Oorlogsboot in vredesvloot

Oorlogsboot in vredesvloot In de 17e eeuw, de tijd vóór de Vrede van Utrecht, werd er veel gevochten in Europa. Ook zeeslagen waren aan de orde van de dag. De strijd ging aanvankelijk vooral tussen de Engelsen, de Hollanders en Spanjaarden. Later merkten de eerste twee partijen dat je beter kon samenwerken. De kinderen schetsen samen een beeld van een zeeslag die kan worden omgetoverd tot Vredesfeest. Elk kind maakt/tekent een schip dat deelneemt aan een zeeslag. De wapens en gevechtshandelingen maken echter plaats voor uitwisseling van vredessymbolen. Wie wil kan de oorlogsboten in een korte animatie omtoveren tot vredesvloot. titel groep onderwerp vlak/ruimtelijk beeldaspect materiaal/techniek type les vakgebied

Oorlogsboot in vredesvloot 7–8 Vrede van Utrecht, zeeslag, Gouden Eeuw, successieoorlog Vlak ruimtesuggestie (grootte- en verzadigingsverschil), vorm tekenen met oliepastel en verven met ecoline naar de voorstelling geschiedenis kunst

BASISPLAN vakgerichte doelen Opdracht De beeldende probleemstelling

De kinderen maken met oliepastel en ecoline gezamenlijk een schilderij van een grote zeeslag die kan worden omgetoverd tot vredesvloot. Ze maken het schilderij realistisch door te letten op grootte- en verzadigingsverschil. Schepen en attributen worden bewegend gemaakt met inkepingen en ijsstokjes.

Betekenis

De kinderen stellen zich voor van welke omvang de zeeslagen waren en welk verliezen ermee gepaard gingen. Ze krijgen daarmee een beeld van de betekenis van een verdrag als de Vrede van Utrecht.

Vorm

De kinderen leren ruimtesuggestie aanbrengen in een tafereel van een zeeslag door het gebruik van voor, zij en achteraanzicht (vorm), grootteverschil en verschil in kleurverzadiging toe te passen (ruimtesuggestie).

Materiaal

Oliepastel, tekenpapier (A5, A4, A3 en 50x70 cm), ecoline, lyonse kwast, schaar, mesje, lijm, duct tape en ijsstokjes. Optioneel voor animatie: digitale fotocamera, statief, computer met Windows movie maker.

Beschouwing

De kinderen maken kennis met een oorlogsverslaggever uit die tijd, Willem van de Velde de Jonge*. Ze kijken naar zijn werk en leren over de manier waarop hij grootse gebeurtenissen schilderde. Ze letten vooral op de vorm van de schepen, het ruimtelijke aanzicht, grootteverschil en verzadiging. (*Zie tekst onder, met dank aan het Rijksmuseum Amsterdam).

Werkwijze

De kinderen leren een schets opzetten met oliepastel, arceren (vooral mengen met wit en grijs), knippen en insnijden. Ze leren een kleurverloop schilderen van verzadigd naar onverzadigd door toevoeging van water.

Auteur: Jos van Onna © www.beeldendonderwijs.nl

Oorlogsboot in vredesvloot | groep 7-8 pag 1 van 1

Onderzoek

De kinderen experimenteren met vormen van ruimtesuggestie, kleurverzadiging en kenmerken/symbolen van oorlog en vrede.

LES/ PROCESFASEN een korte handleiding Organisatie

Oriëntatiefase Introduceren

Informeren

Instrueren


Lesduur: ca. 120 min. Liefst geven in twee maal een uur. Reserveer voor het inschilderen en drogen van de grote tekenvellen ruimte op de grond. Dek de vloer(bedekking) af met kranten. Reserveer voor het deel animatie nog een uur per groepje.

