ORGANISCH LICHT. KAS OOSTERHUIS Gebruik van de nieuwste technologieën EEN BEKNOPTE HISTORIE VAN INSPIRATIE

International Lighting Magazine 6 / januari 2011

ORGANISCH LICHT KAS OOSTERHUIS

Gebruik van de nieuwste technologieën

EEN BEKNOPTE HISTORIE VAN INSPIRATIE

EDITORIAL Licht maakt menselijke interactie mogelijk. Zonder licht zouden we niet zoveel kunnen lezen, werken of samenzijn als we nu doen. We hebben licht nodig voor praktische bezigheden, maar ook om ons gevoel van verbazing te voeden en een vleugje schoonheid toe te voegen aan de wereld waarin we leven. Deze uitgave van Luminous gaat in op de manieren waarop organische verlichting onze levens kan beroeren. Verbazing en opwinding waren de reacties van mensen op de dynamische presentatie die ontwerper Jason Bruges in Milaan schiep met behulp van OLED’s (organische LED’s). Onze emoties worden ook geraakt door het natuurlijke verschijnsel van de bioluminescentie die Khah-Leang Choon onderzoekt in zijn scriptie. Een LED-installatie in Kopenhagen die zo slank en variabel is als grassprieten roept een gevoel van verwondering op en zorgt tevens voor een betere plaats om te verblijven. Datzelfde geldt ook voor de nieuwe Nelson Mandelabrug in Johannesburg, die vanaf kilometers afstand zichtbaar is en tegelijk een veiliger omgeving creëert. Een ander beeldbepalend monument is de VIP-brug in Dubai, die helpt het gevoel van spanning op te bouwen bij mensen die onderweg zijn naar de racebaan. Verder hebben we een nieuwe rubriek geïntroduceerd, Lichtspraak genaamd; die omvat enkele van de meest interessante conversaties tussen jonge ontwerpers op onze website. Hier spreken zij over het belang van schaduw; zonder dat zou licht veel minder spannend en inspirerend zijn. Ik nodig u van harte uit van deze uitgave van Luminous te genieten en hem ook te beleven. Rudy Provoost CEO Philips Lighting

colofon gepubliceerd door | Philips Lighting BV – Mathildelaan 1, 5611 BD Eindhoven, Nederland – www.lighting.philips.com eindredacteur | Vincent Laganier hoofdredacteur | Paulina Dudkiewicz redactieafdeling | Augustina del Bao stuurgroep | Nils Hansen, Fernand Pereira  copywriting & editing | Ruth Slavid vertaling | Lionbridge grafisch ontwerp | concept | Philips Design, Bureau Kellerman dtp | Relate4u drukwerk | Print Competence Center meer informatie | [email protected] T: +31 (0)40 - 2755928 ISSN-nr. | 1876-2972 12 NC | 3222 635 68431 Voorpagina | Doudoune Club, Val d'lsère, Frankrijk Verlichtingsontwerp | Anne Bureau  Gedrukt op milieuvriendelijk, gerecycled papier.

8

50

DIALOOG

Uitdagingen in verlichtingsontwerp LIGHTSOURCE Spookperron, Sunderland, Verenigd Koninkrijk

4

PLATFORM Kas Oosterhuis Rotterdam, Nederland

8

PROJECTRAPPORT Doudoune Club, Val d’Isère, Frankrijk

10

LICHTSPRAAK Over het welzijn van mensen, en over verlichtingsontwerp met of zonder schaduwen

14

SNAPSHOT Soccer City stadion, Zuid-Afrika Parlementsgebouw, Egypte Replay Store, Italië Nelson Mandelabrug, ZuidAfrika Ramada Hotel, Turkije Mestşká Estakádabrug, Slowakije Philipp Pleinwinkel, Oostenrijk Santander Bank, Spanje

16

DOSSIER

21

26

FEEDBACK

Organisch licht

Ontwikkeling en trends in verlichting

INLEIDING Organisch licht in de spotlights

24

PROJECTRAPPORT VIP-brug, Meydan, Dubai, Verenigde Arabische Emiraten

26

PROJECTRAPPORT Mimosa Interactive Artwork, Milaan, Italië

30

PERCEPTIES Licht in de natuur: bioluminescentie

34

PROJECTRAPPORT Christianshavns Torv, Kopenhagen, Denemarken

36

CREATIEF DENKEN CLU – een beknopte historie van inspiratie

40

CONCEPT CORNER Koofverlichting

44

SHOWROOM OLAC architecturaal scenario

48

GALERIE Verlichtingscultuur in Turkije

50

SPOTLIGHT Boeken Waar naar toe

54

3

4

DIALOOG

Jack Lowe

SUNDERLAND, VERENIGD KONINKRIJK

SPOOKPERRON Door Ruth Slavid

Een wand van glasblokken wordt omgevormd tot een voortdurend veranderende optocht van spookachtige passagiers op een spoorwegstation in het noorden van Engeland. Een van de interessantste aspecten van reizen is het kijken naar de andere passagiers, en dit vormde de basis van de installatie die verlichtingsontwerper Jason Bruges heeft ontworpen voor het station van Sunderland. Reizigers die in het gerenoveerde station wachten op een perron tegenover een voorheen witte muur, kunnen nu kijken naar spookachtige figuren die achter de wand lopen, elkaar ontmoeten, zitten of gewoon wachten. Bruges kwam met dit concept toen hij een wedstrijd won die was georganiseerd als onderdeel van de totale renovatie van het station die was ontworpen door Sadler Brown Architecture. Het station was steeds belangrijker geworden na de introductie van de Tyneside Metro die langs het hoofdspoor loopt, maar dat kwam niet tot uitdrukking in de werkelijke situatie: een donkere ondergrondse ruimte. Sadler Brown werd aangesteld om in samenwerking met Nexus en Network Rail het station lichter en aangenamer in gebruik te maken. Een onderdeel van zijn oplossing was het ontwerp van een 144 m lange wand van glasblokken achter een van de spoorlijnen, vlak voor een in onbruik geraakt perron. Deze wand werd het onderwerp van de wedstrijd: het zoeken naar een manier om licht te laten voortkomen uit de wand, gedeeltelijk een verwijzing naar het voetbalstadion van Sunderland dat bekend staat als ‘Stadium of Light’. Jason Bruges Studio was een van de deelnemers aan de wedstrijd en Bruges was geïntrigeerd door het idee de glazen blokken te beschouwen als individuele pixels in een digitale weergave. “Ik hield van het idee van het loze perron”, legt hij uit. “Het zou wat lijken op het ontwerpen van de typetjes voor een computerspel met een lage resolutie.” Hij liet in een simulatie zien dat, ook al was de wand slechts 15 blokken (en dus 15 ‘pixels’) hoog, dit voldoende was om verschillende typen figuren te onderscheiden en hen te zien bewegen.

light

Source 5

6

DIALOOG

Jack Lowe

Bruges was oorspronkelijk van plan verlichte figuren te gebruiken tegen een donkere achtergrond, maar keerde dit idee om naar het gebruik van schaduwen tegen een lichte achtergrond – gedeeltelijk omdat dit betekende dat het algemene verlichtingsniveau hoger zou worden. Elke pixel wordt verlicht met een LED die regelbaar is op 255 niveaus van een grijsschaal. Jonathon Hodges, Projectmanager voor het project bij Jason Bruges Studio, filmde in de loop van twee dagen 60 verschillende plaatselijke mensen om daarmee de typetjes voor de animatie te maken. “Ik was er nogal verrast over hoeveel mensen op ons aanbod ingingen”, zei hij. Iedereen werd gevraagd langs te komen met een attribuut naar eigen keuze: een stuk bagage, een hond, een vouwfiets of zelfs de eigen partner. Vervolgens werden zij gefilmd en de opnamen werden opgedeeld in segmenten die weer kunnen worden samengesteld in overeenstemming met de syntax in het computerprogramma. Telkens als een trein langs het perron rijdt, wordt de scène op wand erachter ‘gewist’. Als de trein het perron weer heeft verlaten, beginnen de typetjes weer binnen te komen en wordt de scène opgebouwd met een toenemend niveau van complexiteit, tot de volgende trein arriveert. Hoewel de aanwezigheid van de wand van glasblokken een gegeven was, kon Jason Bruges Studio wel de afwerking van de blokken kiezen – dat werd een gekruist rietwerkpatroon – en van de voegen ertussenin – en die werden wit. Dit was een betrekkelijk eenvoudige esthetische beslissing, maar andere delen van het project waren technisch gezien uitdagender. Het bedrijf ontwierp een frame dat binnen in de wand zit en dat alle LED’s ondersteunt evenals de kabels waarmee ze verbonden zijn. Deze kabels waren een van de lastigste elementen doordat ze moesten voldoen aan de strenge eisen van Network Rail ten aanzien van ontvlambaarheid en uitstoot van allergie veroorzakende stoffen. Kuldeep Vali, de Business Development Manager bij Philips die samenwerkt met Jason Bruges Studio, legt uit: “De kabels moesten van een bepaald type zijn dat bekend is als LSOH-kabel. We hadden nooit eerder een product uitgevoerd met die kabel dus we moesten er een speciale oplossing voor ontwikkelen. Het was een grote uitdaging een kabel te vinden die dezelfde elektrische specificaties en brandbescherming biedt.” Andere technisch veeleisende elementen waren de behoefte aan bewegingssensoren voor het detecteren van binnenkomende treinen en de lengte ervan, zodat de animatie daar dienovereenkomstig op kan reageren. Maar niets van deze complexiteit is zichtbaar voor de reizigers op het perron. Die kijken gewoon naar de voortdurend veranderende scène voor hen en genieten ervan. Het enige probleem waarmee zij rekening moeten houden, is het gevaar dat ze hun trein missen doordat ze té gefascineerd raken door de voorvallen van deze spookachtige typetjes.

Klant Nexus Architect Sadler Brown Architecture Technicus Arup Adviseur openbare kunst Andrew Knight Glasblokken Glass Block Technology Verlichtingsontwerp Jason Bruges, Jonathon Hodges Jason Bruges Studio, Londen, Verenigd Koninkrijk Verlichtingsoplossingen Kuldeep Vali, Philips Lighting Lee Shields, Architainment Elektrische installateur LX Engineering Ltd. Lichtbronnen Philips maatwerk eW Flex SLX, warmwitte LED’s met LSOH-kabel 1 W per knooppunt Lichtregelsystemen Philips Video System Manager VSM Pro Composite 103-000022-01 Websites www.nexus.org.uk/artontransport www.sadlerbrown.co.uk www.jasonbruges.com

7

Waarom speelt computertechnologie zo’n belangrijke rol in uw werk? Het is eigenlijk nogal logisch om informatie- en communicatietechnologieën te gebruiken in de architectuur. Alles wat ik doe, is het in het ontwerpproces actief toepassen van de nieuwste technologie op dit gebied. Maar u gebruikt deze technologie op een grotere schaal dan veel van uw collega’s. Ja, dat is waar en dat komt gedeeltelijk doordat we technologie en architectuur willen integreren, maar ook omdat we voortdurend op zoek zijn naar verbanden tussen visuele kunst en architectuur. Al in 1994 organiseerden Ilona Lénárd en ik het evenement ‘Sculpture City’, dat als doel had op een digitaal platform een fusie tot stand te brengen van visuele kunsten en architectuur. Terwijl de meeste architecten nog werken met schaalmodellen kunnen wij in een veel vroeger stadium modellen van gebouwen maken die de schaal van de realiteit benaderen. Dat is iets wat visuele kunstenaars kunnen doen; die creëren hun eigen realiteit op vol formaat. In de virtuele wereld kun je je eigen visie op de wereld scheppen, een omgeving waarvan je alles weet wat er te weten is omdat jij degene bent die hem geschapen heeft. Dankzij deze beheersing van het ontwerp- en bouwproces kunnen we elk gebouw nauwkeuriger dan voorheen op maat maken om te voldoen aan de eisen van de locatie en die van de klant en de gebruiker.

