Tijdschrift
Didactiek
Natuurwetenschappen
2
(1984)
129
nr.2
Oriëntatie op de Natuur, een nieuw leergebied
Jan
Scherrenburg,
S.O.L.-
Gerard
Verbeek
en
Fieke
de
Vin
Utrecht
Inleiding Het
voortgezet
scholen, nieuwe
waar
wegen
cussienota's VBaO-nota
onderwijs
individuele inslaan. volgen
zijn
Ook
rentiatie,
integratie, zijn
Ook
het
worden
het
onderwijs van
vakken
leergebied
herkenbaar De
op
In
Eerst
de
-
die
er
ring
wij
bij
bereiding
van
van
dit
een
de
het
voor
de
we
het
de
de
Dat
onbetuigd:
als
b l i j k t
school
contourennota,
termen
en
als
op
rapporten de
de
geheel, en
OPVO-nota
heterogeniteit,
projectwerk
hierbij en
sprake
meer
geen en
is
middelen
het
scheikunde, (ON).
Deze
zo
disen
de
diffe-
langzamerhand
betrokken.
Er
is
examenprogramma
van
onderwijs
maar
wordt
in
een
moet
de
afzon-
gesproken
ontwikkeling
studiejaar
leergebied Oriëntatie
v.o.
in in
Nederland
Engeland de
1984-1985
de
ten en
-
en
aanzien
enkele daarna
lerarenopleiding.
Opleiding
voor
op
l e r a r e n o p l e i d i n g worden
ontwikkelingen
voor
leerplan
een het
beweging.
zelfs niet
De
terwijl
Natuur'
naar
Stichting
nog
de
de
en
zijn
het
in
is
natuurkunde
voornamelijk o . i .
in
bruikt
zich
op.
natuurwetenschappen werkwijzen
heeft
in
Vooraf
We n o e m e n
laat
tempo
van,
VBaO-nota
bespreken
ontwikkelingen
snel
in
of
is
ook
over
duidelijk
Middenscholen.
die
quenties die
de
' O r i ë n t a t i e op
natuurwetenschappen
mee
in
doelen,
ontwikkelingen
gelicht.
overheid
in
jaren
vaksecties
selectievrije brugperiode,
biologie,
de
consequenties
laatste
geworden.
aangepast.
derlijke
de
voorbeelden
gemeengoed
heroverweging
de
elkaar
daar
is
leraren,
Leraren
opleiding
zal
worden
van
van
gaan
we
ON.
en
van
in dit
Een
op
de
artikel
integratie
opgedaan
leraren
Natuur
dit
aspecten
We d o e n
hebben
de
in
toe-
van
de
buitenlandse de
conse-
vanuit
de
tijdens
de
ervavoor-
opleiding
waar-
gestart.
opmerking: leergebied
VBaO-nota.
'Oriëntatie Liever
zouden
op we
de
Natuur',
het
omdat
deze
term
' O r i ë n t a t i e o p mens
en
wordt
ge-
omgeving'
Oriëntatie
130 noemen, alleen
omdat
lichaam) Om
deze
naam
om d e n a t u u r , e n om d e
wordt
Eerste De
fase
fase
het verzorgen
-
voorbereiden
Traditioneel
op de keuze
wordt
is
voor,
vakken
maar
structuur
lijk
tie
gegeven
Weliswaar
over
schooltypen
ling
i s dat de bestaande meer
zijn.
lijke
vakken
vindt
zijn
kunnen
d a t genoemd).
i s voor
karakter
naar
Vanuit
Gymnasium waren
).
d i e i n de
een groot
aantal
stopt
deel
'eindonderwijs'
weest.
Voor
e r na d r i e deze
onherkenbaar,
irrelevant niet
het vak
veelal
nog bepaald
wetenschappe-
ontstane
types
van de leerplannen op Resultaat
de
inhoud
van de
e n h e t HAVO
redenering:
van deze
h e t MAVO
tradi-
ontwikke-
schoolvakken
natuurwetenschappeDeze
leerlingen
('harmonisatie
kunnen
voor de
universitaire
bepaald.
LTO-C
door
Nederland
van het v . o .
op het
van de overeenkomstige
heeft
in
het beeld
De l a t e r
der
georiënteerd.
van het v . o .
lang
natuur-
natuur-
'Kennis
op de b i o l o g i e
en wordt
onderwijs.
moeten
van de
leerlingen
wordt
geheel
doorstromen
jaar
of
i n de e e r s t e gedeeltelijk
i n het bestaande
hetzelfde
programma,
mee; voor
l e e r l i n g e n moet,
leerlingen
werd
i n de
biologie,
situatie bijvoor-
van
programma's'
naar
h e t HAVO e n
atheneum.
i n de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n van
vakken,
a l s voorbereiding
a l s het LtO
naar
doel:
beroep.
van de n a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k e
i n een omgekeerde
het
een tweeledig
van een
de h i s t o r i e
b i j de opzet
en verdunning
MAVO-leerlingen
heeft
v a n h e t LBO
en h o g e s c h o l e n .
leunden
doorstromen
of
e n HBS h e b b e n
bedoeld
leerplannen
leerlingen doorlopen
deze
verkeer,..
