Onvoldoende competentie, weinig inspiratie en nauwelijks innovatie

signalement 1 Periodiek

branchemagazine

FHI, federatie van technologiebranches JAARGANG 18

TOMHENDRIkXBIOZYM ‘Onvoldoende competentie, weinig inspiratie en nauwelijks innovatie.’

24 Aanbesteden frustreert innovatie en samenwerking

28

Sharon Gesthuizen: ‘MicroNanoConferentie gezelschap tovenaars’

54 Laboratoriumopleidingen kennen

57 moeilijke tijden

2

3

Inhoud Concurrentiebeding?

Periodieken

Oppassen geblazen!

10

Hans Harbers

22

blij

perikelen

Kort nieuws

8

Conjunctuur

16

Haagse Babbel

28

Industriële Elektronica

34

Kees Groeneveld Volgens de verhalen kon hij zichzelf aan zijn eigen haren uit het moeras trekken. Veel ondernemers zullen zich in deze dagen willen vereenzelvigen met de baron Von Münchhausen. Anderen lijken er op te rekenen dat de overheid dat wel even zal regelen.

Industriële Automatisering 46 Laboratorium Technologie 54

met FHI?

24 Betalings

4

Fraaie vergezichten op MicroNanoConferentie

36

42

Medische Technologie

58

Boekbespreking

64

Personalia

66

Agenda

67

Ledenkring

67

De economie voelt aan alsof je aan je voeten naar beneden wordt getrokken.

redactioneel

Is er leven na FHI?

Is Den Haag

Interview

Debaron Von Münchhausen

Het is allemaal niet nieuw natuurlijk voor wie al wat langer meedraait. Hoewel ikzelf in de afgelopen decennia nog niet heb meegemaakt dat een recessie zo lang van tevoren aangekondigd werd en zo heftig als een vloedgolf aan kwam rollen. De rol van de overheid, daar is heel wat van te zeggen. Onze voorzitter, Marcel van den Broek deed dat ook, eind november in Den Haag op ons federatiecongres. “Het aanbestedingsbeleid moet drastisch op de schop en de concentratie van inkoopmacht bij zorgverzekeraars kan echt niet langer” was zijn statement namens ons allen. Volgens Wikipedia vertellen latere versies van het verhaal over de baron dat hij zich optrok aan de lusjes van zijn laarzen. De woorden boottrapping en booten van een computer schijnen daarvan te komen. Zelfs Von Münchhausen heeft dus waarschijnlijk ‘iets’, een omstandigheid nodig gehad om zich aan op te trekken. Dáár kan de overheid een rol spelen. De nieuwe aanbestedingswet is in de maak. Er komen nieuwe grootschalige subsidies aan voor research & development. Dat kán helpen. Maar het kan ook doorslaan.

Procesindustrie rijp voor nieuwe technologieslag

46

FHI zegt nee tegen wetgeving voor medische hulpmiddelenmarkt

60

Als we gaan denken dat de overheid zelf een baron Von Münchhausen zou kunnen zijn, dat Wouter Bos de macht heeft om zelf de hele economie omhoog te trekken, ja dan gaat het echt fout. Intussen blijken de klappen vooral te vallen bij lageropgeleiden. Nog steeds blijft er schaarste aan kenniswerkers. Als we nu de lageropgeleide technologen aan hun haren omhoog trekken dan worden we structureel meer kenniseconomie en minder kwetsbaar voor conjuncturele dips.

¶

4

5

Tom Hendrikx: ‘Succes is weten waarom!’ Groei BIOzym gebaseerd op herleidbaarheid van resultaten

C.V. Het bedrijf

“W

at ik twintig jaar geleden

doet, je doelgroep kennen, en willen leren van heel andere

al waarnam; onvoldoende

competentie, weinig inspiratie en nauwelijks

behoeve van de disposables daarvoor al iets op de tekentafel. we hebben hier al tachtig procent van de oplossing te pakken. Dit in die dynamiek, nooit achterover leunen. Ook als je al goed bent, moet de vraag altijd zijn, kunnen we niet beter? We hebben voor

anderen nemen in deze markt onvoldoende

levert diensten voor het valideren en testen van PCR-cyclers, diagnostische

bezighoudt met het ontwikkelen van een diagnostisch instrument

wiel hoeven we niet opnieuw uit te vinden. Je moet genot vinden

zo verschrikkelijk slim zijn, maar de

produceert laboratorium disposables; Cyclertest ontwikkelt systemen en

voorhanden zijn. Zo zitten we in een Europese groep die zich

Maar na m’n bezoek aan de Precisiebeurs dacht ik, stoppen maar,

Dat is jammer. Ik denk niet dat wij nu

verkoopt producten die zijn gerelateerd aan moleculaire biologie; BIOplastics

marktsegmenten, waar bepaalde oplossingen misschien allang

voor influenza, een project van drie miljoen euro. Wij hadden ten

innovatie, zie ik nog steeds om mij heen.

Onder BIOzym holding opereren vier jonge kleine bedrijven. BIOzym TC

komen. Productontwikkeling is vooral goed zijn in wat je

de komende vijf tot tien jaar bij wijze van spreken de producten al op de plank. Er is alleen nog geen vraag naar. We wachten op

verantwoordelijkheid en blijven achter.”

de markt.”

apparatuur; GENOtronics ontwikkelt BIOzym is een holding met een aantal dochterbv’s: BIOzymTC

en engineert hardware en software voor applicatiespecifieke producten

“Voor mij is verbeteren een sport’, zegt Tom Hendrikx van

(trade company), BIOplastics (spuitgietspecialisten), GENO-

voor moleculaire laboratoria.

BIOzym in Landgraaf, terwijl hij het visitekaartje dat ik hem

tronics (ontwikkeling van hardware en software), Cyclertest

BIOzym holding is aangesloten bij de

zojuist heb gegeven, in gedachten over het tafelblad schuift.

(brand label van cyclertest-apparatuur), en in de VS en China

FHI-branche Laboratorium Technologie.

“Dat gaat heel ver, het is een permanent proces, dat heb ik met

nog vestigingen van BIOplastics CYCLERtest Inc., kortweg als

alles - terwijl ik dit vertel, zit ik alweer na te denken hoe jouw

BPCT Inc. aangeduid. Het geheel - in Nederland 45 man - wordt

visitekaartje beter kan ...”

aangestuurd door één President & CEO, Tom Hendrikx.

Tom Hendrikx is directeur en grootaan-

Vanuit zijn labachtergrond heeft Hendrikx altijd de nadruk gelegd

“Toen ik negentien jaar geleden mijn vrouw vertelde dat ik m’n

deelhouder van de BIOzym bedrijven.

op herleidbaarheid van resultaten. Altijd met de gedachte: ‘Er kan

baan ging opzeggen, kon ik dit allemaal niet voorzien. Het is nooit

Hij startte BIOzym zo’n negentien jaar

komen wie wil, een arts, een rechter of advocaat of enig hoofd

een doel op zich geweest. Het gebeurde gewoon. Ik heb een

geleden na een carrière die hem erva-

van welke afdeling dan ook: ik weet wat ik heb gedaan en ik kan

HBO-laboratoriumopleiding gehad en daarnaast wat elektronica

ring opleverde in diverse laboratoria en

al mijn bevindingen onderbouwen’. Die ‘labmentaliteit’ vertaalde

gedaan op een HTS. Begonnen ben ik in Kerkrade: klinische

in de buitendienst van een handelsbe-

hij naar producten, daarin komt zijn insteek steeds terug:

chemie, hematologie, microbiologie - een ziekenhuislaboratorium.

drijf in laboratoriumartikelen. Hendrikx

beheersbaarheid van factoren.

Daarna werd ik hoofdanalist van een bloedbank in Haarlem,

De directeur

is een gedreven ondernemer met een

vervolgens hoofd van een kwaliteitslaboratorium van de Centraal

gezonde dosis eigenwijsheid, het

Producten op de plank

Laboratorium Bloedtransfusiedienst. Na buitendienstfuncties

prototype van het gemiddelde FHI-lid.

“Ik bezocht de Precisiebeurs in Veldhoven. Daar was ik

bij een handelsbedrijf in laboratoriumartikelen en een Duitse

nog geen vijftig meter aan stands gepasseerd of ik had al

onderneming heb ik in 1990 mijn baan opgezegd, geld

voor vijf, zes jaar potentiële productontwikkeling langs zien

opgenomen en voorraad gekocht van producten om te verkopen.”

> door André Weigand

6

7

‘Alles wat we hier doen is gebaseerd op PCR, Polymerase Chain Reaction, om DNA te vermeerderen bij diagnostiek’

Nobelprijs

met de vraag wat ze moesten doen - geen

“Ik begon met separatiemedia voor DNA

visie meer, die mensen waren aan het eind

voor een bestaande markt moleculaire

van hun Latijn. Daar zou niets nieuws meer

biologie. In 1991 verhuisden we en

uit voortkomen. Daarom ging ik liever met

kwamen de eerste mensen in dienst. In

de Amerikanen in zee. Zo werden we van

1992 verhuisden we opnieuw, toen mij

marktleider van Hybaid-apparatuur nu

door Hybaid werd gevraagd PCR-cyclers

marktleider van MJ-apparatuur. Die markt

te gaan verkopen. Een PCR-cycler is een

groeide zo snel, dat ik vanuit mijn positie

apparaat om DNA te vermeerderen. Alles

wel kon aanvoelen dat deze techniek in de

wat we hier doen is uiteindelijk daarop

diagnostiekomgeving terecht zou komen.”

gebaseerd. PCR staat voor Polymerase Chain Reaction, in 1983 ontwikkeld door

“Het aardige met diagnostiek is het

Kary Mullis die er in 1993 de Nobelprijs

nuanceverschil in gedachtegoed. In de

voor kreeg. Het komt erop neer dat je van

research verwachten onderzoekers iets

een kleine hoeveelheid DNA in korte tijd

en als ze zien wat ze verwachten, gaan

heel veel maakt. In de diagnostiek is dat

ze ermee door. In de diagnostiek vinden

een enorm voordeel. Als je bijvoorbeeld bij

onderzoekers iets en moeten ze zich

een HIV-infectie zou moeten wachten op

afvragen of ze de juiste middelen hebben om

zichtbare uitingen zoals Kaposi-sarcoom,

de gegenereerde uitslag te onderbouwen.

heb je te maken met een incubatietijd van

We waren, zoals gezegd, nogal geschrokken

drie maanden tot vijf jaar. Met PCR maak je

van de kwaliteit van PCR-cyclers. Die

op zeer korte termijn van één kopie zomaar

apparatuur is absoluut wisselend in

honderd miljoen virusdeeltjes, zodat je

kwaliteit, gemaakt om te verkopen, maar

voldoende DNA beschikbaar hebt voor een

niet met en voor een goede performance.

snelle diagnose. Dezelfde techniek wordt

Er gebeurden in het lab van de klant

inmiddels ook gebruikt om bijvoorbeeld te

dingen die men niet kon verklaren. Maar

onderzoeken of een aardappelplantje een

wij kenden de oorzaak. Voorbeeld: in een

virus heeft. Als je bij het eerste kiempje dat

lab staan tien dezelfde cyclers. Dan blijkt

uit de grond komt al kunt diagnosticeren dat

dat sommige apparaten de hele week bezet

het aardappelplantje een virus heeft, kan de

zijn en andere nooit. Zegt de klant: ‘Met

landbouwer zijn grond omploegen omdat het

sommige apparaten hebben we altijd goede

kunnen testen wat we inkochten en

procent hebben we anderhalf, twee jaar lang

verdienen, is leuk. Maar als we het voor de

met deze oogst toch niets wordt. Hij kan dan

resultaten, met andere niet ...’ Kortom, er

verkochten. Regelmatig werd apparatuur

ontwikkeld totdat we een matrijs kregen die

commercie hadden gedaan, waren we nooit

direct een ander gewas verbouwen.”

zouden instrumenten nodig zijn om dit

als onvoldoende gekwalificeerd en aan

aan onze specificaties voldeed. We hebben

zo ver gekomen. Sterker nog, veel grote

soort apparatuur te kunnen bemeten. Dus

gerenommeerde firma’s geretourneerd met de

daarbij competentie gekocht vanuit een

spelers en dozenschuivers zijn weg of zitten

“In korte tijd waren we marktleider in

namen wij in 1996 de eerste HTS’ers aan,

vermelding: “Deze rommel willen we niet.”

spuitgietfabriek die al jarenlange ervaring

in zwaar weer. Andere grote namen zijn

Nederland. De vraag was groot en het aantal

met de opdracht: ontwikkel en bouw een

had met multicomponent spuitgieten,

inmiddels distributeur van onze producten

aanbieders bescheiden. Het verbaasde ons

apparaat om PCR-apparatuur op adequate

Voor gek verklaard

Curver, die zat toentertijd een paar kilometer

geworden. De omgekeerde wereld.”

vanaf het begin dat er gebruikers waren

en efficiënte wijze te kunnen valideren.

“Naast apparatuur en reagentia heb je

bij ons vandaan. Vanaf 2000 leveren we

die ons een schouderklopje gaven over de

Het was 1998 toen onze engineers het

voor PCR overigens ook disposables nodig.

onze eigen disposables. En met succes -

geweldige kwaliteit van onze apparatuur,

eerste validatiesysteem konden laten zien,

Die kochten wij in bij een Amerikaanse

want omdat ook hier alles is gedefinieerd en

terwijl hetzelfde apparaat bij een ander

MTAS, wat staat voor Mobile Transportable

fabrikant. Dat volume werd door de jaren

uniform is gemaakt, is er controleerbaarheid.

gewoon niet functioneerde. Als je zo een

Acquisition System. Wij stuurden het

heen steeds groter en vertegenwoordigde

We halen de variabelen uit het proces. We

mix van reacties krijgt op een apparaat, en

systeem ter verificatie naar MJ Research,

in 1998 een substantieel deel van onze

kennen de apparaten en maken daar de best

je hebt een beetje een laboratoriumhart, dan

waar de afdeling Engineering er een jaar

omzet. We zouden een risico lopen

afgestemde disposable voor. Dat levert grote

wil je maar één ding: weten waarom. Dus

lang mee bezig was. Ze moesten daar

wanneer de fabrikant ons plotseling niet

klanten op, waaronder het Amerikaanse

zijn we gaan uitzoeken wat er aan de hand

met tegenzin erkennen (‘not invented in

meer zou willen leveren. Dat moesten we

SuperArray, goed voor vijfhonderdduizend

was. We begonnen de apparatuur op een

America’) dat ze geen fout konden vinden.

waarborgen. Tot dan toe hadden we een

‘platen’ per jaar.”

consequente wijze te bemeten.”

Daarmee werd MJ Research de eerste firma

redelijk goede kwaliteit ingekocht, maar we

die onze apparatuur ging gebruiken in

wisten: dit kunnen we zelf beter. Vanuit

“Ik houd regelmatig lezingen, ik was

ontwikkeling, productie en reparatie.”

de laboratoriumgedachte zijn we met een

vorige week nog in Australië en in januari

aantal mensen bij elkaar gaan zitten en

2009 zullen we in de VS aan de FDA

Aanvoelen “We waren in 1994 verhuisd naar het

‘Grote namen zijn inmiddels distributeur van onze producten geworden. De omgekeerde wereld.’

huidige gebouw en in 1995 maakten

“Zelf waren we allang overtuigd van

hebben we ons voorgesteld wat wij van een

product- en technologietraining geven,

we de switch naar een van de op dat

de waarde van MTAS, omdat die ons de

disposable zouden verwachten als wij zelf in

evengoed hebben we recentelijk een

moment snelst groeiende merken van PCR-

verklaring gaf voor alle gebruikerservaringen

een laboratorium zouden werken, en wat we

workshop aan de Universiteit Nijmegen

apparatuur, het Amerikaanse MJ Research.

met PCR-cyclers tot dan toe. We konden

zouden kunnen verbeteren. Daarop hebben

verzorgd. Wereldwijd vertellen wij ons

Met onze Hybaid PCR-apparaten waren we

alle problemen fysiek herleiden. Onze

we onze eigen criteria opgesteld. Vervolgens

verhaal: succes gebaseerd op het herkennen

marktleider geworden, waarom wilde ik

intentie was overigens helemaal niet om

zijn we naar een aantal matrijzenmakers

van problemen en de vertaalslag naar de

van merk veranderen? Omdat ik een jaar

een dergelijk systeem te ontwikkelen voor

gegaan. Minstens 95 procent verklaarde ons

oorzaak tot en met de oplossing. Dat is zo

eerder de staf van Hybaid op bezoek had

de verkoop. We wilden alleen adequaat

voor gek, dit kon niet. Met de resterende vijf

universeel. En dat we daar dan geld mee

¶

‘Ook als je al goed bent, moet de vraag altijd zijn: kunnen we niet beter?’

8

9

Kort Nieuws Kort Nieuws Kort Nieuws Kort Nieuws Kort Nieu Investeer energieen milieuvriendelijk

Spookfacturen LBCO2 en Expo-Guide in omloop

Wanneer bedrijven investeren in duurzame

bedrijfsmiddelen vrij worden afgeschreven,

Het Nederlands Instituut voor Milieu en Bedrijf LBC02 uit Den Haag

energie of energiezuinige bedrijfsmiddelen

de zogenoemde regeling willekeurige

heeft onlangs massaal mailings verzonden waar ook een acceptgiro

kan onder voorwaarden de energie-

afschrijving milieu-investeringen (VAMIL).

voor € 83,30 bijgevoegd is. Deze mailing wekt de suggestie dat het

Het MKB-tarief in de vennootschapsbelasting wordt met

investeringsaftrek (EIA) worden toegepast.

Op de website van SenterNovem is te zien

hier gaat om een verplichte ondernemersbijdrage vanwege het milieu

terugkerende kracht tot 1 januari 2008 verlaagd. Het

Het bedrijf mag dan 44 procent van het

of de regelingen tijdelijk worden stopgezet

in Nederland. In de begeleidende brief verwijst het instituut naar de

betreft een incidentele verlaging die alleen voor 2008

investeringsbedrag als kosten ten laste van

wegens budgetoverschrijding. Gelet op

Nederlandse Emissieautoriteit (NEa).

geldt. Ook belastingplichtigen met een gebroken boekjaar

de fiscale winst brengen. Bij investeringen

dit knelpunt is in het Belastingplan 2009

2007/2008 en 2008/2009 profiteren van deze eenmalige

in milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen

voorgesteld de aftrekpercentages pas kort

tariefsverlaging. Deze houdt in dat de eerste € 250.000,-

bedraagt de milieu-investeringsaftrek

voor de aanvang van elk jaar vast te stellen,

winst slechts tegen twintig procent wordt belast en het

(MIA) maximaal veertig procent van het

zodat budgetoverschrijding tot het verleden

bedrag daarboven tegen 25,5 procent. Het tussentarief van

geïnvesteerde bedrag. Verder mag op deze

behoort. Bron: Nieuwsbrief CROP.

¶

Verlaging vennootschapsbelasting

23 procent komt te vervallen. Met deze verlaging wordt het budget dat was gereserveerd

Werklozen moeten sneller aan de slag

voor de invoering van de rentebox, waarbij groepsrente

Het UWV gaat mensen die langer dan een jaar een

zoek te gaan naar werk. De WW-uitkering vult het nieuwe loon

2009 worden pas voorstellen gedaan nadat de Europese

WW-uitkering ontvangen, in de toekomst een baan op ieder

maximaal ruim twee jaar aan.

Commissie zich over de toelaatbaarheid van de rentebox

niveau aanbieden. Dat werkaanbod moeten zij aanvaarden, ook

Het is de bedoeling dat de nieuwe regels op 1 juli 2009 ingaan.

heeft uitgesproken. Bron: Inzake uw zaken.

als het loon lager is dan de uitkering. Het nieuwe loon wordt

Per jaar zullen naar schatting vijfduizend mensen via het UWV

aangevuld met de WW-uitkering, zodat werken loont. Deze

een werkaanbod krijgen. Bron: Delftse Berichten, MKB Nederland.

tegen een gereduceerd vennootschapsbelastingtarief wordt belast. Over de besteding van het budget voor

¶

¶

aanpassing van de regels stimuleert werklozen om actiever op Ook Commercial Online Manuals S de RL de CV uit Mexico benadert

Domeinnamen

nog steeds exposanten van HET Instrument 2008 om zich te laten

PSB-subsidie verandert in Prepare2start

registreren in ‘The Expo-Guide’. Dit Mexicaanse bedrijf stuurt een brief

SIDN, de (legale!) organisatie

waarin zij meldt dat inschrijving noodzakelijk is voor gegarandeerd

die alle .nl domeinnamen

probleemloze communicatie met bezoekers die contact met het

registreert, heeft klachten

aangeschreven bedrijf op willen nemen. Verder heeft het bedrijf een

ontvangen over www.

Het nieuwe exportsubsidie instrument Prepare2start, gericht

formulier toegevoegd om gegevens te corrigeren. Na ondertekening

coweto.nl. Op deze website

op starters op buitenlandse markten, met als kern het hui-

van de brief is men voor een periode van drie jaar gebonden aan een

wordt houders van een

dige Programma Starters op Buitenlandse Markten (PSB), is

jaarlijkse betaling van € 1.181,- per jaar.

.nl-domeinnaam gevraagd een “webtoeslag” te betalen.

in 2008 operationeel geworden. Het programma richt zich op mkb-ondernemers die geen of weinig ervaring hebben met internationaal ondernemen. In 2008 maakten ongeveer dertig FHI-leden gebruik van dit programma.