KAS OOSTERHUIS Architect, ONL [Oosterhuis-Lénárd], Rotterdam, Nederland

Interview door Vibeke Gieskes

Luminous besprak het gebruik van de nieuwste technologieën met Professor Kas Oosterhuis. Hij en zijn ‘Hyperbody’ onderzoeksgroep werken aan de ontwikkeling van ‘niet-standaard architectuur’.

8

DIALOOG

En dat vereist waarschijnlijk een andere productievorm dan wat gebruikelijk is? In onze projecten zijn vormgeving en productie onmiddellijk vanaf het allereerste begin onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dankzij onze ‘file to factory’-productie kunnen we industriële oplossingen op maat leveren; het grote voordeel daarvan is dat elke component in een gebouw verschillend kan zijn. Eigenlijk leveren we aan de producer een script voor het gebouw, waarbij we gebruik maken van complexe geometrietechnieken. De gegevens voor het gebouw worden in tabelvorm naar de productieafdeling gestuurd, die vervolgens de verschillende componenten van het gebouw produceert. Wat maar heel weinig mensen zich realiseren, is dat dit niet noodzakelijkerwijs duurder is dan serieproductie. Het vreemde is hier dat de technieken die in deze productievorm worden gebruikt al heel erg lang bestaan: Staal- en glasfabrikanten hadden de machines al, maar nu beginnen ze die ook te gebruiken. Ons werk is eigenlijk helemaal niet futuristisch of avant-gardistisch. We maken gewoon gebruik van voorzieningen die al heel lang beschikbaar waren!

Licht speelt in uw gebouwen een belangrijke rol als visueel verschijnsel. Hoe doet u dat? Mijn virtuele gebouwen zijn in feite georganiseerde puntenwolken waarin elke individuele punt afzonderlijk geactiveerd kan worden. In het ontwerp uit 2007 voor het Al Nasser Hoofdkantoor in Abu Dhabi kan elk vensterkozijn bestuurd worden, en de gevel is gemaakt van LED-pixels die individueel geregeld kunnen worden. Dit maakt licht ideaal voor het op een interactieve manier gebruiken van ruimten: in het Zoutwaterpaviljoen (1997) gebruikten we sensoren zodat de bewegingen van de eindgebruikers de lichtveranderingen triggerden. Nu ontwikkelen we een soortgelijk systeem voor een nieuwe ‘Cockpit’ – een geluidsscherm met industriële ruimte – langs de autosnelweg vlakbij Haarrijn. We verenigen flexibiliteit en intelligente oplossingen in de gebouwen om zo een omgeving te scheppen die aangenamer is voor de gebruikers en hen meer comfort biedt. Licht kan helpen te bepalen wat voor indruk een ruimte of een gebouw wekt.

Niettemin heeft uw werk te maken met een hoog niveau van experimenteren en onderzoek. In mijn ‘Hyperbody’ onderzoeksgroep aan de Technische Universiteit van Delft onderzoeken we industriële maatwerkoplossingen. Technologie die afkomstig is uit de branche van de computergames wordt gebruikt voor het ontwikkelen van nieuwe ontwerptools, en die worden vervolgens gebruikt in het ontwerpproces. Een van onze projecten is de ‘interactieve wand’. Een directe toepassing daarvan is te vinden in de dynamische geluidsbarrière die we ontwikkelden voor gebruik langs een spoorweg. Hier wordt geluid gebruikt als een set signalen waarop de wand reageert. Als er een trein nadert, detecteren de sensors in de wand het geluid en dit zorgt ervoor dat de wand oprijst.

Lénárd Oosterhuis

Dit betekent dat het landschap niet langer permanent verborgen hoeft te blijven achter een ‘hekwerk’, terwijl de bewegende wand toch een doelmatig geluidsscherm is voor de passerende treinen. In de toekomst zal dit soort maatwerkoplossingen ongetwijfeld leiden tot waardevolle oplossingen en toepassingen voor complexe problemen.

Website www.oosterhuis.nl

9

Hélène Hilaire

DOUDOUNE CLUB, VAL D’ISÈRE, FRANKRIJK

HARMONIE VAN KLEUREN Interview door Isabelle Arnaud

Vlakbij het uiteinde van de skipistes kan men uitrusten of dansen in deze bekoorlijke ruimte die is ontworpen door Patrick Jouin. Anne Bureau, de Franse verlichtingsontwerper, legt uit hoe zij het licht alom aanwezig en de armaturen onzichtbaar maakte.

10

DIALOOG

Ontwerper Patrick Jouin en architect Sanjit Manku hebben samengewerkt aan de vormgeving van de Doudoune Club in Val d’Isère om er een architectuur te creëren waarin licht altijd subtiel is, maar toch alom aanwezig. Geen van de armaturen is zichtbaar, met uitzondering van één hangende installatie die Patrick Jouin zelf ontwierp. Wat is de Doudoune Club? Het is een nachtclub in een van de beroemdste skioorden in de Franse Alpen. Het gebouw omvat 600 m² en bevindt zich aan de voet van de skipistes. Er is een dansvloer op de begane grond, en boven bevindt zich een lounge die uitkijkt over de bergen. In de winter is het hele gebouw omgeven door sneeuw. De lounge gaat ’s middags om 5 uur open en biedt een comfortabele ruimte om uit te rusten en een drankje te nuttigen als de avond valt, en mensen kunnen er elkaar ontmoeten voordat zij aan het diner gaan. De dansvloer gaat pas veel later open. Voor beide ruimten was kunstlicht nodig. Hoe benaderde u het verlichtingsontwerp? Ik werkte op basis van de schetsen van Patrick Jouin en had ook veel gesprekken met hem en met de klanten, Aurélie en Cyril Bonnevie. De verlichting is gebaseerd op de vormgeving van het meubilair en de architectuur, waarbij de roze-violette kleur die je op diverse plaatsen kunt zien een sterk verbindend element vormt tussen de twee verdiepingen. Bovenal was het belangrijkste idee de lichteffecten te laten zien, maar niet de armaturen zelf, die alle geïntegreerd zijn in de meubels of in de architectuur. Ik moest ook werken met een beperkt budget en daarom heb ik gekozen voor producten die eenvoudig en toch efficiënt waren in termen van hun technologie en hun energieverbruik. Daarom zijn de voornaamste lichtbronnen fluorescentiebuizen en LED’s en die stelden ons in staat het licht alleen te leveren waar en wanneer het nodig was.

11

Wat voor ambiance schiep u in de discotheekruimte? Ik moet dan eerst de buitenverlichting bij de ingang van de nachtclub beschrijven. Vanaf de straat ga je naar beneden via een rechte trap die wordt verlicht met twee metaalhalogeenspots aan de zijwanden en met een LEDline-set in de vloer. De binnenverlichting bij de ingang, die is gerealiseerd met inbouwdownlights in het plafond die zijn voorzien van een violet filter, benadrukt het logo ‘Doudoune’ op de vloer. Zodra je binnenkomt, zie je de ellipsvormige receptiebalie, die van binnenuit wordt verlicht door witte elektroluminescente diodes. Aan de rechterkant zorgen inbouwarmaturen en wallwashers met halogeenlampen voor een goed verlichtingsniveau. Vervolgens kom je in de discotheekruimte, waar ik dynamische verlichting wilde (anders dan de verlichting van de dansvloer) die zowel een aangename sfeer kan leveren als een feestelijke met kleurveranderingen. Hoe realiseerde u deze verlichting? Hoewel je had kunnen verwachten dat dit met LED’s zou zijn gedaan, maakte ik gebruik van fluorescentiebuizen, verborgen achter de stoelen in de VIP-ruimte, die voorzien zijn van filters in de kleuren geel, oranje, warmwit (2700 K) en koelwit (6500 K) . De kleurveranderingen werden opzettelijk beperkt om een warme sfeer en zachte effecten te realiseren die harmoniseren met de dimbare halogeeninstallatie boven de bar, die is ontworpen door Patrick Jouin. Op dezelfde verdieping is er een rookruimte met transparante wanden die een lichtroze tint hebben, waarbij ook roze licht afkomstig is van neonlampen en spots met intense bundels die gericht zijn op de grote asbakken. Alle lichteffecten leveren een warme sfeer die in harmonie is met de verschillende, maar zachte kleuren. En wat zijn de overige belangrijke keuzen voor het verlichtingsontwerp van de lounge op de bovenverdieping? Ik probeerde dezelfde tinten te handhaven en ik gebruikte de open entresol als een vector van licht. De wand is transparant met een violet filter en loopt door tot helemaal beneden, waardoor mensen van bovenaf de dansvloer kunnen zien. Fluorescentiebuizen met een violet filter zijn geïnstalleerd achter de lange bank die je van buitenaf kunt zien. De algemene sfeer van de lounge is warmwit (2700 K), en wordt geleverd door de fluorescentiearmaturen die verborgen zijn in de holle hoeken van de wanden, vlakbij het plafond. Ten slotte heb ik ervoor gekozen amberkleurige LEDstrings te integreren in de bar zelf en de ‘sticks’ die zijn ontworpen door Patrick Jouin. De hele vloer maakt gebruik van indirecte verlichting en de reflectie van de kleuren levert een zalmkleurig licht op het plafonds, wat een zachte sfeer schept en een gevoel van gezelligheid.

Klant Aurélie en Cyril Bonnevie, Doudoune Club Binnenhuisarchitect Patrick Jouin, Agence Jouin Manku, Parijs, Frankrijk Hoofdarchitect ERM Construction, Chambéry, Frankrijk Verlichtingsontwerper Anne Bureau, Agence Anne Bureau, Bordeaux, Frankrijk Verlichtingsoplossingen Guy Gauthier, Philips Frankrijk Elektrische installateur INEO Lichtbronnen Philips MASTER TL5 HO 35 W /827 /830, MASTERColour CDM-TC 35 W /830, Affinium LEDstring amberkleurig en koelwit Armaturen Philips LEDline2 wit, TMX204 1x TL5 35 W HFP ACDC, Deltalight, Erco, Mole Richardson, Procédés Hallier, Thorn, Zumtobel. Lichtregeling Showtec Websites www.doudouneclub.com www.patrickjouin.com www.annebureau.fr

12

DIALOOG

13 Agence Jouin Manku

Agence Jouin Manku

Hélène Hilaire

DE DONKERE KANT VAN LICHT!?

Over het welzijn van mensen en over verlichtingsontwerp met of zonder schaduwen Lichtspraak is een nieuwe rubriek die de lezers voorziet van enkele heel interessante conversaties over verlichting die plaatsvinden tussen jonge ontwerpers. Deze conversaties, die hier zijn weergegeven in een volledig ongemodereerde vorm, vonden oorspronkelijk plaats op onze Light Community-website. Dat is voor jonge professionals een uitstekende plaats voor het bespreken van onderwerpen die hen interesseren, ongehinderd door geografische afstanden en zonder de noodzaak hun argumenten te verdedigen of te rechtvaardigen tegenover klanten of werkgevers.

1. 21 juli 2010, 15:08 in antwoord op: Paulina Dudkiewicz Ik vind dat schaduw een essentieel onderdeel van het verlichtingsontwerp zou moeten zijn, vooral met betrekking tot het welzijn van mensen.

