baas moet terug naar de haven”, kondigt Wesdijk aan. “Het schip drijft nog en voor sommigen lijkt het te varen, maar het is wachten tot het schip instort en op volle zee naar de bodem zinkt met al haar opvarenden. Het dak lekt, de zeilen zijn gescheurd, we moeten terug alvorens verder te gaan.” Om dit schip te repareren, winnen de OPC’ers advies in bij onder andere een bedrijfskundige en een bouwtechnisch adviseur. In juni presenteren ze hun


123

eerste plannen: ze willen De Baas vaker verhuren en meer aandacht besteden aan promotie, onder andere door een actiever wervingsbeleid te voeren en het pand leuker aan te kleden. Maar in het najaar van 2006 wordt duidelijk dat het schip té beschadigd is om zelfstandig verder te varen. Om economisch rendabel te zijn, stelt de OPC vast, zou De Baas namelijk zes dagen per week open moeten zijn, wat gezien het kleine aantal vrijwilligers simpelweg onhaalbaar is. En ook voor de broodnodige opknapbeurt van het pand ontbreken de middelen. Sterker nog: op 2 oktober laat de OPC weten dat het geld in januari 2007 op zal zijn en dat De Baas zijn aandelen in windmolenparken en ‘biogrond’ zal moeten verkopen om het tot die tijd vol te houden. En zo blijft er eigenlijk nog maar één optie over: het pand verhuren aan een externe partij “die zoveel PLANNEN VOOR EEN RENOVATIE BLIJKEN NIET UITVOERBAAR

mogelijk overeenkomstige doelstellingen heeft als Vereniging Frons”.

Toekomstplannen

doelen zij de winst doneren. Wel wil Stade een be-

Om die constructie mogelijk te maken, nodigen de

taalde kok en een bedrijfsleider aanstellen, zodat de

Bazers drie stichtingen uit een voorstel in te dienen:

bedrijfsvoering professioneler kan worden aange-

Stade (een welzijnsorganisatie uit Utrecht), De

pakt. Ook wil Stade van De Baas een re-integratie-

Groene Weg (een keten van biologische slagers) en

project maken en een aantal ‘vangnetbanen’ creëren

Abrona (een christelijke organisatie die mensen met

(de opvolgers van de ID-banen).

een verstandelijke beperking ondersteunt). In november wordt over deze voorstellen gestemd, waarbij

En zo tekenen Vereniging Frons en Stichting Stade

Stade als duidelijke winnaar uit de bus komt. Die wil

op 14 december 2006 een intentieverklaring waarin

De Baas grotendeels in zijn huidige vorm voortzet-

ze de wens uitspreken om uiterlijk 1 juni 2007 tot

ten, door het als zelfstandig project binnen haar or-

een definitieve overeenkomst te komen. Hierbij geeft

ganisatie op te nemen. Zo is het de bedoeling dat De

Stade een renteloos voorschot op de huursom van

Baas zo veel mogelijk als een collectief blijft functio-

20.000 euro, die later verrekend zou moeten worden

neren, dat de oude commissiestructuur intact blijft

als Stade het pand definitief gaat huren of als de sa-

en dat de vrijwilligers zelf blijven beslissen aan welke

menwerking niet doorgaat. Ook vraagt Stade Arend

124


Wesdijk – die sinds 2005 voorzitter is van Frons en

Omdat het oprichten van zo’n stichting veel voeten in

sinds 2006 in dienst is van Stade – om als project-

de aarde blijkt te hebben, besluit Frons op 24 juni

manager de voortgang van de onderhandelingen te

2007 het beheer over het pand over te dragen aan het

bewaken. “Ik hoop dat we samen iets moois kunnen

Ana Maria Fonds (AMF), een onroerend goed-fonds

maken van De Baas!”, schrijft Wesdijk in januari

dat projecten ondersteunt “met een sociaal-maat-

2007 hoopvol. “De tijden van onzekerheid mogen nu

schappelijk vernieuwend en coöperatief karakter”.

wel eens voorbij zijn toch? Het veilig stellen van De

AMF en Stade moeten vervolgens zelf overeenstem-

Baas is op papier bijna rond en nu is het tijd om va-

ming bereiken over de voorwaarden waaronder Stade

ker open te gaan en vooral ook te zorgen voor de

het pand gaat huren. Maar die onderhandelingen lo-

structuur die we zo gemist hebben de afgelopen

pen op niets uit. Want hoewel beide partijen het met

tijd.”

moeite eens kunnen worden over de huurprijs, vindt AMF de financiële risico’s uiteindelijk toch te groot.

Onderhandelingen

Om het verwaarloosde pand weer ‘gebruiksklaar’ te

Aanvankelijk gaat de samenwerking voortvarend van

maken, zal het fonds namelijk flink moeten investeren.

start. Zo biedt Stade vier vangnetbaners een proef-

Maar, zo meldt AMF na lang wikken en wegen: “We

contract aan en start De Baas een wervingscam-

verwachten niet dat alle tijd, geld en energie die erin

pagne om het aantal vrijwilligers te laten groeien

moet worden gestoken om het pand op orde te bren-

“van de huidige 9 naar circa 25 medewerkers”. Ook

gen, opweegt tegen wat het uiteindelijk aan maat-

wordt op 29 mei 2007 een trainingsdag voor nieuwe

schappelijke meerwaarde oplevert.” Daarom besluit

werkers georganiseerd en opent De Baas op 1 juni

AMF op 12 maart 2008 “te stoppen met het proces

zijn deuren als lunchcafé. Het idee hierachter is om

van onderzoek naar toekomstmogelijkheden voor De

met een simpel maar goed menu de klanten weer te-

Baas en het overnemen van het beheer van het pand

rug te lokken en de kaart dan later verder uit te brei-

Lijnmarkt 8”.

den. Ook willen de Bazers hun pand vaker verhuren, omdat dat relatief het meeste opbrengt.

