Onze kerk en haar toekomst -Wijkgemeente Centrum 1.
Kwantitatief
Het totale aantal leden is tussen 1999 en 2016 teruggelopen van 1062 naar 769 leden = 530 pastorale eenheden (alle cijfers per 15-04-2016). Deze teruggang betreft vrijwel geheel nietactieve, niet-bijdragende (‘papieren’) leden en is toe te schrijven enerzijds aan het actieve uitschrijvingsbeleid van de wijkgemeente inzake niet-actieve leden en anderzijds aan de algemene tendens van het dalende aantal leden in de PKN. Het aantal bijdragende leden is tussen 1999 en 2016 min of meer gelijk gebleven, namelijk 316 bijdragende pastorale eenheden = ca. 460 bijdragende leden. Het aantal actieve leden – in de zin van deelnemend aan kerkelijke activiteiten – is tussen 1999 en 2016 eveneens min of meer gelijk gebleven, namelijk ca. 250. Typerend voor de wijkgemeente is daarbij een hoge jaarlijkse in- en uitstroom van leden, waarbij het aantal actief deelnemende leden per saldo ongeveer gelijk blijft. Eveneens typerend voor de wijkgemeente is het relatief hoge aantal leden dat buiten de grenzen van de wijkgemeente woont: 198 van de 769 leden = 25,7%. De helft van deze ‘buitenleden’ (99 leden = 12,8%) woont in Haarlem-Noord; de andere helft woont voor verreweg het grootste deel binnen een straal van 10 km van het centrum van Haarlem. ‘Buitenleden’ kunnen in het algemeen tot de actieve leden gerekend worden. De leeftijdsopbouw van de wijkgemeente Haarlem-Centrum is over de gehele linie jonger dan het landelijk gemiddelde van PKN-gemeenten. De verwachting voor 2017-2021 en 2025 is een lichte vergrijzing van het ledenbestand, te weten een lichte daling van de nu bovengemiddeld grote leeftijdsgroep 21-40 en een lichte stijging van de leeftijdsgroepen 41-60 en 61-80. Het aantal actieve leden tussen de 18 en 35 jaar is in verhouding zeer klein. Het kerkbezoek in de ochtenddiensten bevindt zich sinds 1999 op een min of meer stabiel niveau van toen (1999) 125 naar nu (2016) 115 kerkgangers, met uitschieters naar boven bij bijzondere diensten zoals Kerst, Pasen, ZWO-zondag, doopdiensten, gedachtenisdienst. Het kerkbezoek in de zomeravonddiensten bevindt zich sinds 1999 op het niveau van ca.150 kerkgangers en vertoont de laatste jaren een stijging naar ca. 175 kerkgangers. De verwachting is handhaving van dit niveau in 2017-2021 en 2025 op 175 kerkgangers of mogelijk een doorzetting van de groei van de laatste jaren. Hoe kijkt de wijkgemeente aan tegen deze ontwikkelingen? De wijkgemeente schrijft dit min of meer stabiele beeld van het aantal actieve leden en kerkgangers over een lange reeks van jaren toe aan een samenstel van factoren, te weten: • de maatschappelijke trend van een trek naar het centrum van steden; • de relatief jeugdige leeftijdsopbouw van de wijkgemeente; • het aansprekende kerkelijke profiel van de wijkgemeente; • de actieve deelname van veel jonge gezinnen; • de aantrekkelijkheid en goede bruikbaarheid van de historische gebouwen (Grote Kerk en Nieuwe Kerk) voor een breed palet van kerkelijke activiteiten. De verwachting voor de komende jaren (2017-2021 en 2025) is een voortzetting van deze trend van de afgelopen jaren: negatieve factoren (waaronder de algehele teruggang in ledental van de PKN) en positieve factoren (waaronder de trek naar het centrum) zullen elkaar naar verwachting min of meer in evenwicht houden en resulteren in een min of meer stabiel aantal actieve leden en kerkgangers. 2.