Lichtspraak

chantelle.stewart 4 posts sinds 19 juli 2010

14

DIALOOG

Het vaak aangehaalde wetenschappelijke onderzoek naar de rol van licht in fysiologische processen zoals het circadiaanse systeem demonstreert dat de veranderende relatie tussen licht en donker in de loop van een dag essentieel is voor hoe het lichaam functioneert. Dit roept de gedachte op dat de verschuiving tussen licht en donker essentieel is op een tijdelijke basis, maar ik denk dat het voor ontwerpers belangrijk is die relatie ook op een ruimtelijke basis te overwegen. Tenslotte zijn mensen maar zelden statisch: we leiden onze levens terwijl we rondbewegen in onze omgeving.

2. 21 juli 2010 19:55 in antwoord op: Chantelle Stewart Wel, het is een onweerlegbaar feit dat schaduw een belangrijke rol speelt in onze visuele perceptie. Zoals Chantelle zegt, zouden we de relatie van licht en donker en de overgang tussen beide beslist ook moeten beschouwen op een ruimtelijke basis. Schaduwen onthullen objecteigenschappen zoals vorm, volume en textuur, en kunnen dus plasticiteit opwekken in de visuele omgeving. Op het niveau van de verlichtingssynthese is schaduw voor licht wat een rust betekent voor een muzieknoot of een komma voor een zin. Daarom is ontwerpen met schaduwen of met de opzettelijke afwezigheid ervan essentieel, ongeacht of ons ontwerpdoel nu zinspeling of illusie is. Een ander belangrijk aspect van schaduw ligt in de psychologische associaties die we ermee maken. Zo geeft het spel van maanlicht en schaduw op het subtiel golvende oppervlak van de Middellandse Zee ons bijvoorbeeld een gevoel van rust. Volgens mij is dit een andere relatie die overwogen moet worden bij het ontwerpen van de verlichte omgeving. In feite zit deze opvatting achter de prijswinnende inzending van het verlichtingsontwerp voor de onlangs gehouden internationale architectuurwedstrijd ‘Hervorming van de toren van Piraeus’ in Griekenland. Wij ontwikkelden dit verlichtingsconcept, waarin de gevel in real-time reageert op de wind en het spel nabootst van de helderheid van de nachtelijke zee.

adanilof 4 posts sinds 16 juli 2010

3. 22 juli 2010, 9:48 in antwoord op: Athanassios Danilof

chantelle.stewart 4 posts sinds 19 juli 2010

Ik zou eerder willen opperen dat duisternis fundamenteler is. Visueel bezien, is de nacht gemaakt van schaduwen en het is de rol van de verlichtingsontwerper om daaruit ‘s nachts geselecteerde elementen van de omgeving te beeldhouwen. Daardoor is het duister eerder de blanco pagina, of de verbroken stilte, dan de grammatica in de metafoor van Thanos. We moeten daar zorgvuldig mee omgaan. Wij hebben gewerkt aan een kerk aan de westkust van Ierland. De aannemer is nu ter plaatse. Het gebouw maakt deel uit van het landschap, door de noordelijke Atlantische wind vastgeklampt tegen de kust. De grijze, ruw gehouwen lokale steensoort is doorboord met heel smalle vensters. Een geschiedkundige schreef dat de oorspronkelijke architect de kerk ontwierp voor de lokale mensen ‘die liever eenvoudig de rozenkrans bidden dan dat zij opzichtige lampen willen voor het lezen van dikke handboeken van devotie’.

4. 22 juli 2010 16:32 in antwoord op: Chantelle Stewart Ik denk dat we op dit punt een onderscheid moeten maken tussen verlichtingsinterventies in de stedelijke omgeving en die op het platteland. In de stedelijke context is er eerder een aanzienlijke hoeveelheid omgevingslicht dan duisternis, evenals een aanzienlijke hoeveelheid visuele informatie. Belangrijker nog: de stedelijke omgeving heeft een hele set functies die onmiskenbaar niet aanwezig zijn op het platteland. Daardoor is onze verwoording van de verlichting aanzienlijk verschillend in deze context. Dat gezegd zijnde, ik pleit op GEEN ENKELE manier voor oververlichting en ultradynamische kleurenschema’s. Zo’n soort benadering is catastrofaal en leidt tot chaotische nachtelijke stadsbeelden. In tegendeel, ik geloof dat wij als verlichtingsontwerpers zouden moeten streven naar het vestigen van een visuele hiërarchie die altijd rekening houdt met de bijzondere kenmerken van elke situatie en zijn inwoners, inclusief de stedelijke functies of de omringende fauna en flora. Om dat te kunnen communiceren, zal ons verlichtingsvocabulair vaak moeten veranderen.

adanilof 4 posts sinds 16 juli 2010

Een van de projecten die ik een paar jaar geleden uitvoerde, was de verlichting van een kunstgalerie met een heel grote tuin in een op de monumentenlijst staand dorp op het eiland Sifnos, een van de Cycladen. Mijn benadering was het op een vriendelijke manier onthullen van de architectuur met behulp van subtiel wit licht en het toevoegen van visuele interesse door het scheppen van schaduwpatronen die vertrouwd zijn voor de eilandbewoners dankzij de visuele beleving ervan bij daglicht.

5. 22 juli 2010, 18:27 in antwoord op: Athanassios Danilof Re: De donkere kant van licht?! Ik denk dat je mijn punt niet goed hebt begrepen Thanos. chantelle.stewart 4 posts sinds 19 juli 2010

Niets in mijn posting was bedoeld als kritiek op jouw eerdere werk of op het lichtplan waar je naar verwees. Helemaal niets. Ik richtte me meer op het onderwerp ‘licht en duisternis’ en de principes van onze benaderingen. Ik had het over overeenkomst, niet over tegenstelling. Er bestaan diverse belangrijke verschillen tussen jouw kantoortorenproject en onze kerk, niet in het minst doordat het onze om de binnenkant gaat en het jouwe om de buitenkant. Ik nam deze voorbeelden omdat ze vanzelfsprekend zijn. Mijn bedoeling was de aandacht te vestigen op de brede compatibiliteit van onze processen, ondanks deze verschillen. In jouw eigen post met commentaar op je werk put je inspiratie voor het verlichtingsontwerp uit het maanlicht, windpatronen en de zee: eigenschappen van het landschap. Voor ons geldt dat ook. Jouw lichtplan wordt meer beïnvloed door deze natuurlijke en omgevingsinvloeden dan door het voorschrijven van een set kunstmatige concepten en daardoor realiseerde je een heel subtiel en gevoelig ontwerp. Jouw antwoord duidt verder op een project dat die overeenkomsten in de benadering illustreert. Ik feliciteer je met je succes. En ik hoop dat ons lichtplan om dezelfde redenen zal slagen. Volg deze en andere discussies op community.lighting.philips.com/message/2741#2741 15

REPLAY STORE, MILAAN, ITALIË Deze nieuwe topwinkel, met een totaal oppervlak van ongeveer 800 vierkante meter verdeeld over drie verdiepingen, opende in april zijn deuren in de Corso Vittorio Emanuele, een van de bekendste modestraten in Milaan. Architect Baccioni-Bianchi wilde dat het project afgestemd zou zijn op zijn natuurlijke omgeving. Hij maakte waar mogelijk gebruik van natuurlijke materialen zoals hout en ijzer, en zocht naar duurzame methoden voor het ontwerpen van het pand. Verminderen van de warmteproductie en het energieverbruik van lampen was een eerste zorg, en die werd opgelost door het gebruik van LED-verlichting.

Pietro Savorelli

Het verlichtingsconcept maakt het mogelijk zowel de uitgestalde goederen goed te zien én recht te doen aan de ruimte en de afmetingen van de winkel zelf. De verlichting van de artikelen, met LED-armaturen die er dichtbij zijn geplaatst, contrasteert met de achtergrondverlichting die is gebaseerd op omtrek- en oppervlakteverlichting.

16

DIALOOG

Klant Replay Architect, verlichtingsontwerp Roberto Baccioni Simona Bianchi Studio 10, Florence, Italië Verlichtingsoplossingen Philips Italië Lichtbronnen Philips Affinium LEDstring met hoog vermogen, MASTER LEDbulb 7 W Armaturen Philips SpotLED III, 10 W, eW Profile Powercore Websites www.replay.it www.studio10.it

Stefan Mauritz, Mauritz Design

PHILIPP PLEINWINKEL WENEN, OOSTENRIJK Deze mono-brand winkel met een vloeroppervlakte van 100 vierkante meter werd in februari geopend in het modecentrum van de Bauernmarkt in Wenen. Hij is ingericht in een minimalistische stijl met een koele, onopvallende benadering die de volledige aandacht van de klanten richt op de uitgestalde artikelen. De winkelvloer wordt volledig verlicht met koelwitte LED-verlichting. Dit draagt bij aan de opzettelijk koele sfeer en de helderheid ervan creëert het ideale decor voor de producten die er verkocht worden. De lay-out van de semi-inbouw SpotLED III spots met 5 hoogvermogen-LED’s versterkt de pure lijnen van het interieur. Philips eW Profile Powercore-armaturen zijn direct in de planken gemonteerd en die werpen een gelijkmatig licht over de individuele compartimenten. Het enige afwijkende is te vinden in de pasruimte. Daar worden drie CDM 35 W Elitelampen met een goede kleurtemperatuur gebruikt. De energie-efficiënte verlichtingstechnologie die overal in deze winkel is gebruikt, toont aan dat luxe geen synoniem hoeft te zijn voor verspilling.

Klant Philipp Plein Architect Stefan Mauritz, Mauritz Design München, Duitsland Verlichtingsoplossingen Ilka Schnelle, Philips Duitsland Lichtbronnen MASTERColour CDM-T Elite 35W Armaturen Philips SpotLED III, 10 W, eW Profile Powercore Fugato Mini 35 W Websites www.philipp-plein.com www.mauritzdesign.com

17

SOCCER CITY STADION JOHANNESBURG, ZUID-AFRIKA Het oorspronkelijke stadion, gebouwd in 1986, stond bekend als de FNB (First National Bank). Voor het FIFA Wereldkampioenschap 2010 werden enkele ingrijpende wijzigingen aangebracht. Het totale stadionontwerp is geïnspireerd door de iconische Afrikaanse pot, beter bekend als de kalebas. Om het aantal zitplaatsen te kunnen verhogen tot een capaciteit van 94.700, waardoor dit het grootste stadion van Afrika zou worden, werd de bovenste ring rondom de hele omtrek uitgebreid. Er werd een omringend dak gebouwd plus een nieuw kleedkamercomplex, en er werden nieuwe schijnwerpers geïnstalleerd.

John Westermeyer

Het veld wordt verlicht met 540 Philips ArenaVision schijnwerpers die op 45 m boven het veldniveau gemonteerd zijn aan de rand van het stadiondak, wat leidt tot een ‘ring van vuur’. Dit maakt het mogelijk een gemiddelde lichtsterkte van meer dan 2400 lux op de hoofdcamera’s te richten. De verlichtingsoplossing voor het speelveld is ontworpen om te kunnen voldoen aan de hoogste standaarden voor high-definition televisiedekking en om de beleving te verbeteren voor toeschouwers, spelers en televisiekijkers.

