Onzichtbare Ouderen "Nee, ik ken geen homo's, alleen van tv"
2
Het Nationaal Ouderenfonds
Wie zijn ‘onzichtbare ouderen’? Het Nationaal Ouderenfonds en Het Blauwe Fonds inventariseren sinds 2012 of woonzorginstellingen homoseksuele en lesbische ouderen kennen en erkennen. Uit onze ervaring weten we dat homoseksuele en lesbische ouderen vaak een leven vol discriminatie, vooroordelen en sociale stigma’s achter zich hebben. Door hun verleden durfden zij in sommige gevallen niet "uit de kast" te komen. Veel ouderen kiezen ervoor niet voor hun geaardheid uit te komen als ze thuiszorg ontvangen of naar een woonzorginstelling verhuizen. Men is bang voor discriminatie en pesterijen als ze hun ware geaardheid naar buiten zouden brengen.
“Ik heb er nooit bij stil gestaan dat er homoseksuele of lesbische ouderen bij ons in huis wonen… Ik vind het eigenlijk een vreselijk idee dat zij zich blijkbaar niet veilig genoeg voelen om hun geaardheid te tonen. Hier wil ik iets mee. Ik wil er voor zorgen dat ook deze groep ouderen zich welkom voelt bij ons!” Coördinator activiteiten, februari 2013
Onzichtbare Ouderen
3
Angst Dergelijke ervaringen zorgen ervoor dat veel homoseksuele en lesbische ouderen angstig zijn om contact op te nemen met thuiszorg. Of; ze moeten er vaak niet aan denken om naar een woonzorginstelling te verhuizen. Een leven waarin discriminatie, afwijzing en pesterijen aan de orde van de dag zijn, is een zwaar leven. Hun fysieke en geestelijke gezondheid is altijd op de proef gesteld. Veel homoseksuele en lesbische ouderen ervaren: - sociaal isolement; - depressies en angststoornissen; - chronische ziekten en; - angst om hulp te zoeken.
“Wij behandelen iedereen gelijk en iedereen is welkom in onze woonzorg instelling.” > Vaak komt ‘iedereen gelijk behandelen’ er op neer dat iedereen als heteroseksueel wordt benaderd. Hierdoor worden de specifieke uitdagin gen die homoseksuele en lesbische ouderen tegen zijn gekomen in hun leven (zoals discriminatie, stress en geweld) over het hoofd gezien.
4
Het Nationaal Ouderenfonds
Waarom aandacht voor homoseksuele en lesbische ouderen? 1. Ja ook in úw woonzorginstelling wonen homoseksuele en lesbische ouderen. Ook als u zich hier niet van bewust bent. Eén op de 10 mensen behoort tot een seksuele minderheid. En in de toekomst zal dit ook zo zijn. 2. U heeft ook homoseksuele en lesbische medewerkers in dienst. Ook voor deze medewerkers is het prettig om te weten dat u open staat voor alle geaardheden. 3. Vooroordelen en intolerantie bestaan helaas nog steeds. Door hier sámen aan te werken, kunnen we sámen echt een verschil maken. 4. Belevingsgerichte en vraaggestuurde zorg worden steeds belangrijker. Veel organisaties die we spraken, gaven aan dat het individu voorop staat. Aandacht voor het specifieke levensverhaal en de ervaringen van homoseksuele en lesbische ouderen, vergroot het mentaal welbevinden van de bewoner. 5. Homoseksueel of lesbisch zijn gaat niet alleen om het seksuele leven, net zoals dat bij heteroseksuelen ook niet het geval is. Je geaardheid vormt de manier waarop je het leven ervaart, waar je interesses liggen, waar je van houdt en waarvan niet, je humor en vriendschappen. 6. Om fijn te wonen is het essentieel dat ouderen zich veilig voelen in hun eigen woonzorginstelling, hun thuis. Mentale veiligheid is hierbij net zo belangrijk als de fysieke veiligheid van een goed slot op de deur. Vooral ouderen die in hun leven te maken hebben gehad met vooroordelen of discriminatie zijn bang voor negatieve reacties uit hun omgeving.
“It is the organisation that needs to ‘come out’ as gay or lesbian friendly rather than depending upon clients to ‘come out’ in order to get their needs met”. Opening Doors, Age Concern 2001 Onzichtbare Ouderen
5
Wat is de hetero norm? Het grootste deel van de Nederlandse bevolking is heteroseksueel. Zij denken en handelen van uit een heteroseksueel referentiekader. Zonder het te beseffen gaat men er vanuit dat ‘iedereen heteroseksueel is’. Hierdoor zijn mensen minder gevoelig voor mensen met een andere geaardheid.
Gedachten experiment
> Vraag aan een collega om zich vier mensen aan tafel in een kamer voor te stellen. > Vraag uw collega om de personen te beschrijven, zo gedetailleerd mogelijk. > Vraag door: hoe leven deze mensen? Wat voor werk hebben ze? Wat is hun burgerlijke status? Kinderen?
En? Hoeveel vrouwen beschrijft uw collega? Hoeveel mannen? Hoeveel homoseksuele en lesbische mensen worden beschreven? Hoeveel ouderen?
Bij het woord ‘mens’ stellen de meeste mensen zich een ‘blanke man met een middeninkomen voor, waarschijnlijk is hij getrouwd met een vrouw en heeft hij twee kinderen’. Men gaat er vanuit dat dit de norm is, maar de gezinssituatie kan anders zijn.
