op andere brieven of zelf een onderwerp aansnijden

hoor friesland

Intro

Info

Voor u ligt de eerste Info vanaf onze nieuwe locatie in het Audiologisch Centrum! We zijn door het team daar hartelijk ontvangen en we hebben ons plekje gevonden. Onze oude ruimte in Greunshiem heeft een prachtige bestemming gekregen, het Dovendagcentrum gaat zich daar vestigen. Wat er met Oorakel is gebeurd, en hoe het nu verder gaat kunt u lezen op blz. …. De ramen zijn gelapt, de kasten zijn ingeruimd en wij kunnen ons weer richten op de lopende zaken en de ontwikkeling van onze projecten. De Info heeft een nieuwe rubriek, ingezonden brieven. Wij nodigen u uit om alles wat u kwijt wilt aan ons te schrijven. U kunt in deze rubriek reageren op artikelen,

INFO

Opening Hoor Friesland Financiering Hoor Friesland Van de bestuurstafel Markt van mogelijkheden Nieuws van de projecten Vooraankondiging Tinnituslezingen Oorizon Poëzie Thuiscursus gebaren Webwinkel Interview Fetze Trul Nieuws van de projecten Ziek door zwevend gruis Sudoku puzzel Nieuwe projecten Films en documentaires Ringleidingstand op hoorapparaat Oplossing sudoku Cursusaanbod Doof in Beeld expositie Doof in Beeld Interview Sietske Snoeyer-Boersma Ingezonden brieven Oorakel Tolknet Agenda

2-3 4 4 5 6 7 8/9 9 11 11 12 12 13 13 14 15 17 17 18-19 19 21 22/23 23/25 26/27 27 28

op andere brieven of zelf een onderwerp aansnijden. Op de voorpagina ziet u het naamgebaar van Hoor Friesland. Het eerste gebaar staat voor verbinding, het tweede gebaar voor Friesland. De mensen van FRIDO, (Friese Doven), hebben dit naamgebaar bedacht. Waar Hoor Friesland voor staat en wat we allemaal doen, u leest het in dit nummer. De volgende info komt eind November uit. In de tussentijd blijft u op de hoogte door onze nieuwsbrief LEES. Ook via onze website kunt u alle nieuws volgen. Nieuw is onze webwinkel. Het fotoboek ‘Doof in Beeld’, ‘ de kennisbundel ‘Als horen en zien u vergaan’ en andere producten kunt u daar bestellen. De medewerkers van Hoor Friesland

Gerard Lommerse, 13 februari 1945 - 27 april 2012 In memoriam Gerard Lommerse Op 27 april 2012 overleed oud-Fridbestuurslid Gerard Lommerse. Hoewel zijn dood niet onverwacht kwam, ging het na jaren ziek zijn toch plotseling heel snel bergafwaarts. Het is bewonderenswaardig hoe hij met zijn slopende ziekte om is gegaan. Gerard was een markante man, een optimistische levensgenieter, een man van uitersten, iemand met een groot rechtvaardigheidsgevoel. Hij toonde eengrote sociale betrokkenheid. Zo werd hij onder andere in 2001 (hij was toen al ziek) bestuurslid van Frido. Toen Frido en NVVS-Friesland samen gingen, zorgde hij voor het (gratis) nieuwe logo en de huisstijl van het FCDS. Als het FCDS wat nodig had, ging hij even met een ondernemer onderhandelen, en zo kreeg hij van alles voor elkaar. Aan het eind van de afscheidsdienst en de crematie werd het glas geheven op zijn leven.

1

hoor friesland

Info

Opening Hoor Friesland Waarom eigenlijk een nieuwe locatie? Hoor Friesland bestaat in 2012 exact 10 jaar en vanaf het begin heeft ons kantoor in Greunshiem gezeten. Bij Greunshiem is ook het Dovendagcentrum (tegenwoordig Oorizon) gevestigd. We hebben hier al die jaren met veel plezier gezeten, maar we merkten wel dat het moeilijker was om ook slechthorenden naar deze locatie te krijgen, laat staan jongeren.

Opening Hoor Friesland en presentatie lesboek ‘Als horen en zien je vergaan’ Woensdag 28 maart 2012 was het voor Hoor Friesland dubbel feest. Allereerst vierden we de opening van onze nieuwe locatie. En daarnaast vierden we ook de totstandkoming van het nieuwe lesmateriaal voor Verplegenden en Verzorgenden, waar over later meer. Ruim 80 mensen waren aanwezig bij deze bijzondere bijeenkomst, waaronder gedeputeerde Tineke Schokker en Leeuwarder wethouder Andries Ekhart.

2

In het afgelopen jaar heeft Hoor Friesland verschillende mogelijkheden voor de toekomst bekeken. Er zijn de nodige gesprekken geweest met andere organisaties om te kijken naar mogelijke samenwerking. Uiteindelijk is in het najaar van 2011

gekozen voor het Audiologisch Centrum Friesland. Een hele logische keuze. Immers, we kennen elkaar al jaren via het Fries Platform Doven en Slechthorenden en per jaar komen circa 2000 slechthorenden al bij het Audiologisch Centrum voor onderzoek. Deze doelgroep konden we voorheen niet altijd goed bereiken. En ook op de inhoud kunnen we heel goed samenwerken. Leuk is te melden dat een aantal vrijwilligers inmiddels een betaalde baan hebben bij het Audiologisch Centrum. Dat is natuurlijk helemaal fantastisch. Kortom, wij zijn heel blij met de nieuwe locatie. Een ander doel van de bijeenkomst op 28 maart was de presentatie van ons nieuwe lesboek dat is ontwikkeld in het project ‘Oog en Oor voor ouderen in zorginstellingen’. Zoals jullie wellicht wel weten,

hoor friesland

Info

Opening Hoor Friesland bestaat dit project uit twee onderdelen: het checken van een groot aantal bewoners van zorg- en verpleeghuizen op eventuele problemen met horen of zien en daarnaast het ontwikkelen van lesmateriaal voor verplegenden en verzorgenden (‘Als horen en zien je vergaan’) en een kennisbundel voor docenten. Het eerste exemplaar van het lesboek en de kennisbundel zijn overhandigd aan gedeputeerde Tineke Schokker. We zijn erg trots op het lesmateriaal. Het is een bijzondere samenwerking tussen onderwijs, zorg en welzijn. Natuurlijk willen we de makers van dit materiaal enorm bedanken, vooral onze eigen Rini van Dam en daarnaast Marije van der Wal van OTwee en audioloog Peter Kraft (onze adviseur).

bestellen. We willen het gaan inzetten bij de scholing van medewerkers in de zorg. We hebben hierover onder andere contact met het Friesland College en verschillende zorginstellingen. De kennisbundel is wel gewoon verkrijgbaar en kost € 10,-. De bundel kan worden besteld via onze webwinkel.

Het lesboek is niet zomaar te Twee fragmenten uit het boek “als horen en zien je vergaan” geschreven door Rini van Dam en Marije van der Wal. Het boek zal gebruikt worden als lesboek op verschillende MBO zorgopleidingen.

Wennen Meneer Pater is 86 jaar en hij heeft last van Macula degeneratie. Sinds kort woont hij in een verzorgingshuis. Het is erg wennen voor hem.

Een pot met kleingeld Merel werkt in de thuiszorg. Als zee en kopje koffie inschenkt voor meneer de Bruin ziet ze dat de pot met kleingeld die op het aanrecht staat bijna vol is. ‘Zozo,’ zegt ze tegen meneer de Bruin, ‘u hebt flink gespaard!’ ‘Nee, dat is geen spaargeld’, antwoordt deze. ‘Als ik een boodschap doe en moet betalen, versta ik het bedrag nooit. Dus ik betaal steeds met groot geld, dan geef ik altijd genoeg. Maar de consequentie is dat ik elke keer met heel veel kleingeld thuiskom. Gelukkig wisselt mijn zoon het af en toe om voor papiergeld. En dan begin ik weer van voor af aan met het vullen van de pot.’

Hij kent de bewoners niet en weet niet hoe het gebouw eruit ziet. Elke dag komen er verschillende zorgverleners langs om hem te verzorgen. Hij heeft geen idee wie het zijn. Het maakt hem ook allemaal niet zoveel uit. Meneer blijft het liefst op zijn eigen kamer. Hij is erg moe en geeft aan geen energie te hebben voor activiteiten of sociale contacten. Het liefst blijft hij in bed. Meneer vindt het niet prettig in het verzorgingshuis, maar hij heeft zich uiteindelijk bij de situatie neergelegd. Ik ben immers ook al 86 jaar, denk hij dan maar.