Verkoop Op deze manier loopt de poging om De Baas met

Maar er is wel een belangrijk probleem. Stade wil na-

behulp van een andere partij nieuw leven in te bla-

melijk een duidelijk aanspreekpunt, die de vele le-

zen, na anderhalf jaar definitief spaak. Inmiddels is

den tellende vereniging niet kan bieden. En De Baas

namelijk wel duidelijk dat het heel moeilijk zal wor-

wil dat het pand een sociale functie blijft houden

den om het eethuis ooit nog rendabel te krijgen. Bo-

mocht Stade zich later als huurder terugtrekken.

vendien zullen de broodnodige investeringen de

Daarom, zo spreken beide partijen af, moet er een

huurprijs zo ver opdrijven, dat waarschijnlijk geen

aparte beheersstichting worden opgericht voordat de

enkele maatschappelijke organisatie die kan opbren-

samenwerking definitief kan worden.

gen. Daarom besluit Vereniging Frons op 18 mei 2008 haar pand te verkopen.


125

Op het moment dat Frons deze beslissing neemt, telt de vereniging 23 leden. Hiervan zijn er twaalf aanwezig op de vergadering en stemmen er vijf per volmacht. Sommige van deze leden willen nog steeds graag dat het pand een maatschappelijke bestemming krijgt, maar de meerderheid vindt dat het aangaan van een nieuw traject niet verstandig is, aangezien de uitkomst heel onzeker is en de kans op succes heel klein. Daarom wordt na een lange discussie gekozen voor een middenweg: het pand zal in de vrije verkoop worden gedaan, waarna een gunningscommissie een keuze mag maken uit de hoogste bieders. Op die manier kan een zo hoog mogelijke prijs worden bedongen en tegelijkertijd de voorkeur worden gegeven aan een maatschappelijke partij, mocht die zich als koper aandienen.

Nog één keer geldmotor Uiteindelijk heeft deze gunningscommissie echter een makkelijke taak. Hoewel alle maatschappelijke

Requiem voor Eetcafé De Baas

organisaties die interesse zouden kunnen hebben tij-

van die avond als de complete inventaris gaat naar

De gracht droomt en rondvaartboten glijden door de seizoenen. Ze gaan voorbij, het is de plek die beklijft, die je bijblijft. Vier verdiepingen geschiedenis, een koffer vol papier. Dit is het huis, een verblijfplaats, een aanlegplaats. We lieten het ons goed smaken. Tijd legde een sluier over de ramen, onvermijdelijk het afscheid. De laatste groet, je trekt de deur achter je dicht.

Averechts, het collectieve café dat de Bazers zelf

[Jolies Heij, 5 juni 2008]

dig worden ingelicht, brengt geen van hen een bod uit. Daarom wordt het pand voor 1.125.000 euro verkocht aan de hoogste bieder: een ‘gewone’ vastgoedbelegger. In juli 2008 tekent Frons de koopakte, in augustus werkt een handjevol mensen zich in het zweet om het pand leeg te ruimen en op 1 september vindt de juridische overdracht plaats. Daarvoor is De Baas nog één keer open: op 5 juni 2008 – precies 32 jaar na de opening – haalt een aantal Bazers herinneringen op, serveren ze een laatste maaltijd en tappen ze hun laatste biertjes. Zowel de fooienpot

hebben helpen oprichten.

126



127

Ook de opbrengsten van de verkoop gaan naar het goede doel. Van de ongeveer 800.000 euro die overblijft na aftrek van de kosten (waaronder de hypotheek, dit boek en een groot afscheidsfeest in Tivoli) richt De Baas twee fondsen op: het Triodos-Baasfonds en het Mama Cash-Baas-fonds. Het eerste fonds gaat vooral investeren in projecten die zich richten op duurzaamheid, het tweede gaat maatschappelijke ontwikkeling van vrouwen in met name Oost-Europa stimuleren. Daarnaast ontvangen zowel het Alertfonds (een fonds dat wereldwijd maatschappelijke initiatieven van jongeren ondersteunt) als het Ana Maria Fonds een schenking van 12.500 euro. Op die manier draait de geldmotor voor de allerlaatste keer op volle toeren: in één klap geeft De Baas meer geld weg dan in de 32 jaar daarvoor.

Feest “Alles wat het café de afgelopen jaren heeft verzet, was nooit mogelijk geweest zonder de […] vrijwilligers die met hun gaan, maar vooral met hun komen de kroeg draaiende hebben gehouden. En de klant natuurlijk. Want al die werkers en werksters hadden aardig voor lul gestaan als er geen liefhebber was geweest voor een door een amateur getapt pilsje. FEEST!” [uit: persbericht ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van De Baas, 25 mei 1981]

LAATSTE AVOND IN DE BAAS: 5 JUNI 2008

128


Er kan er maar één De Baas Door Wanda Zoet Als je wat gaat drinken in Café Averechts, heb je grote kans daar Wim Joosten tegen te komen. Die komt daar namelijk al bijna 25 jaar, minstens één keer per week. Jarenlang was hij óók een veel geziene gast in eetcafé De Baas. Het ideëele principe van beide kroegen spreekt hem aan: “Ik gooi geld niet graag weg, het geeft me een goed gevoel als ik weet dat het goed terecht komt!”

