Goedemiddag allemaal Ik wil vanmiddag iets met jullie delen, iets wat ik ontdekt heb enige jaren geleden in het opzetten van een veranderaanpak voor bedrijven en organisaties. ik kwam in aanraking kwam met persoonlijk leiderschap. Persoonlijk leiderschap is het verschijnsel dat mensen vanuit een persoonlijke motivatie en verantwoordelijkheid opereren in hun leven, persoonlijk of privé dat maakt niet uit. Sterker nog het is van belang dat die in elkaars verlengde gaan liggen. Mijn ontdekking was dat persoonlijk leiderschap cruciaal is in het realiseren van veranderingen en verbeteren van prestaties, persoonlijke, en daarmee ook organisatorische en maatschappelijke, veranderingen. Maar ik wil niet vooruit lopen op de zaken. Twee jaar geleden ben ik bezig gegaan met collega’s om studieprestaties van rechtenstudenten te verbeteren op basis van persoonlijk leiderschap. Tijdens het ontwerpen van deze interventie ben ik gestuit op allerlei mensen die hetzelfde ontdekten: het belang van persoonlijk leiderschap in verandertrajecten. Ongetwijfeld zitten er vandaag ook een aantal mensen hier in de zaal die het ontdekt hebben of al een aardig eind op weg zijn. Vandaag wil ik jullie twee wetenschappers presenteren die het ook ontdekt hebben. Om te beginnen wil ik jullie een filmpje van een TED talk laten zien van Brené Brown. Een wetenschapper in de Verenigde Staten die onderzoek heeft gedaan naar schaamte. Dit onderzoek bracht haar een aantal waardevolle inzichten voor haar eigen leven en dat van ons… Ik wil u vragen het filmpje eens aandachtig te bekijken en voor uzelf de volgende vraag te beantwoorden: Wat heeft Brené Brown ontdekt. Het is een mooie start voor de discussie die we daarna kunnen hebben. Ik weet dat sommige mensen wat moeite hebben met de wat Amerikaanse stijl van de lezing van Brené Brown maar ik wil je vragen dit oordeel even terzijde te schuiven zodat het niet in de weg zit, haar inzichten zijn naar mijn inzien het luisteren waard. (Opmerking: links naar video’s staan vermeld op pagina’s 7 en 8) Filmpje Brené Brown Vraag aan de zaal: Wat heeft zij ontdekt? In mijn ogen zijn er een aantal zeer interessante dingen die zij zegt. Een conclusie die ik er uit haal is: Het belangrijkste in ons leven als mens is de connectie met anderen en: Zonder kwetsbaarheid is er geen connectie. Dat we als mensen de connectie met anderen vooral nodig hebben wordt ook mooi beschreven in de boeken “natuurlijk leiderschap” en “gezag” van hoogleraar evolutionaire psychologie. Mark van Vugt aan de VU. De behoefte aan connectie ligt als het ware in onze genen besloten. Het aardige wat van Vugt aangeeft is dat veel onderzoek is gedaan naar wat leiderschap is en welke eigenschappen goede leiders hebben, maar misschien is het interessanter is te kijken naar volgers. Leiders bestaan bij de gratie van volgers, waarom volgen mensen, waarom worden leiders getolereerd. Volgers zijn soms ook leiders en leiders zijn soms volgers.