3

hoor friesland

Info

Financiering Hoor Friesland De doelstelling van Hoor Friesland als is het bevorderen dat dove mensen, slechthorenden en mensen met een auditieve handicap in Friesland optimaal kunnen functioneren in en deelnemen aan de samenleving. Hoor Friesland werkt op verschillende manieren aan deze doelstelling. Vanuit de basisorganisatie voert Hoor Friesland een aantal kerntaken uit: a) Acceptatie (o.a. het organiseren en faciliteren van voorlichtingsbijeenkomsten en het signaleren van belemmeringen in de samenleving voor de doelgroep). b) Participatie (o.a. het organiseren van lezingen/excursies/themagerichte bijeenkomsten, het stimuleren van contact tussen mensen met dezelfde beperkingen, het onderhouden en op peil houden van een netwerk van vrijwilligers en het met de doelgroep bespreken, voorbereiden en aanvragen van projecten). c) Krachtenbundeling (o.a. Platform Doven en Slechthorenden Friesland en het samenwerken met diverse Friese maatschappelijke organisaties). d) Preventie (o.a. het informeren van kinderen/jongeren over het gevaar van te luid lawaai en het geven van voorlichting aan relevante bedrijven en instellingen over de gevaren van gehoorbeschadiging). Voor de uitvoering van deze kerntaken krijgt Hoor

Friesland elk jaar een basissubsidie van de Provincie Fryslân, waarmee we natuurlijk heel blij zijn. Echter, het voortbestaan van deze basissubsidie is niet zeker. Landelijk worden steeds meer taken op het gebied van Zorg en Welzijn overgedragen van provincies naar gemeenten. Ook onze provincie zit middenin deze “takendiscussie”. Dit kan betekenen dat de provinciale subsidie de komende jaren zal worden afgebouwd en dat we meer in gesprek moeten met de Friese gemeenten om geld te krijgen voor Hoor Friesland. Maar het zou ook goed kunnen dat we de komende jaren gewoon nog wel bij de provincie terecht kunnen voor onze basissubsidie. We hopen dat er in de loop van dit jaar duidelijkheid komt, zodat wij onze plannen hierop kunnen aanpassen. Kortom, het is beste even spannend. Naast de basissubsidie kunnen we voor de financiering van projecten ieder jaar een beroep doen op het Sociaal Investeringfonds (SIF) van de Provincie Fryslân. Voorbeelden van projecten die hieruit zijn gefinancierd zijn bijvoorbeeld ‘Doof in Beeld’ en ‘Oog en Oor voor ouderen in zorginstellingen’. Dit jaar is het laatste jaar dat er uit dit fonds projectsubsidies kunnen worden aangevraagd. Mochten er nog vragen zijn, dan kun je mailen naar [email protected] . Jeroen Dijkstra

Van de bestuurstafel Bij het schrijven van dit stukje schijnt de zon, dat is de afgelopen dagen wel anders geweest. Terwijl ik nadenk over wat ik wil noteren kijk ik naar buiten en zie fiere tulpen in onze tuin staan. Veel kleuren, recht op de steel en met de bloemen groot en open. Ook die stonden er de laatste tijd wel anders bij. Soms lagen de koppen bijna op de grond door de wind, soms waaiden ze naar links en de volgende dag naar rechts.

4

U begrijpt het vast al, het lijkt Hoor wel. Soms lieten we de kop wel eens hangen, de wind kwam uit alle hoeken en waar het naartoe ging was niet altijd duidelijk. Maar net als de tulpen in alle kleuren bleven we wel een geheel en richtten we ons weer op en kijk nu eens. Hoor heeft een nieuwe plek, op een passende locatie en terwijl de verhuizing in volle gang was, werden er ook projecten afgerond en de opening voorbereid. Een mooie opening met warme

woorden en belangstellende mensen. De mensen van het bureau en diverse vrijwilligers waren samen aan de slag, ieder op eigen wijze en met de doelstellingen van Hoor in het vizier. Super, ik ben er trots op, het resultaat mag er zijn!

Wat er in de toekomst gebeurt? Bij de laatste woorden van dit stukje is inmiddels het kabinet gevallen en waait en regent het. Ooit zei ik: als het in Den Haag stormt, waait het in Friesland. We zullen zien, maar met Hoor en mijn tulpen komt het wel goed, beiden hebben stevige grond onder de voeten en mensen die er voor zorgen. Laten we met elkaar genieten van wat Hoor kan betekenen! Jitty Reifenrath

hoor friesland

Info

Markt van mogelijkheden Hoorpaviljoen op de Markt van Mogelijkheden Op 17 maart 2012 stond Hoor Friesland, samen met het Audiologisch Centrum, Oorizon (Palet), Werkpad, de GGMD en MEE met een Hoorpaviljoen op de Markt van Mogelijkheden. Dit werd gehouden in het Fries Congrescentrum in Drachten. Ook dit jaar was de Markt van Mogelijkheden weer een groot succes. Er waren in totaal 2200 bezoekers en 185 standhouders.

- Verschillende luistersituaties voor slechthorenden - Verschillende tinnitusgeluiden - Hoe klinken geluiden en spraak voor iemand met een CI? • Workshops gebarentaal • Informatie en demonstratie tolk Gebarentaal en schrijftolk

Wat had het Hoorpaviljoen allemaal te bieden: • Informatie en advies over doofheid en slechthorendheid • Maar ook over hoorhulpmiddelen, werk, begeleiding, ontspanning … • Een belevingswand waar mensen konden ervaren:

5

hoor friesland

Info

Nieuws van de projecten

6

Voorlichting op basisscholen door middel van theater We zijn volop aan de gang met de voorbereiding van dit nieuwe project, voorlichting geven aan kinderen van het basisonderwijs door middel van theater. De repetities zijn begonnen! We werken samen met een student van de opleiding 'docent theater' van de NHL. Hij heet Jorrit. Op een goede dag kwam Jorrit bij Hoor Friesland binnenwandelen. Hij had de studieopdracht gekregen: maak een theaterstuk met een doelgroep. Als doelgroep had hij gekozen: doven en slechthorenden. Samen met de voorlichters was ik juist bezig met ons nieuwe project. Korte theaterstukjes voor kinderen, over problemen die doven en slechthorenden in de samenleving tegenkomen, toeval! Al snel hadden we overeenstemming. Jorrit vond het een uitdaging om een theatervoorstelling voor kinderen te maken. 5 enthousiaste voorlichters, zelf doof of slechthorend, meldden zich aan om met Jorrit's project mee te werken. In juni wordt zijn stuk gespeeld op het NHL. Wij kunnen uit het stuk van Jorrit gedeeltes pakken die wij voor de voorlichting aan basisscholen kunnen gebruiken. Na de zomervakantie gaan de voorlichters op basisscholen beginnen. Het doel van het voorlichtingsproject is: kinderen informeren en laten beleven wat slechthorendheid en doofheid inhoudt. Slechthorendheid: Gehoorschade door lawaai komt het meest voor. Is dat te hard _ in het algemeen meer dan 85 decibel (dB), het geluid van druk stadsverkeer _ dan gaan bij voortdurende blootstelling de haarcellen in het binnenoor kapot. Die haarcellen bewegen als het geluid de structuren in het binnenoor passeert. Deze beweging wordt omgezet in zenuwimpulsen, die de hersenen interpreteren als geluid. Inmiddels groeit de zorg van slechthorendheid bij kinderen en jongvolwassenen door versterking van muziek, bij gebruik van muziekapparatuur als mp3-spelers. In een recent artikel in de British Medical Journal werd gesteld '... dat apparatuur steeds meer gebruik

maakt van oortelefoons, die rechtstreeks in de gehoorgang worden geplugd. Het geluidsniveau is daardoor hoger dan van koptelefoons - die de oorschelp bedekken - die eenzelfde hoeveelheid geluid produceren. Een geluidsterkte van 120 decibel _ wat een opstijgend straalvliegtuig produceert _ wordt hiermee overschreden'. Een enkel hard geluid, zoals een geweerschot, kan deze binnenoorstructuren permanent beschadigen. Maar ook jarenlange blootstelling aan minder harde geluiden _ bijvoorbeeld harde muziek _ kan onomkeerbare schade geven. Dit kan gehoorverlies geven, tinnitus (oorsuizen), hyperacusis (overgevoeligheid voor geluid) en andere gehoorproblemen. Kinderen krijgen al op jonge leeftijd te maken met geluid, voortgebracht door mp3, mobiele telefoons, en lopen met oortelefoons in hun oren rond. Dat het geluid daarbij vaak te hard staat heeft men niet door, maar is toch schadelijk voor het gehoor. Om kinderen op jonge leeftijd al bewust te maken hoe het oor werkt, wat ze kunnen doen om beschadiging te voorkomen lijkt een open deur, maar gebeurt in de praktijk helaas nog veel te weinig. Een doel van de voorlichting is dan ook dat de kinderen leren hoe hard je naar muziek kunt luisteren zonder je gehoor te beschadigen en hoe je jezelf kunt beschermen tegen een overdosis aan lawaai. Doofheid: kinderen laten beleven dat er mensen zijn die doof zijn. Wat is dat, doof, hoe komt dat, hoe is dat, hoe praat je dan, kun je wel autorijden? En hoe bel je naar je vrienden? Het is belangrijk om kinderen een kijkje te geven in de wereld van hun dove medemens. Hoe meer begrip er is voor de ongemakken waarmee doven in het dagelijks leven te maken krijgen hoe meer dat bijdraagt tot toegankelijkheid van de maatschappij voor doven en slechthorenden. Bij deze voorlichting, gegeven door dove, slechthorende en horende voorlichters wordt gebruik gemaakt van een gebarentolk en een schrijftolk. Er is een gebarenblokje waarbij de kinderen enkele eenvoudige gebaren wordt geleerd. Er is gekozen voor een interactieve theatervorm. De voorlichters zullen in een paar korte scènes de kinderen wat ongemakken van het doof en slechthorendheid zijn laten zien. De vorm is interactief. De les duurt 45 minuten. Lorette

hoor friesland

Info

Vooraankondiging Tinnituslezingen 2 oktober 2012 : Themabijeenkomst over tinnitus – spreker Olav Wagenaar Op dinsdagavond 2 oktober organiseert Hoor Friesland in Heerenveen in Hotel De Heidehof een themabijeenkomst over tinnitus, waarbij een lezing zal worden gegeven door gezondheidszorg- en neuropsycholoog. Onlangs kwam van zijn hand het boek uit: ‘Eerste Hulp bij Oorsuizen’. Wagenaar gaf jarenlang de cursus ‘Controle Over Tinnitus’. Die cursus vormde het uitgangspunt voor zijn boek en de zelfhulpgids. Wagenaar: “Het verbaasde mij dat mensen overal het advies kregen te leren leven met tinnitus”, vertelt de auteur. “Mijn taak was hen daarbij te helpen. Elke keer dat een van mijn patiënten vertelde over oorsuizen, vroeg ik me af ‘hoe kun je met iets leven waarvan je niet weet wat het is?’” En daarin was zijn motivatie voor het boek geboren. “Ik kon me er als neuropsycholoog niet toe zetten om te praten over acceptatie, maar wilde met de patiënten mee zoeken naar antwoorden en oplossingen.”

geven om maar te wennen aan tinnitus. Dat werkt juist averechts.”

