RIJKS GESCHIEDKUNDIGE PUBLICATIEN UITGEGEVEN IN OPDRACHT V A N
Z. EXC. DEN MINISTER. VAN BINNENLANDSCEIE ZAKEN.
KLEINE BERIE
COLENBRANDER,
ONTSTAAN DER GRONDWE'i' TWEEDE DEEL.
'%GRAVENHAGE, MARTINUS NIJHOFF 1901).
ONTSTAAN DER
GRONDWET. BRON NENVERZAMELING UITGEGFEVEN DOOR
DR.
H. T. COLENBRANDER.
TWEEDE DEEL.
1815.
'S-GRAVENHAGE , MARTINUS NIJHOFF 1909.
N P . 2UID.HOU. BOEK. IN HANOLIORUKKIRIJ.
I N H O U D.
Bladz. . IX Denkbeeld der vereeiiiging van België inet Holland . . . . . . . . . . . 1 3 Lord Castlereagh naar het vasteland . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Röeii en van Marnen over de Vereeniging . . . . . . . . . . . . . . De Belgen in 1814 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 De Souvereine Vorst over de Vereeniging. . . . . . . . . . . . . . . 14 Oorsprong der acht artikelen van Londen . . . . . . . . . . . . . . 29 Aanneming der artikelen door den Souvereinen Vorst . . . . . . . . . . 45 Advies van den graaf van Merode . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Memorie van Falck over de grensscheiding . . . . . . . . . . . . . . 51 Onderhandelingen te Weeneii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Advies van van Maanen na mededeeling der acht artikelen . . . . . . . . 57 Aanneming van den koningstitel . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Besluit tot benoeming der Grondwetcommissie . . . . . . . . . . . . . 69 Falck over de Belgische leden der commissie . . . . . . . . . . . . . 70 Falck over de gemeenmaking der schulden . . . . . . . . . . . . . . 'i3 Vergadering van 1 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 76 Vergadering van 3 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 83 Vergadering van 5 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . (30 Vergadering van 6 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Briefwisseling tusschen ran Hogendorp en den Koning . . . . . . . . . . 97 Vergadering vnn 8 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Vergadering van 9 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 116 Vergadering van 20 Mei 1825 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 127 Vergadering van 12 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . . 440
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
VI
INHOUD
.
Bladz . Vergadering van 16 Mei 1845 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .I 41 Brief van den Koning aan van Hogeiidorp . . . . . . . . . . . . . . .I 51 Tergadering van 17 Mei .I815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .I 53 Nota van Dotrenge over het eedsformulier voor den Koning . . . . . . . . 161 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 162 162 Vergadering van 18 Mei 1815 Vergadering van 1 9 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 180 Vergadering van 20 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48.1 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 189 Vergadering van 22 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 206 Opstel van van Lynden over de volgorde der provinciën 207 Vergadering van 23 Mei 1815 221 Verslag van van Hogendorp aan den Koning Vergadering van 24 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Brief van Falck aan van Hogendorp. . . . . . . . . . . . . . . . . 231 2 3 Vergadering van 25 Mei 1815 345 Verslag van van Hogendorp aan den Koning Vergadering van 26 Mei 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Opstel van van Maanen over het dispensatierecht. . . . . . . . . . . . 251 254 Vervolg der vergadering van 26 Mei 1815 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 258 258 Vergadering van 30 Mei 1815 . . . . . . 374 Brief van den Koning aan van Hogendorp . 275 Vergadering van 31 Mei 1815 28.1 Verslag van van Hogendorp aan den Koning 2x2 Vergadering van 1 Juni 1813 292 Vergadering van 2 Juni 1815 Verslag van van Hogendorp aan den Iioniiig . . . . . . . . . . . . . 302 303 Vergadering van 5 Juni 1815 Verslag van van Hogendorp aan den Koning 314 315 Vergadering van 7 Juni 1813 319 Dotrenge over de vertegenwoordiging \'an België Verslag van van Hogendorp aan den Koning 341 3/43 Vergadering van 8 Suni 1815 Vergadering van 9 Juni 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.53 Verslag van van Hogendorp aan den Koning 361 Vergadering van 1 0 Juni 1815 362 Vergadering van 1 2 Juni 1813 370 Dotrenge over de heerlijkheden 377 Y87 Beklag van de Merode en de Thiennes over de rede van Do!renge Vergadering van 13 Juni 1815 388 Vergadering van 14 Juni 1815 395 Vergadering van 15 Juni 1815 401 Vergadering vaii 1 6 Juni 1815 .406 Vergadering van 17 Juni 1815 412 Bedenkingen der commiwie van redactie 416 Gronden der minderheid omtrent de verleening van adel ..om diensten aan den Staat bewezen" 417 Vervolg der vergadering van 17 Juni 1815 418
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . .
. . . . .. . . . .. . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
.............
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....... . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....... . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
..............
INHOUD
.
VI1
.
ßladz Verslag Y ~ I Ivan Hogcndorp aan den Koriiiig . . . . . . . . . . . . . 4% Opstel over de erfopvolging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 457 Aanteekenhg des Konings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . $38 Uitwerking der aanteekening des Konings door Falck 4% l'ergadering van .19 Juni 1815 (k54 Artikelen v>an Raepsaet en de Thieniies over den godsdienst . . . . . . . . 443 444 Vergadering van 21 Juni 1815. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werk der commissie voor het achtste hoofdsttik 447 Vergadering van 23 Juni 1815 448 4M Vergadering van 24 Juni 1815 Verslag van van Hogendorp aan den Koning 460 Vergadering van 26 Juni 1815 460 ,,Dispositions générales voorgedragen door Leclerc 4t19 Vervolg der vergadering van 26 Juni 1815 470 Vergadering van 27 Juni 1815. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 475 Vergadering van 28 Juni 1815. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 Verslag van van Bogendorp aan den Koniiig . . . . . . . . . . . . . 487 Vergadering van 29 Juni 1815 487 Verslag van van Hogendorp aan den Koning 493 ï x n der Capellen over de aanneming der Grondwet . . . . . . . . . . . 495 Vergadering van 3 Juli 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49t1 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 501 Annteekeningen des Konings . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5û1 Meyer aan Falck over de stedelijke belastingen . . . . . . . . . . . . 503 Vergadering van 4 Juli 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504 Vergadering van 6 Juli 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 508 Vergadering van 7 Juli 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50!) 51.1 Gendebien over het comitb-generaal Vervolg der vergadering ran 7 Juli 1815 . . . . . . . . . . . . . . . 514 Van Maanen over de majoraten 514 519 Van Lynden over de majoraten Vergadering van 8 Juli 1815 5% Ban der Capellen over de aanneming der Grondwet 528 Verslag van van Hogendorp aan den Koning . . . . . . . . . . . . . 529 5?9 Vergadering van 40 Juli 1815 ncpelaer over den Waterstaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 535 Vergadering van 11 .T uli 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538 Verslag van van Hogendorp :tan den Koning 544. Aanteekenhg des Konings 544 541. Vergadering van 13 Juli 1815 54F Voorstel van van Aylva nopens de provinciale reglementen Vervolg der vergadering van 13 Juli 1815 . . . . . . . . . . . . . . 546 Rapport der Commissie 549 Verslag van van Hogendorp ran den Koning . . . . . . . . . . . . . 560 561 Dotrenge over de inkwartiering Aanbieding van het ontwerp door de Comrnissic . . . . . . . . . . . . 565 Proclamatie van 18 Juli 1815 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 567 Nota van den graaf van Merode . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571 Aanspraak ran den graaf de Thieiines te Brussel . . . . . . . . . . . . 573 574 Vergadering der Staten-Generaal in dubbelen getale, 8 Aug. 1815
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........... . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . .
. . . . . . . . . . . .
...........
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
....................
. . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . .
. .
vm
WHOUD
Bladz . . . . . . . . . . . .577 . . . . . .579 . . . . . . . . . . .579 . . . . . . . . . . . .593 . . . . . . 604 .611 ...................... . . . . . .614 . . . . . . . . . . .615 . . . . . . . . . . .617 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .618
Van der Capellen aan de presidenten der nopbelen Vergadering der Staten-Generaal in dubbelen getale. 9 Aug 1815 Dotrenge aan Falck over den bisschop van Gent i Berichten van de Thiennes en van der Capellen Vergadering der Staten-Generaal in dubbelen getale. 24 Aug 1815 Opstel van Elout. Vergadering der Staten-Generaal in dubbelen getale. 18 Aug 1825 Opneming der stemmen te Brussel. 18 Aug 1815 De Koning en Falck over het resultaat der stemming Afkondiging der Grondwet Tekst der Grondwet De Merode over den bisschop van Gent en over den eed Mededeelhg der Grondwet aan de Mogendheden
..................... ........