18

DIALOOG

Klant Gemeente Johannesburg Architecten Boogertmann + Partners, Johannesburg, Zuid-Afrika Populous, Londen, Verenigd Koninkrijk Elektrische technici Advoco Engineering Verlichtingsoplossingen Murray Cronje, Philips Zuid-Afrika Mathieu Sergent, Philips Lighting Lichtbronnen Philips MHN-SE 2000 W, 5600 K, Ra=90, MHN-LA 1000 W, 5600 K, Ra=90 Armaturen Philips ArenaVision MVF404, ArenaVision MVF403 Websites www.soccercity2010.co.za www.joburg.org.za www.boogertman.com www.populous.com

Javier Sancho, Photoframe

SANTANDER BANK, SPANJE Santander City is een van de meest ambitieuze projecten die zijn ondernomen door een Spaanse onderneming: een enorme hoofdkantoorcampus met kantoren voor 12.000 mensen, recreatievoorzieningen, een hotel en zelfs een museum. Het ontwerp van de campus is in harmonie met de omgeving ervan, waarbij een zwaar accent ligt op het landschap en de gebouwen slechts 20% van het totale terrein beslaan. Een groot deel van het terrein is herbebost en opnieuw beplant met inheemse bomen. De hoofdingang voor bezoekers van de campus is een spectaculaire glazen ‘kubus’ van 20 x 20 m en een hoogte van 25 m. ’s Nachts wordt die volledig verlicht met LED-technologie. Philips heeft maatwerkoplossingen gemaakt die zijn ontwikkeld in overeenstemming met de ideeën van de architect en de verlichtingsontwerper. Digitale lichtregeling door RDM DMX bootst het logo van de bank na in de ondernemingskleuren wit en rood. Via het licht wordt uitdrukking gegeven aan de merkwaarden van de Santander Groep: dynamiek, kracht, innovatie, leiderschap, commerciële gerichtheid en professionele ethiek.

Klant Banco de Santander Architect Alfonso Millanes, Madrid, Spanje Verlichtingsontwerp Mario Gentilli, Bahia Blanca, Argentinië Technicus Miguel Gomez Aceves, TYPSA, Madrid, Spanje Verlichtingsoplossingen Marc Reignier, Philips Lighting Carlos Rayon, Rodrigo Garcia-Moreno, Fabio Fornasi, Philips Spanje Installateur INABENSA Lichtbronnen Philips Luxeon K2 rood en koelwit Armaturen Philips maatwerk-LED-oplossingen voor sfeer‑, wand‑ en oriëntatieverlichting Websites www.santander.com www.typsa.com

19

NELSON MANDELABRUG JOHANNESBURG, ZUID-AFRIKA Op 20 juli 2003 ging in Johannesburg de grootste tuibrug van zuidelijk Afrika open. De 284 meter lange brug overspant 42 in bedrijf zijnde spoorweglijnen en verbindt Braamfontein, in het oude Johannesburg, met Newtown in het hart van het nieuwe zakendisctrict van de stad.

Klant Gemeente Johannesburg Architect Joint-venture van BKS en ARQ

De brug wordt ’s nachts verlicht met Philips LED-lampen en onderscheidt zich tussen de vele grote gebouwen van de stad. Tijdens de FIFA Wereldkampioenschappen 2010 werden de pylonen elke avond verlicht in verschillende kleuren om de teams te symboliseren die op dat moment speelden evenals de kleuren van de Zuid-Afrikaanse vlag. Dit zorgde voor spanning en plezier bij de mensen die over de brug wandelen of rijden. De Nelson Mandelabrug wordt nu een nachtelijk symbool van communicatie en eenheid.

Armaturen Philips eW Powercore, ColorReach Powercore

John Westermeyer

De middelste hoofdoverspanning is zo licht mogelijk ontworpen met behulp van een stalen constructie en een samengesteld betonnen wegdek, terwijl de zwaardere zijoverspanningen zijn opgebouwd uit gewapend beton om een tegenwicht te bieden voor de lange hoofdoverspanning.

20

DIALOOG

Verlichtingsoplossing Eddie Johnson, Philips Zuid-Afrika Tomas Sandoval, Philips Color Kinetics

Lichtregelsystemen Philips ethernet‑ en DMX-controllers en iPlayer Websites www.joburg.org.za www.southafrica.info/business/economy/infrastructure/ mandelabridge.htm

Luis Pedro Costa Gomez

PARLEMENTSGEBOUW, CAÏRO, EGYPTE

Klant Shura Council

Het voormalige Paleis van Maglis El Shura, daterend uit 1878 en nu de behuizing van het Egyptische, uit twee Kamers bestaande parlement, werd na een brand in 2008 volledig gerenoveerd. Het vernieuwde gebouw vormt ’s nachts een contrast met de heldere en drukke omgeving van de binnenstad van Caïro.

Verlichtingsoplossingen Nadia Shaker, Mohamed Kamies Philips Egypte

Verlichting versterkt de majestueuze vorm van het gebouw en benadrukt de rijke details met naar boven gericht strijklicht in het midden en aan de zijkanten, en schijnwerperverlichting op de rest van de gevel. Een warme lichtkleur benadrukt de structuur en de ruwheid van de stenen van het Paleis, en dat zorgt voor een indruk van diepte door de variatie in de gelaagde witte stenen.

Armaturen Philips eW Blast Powercore, eW Graze Powercore

Elektrische installateur Arab Contractors

Website www.parliament.gov.eg

Philips lineaire eW Graze Powercore is gebruikt voor de kolommen en pilaren, terwijl de eW Blast Powercore de rest van de gevel in schijnwerperlicht zet om een gelijkmatige balans te verkrijgen. Het gebruik van LED’s biedt de toegevoegde waarde van een lange productlevensduur met slechts zeer minimale onderhoudsbehoeften - een belangrijke factor voor klanten in Egypte.

21

Klant Antalya Karakaş Inşaat

RAMADA HOTEL, ANTALYA, TURKIJE Antalya is een Turkse stad die wereldwijd aan populariteit wint bij toeristen dankzij haar prachtige ligging en klimaat. Als u ooit Antalya bezoekt, zult u in het centrum een indrukwekkend ontworpen hotel vinden dat is gebouwd op de klippen die het symbool van de stad zijn geworden. Ramada Hotel is het nieuwste en aantoonbaar meest exclusieve hotel dat beschikbaar is in de stad. Het is het hele jaar door een populaire reisbestemming geworden voor zowel lokale als buitenlandse toeristen.

Volkan Doğar

Het doel van de verlichting was het completeren van de gastvrije en vredige ambiance van de elegante, moderne architectuur. Aangezien de lichtbronnen die zijn gebruikt voor zowel het interieur als het exterieur van het hotel voor 95% uit LED’s bestaan, verdient het hotel ook de omschrijving van ‘Groen Hotel’. In de lobby bijvoorbeeld accentueren Philips eW Cove Powercore-armaturen de balkons op elk niveau. De gevelverlichting benadrukt het beste van de vormgeving van het hotel, waardoor het zich onderscheidt van zijn buren.

22

DIALOOG

Architect Hakan Külahçı, ARTMIM Antalya, Turkije Verlichtingsoplossingen Onur Yiğit, Nevzat Çağlar Philips Turkije Elektrische installateur Sinerji Proje Mühendislik Lichtbronnen Philips hoogvermogen-LED’s, Affinium hoogvermogen-LEDstring, PL-C-lampen Armaturen Philips eW Cove Powercore, eW Graze Powercore, ColorGraze Powercore, ColorReach Powercore, SpotLED I, 4 W, FBH146 downlight met geringe inbouwdiepte Websites www.antalyakaratasinsaat.com www.artmim.com.tr

Vilma Plesníková

MESTSKÁ ESTAKÁDABRUG POVAŽSKÁ BYSTRICA, SLOWAKIJE Het laatste gedeelte van autosnelweg D1 tussen Bratislava en Zilina, in het noordwesten van Slowakije, werd eind mei geopend. Het bevat een verhoogde verkeersbrug boven de stad Povazska Bystrica. De Mestská Estakádabrug is een 968 meter lang viaduct dat oprijst tot een hoogte van 42 tot 53 meter boven de stad. In verband met de stedelijke eisen moest het zo klein mogelijk zijn en daarom zijn beide rijrichtingen van de snelweg op afzonderlijke pilaren geplaatst. De pylonen van gewapend beton vormen een fraaie blikvanger voor zowel bezoekers als mensen die in de omgeving wonen. De interessante vorm van de brug leidde tot het idee om te spelen met contrasten en schaduwen in hoofdzakelijk groene en grijze kleuren. LED-armaturen werden gebruikt voor het benadrukken van bepaalde elementen van de pilaren, en deze benadering maakte het ook mogelijk door middel van kleurscènes de sfeer te veranderen voor verschillende evenementen. Een evenwichtige combinatie van conventionele metaalhalogeenlampen en LED-verlichting benadrukt de grandeur van dit nieuwe beeldbepalende monument en verfraait de stad bij nacht.

Klant NDS – National Highway Company Ontwerpengineer Miroslav Maťaščík ALFA 04, Bratislava, Slowakije Verlichtingsoplossingen Juraj Zaťko, Philips Slowakije Elektrische installateurs Vikon s.r.o, ZKF Elektro s.r.o. Lichtbronnen Philips CDM-TD 70 W /942, CDM-T 70-150 W /942 Laagvermogen RGB-LED Armaturen Philips Decoflood 606, 616, 619, iColor Accent Powercore Lichtregelsystemen Philips iPlayer3 Websites www.povazska-bystrica.sk www.alfa04.sk

23

24

DOSSIER

ORGANISCH LICHT IN DE SPOTLIGHTS De term 'organisch licht' heeft iets van een oxymoron of ‘contradictio in terminis’. Natuurlijk licht is van groot belang voor onze gezondheid en ons welzijn. Het is de levensbron en bepaalt hoe we rondlopen in ons dagelijkse leven. Het gebruik van organisch licht wordt echter ook bepaald door de situatie, haar functie en de maatschappij. De VIP-brug bij de Meydan racebaan in Dubai is daarvan een perfect voorbeeld. ’s Nachts geeft het organische licht dat afkomstig is van de brug een heldere blauwe tint, waardoor hij lijkt op een golf die over een eindeloze zee rimpelt.

'Blob-architectuur' is de naam die we gebruiken voor gebouwen met zachte, ronde vormen die geïnspireerd zijn door de natuur. Twee van de vroegste voorbeelden ervan zijn het Waterpaviljoen in Nederland, ontworpen door de architecten Lars Spuybroek en Kas Oosterhuis, en het Graz Art Museum in Oostenrijk, het geesteskind van Peter Cook en Colin Fournier. Deze melange van het natuurlijke met het kunstmatige is mogelijk gemaakt door computertechnologie, 3D-simulaties en de avontuurlijke geest van deze ontwerpers.

Zeg het woord 'organisch' tegen een willekeurige verlichtingsontwerper en hij zal onmiddellijk denken 'lichtbron'. Een diode die organisch licht uitstraalt (OLED) bestaat uit een stapel van meerdere halfgeleiderlagen die gepositioneerd zijn tussen twee elektroden waarvan er een transparant is. Ze worden gebruikt in de flatscreentechnologie en ook, in toenemende mate, in verlichting. Ontwerper Jason Bruges was de eerste die hen interactief gebruikte, in zijn werk Mimosa dat te zien was in Milaan.

Door de krommingen van een grasspriet na te bootsen, heeft architect Christian Christensen een originele vorm voor een straatlantaarn ontworpen. Deze verspreidt een zacht licht via de LED die in de top is gemonteerd. De straatlantaarn vestigt daardoor een band met de mensen die eronderdoor lopen, dankzij zijn natuurlijke verschijning die ervoor zorgt dat we ons dichter bij Moeder Aarde voelen.