Toon ‘Portret van Willem van de Veld de Jonge’. Hij wordt voorgesteld (met zijn 22 jaar oudere vader) als de eerste oorlogsverslaggever op zee. Hij schilderde de glorieuze overwinningen van Nederlandse zeehelden (als de Ruyter en Tromp) uit de Gouden Eeuw. Willem (de Jonge) maakte op zee schetsen en werkte die thuis pas uit tot een groot schilderij. Toon ‘Slag bij Vigo’, Slag op zee’, Slag tegen Spanjaarden bij Gibraltar’, ‘Detail zeeslag’, ‘Willem van de Velde zeeslag’ en ‘Willem de Oude zeeslag’. Bespreek aan de hand van de schilderijen hoe het er aan toe ging bij die zeeslagen. Wat is er te zien? Hoe zagen de schepen eruit? Wat gebeurde er? [Veel schepen, explosies, branden, zeilen los, gebroken mast, vluchtende manschappen in bootjes]. De grote mogendheden Engeland, de Republiek (Holland) en Spanje probeerden elkaar rijkdommen afhandig te maken, de vrachtladingen van de schepen (V.O.C.) en streden om de macht op zee. Door de Vrede van Utrecht kwam er een einde aan deze zeeslagen. Toon ‘Kijkvoorbeelden V.O.C schip’. De schepen waren prachtig versierde kolossen met meestal drie masten en minstens zeven zeilen. Elk schip had een flinke rij kanonnen. Verder zag je sloepen tussen de schepen met aanvallende (of vluchtende) manschappen. Om de schepen goed uit elkaar te kunnen houden hadden ze grote vlaggen aan boord. Kijk nogmaals naar de zeeslagen. Waaraan kun je zien dat ze met elkaar vechten? Wat gebeurt er ver weg en wat dichtbij op de schilderijen? [Schepen varen naar elkaar toe, je ziet kanonnen afgaan, masten breken, schepen staan in brand, mensen en dingen vliegen door de lucht]. Je ziet dat er schepen dichtbij en ver weg te zien zijn. Waaraan zie je dat? [Groot klein verschil, hoger in het schilderij, mistig in de verte (minder kleur)]. Kun je je voorstellen dat zo’n schilderij niet één twee drie klaar was? Een zeeslag was natuurlijk vreselijk. Er sneuvelden veel mensen en veel prachtige schepen zonken. Gelukkig dat er ook mensen op het idee zijn gekomen om vrede te sluiten. Daarvoor is het belangrijk om met elkaar afspraken te maken, te overleggen. Dat moeten jullie straks ook doen bij de volgende opdracht! Het zou mooi zijn als we zo’n zeeslag konden omtoveren tot een vredesactie. Als we goed samenwerken moet dat lukken! Het plan daarvoor is als volgt: o We verdelen de klas in groepjes van 4 of 5 leerlingen. Elk groepje maakt een onderdeel van een groot schilderij. Het wordt geen gewoon schilderij, maar een bewegende afbeelding! Je kunt de schepen echt zien bewegen, over de golven, schieten. Maar je kunt het tafereel ook zien veranderen van oorlog in vrede! Hoe dat werkt leg ik nu uit. Volg ‘Techniekvoorbeelden schepen in oliepastel’. o Iedereen in het groepje tekent een zeilschip. Om een mooi verschil te krijgen in dichtbij en ver weg tekent iedereen het op een andere grootte: van groot naar klein zijn de maten A3 staand (ca. 40 cm Oorlogsboot in vredesvloot | groep 7-8 pag 2 van 2

o o

o

o

o

hoog), A3 liggend (ca. 30 cm), A4 staand (ook ca. 30 cm) en A4 liggend (ca. 20 cm) en de kleinste maat is A5. De staande formaten tekenen voor of achteraanzicht, de liggende formaten van opzij of drie kwart). Ieder laat het schip van een andere kant zien. Bekijk daarvoor goed alle afbeeldingen. Iedereen kleurt zijn schepen stevig in door kleuren te mengen. De minder grote schepen meng je vooral met wit, de middelgrote met grijs (verzadigingsverschil). Ook de zeilen kun je mooi laten bollen met wit en grijs. Zie ‘Techniekvoorbeelden schepen in oliepastel’. De twee leerlingen die het eerst klaar zijn met tekenen, schilderen een groot vel tekenpapier met ecoline blauw. Dat moet onderaan het vel donker zijn, maar naar boven steeds lichter worden (verzadigingsverschil). Omdat we niet alleen oorlog gaan voeren, maar ook vrede sluiten, blijven alle schepen in tact, alsof ze net uit de haven zijn vertrokken. Tekens van ‘oorlog’, zoals het afgaan van kanonnen met rook, vlammen etc., kun je ‘los’ tekenen en inkleuren. Dat geldt ook voor de symbolen van vrede zoals witte vlaggen, lange vaandels, witte duiven etc. Kijkvoorbeelden kun je eventueel van internet halen (Google afbeeldingen). Je hoeft ze niet heel precies te tekenen. Tot slot kun je met de resten van de ecoline (op de borden) zowel je schip als de attributen overschilderen met een lyonsekwast. (leg er even een krant onder). Let daarbij goed op de kleurtoon, hoe kleiner je schip, hoe lichter de achtergrond.