Ontslag via kantonrechter goedkoper

FHI waarschuwt bedrijven in Nederland NIET in te gaan op deze aanbiedingen. FHI-leden die geconfronteerd worden met deze mailing

SIDN, SAF en MKB-Nederland waarschuwen alle

kunnen contact opnemen met Andreas Meijer, [email protected] of

.nl-domeinnaamhouders hier niet op in te gaan. Op de

(033) 465 75 07. ¶

site staan logo’s van de Kamer van Koophandel en de

Prepare2start biedt de mogelijkheid om alle vormen van

Het ontslag via de kantonrechter wordt goedkoper. De arbeidsmarkt en

Belastingdienst. Er is navraag gedaan bij de Kamer van

internationaal ondernemen op planmatige wijze te verken-

de financiële positie van de werkgever wegen nu ook mee in de plannen

Koophandel en de Belastingdienst en zij hebben nadrukkelijk

nen, zoals bijvoorbeeld import, samenwerking, investeringen

over de hoogte van de ontslagvergoeding. In de huidige formule krijgt een

en combinaties daarvan. Ten opzichte van de ‘oude’ PSB-

werknemer standaard een maandsalaris mee voor ieder dienstjaar. Boven de

regeling is een aantal deelnamecriteria licht aangescherpt.

veertig is dat anderhalf maandsalaris en vanaf vijftig twee.

Zo mogen bedrijven in de afgelopen twaalf maanden niet

Laat de herinvesteringsreserve niet verlopen

laten weten niet bij coweto.nl betrokken te zijn, ondanks het feit dat dit op de website wel wordt gesuggereerd. De Kamer van Koophandel zal coweto.nl sommeren het KvK-logo van de website te verwijderen.

meer dan 25 procent van hun omzet uit export hebben

In de nieuwe berekeningen krijgt een werknemer een halve maand voor

Heeft de BV een herinvesteringreserve doordat het de afgelopen drie jaren

gehaald en is de deelname beperkt tot maximaal drie keer.

ieder dienstjaar tot 35 jaar; één maand tussen 35 en 45, anderhalve maand

een bedrijfsmiddel voor meer dan de boekwaarde heeft verkocht? Zorg er

Fraudemeldpunt

De overige criteria blijven gehandhaafd. Meer informatie

tussen 45 en 55 en voor alle dienstjaren daarboven tot slot twee maanden.

dan voor dat de BV deze benut voor nieuwe investeringen. Doet de BV dit

Deelnemers en domeinnaamhouders die op enigerlei wijze

Andreas Meijer, tel (033) 465 75 07 of [email protected]. ¶

De kantonrechter kan de hoogte van de vergoeding voorts nog verder

niet binnen drie jaar, dan valt de reserve verplicht vrij ten gunste van het

benaderd worden door coweto.nl, raden wij aan dit te melden

aanpassen, als de werkgever veel heeft gedaan om de werknemer te

fiscale resultaat. De directie moet jaarlijks aan het einde van het boekjaar

bij het landelijk meldpunt voor advertentie- en acquisitiefraude,

herplaatsen en of te scholen, of als de financiële positie van het bedrijf dat

in een schriftelijk directiebesluit vastleggen dat er nog een herinvestering-

www.fraudemeldpunt.nl, bellen kan tussen 13.00-16.00 uur

voornemen bestaat. Bron: Nieuwsbrief CROP. ¶

vragen via (055) 505 97 80. ¶

nodig maakt. Bron: Delftse Berichten, MKB Nederland

¶

10

regelgeving en arbeidsmarkt

regelgeving en arbeidsmarkt

D

e formulering van een concurrentiebeding is zeer belangrijk als het aankomt op de vraag of een werknemer aan een concurrentiebeding kan worden

gehouden. Hoewel er een tendens waarneembaar lijkt te zijn dat eerder dan in het verleden aan het schriftelijkheidsvereiste is voldaan 1 – en het concurrentiebeding

De zwarte lijst van kredietverzekeraar Atradius

dus eerder geldt – worden werkgevers nog steeds afgestraft indien de tekst in een concurrentiebeding niet duidelijk is. De regel blijft dat tekstuele onduidelijkheid in het voordeel van de werknemer wordt uitgelegd.

A

tradius heeft zo’n 20.000 bedrijven op een lijst van niet-kredietwaardige bedrijven geplaatst. Hierdoor

komen naar verwachting duizenden bedrijven in de

Er zijn diverse uitspraken van Kantonrechters

arbeidskeuze – toch blijven redelijkheid en

waarin deze regel wordt bevestigd. Zo was er

billijkheid ook een rol spelen bij de uitleg van

problemen, omdat hun leveranciers niet meer op

door een werkgever het woordje ‘niet’ vergeten

het beding.

krediet willen leveren. Ook een aantal FHI-bedrijven

op te nemen in het concurrentiebeding. Hierdoor

Dit laatste kwam aan de orde in een zaak waar

blijkt getroffen te zijn. Hoe daar mee om te gaan. FHI

werd het de werknemer letterlijk niet verboden

het draaide om de uitleg van het woordje ‘regio’

adviseert bedrijven proactief te zijn en hun eigen

om te concurreren. Partijen hadden

dat in het concurrentiebeding was opgenomen

situatie te laten herbeoordelen.

vanzelfsprekend bedoeld af te spreken dat het

maar niet verder was gedefinieerd. De

wél verboden was om te concurreren, maar de

Kantonrechter oordeelde hier dat het de

In november herdefinieerde Atradius haar kredietverleningsbeleid

Kantonrechter ging hieraan voorbij en oordeelde

werknemer duidelijk moet zijn geweest wat

naar aanleiding van de internationale financiële crisis. Maar liefst

dat de letterlijke tekst van het

onder ‘regio’ werd verstaan en dat zonder

20.000, vooral MKB, -bedrijven brandmerkte men als onvoldoende

concurrentiebeding doorslaggevend was en dat

“redelijke twijfel” voor de werknemer duidelijk

kredietwaardig. Die bedrijven kregen ook bericht dat hun

dit zwaarder woog dan de oorspronkelijke

was dat hij het beding overtrad. Hierbij speelde

internationaal uitstaande facturen niet langer gedekt zouden worden.

partijbedoeling.

dat de werknemer in vrijwel een aangrenzende Politiek en bedrijfsleven hebben ernstig bezwaar gemaakt tegen de

Concurrentiebeding:

oppassen geblazen

handelswijze van Atradius, temeer daar het er op lijkt dat de criteria die zijn gehanteerd op zijn minst ‘discutabel’ zijn. De kamerleden Elly Blanksma (CDA) en Boris van der Ham (D’66) stelden deze kwestie aan de orde via Kamervragen aan de minister van Economische Zaken. Het ‘selffulfilling prophecy’-effect is net zo bezwaarlijk als de directe bedreiging die de Atradius-actie oplevert voor individuele bedrijven.

FHI werkt samen met Graydon Bij Graydon houden zeventig professionals zich volledig bezig met het verzamelen, verwerken en beoordelen van informatie. Daardoor

In een andere zaak oordeelde de Kanton-

gemeente ging werken, daar klanten van de

kunnen leden op ieder moment van de dag een kredietadvies

rechter dat de woorden “op enigerlei wijze

oorspronkelijk werkgever werden en worden

opvragen van elke onderneming in Nederland.

betrokken zijn” niet vanzelfsprekend tevens een

bediend, zodat die gemeente daarom binnen de

verbod betekende om bij een concurrent te gaan

door partijen bedoelde ‘regio’ valt.

werken. Ook in deze zaak gaf de taalkundige

Naast leden, maken ook kredietverstrekkers hiervan gebruik. Zij verstrekken krediet op basis van inzicht in een onderneming.

uitleg van het concurrentiebeding de doorslag

De conclusie is dat het oppassen blijft met het

Dit inzicht in ondernemingen op basis van bedrijfsinformatie komt

en werd het de werknemer toegestaan om bij de

formuleren van een concurrentiebeding.

voor 80% bij bedrijven zoals Graydon vandaan, de overige 20%

concurrent te gaan werken. Dit was immers niet

Onduidelijkheid wordt in overwegende mate ten

vullen kredietverstrekkers zelf aan.

verboden volgens de letterlijke tekst van het

nadele van de werkgever uitgelegd en het is

concurrentie- beding. De onduidelijkheid in de

zaak om ook hier de partijbedoeling zo scherp

Afnemend inzicht en verhoogd risico leiden vaak tot maatregelen.

uitleg van het concurrentiebeding kwam

als mogelijk is te definiëren.

Afnemend inzicht ontstaat als er door ondernemingen geen cijfers worden gedeponeerd en geen inzicht wordt verschaft in het

volgens de Kantonrechter geheel voor rekening (en risico) van de werkgever. Hoewel het dus

Michiel van Dijk is

betaalgedrag. Ondernemingen hebben zelf invloed op dit proces door,

zaak is dat werkgevers de tekst van een

advocaat-partner bij CMS Derks Star

proactief, de meest recente informatie aan te leveren. Graydon zorgt

concurrentie-beding zorgvuldig formuleren, is

Busmann N.V. in Utrecht.

voor distributie van deze cijfers naar kredietverstrekkers. Hiermee is

het niet zo dat werkgevers altijd het nakijken

[email protected] ¶

in veel gevallen te voorkomen dat limieten worden ingetrokken

hebben. Werknemers worden weliswaar nog

of negatief worden aangepast.

altijd beschermd als het aankomt op uitleg en

1

interpretatie van een concurrentiebeding – mede

reglement” in Signalement augustus 2008, pagina 10.

ook ter bescherming van het grondrecht op vrije

Zie het artikel “Het concurrentiebeding in een personeels-

  Ondernemingen waarbij het limiet is aangepast kunnen de meest recente jaarrekening en referentieadressen, bijvoorbeeld van enkele belangrijke leveranciers, aanleveren.

door Michiel van Dijk

Voor meer informatie: FHI, Andreas Meijer, tel (033) 465 7 507 Mail: [email protected]

¶

11

12

13

nieuws van FHI-partners

Handelsnaam of merk

Doelen stellen

FreekRooze

De feestdagen zijn nu alweer even voorbij en de meesten van u zullen zich al gestort hebben op het nastreven van een mooi toekomstbeeld. Ik bedoel hiermee de te bereiken doelen van 2009. Wat zal het dit jaar worden? Weer X

‘handelsnaam’ en ‘merk’ in

juridisch opzicht vaak verward. Onder een handelsnaam wordt verstaan de naam waaronder een onderneming wordt gedreven; onder een merk elk teken dat dient ter onderscheiding van de producten en diensten van een onderneming.

procent omzet erbij? Of nog meer van de kosten afknabbelen om de winst naar

Uit de definitie van handelsnaam vloeit voort dat een

Op grond van het handelsnaamrecht kunnen

handelsnaam iets ‘eigens’ moet hebben.

bedrijven optreden tegen andere handelsnamen,

Een merk daarentegen moet onderscheidend vermogen

als er verwarring te duchten is bij het publiek

hebben. Dit is als het ware een hogere eis. ‘De Eerste

omtrent de aard van de ondernemingen en de

Amsterdamse Taxicentrale’ kan een goede handelsnaam

plaats van vestiging. Tegen een merk is actie op

zijn, die echter als merk niet kwalificeert, omdat het

grond van het handelsnaamrecht niet mogelijk.

louter beschrijvende woorden zijn. KODAK is een

Een actie uit onrechtmatige daad is dan vaak

sterk merk, omdat het een fantasiewoord is, dat geen

de enige manier, die juridisch moeizaam en

beschrijving bevat van de kenmerken van het product.

omslachtig is.

de helft niet haalden? Hoe vaak zat u als verkoper helemaal goed met uw fore-

Het merkenrecht biedt over het algemeen een

cast? Of haalde u werkelijk de omzet die voorspeld was? In deze tijd, waarin

Door eerste registratie van een merk voor een product

ruimere bescherming dan het handelsnaamrecht.

zelfs de zo stabiel geleken bankwereld op z’n kop staat, waarin elektronische

of dienst ontstaat automatisch een recht in het

Het registreren van merken biedt de zekerheid

ontwikkelingen zich razendsnel opvolgen, waarin de energieprijzen jojoën en

gehele gebied waarin bescherming gevraagd wordt.

van een ongestoord gebruik en de mogelijkheid

waarin, dankzij internet, de koper steeds meer macht krijgt, wordt het steeds

Gebruik alléén schept dus geen recht. Het recht op

tegen andere merken op te treden. Het registreren

moeilijker om toekomstvoorspellingen te doen.

een handelsnaam ontstaat uitsluitend in het gebied

van handelsnamen als merk geeft een dubbele

waarbinnen de naam gebruikt wordt. Inschrijving

borging en veelal een uitgebreidere bescherming.

van de handelsnaam in het handelsregister van de

Om deze reden dan ook altijd sterk aan te bevelen.

Kamer van Koophandel levert geen recht op. Logo`s en De Nederlandse Handelsnaamwet van 1921 en artikel

beeldmerken die gebruikt worden in combinatie met een

Nadere informatie:

8 van het Unieverdrag van Parijs, dat bepaalt dat

handelsnaam vallen niet onder de bescherming van de

Knijff Merkenadviseurs, Paul Thiel

een handelsnaam zonder verplichting van depot of

handelsnaamwet. Een bedrijfslogo moet daarom voor

e-mailadres: [email protected]

inschrijving bescherming verdient, beschermen een

bescherming als merk geregistreerd worden.

handelsnaam. Het Beneluxverdrag inzake intellectueel

¶

Knijff Merkenadviseurs, het vooruitstrevende

Y procent te brengen? Of bent u zo’n marketing type dat alleen spreekt over

column

I

n de praktijk worden de begrippen

marktaandeel of omzetaandeel bij grote accounts? Er is een Arabisch spreekwoord dat zegt: “Hij die de toekomst voorspelt liegt, zelfs al spreekt hij de waarheid”. Ik, en ik denk velen met mij, heb de strekking van dit spreekwoord vaak genoeg ondervonden. Zowel in de persoonlijke sfeer als bedrijfsmatig. Hoeveel mensen kent u niet die zeiden definitief te stoppen met roken en die het nooit deden? Of die enkele kilo’s wilden afvallen en nog

‘Grote bedrijven houden te vaak krampachtig vast aan de eigen voorspellingen.’

eigendom, dat de bescherming regelt van een merk,

Een merkhouder kan in principe elk ander het

Merkenbureau in de Benelux voor intellectueel

bepaalt dat men op een merk een recht verkrijgt door

gebruik verbieden van hetzelfde merk of merken die

eigendomsrecht, heeft zich gespecialiseerd in het

Natuurlijk hebben we het met doelen over streefwaarden. En zolang die streef-

inschrijving in het merkenregister. Daarnaast biedt

overeenstemmen, wanneer deze voor dezelfde of

onderzoeken, registreren en verdedigen van merken

waarden onder uw persoonlijke invloedssfeer vallen, bent u vrij om ze naar

merkenwetgeving, die in bijna ieder land van kracht is,

soortgelijke producten of diensten bestemd zijn als bij

in de Benelux en Europa. Dit doet Knijff al sinds

beneden of boven bij te stellen. Maar het probleem in grote bedrijven is vaak

ook verder bescherming en is het sinds 1996 op grond

het publiek verwarring kan ontstaan. Optreden tegen

1989 met veel enthousiasme en professionaliteit

dat het hoger management zich te krampachtig vasthoudt aan de eigen voor-

van de Gemeenschapsmerkenverordening mogelijk voor

handelsnamen is mogelijk als afbreuk wordt gedaan aan

voor het midden- en kleinbedrijf, multinationals en

spellingen. Met als argument dat de aandeelhouders tevreden gesteld moeten

de gehele Europese Unie bescherming te verkrijgen door

het onderscheidend vermogen of de reputatie van het

intermediairs.

worden, proberen ze hun zelf voorspelde toekomst waarheid te laten worden.

inschrijving in het betreffende EU-register.

merk.

Het gevolg is dat, als het even tegen zit, ze de druk opvoeren naar de lagen beneden hen. Dit leidt tot het streven naar korte termijn successen. Mochten

door Paul Thiel

deze uitblijven, dan neemt men genoegen met steeds slechtere deals en worden steeds grotere risico’s genomen. Het resultaat kennen we. Pleit ik er nu voor om geen doelen meer te stellen voor de (middel)lange termijn? Nee, geenszins. Doelen, en vooral de uitdagende, zijn belangrijk om mensen een richting te geven. Maar eenieder die wel eens iets heeft geleerd over het stellen van doelen, weet dat de R in het SMART-acroniem staat voor realistisch en de A voor acceptabel. Die verdienen extra aandacht. Want de realiteit verandert snel en het is nimmer acceptabel dat het allerhoogste langetermijndoel: de continuïteit van een bedrijf, in gevaar wordt gebracht voor de korte-

Europees Parlement te Brussel

termijntevredenheid van aandeelhouders. [email protected]

¶

14

15

Met stip op vijf: psychosociale arbeidsbelasting N

ormen en waarden, het is een populair thema in het maatschappelijk debat. Het moet anders, het moet beter. Het lijken open deuren: je medemens met respect behandelen.

Toch blijkt dat menig Nederlander wel eens te maken heeft met ongewenst gedrag. Zeker wanneer het gaat om situaties op de werkvloer. Het staat dan ook niet voor niets in de top vijf van arbeidsrisico’s. Wat is nu de rol van de werkgever in deze situaties?

WIA oplossingen voor de werknemer: hoe ver gaat de zorgplicht van de werkgever?

Werkgevers zijn verantwoordelijk voor de veiligheid

Ook als het toch misgaat en er doet zich een schokkende

en het welzijn van hun medewerkers. Sinds 2007

gebeurtenis voor dan kan men een beroep doen op

zijn werkgevers dan ook verplicht om binnen het

de bedrijfsmaatschappelijk werkers van ArboNed. De

arbeidsomstandighedenbeleid aandacht te besteden

bedrijfsmaatschappelijk werkers binnen ArboNed zijn

aan psychosociale arbeidsbelasting (PSA), waaronder

opgeleid om slachtoffers en getuigen op te vangen na

de volgende vier thema’s vallen: seksuele intimidatie,

een traumatische ervaring. Naast emotionele steun

K

agressie & geweld, pesten en werkdruk. In de

regelen deze professionals ook praktische zaken zoals

aansprakelijk stellen voor

praktijk houdt het in dat bedrijven een beleid moeten

het informeren van het thuisfront. En omdat dit soort

voeren gericht op voorkoming van psychosociale

voorvallen zich niet laat plannen zijn we 24 uur per dag,

arbeidsbelasting. En, als dat niet mogelijk is, moeten

zeven dagen per week paraat.

moeten ze de bronnen, die de belasting vormen,

Meer informatie? Neem contact op met ArboNed via

aanpakken.

(030) 299 64 44.

¶

gedragscode opstellen die medewerkers onderschrijven. Ook kunnen ze een vertrouwenspersoon aanstellen bij wie medewerkers hun verhaal kwijt kunnen. Deze vertrouwenspersoon ondersteunt ook bij het bespreekbaar maken van ongewenst gedrag. Meestal komen werkgever en werknemer er onderling wel uit. Is dat niet het geval dan kan de werknemer een officiële klacht indienen. Een klachtenprocedure én klachtencommissie zijn namelijk onderdeel van een beleid op ongewenst gedrag.

het feit dat deze geen goede

Top vijf risico’s arbeidsomstandigheden: • Blootstelling aan gevaarlijke stoffen • Fysieke (over)belasting en werkhouding • Werken met gevaarlijke machines & transportmiddelen

• Omvallende en vallende voorwerpen/ valgevaar

• Psychische belasting/werkdruk/agressie en geweld

weggelegd, dan wel dat er vanaf de

rekening te nemen, laat de werkgever

werkvloer geen of weinig interesse voor

zien dat hij dit een belangrijke

getoond wordt.” Inkomen na ziekte is

secundaire arbeidsvoorwaarde vindt.

een actueel en belangrijk onderwerp,

Hierdoor vervult de werkgever op een

maar het gebrek aan interesse is wel

vooruitziende positieve en preventieve

te verklaren. “Het is eigenlijk heel

wijze zijn zorgplicht.”

logisch want mensen zijn niet bezig met langdurig ziek zijn als dat niet speelt.

“In de huidige tijd van arbeidskrapte kan

Het grootste probleem is het ontbreken

dit een secundaire arbeidsvoorwaarde

van voorlichting en uitleg waarbij

zijn die potentiële werknemers over

duidelijk voorgerekend wordt hoe groot

de streep kan trekken of bestaande

het inkomensverlies is. De meeste

werknemers behouden laat blijven

werknemers beschikken niet over het

voor het bedrijf”, besluit Rooker. “En

technisch inzicht om de gevolgen van

we hebben dit binnen HBR Branche

afgesloten? Deze vraag

hun beslissing te overzien.”

Verzekeringen ook al op deze manier

stellen we aan Ruud Rooker,

Eigenlijk moet de vraag gesteld worden

Arbeidsvermogen (WIA) verzekering voor hem heeft

Wat zijn nu mogelijke oplossingen, en hoe geven tegengaat? Werkgevers kunnen bijvoorbeeld een

zijn werkgever

Wet Werk en Inkomen naar

organisaties het zoveel mogelijk beperken. Daarvoor

bedrijven vorm aan een beleid dat bijvoorbeeld pesten

an een werknemer

geregeld, tot grote tevredenheid van de collega’s.”

of een werknemer zijn werkgever

senior accountmanager van HBR Branche Verzekeringen.

aansprakelijk kan stellen voor het feit

Een interessant thema voor het

dat hij geen goede WIA-verzekering

wekelijks werkoverleg?

heeft geregeld. Houdt dit in dat de werkgever op dit gebied een zorgplicht

Nadere informatie:

“Een kleine toelichting is hier wel

heeft, net als in de Pensioenwet?

HBR Branche Verzekeringen BV

op z’n plaats. Er zijn werkgevers die

Volgens Rooker is dit niet het geval.