25

Charles Verghese

Vincent Laganier

VIP MEYDAN BRUG, DUBAI, VERENIGDE ARABISCHE EMIRATEN

BLAUW LICHT VOOR VIP’S Door Paul Haddlesey

De nieuwe VIP-brug die leidt naar de Meydan racebaan in Dubai maakt gebruik van blauwe LEDverlichting voor het creëren van een verbazingwekkend visueel spektakel dat het iconische architecturale ontwerp van de brug versterkt. Dubai staat bekend om zijn visueel verbazingwekkende monumenten, dus het is een hele opgave een bouwwerk te realiseren dat zich onderscheidt van de rest. En toch is dat precies wat bereikt is met de nieuwe VIP-brug die leidt naar de Meydan racebaan op Nad El Sheba. Overdag onderscheidt de brug zich door zijn golfvorm, die de bewegingen voorstelt van de manen van een galopperend paard. En ’s nachts wordt dit vloeiende ontwerp visueel versterkt door duizenden blauwe LED-lampen die een fantastisch zichtbaar spektakel creëren. De VIP-brug maakt deel uit van het omvangrijke project ‘Meydan Roads and Bridges’ van de Road and Transport Authority (RTA) van Dubai en de Meydan City Corporation. De brug, die is ontworpen door de architecten van TAK en de ontwerpengineers van Aurecon Middle East, biedt direct toegang tot de eretribune van de racebaan en wordt gebruikt door Sjeik Mohammed bin Rashid Al Maktoum, de vorst van Dubai, en andere gasten. Het Meydanproject beslaat een gebied van meer dan 6 miljoen vierkante meter en herbergt ’s werelds grootste paardenrenbaan evenals stallen, een vijfsterrenhotel, restaurants, de Meydan galerie en een aantal kanalen. “Een aspect van de ontwerpopdracht was te verzekeren dat de VIP-brug zich visueel zou onderscheiden van de andere bruggen en dat alle verlichting van de brug blauw moest zijn”, herinnert Aurecon verlichtingsontwerper Michael Twartz zich. “Gezien de eisen die aan het blauwe licht werden gesteld en het feit dat alle lamphouders discreet moesten zijn en geen afbreuk mochten doen aan het aanzien overdag, vormden LED’s de voor de hand liggende oplossing.

26

DOSSIER

27 Martin Pfeiffer

Africon - Al Burj - Verlichting van hogere brugdelen

23.682 21.747

18.273 16.843

2.678

2.085

28

DOSSIER

2.448

Martin Pfeiffer

“Vooral de kleurconsistentie was belangrijk. We voerden ook modelleringsproeven uit om een intensiteit te realiseren die het gewenste effect zou leveren en tegelijk het energieverbruik zou minimaliseren. We hebben monsters beproefd van een aantal leveranciers en Philips slaagde er met haar blauwe LED’s in te voldoen aan al onze criteria”, voegt hij eraan toe. De golfvorm van de brug wordt verkregen door de hoogste van drie sets buizen, en het is dit wat door de verlichting benadrukt wordt. “In eerste instantie dachten we dat we die buis eenvoudig van onderaf konden laten oplichten, maar dat zou niet goed zichtbaar zijn geweest voor bestuurders op de andere wegen”, legt Eric de Fleuriot uit; hij is Technisch Directeur voor Bruggen bij Aurecon. “Om dit probleem te overwinnen, lasten we twee ronde buizen met een kleinere diameter aan de onderkant van de bovenste buis, elk onder een hoek van ongeveer 135 graden zodat zij aan beide zijden uitstaken. De lichtgevende dioden zijn geïnstalleerd in deze dunnere buizen en schijnen schuin naar boven tegen de onderkant van de bovenste buis, zodat het licht weer naar beneden wordt gereflecteerd”, vervolgt hij. Op de middelste overspanning is de zijkant van de brug bekleed met aluminiumpanelen. Extra blauwe LED’s die gemonteerd zijn op de middelste buis van de brug, werpen hun licht naar beneden op de bekleding. Een andere uitdaging was het leveren van een hoog niveau van wegverlichting zonder de decoratieve verlichting te beïnvloeden. “De ‘golf’ komt twee meter naar beneden dus een conventionele opstelling met een hoog niveau van straatverlichting zou dat effect teniet hebben gedaan”, legt Michael Twartz uit. “We hebben dit probleem overwonnen door gebruik te maken van speciale lichtzuilen die gemonteerd zijn in de vangrail, met het licht op slechts 0,9 m hoogte. Dit realiseerde de vereiste niveaus van verlichtingssterkte op het wegoppervlak zonder verblinding voor de bestuurders”, voegt hij eraan toe. Er bestaan diverse theorieën over waarom blauw is gekozen voor de verlichting; de meest plausibele is dat de racekleuren van de Sjeik ook blauw zijn. Maar wat de reden ook moge zijn, er kan geen twijfel aan bestaan dat het uiteindelijke effect een beloning is voor de inspanningen en verbeeldingskracht van de ontwerpers.

Klant Roads and Transport Authority (RTA) Meydan City Corporation Architect Jennifer Tiong TAK Architects, Dubai, Verenigde Arabische Emiraten

Africon - Al Burj - Verlichting totale brugsectie

Ontwerpengineers Anton Bezuidenhout, Larno Meyer, Srivelan Kathirgaman Aurecon, Dubai, Verenigde Arabische Emiraten Verlichtingsontwerp Michael Twartz, Sunil D’Souza, Abigail Alzaga Aurecon, Dubai, Verenigde Arabische Emiraten Verlichtingsoplossingen Kirshnan Iyer, Mahboobeh Rezazadeh, Philips VAE Elektrische installateur Dutco Armaturen Philips eColour Graze blauw, eW Graze Websites www.tak.com.my www.aurecongroup.com

29

1

30

DOSSIER

MIMOSA INTERACTIEF KUNSTWERK, MILAAN, ITALIË

BEWEGENDE BLOEMEN Door Ruth Slavid

Tijdens de meubelvakbeurs in Milaan dit voorjaar was er bij Superstudio Piu in de Via Tortona één expositie die voortdurend omringd was door bezoekers, soms wel drie of vier rijen dik. Dat was de Mimosa-installatie, ontworpen door de in Londen gevestigde Jason Bruges Studio, voor het tentoonstellen van de mogelijkheden van de OLED’s (organische LED’s) van Philips.

31

De installatie gebruikte deze nog altijd betrekkelijk nieuwe technologie om de 400 broze OLED’s te behandelen als bloembladen in een bloemenveld. In hun ongestoorde staat laten ze een vlak, gloeiend oppervlak zien, met slechts enige eenvoudige variatie in de intensiteit van het licht. Maar als een bezoeker zijn hand boven het oppervlak beweegt, reageren de OLED’s eronder als een mimosaplant: ze sluiten zich verdedigend en, anders dan hun naamgenoot, dimmen hun kleur. Bruges was erop gespitst maximaal gebruik te maken van de eigenschappen van OLED’s die hem aanspraken en daar iets speels mee te doen. “Wat je als ontwerper het eerst treft”, zegt hij, “is dat ze heel erg dun zijn. Ze vormen een heel leuk, dun, eenvoudig lichtgevend systeem.” Philips had Bruges gevraagde deze installatie te maken voor Milaan, omdat ook zij erop gespitst was de spannende potentie van OLED’s te laten zien als aanvulling op de andere exposities die zij daar had en die de OLED’s gebruikten als echte verlichtingsproducten. Zij vroeg Bruges een interactief werkstuk te creëren, gedeeltelijk omdat dit de meeste opwinding zou veroorzaken en ook, zoals Kristin Knappstein, Hoofd Business Creation voor OLED’s bij Philips zegt, “als decor voor hun schoonheid en interactiviteit”. Over het ontwerpen van Mimosa zegt Bruges: “Wat interessant was aan het feit dat OLED’s zo’n laag gewicht hebben, is dat je ze kunt laten bewegen.” Vandaar zijn idee voor een installatie die ‘kromp’ door de aanwezigheid van mensen. “Heel intrigerend was de mogelijkheid om het oppervlak te vervormen”, zegt Bruges, “en de vorm en structuur te veranderen in antwoord op mensen die naderbij komen.” Het elektromagnetische veld van OLED’s wordt beïnvloed door de aanwezigheid van mensen, dus ook al was het niet de technologie die werd gebruikt in het interactieve gedrag van Mimosa, er was wel een analoge relatie. De hele installatie was 900 mm breed en 2,5 m lang. De OLED’s werden vastgehouden door stengels, met een miniatuurserver voor het besturen van hun bewegingen.

32

DOSSIER

Jason Bruges Studio

De hele presentatie was verpakt in een perspexdoos, aangezien Bruges ervaring had met andere installaties die beschadigd raakten door te veel nieuwsgierige handen; gelukkig maar, gezien de grote belangstelling die de installatie opwekte. Hij genoot niet alleen van de belevenis maar ook van de ontdekkingsreis. “Het was behoorlijk experimenteel”, zegt hij. “Het was absoluut een werkend prototype. Het heeft een hele hoop mensen geïnspireerd om het product nauwkeuriger te bekijken.” Mimosa staat nu in het nieuwe Lumiblade Creative Lab dat Philips in juli opende in Aken (Duitsland), naast de OLED-fabriek. Maar Philips is al benaderd door andere partijen die belangstelling hebben in het exposeren van het werkstuk. Het is nog niet zeker waar dat zal gebeuren, maar men kan er zeker van zijn dat het dan weer heel wat aandacht zal trekken.

Klant Philips Lighting Verlichtingsontwerp Jason Bruges Studio, Londen, Verenigd Koninkrijk Verlichtingsoplossingen Kristin Knappstein, Philips Duitsland Lichtbronnen Philips Lumiblade OLED Lichtregelsystemen PC-regelaar Thermografische camera Met PWM Servo (DMX) bestuurde armatuur Op maat gemaakte, met laser gesneden acrylaat armatuur Op maat gemaakte Lumiblade OLED DMX-driver Programmering via op maat gemaakte grafische programmeeromgeving Websites www.jasonbruges.com www.lumiblade.com

33

LICHT IN DE NATUUR: BIOLUMINESCENTIE Door Khah-Leang Choon, verlichtingsontwerper, Maleisië

Op de laatste PLDC in 2009 werd een interessant stuk gepresenteerd over het natuurlijke licht dat wordt uitgestraald door levende organismen: bioluminescentie. Khah-Leang Choon heeft juist zijn Master’s opleiding in Architecturaal Verlichtingsontwerp voltooid aan de Hogeschool van Wismar.

Mensen zijn gefascineerd door de gloed van bioluminescentie die zij in het bos kunnen zien als het donker is. Bioluminescentie is de term die we gebruiken voor het licht dat wordt uitgestraald door levende organismen. Technisch gesproken is het een onderdeel van de chemoluminescentie, een algemene term voor de productie van licht als de opgewekte energie het resultaat is van een chemische reactie. Dit is anders in het geval van fluorescentie, waarbij fotonen worden geabsorbeerd en licht opnieuw wordt uitgestraald. Dit is het principe achter de fluorescentielamp. Binnen in de lichtbuis maken de elektronen diverse golflengten en ultraviolette energie vrij.

De energie treft de fosfor op de buiswand, en die wordt lichtgevend en straalt licht uit. Fosforescentie is hetzelfde, alleen is het geëxciteerde product stabieler en komt de energie vrij gedurende een langere tijd. Dit leidt tot de gloed die zichtbaar is nadat de lichtbron is verwijderd. Dit principe is toegepast in de gloeistick. HOE WERKT BIOLUMINESCENTIE?

Licht wordt geproduceerd als een chemische stof met de naam luciferine reageert met zuurstof, waarbij licht en oxyluciferine ontstaan. Bij de reactie van luciferine en zuurstof werkt het enzym luciferase als katalysator. Luciferasen hebben, net zoals luciferinen, gewoonlijk verschillende chemische structuren in verschillende organismen. Cofactoren zijn de andere moleculen die aanwezig moeten zijn om de bioluminescentiereactie verder te laten gaan. Gebruikelijke cofactoren zijn calcium en ATP, een molecule die wordt gebruikt voor het opslaan en vrijgeven van energie die in alle organismen wordt gevonden. De intensiteit van het licht hangt af van de hoeveelheid luciferine en luciferase, de zuurstof en de concentraties van de cofactoren. In feite is de reactie van bioluminescentie energetisch gezien heel efficiënt doordat nagenoeg alle door de reactie opgenomen energie wordt omgezet in licht. BIOLUMINESCENTE ORGANISMEN

Bioluminescente zeeorganismen omvatten een groter aantal soorten en in grotere aantallen dan het geval is bij bioluminescente aardorganismen. Ongeveer 90 procent van de organismen die in de oceaan leven op een diepte tussen 200 en 1000 meter zijn bioluminescent doordat het zonlicht niet kan doordringen tot deze mesopelagische zone.