naam
het beginonderwijs
i s d i t vak nogal
d i t mechanisme
verdediging
HAVO-leerlingen
alle
En
in delen
van d i e vakken
op o n d e r w i j s t y p e n
moeten
komt
wetenschappelijk
dan een s e l e c t i e
disciplines
Nu
(wonen,
aan b i j de
onderwijs
i n dé afzonderlijke
aan u n i v e r s i t e i t e n
en beroepsonderwijs
niet
onderwijs
niet
menselijk
basisaanbod;
der scholen
discipline.
i n het voorbereidend
wordt
ons immers
het
onderwijs
vormend
het algemeen
en de inhoud
en beide
onderwijs
beeld,
maar
van een v e r v o l g s t u d i e
d i t ook wel v e r k l a a r b a a r .
algemeen
gaat
van de omgeving
we t o c h
voortgezet
i n het merendeel
van de u n i v e r s i t a i r e
bepaald
van
voortgezet
van een algemeen
en scheikunde.
De
Het
(gezondheidsaspecten,
aspecten
sluiten
van het huidige
wetenschappelijke
Natuur'
voorkomen
van h e t huidige
-
die
te
w a t we b e d o e l e n .
natuur
gebruikt.
eerste
kunde
aangeeft
o o k om d e m e n s
'niet-natuurlijke'
spraakverwarring
nota
beter
maar
op de
fase
onderwijs
gericht
niet
op v e r d e r e
hen i s het dan b l i j k b a a r
wat ze
van het v . o .
eindonderwijs.
weinig
motiverend
verwachten,
dat ze
zelf
zijn
relaties
gehonoreerd: studie;
moesten
geweest.
gaan
een
eindonderwijs
i n de natuurwetenschappen
en d a a r d o o r
het
Dat
leggen
We
ge-
leren,
kunnen
tussen
het
ScherrenbuTq geleerde weinig die
De
e.a.
en'de
131
praktijk,
bevredigende
een
verandering
toekomstige Onderwijs
wijs
is
voor
moet
oenereet-
van 'hier
de
12
-
en
hierin
eerste
in
zijn
en
de
de
verschillende
die
niet
Op
de
is
er
ontleend.
Hij
ontwikkelingen
vinden in
het
dit
een
onderwijs
moet
voor
l e e r l i n g moet
vakken,
ons het
aan
dat
twee
ervaren
tegelijkertijd
voorwaarden
als
zinvol
eindonder-
voldoen:
in
zijn
het
situatie
nu'.
tussen
heid
zijn
v.o.
16-jarigen,
leraar
de
geleerde
beogen.
fase
de
van
dat
gelukkig
natuurwetenschappelijke
Als
gaan
waaraan
situatie;
wil
bereiken
werkelijkheid, verkaveld
begrippen
dat
een
onderdelen zoals
i s
leerling
van
de
het
het
leerling
die
in wetenschappelijke
concreet
onderwijs
en
geleerde
geleerde
de
herkent
ziet,
dan
zal
ervaart.
Dat
is
en
hij een
samenhang moeten
u i t -
werkelijk-
t e r r i t o r i a .
ongedeelde
werkelijkheid
gaan
we
kort
in:
Concreet Een
onderwijs:
van
de
wetenschappen alle wie
bezwaren i s ,
dat
het
onderwijs
in
kunnen
kunnen
veralgemenen.
ON
uitgaan
wij
hebben
leerlingen
onderbouwleerlingen
moeten
de
die de
kunnen
dat.
Dat
natuurwetenschappen,
veel komt
het
bestaande
snel
met
abstracties
Wij
eindonderwijs
van
tegen
te
zal
concrete niet
waar,
denken z i j n ,
in
het
met
vooral
daarmee
ervaringen
overeen
zelfs
dat
de
onderwijs
of
moeten die
de
natuurNiet
leerlingen
problemen
voor
hebben.
voorbeelden,
traditie
in
werken.
Zij
om d a a r n a
te
onderwijs
in
van
het
vaak
met
abstracties
omgeving
van
de
practicum,
wordt
gewerkt. Ooor sluit
de
in
het
ontwikkeling. zelf
te
Daarmee
onderwijs
leraar
beter
Ze
ordenen, komen
worden
van De
de
bij
elementen
Krant,
van
de
reële
gestimuleerd relaties
uit
onderwijs:
de de
spelen
radio
en
informatiebronnen
concrete
technische gebruik
van
belangstelling
te
van
zelf
de te
kijken
ontdekken
ervaringswereld maatschappij
leerlingen
leerlingen
en
van
waarin
naar
zelf de
we
en
bij
hun
vragen
leerling leven
en
hun
omgeving, te
in de
stellen. het
na-
thuissitua-
leerling.
maatschappij.
allerlei
gaan
de
daardoor
natuurwetenschappen
langrijkst
te
oorzaak-gevolg
twee
tuurwetenschappelijk tie
uit
aan
zaken
apparaten,
een
zijn
zijn.
aanwezig
toepassingen,
immers
t.v.