Ruud Rooker of Eliab Salamony

menen dat de WIA met name een

“Maar dat dit in de nabije toekomst gaat

telefoonnummer: (023) 526 07 68

werknemersprobleem is. Dit is inmiddels

gebeuren, is bijna een zekerheidje.”

e-mailadressen:

Wanneer de risicofactoren intern zijn vastgesteld,

een rigide mening gebleken, want een

kunnen organisaties zelf maatregelen nemen en een

werknemer, wellicht lang werkzaam en

Maar wat kan een verantwoordelijke

beleid opstellen. Bedrijven kunnen hiervoor ook een

zeer gewaardeerd, die arbeidsongeschikt

werkgever het beste doen? “De beste

raakt, komt uiteindelijk in de WIA en

oplossing is een verplichte WIA-

daarna zelfs in de bijstand terecht bij

verzekering voor alle werknemers

HBR Branche Verzekeringen BV is

onvoldoende inkomen uit arbeid.”

die alle salarissen tot tachtig procent

gespecialiseerd in bedrijfsverzekeringen.

garandeert”, zegt Rooker. “Een

In elk Signalement zal zij een aantal

“De verzekeringsmaatschappijen hebben

werkgever wil geen discussie met zijn

bedrijfsrisicoaspecten behandelen.

daar een oplossing voor gevonden in

werknemers over fors inkomensverlies

Daarnaast kunnen leden verzekerings-

psychosociale problematiek altijd vanuit het werk. Welk

de vorm van een WIA-verzekering”,

onder de tachtig procent. Het wordt dan

vragen stellen die in Signalement

effect heeft het op het functioneren en hoe kunnen we

vervolgt Rooker. “Maar werkgevers

een discussie zonder winnaars. Door

behandeld zullen worden.

die situatie het best verbeteren.

stellen dat hier geen taak voor hen is

vijftig procent van alle kosten voor eigen

deskundige inschakelen, de bedrijfsmaatschappelijk werker. Hij is bekend met de psychosociale problematiek op de werkvloer. Hij kan adviseren in het op te stellen beleid, ondersteunt bij het maken van een gedragscode en een protocol voor ongewenst gedrag. De bedrijfsmaatschappelijk werker beschouwt de

Dagelijks staat ArboNed ondernemers, instellingen en overheden bij in hun zorg voor gezond personeel en een verantwoorde werkplek. ArboNed heeft met FHI afspraken gemaakt over het ‘hofleverancierschap’. FHI-leden kunnen rekenen op branchegerichte dienstverlening en extra aantrekkelijke voorwaarden.

[email protected] of [email protected]

¶

16

conjunctuur

conjunctuur

Werkloosheid onveranderd

Inflatie fors omlaag Werkloosheid, seizoengecorrigeerd

Werkloosheid, seizoengecorrigeerd In de periode september - november 2008 waren, gecorrigeerd voor

450 _

seizoeninvloeden, 292.000 personen

400 _

werkloos. De werkloosheid is in

3,5 _ 3,0 _

500 _

2,5 _ 2,0 _ 1,5 _ 1,0 _

350 _ 300 _

de afgelopen drie maanden

0,5 _ 0,0 _

250 _

onveranderd gebleven.

jfmamjjas o n d

jfmamjjas o n d

jfmamjjas o n d

jfmamjjasond

2005

2006

2007

2008

jf mamjjasond

jf mamjjasond

jf mamjjasond

jf mamjjasond

2005

2006

2007

2008

De inflatie is in november uitgekomen op 2,3 procent. In oktober

Er waren in de periode september-

jongeren was echter negenduizend hoger.

eerder was dit nog vier procent. Het

november 26.000 personen minder werkloos

Het aantal werkloze vrouwen is harder

werkloosheidspercentage onder vrouwen

dan een jaar eerder. De werkloosheid onder

gedaald dan het aantal werkloze mannen.

lag hoger dan onder mannen. Van de

45-64-jarigen daalde met negentienduizend.

In de periode september - november

vrouwelijke beroepsbevolking was 4,4

Ook onder 25-44-jarigen nam het aantal

was gemiddeld 3,6 procent van de

procent werkloos en van de mannelijke

werklozen af. De werkloosheid onder

beroepsbevolking werkloos. Een jaar

drie procent. Bron: CBS.

waren de consumenten-prijzen nog gemiddeld 2,8 procent hoger dan een jaar eerder. De inflatie was voor de derde maand op rij lager dan

¶

een maand eerder.

Conjunctuurbeeld aanzienlijk verslechterd

De afname van de inflatie komt met

energie bleef het grootst. Met acht tiende

name door de daling van de prijzen van

procentpunt droeg deze categorie even veel

autobrandstoffen. Benzine was in november

bij als in oktober.

ruim dertien procent goedkoper dan een jaar

BRUTO BINNENLANDS PRODUCT (BBP) Het conjunctuurbeeld was eind november een stuk slechter dan eind oktober. Het zwaartepunt van de indicatoren in de Conjunctuurklok ligt op de grens van ‘teruggang’ en

_ 4,0 _ 3,6 _ 3,2 _ 2,8 _ 2,4 _ 2,0 _ 1,6 _ 1,2 _ 0,8 _ 0,4 _ 0,0 _ -0,4

5,0 _ 4,5 _ 4,0 _ 3,5 _ 3,0 _ 2,5 _ 2,0 _ 1,5 _ 1,0 _ 0,5 _ 0,0 _ -0,5 _ I

‘laagconjunctuur’.

II

III

2005

IV

I

II

III

IV

2006

I

II

III

2007

IV

I

II

III

IV

2008

T.o.v. zelfde kwar taal vorig jaar (linkeras) T.o.v. voorgaande kwar taal seizoensgecorrigeerd (rechteras)

eerder. Diesel kostte zeven procent minder.

Om de inflatie tussen de lidstaten van de

In oktober was de benzineprijs bijna één

Europese Unie (EU) te kunnen vergelijken

procent lager dan een jaar eerder en de

worden geharmoniseerde prijsindices (HICP)

dieselprijs bijna negen procent hoger.

berekend. Volgens deze methode kwam de Nederlandse inflatie in november uit op

De daling van de inflatie in november

1,9 procent, zes tiende procentpunt minder

wordt gedempt door de verhoging van de

dan in oktober. Niet alleen in Nederland

tabaksaccijns. Per 1 juli is de accijns op

liep de inflatie sterk terug. Eurostat, het

sigaretten verhoogd. De effecten hiervan

Europees statistisch bureau, berekende voor

waren tot nu toe nauwelijks zichtbaar

de eurozone een inflatie van 2,1 procent in

omdat er nog voorraden tegen oude prijzen

november, tegen 3,2 procent in oktober. De

beschikbaar waren. Pas in november waren

daling van de inflatie in de eurozone is een

de prijzen veel hoger dan een maand eerder;

stuk groter dan die in Nederland. Dat komt

zij stegen met ruim acht procent.

vooral doordat gas- en elektriciteitsprijzen in de meeste Europese landen veel directer

De opbouw van de inflatie is in november

zijn gekoppeld aan de olieprijs, en door de

flink veranderd. Autobrandstoffen drukten

verhoging van de tabaksaccijns in Nederland.

Het meest opmerkelijke in de klok van eind

halfjaar. Ten opzichte van een kwartaal

De kapitaalmarktrente bedroeg in

de inflatie met vier tiende procentpunt.

november is echter dat alle indicatoren

eerder groeide de Nederlandse economie

november gemiddeld vier procent en was

In oktober droegen zij nog twee tiende

De inflatie wordt berekend uit de stijging van

naar beneden geschoven zijn in vergelijking

niet. Het was het tweede kwartaal op rij

daarmee bijna drie tiende procentpunt

procentpunt bij. De bijdrage van

de consumentenprijsindex (CPI) ten opzichte

met eind oktober. Negen van de vijftien

met een nulgroei.

lager dan in oktober. De inflatie liep terug

alcoholhoudende drank en tabak nam

van dezelfde maand een jaar eerder.

indicatoren in de Conjunctuurklok presteren

Het consumentenvertrouwen is in

van 2,8 procent in oktober naar 2,3 procent

toe van een tiende procentpunt tot drie

Bron: CBS. ¶

nog wel boven hun langjarig gemiddelde.

november licht afgenomen. De indicator

in november. De stijging van de afzetprijzen

tiende procentpunt. Voedingsmiddelen

De economie groeit minder snel. In het

zakte van -27 naar -29. Ook het vertrouwen

van de industrie was in oktober met ruim

en alcoholvrije dranken droegen een half

derde kwartaal is de economie met 1,8

van producenten in de industrie nam af;

vier procent veel minder groot dan in

procentpunt bij aan de inflatie, tegen zeven

procent gegroeid ten opzichte van een

van -6,1 tot -9,1. De stemming onder de

september. De productie van de industrie

tiende procentpunt een maand eerder.

jaar eerder. Dit is bijna een halvering in

zakelijke dienstverleners verslechterde ook

was in oktober tweeëneenhalf procent

De bijdrage van huisvesting, water en

vergelijking met de groei in het eerste

enigszins.

lager dan een jaar eerder. Bron: CBS.

¶

17

18

milieu en duurzaamheid

milieu en duurzaamheid

Simpel weg-dozen werken drempel verlagend Afdanken zonder zorgen zorgt voor minder milieubelasting

I

n oktober 2008 startte Stichting Recycling Technologische Apparatuur (RTA) haar actie SIMPEL WEG. Bedrijven die meebetalen aan het recyclingsysteem wordt het nog Marie-José Beuting

makkelijker gemaakt om hun afgedankte apparatuur voor verwerking aan te bieden.

De actie loopt nu een aantal maanden en

heeft waardoor op een bepaald moment

Maar niet alleen via Stichting RTA levert HACH LANGE een positieve

de deelnemers maken goed gebruik van

een voorraad afgedankte apparatuur

bijdrage aan het milieu. “We nemen al dertig jaar de verbruikte

de mogelijkheden die Stichting RTA biedt.

ontstond. Hiervoor heeft het bedrijf zich

kuvettentesten retour voor de verwerking in het milieucentrum in

De speciaal voor de actie SIMPEL WEG

aangesloten bij Stichting RTA en maakt het

Düsseldorf”, stelt Beuting. “Op deze manier kunnen wij een duurzame

ontworpen dozen vinden behoorlijk aftrek,

dankbaar gebruik van SIMPEL WEG. “De

oplossing van reststoffen verzekeren en vindt meer dan tachtig procent

maar het kan nog beter. Het eindpunt is

dozen werken drempelverlagend voor veel

opnieuw een nuttige toepassing.”

pas bereikt als alle bedrijven al hun

bedrijven. De kans dat er nog afgedankte

afgedankte apparatuur volgens de

elektronische apparatuur gewoon wordt

“Met behulp van SIMPEL WEG hebben we een instrument in handen

wettelijke richtlijnen (laten) inzamelen,

weggegooid in plaats van gerecycled wordt

om onze klanten nog meer bewust te maken van de mogelijkheden om

demonteren en hergebruiken.

hierdoor gelukkig vele malen kleiner. En

afgedankte apparatuur duurzaam te verwerken”, gaat Beuting verder.

daar zijn we allemaal bij gebaat, omdat het

“Dit bewustwordingsproces heeft tijd nodig en zal alleen slagen als wij

zal meewerken aan een beter milieu.”

als producenten onze verantwoordelijkheid nemen. Deze actie van RTA

“De SIMPEL WEG-doos die wij hebben ontvangen, is voor ons een goede aanleiding

Heerco Wallinga

is zeker een goede aanvulling, want we moeten alle middelen inzetten

Afgedankte apparaten? SIMPEL WEG met RTA is gratis! Stichting RTA maakt het heel gemakkelijk om van afgedankte elektr(on)ische apparaten af te komen. De stichting haalt ze namelijk

om de afgedankte ‘rommel’ eens even

Niet alleen Hanna Instruments maakt naar

om duurzaam ondernemen verder te promoten. Het gaat om de kracht

op te ruimen”, zegt Heerco Walinga,

volle tevredenheid gebruik van de actie. Ook

van herhaling: herhalen, herhalen en nogmaals herhalen.”

general manager bij Hanna Instruments.

HACH LANGE, leverancier van laboratorium-

Dit van origine Italiaanse bedrijf, met

en online meetinstrumenten, ziet voordelen

Heerco Walinga sluit zich volledig bij Beuting aan. “SIMPEL WEG is

tegenwoordig haar hoofdvestiging in het

in het initiatief van Stichting RTA. “Wij zien

een goed voorbeeld van actief bezig zijn met recycling en inzameling.

Amerikaanse Woonsocket, levert analytische

het als onze plicht naar de samenleving dat

Nu is het bij vrijwel niemand een kwestie van onwil om zaken te

meetapparatuur aan de procesindustrie

het milieu zo min mogelijk belast wordt door

recyclen, maar het is blijkbaar nodig om mensen zo nu en dan even

en de laboratoriummarkt. “Als gevolg van

onze producten”, aldus Marie-José Beuting,

wakker te schudden. En voor ons als producent is Stichting RTA een

de enorme installed base die de afgelopen

communication manager bij HACH LANGE.

uitkomst omdat zij ons een boel werk uit handen neemt zoals de

dertig jaar opgebouwd is, heeft onze

“In dit kader past het retoursysteem van

administratie rondom het afdanken en het bijhouden van een eigen

serviceafdeling regelmatig te maken met

RTA voor instrumenten voor ons perfect

afvalbeheersplan.”

apparatuur die wordt ingestuurd voor

en om deze reden zijn we dan ook actief

ondernemer. Kortom, goed voor het bedrijf

kalibraties of reparaties.”

deelnemer.”

Meer informatie over de retourstroom via Stichting RTA?

en goed voor het milieu. Gewoon simpelweg

gratis bij op. Alles wat RTA verlangt, is dat bedrijven ons inseinen en de apparatuur

Het insturen van apparaten betekent ook dat

Neem contact op met Joas van Lent via (033) 465 75 07 of

Hanna Instruments het nodige af te danken

[email protected]. ¶

klaarzet. Kleine hoeveelheden kunnen zelfs gratis via TNT Post verstuurd worden. Simpel toch? Deze bijdrage past ook mooi in het profiel als maatschappelijk verantwoord

meedoen. Meld apparaten aan via www.simpelweg-rta.nl.

door Roy Vervoort

19

regelgeving en arbeidsmarkt

Iris, twaalf jaar, zoekt bedrijf voor technologie-excursie

I

ris is één van de vele meisjes die, samen met haar

vriendinnen, rond 23 april 2009 op techniekexcursie willen bij bedrijven. Het internationale evenement Girlsday laat meisjes ervaren dat werken in de techniek, technologie en ict interessant, uitdagend en leuk is. En dat mannen én vrouwen technisch en technologisch werk kunnen doen! Om meisjes te laten ervaren dat (bijna) overal technici, technologen en ict-ers werkzaam zijn, organiseert Technika 10 Nederland ieder jaar Girlsday. Rond de vierde donderdag van april doen bedrijven hun deuren open voor meisjes tussen de tien en vijftien jaar. Doel van Girlsday is meisjes door middel van techniekexcursies en -workshops te interesseren voor techniek.

Vaak mogen de meisjes zelf machines,

Veel meisjes hebben immers een beperkt of slecht beeld van techniek en een technische

gereedschap en apparatuur bedienen.

opleiding. En wat je niet kent, dat kies je niet.

Hoe doen bedrijven mee?

gereedschap en apparatuur bedienen. Ze

Technika 10 Nederland om de tafel gezeten

Aan Girlsday 2008 namen ruim duizend

doen proefjes of maken een werkstuk, dat

om de samenwerking in de toekomst verder

meisjes deel. Met Girlsday 2009 is

te maken heeft met de werkzaamheden

af te stemmen.

het streven om dit aantal minimaal te

en/of producten van het desbetreffende

verdubbelen. Geïnteresseerde bedrijven die

bedrijf. Ook vinden er vaak gesprekken met

Technika 10 Nederland is een ideële

in april een groep meiden willen ontvangen,

(vrouwelijke) medewerkers plaats.

organisatie. Slechts twaalf procent van haar

kunnen terecht op www.girlsday.nl. Ze

totale budget bestaat uit overheidssubsidie.

moeten vervolgens op zoek naar een groep

Organisatie

Girlsday wordt deels gefinancierd door

meisjes via bijvoorbeeld een school in de

Technika 10 Nederland is organisator

Jet-Net. Hiervoor zijn afspraken gemaakt

omgeving, de dochters van de medewerkers

van Girlsday in ons land. Belangrijke

omtrent het bereik van Jet-Net-bedrijven

of met de bemiddeling van Technika 10

participanten zijn Jet-Net, het Jongeren en

en meisjes. Sponsoring in financiële zin

Nederland. Bedrijven kunnen de excursies zo

Technologie Netwerk Nederland, waarbij

of in natura is zeer welkom om het aantal

groot of klein maken als ze zelf willen.

een dertigtal multinationals is aangesloten,

deelnemende meisjes in 2009 ten minste te

de SVGB, het kennis- en opleidingencentrum

kunnen verdubbelen.

Girlsday kan uit diverse onderdelen bestaan

voor uniek vakmanschap

en is in alle gevallen interactief. Bijna altijd

(gezondheidstechnische, creatief-technische

Meer informatie over Girlsday? Neem

is er een korte introductie van het bedrijf,

en ambachtelijk-technische sector), het

contact op met Technika 10 Nederland via

met eventueel een rondleiding en soms in de

Platform Bèta Techniek en VHTO, het

(030) 262 59 80 of via [email protected] of kijk

vorm van een speurtocht door het gebouw.

Expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/

op www.girlsday.nl.

Vaak mogen de meisjes zelf machines,

techniek. Ook FHI heeft in januari met

door Brigitte Bloem

¶

21

22

23

is er leven na fhi? H

ij zal de FHI-annalen ingaan als de man die in navolging van de laboratoriumbranche het fenomeen productstatistiek geïntroduceerd

heeft bij de Nederlandse branchevereniging voor Industriële Elektronica. Hans Harbers, voormalig bestuurslid binnen de elektronicabranche en momenteel werkzaam bij TNO Defensie en Veiligheid, is de persoon waar we het over hebben. “Samen met een tweetal collega’s uit de markt heb ik een begin gemaakt met de productstatistiek op het gebied van oscilloscopen en hebben we gedrieën in de beginjaren de kar getrokken. Dit was voor mij de uitgelezen mogelijkheid om iets op te zetten voor de markt dat voordelig is voor iedereen.”

Hans Harbers

“Samenwerken begint met praten”

“In de periode dat ik een bestuursfunctie binnen

Harbers uiteindelijk terecht bij TNO Defensie

FHI vervulde, was ik als verkoopleider test-

en Veiligheid. “In die periode was ik werkzaam

en meetapparatuur binnen Philips Nederland

in de halfgeleiderindustrie en zeker de nieuwe

werkzaam”, vervolgt Harbers. “Ik ben een jaar

fabrieken vertrokken meer en meer naar Azië.

of zes bestuurslid geweest als ik het me goed

Op dat moment heb ik afscheid genomen van

herinner, maar het kunnen er ook gemakkelijk

deze tak van sport. De markt in Europa werd

acht zijn geweest. De tijd tijdens mijn

steeds kleiner en veranderde langzaamaan in een

bestuursactiviteiten is voorbij gevlogen omdat ik

vervangingsmarkt. Dit was voor mij het moment

het als zeer plezierig heb ervaren. En dan vergeet

om elders te gaan kijken.”

je gemakkelijk hoe lang het daadwerkelijk geduurd heeft.”

“Binnen TNO Defensie en Veiligheid houden we ons voornamelijk bezig met front-ends”, zegt

Vertegenwoordiger

Hans Harbers. “Dit betekent dat we aan de ene

Een jaar voordat Hans Harbers uit het bestuur

kant de focus hebben liggen op de chipdesign

van de elektronicabranche stapt, gaat hij binnen

voor een specifiek soort chips die niet gemaakt

Philips Nederland naar een andere productgroep.

zijn van silicium, maar van galliumarsenide en

“Binnen de organisatie stapte ik over van de test-

galliumnitride. Daarnaast ontwikkelt onze groep

en meetapparatuur naar de security-systemen”,

modules in hoogfrequente technologie waarbij

aldus Harbers. “Maar omdat ik binnen Philips

de frequenties liggen tussen de één en honderd

nog steeds te maken had met collega’s van de

gigahertz. En als we weten dat de frequentie van

meetinstrumentatie én omdat zowel vanuit FHI

een mobiele telefoon tussen de één en de vijf

als vanuit mijn werkgever het verzoek kwam om

gigahertz ligt, mag het duidelijk zijn dat het er

de bestuursfunctie te blijven bekleden, ben ik me

binnen onze modules veel sneller aan toe gaat.”

op blijven werpen als vertegenwoordiger.”

Pijler Ongeveer een jaar na zijn switch binnen Philips

Het derde aandachtsgebied ligt op het

merkt Harbers dat hij terechtgekomen is in

ontwerpen van antennetechnologie. “Binnen

een andere wereld en doet hij afstand van zijn

deze pijler krijgen we veel opdrachten vanuit de

bestuurszetel. Toch kijkt hij enkel met een goed

Europese Ruimtevaartorganisatie ESA”, meldt

gevoel terug op zijn bestuursperiode. “Het was

Harbers. “TNO Defensie en Veiligheid vindt

voor mij een leuke uitdaging om in een sfeer van

haar oorsprong vanuit wat we doen en gedaan

samenwerking in een concurrerende markt zaken

hebben voor defensie, maar daarnaast hebben

op poten te zetten. In de dagelijkse business

we in de loop der tijd ons werkveld verlegd

waren we concurrenten, maar als het ging over

naar de ruimtevaart, luchtvaart en de maritieme

algemene trends dan hadden we interessante en

toepassingen.”

stimulerende discussies.”

Afscheid Maar ook aan zijn tijd bij Philips Nederland komt een eind en via onder andere ASML komt

door Roy Vervoort

¶

24

federatienieuws

federatienieuws

Den Haag is blij met FHI-inbreng Federatiecongres ‘tackelt’ zorg, industrie en wetenschap

N

iet eerder ging FHI zo breed

vertegenwoordigers van de grote multinaltionals als DSM, NXP en

consensus. Met name Pieter

ASML. Onder de titel ‘Upscaling the Netherlands’ schetste Gorter

van Geel pakte dit punt serieus

in discussie met politici in

hoe een klein land ‘great’ kan zijn in enabling procestechnologie.

op.

