OORLOG ONDER WATER Unterseeboots Flottille Flandern 1915 - 1918
Tomas Termote DAVIDSFONDS UITGEVERIJ
3
INHOUD Voorwoord Historisch overzicht Vooroorlogse politiek inzake de duikboot Een algemene kijk op de duikbootoorlog tijdens de Eerste Wereldoorlog
De Belgische kust Haar ligging en strategische belang De inname en bezetting van Brugge, Zeebrugge en Oostende Het potentieel van Gent en Antwerpen
De U-boten
9 9 9
17 17 19 21
25
DUITSE WERVEN
25
U-BOOTTYPES TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
26
Langeafstandsboten: het U-type
27
Kustpatrouilleboten
29 29 38 41
UB-I UB-II UB-III
Mijnenleggers UC-I UC-II UC-III
43 43 50 53
TECHNISCHE ANALYSE
54
Structuur van de U-boten Romp, tanks en diepteroeren Toren Interne verdeling, waterdichte deuren en wooninrichting Luiken Kleur, herkenningsmerken en camouflage
54 54 57 59 63 63
Motoren
66
Instrumenten en navigatie
70 70 71
Navigatie en plaatsbepaling Kompassen 4
7
Telegrafen en andere apparatuur Periscopen en optiek
Communicatie Radiotelegrafie Hydrofoon Andere signalisatiemiddelen
Bewapening Torpedo’s en torpedobuizen Dekgeschut Munitie Mijnen Sprengpatrone M/03 Klein wapenarsenaal Handgranaten en brandbommen: het Goldschmidt-systeem
Berging en veiligheid Bijboten Telefoon -en lichtboei Hefhaken en hefschepen Ontsnappingsapparatuur Andere veiligheidsmiddelen
Unterseebootsflottille Flandern
73 73 77 77 79 79 80 80 86 89 91 93 95 95 97 97 100 100 102 103
107
ONTWIKKELING VAN EEN EENHEID
107
TWEE FLOTTIELJES
109
MODUS OPERANDI
110
RESULTATEN
110
OFFICIEREN EN MANSCHAPPEN Vereisten en opleiding Uniformen Onderscheidingen Enkele U-bootofficieren
113 113 117 119 120
IN DIENST BIJ EEN U-FLOTTILLE Het leven aan boord Water en voorraden Ziekte, hygiëne en vergiftiging Het leven aan wal Moreel, propaganda en oorlogsbuit De keerzijde van de medaille: ondergang van een U-boot
127 127 130 132 140 144 150
5
De basissen Zeebrugge Brugge Oostende In de haven: vliegtuigalarm en camouflage
U-bootbunkers, overkragingen en andere beschermende infrastructuur Kragunterstanden U-bootstallingen U-bootbunkers Droogdok Andere gebouwen GEALLIEERDE TEGENMAATREGELEN Onderschepping van radioberichten, spionage en ondervraging van gevangenen Netten, mijnen en mijnenvelden Oppervlakteschepen Dieptebommen Britse onderzeeboten Vliegtuigen en luchtschepen Explosieve paravaan Hydrofoon U-bootvallen Konvooien Royal Navy-duikers Britse landingsplannen en blokkades
Operaties van de U-Flottille Flandern: successen en verliezen
182 182 187 190 195 198 202 203 205 205 206 206 207 207 208 208 212 212 214
219
MARITIEME ARCHEOLOGIE OP ZOEK NAAR VERLOREN U-BOTEN Wrakken en hun levensduur Identificatie De levensloop van U-boten in de U-Flottille Flandern UB-Boten UC-boten
219 219 221 221 221 287
DE EVACUATIE VAN DE VLAAMSE HAVENS
343
Bibliografie en verwijzingen Met dank aan 6
153 154 162 174 178
347 352
Voorwoord