Tips en praktijkvoorbeelden Het boek Eerste Hulp Bij Oorsuizen bestaat uit twee delen; een deel educatie over de oorzaken en tips om deze aan te pakken en een deel educatie over de gevolgen en tips om die gevolgen terug te dringen. Volgens leden van de NVVSCommissie Tinnitus en Hyperacusis is het boek een aanrader, vooral vanwege de tips en praktijkvoorbeelden. Door die praktijkvoorbeelden hoopt Wagenaar met zijn boek concreter te maken hoe mensen om kunnen gaan met tinnitus. Lichamelijke, emotionele, gedragsmatige en sociale gevolgen van tinnitus aanpakken, stelt Wagenaar. “In die volgorde. Dat is veel beter dan het advies

Op dinsdagavond 13 november organiseert de Openbare Bibliotheek Drachten-Smallingerland, in nauwe samenwerking met Hoor Friesland een themabijeenkomst over tinnitus in Drachten. Kees de Vries van de Commissie Tinnitus en Hyperacusis van de NVVS zal dan een lezing geven. Als (ervarings)deskundige zal hij vertellen wat tinnitus is, wat de psychosomatische aspecten zijn, wat de mogelijke oorzaken en behandelwijzen zijn en hij geeft praktische tips.

In HOREN magazine van de NVVS is een artikel te lezen over Eerste Hulp bij Oorsuizen. Het boek is te bestellen in de webshop van de NVVS: (NVVS-leden krijgen korting) www.NVVS.nl 13 november 2012: Themabijeenkomst over tinnitus – spreker Kees De Vries

7

hoor friesland

Oorizon

Info

Oorizon maakt mijn wereld groter Palet is een zorgorganisatie, die ouderen en hun naaste omgeving in Leeuwarden en Noordwest Friesland ondersteunt om hun leven zo lang mogelijk zelfstandig voort te zetten. Palet is gespecialiseerd in het bieden van ondersteuning op het gebied van welzijn, zorg en wonen. Daarbij onderscheidt ze zich door aanwezig te zijn in uw wijk of dorp. Al sinds 1997 biedt Palet vanuit wijkzorgcentrum Greunshiem zorg aan dove ouderen. Door de jaren heen veranderde de zorg- en hulpvraag en werd de zorg voor doven en slechthorenden uitgebreid. Per 1 november 2011 is er een speciaal team voor doven en slechthorenden gestart genaamd; Oorizon. Oorizon is gespecialiseerd in communicatie met doven en slechthorenden, ook omdat een aantal medewerkers zelf doof of slechthorend is. Zij weten uit eigen ervaring hoe de wereld waarin men niet kan horen eruit ziet en helpen ouderen met aanpassingen in het dagelijks leven, om zo hun wereld weer wat groter te maken. Zorgvraag De zorg- en hulpvraag van doven en slechthorenden veranderde de laatste jaren. Steeds meer ouderen en chronisch zieken blijven langer thuis wonen.

8

Doven en slechthorenden krijgen dan ook steeds meer behoefte aan: • Ondersteuning om zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen. • Begeleiding en zelfredzaamheid. • Ondersteuning in contacten met de huisarts en het gebruik van medicijnen. • Begeleiding na revalidatie. • Persoonlijke verzorging. • Hulp bij gebruik hulpmiddelen. • Alarmering. • Behoefte aan gezelschap. Zorg en diensten van Oorizon Eén integraal team voor zorg en begeleiding aan doven en slechthorenden uit Friesland staat 24 uur per dag klaar voor cliënten. Om ouderen en chronisch zieken zo lang mogelijk thuis te kunnen laten wonen, komt een gespecialiseerd thuiszorgteam voor doven en slechthorenden bij de cliënten thuis. Daarnaast hebben we een huiskamer/groepsverzorging, waar 7 dagen per week 12 cliënten terecht kunnen. Van maandag tot en met vrijdag kunnen cliënten terecht in ons activiteitencentrum. Ook is individuele begeleiding mogelijk. Afhankelijk van de zorgwensen en behoeften zijn er verschillende diensten inzetbaar. Doven en slechthorenden in heel Friesland kunnen een beroep doen op Oorizon.

hoor friesland

Oorizon

Info

Communicatie op maat Communicatie is dus op maat! Met behulp van gebarentaal, ondersteunende gebaren, spraakafzien en geschreven taal, komen ze er gemakkelijker achter wat de wensen en behoeften van cliënten zijn. Daarnaast stemmen ze de informatie zorgvuldig af op het niveau van de cliënt. Nieuwsgierig? Oorizon verleent haar diensten in heel Friesland. Kom gerust langs en laat u informeren over de mogelijkheden. U kunt natuurlijk ook op andere wijze contact met ons opnemen. Marja Tolman Leidinggevende Oorizon

Bijzondere zorg Wat maakt Oorizon bijzonder ten opzichte van reguliere individuele begeleiding en thuiszorg? Het team beschikt over specifieke deskundigheid op gebied van doven en slechthorenden, omdat een aantal medewerkers zelf doof of slechhorend is. Ze kennen de sociale en emotionele gevolgen ervan en ook de invloed op de taalontwikkeling. Ze kennen de dovencultuur, maar weten ook precies welke hulpmiddelen er ingezet kunnen worden. Bovendien zijn ze nauw betrokken bij de ontwikkeling van domotica voor doven en slechthorenden, iets wat in de toekomst een zeer gewenste ondersteuning is in de zorg.

JIJ

de dag duurt lang als JIJ er niet bent ik zit, ik wacht, sta op, ga zitten en wacht Een schim loopt langs mijn raam, zonder dat hij wordt herkend ik knip het licht, maar toch blijft het nacht

nee, ik klaag niet omdat JIJ er niet altijd kan zijn ik zeur niet over wat ik alweer niet kon vinden heus, alles gaat goed, al is dat schijn ik wil niet dat je je aan me gaat binden

Tjotterstraat 16 8937 AS Leeuwarden Tel: (058) 213 03 41 Teksttelefoon/fax: (058) 216 51 08 Mob: (06) 48 55 07 67 Email: [email protected] Website: www.paletgroep.nl Thuiszorg - Individuele begeleiding - Verzorging en verpleging - Tijdelijke opname Huishoudelijke Hulp - Dagactiviteitencentrum voor doven en slechthorenden

toch, dat moment, dat je binnenstapt dat moment, dat de kamer zich vult met je licht dat moment dat ik door je wordt betrapt met die traan op mijn gezicht

we huilen, lachen, voelen elkaar aan en praten ik, ik ben en weet me ineens weer mens tot je me helaas alleen moet laten kom later terug, dat is mijn liefste wens

Jan de Kort van stichting Otwee Otwee zet zich in voor mensen met een beperking in horen en zien

9

10

hoor friesland

Info

Thuiscursus gebaren Indicatie voor thuiscursus gebaren. Bent u slechthorend of (plots)doof en ervaart u problemen in de communicatie met uw omgeving? Misschien kan een gebarencursus uitkomst bieden. Nog steeds weten te weinig mensen over de mogelijkheden. Maar als u moeite hebt met verstaan, kunt u samen met maximaal vijf mensen uit uw omgeving een thuiscursus of training ondersteunende gebaren aanvragen. Daarin leren u en de overige deelnemers gebaren te maken bij het spreken. Als u slecht hoort is het natuurlijk belangrijk voor u en uw omgeving om middelen te hebben die de communicatie gemakkelijker maken. Dat is dus het doel van zo’n cursus. En wat zo mooi is: daar hoeft u in veel situaties niet voor te betalen! Er kan een aanvraag ingediend worden om in aanmerking te komen voor een AWBZ-indicatie die noodzakelijk is voor de gebarencursus. Die aanvraag hoeft u niet zelf te doen; er is een organisatie die hier veel ervaring mee heeft: GGMD voor doven en slechthorenden. Hoe gaat dat in z’n werk? Stap 1: u mailt, belt, sms’t of stuurt een aanvraagformulier naar GGMD ([email protected] , 0800-337 46 67, 06-10 908 606, website: www.ggmd.nl)

Stap 2: er wordt contact met u opgenomen. Stap 3: u krijgt een gesprek met iemand van GGMD om duidelijk te krijgen wat de bedoeling is. Het gesprek vindt in Groningen plaats; mocht u niet in staat zijn om daarheen te reizen dan kan er iemand bij u thuis komen voor dit aanmeldgesprek. Stap 4: Met een maatschappelijk werker heeft u een intakegesprek. Hierin wordt uw hulpvraag besproken. Stap 5: GGMD gaat aan de slag om de indicatie rond te krijgen. Stap 6: als de indicatie is toegewezen, neemt een gebarendocent contact met u op om een kennismakingsgesprek af te spreken. Stap 7: de gebarentraining kan starten, op een tijdstip dat u in overleg met de docent hebt vastgesteld. Stap 8: als het goed is, verbetert de onderlinge communicatie! Voor meer informatie kunt u terecht bij de GGMD, Hoor Friesland of Met Gebaren. Anke-Bonny Hijlkema Gebarendocente Met Gebaren (www.metgebaren.nl)