“Echt een leuk restaurant met enthousiaste bediening” was De Baas volgens Wim. Hij vindt het dan ook jammer dat het eetcafé niet meer bestaat. Gelukkig vindt hij in Averechts iets van de Baassfeer terug. Dat is niet toevallig, want in 1983 fungeerde De Baas als hét voorbeeld voor Averechts. De structuur werd afgekeken: ook bij Averechts verrichten leden van de vereniging diensten voor de stichting. Omdat De Baas zich voelde aangesproken door het oprichtingsplan van Averechts, hielp ze de initiatiefnemers bij het opstarten, door onder andere een renteloze lening van 8.000 gulden te verstrekken. Ook werkten de medewerkers van de anti-kapitalistische collectieven wel eens samen, bijvoorbeeld in de ‘axikook’: een kookgroepje dat in de jaren tachtig maaltijden verzorgde tijdens demonstraties. Toen De Baas meer een restaurant dan een kroeg werd, ging een aantal Baaswerkers liever bij Averechts achter de bar staan. Averechtsmedewerkers Arjan van de Merwe, Heleen van Nierop en Arjen van Gend zien de cafés daarom een beetje als broer en zus. Ze waren sterk met elkaar

verbonden, maar aan de andere kant concurreerden ze natuurlijk ook. Traditie Wim heeft beide cafés altijd graag bezocht. Ongeveer 22 jaar geleden kwam hij voor de eerste keer bij De Baas. Incidenteel bezoek ging ongemerkt over in een traditie. Met zijn (inmiddels ex-)vrouw en kind at hij er tien jaar lang elke vrijdagavond. Bazers zullen zich zoon Jasper wel herinneren: “De hummel ging met Duplo en tekenspullen het trapje van het podium op en af.” Hij was een echt toetjesmonster en werd als stamgast flink verwend: de koks maakten van het dessert altijd een verrassing. Inmiddels is Jasper een 18jarige puber, met alles wat daarbij hoort. Wim zelf kwam voor de lekkere en betaalbare maaltijden. Hij herinnert zich ook dat hij altijd Remy Martin VSOP dronk. “Het grappige was dat de barmensen de cognac altijd inschonken alsof het wijn was. Het is maar goed dat ik maat weet te houden!” De bediening van De Baas was heel persoonlijk en zorgde voor een ontspannen sfeer, maar sommige Baaswerkers waren ook wel erg sloom.

“Het kon lang duren voordat een serveerder aan je tafeltje kwam om de bestelling om te nemen. Ik herinner mij één klant met een huilende baby en een rekening die maar niet wilde komen. Uiteindelijk was hij wel zo netjes om wat geld op de bar te leggen voordat hij boos vertrok.” Er waren Baaswerkers die volgens Wim niet helemaal pasten in het normale arbeidsproces. Het was dan ook nodig dat stevigere medewerkers soms orde op zaken stelden. Wim denkt terug aan “een nette meneer in de keuken, die stiekem alles even goed organiseerde, zonder het op een bazige manier te doen”. Dat er zoveel verschillende mensen bij De Baas werkten, maakte het vooral een leuke plek om te komen. “Vriendelijk links” geeft misschien wel het beste weer welk soort mensen in De Baas kwam. Bazers waren niet zo radicaal. “Krakers en milieuactivisten waren vaak heel rechtlijnig. Ik woonde een tijdje in een kraakpand en herinner mij van de kraakbeweging vooral dat die mensen opvallend gekleed waren. De ideologische discussies liepen vaak hoog op en een aantal krakers vergat echt naar anderen te

129

zijn kijken. Dat dogmatische, daar loop ik nog steeds voor weg”, vertelt Wim. “Het ACU was bijvoorbeeld een kroeg waar dat wat zwaardere volk kwam. In De Baas kwam het alternatieve midden. Het maakte daar niet uit welke kleding je droeg of wat je beroep was.” Juist deze sfeer en mensen kon Wim in andere Utrechtse kroegen moeilijk vinden. Het begin van het einde Hij betreurt het dan ook dat De Baas verdwenen is, maar onverwacht kwam het einde niet. De voornaamste reden dat Wim zelf niet meer bij De Baas kwam, was dat het eetcafé zo vaak gesloten was. “Dan fietste ik er met vrouw en kind naar toe en kwamen we tot de conclusie dat De Baas weer eens dicht was.” Averechtsmedewerker Arjen beaamt dit: “Ik kwam graag bij De Baas, vanwege de goede balans tussen de prijs en kwaliteit van het eten, maar ik wist nooit of ze geopend waren. Op een gegeven moment ging ik er maar niet meer heen.” Wim merkte bovendien dat het eten slechter werd en het aantal vrijwilligers afnam. Het één heeft waarschijnlijk verband gehouden met het ander. “Maar op het gebrek aan vrijwilligers, is het vermoedelijk echt stuk gegaan.” Het is opvallend dat Café Averechts, met zo’n dertig medewerkers, nog steeds goed draait. Het collectief is altijd op zoek naar mensen, maar heeft geen structurele problemen met een afnemend vrijwilligersaantal. Dit contrast heeft misschien te maken met het verschil

tussen het runnen van een bar en het exploiteren van een restaurant. Als kok bij De Baas was de investering als vrijwilliger immers behoorlijk groot. “Achter de bar zijn niet altijd veel mensen nodig, iemand kan rustig een avondje alleen draaien. Koken vergt een veel nauwere samenwerking”, legt Averechtsmedewerker Heleen uit. “Bij De Baas moest met minder mensen meer gedaan worden dan bij Averechts. Maaltijden serveren vraagt veel voorbereiding: je moet inkopen, bereiden, serveren, afwassen… Een barvrijwilliger kan makkelijk even een uurtje komen tappen.” De charme van De Baas kan volgens Wim ook een valkuil geweest zijn. “Jammer dat op een gegeven moment niet commerciëler gedacht is! De locatie van De Baas aan de Lijnmarkt was echt een gouden kans. Het café zat midden in de stad en mensen konden gewoon aan komen lopen, óók toeristen die toevallig langskwamen. De meerdere verdiepingen en professionele keuken boden genoeg perspectief. Het was misschien toch niet zo’n gek idee geweest om een paar betaalde krachten in te huren”, meent hij. Maar Heleen is het hier niet mee eens. De kracht van Averechts is volgens haar juist dat het collectief principieel nóóit betaalde krachten heeft aangenomen, op de accountant na. Zelfs Melkertbanen zijn er bij Averechts niet geweest. “Dat geeft namelijk scheve gezichten. Vrijwilligers moeten het idee hebben gelijkwaardig te zijn en een mooie bijdrage te leveren. Zij

TEKST OP DE ONDERKANT TAFELS IN AVERECHTS

moeten niet het idee hebben dat ze de vuile klusjes opknappen voor de betaalde krachten.” Requiem Hoe dan ook: De Baas heeft zichzelf opgeheven. In Averechts word je nog wel herinnerd aan het bestaan van het andere collectieve eetcafé. Door de levendige herinneringen van de medewerkers en klanten van Averechts. Maar ook door het meubilair dat Averechts van De Baas kreeg. Op de onderkant van die tafels staat met gekleurd krijt: ”Café De Baas requiem 05-06-08”.