Den Haag en tegelijk met een aantal

Hij koppelde de programma’s voor scheidingstechnologie, procesintensificatie en micro-nanotechnologie aan de

Waar het ging om de eigen

vertegenwoordigers van prominente

sleutelgebieden food, chemie en water. Snelheid, wendbaarheid,

verantwoordelijkheid van

strategische samenhang en focus noemde hij als kernbegrippen

bedrijfsleven en wetenschap

klanten van FHI-leden.

die kleinschaligheid en decentrale besluitvorming eisen.

ieder voor zich en de

Net als vorig jaar stond het federatiecongres op

In de discussie speelden forumleden professor Kouchi Zhang

beiden bij research en

27 november in Sociëteit De Witte, pal naast het

(NXP), John van Halderen (Depex/Hettich Nederland) daar samen

development, bleek de

gebouw van de Tweede Kamer. Uit de politiek was

met kamerlid Sharon Gesthuizen soepel en positief op in.

politiek ook bereid de zorgen

samenwerking tussen die

Marcel van den Broek

CDA fractieleider Pieter van Geel eregast. En met SP kamerlid Sharon Gesthuizen in het forum en CDAers Sabine Uitslag en Elly Blanksma naast Pauline Smeets van de PvdA in de zaal, was de politiek goed vertegenwoordigd. Net als eerder die dag tijdens het kameroverleg over innovatiebeleid, met de ministers Balkenende, Van der Hoeven en Plasterk, bleek ook

Over de vraag of de overheid zelf in staat is adequaat op te treden als innovatieve opdrachtgever waren de meningen en ervaringen verdeeld.

tijdens het congres hoe zeer de Haagse politiek het

van FHI serieus te nemen. De overheid moet enerzijds

Voorzitter FHI

blijven investeren in ‘vrije’ wetenschap, mede met het oog

op de tekorten in de arbeidsmarkt voor academici. Dat is vooral een taak voor het ministerie van OC&W van Plasterk. Daarnaast dient bij de aanwending van de aardgasbaten via Economische Zaken scherp bewaakt te worden dat het daar juist ook moet

huidige FHI-beleid van informatieverstrekking aan

In de IT-sector lijkt dat redelijk te lukken. In de zorg is het kommer

gaan om development. In de investeringsprogramma’s dienen de

politici weet te waarderen.

en kwel, mede vanwege de aanbestedingsprocedures. De politiek

bedrijven leading te zijn ten opzichte van de universiteiten en

reageerde verdeeld op de vraag of de marktwerking te ver is

onderzoeksinstituten, ten gunste van de Nederlandse economie.

Industriële innovatiegoeroe Tjerk Gorter,

doorgevoerd of juist niet ver genoeg is uitgewerkt. Dat het in

Er was na afloop veel om over door te praten bij de

trekker van een aantal grote publiek/private

de zorg nog lang geen koek en ei is, daarover was wel zeker

technologieborrel….

innovatieprogramma’s, kreeg vooral respons van

Pieter van Geel

Aanbesteden frustreert innovatie en samenwerking “Het aanbestedingsbeleid moet drastisch op de schop en de concentratie

grote zorgverzekeraars.” FHI stelt richting de Haagse politiek voor te gaan werken aan

van inkoopmacht bij zorgverzekeraars kan echt niet langer.” Marcel

een simpele ‘blauwdruk’ aanbestedingen om daarmee een groot aantal knelpunten

van den Broek, voorzitter van FHI, federatie van technologiebranches

aan te pakken binnen de mogelijkheden van de Europese regelgeving. Met name

luidde de noodklok tijdens het FHI-federatiecongres op 27 november

kleinere technologische bedrijven blijken moeilijk ingeschakeld te kunnen worden bij

in Den Haag. “Innovaties worden gefrustreerd en met name in de zorg

aanbestedingen constateert de federatie. CDA-fractieleider Pieter van Geel erkende

wordt het patiëntenvertrouwen ondermijnd door de huidige praktijk van

tijdens het FHI-federatiecongres dat de marktwerking in de zorg nog niet zo goed loopt

aanbesteden en concentratie van inkoopmacht bijvoorbeeld bij de vier

en hij reageerde positief op de FHI-voorstellen.

¶

¶

25

26

federatienieuws

federatienieuws

FHI overlegt Tweede Kamer tien innovatiebelei dspunten

Zo gezegd zo geschreven.. “Met dit volstrekt verkeerde signaal verloren

Arbeidsmarktproblematiek blijft eerste prioriteit voor technologiebranches

O

daarover wordt beslist de voorgestelde verdeling voorlegt aan de Kamer die met name de betrokkenheid van bedrijven wil kunnen beoordelen.

we een hoop krediet” Een ‘ingewijde’ van Fortis naar aanleiding van de 2,5 miljoen vertrekbonus van topman Votron in NRC Handelsblad, 20 december 2008.

Een tweede beleidspunt dat de leden van de Tweede p uitnodiging van de Tweede Kamer heeft FHI op 4 november deelgenomen aan een

hoorzitting over het innovatiebeleid. In een speciale bijeenkomst in de Kamer met de vaste kamercommissie voor Economische Zaken werd FHI-directeur Kees Groeneveld gevraagd de prioriteiten van de branche aan te geven en werd hij vervolgens bevraagd op een aantal onderwerpen in het innovatiebeleid. Het structurele tekort aan hoogopgeleide

Kamer breed overnamen, verwoord door VVD kamerlid

Tien FHI-prioriteitspunten in het innovatiebeleid • Innovatieplatform moet zich meer richten op technologie.

• Innovatie in de industrie focusseren op enabling technologie.

• Overheid als innovatieve opdrachtgever

technologen op de arbeidsmarkt werd

moet handen en voeten krijgen, vooral ook

bij die gelegenheid opnieuw als eerste

decentraal, op thema’s.

prioriteit benoemd. Één en ander diende voor de kamerleden als voorbereiding op het kameroverleg later die maand met de bewindslieden Balkenende, Van der Hoeven en Plasterk. Namens de branches uitte de FHI-directeur zijn teleurstelling over de gebrekkige uitwerking van de

• Jaarlijkse herijking sleutelgebieden en innovatieprogramma’s.

• Drempels bij samenwerking kennisinstituten/ bedrijven slechten door modelcontracten.

• Innovatievouchers ook bij bedrijfsmatige

Charlie Aptroot, betreft het omgaan met IP, intellectueel eigendom door kennisinstituten als TNO. De huidige praktijk, waarbij op grond van de algemene voorwaarden van TNO vooral MKB bedrijven hun IP bij elke vorm van samenwerking kwijt kunnen raken, moet worden herzien. In het debat gaf de minister aan open te staan voor overleg hierover. Inmiddels werkt FHI samen met FME-CWM in een werkgroep met TNO

“Ik had als onderzoeker een patent dat mij vijf euro per jaar opleverde. Daar was ik erg trots op, want er was een bedrijf dat iets deed met mijn uitvinding.” Minister Ronald Plasterk in Technisch Weekblad van 13 december 2008.

aan suggesties voor modelcontracten die drempels voor samenwerking moet wegnemen. In het verlengde van de discussies in de Kamer, is FHI inmiddels voortdurend in gesprek met de verschillende fracties en ministeries over de onderwerpen die in het tien puntenplan zijn benoemd.

¶

“De hele wereld denkt dat er een probleem aankomt met CO2. Dat is prachtig voor Shell. We zijn goed in technologie, in research, en weten veel van CO2. Dit is een ondernemingskans.” Shell topman Jeroen van der Veer in het FD van 8 november 2008.

kennisinstituten verzilveren.

Taskforce Technologie Onderwijs en Arbeidsmarkt die op

• Investeringen in fundamenteel onderzoek

voorstel van de technologiebranches in het regeerakkoord

blijven noodzakelijk en dienen primair te

“Teams met honderd procent eenlingen

werd opgenomen.

komen vanuit het budget van OC&W.

scoren echt veel beter.”

“Zoals het nu is neergezet is het bedrijfsleven absoluut niet leading zoals de bedoeling was. Er is ook geen

• Programma’s voor microsysteem- en

ruimte gemaakt voor de hoogstnoodzakelijke nieuwe

nanotechnologie moeten samenhangend

initiatieven in dit veld. En voortdurend wordt de stap

vervolg krijgen.

van arbeidsmarkt naar onderwijs te kort door de bocht genomen” is de observatie van FHI. In het kamerdebat van 27 november vertaalden de kamerleden dit standpunt in elk geval richting de 500

5 december 2008.

• Europese ESF fondsen voor innovatie in de regio landelijk coördineren.

• Arbeidsmarktproblematiek voor

miljoen euro aan aardgasbaten die binnenkort worden

kenniseconomie beleidsmatig adresseren,

verdeeld. Kamerbreed eiste de commissie Economische

samen met bedrijven.

Zaken van minister Van der Hoeven dat zij vóórdat

Organisatiepsycholoog Daphne Dekker in Automatisering Gids van

“In het huidige speelveld krijg je de ruimte die je zelf inneemt”. KNAW president professor Robbert Dijkgraaf over ‘publiekscommunicatie’ vanuit de wetenschap in Intermediair van 20 november 2008.

¶

27

28

Haagse

‘Het is belangrijk dat we elkaar weten te vinden’

Babbel

29

geen idee van wat er zich in die wereld afspeelt.” En hierin schuilt volgens het SP-Kamerlid dan ook een groot gevaar. “Onderzoekers hebben vaak kennis en oplossingen op de plank liggen voor problemen die spelen in onze maatschappij”, legt Gesthuizen uit. “Maar ze worden niet of onvoldoende gehoord. Dat is voor deze deskundigen frustrerend, maar kan ook de doodsteek betekenen voor onderzoek en daarmee ook voor technologieën die op deze manier niet in de samenleving terechtkomen.” Volgens Sharon Gesthuizen is een strikte scheiding tussen fundamenteel en toegepast onderzoek dan ook niet mogelijk in de praktijk. “Ik vergelijk de twee gebieden graag met de kleuren rood en blauw die in elkaar over kunnen lopen en dus in het midden paars worden. Kennis is nu eenmaal vloeibaar, lekt weg en komt op onvoorziene plekken terecht; strikt gescheiden houden is niet

SP-Kamerlid benadrukt de importantie van technologisch onderzoek

mogelijk, maar we mogen ook niet zeggen dat het één geheel is. Ze bestaan bij de gratie van elkaar en dat moeten we zo houden. Aan de overheid de taak om het onderzoek dat fundamenteel is te bekostigen. Dat staat voor ons voorop.” Toch benadrukt Gesthuizen wel de belangrijke plaats die

N

fundamenteel onderzoek inneemt, zonder die van het toegepast

et achttien geworden, nog zittend op het Stedelijk Gymnasium in Nijmegen en dan toch al staan voor een belangrijke keuze: op welke

‘99,99 procent heeft totaal geen idee van wat er zich in die wereld afspeelt.’

politieke partij gaan we deze verkiezingen stemmen? Sommige jongeren hebben de pech

idee dat de Haagse politiek een fake

In haar hoedanigheid als woordvoerder

dat ze na hun achttiende verjaardag

omgeving was, één grote poppenkast.

Economische Zaken komt Sharon

bijna vier jaar moeten wachten, maar

Het was het jaar met de LPF in de

Gesthuizen in aanraking met de

Sharon Gesthuizen, Tweede Kamerlid

regering. Niets dan ruzie in het kabinet.

technologiewereld waar ze, net als de

voor de Socialistische Partij (SP), mag

Als dit het nu moest zijn, dan hoefde

meeste van haar collega’s, weinig kaas

een paar maanden na haar verjaardag

het voor mij echt niet. Wel bleek ook

van gegeten heeft. “Maar dat geldt voor

het stemhokje in. “Ik was al van plan

toen dat de SP de studenten, die

veel onderwerpen in deze portefeuille.

iets linksig te gaan stemmen, maar

streden tegen verslechtering van de

Het zijn allemaal wereldjes op zich,

op welke partij wist ik op dat moment

kwaliteit en toegankelijkheid van het

net zoals de politiek een eigen wereld

nog niet.” En het is een afgestudeerd

hoger onderwijs, daar waar maar kon

is. Voor mij persoonlijk zit er maar één

planoloog, werkzaam als buschauffeur

steunde.”

ding op: zo veel en zo diep mogelijk

onderzoek te bagatelliseren. “Juist hier denken de onderzoekers

doordringen in die andere wereld

vaak al weer een stapje verder, dat is wat ik noem de aanzuigende

omdat hij graag onder de mensen is, die Gesthuizen attendeert op de SP.

De afkeer van de politiek blijkt dan ook

totdat ik weet hoe het er in die wereld

werking van de toekomst op innovatie. Als de behoefte in de

“Via deze inspirerende man kwam ik in

van korte duur en ongeveer een jaar na

aan toe gaat. En juist hier haal ik veel

samenleving misschien nog niet zo duidelijk aanwezig is, zijn de

aanraking met een visie hoe een sociale

haar bestuursperiode bij de LSVb besluit

voldoening uit.”

experts wel al bezig met hun onderzoek.”

samenleving eruit moet zien en besefte

Gesthuizen lid te worden van de SP. “Ik

ik dat ik deze visie grotendeels deel.”

kon me in die tijd over tal van zaken,

“De interactie met de technologiewereld

Maar wat verwacht Tweede Kamerlid Gesthuizen nu van FHI

zoals de salarisverhogingen van de

is om deze reden dan ook heel

als brancheorganisatie. “Een samenwerking betekent voor beide

Dat de politieke interesse opgewekt

ministers, echt boos maken en ik vond

belangrijk”, gaat Gesthuizen in haar

partijen een kans om muren te slechten, de barrières tussen

is, betekent in het geval van Sharon

dat het tijd werd om daar zelf iets aan te

werkkamer, dat ook wel iets weg

politiek en praktijk. Daarnaast zijn binnen FHI voor mij juist die

Gesthuizen niet meteen een politieke

gaan doen.” Via het actief lidmaatschap

heeft van een schildersatelier, in

contacten te vinden om dieper in de technologiewereld te kunnen

carrière. Sterker nog, het jaar als

van de SP in 2004 dat uitmondt in een

de Tweede Kamer verder. “Ik was

duiken en is het dé gesprekspartner op technologisch gebied. Tot

bestuurslid van de Landelijke Studenten

zetel in de Haarlemse gemeenteraad

laatst uitgenodigd bij de Netherlands

slot ontvang ik graag uitnodigingen zoals voor de Netherlands

Vakbond (LSVb) wekt bij Gesthuizen

komt Gesthuizen in november 2006 in de

MicroNanoConference en ik waande me

een aversie voor de politiek op. “Tijdens

Tweede Kamer terecht.

daar in een gezelschap tovenaars; 99,99

deze bestuursperiode had ik echt het

door Roy Vervoort

procent van de Nederlanders heeft totaal

MicroNanoConference waar ik als Kamerlid dat op kan steken wat

Sharon Gesthuizen in discussie op het FHI-Federatiecongres

voor mijn werk broodnodig is. Wederzijds geldt dat het belangrijk is dat we elkaar weten te vinden.”

¶

30

federatienieuws

Neem nu een gratis abonnement op e-totaal

HET Instrument 2010 in april of september Ledenvergadering FHI buigt zich over toekomstig beursbeleid

TOTAAL

- eLEKTRONICA - eLEKTROTECHNIEK - eNGINEERING Informatiebron voor professionals in

e LEKTRONICA , e LEKTROTECHNIEK

en

e NGINEERING

Vakblad e-totaal

Het vakblad e-totaal is een onafhankelijke informatiebron voor – inmiddels meer dan 40.000 – functionarissen die in hun beroepsuitoefening te maken hebben met producten en diensten op het gebied van elektronica, elektrotechniek, industriële automatisering en engineering. e-totaal biedt haar lezers op een toegankelijke wijze, korte, actuele berichtgeving over o.a. producten, diensten en markt- en technische ontwikkelingen. Ook applicatie artikelen geschreven door en voor technici in de industrie, gerichte interviews en bedrijfsreportages komen aan bod. Ga voor een gratis abonnement naar www.etotaal-online.nl.

De miljoenste bezoeker van HET Instrument

H

et organiseren van een grote beurs als HET Instrument vraagt steeds meer afstemming waar het gaat om datum en locatie. In de evaluaties van de

laatstgehouden editie, in mei 2008, was de unanieme conclusie van de exposanten,

Website www.etotaal-online.nl

Hier heeft u direct toegang tot honderden artikelen over: nieuwe producten markt en branche nieuws projecten applicaties bedrijven beursen en congressen columns etc

E-mail nieuwsbrief

Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen in uw markt? Neem dan een gratis abonnement op onze e-mail nieuwsbrief. Via www.etotaal-online.nl kunt u zich aanmelden.

De mei editie van e-totaal is de beursspecial electronics & automation. Bel voor alle advertentie mogelijkheden met Martin de Boer.

Adverteren in e-totaal?

Adverteren in het vakblad e-totaal is de kortste weg naar 42.000 engineers. Of plaats uw commerciële boodschap op de website of in de nieuwsbrief. Martin de Boer kan u hier alles over vertellen. Bel 0570 657572 of mail [email protected].

tentoonstellingscommissie en betrokken besturen dat mei niet geschikt is gebleken vanwege de druk op agenda’s in die maand. Vanuit die conclusie heeft FHI gesproken met

in september wellicht een optie zou kunnen zijn.

alle hallenexploitanten die in Nederland zo’n

Daarnaast blijven de maanden april en november

evenement kunnen faciliteren. Daaruit is gebleken

in beeld. Belangrijkste bottleneck is daarbij de

dat voor de korte termijn, 2010 waarschijnlijk

beschikbaarheid van hallen. De exploitanten

alleen in april, voorafgaande aan de Hannover

hebben vaak al langer lopende afspraken met

Messe, mogelijkheden zijn in Jaarbeurs Utrecht

andere beurstitels.

en heel misschien in Amsterdam Rai. De

Een optie die nu ook onderzocht wordt is de

ledenvergadering heeft het FHI-bureau en de

mogelijkheid om HET Instrument jaarlijks te gaan

direct betrokken bestuursleden gevraagd op korte

organiseren met per jaar een andere focus: het

termijn in overleg met Jaarbeurs Utrecht en/of

ene jaar Laboratorium en Medische Technologie

Amsterdam RAI tot een uitgewerkt voorstel te

en het andere jaar Industriële Automatisering en

komen.

Elektronica.

Vanuit de wens om te komen tot een meerjaren-

Medio februari 2009 moet er een besluit worden

afspraak over een vaste datum en locatie heeft

genomen over HET Instrument 2010. De

de FHI-ledenvergadering op 27 november een

meerjarenafspraak hoopt het federatiebestuur

aantal mogelijkheden de revue laten passeren.

halverwege 2009 in elk geval rond te hebben.

Uit die discussie kwam naar voren dat een datum

¶

31

32

33

E&A 2009 Voorbereiding Electronics & Automation 2009 draait op volle toeren! I

n het laatste nummer van 2008 van FHI’s branchemagazine

organiserend FHI-bureau, ook op het gebied

Voorafgaand aan de exposantenbijeen-

gadget de Wireless Sensor Temperatuurmeter

Signalement werd de start van de voorbereiding van Electronics &

van de bezoekerswerving is veel te winnen.

komst vindt op 11 februari 2009 in de

van Engineering Spirit dat live geproduceerd

Automation 2009 aangekondigd. Inmiddels draait de voorbereiding

Om de bezoeker in de laatste week van mei

ochtend een persbijeenkomst plaats. Tijdens

wordt in de Jaarbeurs Utrecht gekozen.

op volle toeren. Inschrijvingen stromen binnen en het aantal

2009 naar de Jaarbeurs Utrecht te krijgen, zal

deze meeting zal FHI de pers informeren

Net als in voorgaande jaren gaat FHI samen

beschikbare vierkante meters loopt met de dag terug. Begin

FHI tijdens de exposantenbijeenkomst hier

over de trends en ontwikkelingen in de

met een forse groep deelnemers het product

januari hadden ruim negentig exposanten zich ingeschreven en

ruim aandacht aan besteden. Deze meeting

markt plus de stand van zaken rondom de

ontwikkelen en produceren dat door de

was ongeveer 2.250 vierkante meter van de beursoppervlakte met

bezoeker zelf samen te stellen is. De bezoeker

stands gevuld. De beurs loopt voor op het schema van 2007 en de

haalt bij acht stands van deelnemers de

voortekenen voor dé elektronicabeurs van 27 tot en met 29 mei 2009

benodigde onderdelen op. Op deze manier

in de Jaarbeurs Utrecht zijn gunstig. De start van de voorbereidingen op Electronics & Automation 2009 betekent ook automatisch het begin van het op poten zetten van een conferentieprogramma met kwaliteit. Van 27 tot en met 29 mei 2009 zullen de Marijkezaal en de Croesezaal in

‘Conferentieprogramma krijgt vorm in uitdagende formats.’

de Jaarbeurs Utrecht drie dagen lang het decor zijn van interessante lezingen en

levert het de deelnemende bedrijven interessante contactmomenten op. Maar deze keer draait het bij de gadget niet alleen om een tour langs exposanten waar ze de verschillende onderdelen van de

presentaties in verschillende takken van sport.

gadget op kunnen halen. De PCB’s worden

Onderwerpen om het conferentieprogramma inhoud te geven, hebben inmiddels

staat gepland op woensdagmiddag

beurs. Na de persbijeenkomst en voor de

live geproduceerd op een productielijn

het licht gezien en worden in de komende maanden steeds verder uitgewerkt in

11 februari 2009 en vindt plaats in het nieuwe

exposantenmeeting organiseert FHI een

die centraal in de beurshal staat. Tijdens

de verschillende bijeenkomsten. Thema’s als energiezuinige installaties, telecom

pand van het organiserend bureau op het

gezamenlijke lunch.