Buiten de groep vallen Door deze ‘heteronorm’ voelen homoseksuele en lesbische ouderen zich vaak minder welkom in bijvoorbeeld woonzorginstellingen. Managers en medewerkers in de zorg zijn niet op de hoogte van de specifieke achter 6
Het Nationaal Ouderenfonds
grond en vaak heftige levensverhalen van homoseksuele en lesbische ouderen. Gesprekken met medebewoners gaan over kinderen en kleinkinderen. Homoseksuele en lesbische ouderen hebben vaak geen kinderen en kleinkinderen. Ze vinden daardoor weinig aansluiting bij hun medebewoners en voelen zich buitengesloten en alleen.
Meer oog voor seksuele minderheden? Alleen al door het lezen van deze brochure zult u waarschijnlijk merken dat u meer oog krijgt voor homoseksuele en lesbische ouderen. En u kunt nog meer doen. Kleine aanpassingen in uw beleid, bijvoorbeeld de invoering van een gedragscode kunnen het mentaal welbevinden van deze onzichtbare groep ouderen al positief beïnvloeden. Gebruik hiervoor ook de tiplijst!
“Er wonen hier geen homoseksuele of lesbische ouderen, dus het is voor ons geen onderwerp.” > Volgens de statistieken is vijf à tien procent van de Nederlandse bevolking, dus ook van de van de ouderen, homoseksueel, lesbisch, biseksueel of transgender. De kans dat er een homoseksuele of lesbische bewoner in uw huis woont, is dus zeer groot.
Onzichtbare Ouderen
7
Gesprekken op de werkvloer Om inzicht te krijgen in de acceptatie van homoseksuele en lesbische ouderen in woonzorginstellingen hebben we vertegenwoordigers van woonzorginstellingen gevraagd of ze op een of andere manier aandacht hebben voor deze groep ouderen. Hiervoor hebben we in de periode september 2012 tot en met maart 2013 woonzorginstellingen in heel Nederland bezocht. Van Oost-Groningen tot Zuid-Limburg en van NoordHolland tot Zuidwest-Zeeland.
Onzichtbaar Uit onze inventarisatie blijkt dat men in de meeste woonzorginstellingen geen homoseksuele en lesbische ouderen kent, of door de jaren heen hebben gekend. Homoseksuele en lesbische ouderen zijn blijkbaar vaak onzichtbaar. Woonzorginstellingen die we spraken, geven aan graag iets voor deze ‘onzichtbare’ bewoners te willen doen. Maar de zorgmanagers die wij spraken lopen tegen vragen aan: ‘hoe stel je je gastvrij en homosensitief op?’ en ‘hoe maak je homoseksualiteit bespreekbaar met medewerkers en bewoners?’.
“Dit gesprek heeft mijn ogen geopend! Ik wil hier graag aandacht aan gaan geven in mijn volgende nieuwsbrief voor bewoners. Ik vind het heel belangrijk dat we een organisatie zijn die ook daadwerkelijk open staat voor iedereen.” Manager zorg, februari 2013.
Taboe Uit onze inventarisatie blijkt ook dat er in woonzorginstellingen op het onderwerp homoseksualiteit (en seksualiteit in het algemeen) een groot taboe rust. Managers in de zorg geven aan vaak niet stil te hebben gestaan bij het feit dat er homoseksuele en lesbische ouderen in hun huis wonen. 8
Het Nationaal Ouderenfonds
“Ik hoef niet te weten wat voor geaardheid iemand heeft. Ik zeg toch ook niet tegen iedereen dat ik hetero ben.” > De houding dat seksuele geaardheid een privéaangelegenheid is, is vaak een excuus om het niet als een belangrijk onderwerp te beschouwen. Als u op de hoogte bent van de geaardheid van een bewoner, kunt u hem of haar helpen bij specifieke vragen.
Praktische tiplijst Tijdens de gesprekken hebben we gevraagd wat er nodig is om het gesprek over homoseksualiteit op gang te brengen en met welk materiaal managers geholpen zouden zijn: - Het materiaal moet praktisch zijn. - De te nemen maatregelen mogen niet veel geld kosten. - Acties of veranderingen moeten door gevoerd kunnen worden in bestaande werkprocessen. Deze voorwaarden hebben we te harte genomen. Deze brochure, is één van de resultaten hiervan. We geven u achtergrondinformatie en argumenten, zodat u aan de slag kunt met dit onderwerp. Naast deze brochure hebben we een tiplijst ontwikkeld, die handvatten biedt om meer homovriendelijk te kunnen werken. Onzichtbare Ouderen
9
Aanvullingen? Graag! Bij het samenstellen van deze brochure en de tiplijst zijn wij zo zorgvuldig mogelijk te werk gegaan. We hebben managers in de zorg gevraagd ons te helpen dit materiaal zo praktisch mogelijk in te steken. U kunt meteen met de tiplijst aan de slag, het kost maar één punaise om deze op te hangen.
Bedankt! Speciale dank aan: Marja de Meijer, locatiemanager, De Volckaert Peter Mingels, coördinator sociale alarmering, Mosae Zorggroep Joke Hilhorst, teamleider, Viattence Peter Kamsma, regiomanager Care, De Friese Wouden Karin Bruns, teamleider zorg, Franciscus Zorggroep
Meer informatie Nationaal Ouderenfonds Suzan Pijls, projectmanager Tel: 030 656 7774 E-mail:
[email protected] www.ouderenfonds.nl Deze brochure is mede mogelijk gemaakt door:
10
Het Nationaal Ouderenfonds
Onzichtbare Ouderen
11
Contact Nationaal Ouderenfonds Postbus 11, 3980 CA Bunnik
Tel 030 656 77 74
[email protected]
Rekening 25.05.05 www.ouderenfonds.nl IBAN NL36 INGB 0000250505 KvK 41150459
