Oriënterend fertiliteitsonderzoek (OFO) Inleiding Niet voor alle paren met een kinderwens is het vanzelfsprekend dat ze zwanger worden en een kind krijgen. Sommigen lukt dit zonder problemen, terwijl anderen daar soms jarenlang op moeten wachten. Af en toe lijkt het ook helemaal niet te lukken. Als u tot deze laatste groep behoort, is het misschien een troost te weten dat u niet de enige bent. Ongewenste kinderloosheid kan een groot aantal oorzaken hebben. In de meeste gevallen betreft het afwijkingen bij de man of de vrouw; soms een combinatie van beide. Van alle paren die zwanger proberen te raken heeft één op de zes problemen met de vruchtbaarheid. In Nederland blijft uiteindelijk ongeveer vijf procent van deze paren ongewild kinderloos. De fertiliteitspolikliniek U bent door uw huisarts verwezen naar de Fertiliteitpolikliniek voor verder onderzoek naar de oorzaak voor het uitblijven van de zwangerschap en evt. behandeling hiervan. Het basisonderzoek hiertoe wordt oriënterend fertiliteitonderzoek (OFO) genoemd. Tijdens het OFO komt u in contact met diverse hulpverleners, namelijk gynaecologen, de verpleegkundig specialist fertiliteit, baliemedewerkers, administratieve medewerkers en bij sommige onderzoeken een radioloog of anesthesist. Met al uw vragen en onduidelijkheden kunt u vooral bij uw gynaecoloog en de verpleegkundig specialist fertiliteit terecht. Laatstgenoemde is gedurende het gehele traject uw vaste aanspreekpunt. Zij werkt volgens landelijke richtlijnen en voorziet u en uw partner van alle benodigde informatie en begeleiding. Samen met de gynaecoloog stemt zij de behandeling en informatie nauwkeurig op elkaar af. We streven ernaar u zo goed mogelijk vertrouwd te maken met het te doorlopen traject. Stel dus gerust vragen wanneer iets niet duidelijk is! Bij start van het OFO wordt voor u beiden een behandelcode geopend. De onderzoeken die voor uw beiden volgen declaren wij op deze manier bij uw zorgverzekeraar. Dit betekent dat eerst het eigen risico wordt aangesproken. Het fertiliteitonderzoek Oriënterend Fertiliteit Onderzoek, of OFO, bestaat uit een aantal standaard onderzoeken bij zowel de vrouw als de man met het doel inzicht te krijgen in de oorzaak van het uitblijven van een zwangerschap. Het OFO vindt over het algemeen plaats wanneer geen zwangerschap is ontstaan na één jaar onbeschermd seksueel contact. Stap voor stap kijken we naar een aantal mogelijke oorzaken voor het uitblijven van een zwangerschap, zoals de eigenschappen van het sperma, de aanwezigheid van een eisprong, de eigenschappen van het slijm van de baarmoederhals en de doorgankelijkheid van de eileiders. De onderzoeken die we daarvoor gebruiken worden hieronder apart uitgelegd. Per paar wordt stap voor stap bekeken welke onderzoeken nodig zijn. We streven ernaar binnen een of twee menstruatiecycli tot een conclusie te komen. Anamnese Bij uw eerste bezoek nemen we een vragenlijst die u thuis heeft ingevuld met u door. Het gaat hier om vragen over uw algemene gezondheid, eventueel medicijngebruik en bijzondere aandoeningen of ziekten in uw beider families, waaronder eventuele vruchtbaarheidsproblemen. Ook wordt gevraagd hoe uw cyclus verloopt en of u ooit gynaecologische problemen, seksueel overdraagbare aandoeningen of buikoperaties heeft gehad. Bovendien komen eventuele eerdere zwangerschappen en bevallingen aan de orde. Pagina 1 van 5