Electronics & Automation 2009 bieden de

testing, tomorrow’s electronics, sensoren, de elektronica value chain en de

Landgoed Leusderend in Leusden. Tijdens

elektronicaproductie; het is een greep uit het totale programma.

deze bijeenkomst zal na de korte, gebruikelijk

Gadget

diverse testen voor de gadget. Op deze

berichtgeving over de huidige stand van

Het succes van de gadgets tijdens Electronics

manier heeft FHI een opzet gekozen waarbij

Seminars

zaken dieper op de bezoekerswerving

& Automation 2007 en HET Instrument 2008

meer exposanten deel kunnen nemen.

Voor de exposant van Electronics & Automation 2009 ligt hier een uitdaging te

ingegaan worden. De sprekers zullen de

trekt FHI, federatie van technologiebranches

wachten. De voorbereiding van de verschillende seminars gaat nu beginnen en is

exposanten en FHI tools aanreiken om

als organiserend bureau gewoon door naar de

Neem voor meer informatie over Electronics

voor de exposant de kans om door betrokkenheid bij een congres extra promotie te

voldoende, voor de bedrijven interessante,

gadget in 2009. Uit de acht voorstellen die bij

& Automation 2009 contact op met Linda

realiseren. Maar niet alleen bij voorbereiding van de seminars liggen de kansen en

bezoekers op de stand te krijgen.

FHI binnen gekomen zijn, hebben de

Dekker of Petra Kortenoeven van FHI via (033)

deelnemende partijen de te produceren

465 75 07 of kijk op www.eabeurs.nl.

uitdagingen te wachten om opgepakt te worden door de exposanten en het

door Roy Vervoort

Test & Measurement-deelnemers de bezoeker

¶

34

iE

industriële elektronica

industriële elektronica

Branchebrochure Industriële Elektronica vernieuwd

zijn veranderingen te melden, ook in de lobbysfeer zijn nieuwe activiteiten ontwikkeld. De gezamenlijke belangenbehartiging geldt federatiebreed en wordt in verschillende beleidspunten door de vier branchemanagers

N

en de directeur van de federatie uitgevoerd.

ieuwe clusters, nieuwe events,

verbeterde activiteiten en

activiteiten binnen de branche Industriële

De beleidspunten die binnen FHI opgepakt

Elektronica blijven bestaan. Maar wat is er

zijn, zijn onderwijs en arbeidsmarkt, sociaal

dan wel veranderd?

beleid, industriebeleid, innovatie en technologie, internationaal ondernemen en openbaar

In het werkveld ‘collectieve marketing’ is

aanbesteden.

een aantal events toegevoegd. Het Design

een nieuw adres; het zijn allemaal redenen om een nieuwe brancheprofiel te

meest up-to-date informatie.

Tot slot krijgt de Stichting RTA (Recycling

voor de hard- en softwareontwikkelaar

Technologische Apparatuur), nauw verbonden met

Het is een open deur. De time to market wordt steeds korter, de levenscycli

toont, is er één van. Een tweede evenement

FHI maar afzonderlijk opererend, in de nieuwe

versnelt en alles draait om tijd.

dat benoemd is in de brochure is IT Room

brochure de aandacht die de stichting verdient.

Infra, gericht op het professionaliseren

Het is en blijft voor de leden en hun klanten

Bij het schrijven van deze column zaten wij allemaal nog vóór Sinterklaas en

van datacenters en computerruimtes om

belangrijk dat afgedankte apparatuur verantwoord

vroeg de gemiddelde krantlezer zich af of banken, autofabrikanten, beleggers,

beschikbaarheid van data beter te kunnen

en tegen geringen kosten wordt afgevoerd en

borgen. Waar deze events voortgekomen

ontmanteld.

zijn uit bestaande clusters, worden de clusters ook als zodanig beschreven in de

Meer informatie?

vernieuwde brochure.

Kijk op www.industrieleelektronica.fhi.nl onder

Het gaat om aanpassingen en aanvullingen, want de huidige clusters, onderzoeken en

Paul Petersen

time to market

Tools event, dat jaarlijks de nieuwste tools

‘Publicaties’ of neem contact op met Paul Petersen Niet alleen binnen de collectieve marketing

via (033) 465 75 07 of [email protected]. ¶

column

produceren, voorzien van de

35

de industrie en het milieu nog wel te redden zijn. De time to market van deze column is lang … te lang. Wie van u kan voorspellen wat er in de eerste maanden van 2009 gaat gebeuren? Toch gaan wij er van uit. In de technologie, de logistiek, de handel, de industrie, de kunst, de wereldwijde epidemieën kunnen wij voorspellen, wat er in Q1 gaat plaatsvinden. Ik voorspel nu op 3 december 2008 dat er in februari 2009 mensen zijn

Sensors, that is the issue!

opgestaan, die hebben verkondigd dat we niet te veel de droeftoeters (mensen met voortdurende, negatieve berichten over de financiële crisis) aan het woord moeten laten. Daarnaast voorspel ik dat er in februari 2009 officieel het ‘D’-woord wordt gebruikt door menig Westers land. Dan komen er toch weer droeftoeters. Het

T

‘R’- woord werd in december 2008 al benut en het ‘D’-woord had de aandacht

echnologie lost vele maatschappelijke,

economische en ecologische problemen op. Legio

Verschillende experts geven tijdens

weinige energie van sensoren bij onder

het sensorenevenement invulling

andere draadloze schakelingen, space-

aan een drietal subissues. Het eerste

toepassingen en home automation. De

subissue, ‘environment’, gaat in op

dag in Zeist zal eindigen met een aantal

de sensortoepassingen in klimaat- en

workshops waarin diverse vraagstukken

The Sense of Contact

van The Economist rond de kerst.

milieugerelateerde onderwerpen. Door

behandeld worden en de aanwezigen mee

Organisatie: Industriële Elektronica in

Laat ik eerlijk zijn: de time to market is te lang. Het zal allemaal niet uitkomen.

de kleinschaligheid van een sensor biedt

kunnen denken in sensoroplossingen.

samenwerking met STW

het al maar meer mogelijkheden voor

voorbeelden hiervan zijn te noemen, zoals de IJkdijk en de OV-chipkaart.

En juist sensoren spelen een grote, en

speciale gebieden zoals de ruimtevaart,

De gehele dag kenmerkt zich door

Datum:

de medische wereld en wetenschappelijk

een sterke bezoekersgroep, waarbij

Locatie: Woudschoten

onderzoek aan kennisinstellingen. Vanuit

zowel het bedrijfsleven, overheid,

deze werelden zal een aantal specialisten

onderzoeksinstellingen als universiteiten

het tweede subissue, ‘size’, van de sensoren

breed vertegenwoordigd zijn. Studenten

Tijd:

10.00 – 17.30 uur

belichten. Deze deskundigen geven aan tot

krijgen gedurende de dag de kans hun

Website:

www.fhi.nl/senseofcontact

welke ontwikkelingen en ontdekkingen de

onderzoek op sensorgebied te promoten.

sensoren geleid hebben.

Aan het einde van de dag wordt een prijs

soms wel doorslaggevende rol, om tot deze

uitgereikt voor het beste onderzoek.

8 april 2009 Conferentiecentrum Zeist

Graag zou ik met zekerheid voorspellen dat de wereld verrast wordt door een mooie, technische vinding … die al sluimerde, maar toch niet voor mogelijk werd gehouden.

Chapeau voor alle leden, hun klanten en toeleveranciers, die dat wel kunnen. Zij spelen goed in op ontwikkelingen in hun omgeving. Alerte zakenmensen en actuele technici.

Lof voor de keten en weg met de droeftoeters Daarnaast wil ik een lans breken voor de kracht van de elektronica. Een jaar

technologische oplossingen te komen. Het

Mede door de grootte en de veelzijdigheid

is dan ook niet voor niets dat FHI op 8

van sensoren is weinig energie en kracht

Meer informatie over ‘The Sense of Contact’?

voorspelling konden zijn voor de aankomende economische omstandigheden.

april 2009 al weer voor de elfde keer haar

noodzakelijk voor de werking ervan, het

Neem contact op met Birgit Albersen van

De elektronicaketen kon daarin zijn kracht laten zien: daar is de keten nu mee bezig.

event ‘The Sense of Contact’ organiseert,

derde subissue tijdens ‘The Sense of

FHI via (033) 465 75 07 of via [email protected]

dat plaats zal vinden in het Woudschoten

Contact’, namelijk ‘power’. Sprekers op dit

of kijk op www.fhi.nl/senseofcontact.

Conferentiecentrum in Zeist.

vakgebied benadrukken de kansen van de

geleden schreef ik in deze column dat de ontwikkelingen op de beurs een

¶

[email protected]

¶

36

iE

industriële elektronica

industriële elektronica

Gesprek met KPN over betalingstermijn O

p 15 februari 2008 stuurde KPN een brief

Raad van Bestuur en informatie aan de individuele

Het bedrijfsbeleid van een betalingstermijn van

naar al haar toeleveranciers met de

leden van de branche Industriële Elektronica. Zowel de

negentig dagen werd tijdens het gesprek door

mededeling dat de standaard betalingstermijn

leveringsvoorwaarden van FHI als de Europese richtlijn

KPN overeind gehouden. FHI stelde daarop dat

werd verlengd van vijfenveertig naar negentig

schrijven dertig dagen betalingstermijn voor.

het beleid van de branche, zoals beschreven in de

kalenderdagen. De ontvangers van die brief

brief van 4 april 2008, onverminderd zal worden

waren geschokt. De branche liep te koop.

geadviseerd aan leden. KPN stelde dat haar

FHI sprong op de barricades. De verklaring van KPN kwam niet tot stand na uitgebreide onderhandeling of bespreking met de keten, maar het was een eenzijdige actie. FHI heeft de KPN-directie hier op aangesproken. Dit heeft geleid tot een gesprek in november 2008 tussen enerzijds de Chief Procurement Officer (CPO) en de Manager Finance van het Corporate Procurement Office van KPN en anderzijds vertegenwoordigers van FHI met name van de branche Industriële Elektronica.

‘Men heeft het recht om de financieringskosten van een langere betalingstermijn te verwerken in offertes’.

De zaak is niet van tafel maar voor FHI-

doel is samen te werken met bedrijven, zowel met degenen die specifieke oplossingen als die commodities kunnen leveren. Een afname van het aantal toeleveranciers wordt hier niet bezwaarlijk geacht. FHI bracht tijdens het gesprek in dat juist de leden van de branche Industriële Elektronica specials en nichemarktproducten leveren, die bij diverse systemen en diensten en toepassingen van groot en strategisch belang kunnen zijn. In de samenwerking met de keten zal KPN hier rekening

leden is er ruimte voor onderhandeling en

Zowel KPN als de leden werden er daarnaast op gewezen

mee moeten houden. FHI adviseert de leden die

doorberekening van rente.

dat men in onderhandeling het recht heeft om de

samenwerken of onderhandelen met KPN te kijken

financieringskosten van een langere betalingstermijn te

naar de context van hun producten of diensten

KPN meldt in haar brief van 15 februari 2008: “De

verwerken in offertes. Het belangrijkste bezwaar dat FHI

en vanuit die situatie in gesprek te gaan met KPN

verandering van een traditioneel telecombedrijf naar

in haar brief van 4 april 2008 maakte, was het effect op

over extra financiering of een rentepercentage en

een op internet gebaseerd ICT-bedrijf, is voor KPN

de keten die toelevert aan KPN. Met name waarschuwde

de betalingstermijn.

aanleiding geweest om zich te meten met de topbedrijven

de branche voor de nadelen van kortetermijnpolitiek.

in deze industrie. Daarbij bleek, dat op het gebied van

In de periode april tot en met september 2008 bleek dat

Met dit gesprek is het proces niet afgesloten.

werkkapitaalmanagement en het inkoopbetaalproces

verschillende leden individueel baat hadden bij deze

Leden die in de komende tijd gebruik willen

(Purchase to Pay (P2P)), KPN onderin deze benchmark

brief. In de directe gesprekken met inkopers van KPN kon

maken van het advies van de brancheorganisatie

staat.”

men met succes referen aan deze brief. In vervolg daarop

kunnen zich beroepen op bovenstaande

KPN heeft éénzijdig twee besluiten genomen. De

is een gesprek gevoerd op woensdag 5 november 2008

informatie. Uiteraard kunnen leden ook contact

betalingstermijn is verlengd van vijfenveertig naar

tussen Joost Peerdeman (ad interim CPO van KPN), Toon

opnemen met FHI branchemanagement in de

negentig kalenderdagen. Daarnaast heeft KPN besloten

Huiskes (Manager Finance, Corporate Procurement Office

persoon van Paul Petersen.

dat het P2P-proces verder geprofessionaliseerd gaat

KPN), Jeannot Kok (C.N. Rood, bestuurslid Industriële

worden (No PO - No Pay). FHI heeft hier direct op

Elektronica) en Paul Petersen (FHI, branchemanager

gereageerd met een brief aan de voorzitter van de

Industriële Elektronica).

¶

37

PROJECTEN - INTERVIEWS - ACHTERGROND - COLUMNS Ja, REPORTAGES - PROJECTEN - INTERVIEWS - ACHTERGROND ik wil kennismaken met De Ingenieur en ontvang 2 gratis nummers 02901 COLUMNS - REPORTAGES - PROJECTEN - INTERVIEWS ACHTERGROND - COLUMNS - REPORTAGES - PROJECTEN Naam m/v NTERVIEWS - ACHTERGROND - COLUMNS - REPORTAGES Adres PROJECTEN - INTERVIEWS - ACHTERGROND - COLUMNS Postcode REPORTAGES - PROJECTEN - INTERVIEWS - ACHTERGROND Plaats COLUMNS - REPORTAGES - PROJECTEN - INTERVIEWS TelefoonACHTERGROND - COLUMNS - REPORTAGES - PROJECTEN E-mail NTERVIEWS - ACHTERGROND - COLUMNS - REPORTAGES �Ik ontvang � PROJECTEN - INTERVIEWS - ACHTERGROND - COLUMNS - graag informatie van Veen Magazines op dit mailadres REPORTAGES - PROJECTEN - INTERVIEWS - ACHTERGROND COLUMNS - REPORTAGES - PROJECTEN - INTERVIEWS Stuur de bon in een ongefrankeerde envelop naar: De Ingenieur, ACHTERGROND - COLUMNS - REPORTAGES - PROJECTEN Antwoordnummer 40307, NTERVIEWS - ACHTERGROND - COLUMNS - REPORTAGES -3040 VB Rotterdam

ALLES OVER TECHNIEK

2 GRATIS NUMMERS? VUL DE BON IN!

industriële elektronica

Samenwerken in de keten Point-One project gericht op ‘Statement of Work’

De toezending stopt automatisch. Deze actie geldt tot 31 maart a.s.

www.deingenieur.nl

Nu gratis! De Technologiekrant verschijnt tweewekelijks en is dé verbindende factor voor de technische sector. Hét De Technologiekrant diept de techniek nieuws in de niet uit, maar vestigt juist de aandacht op technologiepersonen en bedrijven die werkzaam zijn branche in de techniek. Want techniek is op de eerste plaats een zaak van mensen. Kortom: een onmisbaar medium voor alle carrièremakers in de techniek.

Meld u nu aan: www.detechnologiekrant.nl

5VCP0902SI

Product Lifecycle Managment

N

ederland moet internationaal nog concurrerender worden in technologie.

stellen. Voor de vervolgworkshop worden

Vanuit die visie werkt Point-One samen met FHI aan de ontwikkeling van

leden van FHI, NEVAT (de Nederlandse

een ecosysteem van bedrijven in de R&D en productie van (nano)elektronica,

Vereniging Algemene Toelevering) en Point-

embedded systemen en hightech equipment.

One uitgenodigd.

In vervolg op twee conferentiedagen, High Tech Equipment Engineering en

In het eerste kwartaal wordt tevens een

Design Automation & Embedded, organiseren FHI en de toeleverancierbranche

eerste bijeenkomst bij Thales Nederland

NEVAT, in Point-One-verband een aantal workshops die bedrijven moeten

georganiseerd. Deze organisatie heeft

helpen meer en gestructureerder samen te werken.

vergelijkbare wensen in de samenwerking met de keten. Op 3 maart 2009 zal de start

Met Dick van Hees van ASML is op 16

keten, waardoor andere kansen in de

gemaakt worden met een ledenbijeenkomst

december 2008 een workshop uitgevoerd.

wereldwijde markt benut kunnen worden.

van de Development Club. Het vervolg is

Het doel was zicht te krijgen op knelpunten

nog niet afgetimmerd, maar de intentie

in ontwerpprocessen, problemen en

De workshop van 16 december 2008 krijgt

tussen FHI en Thales is uitgesproken dat

oplossingsrichtingen in verdergaande

een vervolg in het eerste kwartaal van

er intensief contact tussen clusters en

samenwerking, afstemming en integratie.

2009, waarbij andere partijen van Point-

activiteiten van Thales gezocht zal worden.

In principe wenst ASML een zodanige groei

One (Philips Medical Systems, Océ, FEI

van de partijen in de keten, dat een stuk

en dergelijke) een vergelijkbaar vraagstuk

FHI en Point-One streven in deze projecten

regie over één (of meer) van de 32 modules

neerleggen. De vervolgworkshops zullen

dus nadrukkelijk naar samenwerking in de

van een waferstepper wordt overgenomen.

in eerste instantie het doel hebben om de

keten. Meer informatie: Paul Petersen van

Een dergelijke groei geeft een hefboomeffect

onderlinge communicatie te verbeteren door

FHI, (033) 465 75 07 / [email protected].

aan de capaciteiten van de spelers in de

een gezamenlijk ‘Statement of Work’ vast te

¶

39

40

41

Omgevingstechnologie nadert

H

Chaos

et programma van het seminar op 29 oktober 2008 van de vereniging PLatform OmgevingsTechnologie (PLOT)

kende een brede invulling en “naderde daarmee bijna chaos”

Dat omgevingstechnologie naast een

bezoekers vanuit het buitenland de

organiseerde. Maar er is een groei

vakgebied heeft vele duidelijke

breed ook een dynamisch vakgebied is,

mogelijkheid aan te haken en te laten

waar te nemen in het aantal bezoekers

raakvlaken met verschillende

bleek wel uit de diverse presentaties

zien dat Nederland internationaal sterk

van het PLOT-seminar ten opzichte van

disciplines en het schuwt nieuwe

met nieuwe innovatieve technologieën.

is op het gebied van omgevingstesten.

eerdere edities.

ontwikkelingen niet. www.plot.nl. ¶

Bijvoorbeeld de presentatie van

Helaas waren er niet zoveel gasten uit

Het seminar heeft laten zien

Mar van der Hoek over photonische

aldus PLOT-voorzitter Harry Roossien.

sensoren geschikt voor onder andere het meten chemische en fysische parameters, shockmetingen met

Omgevingstechnologie beslaat

behulp van een accelerometer door

vele disciplines binnen (ontwikkel)

Hans Ensinger van PCB Piezotronics

organisaties. Omgevingstesters

of de presentatie van Marco Ezendam

hebben te maken met sensoren,

van Reden waarin hij vertelde over het

data-acquisitieapparatuur en

testen van producten met behulp van

analysemethodes. Het PLOT-seminar

geavanceerde virtuele programma’s.

heeft om deze reden testflow en

‘De internationale insteek van het seminar is goed bevallen’. het buitenland aanwezig als vorig jaar

dat de werkzaamheden van de

toen de internationale vereniging voor

omgevingstester en ook het

innovaties op dit gebied centraal

De internationale insteek van het

omgevingstechnologie (CEEES) haar

programma misschien chaos lijken,

gesteld.

seminar is goed bevallen en gaf enkele

seminar in Nederland samen met PLOT

maar dat schijn hier bedriegt. Het

42

43

MinacNed

“MicroNanoTechnologie moet ons helpen om ook in 2030 nog genoeg olie te kunnen produceren”

MicroNano Conferentie 2008 toont fraaie vergezichten

Dirk Smit, Shell Global Solutions, keynote speaker tijdens de Netherlands MicroNanoConference 2008 De keynote van Shell technoloog Dirk Smit leerde dat het multinationale olieconcern vooral mikt op de toepassing van micro

Industrie ziet vooral perspectief in microreactortechnologie

“T

en nano bij de exploratie van moeilijk winbare olie. De technologie moet de komende decennia helpen de tijd te overbruggen die nog nodig is om alternatieve energiebronnen te kunnen aanboren.

“Als er te lang onduidelijkheid blijft bestaan over mogelijke gevaren van nanotechnologie kan de publieke opinie zich tegen een waardevolle technologie keren. En dat zou eeuwig zonde zijn. We kunnen er namelijk levens mee redden”

he great perspective starts with MRT, MicroReactor Technology”, concludeerde Bart van Steen van Solvay

Pharmaceuticals. Als één van de keynote speakers zette Van Steen, samen met Dirk Smit van Shell Global Solutions en SP-politica Sharon Gesthuizen, de toon op de eerste dag van de Netherlands MicroNanoConference 2008. Microreactortechnologie biedt volgens de Solvay-

Sharon Gesthuizen, lid Tweede

researcher enorm veel perspectief, zowel in onderzoek

Kamer voor de Socialistische Partij,

als in ontwikkeling, productie en ook distributie

keynote speaker tijdens de

van farmaproducten. In research maakt MRT de stap

Netherlands MicroNanoConference

mogelijk naar ‘nanochem’; in development brengt MRT

2008

een complete paradigmashift teweeg; in productie helpt MRT de stap te zetten van batchproductie naar GMP (good manufacturing practice) flowproductie; in distributie wordt dankzij MRT de gepersonaliseerde medicatie mogelijk.