130


TERUGKIJKEND Door Inge Piena

Abdel, Abdel, Abderrahim, Abdeslam, Achmed, Ad, Ad, Ad, Adinda, Afke, Agaath, Al, Albert, Albert, Albo, Aleid, Alex, Alexander, Alfons, Ali, Ali, Ali, Alice, Alice, Alrik, Aly, Amir, André, André, Angela, Angenieta, Anita, Anita, Anita, Anja, Anke, Ankie, Anneke, Annelies, Annelies, Annemarie, Anne-Marie, Annemiek, Annemieke, Annemieke, Annet, Annet, Annet , Annewiek, Annick, Annick, Ans, Ansfried, Anton, Anton, Aqing, Arend, Arend, Ariane, Ariëtte, Aris, Arjanne, Arjen, Arlien, Arna, Arnold, Arnold, Astrid, Axel, Aziz, Aziz, Barbara, Bart, Bart, Bart, Bart , Bas, Belinda, Ben, Benito, Bernadette, Bernhard, Bert, Bert, Bert, Bert, Bettie, Betty, Bianca, Bianca, Bonne, Bouke, Bowine, Bregje, Carla, Carla, Carmen, Carola, Carolien, Carolien, Carolien, Caspar, Catelijne, Cathy, Catrien, Ceciel, Cecile, Cecile, Cees, Charlotte, Chrisje, Christine, Cobi, Cok, Corina, Corné, Corrie, Corry, Cynthia, Daniel, Daniëlle, Daphne, Daphne, David, Deanna, Deirdre, Dennis, Dereje, Desirée, Desirée, Dian, Diana, Diana, Diana, Dick, Dick, Dick, Dick, Diets, Dirk, Dirk-Jan, Djoke, Donglian, Douwe, Ebram, Ed, Ed, Edith, Edje, Eduard, Edward, Edwin, Eef, Eléna, Eli, Ellen, Ellen, Ellis, Elly, Els, Els, Els, Els, Els, Els, Els, Elsie, Emmy, Emmy, Emmy, Eric, Erik, Erik, Erik, Erwin, Estévan, Esther, Esther, Esther, Etienne, Eugène, Eus, Evelien, Evelien, Eveline, Eveline, Evert, Fadette, Fatiha, Fijtje, Floor, Floortje, Flor, Florine, Foenke, Folkert, Francis, Frank, Frank, Frans, Frans, Frans, Fred, Frederike, Frieda, Frits, Frouke, Gabrie, Gauko, Gea, Geert, Gemma, George, Ger, Gerard, Gerard, Gerard, Gerard, Gerrit, Gerrit, Gerry, Gerry, Gert, Gert, Gert, Gert-Jan, Gijs, Gina, Guido, Gusje, Guus, Habib, Hajo, Hamid, Hamid, Hana, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Harrie, Harrie, Harry, Harry, Harry, Harry, Havid, Heidi, Heleen, Helma, Hemmen, Henk, Henk, Henk, Henk, Henk, Henk-Jan, Hennie, Henny, Henny, Henny, Henri, Henriette, Herman, Hester, Heybat, Huguette, Iana, Ida, Ilona, Ilona, Ilse, Ine, Ineke, Ineke, Ineke, Ineke, Inez, Inge, Inge, Inge, Inge, Ingrid, Ingrid, Iris, Iris, Irmin, Isaac, Isabel, Isidoor, Ivo, Iwan, Jaap, Jaap, Jaap, Jacqueline, Jacqueline, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Janet, Jan-Jaap, Jannie, Jannie, Jannie, Jantelle, Janus, Jaro, Jasper, Jeanette, Jeanette, Jelly, Jenneke, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jes, Jessica, Jet, Jet, Jet, Jildou, Jimmy, Joan, Joan, Joanne, Johan, Johan, Joke, Joke, Joke, Joke, Jolanda, Jolande, Jolies, Jonas, Joni, Joop, Joop, Joost, Joram, Jord, Jorien, Joris, Jos, Jos, José, Josta, Judith, Judith, Judith, Judith, Jules, Jurgen, Karel, Karel, Karen, Karen, Karim, Karin, Karin, Karin, Karin, Katja, Kees, Kees, Khalid, Kim, Kirsten, Kitty, Kitty, Kiyomi, Koen, Koos, Krish, Laurent, Lavinia, Lea, Lena, Lenneke, Leo, Leo, Leo, Leo, Leonie, Leonie, Lianne, Lidy, Lien, Lies, Lies, Liesbeth, Liesbeth, Liesbeth, Lilianne, Lin, Linda, Linda, Lisette, Liza, Loes, Loes, Lonneke, Lotte, Louke, Luc, Lucas, Maaike, Machteld, Madeleine, Manfred, Manon, Manon, Marc, Marc, Marcella, Marcha, Marchje, Marco, Marcus, Marga, Margo, Margot, Margot, Margriet, Maria, Marian, Marian, Marian, Marian, Marian, Marianne, Marianne, Marianne, Marianne, Marica, Marieke, Marieke, Mariëtte, Marije, Marion, Marion, Marion, Mariska, Mariska, Marit, Marja, Marja, Marja, Marja, Marjan, Marjolijn, Mark, Mark, Mark, Mark, Markus, Marleen, Marlijn, Marlinde, Martha, Martijn, Martin, Martin, Martin, Martine, Mascha, Mathasyo, Maurice, Meg, Merel, Merel, Merel, Michael, Michel, Michel, Mieka, Mieke, Mieke, Mike, Mikkie, Minna, Miranda, Mirella, Miriam, Mirjam, Mirko, Miro, Mohammed, Monica, Moniek, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Mop, Mustava, Mylène, Nanda, Nanja, Nanja, Nanneke , Natascha, Mathalie, Nathan, Neddy, Nelleke, Nellie, Nellie, Netty, Nico, Nicole, Nicolette, Niek, Niels, Nienke, Nienke, Odette, Ody, Olav, Ole, Olga, Orlando, Oscar, Oscar, Oscar, Patrick, Paul, Paul, Paul, Paul, Pauline, Pepijn, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Petra, Petra, Petros, Phil, Piet, Piet, Pieter, Pieter, Pim, Pim, Plien, Puk, Rafaël, Raquel, Rebekka, Reinier, René, René, René, René, René, René, Rens, Rianne, Rianne, Rianne, Richard, Rineke, Rita, Rob, Rob, Rob, Rob, Rob, Robert-Paul, Roeke, Roel, Roger, Roland, Roland, Roland, Ron, Ronald, Ronny, Roos, Roos, Rop, Rosaline, Roxanne, Ruben, Ruben, Rudi, Rutger, Ruud, Ruud, Ruud, Sabine, Sammy, Sandra, Sandrine, Sanna, Sanne, Sarah, Saskia, Saskia, Saskia, Saskia, Shewane, Silvie, Simona, Simone, Simone, Simone, Sjaak, Sjak, Sjarel, Sjors, Stefan, Stephan, Steven, Sunaya, Susan, Susanne, Susy, Suzan, Sven, Sylvia, Sylvia, Sylvia, Taliet, Tamara, Tanja, Tarek, Terry, Thea, Theo, Theo, Theo, Thomas, Tijs, Tilo, Tim, Timon, Tineke, Tom, Tom, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton, Tonny, Tony, Toos, Trees, Trudie, Truus, Uwe, Valeria, Vera, Vincent, Vincent, Vincent, Walter, Walter, Walter, Wendela, Wendeline, Wendy, Wieger, Wilbert, Wilbert, Wilfred, Willeke, Willeke, Willem, Willem, Willemien, Wilma, Wilma, Wilma, Wim, Wim, Wim, Wim, Wim, Wing Fai, Wouter, Wouter, Ximena, Yader, Yana, Yang, Yvo, Yvon, Yvonne, Yvonne, Zegert en Zhu.