........... REGISTEB ......................
.620 .652 .652
657
. . . . . . . . . . . . 661 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663
HERKOMST DE& MEDEGEDEELDE DRUKZOUTEN
STUI~~EN
INLEIDING.
Omtrent de wordingsgeschiedenis der grondwet van 1815 werd achtereenvolgens het volgende bekend gemaakt : Het rapport, waarmede de grondwetcommissie haar ontwerp op 13 Juli 1815 aan den Koning had aangeboden (hierachter no. 267), werd in 1815 bij de exemplaren van dat ontwerp, welke aan de notabelen werden toegezonden, afgedrukt. Het rapport, door eene commissie uit de noordelijke Staten-Generaal over het ontwerp uitgebracht (hierachter no. 296), vond eene plaats in de Geer’s Antecedenten (1837), bl. 203.
In 1840 verscheen, als zesde deel der Oeuvres complètes van J. J. Raepsaet, diens Journal des séances de la commkskn qui a été chargée par le Roi,en 1816, de réd2gw urn projet de const2utkn pour le royaume des Pays-Bas (chez Leroux, libraire A Mom, Gand, Bruxelles e t Liege). Het eigenlijke dagboek, dat slechts tot 20 Juni 1815 loopt, en waarin dus niets voorkomt omtrent de vergaderingen der commissie die tusschen dien datum en 13 Juli gehouden zijn, wordt voorafgegaan door eene inleiding, voltooid te Oudenaarde 12 Juli 1815, en gevolgd door een naschrift, geteekend aldaar, 17 Juli 1816. Het dagboek bevat geen volledig relaas van het verhandelde, maar wil hoofdzakelijk een indruk geven van het deel, door den steller aan de beraadslaging genomen. Intusschen verscheen het op een II.
I*
X
lNLEIDING.
oogenblik dat zeer gunstig zou blijken voor zijne bekendwording in Noord-Nederland. Thorbecke maakte er een ruim gebruik van voor den in l%l-’43 uitgekomen tweeden druk van zijne Aanteekening op de e o n d w e t . Tevens werd het journal in aiin geheel overgenomen achter de bij Belinf ante verschenen Handelingen v a n de Regeerin,g e n de Staten-Generaal over de Jierziening der Grondwet [in 18401, IV, bl. 340 vv. (1842). Van tijd tot tijd verschenen geschriften, waarin terloops eenige bijzonderheden, op de grondwetgeving van 1815 betrekking hebbende, werden medegedeeld; zoo in 1853 de Souvenirs biographiques van van der Capellen, uitgegeven door Sirtema van Grovestins, in 1857 de Brieven v a n A. R. F a l c k , uitgegeven door O. W. Hora Siccama. Het duurde evenwel t o t lS6S, eer iets bleek van het bestaan van een andere kenbron tot de wordingsgeschiedenis der grondwet van 1815, belangrijker nog dan het journaal van Raepsaet: de nitvoerige aanteekeningen, gehouden door het lid Mr. C. F. van Maanen. Diens zoon Mr. G. A. (3. van Maanen verleende er inzage van aan den Amsterdamschen hoogleeraar de Bosch Kemper voor diens Staatkundige geschiedenis v a n Nederland tot 1830 (Amsterdam 1865). Op bl. 450-478 van dat werk wordt van de beraadslagingen der commissie een overzicht gegeven, dat niet minder op de studie der aanteekeningen van van Maanen , dan op die van het dagboek van Raepsaet, gegrond is. Naar het overzicht bij de Bosch Kemper zijn gevolgd de overzichten te vinden bij Louis Hymans , Histoire politique et parlementaire de Za Belgique de 1814-1830, I 207-235 (Bruxelles 1869), on bij Juste, L a Fondation d u Royawnte des Pays-Bas , 186-195 (La Haye, 1370). De aanteekeningen zelve van van Maanen werden vervolgens uitgegeven door zijn kleinzoon Mr. C. F. Th. van Maanen (Dordrecht, 1887). Blijkens zjne Zetterkzcndige Aanteekeningen (Amsterdam, 1871) , bl. 494, heeft de Bosch Kemper ook inzage gehad van de officieele notulen der commissie, gehouden door den secretaris Meyer. Deze officieele notulen, bewaard bij het Kabinet des
INIiEIDING.