34

DOSSIER

De kleur van het licht dat wordt geproduceerd door bioluminescente organismen is heel divers door de chemische verschillen in het luciferine en luciferase. Aardorganismen neigen naar het produceren van rood, geel of groen licht. Zeeorganismen produceren gewoonlijk blauwgroen of groen licht dat gezien kan worden en zich goed voortplant door het water zonder geabsorbeerd te worden. De redenen waarom bioluminescente organismen licht uitstralen liggen hoofdzakelijk op het gebied van aantrekken van partners, jagen op prooien, afschrikken van aanvallers, zelfverdediging of communicatie. Bioluminescentie wordt hoofdzakelijk gevonden in ongewervelde schepselen, met uitzondering van enkele vissen. Tot nu toe zijn er nog geen zoogdieren of hogere planten ontdekt die een natuurlijk licht uitstralen. DE TOEKOMST VAN BIOLUMINESCENTIE

Bioluminescente organismen worden met uitsterven bedreigd ten gevolge van verschillende vormen van vervuiling. In feite is kunstlicht een van hun grootste bedreigingen. Het feit dat ze zo uniek zijn, verrijkt het wetenschappelijk onderzoek. Bioluminescente organismen kunnen door wetenschappers synthetisch gebruikt worden voor nieuwe technologische toepassingen. Ze kunnen het ATP en calcium in een cel opsporen om de voortgang van een ziekte aan te duiden en ze kunnen helpen bij aidsonderzoek. De gloed van bioluminescentie wordt ook gebruikt in de landbouw om aan te geven of planten water nodig hebben.

Iets anders is dat plaatsen waar bioluminescente organismen of verschijnselen bekeken kunnen worden, zoals Mosquito Bay in Puerto Rico, Toyama Bay in Japan en Kampung Kuantan in Malaysia, de ontwikkeling van toerisme zullen aantrekken of al aangetrokken hebben. Het is niet verbazingwekkend dat deze plaatsen een groot risico van verontreiniging met zich meebrengen, en de bioluminescentie zal ophouden te bestaan als we doorgaan met onze huidige manier van omgaan met de habitat van bioluminescente organismen. Om de natuurlijke leefomgeving te beschermen tegen ecologische lichtverontreiniging en het bestaan van bioluminescentie te beschermen, is een strategische benadering vereist met de medewerking van verschillende disciplines. Meer ecologische vondsten zijn nodig en meer onderzoek naar verlichting moet worden uitgevoerd om te kunnen slagen in dit beschermingswerk. Aangezien het een basisregel in de natuur is dat alles wat er gebeurt met elkaar samenhangt, is het ook ieders verantwoordelijkheid de natuur te ondersteunen. Verzamelde gedachten en acties zullen leiden tot enorme veranderingen van het toekomstige licht in de natuur.

Uittreksel uit het verslag van de conferentie PLDC 2de Wereldwijde Conferentie over Verlichtingsontwerp 28-31 oktober 2009, Berlijn, Duitsland Uitgever VIA-Verlag Website www.via-verlag.com

35

36

DOSSIER

Niels Peter Lorentsen, ELS A/S

CHRISTIANSHAVNS TORV, KOPENHAGEN, DENEMARKEN

GRAS IN DE STAD Interview door Isabelle Arnaud

‘Grass’ is een verlichtingsconcept voor straten en pleinen in steden, waarvan de vormgeving is gebaseerd op de innovatieve lichttechnologie van Light Emitting Diodes, beter bekend als LED’s. Christian Christensen, architect voor het project, vertelt ons alles over dit avontuur. De Klimaattop die eind 2009 werd gehouden in Kopenhagen was een stap van essentieel belang in de strijd tegen de klimaatverandering en de opwarming van de aarde. Plaatsen en steden kunnen een belangrijke rol spelen in de strijd tegen klimaatverandering aangezien zij verantwoordelijk zijn voor 70% van het totale energieverbruik. Elektriciteit voor verlichting neemt daarvan 19% voor zijn rekening. In deze context renoveerde de gemeente Kopenhagen vier pleinen met de inzet van de nieuwste LED-technologie. Een van die pleinen was de Christianshavns Torv. Wat is de stedelijke context van Christianshavns Torv? Christian Christensen: Vroeger was het een arbeiderswijk, en tegenwoordig is Christianshavn een trendy stadsdeel met een heel eigen, unieke identiteit. Christianshavns Torv is een druk plein met een bibliotheek, winkels, een markt, bushalten, een metrostation en veel fietsers en voetgangers. De gemeente wilde de verlichtingsinstallatie moderniseren om het plein een esthetische facelift te geven. Het plein zelf heeft een bestrating van granieten kinderkopjes en twee fraaie beeldhouwwerken met thema’s die betrekking hebben op Groenland. ‘Grass’ is een verlichtingsconcept dat gericht is op ons kwetsbare milieu en de noodzaak van kwaliteit en duurzame producten. Hoe bent u op het idee gekomen van een ‘grasspriet’? ‘Grass’ is, zoals de naam al verraadt, geïnspireerd door een eenvoudige grasspriet. De natuur heeft een unieke constructie geschapen die licht en dun is en een eenvoudige vorm heeft, en die toch verrassend sterk is. Het verlichtingsconcept van Grass is gebaseerd op dezelfde constructie, met een eenvoudig en minimalistisch contour. Het is hierdoor dat de kleinere afmetingen van LED’s een rol gaan spelen en een elegante en compacte vormgeving met onverminderde sterkte mogelijk maken. De vormgeving en de vergelijking met een grasspriet onderstrepen de milieupotenties van Grass.

37

Wat zijn de proporties van Grass? De armatuur is geometrisch opgebouwd rondom een rechthoekige voet die een sterke en toch eenvoudige constructie ondersteunt. De high-tech productiemethode stelt ons in staat de hoogte en afmetingen van de rechthoekige voet te variëren. Op deze manier kunnen ‘Grass-sprieten’ op een zodanige manier langs straten en stadpleinen geplaatst worden dat een stijlvol sculpturaal effect wordt gecombineerd met de gewenste verlichting. Hoe maakte u gebruik van schetsen en modellen in het ontwerpproces? Het idee was uit te komen op een ontwerp dat licht kon leveren op precies de plaatsen waar dat nodig is. Ik begon met me een vorm voor te stellen die aan deze eis kon voldoen en gebruikte de schetsen om daarvan modellen te maken. Vervolgens gebruikte ik de computer om die bijeen te brengen, naast elkaar, en om te bekijken of dat zou werken. De volgende stap was het ontwikkelen, met de hulp van een team van Philips, van een optische unit die was aangepast aan de LEDtechnologie. De reflector is van aluminium en de schaal van acrylaat; het was belangrijk een armatuur te hebben die zich gemakkelijk laat produceren en die gebruik maakt van recyclebare materialen. Waarom koos u ervoor LED’s te gebruiken? Toen ik met het project begon, wist ik nog niet veel over LED’s, maar toen ik de technologie ontdekte, realiseerde ik me dat die een geweldige potentie heeft, vooral voor deze specifieke toepassing. De gemeente wilde laten zien hoe LED’s energie konden besparen. In de vorige installatie gebruikten de armaturen lampen van 89 W en in de nieuwe is dat slechts 19 W. Elke LED kan precies in de juiste positie gericht worden om de verlichting van straten, pleinen, en zelfs parken, fonteinen en standbeelden te maximaliseren. Bovendien vermindert dit de lichtverontreiniging in de omringende woningen en winkels, om nog maar niet te spreken over de lichthinder voor voetgangers en verkeer. De Grass-armatuur kan uitgerust worden met 6 tot 15 LED’s. Van elke LED kan de richting worden aangepast om een reeks van sfeerbepalende verlichtingsscenario’s te creëren, bijvoorbeeld veiligheid, intimiteit of lichteffecten. Hoe reageerden u en het publiek toen Grass voor het eerst werd geïnstalleerd op het plein? Op de avond dat we het licht inschakelden, was ik erg gespannen om de reacties te zien van de inwoners die in de directe omgeving wonen, want van de mensen die in dit deel van de stad wonen, wordt gezegd dat ze erg betrokken zijn bij hun woonomgeving. Toen we nog bezig waren met het afstellen van de lampen maakten mensen die over het plein liepen tot mijn verrassing spontaan positieve opmerkingen en ze waren erg belangstellend in wat we aan het doen waren. Iemand zei dat we erin geslaagd waren een moderne armatuur te integreren in een oud deel van Kopenhagen. Dat, in combinatie met de geweldige energiebesparingen van de armatuur, is precies waar het bij Grass allemaal om draait. Klant Gemeente Kopenhagen Architect Christian Christensen Modellen: Christian Christensen, Kristoffer Seidenfaden en Thomas Nielsen Verlichtingsoplossingen Lars Barthold Hansen, Philips Denemarken Elektrische installateur Eltel Networks A/S Lichtbronnen Philips LUXEON Rebel neutraalwit Armaturen Philips Grass maatwerkoplossing Website www.kk.dk

38

DOSSIER

39 Christian Christensen

CLU – EEN BEKNOPTE HISTORIE VAN INSPIRATIE Door David Lepage

CLU (Concept Lumière Urbaine) is een Franse afkorting voor ‘concept voor stedelijke verlichting’. Het is ontwikkeld als een samenwerking tussen Philips Lumec en professionals uit de creatieve gemeenschap van Québec en groeide snel uit tot een betekenende bron van inspiratie. Vandaag de dag is het een stichting die jaarlijks een wedstrijd uitschrijft die aanstormende verlichtingsontwerpers aanmoedigt tot het ontwikkelen van verlichtingsprojecten. Via dit initiatief zijn al honderden innovatieve concepten tot stand gekomen …

Hoe vreemd het ook moge lijken, de CLU Foundation was aanvankelijk opgericht om te voldoen aan de behoeften van een onderneming. In 2002 probeerde het bedrijf Lumec manieren te bedenken voor het creëren van nieuwe marktkansen en het verbeteren van de openbare ruimten. Daarvoor moest het bedrijf eerst de behoeften en de esthetische waarden begrijpen van de architecten en landschapsarchitecten van wie het wilde dat zij zijn producten zouden voorschrijven. Dit tamelijk gerichte onderzoekswerk groeide echter uit tot een bredere, meer filosofische exercitie die antwoord moest gaan geven op een aantal vragen: Wat zou er gedaan kunnen worden om de beste architecturale producten te realiseren? Wat zouden hun klanten toejuichen? Hoe zouden ze economischer kunnen worden? Hoe zouden ze creativiteit kunnen stimuleren? Lumec richtte een permanente groep voorschrijvers op met wie zij brainstormsessies zou kunnen organiseren. Door zo in contact te staan met haar klanten zou de onderneming hen niet alleen beter kunnen begrijpen, maar hen ook direct kunnen betrekken bij het ontwerpen van nieuwe producten en communicatiemiddelen. Eind oktober 2002 vond de eerste bijeenkomst van zo’n focusgroep plaats. Er werd een team geformeerd van 24 experts, onder wie beeldende architecten, landschapsarchitecten, industriële vormgevers en grafische ontwerpers. Aangezien hun ideeën inkomsten zouden kunnen opleveren, gingen allen ermee akkoord hun royalty’s af te staan aan een stichting die aanstormende ontwerpers zou stimuleren. En zo ontstond de CLU Foundation.