131

Jenneke Bakker r de bar Werkte van 1977 tot 1982 bij De Baas: twee jaar achte en tweeëneenhalf jaar in de keuken.

“Toen ik me destijds in een opwelling opgaf als barmedewerker, had ik nooit kunnen voorspellen dat ik zoveel jaar in De Baas zou blijven werken en zo’n hart voor de zaak zou krijgen. Want het werk was dan wel op vrijwillige basis, het was verre van vrijblijvend. Het was zwaar, maar ook serieus: ik leerde er echt een vak! Eigenlijk was ik nogal verlegen in die tijd en tijdens Fronsvergaderingen zei ik ook nooit iets. Mijn inbreng bestond vooral uit het praktische werk. Ik vond het prima om veel te werken en omdat je ook wel inviel voor iemand die niet op was komen dagen, maakte je soms erg lange dagen. En dan gingen we na afloop ook nog eens zitten naborrelen. Ondertussen weet ik dat ik hyperactief ben en begrijp ik mijn werklust van toen: in de Baas vond ik een positieve manier om mijn energie in goede banen te leiden. Dat je achter de bar steeds met andere mensen in ploegen werkte, vond ik een uitdaging en vooral heel leuk. Samen waren we verantwoordelijk voor de sfeer. Als het lekker draaide, zag je dat direct terug in de tevredenheid van de klanten. Na twee jaar barwerk heb ik me aangesloten bij de kookploeg. Ook in de keuken werkte je met steeds verschillende maatjes. Dat was heel leerzaam. We wisselden specialiteiten met elkaar uit en experi-

menteerden naar hartenlust. Dat ging ook wel eens fout, maar na een tijdje draaide ik mijn hand nergens meer voor om: Indonesisch, Indiaas, Palestijns, Grieks, Italiaans enzovoort en dat alles in bourgondische hoeveelheden. De sfeer in de keuken was vrolijk en opgewekt: er werd kei- en keihard gewerkt maar ook flink gedold en gelachen. Het was eigenlijk altijd een feestje om zo’n kookbeurt te draaien. Het koken in de Baas was ook wel topsport: rennen, hakken, roeren en gewichtheffen met zware pannen. Toen ik weer eens in zo’n gigantische pan stond te roeren, betrapte ik mezelf op de gedachte: ’Als ik dit kan, zou ik ook best een groot gezin aankunnen.’ En terwijl ik mijzelf tot die tijd had wijsgemaakt dat ik nooit, echt nóóit kinderen zou willen, heb ik er uiteindelijk toch vier gekregen!”

132


Kees Brussel Werkte met onderbrekingen in de periode van 1977 tot 1990 in De Baas. In de jaren tachtig ook als penning meester en vanaf 2006 op nieuw in het bestuur.