Aandacht voor mogelijke toxicologische gevaren

Met name op de eerste conferentiedag bleek hoe zwaar de industrie inzet op microreactortechnologie als voor de kortere termijn meest belovende toepassing van microsystemen. Dat bleek zowel bij de presentaties vanuit de voedingsmiddelenindustrie, van Friesland Foods als bij die van DSM, maar ook in de diagnostica en life sciences. Op de eerste conferentiedag was er ook aandacht voor de mogelijke

De MicroNanoConference heeft in een paar jaar tijd een unieke

toxicologische gevaren van nanodeeltjes. Behalve de bijdrage van

positie verworven in het veld van samenwerking en uitwisseling

nanotoxicoloog Paul Borm, die aangaf hoe de gevaren onder controle

tussen industrie en wetenschap in Nederland. Na de start van

gehouden kunnen worden, deed volksvertegenwoordiger Sharon Gesthuizen

het branchecluster MinacNed in 2004 was de 2008-editie de

een oproep aan de regering in Den Haag om haast te maken met

vierde die werd georganiseerd. Door de samenwerking met de

regelgeving die zekerheid kan gaan bieden en angst wegneemt. Overigens

wetenschapscommunities van MicroNed en NanoNed was op 17,

pleitte zij ook voor een evenwichtiger verhouding tussen wetenschap en

18 en 19 november 2008 in het conferentiecentrum De Reehorst in

industrie bij de verdeling van gelden voor onderzoek en ontwikkeling.

Ede de wisselwerking beter en intensiever dan ooit. Vijfhonderd

Oliereservoirs lijken op vloeistof distributie in organismen

congresgangers en honderd sprekers trok het evenement.

Twee van de parallelsessies tijdens de conferentie werden ingevuld

Gespecialiseerde bedrijven als FEI, JEOL, Salm en Kipp, Future

door Point-One, het innovatieprogramma voor nano-elektronica,

Chemistry, Lionix, Micronit en PANalytical presenteerden zich

embedded systems en mechatronica. Kouchi Zhang, researcher bij NXP,

naast de ruim honderd wetenschappelijke posters.

Lees verder op blz. 44

3-D monitoren, de applicatie moet al op de chip gebeuren

44

45

MinacNed “In de nano-elektronica gaat het niet alleen om nog kleiner, more Moore, maar tegelijk ook om more than Moore, énrichment van systemen, integratie van verschillende technologieën in één chip”

werd duidelijk dat micro- en nanotechnologie daar goede diensten kan gaan

eenzijdige concentratie op voortdurende verdere miniaturisering moet

Veel lobby rond nieuwe overheidsbudgetten tijdens MicroNanoConferentie Iedereen zegt te willen samenwerken, maar …

Professor Kouchi Zhang, NXP

worden doorbroken. Daarmee is relatief steeds minder winst te behalen. De

“In Zwitserland zijn we jaloers op de budgetten die men

Semiconductors/TUDelft,

aanpak moet breder worden. De integratie in een chip kan zich niet meer

in Nederland vanuit de overheid beschikbaar stelt voor

winnaar van de Best Speaker Award

beperken tot de elektrische schakeling. Al op de chip zelf, of in elk geval

micro en nano onderzoek”. Het was een tussen neus en

tijdens de eerste, industriegerichte,

in de behuizing, zal al een applicatie gerealiseerd dienen te worden. Dat

lippen door gemaakte opmerking van professor Nico de

dag van de Netherlands

vraagt forse technologische inspanningen waarbij over traditionele grenzen

Rooy uit Neuchatel, gemaakt tijdens zijn keynotespeech

MicroNanoConference 2008

heen gewerkt dient te worden. Aan het eind van de dag bleken de meeste

op de MicroNanoConferentie.

bewijzen. Het NFI zet in op het combineren van disciplines als nano, bio, ICT en

Slagroom: een delicate balans tussen stabiliteit en onstabiliteit

cognitieve wetenschap. Men verwacht daar veel van passieve nanostructuren, smart materials, intgrated computing en moleculaire nanosystemen.

Vervolg van blz. 43

hoogleraar aan de TU Delft en lid van de program board van Point-One leverde de meest opvallende bijdrage. Met enorme gedrevenheid pleitte hij voor een paradigmashift in de doorontwikkeling van elektronica. De

conferentiedeelnemers deze presentatie het meest te hebben gewaardeerd en won Kouchi Zhang de best speaker award.

In hun reacties deden de Nederlandse hoogleraren hun

Light on a chip

“Nanotechnologie gaat de wereld van forensisch onderzoek veranderen, met name wat betreft sporenonderzoek”

‘Op de voortdurende verdere miniaturisering is relatief steeds minder winst te behalen.’

Marcel van der Steen, manager R&D

uiterste best om dat beeld te nuanceren. Zij waren tijdens de conferentie namelijk druk doende om te

Hoewel op dit soort conferenties, waar bedrijven en promovendi samenkomen

lobbyen voor het geld dat in 2009 verdeeld gaat worden

altijd weer blijkt hoe moeilijk die belevingwerelden met elkaar communiceren,

voor de periode daarna: in totaal 500 miljoen euro aan

werd vooral ook tijdens de pauzes, in de wandelgangen en tussen de standjes

aardgasopbrengsten. Grote vraag die daarbij speelde:

duidelijk wat een enorme wereld er te winnen is waar die communicatie wel op

beconcurreren de wetenschappers binnen Nederland

gang komt.

vooral elkaar of kan er zodanig worden samengewerkt dat er echt een stimulans voor de Nederlandse

Veel van de presentaties die zijn gehouden op de Netherlands

Nederlands Forensisch Instituut,

Erg veel waardering kreeg ook de avondlezing op de tweede conferentiedag,

MicroNanoConference 2008 kunnen worden gedownload via

verzorgde een avondlezing tijdens de

verzorgd door Marcel van Steen van het kort geleden als lid tot FHI

www.micronanoconference.nl.

Netherlands MicroNanoConference

toegetreden Nederlands Forensisch Instituut (NFI). In een fascinerend

2008

verhaal over onderzoek naar moordzaken en terroristische aanslagen

economie uit voort kan komen? ¶

De MicroNanoConference wordt elk jaar georganiseerd door het bureau van FHI, op verzoek van het branchecluster MinacNed. ¶

“Dankzij deze MicroNanoConferentie zijn de microsysteemtechnologie community en de nanotech community van Nederland nu voorgoed aan elkaar verbonden” Professor Han Zuilhof, Wageningen Universiteit / voorzitter organisatiecomité MNC 2008 Enkele weken na de conferentie was de voorzitter van het organisatiecomité, professor Han Zuilhof, heel optimistisch. “De conferentie heeft bewezen dat de micro- en de nanocommunity in Nederland in staat zijn evenwichtig samen met het

XTC lab plaats delict waar forensisch onderzoek nodig is

bedrijfsleven iets neer te zetten. De overheid en

Pump through hybridization system

de politiek vragen daar terecht ook om. Ik durf te stellen dat dankzij deze MicroNanoConferentie de microsysteemtechnologie- en de nanocommunity van Nederland nu voorgoed aan elkaar zijn verbonden.”

46

iA

industriële automatisering

industriële automatisering

boven de commercie

Procesindustrie rijp voor nieuwe technologieslag

De Productie Proces Automatisering Dag is een conferentie die uitstijgt boven de directe commercie van alle dag. Al sinds 1986 is de branche Industriële Automatisering, de vereniging van leveranciers, weliswaar de uitnodigende organisatie, bij elke editie wordt het programma inhoud gegeven samen met de internationale vereniging van instrumentatiegebruikers WIB.

PPA Dag bevestigt reputatie als innovatiediscussieplatform

Doel van de conferentie is leveranciers en gebruikers van procesautomatiseringsproducten en -systemen een platform te bieden om met elkaar te discussiëren over de trends en

D

richtingen in de technologie en de business die daarmee e procesindustrie is haar remmende voorsprong in automatisering aan het overwinnen.

gediend moet worden. Streven daarbij is dat de verhouding

Bovendien wordt technologische innovatie in analytische instrumentatie een competitive

tussen vertegenwoordigers uit de leveranciers en van de procesindustrie getalsmatig ongeveer in evenwicht zijn.

edge factor voor dezelfde industrie. Nederland kan hierin een leidende rol gaan vervullen.

De commerciële presentaties van de leveranciers, die een belangrijk deel van de kosten dragen, blijven heel

Het zijn de twee belangrijkste conclusies

regeltechniek langzamerhand migreert

Dag als zodanig. Ontwikkelingen in de

Cyber crime

van de editie 2008 van de Productie

naar procesoptimalisatie via plantwide

analytische instrumentatie maken aan

Waar de procesindustrie via de meet- en regeltechniek

Proces Automatisering Dag. Uit beide

business process management.

de ene kant nieuwe, hoogwaardige en

al ver voor de doorbraak van Microsoft op grote schaal

uitkomsten volgt dat de industrie rijp is

Anderzijds is er een paradigmashift

energie-efficiënte processen mogelijk via

automatiseerde, is er lange tijd sprake geweest van

voor een wezenlijke vernieuwingsslag

gaande bij bedrijven die risicovolle

procesintensificatie. Alleen leveranciers

een remmende voorsprong. In een omgeving waar

in meet- en regeltechniek ten behoeve

processen runnen: zelfs bij Shell geeft

die meekunnen in R&D trajecten kunnen

procesveilgheid superbelangrijk is, bestaat veel huiver

van de productieprocessen. Met deze

men inmiddels ruimte aan individuele

hierin meedoen.

om technologie toe te passen voordat alle mogelijke bugs

uitkomsten en met de opmerking van

plantmanagers om te experimenteren

één van de conferentiedeelnemers,

met draadloze communicatie! “De

Waar de Business Process Management

wist als vroege adopter heel goed welke risico’s

“prachtig hoe de kruisbestuiving

technologie eist deze ruimte van ons”,

benadering meestal wordt gezien

onvolmaakte softwaresystemen met zich mee kunnen

plaatsvindt tussen chemie, petrochemie

durfde Berry Mulder te stellen.

als het domein van de groep

brengen.

en voedingsmiddelenindustrie”, blijkt

“En natuurlijk zorgen we voor

systeemleveranciers, was het extra

Het verschijnsel cybercrime en terrorismegevoeligheid

dat de PPA Dag haar reputatie als

voldoende veiligheidschilden rondom

verassend dat Arno van Adrigem bij

komt daar nog eens bovenop.

innovatie discussieplatform opnieuw

de experimenten. Maar dat blijkt ook

die softwarematige aanpak terecht

Het tekent de actuele paradigmashift-periode dat het juist

heeft bevestigd.

te kúnnen”.

kwam vanuit de behoefte aan optimale

de procesindustrie is die voorop loopt in het programma

analysesystemen op P&ID (Proces &

dat de overheid in Nederland heeft geëntameerd om het

bescheiden in de foyer.

bekend en onder controle zijn. Juist de procesindustrie

Ruimte voor experiment

Kleinschalige innovators en grote

Instrumentation Diagram) -niveau.

verschijnsel cybercrime onder controle te krijgen.

De bijdragen van Arno van Adrigem

systeemleveranciers

Honeywell, Yokogawa en ABB pakten

Na de sessie tijdens de beurs HET Instrument in mei, was

van ExxonMobil en van Berry Mulder

Dicht op het productieproces zijn

die handschoen tijdens de PPA Dag

er nu tijdes de PPA Dag een tweede editie van de speciale

van Shell Global Solutions gaven

het vooral kleine bedrijven die

prima op. De Nederlandse BPM-

procesdindustrieworkshop waarin software specialisten

een heel aardige inkijk enerzijds in

met innovaties blijken te komen.

softwareproducent Cordys, van Jan

en de procesindustrie het potentiële gevaar bij de kop

het historisch perpectief waarin de

Leveranciers als ASAP, Bronkhorst en

Baan, manifesteerde zich ook weer

pakten als een misschien niet oplosbaar, maar zeker wel

automatisering vanuit de meet- en

Elscolab profileerden zich tijdens de PPA

in dit veld.

beheersbaar probleem. www2.fhi.nl/ppa

¶

De locatie is vanouds de aula van de TU Delft, een architectuuricoon uit de jaren zeventig van de 20e eeuw. ¶

47

48

iA

industriële automatisering

industriële automatisering

L on M ark ®

Flowshow wordt Flow, Analyse & Control Show

sluit aan bij technologiebranches

Analyseapparatuur en regelkleppen aan programma toegevoegd

Intelligent control in gebouwen krijgt boost via FHI

D

e flow- en controlspecialisten uit de

Gas) en het inline analyseren en regelen op basis van

branche Industriële Automatisering

kwaliteitsvariabelen.

L

on M ark ®

Nederland en FHI, federatie van

technologiebranches gaan samenwerken. De

vereniging van leveranciers en systeemintegratoren

hoefden er niet lang over na te denken. Het

van gebouwautomatiseringssystemen heeft een

is de hoogste tijd voor een evenement waar

Het evenement

overeenkomst gesloten met de koepelorganisatie van

de industrie zich kan laten informeren over

vindt plaats in het

verschillende verenigingen van technologiebedrijven.

het optimale gebruik van instrumentatie en

Nieuwegein Business

L on M ark Nederland kan hierdoor gaan profiteren van

de technologische ontwikkelingen op het

Center (NBC) te

de marketingpower van FHI. “Wij verwachten met deze

gebied van (micro)flow- en niveaumetingen,

Nieuwegein op 10

stap het fundament te hebben gelegd voor een extra

analyse en control.

en 11 juni 2009. In

boost die we willen gaan geven aan de toepassing van

de grote hal kunnen

gebouwautomatiseringssystemen”, licht de nieuw gekozen

Dat is de reden waarom het evenement van naam

geïnteresseerden

voorzitter van L on M ark Nederland, Piet van Veelen, toe.

is veranderd in Flow, Analyse & Control Show.

kennis maken

Ook de eerder geplande datum in maart wordt om

met nieuwe

“Onder het motto ‘thee verkopen in plaats van Pickwick’, willen we

deze reden verschoven naar 10 en 11 juni 2009 om

meetprincipes en

de gebouwgebonden automatisering in het algemeen stimuleren, met

het evenement meer body te kunnen geven. Bij de

tijdens de congressen kunnen zij zich uitgebreid

name ten gunste van energie-efficiency. Meer specifiek investeren

FHI-branche aangesloten leveranciers blijkt veel

laten informeren over diverse onderwerpen.

we uiteraard in de promotie van de open standaard die de LON®

belangstelling te bestaan om een dergelijke

Geïnteresseerde belanghebbenden kunnen zich

technologie beschikbaar maakt. En dan nog doen we dat gezamenlijk

activiteit vorm te geven.

melden bij Eelco van Harten ([email protected]) of

met alle bedrijven die producten leveren die deze technologie aan boord

met Jethro Brussaard ([email protected]) van FHI,

hebben. Degenen die lid zijn van onze club profiteren daar uiteraard het

Het is ook wel logisch dat de scope van het

telefoon (033) 465 75 07.

¶

meeste van, maar die betalen daar ook voor”, zegt Van Veelen.

evenement wordt verbreed. Recent stelde het vakblad Fluids de vraag aan de orde of de echte

Kees Groeneveld, directeur van FHI, ziet goede mogelijkheden voor een

instrumentatiespecialist nog wel bestaat.

extra boost in de markt. “Er lijkt een aantal killing applications aan te

De conclusie werd getrokken dat deze veel breder

komen in deze markt. Enerzijds betreft dat inderdaad energie-efficiency

inzetbaar is geworden. En dat hij of zij eigenlijk

bij verlichting en koeling, maar anderzijds vraagt de ontwikkeling in de zorg ook om nieuwe technologie van deze aard”, meent de

een kruising is tussen een procestechnoloog en een procesautomatiseerder met specifieke analysekennis.

Organisatie: Industriële Automatisering

Het evenement wordt in het verlengde daarvan zo

Datum:

ingericht dat zowel de basics aan bod komen, welke

10 en 11 juni 2009

federatiedirecteur vanuit zijn overzicht over de technologiemarkt. “LonMark is nu rijp voor een volgende slag”, gaat Groeneveld verder.

meetprincipes zijn er en waar pas je ze toe, als ook

Locatie: Nieuwegein Business Center

“De basistechnologie bestaat sinds de jaren tachtig. Daarna heeft men

de hoogspecialistische onderwerpen als bijvoorbeeld



(NBC)

last gekregen van de remmende voorsprong als launching technology in

Meer info:

FHI-bureau,

is en omdat LonMark het enige echt open systeem is in dit veld, liggen



telefoon: (033) 465 75 07

het meten en regelen van LNG (Liquified Natural

dit veld. Maar juist vanwege het feit dat de technologie nu al volwassen er nu goede mogelijkheden om een doorbraak te forceren.” Binnen FHI wordt LonMark Nederland gekoppeld an de branche Inustriële Automatisering. Dat betekent dat branchemanager Eelco van Harten verantwoordelijk wordt voor de activiteiten van dit cluster van bedrijven. Zie ook www.lonusers.nl ¶

Bernoulli, de grondlegger van de Wet van Bernoulli, is het gezicht van flow, analyse en control

49

50

51

Abonneer u nu op

Machinebouw :

LCCTICPI^^PWOOGT^^PQXGODGT^^
^^YYYOCEJKPGDQWYPGV

Het onafhankelijke vakblad Machinebouw richt zich op computerondersteund ontwerpen, produceren, aandrijven en besturen, robotica, industriële elektronica, service en onderhoud en management. Met een mix van interviews, achtergrondinformatie, productnieuws, test en cases krijgt u de juiste balans tussen technologie, managementinformatie en praktijkervaringen. In iedere uitgave wordt een specifiek thema met een aantal artikelen belicht. Machinebouw verschijnt tien maal per jaar. Het vakblad schrijft voor het operationeel (technisch) management van industriële ondernemingen, met de focus op machinebouwers en hun toeleveranciers.

QPVYGTR^^GPIKPGGTKPI^^CCPFTKLXKPI^^DGUVWTKPI^^TQDQVKEC^^GNGMVTQPKEC^^RTQFWEVKG^^NQIKUVKGM^^UGTXKEG^^QPFGTJQWF^^OCPCIGOGPV

Machinebouw heeft een uitgebreide website met onder andere: t
BDUVFFM
OJFVXT t
BHFOEB
NFU
FWFOUT t
IFU
online archief waaruit abonnees eerder verschenen artikelen gratis kunnen downloaden, t
FFO
PWFS[JDIU
WBO
SFMFWBOUF
WBDBUVSFT
PQ
VX
vakgebied. Ook kunt u zich kosteloos abonneren op de e-mail nieuwsbrief die eenmaal per twee weken wordt verstuurd.

VJGOC

Qsfdjtjf. ufdiopmphjf Njdsp.bttfncmbhf!pq!xfh! obbs!joevtusj’mf!tubejvn Tztuffn!wpps!njdsp. wfstqbofo!npfu!411/111! upfsfo!ibmfo TQDQVKEC

ÕTuboebbsespcpucftuvsjohfo!{jko! uf!johfxjllfmeÖ OCTMV

Wffm!wbsjbujf!fo!updi!ojfut!jo!uf! tufmmfo UQHVYCTG

Tusfwfo!obbs!iphfsf!qptjujpofsjoh! nfslcbbs!jo!TpmjeXpslt!311: RTQFWEVKGVGEJPKGM

YYM.gpsnbbu!cvjtmbtfs!wppscffme! ojfvxf!bboqbl OGEJCVTQPKEC

2nn

Wbo!lbdifmpoefsefmfo!wjb! nbusjk{fo!obbs!dijqt

Hét vakblad voor de machinebouw en toeleveranciers

Nog geen abonnee? Meld u online aan op www.machinebouw.net, of vraag eerst een gratis proefnummer aan. Het eerste jaar profiteert u van 50% korting voor nieuwe abonnees.

www.machinebouw.net

Profibus Internationaal jubileum­congres industriële communicatie I

Profisafe bestaat tien jaar N

Process Control processcontrol vakblad over procesbesturing en analysetechniek

jaargang 17

oktober 2008

nummer 8

www.processcontrol.nl

8

Veldbussen De gezamenlijke belangen van Profibus en Foundation Fieldbus Koppelingen voor vele veldbussystemen en meer

1400 I/O’s omzetten, testen en in bedrijf stellen tijdens een onderhoudsstop Wettelijke regels vormen stimulans voor dataloggen

Hét vakblad over procesbesturing en analysetechniek

www.processcontrol.nl processcontrol

Het onafhankelijke vakblad Process Control richt zich op professionele informatievoorziening rondom instrumentatie, analyse, regelen, besturen, gegevensacquisitie, -verwerking, technische automatisering en presentatie. Process Control verschijnt tien maal per jaar. Het blad bevat achtergrondartikelen, interviews, productsignaleringen, branchenieuws en beurs- en congresrapportages en kijkt ook naar wetgeving en trends. Het aandachtsgebied van het vakblad loopt van sensortechniek tot en met MES-systemen, gericht op analysetechniek en procesautomatisering. Process Control heeft een uitgebreide website met onder andere: t
BDUVFFM
OJFVXT t
BHFOEB
NFU
FWFOUT t
IFU
online archief waaruit abonnees eerder verschenen artikelen gratis kunnen downloaden, t
FFO
PWFS[JDIU
WBO
SFMFWBOUF
WBDBUVSFT
PQ
VX
vakgebied. Ook kunt u zich kosteloos abonneren op de e-mail nieuwsbrief die eenmaal per twee weken wordt verstuurd. Nog geen abonnee? Meld u online aan op www.processcontrol.nl of vraag eerst een gratis proefnummer aan. Het eerste jaar profiteert u van bijna 50% korting voor nieuwe abonnees.

voor PROFIBUS, maar ook in 2008

konden de champagneflessen ontkurkt

n 2009 viert PROFIBUS alweer

aspecten van automatisering en

worden. Eind vorig jaar was het precies tien

haar twintigjarig bestaan. Om

industriële communicatie zullen aan de

jaar geleden dat PROFIsafe geïntroduceerd

deze mijlpaal niet zonder meer

orde komen, waaronder oplossingen,

werd.

voorbij te laten gaan, organiseert

ervaringen en trends. De nadruk tijdens

PROFIBUS & PROFINET

‘Excellence in Automation’ zal liggen

Tijdens de SPS/IPC/DRIVES was op de stand van

International (PI) een speciale

op PROFIBUS, PROFINET en IO-Link

PROFIBUS & PROFINET International (PI) een

internationale conferentie met de

evenals op oplossingen voor wireless,

nieuwe live demo te zien waarin het gebruik van

titel ‘Excellence in Automation’.

safety, security en integratie van

PROFIsafe in alle fasen van de productie de revue

apparatuur.

passeerden. PROFIsafe was in 1998 de eerste

Tijdens dit jubileumcongres zal het

Abonneer u nu op

iet alleen in 2009 valt er wat te vieren

succesvolle implementatie van functionele veiligheid

vierde PROFIBUS-lustrum nog eens extra

Meer informatie over ‘Excellence in

in een open veldbus en op dit moment zijn er meer

onder de aandacht gebracht worden.