Uw partner vragen we naar een eventuele liesoperatie, het indalen van de zaadballen (testikels) en of hij een bijbalontsteking of seksueel overdraagbare aandoening heeft gehad. Spermaonderzoek De man wordt gevraagd om zaad in te leveren voor onderzoek. Spermaonderzoek vindt elke donderdagochtend plaats in het Elkerliek ziekenhuis. Het zaad wordt door medewerkers op het laboratorium nagekeken en beoordeeld op het volume van de zaadlozing, het aantal zaadcellen en het percentage goed beweeglijke zaadcellen. U ontvangt verder uitleg in de folder Sperma-onderzoek. Bloedonderzoek Op de derde dag van uw menstruatiecyclus onderzoeken we enkele hormoonwaarden in het bloed van de vrouw om te beoordelen of de aansturing van de eierstokken goed verloopt. Valt de derde dag in het weekend dan wordt dit dag twee of dag vier. Ook wordt er bepaald of antistoffen tegen Chlamydia in het bloed aanwezig zijn. Chlamydia is een seksueel overdraagbare aandoening. Als deze antistoffen aanwezig zijn, hebt u vroeger zeer waarschijnlijk een Chlamydia-infectie gehad. Deze infectie kan de eileiders hebben beschadigd en/of verklevingen in de buik hebben veroorzaakt. Eén week na de eisprong wordt het progesterongehalte in het bloed bepaald om de eisprong te bevestigen. Cyclusanalyse met eisprongdetectie en samenlevingstest Vanaf cyclusdag 10 of 11 vindt er een follikeldetectie plaats. Hiervoor zal regelmatige controle (vaak om de 2-3 dagen) nodig zijn. Bij het OFO maken we altijd gebruik van de vaginaal echoscopisch onderzoek. We beoordelen: de rijping van de eicellen het aantal eicellen wat rijpt het moment van de eisprong de dikte van het baarmoederslijmvlies het beste moment voor geslachtsgemeenschap . Na de eisprong is echoscopisch onderzoek in die cyclus meestal niet meer nodig. Voor dit onderzoek dient u een lege blaas te hebben. Het onderzoek neemt slechts enkele minuten in beslag en is meestal pijnloos. Met de samenlevingstest wordt beoordeeld of de zaadcellen in staat zijn via het slijm van de baarmoedermond door te dringen in de baarmoederholte. Dit is afhankelijk van de kwaliteit van de zaadcellen en het slijm van de baarmoederhals. Alleen in de vruchtbare periode, vlak voor de eisprong, is het slijm goed. Van tevoren en erna is het slijm taai en kunnen de zaadcellen er niet in binnendringen. Aan de hand van echoscopie stellen we daarom eerst vast wanneer uw vruchtbare periode is. Nadien volgt een afspraak met u voor een samenlevingstest. Voor dit onderzoek vragen we u te vrijen vóór uw afspraak (Het interval tussen het vrijen en de poliafspraak is liefst minimaal 2, maar maximaal 10 uur). Bespreek het met ons als het niet lukt om op het afgesproken tijdstip samenleving te hebben. Door na de samenleving een beetje slijm uit de baarmoederhals weg te halen en vervolgens onder de microscoop te onderzoeken, beoordelen we dit. Onder de microscoop zien we of er voldoende levende zaadcellen in het slijm aanwezig zijn. Bij een positieve samenlevingstest is de kwaliteit van het slijm goed en zitten er genoeg zaadcellen in die voldoende krachtig vooruit zwemmen. Als de test niet voldoende is, kan het nodig zijn om het onderzoek later te herhalen. Lichamelijk onderzoek Het lichamelijk onderzoek van de vrouw vindt meestal plaats tijdens uw eerste bezoek aan de polikliniek. Dit onderzoek bestaat uit het meten van uw lengte, gewicht en bloeddruk en een gynaecologisch onderzoek. Het gynaecologisch onderzoek is bedoeld om te beoordelen of er afwijkingen zijn aan baarmoeder of eierstokken. Soms maken we dan ook een uitstrijkje. Lichamelijk onderzoek van de man vindt enkel plaats bij sperma afwijkingen. Pagina 2 van 5
Menstruele cyclus en het OFO Onderstaand schema geeft het globale verloop van het OFO weer. Om individuele redenen kunnen we afwijken van dit schema. Schema
Toelichting:
Pagina 3 van 5
Aanvullend onderzoek Soms is het nodig om aanvullend onderzoek in te zetten. Meestal vindt dit plaats na het afsluiten van het eerste gedeelte van het OFO, zoals hierboven beschreven. Hierbij kan gedacht worden aan een hysterosalpingogram (HSG) of diagnostische laparoscopie. o HSG Via schede en baarmoederhals wordt in de baarmoeder een kleine hoeveelheid röntgencontrastvloeistof gespoten. Zo worden de grootte en de vorm van de baarmoeder zichtbaar en kunnen een eventuele afsluiting van de eileiders, het slijmvliespatroon in de eileiders en soms ook verklevingen rond de baarmoeder, de eileiders en de eierstokken gezien worden. Het is een poliklinisch onderzoek, dat op de afdeling