Webwinkel Webwinkel Hoor Friesland Bezoek onze website www.hoorfriesland.nl en neem een kijkje in onze webwinkel! U kunt hier bestellen: • Het prachtige fotoboek ‘Doof in Beeld’ • De zopas verschenen nieuwe kennisbundel behorende bij het lesmateriaal voor verzorgend en verplegend personeel: ‘Als horen en zien je vergaan’ • Leerzaam lesmateriaal ontwikkeld voor het MBO en HBO: ‘Onbeperkt Dame blanche eten’ en ‘Een zes voor de moeite’ • De Tinnitusbrochure met integrale teksten van zes

lezingen die Hoor Friesland in 2006 heeft georganiseerd en die nog steeds actueel zijn • De Ménièrebrochure met integrale teksten van zes lezingen die Hoor Friesland in 2006 heeft georganiseerd en die nog steeds actueel zijn • Onderzoeksrapport (gratis aan te vragen!!) : ‘Van warme woorden en gave gebaren’ gemaakt door Cor Jousma in 2009 op verzoek van Hoor Friesland waarin getracht is een antwoord te geven op de vraag: Is de juridische status die de Friese Taal als minderhedentaal binnen Nederland heeft ook voor de Nederlandse Gebarentaal te verwerven?

11

hoor friesland

Info

Interview Fetze Trul Computeravond, wat is dat? Interview met Fetze Trul door Iris

Wie ben jij? Mijn naam is Fetze en ben 41 jaar oud. Ik ben slechthorend.

Kan je vertellen wat er op de computeravond gedaan wordt? Dingen leren die te maken hebben met computeren. Bijvoorbeeld: Skype en als er problemen zijn met computers hoe je dat oplost. Wie verzorgen de computeravond? Hillie Torensma en Annechien Dijkstra

Kunnen de mensen die computeravond verzorgen gebarentaal? Er wordt weinig gebaren gebruikt, maar de mensen kunnen wel goed gebaren. Wat leer je daar zoal? Hoe je contact kan onderhouden met andere mensen die ook computers hebben bijvoorbeeld.

Hoe lang doe je al mee met de computeravonden? Nu al 3 jaar en ik vind het leuk. Waar wordt computeravond gehouden? Eerst was dat Greunshiem, geregeld door de Frido en later nam FCDS dat over en nu is dat veranderd in Hoor Friesland, alleen die is wel verhuisd naar andere locatie. HOOR FRIESLAND is op 16 februari verhuisd en zit nu bij het Audiologisch Centrum Friesland in. Adres: Verlengde Schrans 35, 8932 NJ Leeuwarden Hoe vaak wordt computeravond gehouden? Ongeveer een keer per maand.

Wanneer is er weer computeravond bij HOOR Friesland? 8 juni 2012

Wat zijn de tijden van de computeravond? 19.30 tot 21.30 Als je wilt komen, mag je komen kijken om te zien of dat iets voor je is!

Nieuws van de projecten Nieuws over het Ringleidingproject

12

Het afgelopen jaar zijn we, in overleg met de Gemeente Súdwest Fryslân, MEE Friesland en Stichting Doarpwurk, druk bezig geweest met het project “Pilot inventarisatie Ringleidingen in Dorpshuizen/MFC”. In het project zijn 48 dorpshuizen/MFC benaderd, waarvan 11 inmiddels een goedgekeurde ringleiding hebben. Deze keuringen zijn uitgevoerd door ringleidingkeuringen van de NVVS. Daarnaast hebben 22 besturen een advies op maat gekregen en zijn we nog met 8 besturen in gesprek. We zijn nu in de laatste fase van het project beland: het krijgen van intentieverklaringen van

besturen inzake een eigen bijdrage in de investering in ringleiding. Dat zal niet meevallen in deze tijd van bezuiniging maar we zullen hier de komende maanden nog veel energie in steken en zoeken om oplossingen. Wij hopen het project medio juli af te ronden. Het is de bedoeling dat de deelnemende dorpshuizen/MFC,s in een vervolgproject gezamenlijk overgaan tot de aanschaf van een ringleiding, waarbij een beroep zal worden gedaan op de verschillende de subsidiesregelingen en bijdragen. Albertsje Spliethoff

hoor friesland

Info

Ziek door zwevend gruis In het weekblad Elsevier van december 2011 las ik een artikel over evenwichtstoornis. Dit probleem komt mij niet onbekend voor omdat ik na mijn CI operatie ook veel last van duizeligheid heb gehouden. Volgens de KNO specialist van het UMCG in Groningen zou de oorzaak wel eens kunnen zijn dat het veroorzaakt wordt door het loskomen van oorsteentjes die een klontje gaan vormen in het evenwichtsorgaan. Ik had hier nog nooit van gehoord. Voortdurend duizelig zijn voelt alsof je in een draaimolen op de kermis zit. Als je uit de kermisattractie stapt kun je je nergens meer op focussen. Als je achterover gaat liggen, draait alles nog harder. Het Apeldoorns Duizeligheidcentrum (ADC) was elf jaar geleden, bij de oprichting, nog een nieuw fenomeen. Een neuroloog en een KNO arts begonnen met een nieuw concept: vanuit twee disciplines de duizeligheid benaderen. Samen duizelige patiënten ontvangen was toen uniek. Het doel was de zorg voor de patiënten met duizeligheid beter te stroomlijnen. Mede hierdoor is het ADC uitgegroeid tot een landelijk kenniscentrum. Nederland kent nu achttien klinieken voor duizeligheid.

Soms is de oorzaak van goedaardige duizeligheid loszittende oorsteentjes in het binnenoor die neerslaan op zintuigcellen in het evenwichtsorgaan. Het rondzwervende gruis prikkelt het orgaan. De ziekte is goedaardig maar zeer vervelend. Gelukkig heeft men een oplossing bedacht om van deze klachten af te komen. Men probeert door een speciale methode de steentjes te verplaatsen naar een ander deel van het binnenoor, waar ze geen last meer kunnen veroorzaken. Gelukkig hebben wij in het MCL in Leeuwarden ook een Duizeligheid polikliniek waar patiënten terecht kunnen voor onderzoek naar de oorzaak van de duizeligheid. Wellicht is dit artikel aanleiding voor veel mensen met duizeligheidsklachten, om via de huisarts een afspraak te maken met de Duizeligheidkliniek in het MCL. Marten de Rapper

)PPSU
V NJOEFS Sudoku

Weer een nieuwe sudoku. Veel plezier ermee.

/FEFSMBOETF
7FSFOJHJOH WPPS
4MFDIUIPSFOEFO ,JKL
PQ
XXXIPPSXJK[FSOM

1

3 2

5

9 5

2

8

3

Lukt het niet?

1

1

6

1 De oplossing staat op pagina 25

3

9 8

5 4

7 3

2

5 6

4

13

hoor friesland

Info

Nieuwe projecten

Voor doven toegankelijk maken van de website d.m.v. het maken van gebarenfilmpjes Op de website van Hoor Friesland is veel informatie over doof- en slechthorendheid te vinden. Maar geschreven informatie is niet voor iedereen even makkelijk te volgen. De Nederlandse taal is voor doven de tweede taal. Geschreven tekst is voor hen vaak moeilijk te begrijpen. Om alle nieuws toegankelijk te maken voor de groep doven is het dus van belang men in de eigen taal, de gebarentaal, aan te spreken. Door nieuws ook in filmpjes in gebarentaal op de website te zetten kan iedereen de ontwikkelingen en publicaties van Hoor Friesland op de voet volgen. Na de zomervakantie zal dit project van start gaan. We houden u op de hoogte! Lorette

14

hoor friesland

Info

Films en documentaires D 170 Hz, film over twee dove jongeren De film170 Hz gaat over twee dove jongeren die dolverliefd op elkaar zijn, maar allebei problemen hebben met hun ouders. Ze besluiten er samen vandoor te gaan met het idee dat ze alleen elkaar nodig hebben. De onvoorwaardelijke liefde tussen de 19-jarige Nick en de 16-jarige Evy gaat gepaard met stilte.

Planet of Snail, documentaire over een doof-blinde man “In het begin was het donker en stil. Ik ben doofblind, zelfs in mijn dromen.”

Wanneer de ouders van Evy hun relatie afkeuren, besluiten ze te vluchten en zich schuil te houden in het wrak van een onderzeeër. Daar wordt echter de invloed van Nick’s verleden duidelijk. Evy begint zich langzaam te realiseren dat haar vrijheid een illusies. De film wordt bijna geheel in gebarentaal gesproken.