1
Maar even terug naar de conclusie van Brown, zonder kwetsbaarheid is er geen connectie. Verder zegt ze ook nog: kwetsbaarheid is de kraamkamer van innovatie, creativiteit en verandering. Het lijkt mij in het werkend krijgen van een samenwerkingsverband als Koers VO, júllie samenwerkingsverband, zeker waard om het concept persoonlijk leiderschap eens nader te verkennen en misschien wel meer dan een verkennen. Niet kwetsbaar zijn of willen zijn lijkt wel de norm geworden te zijn. (We numb vulnerability) kwetsbaarheid is verbonden geraakt met zwakheid. Terwijl dit totaal verschillende dingen zijn volgens Brown. Voor kwetsbaarheid is moed nodig, courage, de moedigheid van het hart, persoonlijk leiderschap. Wie heeft er de film “hoe tem ik een draak gezien”? Wat was de truc om de draak te temmen? Kwetsbaar zijn en daardoor niet bedreigend zijn voor de draak. Een hand op z’n neus leggen Ik vraag me af: Als niet kwetsbaar willen zijn de norm is, waarom is dat dan? Blijkbaar worden wij, of beter gezegd, voelen wij ons bedreigd. Maar wat is dan die bedreiging? We maken als mensen immers geen deel meer uit van de voedselketen zoals onze voorouders duizenden jaren geleden. Filmpje Louis C.K. Foodchain. Ik neem u verder mee naar de ontdekking die ikzelf heb gedaan een aantal jaren geleden. De laatste paar honderd jaar hebben we veel van onze welvaart en vooruitgang te danken aan het wetenschappelijk paradigma. Het paradigma van oorzaak en gevolg. Brown noemde het ook. We maken het onzekere zeker door oorzaken en gevolg uit te zoeken. Het heeft ons veel gebracht, zonder wetenschap zouden we nog steeds doodgaan aan zaken die te voorkomen zijn door water te koken en handen te wassen. Het wetenschappelijke paradigma is “Control en Predict” zeg Brown, het maakt het ons mogelijk de werkelijkheid te voorspellen en te controleren. Daardoor wordt de toekomst minder onzeker en minder bedreigend. Probleem lijkt echter te zijn dat de wetenschappelijke insteek van het uitzoeken van oorzaak en gevolg onze enige manier van dealen met de werkelijkheid is geworden. We maken geen onderscheid meer tussen reële en schijnbare bedreigingen. Onze hersenen zijn continu bezig om alle informatie die de werkelijkheid ons aanreikt te scannen op bedreigingen. Het is een automatisch mechanisme dat kwetsbaarheid moet zien te voorkomen. Hoe zou dat er uit kunnen zien. Dat probeer ik even ruwweg te schetsen met een praatplaatje. Let wel, geen theorie of model, slecht een plaatje wat een inzicht kan bieden.
2
Plaatje de grote vertaalmachine We zien hier ons gedrag. Ons gedrag wordt bepaald door wat er om ons heen gebeurt, denken we… Ons gedrag wordt echter niet bepaald door de werkelijkheid, maar ons gedrag correleert met hoe die werkelijkheid op ons overkomt. Er zit iets tussen, de grote vertaalmachine. Alles wat binnenkomt via onze zintuigen wordt letterlijk vertaald, talig gemaakt en geïnterpreteerd door onze hersenen en opgeslagen in ons geheugen voordat het ons aanzet tot gedrag. Maar hoe interpreteren onze hersenen nu de informatie die binnenkomt en hoe beoordelen we welk gedrag we vinden passen bij wat we waarnemen. Nu komt de crux van het hele verhaal. Dat doen we door te putten uit ons geheugen, onze persoonlijke interpretatie van eerder ervaringen uit het verleden. Je kunt het voorstellen als drie pijpjes waarmee het verleden invloed heeft op je gedrag. Pijpje 1 zijn filters. Ze reiken de mogelijkheid aan om de informatie die binnenkomt direct te scannen