Kwalitatief
Het profiel van de wijkgemeente: ‘missionair’ en ‘liturgisch’ In zijn beleidsnotitie van 2015 constateerde de wijkkerkenraad dat de wijkgemeente Centrum door de bijzondere plaatsen waar zij samenkomt – de twee monumentale kerkgebouwen van de Grote Kerk en de Nieuwe Kerk in het Centrum van Haarlem – ook een bijzondere taak en opdracht heeft. 1
Zij is er als wijkgemeente niet alleen voor zichzelf, maar ook voor al die mensen die vanuit een wijde omtrek naar deze kerken toe komen: niet alleen gemeenteleden en leden van andere kerken, maar ook toeristen en niet-gelovige en andersgelovige jonge en oudere bewoners van Haarlem. De wijkgemeente wil die opdracht voluit serieus nemen. In die zin wil zij een ‘missionaire’ gemeente zijn: open en gastvrij naar alle mensen die hun weg zoeken en vinden naar deze beide kerken én openhartig over haar verbondenheid met Christus. Zij wil een gemeenschap zijn waarin mensen omzien naar elkaar en naar anderen; zij wil oog en oor hebben voor het levensverhaal van mensen en de verbinding zoeken van al die levensverhalen met het verhaal van Christus, in wie Gods liefde voor alle mensen zichtbaar is geworden. Zij wil verbondenheid met God en mensen gestalte geven in haar vieringen en steeds opnieuw ook weer zelf gevormd en toegerust worden in het leven uit die liefde. De wijkgemeente is zich bewust van de belangrijke rol die vieringen daarbij in haar leven en werken innemen, mede dankzij de twee historische kerkgebouwen waarin zij samenkomt. In die zin is zij ook een ‘liturgische’ gemeente en wil zij dat ook zijn: een gemeente waarin heel diverse groepen mensen in heel diverse vieringen een geestelijk thuis, een plaats van bezinning en een bron van inspiratie kunnen vinden. Dat de wijkgemeente twee monumentale kerkgebouwen bezit brengt ook een culturele verantwoordelijkheid mee, daarom worden er in de Grote en de Nieuwe Kerk ook concerten, lezingen, rondleidingen en tentoonstellingen georganiseerd. Dit profiel van de wijkgemeente laat zich samenvatten in de woorden van een gemeentelid dat zich nieuw aanmeldde en aan de wijkkerkenraad daarvoor als motivatie opgaf: ‘Bij deze wil ik mij graag aanmelden als lid van de protestantse wijkgemeente Haarlem Centrum. Bij jullie voel ik me thuis en welkom. De Bijbelse boodschap inspireert en confronteert, troost en ontroert me. De liturgie, prediking en muziek zijn van hoog niveau. Waar vind je dit alles op één plek?’ Enthousiasme, inspiratie en betrokkenheid in kerkdiensten, activiteiten en in het verdere gemeenteleven zijn in de afgelopen jaren onverminderd groot. Indicatie daarvoor is de bezetting van de kerkenraad. Hoewel het in de afgelopen jaren wat lastiger is geworden om nieuwe ambtsdragers te vinden, is de kerkenraad momenteel voltallig (7 ouderlingen incl. de ouderlingkerkelijk werker, 6 diakenen, 3 ouderling-kerkrentmeesters). Er is gezien de leeftijdsopbouw van de wijkgemeente aanleiding om te verwachten, dat het ook in de komende 5 tot 10 jaar mogelijk is, voldoende ambtsdragers en andere vrijwilligers te vinden voor de veelheid van taken, hoewel dit wellicht wel wat lastiger zal worden. 3.
Organisatie
Vieringen De wijkgemeente Centrum is een stadsgemeente. In zo’n gemeente is de realiteit dat voor veel gemeenteleden (en een brede rand van belangstellenden daar omheen) de zondagmorgendienst het enige moment vormt, waarop men samenkomt. Dat maakt dat die viering een veelheid van functies vervult: het is een gelegenheid tot bezinning op bijbelse en levensbeschouwelijke thema’s, een moment van rust in de drukte van het leven, een ervaring van schoonheid en een beleving van gemeenschap. Die functies vervult een viering niet vanzelf: dat vraagt tijd, zorg en aandacht. Die tijd, zorg en aandacht wil de wijkgemeente ook bewust aan haar vieringen geven. In één woord uitgedrukt: de wijkgemeente streeft daarin naar kwaliteit. De cantorij zet zich in om muzikaal het beste te geven, dat zij geven kan. In de koorvespers wordt muziek uitgevoerd die kwalitatief past in de monumentale context van de Grote Kerk. Gastheren en -vrouwen