De kinderen gaan hiermee aan de slag. Op de rest hieronder kun je globaal vooruitblikken, maar de resterende instructie hieronder volgt na de droogpauze. Volg ‘Techniekvoorbeelden samenstellen zeeslag’: o Als alles droog is knip je alle vormen uit. Dat hoeft niet heel precies, omdat je de omgeving van die vormen ook hebt geschilderd. Die valt dan weg tegen de achtergrond. (Je hoeft dan ook niet alle vormpjes tussen de zeilen uit te knippen). o Je plakt achter alle vormen een stokje of een strookje karton. o Leg de schepen op het grote (geschilderde) vel en schuif de schepen naar de goede plek: de grootste onder, kleinste boven. Bespreek met elkaar op welke plek ze het beste uitkomen. Hoe geeft het beeld de mooiste diepte? [Hoger of lager in het vlak?] Hoe zijn ze met elkaar in gevecht? [Tegenover elkaar of achter elkaar aan?]. o Het is de bedoeling dat er een sneetje komt in het geschilderde tekenvel op de plek waar jij je schip wilt hebben. Geef die plek met een potloodstreepje aan, leg er een stukje karton onder en snij het in. o Doe dat ook op de plek waar rook, vuur kanonnen etc komen. o Liefhebbers kunnen zelfs hun (brekende) mast en zeilen afknippen en apart op een stokje plakken. Een langere insnijding kan het schip (deels) laten zinken! o Bedenk ook waar je de vredessymbolen zou willen hebben. Houd ook daarbij het groot/klein effect in de gaten! Optioneel animatie (bekijk ‘Techniekvoorbeeld animatie): o Laat dit onderdeel groepje voor groepje uitvoeren. Maak een opstelling met een digitale fotocamera op statief die op de vloer gericht is. o Zet het schilderwerk met tape vast op de grond. o Richt de camera op het schilderwerk. Zorg dat de rand van het Auteur: Jos van Onna © www.beeldendonderwijs.nl


o o

o o o o

o Uitvoeringsfase

o

o o o

o

o

o

o o

o

papier en de tape niet in beeld zijn. Stel scherp (het liefst handmatig) en beweeg de camera daarna niet meer. Maak een foto van de beginopstelling. Verschuif een of meerdere onderdelen een klein beetje. Maak opnieuw een foto. Herhaal dit talloze keren. Laat zo de oorlogsboot stapje voor stapje veranderen in een vredesvloot. Let op: hoe kleiner de stapjes, hoe vloeiender het filmpje! Wanneer alle foto’s gemaakt zijn, laden twee kinderen van het groepje de foto’s op de computer in. Importeer vervolgens alle foto’s in één keer in het programma Windows Movie Maker. Hier kan je slechte foto’s verwijderen en goede stukken kopiëren. Door de afspeelsnelheid aan te passen, kan je de bewegingen sneller maken. Dit kan je meerdere keren herhalen. Met een overvloeifilter kan je de overgangen vloeiender maken. Daarna de film afwerken. Zie het programma. Het wijst zich vanzelf. De eerste stap is het indelen in groepjes en het overleg wie-welkschip gaat tekenen: kleinst, klein, middelste, groter, grootst? En in welk aanzicht; voor, achter, zij links of rechts? Zorg ervoor dat de logistiek goed loopt: Wanneer hebben ze welk materiaal nodig? Omdat het een gefaseerde opdracht is, moet het tempo er goed ingehouden worden. Schetsen van schepen en attributen mag vooral speels gebeuren. Het tekenen van een zeilschip is geen eenvoudige zaak. Laat ze eerst heel licht met een lichte kleur (lichtblauw, geel, grijs etc.) voorzichtig wat doosachtige vormen tekenen en daarna pas de details. Zie ‘Techniekvoorbeelden Schepen in Oliepastel’. Tijdens het kleuren kun je nog veel veranderen. Probeer de kleuren zoveel mogelijk te laten samenstellen uit ander kleuren (bijv. geen bruin zo uit de doos maar mengen met rood, groen, grijs en oker). De zeilen zijn natuurlijk vooral wit, net als het papier. Toch moeten ze stevig worden gekleurd in verband met het overschilderen met ecoline. De bolling van de zeilen kan worden versterkt door het gebruik van een lichte toon (grijs, oker, licht blauw en de combinatie van deze drie) onder in het witte zeil. Door een langzaam verloop te maken naar wit, lijkt het zeil op te bollen. Die effecten kun je natuurlijk ook voor rook, witte duiven en vlaggen gebruiken. Doe het groot overschilderen van de tekening met ecoline even voor. Ze weten dan waarvoor ze met wit op wit kleuren! Als ze hun schepen en attributen goed hebben doorgekleurd mogen ze met het overschilderen beginnen. Gebruik het schilderen als beloning nadat je het kleurwerk hebt goedgekeurd. Help de kinderen bij het inschatten van de kleurtoon van hun achtergrond: donkerder en meer verzadigd voor de grote schepen en attributen, lichter en minder verzadigd (meer water) voor de kleinere.