op bruikbaarheid, mogelijke bedreigingen, … We gaan hier zo direct even mee oefenen dan wordt het duidelijker. Pijpje 2 zijn oordelen. Bepaalde gebeurtenissen, die zich bij herhaling hebben voorgedaan hebben er toe geleid dat we een oordeel hebben gevormd. Een oordeel over een verschijnsel, vuur is gevaarlijk, een oordeel over dieren, honden zijn niet te vertrouwen, een oordeel over een mensen, bankiers zijn oplichters of een oordeel over jezelf, ik kan gewoon niet koken… Het wordt nog interessanter als we met een groep mensen oordelen delen. Dan hebben we als groep een oordeel over iets, bijvoorbeeld, leerlingen kunnen niet op zich Pijpje 3 heeft direct invloed op je gedrag, we noemen het harnassen. Bepaalde vaste gedragingen zijn in verleden vaak succesvol gebleken, ze hebben je gemaakt tot wat je bent en tot waar je bent gekomen. We zouden het je kernkwaliteiten kunnen noemen. Als we maar enigszins de indruk hebben dat dit gedrag zou passen dan gooien we ons succesnummer er in. Maar het is verworden tot een harnas. Als je enige gereedschap een hamer is zie je overal een spijker in. Met een harnas aan ben je niet kwetsbaar. Ikzelf heb als harnas dat ik te pas en te onpas grappen kan maken om de sfeer goed te houden. Het maakt goed luisteren soms onmogelijk. De grote vertaalmachine zou je ook een rationaliseringsmachine kunnen noemen. In termen van Brown draait het om “Control en Predict”, We proberen te controleren en te voorspellen. Het versnijden van de werkelijkheid met het verleden heeft dan in sommige gevallen een belangrijk nadeel, Het behoedt ons voor kwetsbaar zijn en voorkomt de connectie met anderen en frustreert daarmee innovatie, creativiteit en verandering. Het zou kortweg soms heel goed zijn als we de pijpjes die ons continu ons eigen verleden voorschotelen eens wat dicht zouden kunnen draaien. 3
Stel dat we die kraantjes inderdaad zouden kunnen dichtdraaien dan zou dat twee voordelen leveren. We zien meer van de werkelijkheid dan voorheen en we kunnen er sneller op reageren. De werkelijkheid komt anders op ons over. Ons gedrag zal daarmee correlerend dus veranderen. Dat is interessant, want stel nu dat we niet tevreden zijn over ons eigen gedrag en een verandering daarin willen. We putten voor het kiezen van het juiste gedrag niet meer uit het verleden hoe hebben we dan grip op ons gedrag, op wie we zijn. Zoals gezegd de grote vertaalmachine bepaalt hoe de werkelijkheid op ons overkomt en we kunnen met taal de vertaalmachine direct voeden. Dat kan onze eigen taalmachine zijn maar we hebben met taal ook invloed op de taalmachine en daardoor het gedrag van anderen. Daarover straks meer. We gaan een oefening doen met als doel zichtbaar te maken wat filters zijn, pijpje 1 weet u nog? Tijdens mijn verhaal heeft u vrijwel allemaal een stemmetje in uw hoofd gehoord. Ik ben benieuwd wat dat stemmetje zei. Misschien: Waar slaat dit op? Of Ja maar…. Kan iemand zich de sessie van vorige keer nog herinneren? Waar gaat dit naar toe? Wat heb ik hier aan? Dit heb ik al eens eerder gehoord Klopt dit wel? Is dit waar? Het zijn onze filters, ze zijn continu aan het scannen. Ze zijn er bijna altijd. Als je naar een collega luistert, als je naar je partner luistert, als je naar leerlingen luistert. Je kan je afvragen kan ik nog wel ongefilterd luisteren? Je zou er cynisch en mismoedig van worden. Maar waarom doen we dit nu, wat zit er in het vierkant. Wie heeft er een idee? Zie ik er goed uit / Zie ik er (in ieder