zetten zich in om tegenover gasten gastvrij, maar niet opdringerig te zijn. Ouderlingen en diakenen zijn actief betrokken in de eredienst, met name in de gebeden. De voorganger zet zich in voor een preek die echt ergens over gaat. Gemeenteleden hebben oog en oor voor elkaars zorgen en verhalen bij de koffie na de dienst. Enzovoort. Op deze manier vormen de vieringen het middelpunt en het vertrekpunt van de pastorale, diaconale en missionaire betrokkenheid van de gemeente. Daaromheen waaiert die uit in een veelheid van activiteiten. De zomeravonddiensten worden georganiseerd door de kerkelijk werker en de cantor-organist van de wijkgemeente en mede gedragen door 10 vrijwilligers. Deze zomeravonddiensten zijn diensten, waarin kerkmuziek van gevarieerde aard en hoge kwaliteit een centrale plaats inneemt. Ze trekken een stabiel en in de afgelopen jaren groeiend publiek van ca. 175 kerkgangers. 2
Cantorij De wijkgemeente kent een actieve cantorij van circa 20 leden, de Oude Bavo Cantorij, die onder de bezielende leiding van cantor-organist Anton Pauw op hoog niveau musiceert. De inzet van deze cantorij beperkt zich niet tot de diensten van de wijkgemeente; de Oude Bavo Cantorij zingt met regelmaat ook in andere kerken (bijvoorbeeld in de Ontmoetingskerk in Schalkwijk of in RK kathedraal St. Bavo), daarmee de basis leggend voor allerlei vormen van muzikale uitwisseling (bijvoorbeeld: een jaarlijkse bijdrage van het koor van de RK St. Bavokathedraal aan de zomeravonddiensten in de ‘Oude’ Bavo). De bijdrage van de cantorij aan het gemeenteleven wordt door gemeenteleden ervaren als een wezenlijk onderdeel daarvan. Pastoraat In de wijkgemeente Centrum wordt het pastoraat gezien als een verantwoordelijkheid van heel de wijkgemeente en alle wijkgemeenteleden gezamenlijk. Predikant en ouderlingen zetten zich in voor bijzonder pastoraat en worden daarin ondersteund door de diakenen en de contactpersonen. Maar daarnaast wordt ook iedere gelegenheid waarin gemeenteleden elkaar ontmoeten – de koffie in de kerk, een gemeentekring, een werkgroep – gezien als een mogelijkheid voor gemeenteleden om zorg en aandacht aan elkaar te geven. Deze vorm van onderling pastoraat wordt actief bevorderd en gestimuleerd. Dat is ook nodig in een stedelijke context waarin mensen niet vanzelf een gemeenschap vormen. In de afgelopen jaren heeft zich een trend ingezet, waarin het aantal gemeentekringen in de gemeente afneemt en gemeenteleden ook minder vaak behoefte hebben aan een dergelijke vorm van samenkomst. Op dit moment is nog niet duidelijk in hoeverre andere vormen daarvoor in de plaats zullen komen. Er wordt daarom ingezet op het creatief ontwikkelen van nieuwe vormen van kleinschalige verbondenheid. De wijkgemeente Centrum is verdeeld in vier pastorale secties. Aan elk van deze secties is een sectie-ouderling, een diaken en een aantal contactpersonen verbonden. De wijkgemeente kent daarnaast geen aparte organisatie voor het jeugdpastoraat of het ouderenpastoraat. Jongeren en ouderen worden beschouwd als volwaardige leden van de gemeenschap en ook als zodanig benaderd. Als gemeenteleden (jong of oud) dreigen te vereenzamen of getroffen worden door tegenslagen wordt er extra naar hen omgezien. Diaconaat Het diaconaat in de wijkgemeente heeft drie spitsen: de diaconale zorg in de gemeente, in de stad en wereldwijd. Voor de diaconale zorg in de gemeente werken de diakenen nauw samen met de ouderlingen omdat er dikwijls sprake is van overlappende problematiek, bijvoorbeeld bij ziekte en vereenzaming. Diakenen en ouderlingen bespreken met elkaar (meestal op sectie-niveau) wie extra zorg en aandacht nodig heeft en wie dat kan geven. Bij de diaconale zorg in de stad (bijvoorbeeld voor dak- en thuislozen, mensen met schulden) kiest de wijkgemeente ervoor om geen eigen organisatie op te zetten, maar het werk van Stem in de Stad op dit vlak actief te ondersteunen. Gemeenteleden worden gestimuleerd daaraan als vrijwilliger deel te nemen. Daarnaast ondersteunt de wijkdiaconie met haar jaarlijkse broodbankactie een bijzonder diaconaal doel