Automation’? Neem contact op met

dan vijfhonderdduizend PROFIsafe-nodes in bedrijf.

Dolf van Eendenburg van PROFIBUS ‘Excellence in Automation’ vindt plaats

Nederland via (033) 469 05 07 of via

op 11 en 12 maart 2009 in het Duitse

[email protected].

¶

Maar wat is PROFIsafe nu eigenlijk? Het is een profiel om PROFIBUS in veiligheidsapplicaties toe te

Karlsruhe. Dit event zal in 2009 meteen

passen. De veiligheidsfuncties zijn als softwarelaag

één van de belangrijkste bijeenkomsten

in de apparatuur vastgelegd waardoor de standaard

zijn waar over de technologie én het

PROFIBUS communicatie en koppelcomponenten

gebruik van PROFIBUS en PROFINET

hetzelfde blijven. Op een enkele buskabel kan

gesproken wordt. Vragen over alle

men noodstops, lichtgordijnen en laserscanners aansluiten en de informatie veilig overdragen. Een dergelijke architectuur bespaart enorm veel tijd en geld op componenten, tekeningen, kennis en inbedrijfstelling. PROFIsafe is gecertificeerd voor gebruik in applicaties tot en met SIL 3 (IEC 61508), AK 6 en Categorie 4 (EN954-1). Neem voor meer informatie contact op met Dolf van Eendenburg van PROFIBUS Nederland via (033) 469 05 07 of via [email protected]. ¶

52

53

VLW

“Na ruim twintig jaar komt mijn droom eindelijk uit” Spaanse Huis in Naarden decor van het weegschalenmuseum

H

et initiatief om weegschalen in een

eigendom van de staat, maar dankzij het huidige

museum op te nemen dateert al uit

college van burgemeesters en wethouders

de jaren tachtig van de vorige eeuw en

kunnen we ons museum hier vestigen. Vanaf

begon met de oprichting van Stichting

2009 starten we met de verbouwing en

Weegschaal Museum Naarden.

inrichting die ongeveer een jaar gaat duren.”

De grote motivator achter dit geheel is René

“Een van de meest unieke objecten zijn zonder

Pas van Weda B.V., lid van de Vereniging van

twijfel de oude balansen van het ijkwezen

Leveranciers Weeginstrument (VLW). “Op het

die ze vroeger gebruikten voor het ijken van

gebied van weegschalen, maten en gewichten

gewichten 0,01 g tot 50 kilo”, stelt René Pas.

is er geen museum in Nederland. En dan heeft

“In het museum maken we een ijkkamer uit

het NMi (Nederlands Meetinstituut, red.) enige

de jaren vijftig van de vorige eeuw aangezien

jaren geleden ook nog eens de oudheidskamer

het ijkwezen in het verleden ons alle balansen

opgeruimd met de op dat moment meest uniek

en gereedschappen die hiervoor nodig zijn

collectie. Onbegrijpelijk.”

geschonken heeft.”

Het is voor Pas vechten geweest, de afgelopen

Maar er is meer te vinden. “Ruim 35 jaar

twintig jaar in Naardenvesting. “We hebben

verzamelen heeft ons een collectie opgeleverd

heel veel met de gemeente gesproken over

die uniek is in Nederland”, aldus Pas. “De

diverse locaties, maar telkens ging het om

verzameling geeft een beeld van diverse

verschillende redenen mis. Om de periode te

weeg- en meettoepassingen door de jaren

overbruggen is bij Weda tijdelijk een ruimte

heen en beslaat een historisch overzicht van

ingericht als museum, maar dit was duidelijk

ruim tweehonderd jaar meten en wegen. Vele

een tussenoplossing.” Uiteindelijk is het dan

honderden weegschalen, gewichten en maten

toch gelukt een mooie locatie te vinden en het

zullen tentoongesteld worden en we gaan ook

Spaanse Huis wordt het nieuwe onderkomen

een bibliotheek met boeken en documentatie

voor het museum.

inrichten.”

“Het Spaanse Huis is één van de oudste en

Na een ruim twintig jaar durende strijd, met

mooiste gebouwen in heel Naarden”, vertelt

hulp van sponsoren, vrijwilligers, donaties,

Pas enthousiast verder. “Rond 1570 was

de kaartverkoop en de onvoorwaardelijke inzet

dit het stadhuis van Naarden en in 1615

van de man die aan de wieg stond van het

het waaggebouw. Daarna heeft het nog

museum, gaat het museum dan daadwerkelijk

verschillende bestemmingen gehad en is het

het levenslicht zien. “Een droom die uitkomt”,

jarenlang de bakkerij geweest voor de soldaten.

besluit René Pas.

Het pand is nu een gerestaureerd monument en

www.industrieleautomatisering.fhi.nl ¶

door Roy Vervoort

54

lT

laboratorium technologie

laboratorium technologie

‘Toenemend tekort op arbeidsmarkt noopt tot proactief beleid’ Hogescholen zoeken samenwerking met laboratorium branche

“H

et is geen nieuws meer dat er ook in

met de uitvoering van een meerjarig beleidsplan met

in mijn ogen alleen als wij de behoeftes van de

de laboratoriumbranche een tekort

duidelijke gemeenschappelijke doelen en activiteiten.”

werkgevers en de ontwikkelingen in de branche

is aan goed- en hoogopgeleide mensen”, zegt

kennen.”

De stichting DAS (Domein Applied Science) omvat elf opleidingen:

bestuurslid van de branche Laboratorium

“De meeste opleidingen hebben de afgelopen jaren,

Technologie Wilco van Hamond. “Aangezien we

met teruglopende studentenaantallen, moeilijke tijden

Vanuit de branche klinken positieve geluiden als

verwachten dat het tekort de komende jaren

gekend”, gaat Ellen Hilhorst verder. “Met slechts tien

het gaat om de samenwerking met DAS. “Naar mijn

Medisch Laboratorium-onderzoek,

alleen maar gaat oplopen, ben ik voorstander

procent van alle techniek- en technologiestudenten

idee sluiten missie en activiteiten van DAS goed

Biotechnologie, Chemie, Chemische

van een proactief beleid.”

zijn wij een klein domein. DAS biedt de deelnemers

aan op de vraag vanuit de markt”, meldt bestuurslid

Met dit standpunt reageert de FHI-branche op DAS (Domein Applied Science), een initiatief van samenwerkende Nederlandse hogescholen. De stichting DAS zet zich in voor ‘een samenhangend aanbod van kwalitatief hoogstaand onderwijs en onderzoek dat is afgestemd op de behoefte van het werkveld.’ “DAS is het landelijk samenwerkingsverband van

‘De meeste opleidingen hebben de afgelopen jaren moeilijke tijden gekend’.

Wilco van Hamond. “De laboratoriumbranche

Applied Science, Bio-informatica, Biologie &

Technologie, Forensisch Onderzoek,

is uiteindelijk toch het podium waarop de

Gezondheidszorg-technologie, Milieukunde,

studenten terecht gaan komen. Maar het gaat om

Technische Natuurkunde en Voedings-

de resultaten, verbetering van de situatie op de arbeidsmarkt. Daar is nog veel werk aan de winkel.

middelen-technologie

Als DAS in dat gat in de markt springt, dan is er een basis voor samenwerking met FHI te creëren.” Binnen DAS zijn de toekomstverwachtingen

Alle achttien hogescholen zijn:

hoog gespannen. “We hebben een ambitieus

Avans Hogeschool, Haagse Hogeschool,

Bachelor of Applied Science-diploma afgeven”, begint

een netwerk waarin onderwijs- en onderzoeksbeleid

beleidsplan opgesteld waarin we samenwerken in

Fontys Hogescholen, Hanzehogeschool

Ellen Hilhorst, voorzitter van DAS en hoofd Hoger

ontwikkeld kan worden. Verder biedt de samenwerking

een aantal projecten”, zegt Ellen Hilhorst. “ Het

Laboratorium Onderwijs binnen de Hogeschool

de ruimte om projecten die de mogelijkheden van

streven is een groei van het aantal studenten, meer

Leiden. “Het domein omvat achttien hogescholen

de individuele hogescholen ontstijgen, zoals een

professionaliteit onder de docenten, een landelijke

Hogeschool INHOLLAND Amsterdam,

met elf verschillende opleidingen zoals medisch

profielbeschrijving met competenties waaraan alle

afstemming en grotere bekendheid bij het werkveld.

Hogeschool INHOLLAND Delft, Hogeschool

laboratoriumonderzoek en chemische technologie

afgestudeerden moeten voldoen.”

We willen graag onze contacten met FHI benutten

opleidingsdirecteuren van hbo-opleidingen die een

waaraan ruim zesduizend studenten studeren.”

om een belangrijke impuls te kunnen geven aan

Groningen, Hogeschool INHOLLAND Alkmaar,

Leiden, Hogeschool Rotterdam, Hogeschool

Toch is DAS ook doordrongen van het feit dat de

deze ambities.” In de komende maanden zullen

Utrecht, Hogeschool van Amsterdam,

“De samenwerking die DAS voorstaat, moet leiden

opleidingen niet zonder de input van het werkveld

DAS en FHI samen bekijken in hoeverre en op

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen,

tot aantrekkelijk onderwijs voor meer studenten”,

kunnen. “Onze afgestudeerden opereren in een

welke wijze een samenwerking vorm en inhoud kan

vervolgt Hilhorst. “Tussen de opleidingen bestaat al een

kennisintensieve omgeving waarin bedrijven hoge eisen

worden gegeven. Kijk voor meer informatie over

jarenlange samenwerking, maar pas sinds 2006 hebben

stellen aan kennis en vaardigheid”, aldus Hilhorst. “Wij

Domein Applied Science op www.appliedscience.nl

Hogeschool Leeuwarden, Hogeschool

we een professionaliseringsslag gemaakt. Het collectief is

moeten ervoor zorgen dat de afgestudeerde zich met

en op www.proef.info. ¶

Zeeland, Hogeschool Zuyd, Saxion Deventer

nu beter georganiseerd en we hebben een begin gemaakt

vertrouwen op de arbeidsmarkt kan begeven. Dit kan

Hogeschool Van Hall Larenstein / Noordelijke,

en Enschede, Saxion Enschede en Stenden hogeschool

door Roy Vervoort

55

56

laboratorium technologie

Impuls voor analytische chemie Industrie, wetenschap en overheid nemen initiatief tot TI-COAST

B

innen de Nederlandse landsgrenzen zijn ruim vijftienduizend mensen werkzaam in de analytische chemie. Het vakgebied vertegenwoordigt een

economische activiteit met een waarde van ruim twee miljard euro. Belangrijk dus voor de Nederlandse economie, voor de gehele maatschappij en een essentieel onderdeel van de Nederlandse kennisinfrastructuur. Samen met een fors aantal grote bedrijven, werkt FHI in het TI-COAST initiatief aan het zeker stellen van de toekomst van analytische chemie in Nederland voor ‘remote experimentation’ en verwerking van groto datasets. Het vakgebied en de beroepsgroep staan

boost te geven is publiek-private

zwaar onder druk, door vergrijzing en

samenwerking noodzakelijk. TI-COAST

door te korte termijn beleid van bedrijven

streeft naar een budget van ruim tien

die traditioneel het vakgebied hebben

miljoen euro per jaar voor een periode van

‘gedragen’.

zes jaar. Met dat geld moet het innovatieve karakter van de analytische chemie worden

TI-COAST, dat staat voor Top Institute

versterkt door te investeren in human

- COmprehensive Analytical Science

capital, wetenschappelijke kennis, state-of-

& Technology, is een initiatief van de

the-art-technologie en een infrastructuur.

analytische laboratoriummanagers van alle grote Nederlandse bedrijven en de

TI-COAST indentificeert een behoefte aan

analytische wetenschappers van vijftien

verhoging van ruimtelijk oplossend

kennisinstellingen. FHI, federatie van

vermogen, chemische resolutie en

technologiebranches, fabrikanten en

tijdsresolutie van analytische technieken.

leveranciers van laboratoriuminstrumenten

De data-explosie die hiervan het gevolg is,

en de Federatie van Nederlandse Laboratoria

vereist intelligente dataverwerkings-

(FeNeLab) ondersteunen dit initiatief,

strategieën en grote rekencapaciteit.

als antwoord op het groeiend tekort aan

Daarnaast wordt het steeds belangrijker om

menselijk kapitaal en de dreigende afname

het lab naar het monster te brengen in

in fundamenteel onderzoek.

plaats van andersom en zal miniaturisering een belangrijke rol gaan spelen.

De analytische chemie is wijdverspreid in de vitale onderdelen van de Nederlandse

Nadere informatie:

economie, van de chemische industrie tot de transportsector, van de life sciences

FHI, Andreas Meijer

tot het forensisch onderzoek en alles wat

Branchemanager Laboratorium Technologie

zich hiertussen bevindt. Innovaties in de

[email protected]

analytische chemie zijn cruciaal voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving

Stichting TI-COAST

in het algemeen en de industrie in het

Bert Kip

bijzonder.

General Manager DSM Resolve

Om de analytische chemie de noodzakelijke

[email protected] ¶

57

58

mT

medische technologie

medische technologie

59

Ouderdom en onderhoud medische apparatuur prominent op Haagse agenda Brancheorganisatie blijft vinger aan de pols houden

I

n de vorige twee nummers van FHI’s

norm moeten dit kunnen onderbouwen en transparant

Volksgezondheid, als logisch gevolg op de berichtgeving,

branchemagazine Signalement heeft de

maken voor patiënten en verzekeraars. Tot slot moeten

heeft FHI opnieuw het punt over de verouderde en slecht

Nederlandse brancheorganisatie voor Medische

verzekeraars bij het inkopen van zorg zeker stellen dat

onderhouden medische apparatuur ingebracht. Ook tijdens

Technologie haar bezorgdheid al geuit over

in het zorgproces met goed onderhouden en up-to-date

dit overleg was duidelijk dat het helder op het netvlies

het feit dat medische apparatuur binnen de

medische apparatuur gewerkt wordt.

staat bij de verantwoordelijke Kamerleden en dat ze actie

instellingen vaak te oud is en het onderhoud ver

ondernemen. Begin november 2008 hebben de Kamerleden

onder de maat is. En de inspanningen van FHI

In het laatste kwartaal van 2008 komt de problematiek

Van Miltenburg (VVD) en Van der Veen (PvdA) de daad bij

blijven niet onopgemerkt. De media en politiek

rond het onderhoud, de ouderdom en opleiding in een

het woord gevoegd.

Den Haag hebben de signalen opgevangen

stroomversnelling. Naar aanleiding van een tweetal

en weten deze op waarde te schatten. Het

radio-interviews medio oktober 2008 waarin Luc Knaven,

De twee Kamerleden hebben samen de regering

probleem staat op de kaart en het is nu zaak

manager van de Nederlandse brancheorganisatie voor

opgeroepen wetgeving te ontwikkelen gericht op

dat Den Haag spijkers met koppen slaat. FHI’s

Medische Technologie, om een toelichting van de

periodieke controle op medische hulpmiddelen en

brancheorganisatie voor Medische Technologie

standpunten is gevraagd, heeft PVV-Kamerlid Agema

apparatuur. Ondanks het feit dat minister Klink deze

houdt in ieder geval de vinger aan de pols.

een viertal Kamervragen gesteld aan minister Klink van

motie ontraadde, omdat geen wetgeving nodig is en de

Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). In één van de

Inspectie Gezondheidszorg moet toezien op de controle,

In de Nederlandse ziekenhuizen is steeds complexere medische apparatuur aanwezig die voor een groot deel geleverd worden door de FHI-lidbedrijven uit de branche Medische Technologie. Samen met deze bedrijven maakt FHI zich in toenemende mate zorgen over het onderhoud aan en de leeftijd van deze hightech apparatuur. Om die

‘Ziekenhuizen laten patiënten op deze manier onnodige en vermijdbare risico’s lopen’.

reden heeft FHI een aantal standpunten geformuleerd om deze problemen op te lossen.

vragen wordt de minister gevraagd te reageren op de

is de motie door alle partijen met uitzondering van het

vaststelling van FHI’s brancheorganisatie voor Medische

CDA aangenomen. De motie van Van der Veen met

De brancheorganisatie meent dat er een wettelijke

Technologie dat de medische sector regelmatig afwijkt

het verzoek aan de regering met een notitie te komen

verplichting moet komen die bepaalt dat alleen

van onderhoudsprotocollen en dat juist vaak niet-

dat de aansprakelijkheid, verantwoordelijkheden en

gecertificeerde personen of organisaties onderhoud

gekwalificeerd personeel het onderhoud uitvoert.

sanctiemogelijkheden van raden van toezicht, raden

aan deze apparatuur uit mogen voeren volgens

van bestuur en medisch specialisten omschrijft, is met

voorgeschreven onderhoudsintervallen en -specificaties.

In een eerder stadium heeft de minster, in reactie op

Externe controles op onderhoudsrapportages moeten erop

Kamervragen van de PvdA-Kamerleden Van der Veen en

toezien dat het onderhoud ook daadwerkelijk en op de

Bouwmeester, aangegeven dat ziekenhuizen die langer

Problemen zijn aangekaart door FHI en bij de

juiste manier plaatsvindt.

doen met apparatuur dan de leverancier voorschrijft niet

verantwoordelijken lijkt het besef dat er nu actie

voldoen aan de voorwaarden voor verantwoorde zorg en

noodzakelijk is, te zijn geland. De eerste stappen in de

Verder stelt FHI dat bij het opstellen van investerings- en

in strijd met de Kwaliteitswet Zorginstellingen handelen.

goede richting zijn inmiddels gezet, maar er moet nog veel

vervangingsschema’s de norm voor medische apparatuur

Naar zijn mening laten ziekenhuizen op deze manier

werk verzet worden. De brancheorganisatie voor Medische

zeven jaar moet zijn. Instellingen die afwijken van deze

patiënten onnodige en vermijdbare risico’s lopen.

Technologie blijft op de eerste rij zitten en houdt de vinger

In de hoorzitting van de Kamercommissie

aan de pols totdat de problemen zijn opgelost. ¶

door Roy Vervoort

algemene stemmen aangenomen.

60

mT

medische technologie

medische technologie

FHI wil wetgeving voor medische hulpmiddelenmarkt voorkomen

Patiëntenvereniging Diabetici opent eigen winkel FHI branche Medische Technologie plaatst grote vraagtekens

D

Signalen gunstbetoon moeilijk op waarde te schatten

iabetesvereniging Nederland (DVN) heeft een commerciële stap gezet die bij FHI’s branche voor

Medische Technologie en haar leden volstrekt in het verkeerde keelgat geschoten is.

O

p dit moment heeft het onderwerp

bevordering van het afleveren, de verkoop of het gebruik

leveranciers en fabrikanten instellingen geld of

De belangenvereniging voor diabetespatiënten heeft een DVN-winkel

gunstbetoon de aandacht van zowel de

van het hulpmiddel. Het onderzoek moet uitwijzen in

informatie als ze bepaalde hulpmiddelen afnemen

geopend en gaat over tot de verkoop van spullen aan diabetici. FHI

Inspectie Gezondheidszorg (IGZ) als de directie

hoeverre leveranciers hier gebruik van maken, welke

of testen. Op deze manier hebben ze invloed op

noemt de huidige gang van zaken een merkwaardige en onwenselijke

Geneesmiddelen en Medische Technologie (GMT)

vormen van reclame, marketing en gunstbetoon zich

welk merk of type de instellingen inkopen, zonder

situatie omdat de belangenvereniging op deze manier haar objectiviteit

van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn

voordoen en welke beroepsgroepen en gebruikers hierbij

dat er een wettelijk kader is dat dit optreden

en onafhankelijkheid verliest. Daarnaast voelen FHI en haar leden

en Sport (VWS). Volgens deze twee instanties

betrokken zijn.

verbiedt of optreden mogelijk maakt.

zich gepasseerd door dit initiatief, zeker gezien het feit dat de huidige

vindt ook bij de medische hulpmiddelen, net als bij de geneesmiddelen, gunstbetoon plaats en zij menen dat actie geboden is. FHI wil op haar beurt voorkomen dat er wetgeving komt voor

omvang en kracht van DVN voor een deel te danken is aan de branche

Het ministerie ontvangt regelmatig signalen over mogelijk onjuiste en misleidende reclame, marketing en gunstbetoon.

Daarnaast meent de inspectie dat de

van leveranciers die zij nu gaat beconcureren.

kwaliteitsborging van de inkoop onvoldoende is. Heeft de gekozen technologie het probleem

DVN is momenteel een krachtige vereniging die de belangen van

opgelost? Oftewel, de instellingen moeten het nut

diabetespatiënten behartigt. In het verleden hebben FHI en haar leden

en de noodzaak van de aanschaf toetsen.

een substantiële bijdrage geleverd aan het verhogen van het aantal

De IGZ constateert dat ze alleen een programma

leden. De lidbedrijven die hun producten aan diabetespatiënten leveren,

van eisen opstellen, maar dat de instellingen alle

hebben door middel van sponsoring, advertenties en het exposeren

andere stappen overslaan.

tijdens vakbeurzen en congressen actief leden geworven voor DVN.