radiologie plaatsvindt. Een HSG kan pijnlijk zijn. Het onderzoek duurt ongeveer een kwartier. Soms wordt in een later stadium, als u alweer aangekleed bent, of zelfs 24 uur later, nog een foto gemaakt om de verspreiding van de contrastvloeistof in de buikholte te beoordelen. Dit onderzoek mag niet plaatsvinden als u menstrueert of als u mogelijk zwanger bent. We proberen het onderzoek dan ook te plannen in de periode tussen menstruatie en eisprong in. o Diagnostische laparoscopie De doorgankelijkheid van de eileiders kan ook getest worden door middel van een diagnostische laparoscopie . Deze ingreep vindt in de operatiekamer plaats onder algehele narcose, meestal in dagbehandeling. Met een dunne kijkbuis wordt via de navel in de buik gekeken en wordt door inspuiten van contrastmiddel beoordeeld of de eileiders open zijn. Bij een laparoscopie kunnen ook de buitenkant van de baarmoeder en de omgeving van de eileiders en eierstokken zichtbaar gemaakt worden. Als er antistoffen tegen Chlamydia zijn gevonden in uw bloed, als u een operatie in de buik heeft gehad, of als u buikpijn hebt, wordt daarom meestal voor laparoscopie in plaats van een HSG gekozen. Afsluiten oriënterend fertiliteitsonderzoek Wanneer alle uitslagen uit het OFO bekend zijn bespreken we de uitkomsten met u en stellen we het behandelplan op. Nu kunnen we een inschatting maken van uw spontane kansen op een zwangerschap voor de komend jaar. Misschien zijn er tijdens het OFO redenen gevonden waardoor u nog niet zwanger bent geraakt. Dan adviseren we u over de beste behandeling voor uw probleem en helpen u graag verder. Tot slot Geef de moed niet op! Vruchtbaarheidsstoornissen kunnen een enorme druk op uw relatie leggen. De spanning kan zo hoog oplopen, dat plezierig vrijen er niet meer bij is. Bovendien kan uw dagelijks leven erdoor verstoord raken. Het is ook zeer begrijpelijk dat u tijdens de vele onderzoeken en bezoeken aan het ziekenhuis de moed wel eens verliest. Wees daarover open tegen uw partner en tegenover beste vrienden en familie. Als u mensen niet vertelt hoe u zich voelt, kunnen zij u ook niet steunen. Bespreek problemen met de verpleegkundig specialist fertiliteit en uw gynaecoloog: zij zijn er voor u. Maar ook wanneer u prijs stelt op contact met lotgenoten, kan de verpleegkundig specialist u adressen en/of telefoonnummers geven van een organisatie bij u in de buurt. Indien gewenst kan er altijd een psycholoog/seksuoloog ingeschakeld worden voor u. Geef de moed niet op: in zes van de tien gevallen van vruchtbaarheidsstoornissen is een zwangerschap het uiteindelijke resultaat. Vragen Voor vragen kunt u altijd contact opnemen met de verpleegkundig specialist fertiliteit Tine van de Laar. Zij is bereikbaar via 0492-595957 E-mail:
[email protected] Vermeld bij contact duidelijk uw naam, geboortedatum en telefoonnummer.
Pagina 4 van 5
Meer informatie www.nvog.nl Website van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie. Op deze website vindt u in een voor het publiek toegankelijk gedeelte informatie en folders die u kunt downloaden. www.fiom.nl Website van de Stichting Ambulante FIOM. Dit is een organisatie die hulp biedt bij vragen en problemen die te maken hebben met ongewenste kinderloosheid, zwangerschap, afstand, adoptie & zoekacties, seksueel misbruik en geweld in relaties. www.freya.nl Freya beschikt over een uitgebreide website waar u veel informatie over oorzaken en behandelingen van vruchtbaarheidsproblemen kunt vinden. Telefoonnummers en adressen Polikliniek Gynaecologen Locatie Deurne T: 0493 – 32 89 17 Locatie Helmond T: 0492 – 59 59 57 Verpleegkundig specialist fertiliteit T: 0492 – 59 59 57 E:
[email protected] Elkerliek ziekenhuis www.elkerliek.nl Locatie Helmond Wesselmanlaan 25 5707 HA Helmond T: 0492 – 59 55 55 Locatie Deurne Dunantweg 16 5751 CB Deurne T: 0493 – 32 88 88 Locatie Gemert Julianastraat 2 5421 DB Gemert T: 0492 – 59 55 55 model 42944 ag 0614 versie 1.0
Pagina 5 van 5