in stad of land. Aan haar roeping tot wereldwijd diaconaat geeft de wijkgemeente vorm door de ondersteuning van de African Divine Church in Kenia. Daarvoor zet met name de ZW0-commissie (een gezamenlijke commissie van de Protestantse gemeente en de Lutherse gemeente) zich in, in nauwe samenwerking met de wijkdiaconie. Binnen het geheel van de Protestantse Gemeente Haarlem steken de diakenen van Centrum in samenwerking met de diakenen van Oost en Schalkwijk veel energie in de vormgeving van het diaconaat op stadsniveau, het reorganiseren van de centrale diaconie met het oog op nieuwe taken en uitdagingen en het in samenwerking met Stem in de Stad vormgeven van het diaconale werk in en rondom de Oosterkerk. Jeugdwerk 3
De wijkgemeente heeft enkele tientallen kinderen en jongeren, die regelmatig naar kerkelijke activiteiten toe komen. Voor hen wil zij investeren in activiteiten van goede kwaliteit, die als doel hebben de betrokkenheid van de kinderen op elkaar en de gemeente te vergroten evenals hun persoonlijke (geloofs-)ontwikkeling te bevorderen. Er is een crèche en een kindernevendienstgroep van ca. 25 kinderen, gedragen door een groep van ca. 20 leiders, actief op zondag en daarbuiten (bijvoorbeeld met een kampeerweekend voor de kinderen). Rond de feestdagen (kerst) groeit de groep deelnemende kinderen. Er wordt samengewerkt met de Lutherse Gemeente en andere centrumgemeenten op palmzondag en bij de oecumenische dienst in januari en er wordt samenwerking op inhoudelijk vlak gezocht met de jeugdwerkleiders van Oost en Schalkwijk. Er wordt basiscatechese gegeven aan kinderen van groep 7 en 8 van de basisschool, door de jaren heen een groep van 5 tot 10 deelnemers. De basiscatechese wordt geleid door de predikant en georganiseerd in volledige samenwerking met de Lutherse Gemeente. Er is ook een jongerengroep van ca. 10 jongeren, die wordt geleid door een vaste groep van 5 leiders (incl. predikant en kerkelijk werker), eveneens in volledige samenwerking met de Lutherse Gemeente. Ouderenwerk Er is een leerhuis, voornamelijk bezocht door ouderen en geleid door de predikant en georganiseerd in volledige samenwerking met de Lutherse Gemeente. Daarnaast organiseren de diakenen samen met andere vrijwilligers activiteiten voor ouderen, zoals een seniorenuitje, een kring in ‘De Roos’ en een jaarlijks kerstpresentje. Ook ondersteunen zij actief het pastorale en diaconale werk in de, binnen de wijk gelegen, Janskliniek. Voor oudere gemeenteleden die moeilijk ter been zijn is er een autodienst op de zondagmorgen. Eenmaal per maand is er ook een gemeentemaaltijd in de huiskamer van Stem in de Stad, die georganiseerd wordt door een aantal vrijwilligers en die een vaste groep van circa 25 meest oudere bezoekers kent. Vorming en toerusting Vieringen zijn belangrijk. Daarnaast is het voor veel gemeenteleden ook belangrijk om met elkaar te kunnen praten over hun geloof en de vragen die zij daarbij hebben: wat geloof ik, wat geloof jij, wat betekent je geloof voor de keuzes die je in je dagelijkse leven maakt en hoe sta je in een wereld en samenleving die het christelijk geloof grotendeels achter zich gelaten lijkt te hebben? Om de gelegenheid te scheppen daar over te praten, daarin toegerust te worden en daarin van anderen te leren, organiseert de wijkgemeente toerustingsavonden en kringbijeenkomsten. De gemeente ziet het als haar doel om daarvoor altijd een aanbod beschikbaar te hebben, waarbij ook de samenwerking met partnergemeenten gezocht wordt. Er zijn daartoe vijf gemeentekringen actief, die grotendeels zelfstandig draaien en soms een inhoudelijk beroep doen op de predikant. De organisatie daarvan wordt gedragen door de kerkelijk werker. Ook biedt de wijkgemeente cursussen en andere bijeenkomsten aan (bijvoorbeeld een starterskring, geleid door de predikant, of een cursus ‘7+1’) als instap in of een eerste kennismaking met het christelijk geloof. Die bijeenkomsten worden gekarakteriseerd door een mix van ontmoeting, uitwisseling en samen leren. Toerusting van ambtsdragers en vrijwilligers Ambtsdragers en vrijwilligers