In
de
de
waaraan
verzorgen
van
voorzieningen
in
belangrijke media
directe aspecten
het en
eigen oin h e t
die
in
rol de
omgeving van
ON
van te
lichaam, huis,
in
onze
westerse
thuissituatie de
onderkennen
planten
etc.
de
be-
leerlingen
en
zijn
zijn:
dieren,
het
Oriëntatie
132 Deze
onderwerpen
uitgangspositie voor
de
moet
toepasbaar
motivatie
Abstracties
en
van -
andere
onderwijs
als
vanwege
zijn;
je
kunnen
worden
levert
transferproblemen
Wil ten
het
in
apart door
de
afgeleid
overeenkomst methoden.
tussen
retische
argumenten
De
van
de
voor
meen
vormend
het
in
traditionele
er
tussen
een
rol
in
'Algemeen
of
het
voor het
voor
onderwijs,
de
eigen
noodzakelijk
de
het
geleerde
leven.
z i j n .
slecht
on
belangrijk
Maar
ze
Geïsoleerd aangebrachte
daardoor
natuur
zowel
leerling -
onderwijs:
je
ervaringswereld
de
is
staan.
zijn
naar
de
ze
of
moeten
kennis
helemaal
Met
zwaar
van
12
-
niet.
niet
spelen,
en
bijvoorbeeld
betekent
en
in
zo
het we
ook
fysische
door
door
een
naast -
daarbij
op
de
ver-
kennis-theodat
ze
vorm
bepalen. practisch
schoolvak
dat
de
j u i s t
hoofdzaak
wel
niet
schoolvak
zwaarwegend,
scheikunde -
en
moe-
vakken
verwantschap
om é é n
mogen
levert
bedoelen
sterke
d i t ,
15-jarigen
schoolvakken
l e e r l i n g e n dan
worden
Deze
mogelijkheid,
natuurkunde de
de
argument
bestrijden wijzen.
overtuiging
'breed'
huishoudkunde
de
bestudeerd
een
te
voor
de
van
natuurwetenschappelijke
natuurwetenschappen
biologie-,
kunnen
die
dit
Anderen
onze
biedt
richten.
de
natuurwetenschappen
objecten
te
inhouden
van
de
voor
vormend'
gebied
de
tussen
sommigen
tussen
te
gezondheidskunde,
is
onderwijsaanbod
vakken
de
brede
Er
samenwerking:
traditionele
hebben
onderwijs
natuurwetenschappen
verwantschap
ment
in
maken
situaties.
bij
het
Voor
natuurwetenschappen
omvang
aan
functioneert
aansluiten
gegeven.
schillen
en
Ze
spelen
te
gewenst
concrete
op.
rol
d o e l s t e l l i n g van
wat
leerdoel
uit
o r i ë n t a t i e f a s e van
gebruikte
de
er
een
concreet
de
werkelijkheid
onderwijs
worden de
moet
als
a l t i j d
De ongedeelde
kunnen
het
op
we
ON
breed
inhouden bedoelen
onderdelen
van
uit
algede
hier
andere
aardrijkskunde,
arguen
niet
vakken
landbouwkunde,
techniek.
dat
het
leergebied
natuurwetenschappen
en
de
rol
een
oriëntatie
inhoudt
op
die
ze
in
directe
spelen
onze
het
omgeving. Het
is
gebruikelijk
vakkenintegratie. vaksecties
gedacht,
het
samenvoegen
als
het
gezien
gaat is
het
van
leren.
tot
is
dit
het
geval
van
vaktraditie een
goede één
om o n d e r w i j s
aan
leerlingen
beter
te
spreken
duidelijk
ons
betekent
om die
er
geheel.
van dat
en
een de
breed
Toch van
leergebied
r e a l i t e i t
omschrijving
tot
deelproblemen
Voor
de
delen
natuurwetenschapper ceerd
om i n
Vanuit
van
hebben
12
-
16
op
wat
jaar.
iets
complexe aan
reductie
te
niet
moet
gebeuren,
namelijk
met
Vanuit Nu
onderzoeken de
van aparte
i s
w e r k e l i j k h e i d moet
kunnen
echter
spreken
s c h o l e n met
we m o e i t e
'ni.et-gedeslntegreerd'. de
te
de
of
opsplitsing
de het
deze
voor
worden om e r v a n in
term
leerling
de
iedere geredute
traditio-
Scherrenburg nele
e
133
vakgebieden.
sische
Zo
kan het onderwerp
en b i o l o g i s c h e a s p e c t e n ;
maar
derkunst
aandacht
te
krijgen.
De
nier
subjectieve
aspecten
zoals
nen
ook
worden Het
te
van het
over
dat wordt
Wij
onderwerpen
de b e l e v i n g
denken
worden
genoemd
schrijven,
bijvoorbeeld vastgelegd
worden
onze
tussen
b i j
i n de VBaO-nota zinvol
i s
a a n de hand
i n het
en d a t nu a l
afgestemd.
zonder
intern
in competitiékwesties terecht
specifieke
situatie
experimenterende we v o o r
ON
worden Elke
een afbakening
landbouwkunde,
de inhouden,
gewerkt,
centraal
andere
Oe
De
zijn
en onderwerpen krijgen maar
met daar
d i t
aangepast
De m a n i e r
waarop
moeten
afspraken
moeten
u i t
te aan
de
waarop
zouden
moeten
omheen
een aantal
volgens
ons
binnen zijn
op
werken,
dat
Voor
vanuit
i n ON
doelen.