geval) niet slecht uit. Het is het antwoord op de vraag die we aan het begin stelden. Waarom zijn we zo druk bezig om ons niet kwetsbaar op te stellen? Omdat we bang zijn, bang voor elkaar, bang dat we er niet goed uitzien, bang dat we het niet waard zijn om een connectie mee aan te gaan en de treurige paradox is dat we die mogelijkheid tot connectie daardoor alleen maar verkleinen. Welnu de oefening: Het is allereerst van belang dat u allen een andere plek in gaat nemen en een tweetal vormt met iemand die u niet, of niet te goed kent. Dat wordt een rommeltje, weet ik, maar laten we het toch maar proberen. Ombouwen 4
U gaat kennis maken met kwetsbaarheid en u gaat waarschijnlijk een hernieuwde kennismaking met uw filters meemaken. Maak in de zaal tweetallen, draai uw zo goed mogelijk naar uw opponent zodat u hem haar in de ogen kunt kijken. Ik ga nu de tijd opnemen. Vanaf het moment dat ik GO zeg. Kijkt u elkaar gedurende twee minuten aan. Daarna deelt u ervaringen en vertelt u wat bij u aan informatie binnenkwam over uw staargenoot. Het is doodstil, niemand praat, 2 minuten 1,2 GO 2 Minuten Kwam er wat binnen? Heeft iemand zijn filters kunnen bedwingen? Wat voelde je. Carol Dweck en mindsets. Een andere wetenschapper die iets ontdekt heeft dat verband houdt met de grote vertaalmachine is Carol Dweck. Zij ontdekte dat mensen een statische ‘mindset’ of een op groei gericht ‘mindset’ kunnen hebben. Mag ik u vragen de hand-out die nu rondgaat door te lezen en vervolgens met uw partner naast u te bespreken hoe u uzelf inschat, heeft u een statische of een op groei gerichte mindset. We nemen hier tien minuten voor. Bespreking met de zaal Zij ontdekte ook dat kinderen op heel jonge leeftijd al een statische mindset kunnen hebben. “Dat kan ik niet” of “Dat kan ik heel goed” en dat dit faalangstig gedrag, persoonlijke groei en omgaan met veranderingen ernstig in de weg kan zitten. Een real life case. Bij mij staat Vera Vergunst van het CED. Zij hebben met Carol Dweck in het achterhoofd een methode ontwikkeld om met jongeren in het onderwijs over probleemgedrag te praten. Vragen. Vera wat koppelt dit project aan de opvattingen van Carol Dweck in jouw ogen? (Uitgaan van wat jongeren wél kunnen, uitgaan van een groeiperspectief) Je kan wel praten met jongeren over gedrag ondanks de lage verwachtingen hierin) Hoe pakte dat in de praktijk uit in de pilot? Wat waren jullie ervaringen daarin? (Je ziet dat ze het wel kunnen, dat ze het oppikken en de conversatie als waardevol zien)
5
Jullie hebben materialen ontwikkeld, kunnen docenten hier nu zo maar mee aan de slag? Ik kan met voorstellen dat als je de discussie met je eigen docent aan gaat daar misschien eerst nog wel iets voor nodig is? (adviseurs gaan hier mee aan de slag, soms moet er eerst iets weggewerkt worden, ze staan soms nog in de instructiestand, bedreigingen zorgen dat de boel vastzit, ouders kunnen bedreigend zijn bijvoorbeeld, leerlingen vertonen in een onveilige context ander gedrag. Vera is zo dadelijk te benaderen voor vragen. U kunt bij haar ook uw email adres achterlaten om zo een kopie van het gebruikte materiaal te bemachtigen. Met Carol Dweck en de CED pilot is ook een voorbeeld gegeven over hoe de bewustwording van harnassen en oordelen een rol kunnen spelen in het onderwijs: Mijn kind is nu eenmaal… of Ik kan dat gewoon niet... Taal. Ik wil afsluiten met iets wat ik al eerder noemde namelijk taal. We kunnen ons eigen en andermans gedrag beïnvloeden door direct in