KEES BRUSSEL (IN 1986) IN EEN RAKE T IN WORDING: ”DAT WAS ZO BIJZONDER AAN DE BAAS. ALS JE EEN IDEE HAD EN JE KREEG EEN PAAR MENSEN ENTHOUSIAST, DAN KON JE HET OOK UITVOEREN – ZOALS DE ANTI-RAKET-R AKET”

“Het leuke van De Baas vond ik dat het niet extreem was, doordat er zoveel diversiteit was: het was een collectief van allemaal individuen, zonder dogma. Dat is altijd het bijzondere geweest wat mij betreft. Iedereen kon het gezamenlijke ideaal op zijn eigen manier uitwerken. Dat leverde veel discussies op, maar ook veel heel verschillende initiatieven. Zelf iets opzetten, daar genoot ik nog wel het meest van. Op de Lijnmarkt heb ik op een gegeven moment bedacht dat we wel eens een live talkshow konden houden, dat Utrecht daar wel rijp voor was. De eerste keer deed ik het zelf, maar voor de tweede en derde keer had ik Cees Grimbergen gevraagd en omdat die toen al bekend was, hoefden we nauwelijks iets aan publiciteit te doen. De tent zat afgeladen vol. Na die paar keer was de lol er voor mij alweer een

beetje af. Het bedenken en opzetten was het leukst. Dat is voor mij essentieel geweest: alles kan, maar niks hoeft. Dat paste goed in mijn leven en past waarschijnlijk nog steeds bij mij. Het grote geld trekt me niet en ambitieus ben ik ook niet zo. Ik wil gewoon graag mijn eigen ding doen. Doordat ik dat binnen De Baas kon doen, heb ik mijn eigen sterke en zwakke punten leren kennen. En ook dat je niet altijd op anderen kunt rekenen. Iedereen heeft zo zijn eigen nukken en z’n eigen leven en als iemand het af laat weten, dan lossen we ’t anders op. Het was gewoon waanzinnig leuk: op de Biltstraat maakte je samen een avond. Hard werken, goed geld verdienen en daarna samen doorzakken. Aan de Lijnmarkt was je iets meer eigen baas: in de keuken, achter de bar of als serveerder. Als er iets misging - mensen moesten bijvoorbeeld heel lang op hun eten wachten of het eten was een beetje aangebrand dan bedacht je zelf een oplossing om die mensen te lijmen: drankjes weggeven werkte bijvoorbeeld goed. Van die mensen kreeg je vervolgens de grootste fooien! Toen ik pas bij De Baas was, hoorde ik Harrie Jekkers zeggen dat al die nieuwe mensen er alleen maar bij kwamen om hun kennissenkring uit te breiden. Dat stak wel even. Misschien ben ik wel zo lang bij De Baas blijven hangen om die uitspraak te logenstraffen. Nou ja…”

Terugkijkend

133

Lucas Janssen l, maar serveerde ook. Werkte van 1992 tot 1998 in De Baas. Hij kookte voora

“Er zat een soort golfbeweging in het werken bij De Baas. Teams ontstonden en vielen uit elkaar. Als je een poosje in een team werkte dat goed op elkaar ingespeeld was, dan was dat echt kicken. Iedereen wist wat ie moest doen; je hoefde niks uit te leggen. Maar na een poosje vielen zulke teams weer uit elkaar. Dan was het een poosje wat rommeliger voordat je elkaar gevonden had en de samenwerking weer soepel liep. Niet dat het in die tussenperioden vervelend was, we hadden altijd wel plezier. Het was ontzettend leuk zoveel verschillende mensen tegen te komen. Ik zat bijvoorbeeld ook in de krakerscène en was met een groepje mensen bezig het alternatieve hostel Strowis op te zetten. Die groep was echt een bepaald slag mensen, maar bij De Baas liep van alles rond: leeftijden, politieke voorkeuren, achtergronden, problemen, alles. Dat ik niet op een vaste dag werkte, had ook wel een nadeel: ik werd vaak gek van al die verschillende menu’s. Elke dag had zijn eigen menu en wat je op een dag overhad, moest je dan weggooien: ontzettend zonde. Vanaf 1994 veranderde dat. Toen kwamen er menu’s die twee à drie weken lang door iedereen gemaakt werden. Sommige mensen vonden dat jammer, omdat ze niet meer hun eigen ding konden doen, maar ik was er wel blij mee. Dan wist ik altijd wat er moest gebeuren.

De donderdagavond had daarbij als drukste avond nog wel een aparte status: honderd eters soms, twee verdiepingen vol. Dat was hard werken en niet iedereen durfde dat aan. Al met al was je toch snel van 12.00 tot 24.00 uur bezig als kok. Serveerders hadden het veel makkelijker, daar pestten we ze natuurlijk mee onder het eten om 22.00 uur. Die maaltijden samen waren altijd een heel gezellige afsluiting van een dag hard werken. Naast koken heb ik in De Baas geleerd dat je je hoofd koel moet houden. Zolang je studeert, ben je toch vooral met jezelf bezig. Toen ik na mijn vervangende dienstplicht bij De Baas terechtkwam, zat ik opeens in een grote club met heel verschillende meningen. Dat betekende polderen en dat was nieuw voor mij. Ik ben op zich heel rustig, maar die kant van mij werd flink op de proef gesteld en is denk ik wel versterkt.”

134


Puk Witte

Baas. serveerster in De s al 04 20 en 03 Werkte in 20

“Het was in De Baas soms ontzettend chaotisch, maar ook heel gezellig. De meeste diensten werkte ik met leuke mensen en de klanten waren altijd heel aardig. Daar ging het mij om: ik wilde graag contact met mensen die je anders niet zo snel zou ontmoeten. Al waren dat voor een deel ook mensen met wie je de oorlog niet zou winnen. Als psycholoog kon ik daar wel van genieten. Maar wat ik zo grappig vond aan De Baas, was ook de zwakte: de kwaliteit van wat we konden bieden, hield niet altijd over en dat viel soms slecht te verkopen. In de periode dat ik er werkte, werd dat wel erger. Veel mensen die er werkten, deden dat vooral om maar wat om handen te hebben en soms ook voor de goedkope drank na afloop. Belangrijke taken kwamen zo op te weinig schouders terecht en structurele klussen bleven liggen. Ik zag dat en vond dat lastig. Op mijn werk ben ik onder andere verantwoordelijk voor het veiligheidsbeleid. Dit soort zaken kregen bij De Baas maar weinig aandacht. Aan veel weten regelgeving voldeden we niet. Dat bracht ik dan wel in in vergaderingen, maar dat werd niet echt opgepikt. Dat frustreerde. Met het verschil tussen mijn verantwoordelijkheden in mijn werk en hoe zaken bij De Baas gingen, kreeg ik steeds meer moeite. Toen de sfeer ook nog steeds grimmiger werd door de kampen die ontstonden rondom Mark