zijn gebaat bij toerusting en ondersteuning in hun werk. De schaal waarop deze het best kan worden aangeboden varieert met de aard van het werk. Het is verstandig hierbij niet te denken in termen van one size fits all. Bijvoorbeeld: toerusting van ouderlingen functioneert goed op wijkgemeente-niveau; kindernevendienstleiders waarderen de jaarlijkse toerustingsavond op PGH-niveau; toerusting van diakenen vindt plaats op landelijk niveau (de landelijke diaconale dag), maar zou ook heel effectief kunnen zijn op regionaal classicaal niveau. Wanneer het activiteiten betreft die samenhangen met het citykerk-karakter van de Grote Kerk, worden vrijwilligers gestimuleerd zich te oriënteren bij andere dergelijke kerken in andere steden. Dit is bijvoorbeeld gedaan bij de vernieuwing van de middaggebeden en de herinrichting van de Mariakapel. 4
Knelpunten en oplossingen Een duidelijk knelpunt is het vinden van voldoende vrijwilligers voor alle bestaande en nieuwe activiteiten (zie ook onder samenwerking). Daarbij knelt het vinden van vrijwilligers voor structurele taken en sleutelposities het meest. Er ontstaat een ander type vrijwilliger: de vrijwilliger die zich wel beschikbaar wil stellen voor werk op projectbasis, maar minder of niet voor structurele taken. De wijkgemeente zoekt de oplossing voor dit knelpunt in twee richtingen, namelijk enerzijds in de richting van samenwerking met anderen (bijvoorbeeld in de verregaande samenwerking met de Lutherse Gemeente of met de Vrienden van de Grote Kerk), maar anderzijds nadrukkelijk ook waar mogelijk in de verhoging van de effectiviteit van het vrijwilligerswerk. In dat kader is bijvoorbeeld gekozen voor digitalisering van het kerkblad. Het kerkblad wordt de gemeenteleden sinds september 2015 per email toegezonden en tevens beschikbaar gesteld op de website. Alleen voor (oudere) gemeenteleden die niet over digitale communicatiemiddelen beschikken, wordt het kerkblad nog op papier ter beschikking gesteld. Dit heeft geleid tot een aanzienlijke reductie in de kosten van de productie van het kerkblad, maar ook tot een nog grotere (en ook bewust nagestreefde) reductie van de belasting van de betrokken vrijwilligers voor de productie, administratie en verspreiding van het kerkblad. De wijkgemeente heeft momenteel geen beleid voor het planmatig werven van vrijwilligers. Gezien de teruggang in het aantal vrijwilligers en de verminderde animo van vrijwilligers voor structurele taken is het naar de mening van de wijkkerkenraad noodzakelijk om hierop voor de toekomst beleid te ontwikkelen. Andere knelpunten zijn het grotendeels ontbreken van jong-volwassenen in de leeftijdsgroep van 21-35, weinig of geen belijdenis-catechisanten en een terugloop van het aantal deelnemers aan kringen. 4.
Vrijwilligers
Van de ca. 250 actieve leden van de wijkgemeente zijn er ca. 125 actief in één of meer vrijwilligers-activiteiten in en vanuit de wijkgemeente. Het vinden van voldoende vrijwilligers zal naar verwachting (bij het ook voldoende oog houden voor het zorgvuldig en effectief inzetten van hun kostbare uren!) in de komende jaren niet altijd gemakkelijk, maar gezien de leeftijdsopbouw van de wijkgemeente wel doenlijk zijn. Specifiek voor de wijkgemeente Centrum is het gegeven, dat er daarnaast met name in de Grote Kerk ook een grote groep vrijwilligers actief is vanuit een bredere kring van gemeenten en kerken in en rondom het centrum van Haarlem. Zo telt bijvoorbeeld de Oecumenische werkgroep Grote Kerk door de Week, die zorg draagt voor onder andere de koffiehoek, de ontvangst van gasten, het middaggebed en tentoonstellingen in de Grote Kerk totaal ca. 120 vrijwilligers. De vrijwilligers van deze werkgroep verzorgen ook de adventsopenstelling van de Grote Kerk op de zaterdagen in de Advent in samenwerking met de wijkdiaconie en de Vrienden van de Grote Kerk (totaal ca. 60 vrijwilligers). Zo’n brede kring van vrijwilligers is er niet vanzelf; die moet ook onderhouden en georganiseerd worden. Daar steekt de kerkelijk werker van de wijkgemeente vanuit de wijkgemeente veel energie in. 5.