Slakken: zo noemen doof-blinden zichzelf in ZuidKorea, omdat ze alleen tactiel contact hebben met de wereld. Chan is niet doof en blind geboren, maar is het geworden na een infectie. Sindsdien leeft hij in absolute duisternis en stilte. Alleen door boeken te lezen met zijn vingers kon hij iets over de wereld vernemen, en essays en gedichten schrijven was zijn enige manier om met de buitenwereld te ‘spreken’. Maar zijn boeken bleven bij hem thuis en bereikten nooit een publiek. Tot hij een vrouw leerde kennen die alles deed veranderen. De Zuid-Koreaanse documentaire Planet of Snail van regisseur Seung-Jun Yi heeft dit jaar de IDFA Award voor beste lange documentaire gewonnen. “Hoewel geen ster ooit in mijn ogen heeft geschitterd, weet ik toch zeker dat ze helder aan de hemel staan te stralen.” Lorette

15

16

hoor friesland

Info

Ringleidingstand op hoorapparaat Is uw gehoorapparaat wel functioneel? Wat een rare titel zult u denken. Toch is deze vraag niets zo gek gezien de ervaring die ik onlangs opdeed. In een verenigingsgebouw werd onlangs de ringleiding apparatuur getest. Er waren veel klachten en dit was voor de eigenaar van het gebouw aanleiding om onze expert Sietse Faber te vragen na te gaan wat er aan de ringleiding ontvangst mankeerde. Na uitvoerig testen bleek dat er in het gebouw wel een goede ringleiding aanwezig was, maar dat de versterker te weinig capaciteit had. Kom zelf maar eens op dat idee, als de installatie oorspronkelijk door een gerenommeerd bedrijf is aangelegd. De grootte van de ruimte speelt natuurlijk een belangrijke rol bij de keuze van de apparatuur. Er werd een nieuwe versterker geplaatst die gekoppeld werd aan de bestaande geluidsapparatuur. Mij werd gevraagd de apparatuur te testen en het bleek voortreffelijk te werken. De apparatuur kreeg dan ook goedkeuring d.m.h het blauwe symbool met het oor en diagonale streep erdoor wat staat voor een goedgekeurde ringleiding. Maar dan ben je er nog niet, zo bleek later. Er kwamen van de gebruikers van het gebouw vragen, wat is een ringleiding en hoe werkt deze voor de gebruiOplossing sudoku

1

3

8

9

6

4

7

2

5

7

6

2

8

5

1

4

3

9

4

5

9

7

3

2

1

8

6

5

4

6

3

7

9

2

1

8

8

2

7

1

4

6

9

5

3

9

1

3

2

8

5

6

4

7

6

9

5

4

1

8

3

7

2

3

8

4

6

2

7

5

9

1

2

7

1

5

9

3

8

6

4

kers van hoortoestellen. Voorlichting is dan belangrijk en ik stelde voor op een bijeenkomst van de vereniging uitleg te geven over de werking van de ringleiding en hoe de hoortoesteldragers hiervan gebruik kunnen maken. Na afloop van mijn toelichting kwamen er veel vragen. Maar wat mij het meest verbaasde was dat veel hoortoestelgebruikers geen mogelijkheid voor ringleding in het hoorapparaat hadden. Het bleek dat de audicien wel de vraag had gesteld: “Maakt u wel eens gebruik van ringleiding?” Aangezien veel mensen niet weten wat ringleiding is werd er meestal ontkennend op geantwoord. Men realiseerde zich niet dat openbare gebouwen, dorpshuizen, multifunctionele centra, theaters, crematoria, kerken enz. meestal voorzien zijn van ringleiding. Dus een onmisbaar hulpmiddel voor de slechthorenden. Ik heb dit probleem voorgelegd aan de NVVS en zij kennen dit probleem. De NVVS zet zich op allerlei manieren in om de bekendheid van de ringleiding en bijbehorende luisterspoel in het hoorapparaat te vergoten Zij doen dit door: De audiciens te verzoeken bij voorkeur toestellen met luisterspoel te verkopen. De verzekeraars te verzoeken bij hun inkoopvoorwaarden richting audiciens het belang van ringleidingen en luisterspoelen in hoortoestellen te benadrukken of verplicht te stellen. Op de site www.hoortoestellen.nl zijn alle leverbare hoortoestellen opgenomen met de daarbij behorende eigenschappen. Eenvoudig worden de eigenschappen uitgelegd zodat de cliënt beter beslagen ten ijs komt bij de audicien. De NVVS heeft een flyer gemaakt om de mensen te wijzen op het belang van ringleidingen. Wij als Hoor Friesland ondersteunen graag de acties van de NVVS en wij hopen dat velen de weg naar Hoor Friesland zullen vinden voor deskundig advies. Marten de Rapper

17

hoor friesland

Info

Cursusaanbod

Hieronder ziet u een overzicht van de cursussen die Hoor Friesland biedt of faciliteert. Voor de meeste cursussen geldt dat er een groep kan starten op het moment dat er genoeg deelnemers zijn, en de lessen zoveel mogelijk aaneengesloten gegeven kunnen worden. Beginnerscursus Nederlandse Gebarentaal (NGT-AB1) Deze cursus is voor iedereen die de eerste beginselen van de Gebarentaal wil leren. De cursus wordt in principe gegeven door een dove docente. U leert in 12 lessen de basis van de Nederlandse Gebarentaal en krijgt informatie over de Dovencultuur. Start: eind september/begin oktober 2012 bij genoeg aanmeldingen. De cursus wordt gehouden op de woensdagavond van 19.30 - 21.30 uur in het Hoor Friesland-centrum. De kosten bedragen € 200,00 inclusief lesmateriaal. Vervolgcursussen Nederlandse Gebarentaal (NGT-AB2) en (NGT-AB3) Bij deze vervolgcursussen van 12 lessen wordt uw gebarenschat verder uitgebreid en wordt er dieper ingegaan op de grammatica en Dovencultuur. Deze cursussen starten bij voldoende deelname eind september 2012 en worden gehouden op de maandagavond van 19.30 - 21.30 uur in het Hoor Frieslandcentrum. De kosten bedragen € 200,00 inclusief lesmateriaal.

18

Beginnerscursus Nederlands ondersteund met Gebaren (NmG-AB1) Dit is een basiscursus voor iedereen die die ondersteunende gebaren wil leren. Er wordt gebruik gemaakt van gebaren uit de Nederlandse Gebarentaal om de gesproken taal te verduidelijken. Dit communicatiemiddel is zeer functioneel als visuele hulp om gesprekken tussen doven of slechthorenden en horenden gemakkelijker te maken. U krijgt een basisgebarenschat aangeboden. Daarnaast leert u het handalfabet en krijgt u tips en trucs die u kunt gebruiken in de communicatie met doven/slechthorenden. De cursus NmG-AB1 omvat 12 lessen. De kosten van deze cursus bedragen € 200,00 inclusief lesmateriaal. Start in september/oktober 2012 bij voldoende deelname. De cursus wordt gehouden op de dinsdagavond van

19.30 - 21.30 uur in het Hoor Friesland-centrum. Vervolgcursus Nederlands ondersteunend met Gebaren (NmG-AB2) Bij deze vervolgcursus wordt een uitgebreider gebarenschat aangeboden en wordt er dieper op de theorie ingegaan. De cursus NmG-AB2 omvat 14 lessen en de kosten bedragen € 225,00 inclusief lesmateriaal. Start in september/oktober 2012 bij voldoende deelname. Gebarentaal op maat en/of Omgaan met doven en slechthorenden Speciaal voor bedrijven en instellingen met één of meer dove of slechthorende medewerkers zijn deze cursussen ontwikkeld. Misschien iets voor het bedrijf waar u werkt? Als slechthorende kunt u zich bovendien opgeven voor één van onderstaande cursussen. Spraakafzien Spraakafzien, in de volksmond 'liplezen' genoemd, kan voor iemand die slechthorend is (geworden) een uitstekend hulpmiddel zijn in de verbetering van de communicatie. De cursus bestaat uit 10 lessen van 2 uur. Assertiviteitstraining Het doel van deze cursus is om het zelfvertrouwen te vergroten. Het uitgangspunt hierbij is dat u zelf moet aangeven dat u niet goed kunt horen en duidelijk moet maken hoe een ander met u kan communiceren. Theorie en praktijk wisselen elkaar af in deze training. Door met elkaar te praten en situaties uit het dagelijks leven te oefenen, wordt u vaardiger in het assertief zijn. Er kan een indicatie worden aangevraagd voor deze training, dit betekent dat de cursus uit de AWBZ wordt betaald. Leven met Tinnitus GGMD (Geestelijke Gezondheidszorg en Maatschappelijke Dienstverlening voor doven en slechthorenden) biedt in samenwerking met het Hoor Friesland de training aan: 'Leven met Tinnitus'. Centraal staat hierin: het uitwisselen van ervaringen met lotgenoten, tips over hoe je kunt omgaan met je tinnitus en het vinden van een balans in je leven mét je tinnitusklachten.

hoor friesland

Info

Cursusaanbod

Zodra er een aantal aanmeldingen kan er weer een training worden gegeven op het adres: Verlengde Schrans 35, 8937 AS LEEUWARDEN. Ménièretraining GGMD start in samenwerking met het Hoor Friesland op aanvraag weer een training voor mensen met Ménière. In 10 bijeenkomsten worden de verschillende aspecten van Ménière behandeld en wordt besproken hoe je hiermee om kunt gaan. Cursus Nederlands ondersteund met Gebaren (NmG) op indicatie Ook is het mogelijk om als slechthorende samen met uw omgeving en cursus NmG te volgen. Deze cursus kan worden betaald via een vergoeding vanuit het AWBZ. Slechthorenden kunnen indicatie aanvragen voor deze cursus, samen met vier mensen uit hun familie- en vriendenkring. De GGMD kan hierbij helpen. De cursus NmG van 12 lessen is door het Nederlands Gebarencentrum speciaal ontwikkeld

voor de NVVS en de Stichting Plotsdoven. De cursus is bedoeld voor mensen met hoorproblemen, die op latere leeftijd toch wat gebaren willen leren om de communicatie te vergemakkelijken; voor mensen die contacten hebben met doven die gebarentaal gebruiken en voor belangstellenden die gebaren willen leren. Er is ook een vervolgcursus: NmG AB2. Ook deze cursus kan gegeven worden op indicatie. Voor meer informatie en opgave: Hoor Friesland mevrouw A. Spliethoff, Verlengde Schrans 35, 8932 NJ LEEUWARDEN tel.: 058-2130537 fax: 058-2161432 e-mail: [email protected]

Doof in beeld expositie De expositie Doof in Beeld reist door Nederland en België. Ook u kunt de expositie aanvragen! Lijkt het u leuk om de foto´s op te hangen op uw werk, op school, in uw bedrijf? Neem dan contact op met Hoor Friesland. De tentoonstelling bestaat uit 12 foto´s, 60 x 80, en een tekstplaat. U betaalt alleen de vervoerskosten.