te grijpen op de grote vertaalmachine. We doen dat met taal. Taal is een zegen maar ook een geladen pistool. We kunnen er goed mee doen maar ook schade mee aanrichten. Denk aan roddelen, roddelen is de kanker van organisaties. Het beschadigt en woekert en is moeilijk in te tomen. Filmpje Moonwalking Bear De taal waar ik het nu over heb is toekomstgerichte taal. Bijvoorbeeld: “Ik ga proberen wat minder te roken” is taal die naar het verleden verwijst, maar “Ik ben iemand die niet rookt” is taal die een context voor de toekomst verschaft zonder sigaretten. Ik noem nog wat vormen van taal die grote impact kunnen hebben op het veranderen van gedrag. Een eigen verklaring uitspreken (Ik ben iemand die serieus genomen wordt, je kunt rekenen op mijn eerlijkheid en inzet) Een groepsverklaring uitspreken (wij zijn een groep die Een inzicht delen Iets of iemand erkennen Iemand uitnodigen Iemand een verzoek doen (een afwijzing heeft geen consequenties) Een eis stellen (een afwijzing heeft consequenties) Iemand een aanbod doen 6
Taal is het belangrijkste instrument dat we hebben als mens. Als we willen dat taal de impact krijgt zoals eerder beschreven dan moet we gecommitteerd kunnen spreken. Integriteit / Eer je woord, niet alleen beloftes nakomen maar ook verwachtingen) Authenticiteit (Ben je wat je zegt?) Denk niet dat mensen niet voelen als je niet gecommitteerd spreekt. De spiegelneuronen geven ons signalen als mensen niet integer of onbetrouwbaar zijn. Het zijn nogal wat inzichten die ik heb aangereikt. Zonder kwetsbaarheid geen connectie, zonder connectie geen verandering, innovatie, creativiteit. Persoonlijk leiderschap is cruciaal voor veranderingen en transities. Kwetsbaar zijn vergt moed en is niet zonder risico’s. Gedrag is met taal te beïnvloeden Misschien heeft het u verwondert, geraakt, geïrriteerd, of verward. Het is misschien een vervolggesprek waard, u heeft het nu vooral van de tribune mogen aanschouwen, dit gaat pas echt werken als je bereid bent op het speelveld te gaan staan. Voor degenen wiens nieuwsgierigheid is gewekt en zich uitgedaagd voelen ben ik beschikbaar bij de borrel ik wil in ieder geval afsluiten met de stelling dat persoonlijk leiderschap toegang kan geven tot connectie, tot actie en verandering en op die manier een waardevolle bijdrage kan zijn aan het samenwerkingsverband KOERS VO Ik dank jullie voor je aandacht en inzet. Video’s Will I Am https://www.youtube.com/watch?v=0CAtFbp7oYw&list=FL3RMXnfY72vcHOh9veIm4w&index=1 Brené Brown: http://www.ted.com/talks/brene_brown_on_vulnerability?language=nl Latin dance: https://www.youtube.com/watch?v=F5zCGgZMaWQ&list=FL3RMXnfY72vcHOh9veIm4w&index=2 Spreeuwen https://www.youtube.com/watch?v=V-mCuFYfJdI&index=3&list=FL3RMXnfY72vcHOh9veIm4w Kennedy Moon: (1.20) https://www.youtube.com/watch?v=g25G1M4EXrQ&index=4&list=FL3RMXnfY72vcH -Oh9veIm4w Barack Obama: (12.54 – 15.09) https://www.youtube.com/watch?v=zncqb-n3zMo&list=FL3RMXnfY72vcHOh9veIm4w&index=5 Declaration of independence (0.22 – 1.18)
7
https://www.youtube.com/watch?v=ETroXvRFoKY&list=FL3RMXnfY72vcHOh9veIm4w&index=6 Flees https://www.youtube.com/watch?v=v-Dn2KEjPuc&list=FL3RMXnfY72vcHOh9veIm4w&index=1 Moonwalking Bear https://www.youtube.com/watch?v=xNSgmm9FX2s&list=FL3RMXnfY72vcHOh9veIm4w&index=10 Coldplay - Square one https://www.youtube.com/watch?v=i6upHmbVIF0 Jake Bugg – There’s a beast https://www.youtube.com/watch?v=EXhuVy1VSoU Spinvis – Kom terug https://www.youtube.com/watch?v=6ArKgv2TsWY
8