Missionair werk
Onder dit hoofd moet in de eerste plaats het werk van de missionaire predikant genoemd worden, die door en voor de Protestantse Gemeente Haarlem (Centrum, Oost en Schalkwijk) is aangesteld om het contact te zoeken met mensen en groepen mensen die min of meer ver van de kerk afstaan. De wijkgemeente ondersteunt zijn werk en voelt zich door zijn werk in haar eigen werk ondersteund. De wijkgemeente zet zich in om uitnodigend te zijn voor degenen, die voor het eerst kennismaken met onze wijkgemeente. Dit gebeurt onder andere via persoonlijke kennismaking, aantrekkelijk foldermateriaal en een informatieve website. Daarnaast organiseert de wijkgemeente sinds 2013 rondleidingen voor scholen in de Grote Kerk als kennismaking met het christelijke geloof en de christelijke traditie onder de titel ‘Kerk en School’. Deze rondleidingen worden gegeven door de wijkpredikant samen met een groep van vijf vrijwilligers en de kerkelijk werker. Ze blijken door de deelnemende scholen zeer gewaardeerd te 5
worden. Het aantal deelnemende kinderen en jongeren is gegroeid van 110 in 2013 naar 270 in 2015. Het jaar 2016 telde tot nu toe (geteld half april) 200 deelnemers; dit aantal lijkt de potentie te hebben om in de komende jaren verder toe te nemen. Jaarlijks bezoeken meer dan 100.000 toeristen en andere gasten de Grote Kerk. De meesten van hen komen voor de schoonheid van het gebouw. Maar velen van hen zijn bij hun bezoek aan de kerk ook op zoek naar iets anders. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de vraag die steevast bij iedere rondleiding gesteld wordt: Worden hier nog kerkdiensten gehouden? En dat blijkt ook uit het van jaar tot jaar toenemend aantal kaarsjes dat zij opsteken in de Mariakapel. De wijkgemeente wil er in samenwerking met de ‘Oecumenische Werkgroep Grote Kerk door de Week’ alles aan doen om het ‘meer’ dat deze bezoekers in de Grote Kerk zoeken ook te kunnen bieden. In dat kader is besloten tot volledige herinrichting van de Mariakapel: een samenwerkingsproject van de Oecumenische Werkgroep, de Vrienden van de Grote Kerk, de kerkrentmeesters, de wijkkerkenraad, de kerkelijk werker en de wijkpredikant. In deze lijn wil de wijkgemeente steeds actief blijven zoeken naar nieuwe mogelijkheden om de Grote Kerk niet alleen een historisch huis, maar ook een geestelijk huis te laten zijn, ook voor de toevallige bezoeker. Tenslotte mag ook niet onvermeld blijven dat de Oecumenische Werkgroep al meer dan 25 jaar gedurende de hele zomerperiode dagelijks een middaggebed in de Grote Kerk verzorgt. Inhoudelijk en organisatorisch wordt dit middaggebed gedragen door de kerkelijk werker van de wijkgemeente. 6.
Samenwerking
Voor bijna alle activiteiten van de wijkgemeente geldt: samenwerking is essentieel voor het slagen ervan. De wijkgemeente maakt deel uit van de Protestantse Gemeente Haarlem, waar ook de wijkgemeentes Oost en Schalkwijk toe behoren. De wijkgemeente streeft, waar mogelijk, naar intensivering van die samenwerking en dan vooral samenwerking van onderaf. Daarvoor zou het goed zijn als eraan gewerkt wordt, dat de leden van de drie wijkgemeenten elkaar beter leren kennen. Te denken valt daarbij bijvoorbeeld aan een intensivering van de samenwerking op het vlak van vorming en toerusting. Als een eerste aanzet daartoe zorgt de kerkelijk werker er sinds kort voor, dat de wijkgemeenteleden via het kerkblad ook uitgenodigd worden voor de vormingsen toerustingsactiviteiten in Oost en Schalkwijk. Wenselijk zou zijn, dat dat wederzijds gebeurt. Essentieel is het ook voor de wijkgemeente om samen te werken met al degenen (kerken en personen) die in het centrum van Haarlem actief zijn om de kerk en haar verhaal daar present te stellen. Daar hoort voor de wijkgemeente nadrukkelijk ook de missionaire