19

20

DOOF IN BEELD

Dove mensen laten van zich horen!

Het fotoboek Doof in Beeld geeft een kijkje in de wereld van de dove medemens. Het boek toont een portret van twaalf dove mensen, gefotografeerd in dagelijkse omstandigheden, in het bijzonder waarin die verschillen met die van horende mensen. Naast de foto’s vindt u teksten die in het kort uitleg geven over de problemen waarmee dove mensen te maken hebben in een horende wereld en Doof in Beeld biedt ook een kijkje in de rijke en trotse dovencultuur. Doof in Beeld wil hiermee het begrip voor de problemen van doven in het leven van alledag vergroten en zo een brug slaan tussen dove en horende mensen.

Bestelinformatie:

Doof in Beeld €12,95 e-mail: tel: fax: ISBN

[email protected] 058-2130537 058-2161432 978-90-817302-0-4

21

hoor friesland

Interview

Info

Interview met Sietske Snoeyer-Boersma 22 jaar heeft Sietske Snoeyer gewerkt als tolk Gebarentaal. Ze vindt het nu tijd om te stoppen met met haar werk. Heel jammer maar begrijpelijk. In die 22 jaar is er natuurlijk heel veel gebeurd en heeft ze veel meegemaakt. Daarom hebben we haar gevraagd om ons nog wat over haarzelf en haar leven te vertellen. CODA Sietske haar ouders waren beide doof. Ze is dus een zgn. CODA (Children Of Deaf Adults). Veel oudere doven hebben haar ouders nog wel gekend: Lieuwe en Aukje Boersma uit Leeuwarden. Sietske is dus in een dove omgeving met Gebarentaal opgegroeid en heeft dat als kind ook altijd heel normaal gevonden. Haar ouders waren heel zelfstandig. Zij probeerden om de horende kinderen zo weinig mogelijk te belasten en dat is ze aardig gelukt. Sietske heeft goede herinneringen aan haar jeugd. Een aantal jaren geleden is ze een keer samen met haar zus naar een CODA-bijeenkomsten geweest. Ze vond het toen wel prettig om een keer met andere kinderen van dove ouders te praten. Dit gaf haar veel herkenning en schepte ook wel een band. Maar daarna had zij er niet zo’n behoefte meer aan omdat zij, als een van de weinigen, niet veel problemen in haar jeugd heeft gehad. Toch vindt ze het wel heel belangrijk dat de Stichting CODA er is. Zie voor meer informatie op www.codanederland.nl. Want het is belangrijk dat er aandacht is voor horende kinderen van dove ouders. Op 18 mei is er een boek over dit onderwerp verschenen met als titel: ‘Kinderen die horen’, geschreven door

22

Heinke Nederlof, zelf CODA. Dit boek is te bestellen bij Vi-taal / De Gebarenwinkel www.vitaaldenhaag.org of bij de boekhandel: ISBN nummer: 978-90-76153-00-1 Waarom tolk Gebarentaal? In de tachtiger jaren werkte ze op het kantoor van de Dovenraad (nu Dovenschap). Daar had ze dove collega’s en werd er onderling getolkt. Het beroep van tolk Gebarentaal was er eigenlijk nog niet in Nederland. Pas in 1986 ging de eerste opleiding als tolk Gebarentaal van start. Het was een verkorte MBO-opleiding. In 1988 besloot ook Sietske, ze was toen 42 jaar, om deze opleiding te gaan volgen. Twee jaar lang moest ze elke zaterdag naar school. Voor deze opleiding moest ze ook vaak hele weekenden naar de Volkshogeschool voor doven in Bakkeveen. Daar heeft ze heel veel ervaring opgedaan met verschillende groepen, ook met: plotsdoven, doofblinden en ouders met dove kinderen. Zo kreeg ze een breder beeld van ‘het doof zijn’, dan wat zij kende met dove ouders. In 1988 werd het beroep van Tolk Gebarentaal officieel erkend. Dit is bewerkstelligd door de Dovenraad en Maatschappelijke Dienstverlening aan Doven. De Tolkenvereniging die toen was opgericht was hier nauw bij betrokken. Nog steeds is deze beroepsvereniging heel belangrijk is voor de belangenbehartiging van de tolken. Toen Sietske klaar was met de opleiding in 1990 was ze dus één van de eerste officiële tolken. Ze woonde toen in Huisterheide bij Utrecht en er was heel veel vraag naar een tolk. Dat was soms heel moeilijk omdat ze eigenlijk geen nee wilde verkopen. Maar het moest soms wel omdat je anders teveel hooi op je vork nam. Ze werkte toen ook nog twee dagen per week op kantoor bij FODOK (vereniging van ouders van dove kinderen). Later verhuisde ze naar Tuk en ging volledig als tolk werken. Ze richtte zich toen ook meer op het Noorden van Nederland, omdat ze hier ook vandaan komt. Ervaringen als tolk Gebarentaal Ze heeft het werk als tolk Gebarentaal altijd als heel boeiend beschouwd en ze heeft ook heel veel beleefd. Natuurlijk waren er moeilijke en lastige opdrachten. Als ze zag dat de dove cliënt niet goed werd behandeld en ze er als tolk niets van mocht

hoor friesland

Interview

Info

zeggen dan was ze na afloop vaak heel boos. Gelukkig gebeurde dat niet zo vaak. Meestal waren het hele interessante, mooie en leuke bijeenkomsten met warme en hartelijke mensen. In haar afscheidsbrief aan al haar klanten heeft ze hen hiervoor bedankt. Wat ze met name heel mooi vond om te doen was het tolken voor groepen tijdens een uitstapje, bijvoorbeeld naar een museum. Het ging dan vaak wat informeel toe. Als tolk hoorde je er dan gewoon bij. Dat was heel prettig. Ook tolken tijdens voorlichtingsbijeenkomsten, zoals Hoor Friesland die regelmatig verzorgt, vond ze altijd heel bijzonder om te doen. Bijvoorbeeld aan de Politieacademie of aan de NHL. Op dat moment wordt heel duidelijk hoe belangrijk het is dat de dove en slechthorende voorlichters zelf hun verhaal vertellen. Dat spreekt veel meer aan dan dat alleen horenden dat zouden doen. Wat ze een mooie ontwikkeling vindt is dat doven steeds zelfstandiger worden en het onderlinge contact steeds gemakkelijker verloopt. Ze hoeven niet meer te wachten totdat er iets voor hen georganiseerd wordt, zoals vroeger. Dit geldt vooral voor dove jongeren die door de sociale media, zoals

sms, twitter en facebook gemakkelijk met elkaar en met horende jongeren kunnen communiceren en afspraken maken. Maar ook de oudere doven maken via e-mail en sms steeds meer onderlinge afspraken en regelen hun eigen uitstapjes en tolken (bijvoorbeeld met elkaar kamperen en dan er samen op uittrekken ). Daardoor wordt het gevaar van een sociaal isolement kleiner. Dit geldt niet voor sociaal zwakkere doven. Die hebben nog steeds ondersteuning en begeleiding nodig. En nu? Sietske is nu 66 jaar en vindt het daarom wel tijd om te stoppen. Ze heeft altijd een heel druk bestaan gehad en vindt het nu heerlijk om even helemaal niks te doen. Haar man is ook met pensioen en nu kunnen ze samen genieten, bijvoorbeeld van de kleinkinderen. En wie weet komt er nog wel iets op haar weg waar ze mee bezig wil gaan, maar nu maar even niet. Ze kijkt wel met tevredenheid terug op de afgelopen 22 jaar. Albertsje Spliethoff

Ingezonden brieven Vergoeding hoortoestellen Een waarschuwing voor alle mensen die in de sociale werkplaatsvoorziening werken. Sneek, 26 januari 2012 Mijn man heeft op 30 november 2011 nieuwe gehoorapparaten gekregen, ter vervanging van het oude hoortoestel. Hij gaat al jaren bij ‘De Haan’ in Leeuwarden zijn gehoortoestellen halen. Dus wij kregen een formulier mee voor de aanvraag ‘ondersteuning bij visuele, auditieve of motorische handicap’. Wij hebben aan alle eisen voldaan, maar tot onze verbazing werd de aanvraag afgewezen. Beslissing en motivering was: wij kunnen u de vergoeding niet toekennen om de volgende redenen. U werkt in