40

FEEDBACK

In de loop van de jaren groeide de Stichting en werd volwassen in de vorm van een georganiseerde en multidisciplinaire verzameling professionals. De CLU Foundation stelt zichzelf als doel jonge ontwerpers aan te moedigen tot het ontwikkelen van innovatieve verlichtingsconcepten voor de openbare buitenruimte. Om dit doel te helpen realiseren, introduceerde CLU Foundation in 2004 een jaarlijkse creatieve competitie, die subsidies verleende aan talloze projecten.

1

Verbeterde brandkraan Alexandre Guilbeault, Jean-Daniel Mercier Terrebonne, Canada

2

Nid’H2O Christopher Rudwal Outremont, Canada

3

Ribbon Robert Trempe Philadelphia, Verenigde Staten

4

Bewegende lamp Hyunseok Moon Seoul, Zuid-Korea

1

41

Het op zo’n positieve manier uitdagen van de volgende generatie en het bieden van een kans om vroeg in hun carrière beloond te worden, heeft geleid tot geweldige successen. Er is een veelheid van fascinerende en indrukwekkende werken ingestuurd voor de wedstrijd. En het meest interessante is wel dat de 243 projecten die zijn ontvangen voor de wedstrijd in 2009/2010 afkomstig zijn van personen uit 34 verschillende landen overal ter wereld. Tot nu toe heeft de CLU Foundation voor $ 30.000 aan subsidies toegekend en bijna 400 inzendingen ontvangen. Terwijl sommige inzenders zich concentreerden op milieuaspecten richtten anderen zich op menselijke interactie; sommige ideeën omarmden stedelijke elementen als een gelegenheid om licht te scheppen en ten toon te stellen, terwijl anderen juist de technologische vooruitgang exposeerden. Maar bovenal bood de buitengewone kwaliteit van deze voorstellen en de verrassende diversiteit van de ontwerpen hoop op een schonere, beter verantwoorde en lichtere toekomst.

2

42

FEEDBACK

Dit baanbrekende en ambitieuze initiatief is een concrete stap naar het heroverwegen van de rol van productie op wereldschaal en van het iets teruggeven aan de gemeenschap, terwijl het ook helpt bij het bevorderen van duurzame ontwikkeling die is gebaseerd op een sociale agenda. We zijn er trots op dat we ervan getuige mogen zijn dat de CLU Foundation een volwassen entiteit wordt, en zo onze ondernemingswaarden versterkt en de diepe betrokkenheid van de onderneming laat zien. Onze betrokkenheid bij de CLU Foundation is een perfect voorbeeld van professionele samenwerking die het beste van R&D, marketing, verkoop en kunst combineert. Zij draagt bij aan het verbeteren van onze visuele omgeving en is een investering in de vruchtbare geesten die onze toekomstige ruimten zullen ontwerpen, voortbouwend op het begrip van en de fascinatie voor verlichting.

3

4

4

43

KOOFVERLICHTING Door Chia-Chun Liu

Koofverlichting wordt vaak gebruikt om een effect van opgloeiende randen, indirecte zachte verlichting en oppervlakteverlichting te creëren. Waar koofverlichting zich in onderscheidt ten opzichte van andere vormen van decoratieve verlichting is dat de armaturen verborgen zijn achter een bouwkundige constructie. De fysieke eigenschappen van het licht zelf worden dus onderdeel van een architecturaal element dat de sfeer van de ruimte verbetert. Voor de opkomst van LED’s werd koofverlichting gewoonlijk gerealiseerd met buisvormige fluorescentielampen. Om de kleur van het licht te veranderen, was het noodzakelijk meerdere fluorescentiearmaturen te installeren met verschillende kleurfilters. Dit resulteerde in een grotere en volumineuzere koof. Een groot deel van het licht ging verloren binnen de koof zelf en door het gebruik van kleurfilters. Met de LED-koofverlichtingsreeks die Philips levert, kan koofverlichting veel gemakkelijker en met grotere flexibiliteit ontworpen worden. De mogelijkheid om kleuren en kleurtemperaturen te wijzigen, biedt ontwerpers de vrijheid om met één enkele armatuur de sfeer in de ruimte te wijzigen, van warmwit naar koelwit, van verzadigde kleuren naar pasteltinten. LED’s zijn niet alleen veel compacter dan fluorescentielichtbronnen, maar de kleinere modulelengte van de armaturen maakt het ook mogelijk te ontwerpen met zowel gebogen oppervlakken als rechte lijnen.

TWEE BENADERINGEN VOOR KOOFVERLICHTING

Effect van opgloeiende wand

44

FEEDBACK

Inwendig reflecterend licht in koof

concept corner EFFECT VAN OPGLOEIENDE WAND Afstand vanaf de wand

De omringende horizontale verlichtingssterkte (Eh) is 200 lux bij deze proeven.

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 cm Direct tegen de wand iW Cove Powercore 20º x 30º x 160º

5 cm vanaf de wand iW Cove Powercore 20º x 30º x 160º

10 cm vanaf de wand iW Cove Powercore 20º x 30º x 160º

Direct tegen de wand iColor Cove MX Powercore 20º x 60º

5 cm vanaf de wand iColor Cove MX Powercore 20º x 60º

10 cm vanaf de wand iColor Cove MX Powercore 20º x 60º

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 cm

Plaats de armaturen op een afstand van 10 cm vanaf de wanden om een vloeiende en gelijkmatige gloed te krijgen. Voor kleurenoplossingen leveren iColor Cove MX- producten de sterkste opbrengst, gevolgd door iColor Cove QLX en iColor EC. Voor witte oplossingen hebben iW Cove Powercore en eW Cove Powercore een vergelijkbaar bereik.

45

INWENDIG REFLECTEREND LICHT IN KOOF

Er is een test uitgevoerd om te onderzoeken hoe verschillen in de bundelhoek, de afmetingen van de koofopening en de richting van de bundel invloed hebben op het verlichtingseffect van een koof. De omringende horizontale verlichtingssterkte (Eh) bij deze proeven is 100 lux en de koofopening bedraagt 20 cm. Verschillende bundelhoek, vergelijkbaar verlichtingseffect van de koof

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 cm

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 cm Smalle bundel

iColor Cove MX Powercore 20º x 60º

Geen optiek

Asymmetrische bundel

iColor Cove MX Powercore 70º x 70º

iW Cove Powercore 20º x 30º x 60º

Middelbrede bundel

iW Cove Powercore 50º x 50º

Bij het plaatsen van een armatuur in een koof verandert het verschil in bundelhoeken het verlichtingseffect niet opvallend door de inwendige reflectie binnen in de koof zelf.

Koofopening

200mm

300mm

mm

200mm 100mm

150mm

00mm

150mm

200mm

70mm

70mm 80mm

70mm

80mm 180mm

Koof 200 mm

Koof 300 mm

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 cm

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 cm Kleinere koofopening

iColor Cove QLX 100º x 40º Koofopening: 20 cm

46

Richten

FEEDBACK

Grotere koofopening

iColor Cove QLX 100º x 40º Koofopening: 30 cm

Kleinere koofopening

iW Cove Powercore 50º x 50º Koofopening: 20 cm

Grotere koofopening

iW Cove Powercore 50º x 50º Koofopening: 30 cm

concept corner

Variaties in het richten van de koof

Voor een meer vloeiende en grotere gloed bevelen we aan de armatuur te richten zoals is aangegeven in de illustratie (c).

(a)

(b)

(c)

(d) Armaturen die in deze richting zijn gericht, produceren een harde gloed met beperkte afmetingen.

10 20 30 40 50 60 cm iColor Cove MX Powercore 20° x 60° Koofopening: 20 cm Eh van de omgeving 500 lux

Bereik van de gloed als functie van het omringende verlichtingsniveau RGB LuminaireRGB-armatuur Glow Distance Gloedafstand

White LuminaireRGB-armatuur Glow Distance Gloedafstand

80 70

80 E D B C

70

50

60 Distance of Glow (cm) Gloedafstand (cm)

Distance of Glow (cm) Gloedafstand (cm)

60 A

40 30

50 40

F

30 G

20

20

10

10

0

0

H

0

100

300

500

750

0

Surrounding Lux Level (Eh) Omringend lichtsterkteniveau Eh (lux)

A B C D  

iColor Cove EC 120º x 120º iColor Cove QLX 100º x 40º iColor Cove QLX 120º x 120º iColor Cove MX Powercore 20º x 60º  

Vuistregel voor armatuurkeuze

Eh: horizontale verlichtingssterkte   Wit

Eh tot 350 lux: iW Cove Powercore of eW Cove Powercore

100

300

500

750

Surrounding Lux Level (Eh) Omringend lichtsterkteniveau Eh (lux)

E F G H  

iColor Cove MX Powercore 70º x 70º iW Cove Powercore 50º x 50º iW Cove Powercore 20º x 30º x 160º eW Cove Powercore 120º x 120º

RGB

Eh tot 750 lux: iColor Cove MX Powercore Eh tot 450 lux: iColor Cove QLX Eh tot 75 lux: iColor Cove E 47

Vincent Laganier

48

FEEDBACK

NIEUW ARCHITECTURAAL SCENARIO IN OLAC Door Maria Carolina Wichert De show must go on, ook als het donker wordt. In haar Outdoor Lighting Application Centre (OLAC) biedt Philips Lighting een fascinerende reis langs een reeks dynamische verlichtingsscenario’s. In de drie toepassingsgebieden van het centrum, buitenwegen, stedelijke straten en stadscentra, reproduceren we op levensecht formaat verschillende omgevingen voor buitenverlichting. Terwijl gemeentebesturen en eindgebruikers de scenario’s allemaal waardevol vinden, zijn architecten, verlichtingsontwerpers en verlichtingstechnici meer geïnteresseerd in architectuurverlichting. In antwoord op deze vraag heeft Philips in het stadcentrum een nieuw scenario ontwikkeld, ‘Bouwen met licht’ genaamd. Nu dit operationeel is, is het een fascinerend hulpmiddel voor het demonstreren van concepten over architecturale verlichting, voor het uitwisselen van ideeën en het bespreken van voorstellen. Het gaat in op de relatie tussen licht en materialen, met verlichtingseffecten en ‑technieken, met helderheid, contrast, kleurtemperatuur, tijd en context. Architecten, landschapsarchitecten en technici die meer willen leren over architecturale verlichting zullen het zeer waardevol vinden. De verlichtingseffecten, geluiden en het specifieke architecturale vocabulaire vormen het decor voor het beleven van professioneel werk op het gebied van verlichtingsontwerp.

De potenties van werken met LEDverlichting worden op vele manieren getoond: de integratie van producten in kleine ruimten, instellen van een zachte kleurtemperatuur die past bij het materiaal, en intelligente kleurveranderingen via het gebruik van DMX-regelaars. Oplossingen van Philips Lighting zoals LEDline2, LEDflood, LEDmodule en Amazon LED werden geïnstalleerd voorafgaand aan de opening in 2005. In de zomer van 2010 werden oplossingen van Philips Color Kinetics toegevoegd. Lineaire armaturen zoals de iW Graze, eW Graze en ColorGraze Powercore en de ColorBlast Powercore schijnwerper stellen verlichtingsvoorschrijvers in staat zelf te zien wat deze geraffineerde technologie kan doen. Elk jaar bezoeken meer dan 3500 professionals uit meer dan 35 landen het OLAC. Neem contact op met uw plaatselijke Philips vertegenwoordiger voor een bezoek aan het OLAC ‘Bouwen met Licht’. We hopen u spoedig te ontmoeten.