betekent
voor
H e t mag z i c h
d i t
onderwijs
voor
i s door
ons ander
niet
t e maken
Dit hebben
houdt
onderwijs
beperken
komen,
. . .
dan
rand-
Oe
selec-
arbitrair.•Daar-
de
natuurwetenschap-
dan t o t op
zekere
tot
i n de
natuurwetenschappen
de v o o r b e r e i d i n g
op de
beoefe-
discipline. de p r o j e c t g r o e p
de L e e r p l a n o n t w i k k e l i n g
de c o n t e x t ' .
leerdoel
i n d a t zowel
met wat voor
Natuuronderwijs
een nieuw
de
begrip
h e t startpunt,
leerling
12
-
16 j a a r
ingevoerd: de
concreet,
leerweg zinvol
van de
'Onderwijs
en
a l s
het
mogelijk
D . In
in
gelden.
gezondheidskunde
inhouden
te om-
leergebieden Er
nog
leer-
gegeven.
de grenzen
school.
leergebied
de m a n i e r
staan.
wordt
de
vraag
Wat h o o r t
kan a l s voorbeeld
is
liggen deze
een ander
i n h e t LBO
school.
gedaan,
a l s kern,
maar
laten
van de w e t e n s c h a p p e l i j k e
Stichting
algemene
termen
natuurwetenschappen -
kun-
uitwisselbaar.
Onderwijs
is
komen,
de natuurwetenschappen
wij niet
hoogte
te
fysische aardrijkskunde,
uit
pen
wordt
de t h e m a ' s de v r i j h e i d
van het
we a a n d e n a t u u r w e t e n s c h a p p e n
van de onderwerpen
ning
moet
middenscholen wordt
om w i l l e n
en
vermeden;
school
waar
vaag.
precies
van iedere
en de d o e l s t e l l i n g e n van de
tot
zijn
van l e e r s t o f l i j s t e n .
schoolwerkplan
dubbelingen
tie
schil-
in het onderwijs
Technieken',
in leerplannen
zodat
gebieden:
fy-
en de
i s het moeilijk
leergebieden
worden
Als
met z i j n
aan d a t op deze ma-
duidelijk:
v a n ON
"Algemene
elkaar
denken
geven
ook een probleem
nodig,
de
konen d e mode
van kleuren
benadering
sommige
behandeld
dat het niet
wel
maakt
? In
De g r e n z e n
ON e n w a t m o e t
gebied
'Kleuren'
leergebied
beantwoorden.
bij
laatste
a a n de o r d e de r e c l a m e ,
betrokken.
voorbeeld
grenzen
'Kleuren'
ook d i e n e n
Het onderwijs leven
van de
omschrijven
a l s
w i j de d o e l e n
voor
het beginonderwijs
i n de
volgt:
i n de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n leerlingen,
zowel
voor
het
legt
r e l a t i e s met het
'nu'
a l s voor
het
persoonlijk
' l a t e r ' ;
134 -
Oriëntatie
Het de
-
onderwijs
Het
onderwijs
ving -
Het
dorp
of
legt
onderwijs
relaties
met de e i g e n
van
* legt
de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n
natuur
omgeving
stad;
i s : milieuproblematiek,
in
van de
historie
tuin,
i n de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n
onderwijs
Het
huis,
a a n de hand
leiding -
i n de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n
leerlingen:
op de
relaties
met wat
bewapeningswedloop,
er
i n de
samenle-
energieschaarste;
legt
relaties
met de l a t e r e
beroepsop-
legt
relaties
met de c u l t u u r
leerling; i n de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n
van de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n
i n samenhang
en met
met m a a t s c h a p p e l i j k e
de
verande-
ringen. Voor jarige van
het overgrote leeftijd.
het
v . o . :
leerlingen
Als
de
zijn
en het
'VWO'-leerlingen
zal
i n het
tegen
teit
problematisch
bied
ON,
kel
deze
maar
De en
plannen
het
type
in
eerste
fase
? Hoeten uit
v.o.
? Er
niemand
constateren de
ons
hier
(SLO,
naar 1982)
we
een vak
wetenschappen
wijzen
niet
onderwijs
kiezen
overbodig
Dit
meer
probleem
verder
De o n d e r w e r p e n staan
15-
of
moeten
dichtbij
i s
d.w.z.
fase
zitten deel
echter
onderwijs
niet
leergebieden. In
feite
zowel
v a n de
zal
specifiek
voor
'LBO'leerlingen
vakken
die
Daarom werken
i s het een
de
direct
liggen.
er
Een
16fase
voor
(ook e m o t i o n e e l ) ,
moet -
op
i n de e e r s t e
van de n a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k e
i s
u i t .
v a n ON
een probleem.
eerste
de a n d e r e
v a n O&W m e t h e t
van d i e d i s c u s s i e
zelf
is
geleerde
van het
eindonderwijs
heterogenihet
we
leerge-
i n d i t
a r t i -
differentiatieprobleem.