In hetzelfde rapport komt de IGZ met

Hoewel de taakverdeling tot voor kort volkomen helder was, heeft

aanbevelingen voor de minister. De inspectie

DVN recent het initiatief genomen tot het openen van een DVN-winkel.

beveelt aan om aan gunstbetoon door leveranciers

In deze constructie gaat de belangenvereniging haar leden voorzien

van medische hulpmiddelen dezelfde eisen te

van producten die ook de FHI-lidbedrijven aan de diabetici leveren.

stellen als voor de farmaceutische industrie

Hierdoor is DVN feitelijk een commerciële concurrent binnen de branche

wil FHI voorkomen dat er wetgeving voor deze

gelden. Daarnaast vraagt de IGZ de minister

geworden.

groep gaat komen.

de opleidingseisen met de hoogste prioriteit

de medische hulpmiddelenmarkt en inmiddels zijn gesprekken gestart met het ministerie van VWS. Het ministerie van VWS heeft een onderzoek in gang gezet omdat zij met enige regelmaat signalen ontvangen over mogelijke onjuiste en misleidende reclame, marketing en gunstbetoon van medische hulpmiddelen. VWS kan moeilijk inschatten of deze signalen op waarheid berusten of dat er sprake is van incidenten. Omdat deze inschatting moeilijk te maken is,

aan te scherpen. De inspectie meent dat, om de

Buiten het feit dat FHI de huidige gang van zaken op zijn zachtst

In dit onderzoek op initiatief van VWS, dat zowel de

In het rapport ‘Risico’s van medische technologie

ontwikkelingen in de medische technologie bij

gezegd niet bepaald een schoolvoorbeeld van fair play vindt, is de

intra- als extramurale hulpmiddelenmarkt zal beslaan,

onderschat’ maakt de IGZ melding over gunstbetoon

te kunnen benen, de opleidingen voor medische

stap hoogst merkwaardig te noemen in het licht van de belangen

probeert het ministerie inzicht te krijgen in welke mate

bij medische hulpmiddelen. Het controleorgaan meent

en verpleegkundige professionals meer aandacht

die DVN verder behartigt voor haar leden. Nu met de oprichting van

reclame, marketing en gunstbetoon zich voordoen.

dat, net als bij de geneesmiddelen, ook bij de medische

moeten besteden aan het verantwoord omgaan

de DVN-winkel ook een commercieel belang de dagelijkse gang van

Hieronder wordt verstaan alle vormen van colportage,

hulpmiddelen sprake is van gunstbetoon, alleen speelt

met medische hulpmiddelen en de daaraan

zaken bepaalt, kan DVN zich niet meer op blijven werpen als een

marktverkenning of stimulering die bedoeld zijn ter

het daar minder duidelijk. Volgens de IGZ bieden

verbonden risico’s. ¶

onafhankelijke belangenvereniging. Omdat FHI de ontstane situatie als zeer onwenselijk beschrijft, is de

door Roy Vervoort

brancheorganisatie inmiddels gesprekken gestart met het Diabetesfonds en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op het moment dat er concrete uitkomsten of stappen bekend zijn, zal FHI hiermee naar buiten treden. ¶

61

62

medische technologie

Cliq-aanspraak op medische hulpmiddelen

I

Werkconferentie ‘functiegericht aanspraak’ tijdens Zorgtotaal De overheid streeft naar een zo volledig mogelijke functiegerichte aanspraak op hulpmiddelenzorg in 2011. Vanaf 2009 wordt binnen de hulpmiddelencategorieën oogprothesen, orthesen en gezichtshulpmiddelen al de overstap gemaakt

n Nederland doen jaarlijks enkele miljoenen mensen een beroep

van het productgericht omschrijven naar het functiegericht

op hulpmiddelen. De verstrekte hulpmiddelen blijken echter

omschrijven van de aanspraken. Het opheffen of verminderen

lang niet altijd adequaat te zijn en ook niet altijd goed gebruikt te

van functiebeperkingen vormt dan de basis voor de aanspraken.

worden.

Complexe materie MUNTZ

Om gezamenlijk richting te geven aan de invoering van functie-

Door de invoering van de Cliq-classificatie verwachten overheid en

gerichte aanspraak binnen de markten voor wonden, diabetes,

patiëntenorganisaties dat een bijdrage geleverd wordt aan zowel de

stoma’s en incontinentie organiseert FHI in samenwerking met

kwaliteitsverbetering als aan de doelmatigheid in de hulpmiddelensector. Hoewel

Zorgverzekeraars Nederland en Nefemed op 19 maart 2009 in

FHI er begrip voor heeft dat de Chronisch Zieken en Gehandicapten Raad

Jaarbeurs Utrecht tijdens Zorgtotaal een werkconferentie onder

Nederland (CG-Raad) en de zorgverzekeraars sterk hechten aan de voortgang

de titel ‘Kansen en bedreigingen van functiegerichte aanspraak

van Cliq, bestaat er bij FHI toch twijfel over of dit ook in het belang van de FHI-

op medische hulpmiddelen’.

leden is. De functiegerichte omschrijving van de aanspraak op hulpmid-

Heldere boodschap

De Cliq-classificatie is een uitbreiding van de internationale ISO 9999

delen is een aanpak met nog veel onzekerheid. Patiëntenvereni-

classificatie, op basis van het beoogd gebruik van het hulpmiddel. Cliq geeft

gingen verwachten dat de individuele zorgvraag meer centraal

aan met welk doel het product op de markt is gezet, wat de gebruiker van het

komt te staan waardoor meer maatwerkoplossingen geboden

hulpmiddel mag en kan verwachten. Hiermee ondersteunt Cliq het keuzeproces

kunnen worden. Zorgverzekeraars verwachten met functiege-

om een geïndiceerd probleem van een patiënt of cliënt te helpen oplossen met

richte aanspraak beter te kunnen sturen op doelmatigheid van

een hulpmiddel.

zorg en prikkels te kunnen geven die innovatie stimuleren. De medische industrie verwacht echter dat het nieuwe systeem

Binnen FHI bestaat er onzekerheid over een aantal zaken. Om te beginnen gaat

juist remmend zal werken op innovaties en ‘de goedkoopste

het om de financiering van het Cliq-systeem op de lange termijn. Het ministerie

prijs’ juist centraal stelt.

van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft aangegeven dat de verstrekte subsidie eindig is en de kosten voor Cliq in de toekomst door ‘het veld’ gedragen

Zorgtotaal is in Nederland de grootste vakbeurs voor profes-

moeten gaan worden. Verder is onduidelijk wat de consequenties van Cliq zullen

sionals werkzaam in de zorg. Het is met een compleet aanbod

zijn met betrekking tot de hulpmiddelenvraag vanuit patiënten en bekostiging

van producten en diensten hét platform voor de intramurale- en

vanuit verzekeraars. De huidige systematiek van contractering via dagprijzen kan

de thuiszorg. De beurs wordt bezocht door inkopers, facili-

nadelig uitpakken voor leveranciers.

tair managers, directie, algemeen management en bestuur, verpleegkundigen, fysio- en ergotherapeuten, facilitair mede-

Binnen de Cliq-organisatie is gesproken over de opzet van een product

werkers, unithoofden en medisch managers, adviseurs en con-

controlesysteem. De wijze waarop dit systeem opgezet gaat worden en

sultants én medisch specialisten en artsen.

de bekostiging daarvan is voor FHI nog onduidelijk. De voorschrijvers zijn momenteel nauwelijks betrokken bij Cliq. Naar mening van FHI is voor de opzet

Neem voor meer informatie over Zorgtotaal contact op met Luc

van Cliq de betrokkenheid van voorschrijvers echter essentieel.

Knaven ([email protected]) of Linda van Essen ([email protected]) van FHI via (033) 465 10 63. ¶

Dit onderwerp is binnen een aantal FHI-clustervergaderingen uitvoerig aan de orde geweest. Besloten is om niet te participeren. Meer informatie over het FHIstandpunt inzake de Cliq-classficatie? Neem contact op met Luc Knaven van FHI via (033) 465 10 63 of [email protected]. ¶

muntz.nl

63

64

65

BoekbesprekingBoekbespreking Boekbespreki Boekbespreking

De Signalement-redactie binnen FHI komt regelmatig boeken tegen die interessant kunnen zijn voor leden/lezers. In deze rubriek worden deze uitgaven onder de aandacht van de lezer gebracht. Deze selectie biedt een aantal titels die voor de Signalementlezer interessant is en nuttige en soms ook praktische informatie bevat. Is u onlangs nog een boek opgevallen waarvan u van mening bent dat het aandacht verdient in FHI’s branchemagazine Signalement? Stuur een e-mail naar [email protected].

Fiscale fricties! spaarloonregeling’. Het is slechts een kleine greep uit de veertig titels die samengebracht zijn in ‘Fiscale fricties!’. Dit werk is een bundeling van de columns die prof. dr. J.J.M. Jansen tussen 2000 en 2008 geschreven heeft voor het blad ‘Ondernemen!’ van MKB-Nederland. In zijn columns gaat Sjaak Jansen, hoogleraar Belastingrecht, in op tal van onderwerpen die hem als deskundige opvallen. Zo besteedt hij aandacht aan de verlaging van het btw-tarief voor kappers en laat hij zien dat schoenlappers net zoveel te maken hebben met de inflatie als alle andere ondernemers. Vergrijzing, vlaktaks, vennootschaps- belasting of het erfrecht. Noem het maar en prof. Jansen laat het in ‘Fiscale fricties!’ de revue passeren. Geïnteresseerden in het werk kunnen contact opnemen met FHI ([email protected]). ¶

Boekbespreking

‘Eens komt de dag’, ‘Partners of niet?’ en ‘Afschaffen die

Boekbespreking

Innoveren Begrippen, praktijk, perspectieven

Voor haar leden biedt FHI de mogelijkheid tegen geringe kosten gebruik te maken van vergaderfaciliteiten. U kunt de vergaderzalen gebruiken met koffie, thee en frisdrank waarvan de kosten in bijgevoegd schema te vinden zijn. Wanneer u gebruik wenst te maken van één van de vergaderzalen, neem dan contact op met het FHI-bureau; Will Hollander of Shirley van Schaarenburg, telefoon: (033) 465 75 07. Uiteraard is de beschikbaarheid beperkt tot de periodes dat er geen branchevergaderingen zijn.

Talent on demand Managing Talent in an Age of Uncertainty

Aantal personen

Zaalhuur per dagdeel*

zaal tot 10 personen

€ 200,00

Leidinggevenden overal ter wereld onderkennen dat het vinden,

zaal voor 10 tot 20 personen

€ 300,00

binnenhouden en laten groeien van talent geldt als de zwaarste

zaal voor 20 tot 40 personen

€ 600,00

zakelijke uitdaging. Maar als we kijken naar de praktijk blijkt dat

zaal voor meer dan 40 personen

€ 900,00

velen gebruikmaken van toepassingen die niet langer werken

Borrel

omdat de wereld veranderd is. In ‘Talent on demand’ geeft Peter

tot 10 personen

€ 25,50

Cappelli een innovatieve en opwindende uiteenzetting weer hoe

10 tot 20 personen

€ 48,00

organisaties hun talentmanagement in zouden moeten zetten.

20 tot 30 personen

€ 71,50

meer dan 30 personen

€ 95,50

Een open arbeidsmarkt betekent onvermijdelijk dat er lekken

lunch

conform factuur cateraar

aanwezig zijn in de talentenpijplijn. Een intensieve competitie

bittergarnituur

conform factuur cateraar

vraagt om een maniakale focus op de kosten. De traditionele

beamer

investeringen in talentmanagement brengen hoge kosten met zich

*inclusief koffie/thee/frisdrank

mee, zeker als werknemers, die speciaal voortgebracht zijn, de Succesvol innoveren vereist onderscheid en snelheid. Kennis, technologie en geld zijn er

Vergaderfaciliteiten bij FHI op Landgoed Leusderend

organisatie verlaten voor de concurrent.

in overvloed, net als slimme mensen met ideeën. Om deze bronnen goed te benutten, is samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheden essentieel. Wie open staat

Cappelli bekijkt in ‘Talent on demand’ het

voor de wereld buiten de eigen organisatie, kan sneller en beter tot innovaties komen.

talentmanagementprobleem door een radicaal nieuwe bril. Met een aantal praktijkvoorbeelden presenteert de auteur vier nieuwe

‘Innoveren’ biedt concepten, lessen en tips vanuit het perspectief van samenwerking. Het

principes die ervoor zorgen dat de organisatie de skills ontwikkelt

beschrijft de verschillende betekenissen die kennis en innovatie hebben in de ‘arena’s’ van

die het nodig heeft. Praktisch en uitdagend, ‘Talent on demand’

bedrijven, wetenschap en overheid, en geeft inzicht in hun verschillende belangen. Het

geeft organisaties de noodzakelijke ideeën en tools om talent

encyclopedische deel bevat bijna driehonderd vaktermen, organisaties en verklaringen van

binnen te hengelen voor vandaag en morgen.

veelgebruikte begrippen. Het boek ‘Talent on Demand, Managing Talent in an Age of Het boek ‘Innoveren, begrippen, praktijk, perspectieven’, ISBN-13: 9789027423351,

Uncertainty’, ISBN-13: 9781422104477, is onder andere te

is onder meer te bestellen via www.bol.com voor e 23,75. ¶

bestellen via www.bol.com voor e 26,99. ¶

€ 100,00

¶

Agenda

66

67

Personalia Personalia Personalia Personalia Kijk voor de meest actuele

Gijs de Wildt

PROFIBUS Nederland

Ton Elias heeft in de

heeft afscheid genomen

Tweede Kamerfractie van

van haar voorzitter

de VVD de portefeuille

Rob van der Laan. De

EZ overgenomen van

hamer wordt tijdelijk

Charlie Aptroot. Aptroot

overgenomen door Gijs

is opgeschoven naar Verkeer & Waterstaat.

de Wildt van Siemens

Ton Elias

In memoriam

stand van zaken op www.fhi.nl/activiteiten

Overzicht internationale beurzen en congressen Pittcon

Analytica

Maart 2009

September 2009

www.pittcon.org

www.analytica.de

Bob Schentke 1930-2008

Zorgtotaal

Industrieel Ethernet

Chicago (Verenigde Staten)

München (Duitsland)

Hij was één van de mannen die de

18 t/m 20 maart 2009

17 september 2009

8 t/m 13 maart 2009

23 t/m 26 maart 2010

professionele

Veldbussen en Industrieel Ethernet

D&E event

elektronicabedrijven

26 maart 2009

Eind september 2009

Laborama

Nederland totdat definitief een nieuwe

Aanleiding voor deze verschuiving is het

van de FIAR

opvolger gevonden is.

vertrek van Henk Kamp uit de Kamer.

binnenbrachten bij

April 2009

Oktober 2009

Brussel (België)

de federatie Het

Sense of Contact

IT Room Infra

12 & 13 maart 2009

Instrument. Aimabel,

8 april 2009

Eind oktober 2009

www.laborama.be

Herman Tuininga van

Na de bekendmaking

Salland Electronics is

van het openen van een

gekozen en benoemd als

nieuwe vestiging in

de nieuwe voorzitter van

Apeldoorn heeft luminis

kwam. Bob Schentke stierf op 21 december

Food Automation Show

DevLab. Hij neemt het

per 1 juli 2008 Herman

op 78-jarige leeftijd. Na zijn pensionering

14 mei 2009

November 2009

stokje over Peter Adema

Veldhuis benoemd als

als commercieel directeur bij de firma

Electronics & Automation 2009

Design Tools

Heynen was zijn gezondheid steeds

27 t/m 29 mei 2009

Industrial Software Conference

L.A.B. 2009

5 november 2009

www.lab-uk.co.uk

Herman Tuininga

van Vitelec.

verstigingsdirecteur voor

Bob Schentke

Herman Veldhuis

maar hij kon knokken als het erop aan

Mei 2009

kwetsbaar, maar zijn overlijden kwam toch

luminis in Apeldoorn. Bij de nieuw bij FHI

Broadband Technology

Achema 2009

Eind oktober 2009

www.achema.de Frankfurt am Main (Duitsland)

Juni 2009

steeds was.

Flow, Analyse & Control Show

December 2009

10 & 11 juni 2009

Productie Proces Automatiseringsdag

Birmingham (Verenigd Koninkrijk)

Per januari 2009 is Bob-

LonMark® Nederland

Jan Hillen benoemd tot

is de voorzittershamer

commercieel directeur van

Vanaf de start van de federatie in 1991

(PPA-dag)

overgenomen door Piet

de Da Vinci Europe Group.

was Bob Schentke jarenlang concientieus

4 december 2009

van Veelen van Vedotec.

De directie van de Da Vinci

penningmeester van de branche Industriële Bob-Jan Hillen

nu uit Willem van Raalte

van Kropman is de

(algemeen directeur), Jaap Schaap (directeur

voor zijn branche. Nooit meteen op de

nieuwe penningmeester

operations) en Bob-Jan Hillen (commercieel

voorgrond, maar tegelijk onpasseerbaar.

en vice-voorzitter in het

directeur).

Wie hem toen meemaakten bewaren

ook binnen de federatie op de barricaden

¶

Colofon

Vanuit de ledenkring Branche Industriële Elektronica

Kees Groeneveld

trekken van de beurs Electronics, later E&A.

adres in Mechelen, te weten:

TEST-OK BV

Roy Vervoort

Zijn Ali mist hem het meest.

Antwerpsesteenweg 66, 2800

Teilingerstraat 59 b-c

André Weigand, Inkvisible

MECHELEN (B). Overige gegevens zijn

3032 AS ROTTERDAM

Redactieadres

ongewijzigd gebleven.

Lidmaatschapsnummer: 1559

Postbus 366, 3830 AK LEUSDEN

Per 1 oktober 2008 is Cisper Electronics

Vaultex B.V.

Fax: (033) 461 66 38

Sinds 20 oktober 2008 is Eurocircuits

Per maandag 3 november

rol speelde bij het binnen de organisatie

is Daniël Hoban in MinacNed-voorzitter

dienst bij FHI. Daniël is

en branche Industriële

werkzaam als facilitair

Elektronica bestuurslid

medewerker.

Theo de Mooij Na een zware ziekte van een jaar overleed

Daniël Hoban

ontving op 9 januari een eredoctoraat uit handen

Redactie

BVBA te bereiken op haar nieuwe

aan het proces waarin hij een heel integere

ir. Wybren Jouwsma

FHI, federatie van technologiebranches Bureau FHI

Industriële Elektronica

Nieuw bij FHI

Uitgever

Nieuwe leden

overgetelijke herinneringen bijvoorbeeld

bestuur van LonMark® Joep van der Velden

27 t/m 29 oktober 2009

Elektronica. En als het moest ging hij

Europe Group bestaat Joep van der Velden

Nederland.

11 t/m 15 mei 2009

onverwacht, bestuurlijk actief als hij nog

aangesloten vereniging

Piet van Veelen

op 14 december 2008 Theo de Mooij,

Linda Dekker

Telefoon: (033) 465 75 07

Vanaf 17 november

directeur van JEOL

overgegaan in nieuwe handen. Arthur

Eisenhowerweg 10

Internet: www.fhi.nl

is Will Hollander

(Europe) bv. Zijn

Fioole en Leon de Ridder hebben het

5466 AC VEGHEL

E-mail: [email protected]

Keulen van de TU Delft.

werkzaam bij FHI.

ziekte betekende

FHI-lidbedrijf overgenomen van Astrid

Lidmaatschapsnummer: 1557

Vormgeving

Heel speciaal aan deze gebeurtenis is het

Will vervult een

al een verlies voor

van Velzen en Frans van Heiningen die

feit dat het nauwelijks voorkomt dat iemand

coördinerende functie

het bedrijf. Familie,

25 jaar geleden met Cisper Electronics

Branche Laboratorium Technologie

Druk

die voornamelijk actief is in de industrie, een

voor de receptie, bij

collega’s en vrienden

gestart zijn.

Nedlab B.V.

Drukkerij Van De Ridder

interne bijeenkomsten

moeten hem nu

Van Leeuwenhoekweg 2

Advertentieverkoop

Arcobel Embedded Solutions is vanaf

3241 MH MIDDELHARNIS

Niek van Twillert, MUNTZ

“Een mooi mens is van ons heengegaan”,

heden gevestigd aan Cereslaan 10, 5384

Lidmaatschapsnummer: 1556

Telefoon: (033) 450 20 20

schreef de familie op de rouwcirculaire. Ook

VT HEESCH. Telefoonnummer: 0412

binnen FHI staat Theo zo bekend. ¶

660066, faxnummer: 0412 660067

Branche Medische Technologie

Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is

Medcat B.V.

nagestreefd, kan voor eventuele (druk)fouten

van professor Fred van

Wybren Jouwsma

eredoctoraat krijgt. Jouwsma is directeur-

Will Hollander

eigenaar van de firma Bronkhorst High-

bij FHI en ter ondersteuning van de

Tech, een eredoctoraat krijgt. Een dergelijke

verschillende branches.

honoraire benoeming is over het algemeen Karin Meijer is vanaf 7

voorbehouden aan academia.

Theo de Mooij

definitief missen.

januari bij FHI werkzaam

MUNTZ Marketing Communication Group

Gerard Jacobs is

als administratief

Rectificatie adres Duranmatic

Kerklaan 15

en onvolledigheden niet worden ingestaan en

directeur van Jet-Net

medewerker. ¶

Per abuis is in Signalement nummer

7887 AT ERICA

aanvaarden de auteurs, redactie en FHI, federatie

en per 1 januari is hij

4 in 2008 het verkeerde adres van

Lidmaatschapsnummer: 1558 ¶

van technologiebranches geen aansprakelijkheid.

bij Philips met pensioen

Duranmatic BV vermeld. Het juiste adres

gegaan. Gerard Jacobs

¶

Karin Meijer

van Duranmatic is Robijn 800, 3316 KE in DORDRECHT.