predikant bij. Het werk dat verricht wordt in en door de wijkgemeente, door haar kerkelijk werker (voor wie het zwaartepunt in haar taakstelling in het missionaire werk ligt) en de missionaire predikant is gebaat bij goede samenwerking op alle voorkomende raakvlakken. In de vieringen werkt de wijkgemeente samen met de Lutherse gemeente, de Remonstrantse gemeente en andere oecumenische partners in het centrum van Haarlem. In het diaconaat werkt de wijkgemeente samen met Stem in de Stad. In haar jeugdwerk werkt de wijkgemeente samen met de Lutherse gemeente en de wijkgemeenten Oost en Schalkwijk. Sinds enige jaren doet de wijkgemeente ook mee met de Kerkennacht, die door de kerken van de binnenstad gezamenlijk georganiseerd wordt. Hetzelfde geldt voor de jaarlijks terugkerende activiteiten tijdens de Paasnacht, waar diverse kerken uit heel Haarlem en omstreken bij zijn betrokken. Bij alle activiteiten die de wijkgemeente ontplooit of mede ondersteunt in de Grote en de Nieuwe Kerk werkt zij samen met het College van Kerkrentmeesters, het kerkelijk bureau, de Oecumenische werkgroep ‘De Grote Kerk door de Week’ en de Vrienden van de Grote Kerk. Bij de organisatie van de broodbankactie werkt de wijkdiaconie samen met koren, muziekgezelschappen en scholen uit heel Haarlem. Enzovoort. Deze lijst is verre van compleet. Zo wordt bijvoorbeeld sinds twee jaar met de Stichting Vijfhoek samengewerkt om het mogelijk te maken in de zomertijd ook de Nieuwe Kerk open te stellen voor publiek. Samenwerking kost vaak veel energie: het vraagt om een goede afstemming met anderen. Je kunt niet eenvoudigweg je eigen plannen bedenken en uitvoeren. Tegelijkertijd geeft het ook veel energie: samen kun je meer dan alleen. De wijkgemeente is zich daarvan bewust en wil daarom 6
inzetten op voortzetting en waar mogelijk ook intensivering, niet slechts van één samenwerkingsverband, maar van al deze diverse samenwerkingsverbanden. De wijkgemeente heeft daarbij de ambitie steeds te blijven zoeken naar nieuwe partners die zich aandienen in het wisselende palet van kerken en organisaties in de binnenstad van Haarlem, en in samenwerking met de wijkgemeenten van Oost en Schalkwijk te werken aan het present stellen van de kerk en haar boodschap in de stad. 7.
Kostenbesparing en inkomstenverhoging?
Samenwerking kan goed zijn voor het werk dat je samen doet. Het is echter niet realistisch om daarvan in de setting van de Protestantse Gemeente Haarlem een grote kostenbesparing te verwachten. Op het moment dat je de keuze maakt voor de inrichting en/of handhaving van een vierplek leg je daarmee verreweg het grootste deel van de kosten (gebouw en personeel) vast. Substantiële kostenbesparingen, indien die nodig zijn, zijn slechts te verwachten van substantiële ingrepen. Op het vlak van de verhoging van de inkomsten is misschien meer mogelijk. Voor de Grote en de Nieuwe Kerk moet die dan vooral gezocht worden in de verhoging van de inkomsten uit verhuur. Voor de verhoging van die inkomsten is het noodzakelijk, dat deze gebouwen in alle opzichten ‘verhuur-vriendelijk zijn’. Daarin kan de wijze waarop een wijkgemeente van een gebouw gebruik maakt een remmende of een stimulerende factor zijn. De wijkgemeente ziet het als zijn verantwoordelijkheid om nu en in de toekomst daarin geen remmende, maar een stimulerende factor te zijn. Recent voorbeeld: een goede verhuur vraagt om een goede presentatie van die verhuur op de website. Daaraan is hard gewerkt in een gezamenlijk optrekken van kerkelijk bureau en wijkgemeente. Daarbij zijn ook heel wat arbeidsuren vanuit de wijkgemeente (door vrijwilligers en wijkpredikant) ingezet ten dienste van een gezonde exploitatie van de Grote Kerk en daarmee indirect ten dienste van een gezonde exploitatie van de PGH als geheel. 8.