WSW dienstverband op de sociale werkplaats. Binnen de WSW heeft UWV geen bevoegdheid tot het treffen van werkvoorzieningen. Wij vinden dit discriminatie, mag dit zomaar? De eigen bijdrage is 1375 euro, die mijn man moet betalen. Hier is de vergoeding van de ziektekostenverzekering al af. Per toestel kan hij maximaal 700 euro krijgen. Ik heb contact opgenomen met het UWV via de telefoon. Die mevrouw van het UWV zei dat dit hun beleid is. Toen vertelde ik haar dat mijn man op 6 jarige leeftijd TBC heeft gehad en daardoor afhankelijk is van gehoortoestellen. Door verkeerde medicijnen zijn zijn hersenen beschadigd, hij is gewoon afhankelijk van deze gehoortoestellen. Want zonder kan hij niet werken en hoort hij niks. Rinse van der Heij uit Sneek

23

hoor friesland

Info

Ingezonden brieven Dove vrouw mishandeld in tram Den Haag Een 19-jarige dove vrouw is in een tram in haar woonplaats Den Haag mishandeld. Een vrouw die ook in de tram zat, dacht waarschijnlijk dat het slachtoffer gekke bekken zat te trekken en vloog haar ineens aan. De vrouw sloeg de 19-jarige een paar keer en verliet daarna de tram, meldt de politie dinsdag. Het slachtoffer stapte aan het eind van de middag samen met haar zus op het Spui in tram 16. Tijdens de reis sprak de dove vrouw in gebarentaal met haar zus en gebruikte daarbij ook de mimiek van haar gezicht om haar verhaal duidelijk te maken. Na de mishandeling stapten de dove vrouw en haar zus uit bij de halte aan de Laan van Wateringse Veld, waarna ze naar huis gingen. Het slachtoffer gaf aan last te hebben van duizeligheid na de mishandeling. Rini van Dam Oorontsteking

24

Mijn zoon Serge werkt bijna twintig jaar bij een groot bedrijf in Amsterdam. Ze weten dat hij aan een oor doof is en aan een oor ernstig slechthorend. Maar ja, als je in dat bedrijf werkt, moet er wel gepresteerd worden, en je wordt ook geacht te komen werken als je ziek bent. In maart had hij een oorontsteking aan zijn ‘goede‘ oor. Hij kreeg oordruppels voorgeschreven. Daardoor kon hij zijn hoortoestel niet gebruiken. Zijn directe collega’s schreven dingen voor hem op. Zijn manager had er wat meer moeite mee. Ook had hij voor het eerst! een typtolk aangevraagd bij een bespreking. Toen ontstond de volgende communicatie via de mail: Van: RT (manager) Wanneer ga je weer je gehoorapparaat in doen zodat ik met je kan communiceren ? Van: Serge Gehoorapparaat indoen heeft nu nog steeds geen zin, door het vocht in mijn oor en de druppels van de medicijnen hoor ik alleen maar wat klanken waar ik geen woorden van kan maken en die alleen maar pijn doen aan mijn oor. Ook voor de genezing is het

niet wenselijk een gehoorapparaat in te hebben omdat er dan geen lucht bij kan komen. Van de huisarts heb ik begrepen dat infecties in de gehoorgang tijd nodig hebben om te genezen, dus ik denk dat het nog zeker een week zal duren voordat ik weer wat kan met mijn gehoorapparaat (ervan uitgaande dat het gehoor dat ik nog heb volledig terugkomt, dat kan immers met elke verkoudheid of oorontsteking ermee gedaan zijn). Het gehoor in mijn linkeroor ben ik ook ooit van de een op de andere dag kwijtgeraakt door een verkoudheidje). Communiceren kan uiteraard nu nog steeds, alleen moet het dan of via de mail of moet je aangeven een afspraak te willen maken met voldoende tijd voor mij om een tolk te regelen (dat kost over het algemeen een week). Van: RT Hallo Serge. Ik heb in overleg met HR (= van personeelszaken) een afspraak laten maken bij C. de B. (= bedrijfsarts). Deze afspraak is vanmiddag, donderdag 15 maart, om 14:30 uur. Wij willen dat jij hier naartoe gaat. Als werkgever moeten wij weten hoe wij met deze situatie moeten omgaan. Van: Serge R., Het moet me van het hart dat ik deze gang van zaken zo erg vervelend vind. Ik heb duidelijk aangegeven dat een tolk regelen tijd kost (zie onderstaande mail), en toch vind je het nodig om daar volledig aan voorbij te gaan. Het is mijn goed recht om bij dergelijke gesprekken een tolk beschikbaar te hebben, dit mag de werkgever zelfs niet weigeren. Ik heb zojuist een noodoproep geplaatst voor een tolk, ik hoop dat dat gaat lukken, anders heeft een gesprek weinig zin (ook al zal ik er uiteraard wel naar toe gaan). Bij de huidige focus van de werkzaamheden (balansdossier en ITRP), alsmede de balansbespreking van volgende week (waar reeds een tolk voor is geregeld) is het niet van belang of ik wel of niet hoor. Bovendien heb ik daar geen enkele invloed op. Groet, Serge Van: M.M. (= hoofd personeelszaken) Beste Serge, ik vind de manier van communiceren storend. Afgelopen dinsdag overviel je ons met een summiere mail waarin je meldt dat je gebruik gaat maken van een tolk en of wij tijdig aan kunnen geven ‘wanneer er dingen aankomen’… Daarnaast deel je mee, na aanleiding van een relevante vraag van je leidinggevende, dat je alleen via mail kan communiceren, tenzij er een tolk geregeld wordt. Gezien de wijze waarop je dit communiceert, lijkt de behoefte aan enige vorm van overleg hierover volle-

hoor friesland

Info

Ingezonden brieven dig bij je te ontbreken. Ook stel je in onderstaande reply vast wat jij van belang acht inzake je werkzaamheden. Waar het belang van E…….. (= naam bedrijf) is in deze wordt niet eens door je getoetst, laat staan overlegd. Wij zijn ons zeer bewust van het feit dat je slechthorend bent maar op deze wijze je werkgever informeren, vinden wij ronduit ongepast. Wij hebben geen principiële bezwaren tegen een tolk en willen daar zeker aan meewerken. Echter meerdere vragen komen bij ons op zoals: hoe gaat dit in zijn werk, wat is het effect op medewerkers en leidinggevende en wat betekent dat voor hen, kunnen wij überhaupt niet meer communiceren, wat betekent dit voor je huidige functie, wat zegt dit over de toekomst, etc, etc. Het kan wat E…….. betreft beslist niet zo zijn dat er alleen nog maar via een tolk gecommuniceerd kan worden, er zijn daarnaast immers diverse alternatieven en daarin verwachten we van jou een actieve opstelling. De uitnodiging voor een gesprek bij de bedrijfsarts is noodzakelijk om vast te kunnen stellen wat er (medisch) aan de hand is en wat dit impliceert voor nu en in de toekomst. Wordt vervolgd. Groet, M.M. Van: Serge M., Ik ben, ook al heb ik nog last van migraine en oorontstekingen, zij het onder de pijnstillers, weer gaan werken omdat ik mij dan nuttiger kon maken dan thuis te zitten. Het lijkt mij dus meer dan duidelijk dan ik het belang van E…… zeer hoog stel. Enig gevolg van zo snel weer aan het werk gaan is dat ik niks hoor en dat heb ik ook meteen aangegeven. Bij het hervatten van de werkzaamheden is duidelijk door R. aangegeven dat de focus op de balansdossiers moest zitten aangezien deze volgende week besproken moeten worden. Ik zie niet in wat er te overleggen valt inzake de wijze van communicatie, het is niet alsof ik daar een keuze in heb. Het enige wat ik kan doen is duidelijk de mogelijkheden aangeven die ik ter beschikking heb en dat heb ik gedaan. Het is een geluk bij een ongeluk dat ik een aanvraag bij het UWV heb gedaan voor een tolk. Dat ik de aanvraag ging doen heb ik vorig jaar ook al bij jou en R. aangegeven. Dat ik weinig heb kunnen toelichten, komt doordat het voor mij ook nieuw is en ik plotseling geconfronteerd wordt met de noodzaak op korte termijn van een tolk. Ik neem aan dat je, gezien de wijze waarop je reageert, niet over de volledige informatie hebt beschikt. De aanvraag voor een tolk op deze korte termijn is trouwens mislukt. Ik zal de afspraak met C. dus zon-

der tolk in moeten gaan. Met vriendelijke groet, Serge Van: Serge aan Rini Gelukkig kreeg ik in no time een audiogram doorgemaild van die audicien in Heerenveen toen ik hem mailde en was daarmee het gesprek met de arbo een stuk simpeler, ook al was het lastig dat er op zo’n korte termijn geen tolk gevonden kon worden. Ze zag het audiogram en snapte meteen dat ik dan met een ooronsteking niks kan horen en geen apparaat in kan hebben omdat het moet luchten………….. Rini van Dam Hallo allemaal, Ik wil jullie wat dingen vertellen. Op zaterdag 31 maart 2012 hadden Elbert de Wal en Maya Soekhram (ik) toneel uitvoering voor doven en slechthorend georganiseerd. Het was het erg leuke avond. Ik was wel erg blij dat jullie er ook waren, helemaal super !!! 2 Doventolken waren er ook en ze vonden zelf heeeel erg leuk om te doen. We hopen dat volgende jaar weer doen, dat is ook erg leuk om te doen. Het is bijna zover ‘zomer’ en ik vind zo heerlijk om iets te doen in de zomer. Zoals: terras pakken, jurk/rok aantrekken, mijn kinderen buiten spelen, bbq eten en zwemmen. Echt super, leuk dingen doen in de zomer. Jullie willen vast ook, he?! Verlangen naar de zomer Zachte Zoete Zomer Heldere Hete Hemel Droge Dorre Duinen Zilte Zwoele Zeeën Lieve Lustige Lijven Maffe Melige Mensen Ik verlang zo naar de zomer Maya Soekhram

25

hoor friesland

Oorakel

Info

website te bereiken, www.oorakel.nl. Oorakel is dus binnenkort alleen nog vanuit Den Haag op locatie aanwezig. Wat moeten wij dan in het Noorden, was de veelgehoorde vraag. En nu komt het goede nieuws! Pento Audiologisch Centrum heeft het aangedurfd om Oorakel een nieuw onderkomen te bieden. Onder een nieuwe naam en onder nieuwe voorwaarden. Omdat gratis advies nu eenmaal niet meer lukt. De nieuwe naam is: Pento Hulpmiddelen Informatiecentrum. (HIC) Gevestigd in de Audiologische Centra van Assen, Zwolle en Leeuwarden. Alle klanten van het Audiologische Centrum (AC) hebben toegang tot het HIC. Voor advies, om zelf de apparaten uit te proberen, net zoals vroeger. Met als adviseur in locatie Leeuwarden Diderica van Thes. Hoera, ook net als vroeger.