In de literatuur over de Tweede Wereldoorlog neemt de geschiedenis van de Duitse U-boten een belangrijke plaats in. In archieven is een massa gegevens te ontdekken. De reizen van duikboten zijn goed gedocu menteerd op foto en film. Er zijn momenteel nog levende getuigen en veel belevenissen werden (zelfs tijdens de oorlog) genoteerd. Van de duikboten zijn in diverse landen en musea intacte exemplaren bewaard die nog steeds veel bezoekers trekken. Voor de filmindustrie is het eveneens een aantrekkelijk thema gebleken. Onmiskenbaar gaat er tot op vandaag een zekere fascinatie uit van het leven van de bemanningen en hun kapiteins. Na de Eerste Wereldoorlog is daarvan geen sprake geweest. De Duitse duikboten die in Vlaanderen ge legerd waren, werden door de geallieerden afgeschilderd als een verraderlijk en oneerlijk wapen. Dit in tegenstelling tot de Britse duikboten en duikboot vallen, die in werkelijkheid gemaskeerd werden als onschuldige handelsschepen. Een oorlog heeft steeds twee kanten. In dit boek komt de ‘andere’ kant aan bod: het verhaal van de Duitse U-boten en hun bemanning, een verhaal dat tot op heden nauwelijks werd beschreven vanuit een objectieve hoek. Honderd jaar na de feiten geeft deze publicatie een onbevooroordeelde kijk op de Duitse oorlogvoering op en onder het water. Tomas Termote, een marinearcheoloog en ervaren duiker, heeft hier geschiedkundig opzoekingswerk gecombineerd met een jarenlange exploratie ‘te velde’, al moet deze uitdrukking veel ruimer gezien worden. Het eerste deel van het boek betreft de historische evolutie en de technische beschrijving van het Duitse U-bootwapen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Met eindeloos geduld heeft hij talrijke bouwtekeningen en werkdossiers geanalyseerd en alle aanpassingen en verbeteringen op een rijtje gezet. Hij laat daarbij niet na de veranderende tactieken in hun historische context te situeren.
In het tweede deel wordt specifiek ingegaan op de duikboten die in Vlaanderen gelegerd waren. Pijnlijk nauwkeurig heeft hij de ontstaansgeschiedenis, de kapiteins, de vaarten en (in veel gevallen) de ondergang van elke duikboot beschreven. De auteur is verder gegaan dan wat van een historicus verwacht wordt. Als archeoloog heeft hij samen met zijn vader Dirk een indrukwekkend aantal uren doorgebracht op de bodem van de zee en heeft deze U-bootwrakken nauwkeurig onderzocht. Juist dat maakt ontegensprekelijk de originaliteit en de meerwaarde van het boek uit. De historische bronnen werden met de nodige omzichtigheid benaderd en in situ gecheckt. Dikwijls werden vaststellingen gedaan die niet klopten met wat er in de archieven gevonden werd. Locaties bleken niet te kloppen. De opgelopen schade aan gezonken duikboten was soms belangrijker dan wat er in verslagen vermeld was (of in sommige gevallen het tegendeel). Historische interpretaties moesten worden bijgesteld. Bij elke duikboot stelt hij een stand van zaken op. De hulp van internationale collega-duikers was daarbij onmisbaar en Tomas Termote combineert en verifieert ook hun ervaringen met het teruggevonden historische feitenmateriaal. De auteur heeft veel belang gehecht aan het illustratiemateriaal. De beschrijvingen, die veel lezers ietwat technisch zullen voorkomen, werden geïllustreerd met foto’s die een duidelijker inzicht moeten geven. In zijn niet-aflatende zoektocht heeft Tomas Termote de hand weten te leggen op uitzonderlijk onuitgegeven mate riaal. Veel foto’s worden hier voor het eerst gepubliceerd. Meteen wordt dit boek een belangrijke pijler van de studie van de Eerste Wereldoorlog aan de Vlaamse kust en een onmisbare aanvulling van de (niet zo talrijke) publicaties die de kust en de zee tot onderwerp hebben. Alex Deseyne Ereconservator Domein Raversijde
7
Een Duitse onderzeeboot wacht op een afstand van een zinkend Noors schip (TT) 8