Nederland
gehandhaafd
Wel
leven.
e r wel
êên of
ON
lüerllng
ontstaat
van de m i n i s t e r
resultaat
de
heterogeen
ook voor
problematiek
Ontwikkelingen
van het
het einde
zijn.
geldt
gewone
i s
hoofddoel
volledig
vervolgonderwijs
vooral
het
ons h e t
dichtbij
nut
in -
leerlingen
voor
op
hebben,
leerlingengroep
als
kiezen;
van de
voorbereiding
betekenis
waarneembaar
deel
Daarom b l i j f t
i n de of
of
blijven
toekomst
op deze
hoofdstuk
het
themanummer
van
Komt
er
in
van
discussie
uitsluitend
schooltypen
één
daarnaast
of
kunnen
tweesporigheid
i n
we
het
weet. rondom
een o v e r z i c h t
SLO-verslag
nog v o l o p
i n een leergebied,
geval
de
integratie
i n een stroomversnelling
plaats
3 van het
raden.
de b e s t a a n d e
1n
de o n t w i k k e l i n g e n jaren
zijn
te
l e s geven
een leergebied
d i e d a t o p d i t moment
we d a t
laatste
en naar
(VBaO)
VBaO
is moeilijk
te
zijn
geven.
over
voor
12
natuur-
Het
We v o l s t a a n
'Natuuronderwijs
'Faraday'
van de
geraakt.
l i j k t
met t e -
'natuuronderwijs
ver-
16-jarigen' (oktober,
1983). Het
zijn
ontwikkelingen
waar
op
zijn
minst
rekening
mee m o e t
worden
gehouden.
Scherrenburg Kenmerkend ning
1.
voor
meebrengt
Dat
levert Het
al op
een
wijs
in
ON
Naast
het
heden
voor
ook
kans. van
programma
onderwerpen
van
de
doelen
het
6.
De
7.
Actuele
beeldenvan
óns
in
traditie
van
Maar
gewoon
kenmerken
ons
een
hier
en
kort
weergeven: 1971,
projectwerk
leerstof
van
blz.
krijgen
krijgt
de
205,
in
het
leerling
206) onder-
mogelijk-
leerlingen.
die
geven
gerelateerd
mogelijkheden
worden
gericht
kunnen
voor
op
in
ons
land
zijn
ontwikkeling
zijn
aan
andere
het
het
'nu',
de
omgeving
beoordelingsvormen
als
onderwijs
Engeland
als
geïntegreerd onderwijs
Invulling
op. die
in
integratie van
de
1n
In
discussies
bij
de
met
op
het
worden
'later'.
betrokken.
begint
ook
bepalen.
Schotland
is
1n
die
pas
de
sdence-lessen sloot
erg
aan
en
Met
beste
landen
Nederland
name w o r d t
voor-
laatste bij
ons
jaren
de
zijn veel
gebleken,
genoemd, meer
onder-
ouder
dan op
traditio-
chemische onderwerpen
science-leraren is in
de
natuurwetenschappelijk
daar
ontwikkelingen
gaan
en
ons
(science)
b i o l o g i s c h e , natuurkundige
de D1t te
gesprekken op
met
onderwijs
zijn
school
verlaten.
En
de
dat
nauwelijks
dit
problematiek.
vaak klas heeft
s c i e n c e - l e r a r e n 1s
hun
diploma
diploma
lingen
in
De
herbezinning
zonder
bekende
in
herbezin-
dat
volgden ook
daar
het
gezicht
van
aandacht
besteed
aan
omgeving.
ontdekken
het
van
'echte'
science-onderwijs
Hat
en
komen.
de
te
tot
keuzen
problemen
soortgelijke
vakkenindeling;
de
een
buitenland
nele
het
we
gekozen,
evenzeer
omgeving
gang
de
ON
proefwerk.
kunnen
het
een
land.
elkaar
voor
worden
maatschappelijke
directe
De
in
leren.
en werkwijzen
leerdoelen
wijs.
ruimte
kunnen
onderwijs
c u r s o r i s c h (Knoers
voorgestructureerde
individuele
Ontwikkeling
In
laat
het
werkwijzen.
leerlingen.
Andere
de
dat en
die
uitsluitend
zelf-ontdekkend
Het
is
doelen
thematische werkwijze
een
Die
In
de
niet
leren
3.
dan
ontwikkelingen
mogelijkheden,
wordt
4.
5.
deze
uitgangspunten,
aantal
onderwijs
aangeboden;
2.
135
e.a
De en
een
motivatie
valt
weg
de
aard
niet
motiverend.
de
garantie van
van
Het
het
gevolg
de
opgevallen,
gekomen
omdat
leerlingen
is
voor
een
is
veel
die
dat
wel
baan.
een
Een
i s ,
dat
er
onderwijs
grote
van
in
te
is
problemen
hen
afhaken
diploma
ook
l e e r l i n g e n om t e n m i n s t e
traditionele
veel
leerlingen
halen
ons
land
leren
voor
voor
deze
op
school
leeren
ontstaan. grote
r i c h t e n en
de
groepen
s c i e n c e - l e r a r e n de
l e e r l i n g e n te
motiveren
impuls
door
de
gegeven
het
onderwerpen
onderwijs zo
te
anders
kiezen
Oriëntatie
136 dat
het
nut voor
wikkelingen (SLO,
in
Sinds geleld
bij
bieden. een in
van
i s .
Voor
de
Eén
vakken
Oe
sterke
staat
het
1n
de
Elke
tot
vakkenscheiding in
twee
geïntegreerd
te
vinden
dat
komen
Natuur
er
van
de
ont-
SLO-rapport.
geven,
1.