Communicatie en publiciteit
Veel activiteiten staan of vallen met de bekendheid ervan. Aan die bekendheid moet actief gewerkt worden. Daarom kent de wijkgemeente een actieve werkgroep publiciteit, deels bestaande uit een aantal op relevante vakgebieden professioneel geschoolde vrijwilligers. Deze werkgroep heeft als eerste doelstelling het faciliteren van alle daarvoor in aanmerking komende activiteiten van de wijkgemeente op publicitair gebied (bijvoorbeeld met de productie van folders voor de koorvespers, de adventsopenstellingen en de paasdiensten en met de jaarlijkse productie van een aantrekkelijke wijkgids). Zij heeft als tweede doelstelling en prioriteit voor de komende jaren de versterking van de interne publiciteit (bijvoorbeeld door in samenwerking met de redactie van het kerkblad verdere stappen te zetten in de digitalisering en ‘opfleuring’ van het kerkblad, of de opbouw van een mail-lijst van gemeenteleden). En zij heeft als derde doelstelling het versterken van de publiciteit van kerk en gemeente in het algemeen. De publiciteitscommissie streeft ernaar in publicitaire uitingen een beeld van de gemeente neer te zetten dat haar recht doet: zowel open als openhartig (over haar christelijke inspiratie en geloof); zowel gastvrij als gelovig. Wijkgemeente en publiciteitscommissie geven daarbij hoge prioriteit aan opzet en onderhoud van een goede website, waarbij ‘goed’ onder andere ook wil zeggen: goed benaderbaar vanuit alle soorten digitale media, computers, tablets en smartphones. Een goede website is niet alleen van belang voor de wijkgemeente zelf, maar ook voor de exploitatie van de Grote Kerk en daarmee van de hele PGH. Gekozen is voor de opzet om een extern bedrijf voor een betaalbaar bedrag een basis-website te laten ontwerpen en die (behoudens een bescheiden jaarlijks abonnementsbedrag aan dit bedrijf voor ondersteuning) met inzet van vrijwilligers te completeren en verder zelf te onderhouden. Deze opzet werkt momenteel naar volle tevredenheid. Op dit vlak is het op bescheiden schaal inhuren van externe expertise zeker rendabel gebleken. Gezien de goede ervaringen met dit bedrijf (NewFountain) zou het wellicht aanbeveling verdienen voor de overige wijken om ook van de diensten van dit bedrijf gebruik te maken. 7
9.
SWOT-analyse
Sterktes: De wijkgemeente Centrum is een gemeente met een relatief (in verhouding tot de omliggende gemeenten en wijkgemeenten en de PKN als geheel) jonge leeftijdsopbouw en een stabiel beeld van kerkelijke betrokkenheid over een grote reeks van jaren. Het is een wijkgemeente die toekomst heeft. Wat daarbij onmiskenbaar helpt is de ambiance van de historische gebouwen en niet te vergeten ook de wervingskracht van de kwalitatief hoogwaardige muziek, mede dankzij de cantor-organist en de cantorij. Zwaktes: Zoals hierboven onder ‘knelpunten’ aangegeven is een zwakte van de wijkgemeente de toenemende moeite bij het vinden van voldoende vrijwilligers voor alle taken en met name voor de structurele taken. In dat verband heeft de wijkkerkenraad in het recente verleden ook wel eens als een zwakheid van zichzelf en de wijkgemeente benoemd: wij hebben moeite met ‘nee’ zeggen. Er is zoveel in en om de Grote en de Nieuwe Kerk te doen wat de moeite waard is, dat we met de uiteindelijk toch beperkte menskracht al gauw te veel hooi op onze vork dreigen te nemen. We moeten oppassen dat we niet meer op ons nemen, dan we aankunnen. Als een andere zwakte van de wijkgemeente zou genoemd kunnen worden, dat zij in haar samenstelling de demografische samenstelling van het centrum van Haarlem weerspiegelt: overwegend wit en overwegend hoger opgeleid. Dat is geen schande, maar dat vraagt er wel om, dat ervoor gewaakt blijft worden, dat ‘overwegend’ niet wordt tot ‘overheersend’ of ‘uitsluitend’ wit en hoger opgeleid. Kansen: de kansen om de Grote en de Nieuwe Kerk ook tot een plaats van bezinning te maken voor mensen met een geringe of geen kerkelijke achtergrond zijn nog verre van uitgeput. Er zijn kansen te over! De beperkende factor is op dit punt slechts de beschikbare inzet van professionals en vrijwilligers. Een kans om op dit vlak hetzelfde of meer te doen met minder mensen ligt in het zoeken naar samenwerking. De wijkkerkenraad is bereidwillig om kansen op samenwerking op te pakken als die zich voordoen. Bedreigingen: zie hiervoor ook zwaktes en kansen. Een bedreiging is het mogelijk ontstaan van een tekort aan vrijwilligers in de toekomst. De veelheid van mogelijkheden en kansen maakt dat te weinig mensen soms teveel hooi op hun vork nemen. Actief werven van vrijwilligers, ook in een brede kring rondom de wijkgemeenten, blijft daarom geboden. Daarnaast is het goed om te beseffen, dat de algemene trend van secularisatie en teruglopend ledental van de kerken ook de wijkgemeente Centrum raakt. Het lijkt erop dat een aantal eerder genoemde factoren (trek naar de stad, profiel en samenstelling van de wijkgemeente) deze neergaande trend min of meer compenseert. Desalniettemin blijft echter ook voor de wijkgemeente Centrum gelden: zij is gemeente temidden van een allengs meer seculariserende samenleving.
8