Architecten J.F. Caminada, Philips Lighting, Marc Luciani, IRGI-DHV, Francis Poirson, Yann Pampouille, Espace Projet architecture Verlichtingsoplossingen Vincent Laganier, Natacha Lameyre, Philips Lighting Elektrische installateur Casella Electricité, Philips Frankrijk Lichtbronnen Philips hoog- en laagvermogen-LED’s Essentieel of intelligent wit Rood/blauw/groen-kleurmenging Enkelkleurig: rood, amber, wit, groen, blauw Armaturen Philips LEDline2, LEDflood, iW Graze Powercore, eW Graze Powercore ColorGraze Powercore, ColorBlast Powercore LEDmodule, Amazon LED Lichtregelaars Martin Architectural Light Jockey 2

49

VERLICHTINGSCULTUUR IN TURKIJE Door Emre Güneş, redacteur PLD Turkije

Als je je vijf jaar geleden ‘verlichtingsontwerper’ had genoemd in Turkije zouden niet veel mensen begrepen hebben wat je bedoelde. In deze vijf jaar zijn we van dat nulniveau opgeschoven naar het hebben van zes tot acht verlichtingsontwerpbureaus, vier publicaties, een webportaal, een openbare afdeling in de gemeente Istanboel, en jaarlijks gemiddeld drie professionele evenementen op het gebied van verlichtingsontwerp... We zijn aanbeland in een nieuw tijdperk waarin de cultuur van professioneel verlichtingsontwerp tot zijn recht komt. Om een duidelijker inzicht te krijgen in deze transformatie spraken we met drie Turkse verlichtingsontwerpers met heel verschillende achtergronden: een architect, een interieurontwerper en een elektrotechnisch ingenieur. Zij vertelden ons over hun inspiratiebronnen. NERGIZ ARIFOĞLO, LIGHT STYLE, ISTANBOEL

“Mijn benadering is de fysieke componenten te beschouwen als zoiets als de kleding van het gebouw, terwijl het licht meer de ziel is. De beweging van de zon, de effecten van licht en schaduw, de onderlinge relaties met kleur en textuur hebben alle een effect op het gebouw dat gelijk kan zijn aan het effect van de natuur op de menselijke geest. Dit is altijd mijn inspiratie geweest en de bron van mijn affectie voor licht; een affectie die nooit voorbij zal gaan en die zich zal blijven vernieuwen zolang als de zon en het leven bestaan.”

KORHAN ŞIŞMAN, PLANLUX, ISTANBOEL

“Toen ik nog op de universiteit zat en de prestaties van gebouwen bestudeerde, waren de lessen over licht een openbaring voor me. Ik zag hoe je met licht een ruimte kon ontwerpen, en het licht kon gebruiken om onze waarneming te verbeteren. Als interieurontwerper probeer ik altijd een beter begrip te krijgen van het gedrag van licht. In het algemeen richt ik me op de verborgen emotionele behoeften die parallel lopen aan de praktische overwegingen. Ik voel dat ik nog maar aan het prille begin sta van mijn grote droom om met licht te werken.” MUSTAFA SEVEN, SEVEN LIGHTS, ISTANBOEL

“Wat inspireert me? Het antwoord is eenvoudig: architectuur. Met licht voegen we een extra dimensie toe aan architectuur. Zo vind ik bijvoorbeeld de architectuur van Seljuk opwindend. Het gaat niet alleen om de esthetica van het gebouw, maar over wat de architect dacht toen hij het ontwierp. Inspiratie kan overal vandaan komen: van een geur of van een film, en meestal komt zij uit de natuur zelf.”

1

Seven Lights Mustafa Seven www.seven-lights.com

2

Planlux Korhan Şişman www.planlux.net

3

Nergiz Arifoğlu, Light Style Nergiz Arifoğlu www.na-lightstyle.com PLD Turkije

www.pldturkiye.com

50

FEEDBACK

1

51 Jörg Reinke

52

FEEDBACK

Serkan Eldeleklioğlu

Nergiz Arifoğlu

2

3

53

BOEKEN The Function of Form Auteurs: Farshid Moussavi, Daniel Lopez, Garrick Ambrose, Ben Fortunato, Ryan Ludwig, Ahmadreza Schricker, Harvard Graduate School of Design Uitgever: Actar, Barcelona (Spanje), oktober 2009 ISBN-13: 978-84-96954-73-1 520 pagina’s, illustraties in twee kleuren, harde kunststof omslag Taal: Engels www.actar.com We moeten weg blijven van de definitie van functie als utiliteit, beargumenteert Farshid Moussavi, om het lijn te brengen met de manier waarop functie wordt gedefinieerd in de wiskunde, biologie of muziek. Vorm daarentegen moet niet alleen beschouwd worden naar de manier waarop gebouwen worden geproduceerd, maar ook naar de manier waarop ze gevoelsmatig presteren. Dit boek levert een tot nadenken stemmend overzicht van de uitdagingen waarvoor de in de 21ste eeuw gebouwde omgeving zich gesteld ziet. Extreme Architecture: Building for Challenging Environments Auteur: Ruth Slavid Uitgever: Laurence King Publishers (2 september 2009) ISBN-13: 978-1-85669-609-8 208 pagina’s, kleurenillustraties, gebonden Taal: Engels www.laurenceking.com Architecten worden voor de moeilijkste opgaven gesteld als ze moeten ontwerpen voor extreme omgevingen. Extreme Architecture toont 45 recente gebouwen die zijn ontworpen voor uitdagende omgevingen en geeft zo een waardevol inzicht in de extremen van het architecturale denken. Bovendien kunnen enkele lessen die zij ons leren over onafhankelijkheid in onze steeds onstabielere wereld ook algemener toepasbaar worden. De projecten lopen uiteen van een schuilplaats in de woestijn van Zuid-Arizona tot een drijvend centrum voor zeeonderzoek, een ondergrondse zaadkluis in noordelijk Noorwegen en een onderzoeksstation op de Zuidpool.

54

FEEDBACK

The Structure of Light Richard Kelly and the Illumination of Modern Architecture Redactie: Dietrich Neumann met bijdragen van: Michelle Addingon, Howard Brandston, Tim and Jan Edler, Sandy Isenstadt, Phyllis Lambert, Margaret Maile-Petty, Matthew Tanteri Uitgever: Yale University Press, New Haven en Londen, Oktober 2010. Gepubliceerd in samenwerking met de Yale School of Architecture. ISBN-13: 978-0300-16370-4 256 pagina’s, kleurenillustraties, gebonden Taal: Engels De potentie van elektrisch licht als een nieuw ‘bouwmateriaal’ werd onderkend in de jaren 1920 en werd tegen het midden van de eeuw een nuttig ontwerpinstrument. Vakkundige verlichting maakt theatraliteit en beeldend vermogen mogelijk, en legde een nieuwe nadruk op structuur en ruimte. Zes historici, architecten en beroepsbeoefenaren onderzoeken de ongeëvenaarde invloed van Richard Kelly op de moderne architectuur en zijn verlichtingsontwerpen voor enkele van de meest iconische gebouwen van de 20ste eeuw: onder meer het Glazen Huis van Philip Johnson; het Kimbell Art Museum van Louis Kahn; het GM Technical Center van Eero Saarinen; en het Seagramgebouw van Mies van der Rohe. Scénographie d'exposition Auteur: Philip Hughes Uitgever: Eyrolles, Parijs (Frankrijk), maart 2010 ISBN-13: 978-2-212-12584-9 224 pagina’s, kleurenillustraties, paperback Taal: Frans www.editions-eyrolles.com Scenografie reikt verder dan alleen het podium; het is een discipline die wordt gebruikt in de wereld van tijdelijke of permanente exposities. Dit boek levert informatie over de praktische aspecten van een verantwoorde bedrijfsvoering: veiligheid, comfort, leesbaarheid, bruikbaarheid, interactiviteit, integratie van audiovisuele elementen, constructie. De principes zijn ook verrijkt met relevante voorbeelden van casestudies uit de hedendaagse praktijk.

WAAR NAAR TOE Tot 9 januari

Expositie Why Design Now? www.cooperhewitt.org National Design Triennal New York, Verenigde Staten

5–6 en 26–27 mei 2010

Evenement voor architecten Architect@work www.architectatwork.be Kortrijk, België Luik, België

26 januari

Beknopte presentaties PLDA Spark www.pld-a.org Cinespace Los Angeles, Verenigde Staten

15–19 mei

Vakbeurs en conferentie Light Fair International (LFI) www.lightfair.com Pennsylvania Convention Center Philadelphia, Verenigde Staten

27–31 januari

Stedelijk lichtfestival Lichtfestival Gent www.visitgent.be/smartsite.dws? id=10750&ch=VGG Gent, België

17 mei

Museumopening Museum aan de Stroom (MAS) Voor en over de stad en de wereld www.mas.be Antwerpen, België

26 februari – 2 maart

Detailhandelsvakbeurs EuroShop www.euroshop-tradefair.com Messe Düsseldorf Düsseldorf, Duitsland

10–15 juli

Verlichtingscongres 27ste Zitting van de CIE www.iessa.org.za/cie2011/ Sun City, Zuid-Afrika

14–19 maart

Verlichtingsworkshop PLDA-workshop Activating Public Spaces www.lightsingoa.com Goa, India

19–22 oktober

Congres en tentoonstelling Professional Lighting Design Convention PLDC www.pld-c.com Madrid, Spanje

12–17 april

Verlichtingsbeurs Euroluce www.euroluce.it Beursterrein Milaan Milaan, Italië

Tot 5 mei 2013

Expositie Denmark by Design www.ddc.dk Danish Design Centre Kopenhagen, Denemarken

De driemaandelijkse e-mail nieuwsbrief met spannende en inspirerende Luminous-onderwerpen. Wilt u e-Luminous ontvangen en op de hoogte blijven van de nieuwste gerealiseerde projecten en nog veel meer? Stuur dan een e-mail naar [email protected].

Het nieuwste in verlichtingstechnologie www.philips.com/lightspec

Copyright © 2011 Koninklijke Philips Electronics B.V. Alle rechten voorbehouden. Vermenigvuldiging, geheel of gedeeltelijk, is verboden zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthouder. De informatie in dit document maakt geen deel uit van enige aanbieding of overeenkomst, wordt geacht nauwkeurig en betrouwbaar te zijn, en kan worden gewijzigd zonder voorafgaande kennisgeving. De uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor enig gevolg van het gebruik ervan. De publicatie van deze informatie ontsluit noch bevat enige licentie die is onderworpen aan het octrooirecht of enig ander recht op industriële of intellectuele eigendom.

55

CITY.PEOPLE.LIGHT AWARD 1STE PRIJS 2010 LUZERN, ZWITSERLAND VERLICHTINGSONTWERP

Ronald Koch (Senior projectmanager, Gemeente Luzern), Mario Rechsteiner (Verlichtingsontwerper), Olivier Allemann (EWL Luzern), Gerlinde Venschott, Niklaus Zeier, Stefan Herfort, Werner Hofman (allen van de gemeente Luzern). PLAN LUMIÈRE – EEN VERLICHTINGSCONCEPT VOOR DE STAD LUZERN

Plan Lumière creëert een unieke avondjurk voor Luzern. Het benadrukt de sterke punten van de historisch waardevolle stad en haar aantrekkelijke omgeving, en versterkt de kwaliteit van de locatie voor zowel bewoners als toeristen. De verlichting accentueert de stedelijke ruimten en eigenschappen evenals de karakteristieke gebouwen in Luzern in hun stoffelijkheid en natuurlijke kleuren. Nadere informatie: www.citypeoplelight.com/award