1n
delen
de
ontwikkelingen
leraren
Voor goed
van
of
staat
er
een
die
zijn de
het
in
v.o.
dit
in
het
het
het
ingang
de
goed
te
geven
leraren
die
1983
van
onderwijs
van
1
augustus
leerplan
het
vakonderwijs
op
we
hiervoor
opleiding
hier
kort
1984
op
waarin leraar
- ,
aan
Oud
ze
gebied
start hij In en
op-
een een
be-
leder
ge-
wiskunde
zou
kunnen
NLO-studenten blijken
Kennis
der
het .resulteerde
toch
die
niet
Natuur
in
1n
de
opzet
de
mogelijk-
punt.
leraar
1n 1n
de
aparte
het
vakken
leergebied
Oriëntatie
op
uiteraard beroep
is
op
het
v.o.
van
in
komt
breed
gaan
rooster de
1s zijn
staat;
richting
van
overigens
nog
opgeleid,
leergebieden niet
duidelijk;
onvoldoende
1n
leergebied.
geven
in
het
leergebied
ON
moet
er
een
ontwikkeld.
door
de
SOL
een
experimenteeraanvraag
en
inmiddels
is
toestemming
deze
opleiding
te
beginnen.
volop
in
ontwikkeling:
geïntegreerde manier
gestalte
pedagoog,
gerelateerd zijn
met
een
al
willen
geven
en
de
het
wordt
beoogt
een
aangeboden.
problemen
die
Ingediend
verleend
om
met
opleiding
waar-
De
waar-
manier
daarbij
rijzen,
wil-
een
student
beschrijven.
lerarenopleiding tot
is
een
les
worden
van
opleiden
als
en
hun
natuurkunde
biologie
uit
disciplines
in
voorjaar
Het
De
invoering
ministerie
de
bij
zo'n
verminderen.
opleiding
tot
leergebied
afzonderlijke
les
zittende
in
we
en
derdegraads
vakken,
dat
bijvoorbeeld
dit
dit
veranderende
Integrale
nascholingsprogramma
In
twee
was,
bijvoorbeeld
bestaande opgeleid
en
kregen
natuurwetenschappen
e n q u ê t e wees
de
worden
Deze
omdat:
2.
gaan,
naast
om t e
-
drie
n a s c h o l i n g s c u r s u s s e n op
het
overzicht
eerdergenoemde
tweede-
kiest
hierdoor
de
aantal
moet
Een
zou
van
een Wij
het
scheikunde
van
heid
voor
elkaar
bijvoorbeeld
verzorgen.
len
volledig het
hierachter
moeten
bij
meer naar
student
gedachten
relatie -
hebben
vak
leraren
LBO
3.
we
lerarenopleidingen.
opgelegd. van
geïntegreerd
bevoegdheid
meeste
nieuwe
het
de
een
verwijzen
natuur
lerarenopleiding de
structuur
haalt.
twee
zelfs
de
worden
ëên
tweevakklge
die
voor
1970
voegdheid
of
duidelijk
buitenland
de
1982)
Consequenties
val
'nu' het
op
deze
als
beroepsopleiding
heeft
tot
vakdidacticus
tot
aan drie
de
toekomstige
aspecten
en
taak
nauwelijks
een
drieledige
deskundige
als
leraar.
apart
te
in B1j
taak:
de
vakdiscipline,
de
uitoefening
onderscheiden,
daarom
van w i l -
Scherrenburq
e.a.
len
nauwe
we
op
de
bied
ze
in
Natuur' op
minder De
de
samenhang
zullen
we
opleiding,
belangrijk
anders
leren
zonder
van
dan
om l a t e r
'overdragen'.
anders
i s :
daarbij
het
v.o.'
beroep
In
de
hebben
een
hadden
de
vakkenpakket,
waarin
eindexamen
tuatie
ook
Hij dend
tot
kunde
een
of
De
de
worden wordt
scheikunde
omgeving
zo
ten
staat
kan
de
in
het
veel
eigen
programma
komen
ook
en
O m d a t OH
vast
mentor, voor
wordt
en
af
staat
van en
bij
de
de
de
'Oriëntatie het
leerge-
andere
facetten
lerarenopleiding
de
student
hij
in
de
zal
laatste
en
het
het
van
moeten
studenten
vakken
scheikunde
betekent
vak
vak
de
afzonderlijke
natuurkunde
te
in de
dat
de
gehad
in
het
beginsi-
van
leren de
is
voor
één
teken
van
van
echte
aspecten
in
(ON)
of
l e i -
natuur-
met
de
student
beginnen. van
niet
de
te
en
zijn
Dit
mens
geldt
in
begrensd
zijn
moeten
beroepsvoorbereiding en
in
leeftijdsgroep
en
de
willen
aspecten
ervaringen de
leergebied biologie,
sluiten.
het
student
deze
uit
hoe
in
niet-vakgebonden
diens
is
aan
cultuur,
de
hand
die
zijn 10
praktijk
praktijksituatie
van
zo
omgeving:
tot
16
de
zijn
jaar.