Sparrius, ben ik afgehaakt. Ik dacht: als ik dan overspannen moet worden, dan toch wel van een betaalde baan en niet van vrijwilligerswerk! Jammer vond ik het wel. Nu ben ik wel wat ontnuchterd over vrijwilligersorganisaties. Toen ik gestopt was bij De Baas wilde ik mijn tijd aan een andere organisatie geven, maar ik heb daar nu wel een drempel voor. In De Baas was het de gedachte dat mensen samen eigen baas zijn, maar sommige mensen hebben denk ik heel veel behoefte aan een baas. Ik heb wel leuke contacten overgehouden aan De Baas. Heel verschillende mensen die ik nu nog zie. Daarnaast vind ik het achteraf ook heel leuk dat ik deel heb uitgemaakt van zo'n bijzonder initiatief. Daar ben ik best trots op!”

1977-2008

135

FOOI VOOR HET GOEDE DOEL Een chronologische greep uit de fooienpotten

Kommissie Anti Kontrole (KAK) Wij vrouwen eisen G Akties tegen politiestaat G Akties in Almelo tegen kweekreactor G HC-festival G Scan G Blijf van m'n Lijf G 182 Marokkanen G Elektrische typemachine G Kraakbond G Nicaragua & politieke avond G Filmhuis G Aktie Onkruit G Vrouwengezondheidscentrum G Lastpost G Furore G Libanonkrantje G Buurthuis Utrecht West G Vakantiebaas G De Wijs G Buurthuis Utrecht West G Rooie Rat G Colombia (reizende school) G Rampen Komitee Woningnood G Amelisweerd G Dagje uit Baaswerkers G Woningnood Tribunaal G Radio Gladiool G Feest van de Vrede Wittevrouwen G Wij vrouwen eisen (legalisering van abortus) G KMAN G Filippijnen Groep Nederland G Rock against Rollen (tegen sexisme) G Kraakpand Sandwijck G Initiatiefgroep Freinet-onderwijs Regentesse-school G Kraakbond, Kraakkollectief en Wijkkraakgroepen G Aktie Giroblauw van het Utrechts Energie Verband G Komitee Tivoli Tijdelijk (opknappen NV-huis) G Feest van de Vrede Vogelenbuurt G Anti Fascisme Kommitee Utrecht (AFKU) G Medisch Komitee Palestina G Manifestatie woningnood studenten

Affichedrukkerij Tegendruk Anti Fascisme Kommitee Utrecht G Platform Marokkaanse Jongeren G Vrienden van Amelisweerd G Gat Voorstraat G Koffiekeet Nobeldwarsstraat G Oosterbuurt G Tentoonstelling over Nicaragua G Boeken school in Kenia G Werkgroep Afschaffing Sollicitatieplicht (WAS) G Palestinakommitee G "Voor ondersteuning van Jopie, een bijstandsmoeder die als enige kontakt heeft met de belgiese totaalweigeraar Koen." G Nicaragua fietsenprojekt G Blijf van m'n lijf G Werkkamp in Jordanië G Coöperatieve Vereniging 2e Handskleding G Fanfare van de Eeuwigdurende Bijstand G Werkgroep Vriendschapsband Utrecht-Léon (Nicaragua) G Studio C. G Staking Britse mijnwerkers G Radio ZEBI G Werklozentelefoon G Wijkkrant Utrecht West G Steunfonds Meldpunt Utrecht tegen discriminatie G Sleep-Inn 't Snurkhuis Utrecht G AFKU en COC G Voordeurdelers G AMOK G Nicaragua moet overleven G Anti-raket-raket G Klachtenburo Justitie Optreden G Umodja (derdewereldwinkel) G Stichting Media en verzet G Techniek in Nicaragua G Onderneemsters in de mode G Wegloophuis Psychiatrie Utrecht G Shell blokkade G Akties tegen beleid van staatssecretaris Heerma G Kommitee Anti Golf Oorlog (KAGO)

G

G

G

G

Biologisch-dynamische boerderij 'de Vlierhoek' G Wegloophuis Psychiatrie Utrecht G Biologisch-dynamische boerderij Trzebiatkowo (Polen) G Weef- en confectieatelier voor weduwen (Guatemala) G Sportclub Gehandicapten Marrakech (Marokko) G Initiatiefgroep 'Utrecht (a)sociaal?' G Steungroep Vrouwen in detentie G Bijzonder jeugdinternaat Valentijn Nunspeet G Restaurant 'De Toekomst' Amsterdam G Radio- en tv-zender voor Koerdistan G Kinderboerderij Griftpark G Charles Gorrissen Foundation (Fillippijnen) G Landelijke India Werkgroep G Utrechts Platform tegen de Oorlog en het Geweld in ex-Joegoslavië G Biogrond-aandelen bij Triodos Bank G Huella (Mexico) G Stichting Thuis Sterven G Act Up! Against Aids G Antifascistische Actie Nijmegen G Utrechts Platform tegen de Oorlog en het Geweld in ex-Joegoslavië G Aspe-groep (Pyreneën) G Turkije Komitee (Turkije en Koerdistan) G Wegloophuis Psychiatrie G Meldpunt Tegen Discriminatie G Jongerenstichting Peloton G Kindertelefoon Utrecht G Aktie Strohalm G Jongeren Milieu Aktief G Projekt Unai (Brazilië) G Stichting Sundarijal Bikas (Nepal) G Productie CD 'Blues for Bosnia' door Stichting CRASH Nederland G Projekt Voorstaete (ACU) G HAK Pasar Maling G Komitee Utrecht Tegen Racisme (KURF) G Prithipura (Sri Lanka) G Stichting El Futuro (Chili) G Turkije Komitee (Turkije en Koerdistan) G