-Hier is de pauze het best op zijn plek. Alvorens je met het tweede deel van de les begint, vervolg je het tweede deel van de instructie boven o


Na het drogen is het knippen best een uitgebreide klus. Ze hoeven dat niet heel precies langs de contouren te doen, 1 á 2 mm speling is prima. Omdat de oliepastel een wat rafelige lijn geeft, behoudt het schip daarmee beter zijn ruimtelijke karakter. Oorlogsboot in vredesvloot | groep 7-8 pag 4 van 4

o

o

o

o

o

o

Spreek met de klas af op welke hoogte de (fictieve) horizon zich bevindt. Zet daarvoor kleine potloodstreepje aan de zijkant. Daarmee voorkom je ‘luchtschepen’. De volgende stappen zijn echt groepswerk. Zie erop toe dat er echt geschoven en overlegd wordt over het verschil in compositie: de actie en ruimtesuggestie. Het insnijden gebeurt met een onderlegger. Een liniaal is niet nodig, kan zelfs de vorm van een golf hebben. Meer kinderen kunnen tegelijkertijd insnijden. Dan kunnen de schepen in de sleufjes worden gestoken. De sneetjes voor de attributen volgen. Vooral de plek van de vredesduiven vraagt nog even aandacht. Te dicht bij de schepen zijn het monsterlijk grote dingen. Laat ze hier dus ook even goed mee schuiven, alvorens ze een definitieve plek te geven. Organiseer, tot slot, het aan elkaar plakken van de schilderijen tot een lang zeepanorama. Gebruik hiervoor duct-tape aan de achterkant van het werk. (Eerst met twee kleine stukjes, dan over de volle lengte). Per groep kunnen twee kinderen zich bezighouden met het ophangen van het gezamenlijke werkstuk, de rest ruimt op.

Nabeschouwings fase

De nabeschouwingsfase vindt plaats tijdens het gereedmaken voor de foto’s of video. Bewonder het tafereel eerst in zijn geheel: een huzarenstukje! Op speelse wijze wordt gesproken over de mate waarin het gelukt is om: o Ruimte te suggereren en hoe? o Met kleuren-, grootte- en verzadigingsverschil te werken? o Oorlog- en vredesacties zichtbaar te maken? o Stel dat je jouw schip zou willen laten bewegen, welke kant zou het dan op gaan (relatieve stilstand van schepen die strikt van voren of achteren zijn afgebeeld).

Accenten of opmerkingen

Kinderen die dat willen, kunnen zelf een fotocamera mee van huis nemen. Door twee waslijnen onder elkaar te spannen kunnen de tekenvellen aan de boven- en onderkant worden vastgezet. Zittend achter het tafereel kunnen de kinderen het geheel laten bewegen en in actie brengen (eventueel verlengen van de insneden om werkelijk beweging mogelijk te maken.

Resultaten van de les plaatsen we graag op de site. Ze kunnen andere leerkrachten inspireren om de les ook uit te voeren én het is een mooie opsteker voor de kinderen. Stuur daarom foto’s en/of filmpjes van het werk op naar: [email protected] Zeemacht en vroege Oorlogsjournalistiek in de 17e eeuw. In de zeventiende eeuw werden er door de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een aantal grootse oorlogen op zee uitgevochten. De inkt van de Vrede van Munster (1648), waarmee er een einde kwam aan de Tachtigjarige Oorlog met Spanje, was nog niet droog of de oorlogen met Engeland vingen aan. Deze zeegevechten waarbij vloten van meer dan honderd schepen elkaar bestookten, waren van een ongekende omvang. Het waren de jaren van de grote zeehelden uit de Nederlandse geschiedenis als Maarten Harpersz Tromp en Michiel Adriaansz de Ruyter. Vader en zoon Van de Velde waren getuigen van een groot aantal van deze zeeslagen. Zij voeren op een ‘galjoot’, een klein zeilschip dat door de Hollandse admiraals ter beschikking was gesteld en van waar zij schetsen en aantekeningen maakten. In het atelier werkten zij deze uit tot indrukwekkende schilderijen. De oude Van de Velde legde zich toe op penschilderijen, een techniek waarbij de gebeurtenissen met pen in zwarte inkt op een witte ondergrond zijn Auteur: Jos van Onna © www.beeldendonderwijs.nl


getekend. De jonge Van de Velde, die een sterk ontwikkeld gevoel weersomstandigheden en voor licht en atmosfeer, maakte zijn schilderijen in kleur.

had

voor

Zij maakten ondermeer schilderijen van De vierdaagse zeeslag, de beroemdste slag uit de Tweede Engelse Zeeoorlog in 1666, en rollen met schetsen en aantekeningen van de Slag bij Ter Heide op 10 augustus 1653 waar admiraal Tromp de dood vond. Bij de Zeeslag in de baai van Vigo, 23 oktober 1702. Episode uit de Spaanse Successieoorlog. Overval van de gecombineerde Engelse en Hollandse vloten, op de voorgrond, op de Spaans-Franse vloot. De baai is vol met oorlogsschepen en sloepen, vanaf de kust vuren kanonnen op de schepen.



Oorlogsboot in vredesvloot

Recommend Documents