De
schoolsitua-
dicht
mogelijk
be-
alle
ook
een jaar
elkaar
directe
orde
maar
gericht
eerste
met en
in
van
studenten
zijn. een
In
de
hetzelfde, bovenbouw
modulair
zijn
op
systeem
meer
hoewel stelt
van
specifieke
er
de
in
thema's
student
cursussen;
zijn
hierin
leraarstaken:
decaan,
teacher
studenten
het
onderzoekjes aan
de
remedial
de
in
'Utrecht
leergebied
op
omdat
de m o g e l i j k h e i d
en w a a r b i j
keuzemogelijkheden
Kennismaken
tochten
Dit
niveau -
kinderen
teken
cursussen voor
counseler,
is
van
beginsituatie
natuurwetenschappelijke
aanzien
onderbouwprogramma
weken.
over
worden.
projecten
leiding,
de
opleiding
met
mogelijk
student
hierbij
dat
uitoefenen:
onderwijs biologie,
gedaan.
jaar
zijn
medestudenten
probleem
is
is
plaats
omdat
vierjarige
2e
dicht
waar
de
Een
jaren
vakken,
een
en
leidraad
van
zijn
suggereren
kunnen
plaats
tweedegraads
Ook
Het
de
we
eerste
te
bevoegdheid,
le
opgevat.
naderd
en
op
het
waarbij
bovenbouw
thema
-
willen
gaat
problematiek
zijn.
voor
uitgegaan
leren,
en
zal
de
goed
aantal drie
derdegraads
vakinhoud,
directe
tie.
divers
gekozen
onderbouw
omgeving, voor
vrij
hebben
artikel
de
:
In
tweede
ze
niet
te
dit
op
geïntegreerd natuuronderwijs
in
allen
en
Omdat
ingaan
Integendeel
zijn
kunnen
aanbieden.
voornamelijk
zijn.
problematiek
wezenlijk moet
137
en
met
vak
het
omgeving'.
dit
komen:
nieuw
begonnen
gebied
dat
ze
uit
hun
een
introductieperiode
van
leergebied De
studenten
waarbij
onderwerpen
de w a t e r l o p e n ,
is met
uit
bodem,
zoveel de
niet
staat doen
kennen
hierin een
mogelijk
fysische
vegetatie,
centraal.
aantal
cultuur-
en
Het
verkennings-
aspecten
geografie,
voorop6
de
van
het
historie
natuurland-
Oriëntatie
138 schap,
verkeer
thematisch 1.
De
omgeving
2.
De
thema's
3.
Waarnemen
4.
en
vervoer,
onderwijs. wordt
als
centraal.
teder
thema
wensen
het
moet
de
de
eerste
keuze
jaar
de
van
beperkt
middelen
bieden
bestemd
voor
de
in
volgt
thema's
tot
ON-thema's
mogelijkheid
b e l a n g s t e l l i n g van
introductieperiode
de
bij
en
basisinformatie,
en
Na voor
aansluiten
vaardigheid
staan
veelheid
in
moeten
etc.
Criteria
natuur
periode
van
Nederland.
het
om n a a s t
individuele
de
zijn:
v.o.
om w a a r n e m i n g e n
alle
een
op
het
doen
(oog,
verschaffen
studenten,
studenten
te
tegemoet
via
een
van te
aanbod
o o r . . . )
een
hoe-
komen van
aan
keuze-
onderwerpen. 5.
Het
merendeel
praktische
van
de
thema's
vaardigheden
en
moet
mogelijkheden
vaardigheden
in
het
bieden
om
verwerven
te en
werken
aan
overdragen
van
informatie. 6.
Ieder
thema
diverse
moet
de
mogelijkheid
manieren
af
te
Voorbeelden
van
thema's
sluiten
zijn:
in
en
Licht
zich
te en
hebben
diverse
activiteiten
op
beoordelen. Kleur,
Beweging,
Muziek,
Communicatie,
Sexualiteit. Het
eerste
plaatsen zijn
in
landschap,
In
het
zijn
wordt
zijn
eerste
activiteit
van
jaar
Nederland
die
en
we
activiteiten sleutelen
vijver,
een
water, tweede
ten
zijn jaar
aanzien
zijn: aan
de
aquarium,
met
een
uitgevoerd.
is
er
project
Centrale
landbouw
'Ondersteunende
ondersteunend
tuur,
afgesloten
wordt
en
naast
zijn het
technieken
van
de
fotograferen
en
(brom)fiets,
aanleggen
verzorgen
van
het
ontwikkelen,
planten,
en
op
diverse
Nederland
onderwijs
vaardigheden'
en
dat zijn:
en
energievoorziening.
thematisch
en
thema's
Nederland,
invalshoeken
latere maken
beroep.
van
onderhouden
redactionele
een
hebben
Ze
Voorbeelden
eenvoudige van
lineaire
genoemd.
een
appara-
tuin,
technieken,
een
veiligheid,
EHBO. Het wordt Weer Met
leeraanbod dan
en dit
in
het
tweede
uitgebreid
tot
wereldschaal:
Klimaat,
Heden,
programma
-
oog
hebben
-
ervaring
-
zelfstandig
voor
hebben een
hopen de
jaar
Verleden we
grote
opgedaan
te
en
is
ook
onderzoekje
bereiken
dat
de aan
onderzoekjes kunnen
en
geordend.