Toneelgroep Utrecht Latijns-Amerikaans Documentatiecentrum LADOC G Stedenband Utrecht-Leon (Nicaragua) G ZIMFEP (Zimbabwe) door HIVOS Comite G Nooit meer Tsjernobyl G Stichting Wegloophuis Utrecht G Campagne 'Toerismeboycot naar Turkije' G Stichting Straatkind Oscar G Stichting Steun Gehandicapten Marokko G Werkgroep Religieuzen Tegen Vrouwenhandel G Stichting Anti-discriminatie Bureau Zaanstreek G Buurthuis Spirit G Stichting Ezaka/Madagascar G Vof de Verandering G Peace Brigades International G Burma Centrum Nederland G Child Welfare Scheme Nepal G Stichting Welzijn Zuid-oost Azië G Stichting Weeraba (Oeganda) G Stichting Vriendschapsband Utrecht-Leon (Nicaragua) G Stichting Nagwa Bantega G Solidariteitsgroep Turkije Koerdistan G Straatnieuws G Autonoom Centrum Amsterdam G Geef Racisme Geen Stem G Persbureau Özgürlük Amsterdam G Stichting Asidohoppo Utrecht G Stichting Biblionef Nederland (boeken voor Antillen, Aruba en Suriname) G Stichting Roze Zaterdag Utrecht G Stichting Makongeni Self Help Group (Kenia) G Theater Mandarijn G Asielzoekerscentrum Zeist G Vluchtelingenwerk Utrecht G Averechts G G

136


WAT GEBEURT ER MET HET GELD? Er zijn twee fondsen op naam opgericht:

Twee fondsen ontvangen een schenking van elk € 12.500:

Triodos-Baas Fonds | 52% van het resterende kapitaal (minstens € 400.000). Looptijd: ongeveer 18 jaar.

Alert fonds voor jongerenactiviteiten

Dit fonds zal het accent leggen op duurzaamheid en sociaal ondernemerschap. Voor wat betreft het eerste accent, duurzaamheid, kunnen kernwoorden genoemd worden als schone energie, biologische landbouw, diervriendelijkheid, gezonde voeding, eerlijke handel met ontwikkelingslanden en microkredietverlening. Voor wat betreft het tweede accent, sociaal ondernemerschap, kan het gaan om mensen van verschillende achtergronden die samen werken en leren en zich zo ontwikkelen. www.triodosfoundation.nl

Alert is een onafhankelijk fonds dat progressieve projecten van jongeren ondersteunt. Alert wil dat jongeren beter en meer gehoord worden, maar denkt dat alleen jongeren zelf hiervoor kunnen zorgen. Daarom steunt Alert over de hele wereld jongereninitiatieven met kleine subsidies. Hiermee streeft Alert naar een fundamentele maatschappijverandering die gericht is op een rechtvaardige verdeling van macht, kennis en kapitaal en een milieuvriendelijke manier van produceren. Alert is het enige fonds ter wereld dat uitsluitend door jongeren wordt bestuurd. www.alertfonds.nl Ana Maria Fonds (AMF)

Mama Cash-Baas Fonds | 48% van het resterende kapitaal (ongeveer € 400.000). Looptijd: ongeveer 5 jaar.

Dit fonds zal worden ingezet om organisaties te ondersteunen die zich sterk maken voor de positie van vrouwen en meisjes in met name Oost-Europa. Prioriteit zal gegeven worden aan initiatieven die de ontwikkeling en participatie van vrouwen en meisjes nastreven en hun gezamenlijke kracht versterken om te proberen bestaande machtsstructuren te veranderen die hun keuze en onafhankelijkheid beperken. Door hun werk versterken deze vrouwenorganisaties gemeenschappen en nemen veiligheid, gelijkheid en mogelijkheden voor iedereen toe. www.mamacash.nl

Het Ana Maria Fonds is een Utrechtse stichting van algemeen maatschappelijk nut. Het ondersteunt projecten met een sociaalmaatschappelijk vernieuwend en coöperatief karakter: projecten die deelnemen aan de ‘solidaire economie’. In de solidaire economie is het belangrijk dat je rekening houdt met anderen en met wat er om je heen leeft. Alles hoeft niet steeds groter, meer en winstgevender. Geen winstmaximalisatie maar een rechtvaardige verdeling van middelen. De maatschappelijke onderneming is een bedrijf met een primair maatschappelijke doelstelling. Het behalen van winst is noodzakelijk maar daaraan ondergeschikt. In de periode voor de verkoop van het pand, heeft AMF De Baas ondersteund met adviezen en leningen. www.amf.nl

En de laatste Baasprijs gaat naar: STIL | € 3.333,33 voor de organisatie en € 1.111,11 voor de vrijwilligers

STIL is een vrijwilligersorganisatie die juridische en medische hulp geeft aan vluchtelingen en migranten zonder verblijfsvergunning. Daarnaast wil STIL de nodige politieke druk uitoefenen, acties voeren en mensen informeren over de situatie van mensen zonder papieren. www.stil-utrecht.nl

... en de rimpelloze vijver de ruïnes en de golven van mateloze ijver...

LAATSTE SCHOONMAAK LIJNMARKT 8, FOTO’S VAN MOBIELTJE KEES BRUSSEL

Oudegracht 265 G 3511 NN Utrecht. Titel Tappen uit principe collectief eetcafé De Baas

Recommend Documents