Hoe zit het nu eigenlijk met Oorakel? Het prachtige hoorhulpmiddelen centrum in Greunshiem, waar iedereen informatie kon krijgen en waar Diderica de scepter zwaaide is verdwenen. En waar is Diderica gebleven… De tijd is voorbij dat mensen gratis onpartijdig advies konden krijgen over hoorhulpmiddelen. Het bestaan van Oorakel was een unieke situatie. Oorakel, een prachtig initiatief om alle mensen die er behoefte aan hadden gratis en vakkundig te adviseren. Helaas, door de stopzetting van de AWBZ subsidie kon Oorakel niet meer op de oude manier blijven bestaan. Alle locaties van Oorakel zijn inmiddels gesloten. Andere tijden. Toch is Oorakel niet helemaal verdwenen. Twee mensen van het oude team werken nu nog op het hoofdkantoor in Leiden en gaan binnenkort verhuizen naar het Kentalis Audiologisch Centrum in Den Haag. Daar zullen zij informatie geven middels workshops. Voorlichtingen, telefoon en website. Maar de mogelijkheid om de hulpmiddelen zelf even uit te proberen is er niet meer. Oorakel blijft via de

26

In Leeuwarden is Diderica elke dinsdag- en donderdagochtend aanwezig. Van 08.30 tot 12.30 uur. Alleen klanten van het Audiologisch Centrum kunnen een afspraak aanvragen met Diderica. Zij kunnen mailen naar: [email protected] Of bellen naar nummer 058-2161935. Ook via het AC kunnen afspraken worden aangevraagd. Bij de balie, of bellen naar: 058-2801586. Diderica zal iedereen die een afspraak aanvraagt terugbellen of mailen. De afspraken worden per brief bevestigd door het AC. In Zwolle kunt u contact opnemen met Karla van der Hoek, ook een voorheen- Oorakel medewerker. [email protected] Karla is elke dinsdag aanwezig in Zwolle. Ook in Assen kan er via het AC een afspraak worden gemaakt met het HIC. [email protected] Hoe gaat het met andere belangstellenden die geen klant zijn bij het Audiologisch Centrum, en die toch graag een afspraak willen maken om hoorhulpmiddelen uit te proberen? Voor deze groep mensen wordt naarstig naar een oplossing gezocht. Wat altijd kan: een verwijzing aanvragen naar het AC via de huisarts. Eenmaal klant van het AC kan er een afspraak met Diderica worden gemaakt. Let op, de verwijzing via de huisarts gaat wel van het eigen risico af. Zodra er een betaalbare mogelijkheid is

hoor friesland

Oorakel

Info

voor de groep mensen die geen klant zijn en toch een afspraak willen hoort u dit direct! Wij als medewerkers van Hoor Friesland zijn enorm blij dat Diderica en het hoorhulpmidden centrum zijn meeverhuisd naar de nieuwe locatie. Wij vinden het geweldig dat Pento deze mogelijkheid heeft gecreëerd. We wensen Diderica heel veel werkplezier toe in haar nieuwe onderkomen, en we hopen dat vele mensen de weg naar het HIC weten te vinden!! Lorette

Diderica van Thes Adviseur PENTO Hulpmiddelen Informatie Centrum Pento Audiologische Centra Leeuwarden Verlengde Schrans 35, 8932 NJ Leeuwarden 058 – 2161935 bgg 058-2801586 aanwezig: dinsdag- en donderdagochtend [email protected]

Tolknet Tolknet door met bemiddeling en advies tolkvoorziening en meer.. Tolknet en UWV zijn in december 2011 een nieuw contract voor drie jaar aangegaan voor het voortzetten van de bemiddeling van en het adviseren over de tolkvoorziening voor doven en slechthorenden. Communicatie mogelijk maken Tolknet is blij dat ze haar activiteiten per 1 januari kan voortzetten. Tolknet zal daarbij een richting inslaan waarbij de focus nog meer komt te liggen op het mogelijk maken van communicatie. Dat betekent niet dat Tolknet anders gaat doen, maar Tolknet gaat meer doen. Tolknet bundelt bemiddeling, advisering en beïnvloeding om beweging te veroorzaken die de emancipatie van doven en slechthorenden en de kwaliteit van de maatschappij ten goede komen. Communicatie mogelijk maken, dat is het doel. Tolknet maakt zich sterk voor oplossingen. Samen werken aan oplossingen Waarom? Omdat Tolknet in actie komt op signalen die haar via de bemiddelingspraktijk en voorlichting hebben bereikt. Veel mensen (doof, slechthorend en horend) delen hun problemen en vragen Tolknet om oplossingen. Tolknet wil hieraan werken door samenwerking aan te gaan, projecten te initiëren en de maatschappij wakker te schudden. Ze wil naast mensen met een hoorbeperking staan en mét hen werken aan oplossingen.

Focus op oplossingen Deze nieuwe focus geeft de tolkbemiddeling binnen Tolknet een nieuwe betekenis. Nog steeds is het inzetten van tolken niet algemeen bekend en zeker niet geaccepteerd. Dat is onacceptabel. Maar tolkinzet is niet de enige oplossing. Het is één onderdeel van een veel groter pakket waar ook inzicht en acceptatie, toegankelijkheid, hulpmiddelen, empowerment, training, online kennisdeling en publiekscampagnes onderdeel van zijn. Tolknet focust niet langer op de tolkoplossing, maar op de beste oplossing en op nieuwe oplossingen! Succesvolle arbeidsparticipatie In 2012 besteedt Tolknet extra aandacht aan communicatieoplossingen bij arbeidsparticipatie. Zij pleit voor een integrale aanpak ter verbetering van communicatie tussen doven, slechthorenden en horenden op de arbeidsmarkt en op de werkvloer. Werk is van belang voor je welbevinden, voor je inkomen en voor heel veel meer zaken. Werkgevers, werknemers en werkzoekenden moeten weten welke oplossingen er zijn en hoe ze die kunnen inzetten, want succesvolle arbeidsparticipatie en communicatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Tolknet komt hiervoor in actie met onder andere: een banenbeurs, het activeren van uitzendbureaus en vakbonden, seminars en een helder rapport.

27

hoor friesland

Agenda AGENDA juni ma. 4

Info

plaats Hoor Friesland-centrum Hoor Friesland-centrum Hoor Friesland-centrum Hoor Friesland-centrum Hoor Friesland-centrum Hoor Friesland-centrum

tijd 13.00 19.30 10.00 10.30 19.00 19.30

juli di. 3

Ringleidingspreekuur (inloop!) Sietse Jager

Hoor Friesland-centrum

10.00

Hoor Friesland-centrum

10.00

activiteiten

ma. 18

activiteit Tinnitustraining verzorgd door GGMD Cursus Gebarentaal NGT-AB1 Ringleidingspreekuur (inloop!) Sietse Jager Tinnitustraining verzorgd door GGMD Toetsen Cursus Gebarentaal NGT-AB1 Cursus Gebarentaal NGT-AB1

di. 5 ma. 11

augustus geen activiteiten september di. 4 Ringleidingspreekuur (inloop!) Sietse Jager

eind september/begin oktober starten weer de volgend cursussen Gebarentaal bij voldoende deelname: • op de maandagavond: vervolgcursus Nederlandse Gebarentaal NGT-AB2 • op de dinsdagavond: beginnerscursus Nederlands Ondersteund met Gebaren NmG-AB1 • op de woensdagavond: beginnerscursus Nederlandse Gebarentaal NGT-AB1 oktober di. 2

Ringleidingspreekuur (inloop!) Sietse Jager

Hoor Friesland-centrum

10.00

september vr. 14 Computeravond za. 29 Kerkdienst IC, Ds. P.Wattel, Witmarsum

Hoor Friesland-centrum Greunshiem, Tjotterstraat 16

19.30 15.00

oktober vr. 12 za. 27

Hoor Friesland-centrum Greunshiem, Tjotterstraat 16

19.30 15.00

FRIDO-activiteiten juni, juli en augustus geen activiteiten

28

Computeravond Kerkdienst IC Ds. A. Dingemanse, Zwolle met Bibliodrama!

Hoort u minder?

Nederlandse Verenigiging Voor Slechthorenden Kijk op www.hoorwijzer.nl