Landbouw,
Oe
omgeving
Gezondheid
en
in
opzetten,
studenten aspecten de
die
ON
in
zich
heeft;
omgeving;
uitvoeren
en
hierover
kunnen
rapporteren; -
verschillende
-
zichzelf
informatiebronnen
kunnen
inwerken
in
kunnen
thema's
Ziekte,
Toekomst.
verscheidenheid met
thematisch
Voeding
die
hanteren niet
aan
; de
orde
zijn
geweest.
Scherrenburq -
een
aantal
-
een
keuze
Omdat
technische kunnen
het
gedaan
hebben
zo
verend
voor
toch
In
wat
diep
de
hem
bovenbouw
men
continue de
eventueel
het op
maken de
markt
Ander
van ON
de is
ring
een
de
rol
niet
zeggen
dat
orde
is
beargumenteren.
moeten
student ze
de
soms
uitdagend
leerresultaten dat
concessies
mogelijkheid
voldoende
komen
van
bepaalde
echter het
is
derde
voor
moet en
moti-
opleveren,
e e n 'meer
zullen
fundamentele
en
onderwerpen op
de
de
stage
belangrijk
Voor
omdat
jaar,
een
uit
be-
het en
het
nieuw
er
weinig
zijn
door
en
leren
de
leerstof met
ontwerpen,
geen
vormate
omgaan
leergebied tot
te
Deze
waarbij
leeromgeving zijn
omstandigheden
lesmateriaal.
verder
schoolstages,
vierde
leerling,
van
diverse
liggen
testen
als
ON
is
lesmateriaal
leraar geïntegreerd onderwijs
De
hele
-
en
van de
bij
wij
de
opleiding
van
de
ontwikkeling
van
gescheiden
v.o.
dat
er
gegeven.
van
voor
De
een
Deze
zouden
leraar.
leraar
een
van
toejuichen louter
in
dit
artikel
aanzien
ons
van
de
vakken
-
als
kwaliteiten
12
naar
één
tot
in
16
betekent
van
overdrager
belangrijker
Als
een
van
namelijk
doel
jaar. het
en
vak De
de
functie
deze
grote
het
worden.
voor-
aspecten
leergebied
ontwikkeling,
herbezinning
leerlingen
leraar
ten
veelomvattender
houdt
dat
pedagogische
ontwikverande-
zal
ver-
leraar
wordt
leerprocessen. in
lerarenopleiding.
wordt
vragen.
hier
in
onderdeel
veranderingen
de
de
gedurende
onderwijsaanbod
begeleider Oeze
de
concrete
mogelijkheid
jaar
voor
het
terwijl
voor
aan
van
hele
in
16
van
slechts
doorgaat
dwijnen,
gaan,
doelstellingen
andere
va.kdiscipline.
het
te
aan
oriënterend
Hoewel
student
zal
lesmateriaal
uitgewerkt
echter
keling
en
en
i s .
vernieuwing van
de
accent
tot
verantwoorden
blijven.
bestaat
consequenties
namelijk
de
in
verantwoordelijk
dit
onderwijs,
De
voor
herschrijven
van
breed
diepgang.
a c t i v i t e i t
12
beheersen;
kunnen
onderwerpen
Belangrijkste van
de
moet
zwaarste
student
leerlingen en
en
achterwege
toeneemt.
deze
onderwerpen
nieuwe
Het
waarin
de
zijn
diepen. een
en
betreft
op
zoveel
handeling
vaardigheden
maken
onderbouwprogramma
worden
er
139
e.a
de
taak
Dat
in
de
De
lezer
we
nieuwe die
van
de
dit
hier
leraar
opleiding hierin
zullen
buiten tot
ook
grote
beschouwing
leraar
geïnteresseerd
ON is
op
de
kan
gevolgen
hebben SOL het
hebben
gelaten
geen
wil
aandacht
leerplan
ON
aan-
Oriëntatie
140
op
de
natuur
Noot 'Onderwijs schappelijk het
PLON
beeld.
vanuit
de c o n t e x t '
schoolvak,
(Project
De c o n t e x t
zoals
Leerpakket b l i j f t
kan o v e r i g e n s dat
nu op de
Ontwikkeling
echter
ook p l a a t s v i n d e n
lesroosters staat. Natuurkunde)
noodgedwongen
i n een Het
i s daarvan
beperkter
dan b i j
natuurweten-
materiaal een goed
van voor-
ON.
Literatuur ACLO-rapport.
Geïntegreerd
(gemeenschappelijke
onderwijs
ACLO's,
in
de natuurwetenschappen.
b i o l o g i e , natuurkunde,
A R V O - I . Scholing van onderwijsgevenden december 1982.
eerste
Knoers, A.M.P. Van Gorcum,
voor het
S.L.0.
Algemene 1971.
natuuronderwijs
SOL-interne
verslagen.
opleiding.
Verslagen
Ministerie
v a n OSW.
Onderwijskunde
voor
12-
tot
lS-jarigen.
Scholingsconcept studiereizen
Verder
fase
Enschede,
ON-opleiding.
na de basisschool.
voortgezet
voortgezet
ON-opleiding.
1982.
Enschede,
1982.
scheikunde). onderwijs.
Onderwijs.
Assen:
1982.
Leerplan
onderbouw
ON-