SI
Konings, werden met een aantal daarbij voorkomende stukken in 188‘7uitgegeven van wege het Departement van Binnenlandsche Zaken (‘s-Gravenhage , bij van Weelden en Mingelen). Belangrijke nieuwe gegevens kwamen nog voor den dag in de cleelen V en VI der Brieven en Gedenkschriften van G. K. vah Hogendorp, in 1901 en 1902 door Mr. H. Graaf vanHogendorp in het licht gezonden. Deel V bevatte Geheime Aanteekeningen van Gijsbert Karel, gesteld in de jaren 1817-1820, en daaronder een geheel hoofdstuk over de grondwetsherziening van 1815 (bl. 116-124); deel VI de briefwisseling tusschen Gijsbert Karel en den Koning gedurende den tijd clat de Commissie vergaderde, voorts eene briefwisseling met Falck vóór het bijeenkomen der Commissie gevoerd, en ten slotte eene ,,Schets van de voordragten van den President der Commissie t o t herziening van de Grondwet” (bl. 211-228), waarin de uitgever een uit,treksel van uitgebreide notulen der Commissie ” heeft meenen te zien; eene opvatting welke geene bevestiging vindt. Het daar uitgegevene is in de hand van Meyer en draagt het karakter eener bijzondere aanteekening , door den secretaris gehouden van de voornaamste redevoeringen van den president en ten diens behoeve (zie hierachter no. 63 en voorts alle stukken waarboven wij de woorden : ‘Voordracht van den President hebben geplaatst).
,
In de inleiding op het eerste deel van dit werk is verhaald, hoe, naar aanleiding van het vinden der aanteekeningen van ‘Röell over het verhandelde in de grondwetcommissie van 1814 (met de daarbij behoorende stukken) in het familie-archief onder berusting van Mr. H. Graaf van Hogendorp l ) , tot het uitgeven van een verzamelwerk met gegevens tot de kennis van het ontstaan der grondwetten van 1814 en 1815 werd besloten.
’I) Graaf van Hogendorp stond sedert de verschijning van ons eerste deel de daarin op hl. 579 als i~Röel1i;iiian aangeduide stukken aan de fiimilie Röell af. zoodat zij thans weder vereenigd zijn met de verzameling waaruit zij oorspronkelijk afkomstig waren.
XII
INLEIDING.
Hoewel eene nieuwe bron van den omvang en de beteekenis der notulen-%ell voor 1814, voor 1815 niet onmiddellijk aanwijsbaar was, werd toch besloten het werk ook over 1815 uit te breiden, vooreerst omdat men zoodoende gelegenheid hebben zou de zeer verspreide reeds gedrukte gegevens in één boek bijeen te brengen, en voorts omdat een opzettelijk onderzoek zonder twijfel nog nieuwe gegevens, zij het dan niet zoo omvangrijke als de notulen-Röell voor 1814, aan het licht zou kunnen brengen. Deze verwachting is niet beschaamd, gelijk uit het volgende overzicht der bestanddeelen, waaruit ons boekdeel is samengesteld, zal kunnen blijken. Uit het Rijksarchief is gebruikt in de eerste plaats de verzameling-van Maanen, waar het origineel der aanteekeningen, in 1887 door Mr. C. F. Th. van Maanen uitgegeven, berust. Onze uitgave heeft plaats gehad naar dit origineel en niet naar den gedrukten tekst; de geringe afwijkingen, die tusschen onzen druk en dien van 1887 kunnen worden opgemerkt, berusten naar ik mij vlei op een betere lezing van het handschrift. Voorts leverde de verzameling-van Maanen eenige stukken op, die niet in de uitgave van 1887 voorkomen: zoo een8 correspondentie met Röell uit het jaar 1831, op de Vereeniging van Holland en Belgia betrekking hebbende (noa. 12-13), zoo brieven van den hertog van Ursel en van Falck aan van Maanen uit het begin van 1815 (nos. 46, 54 en 61), een opstel van van Maanen over het koninklijk dispensatierecht (no. 138), een brief van van Lynden van Hoevelaken aan van Maanen over het stuk der majoraten (no. 250). Nieuw is alles wat de verzameling-Elout heeft opgeleverd ') : aanteekeningen van het verhandelde in de vergaderingen der commissie van 10, 12, 23, 24, 25 Mei, 5 en 23 Juni; voorts een opstel van van Lynden van Hoevelaken over de volgorde der provinciën (no. 120), een advies van Elout over de verdeeling der Staten-Generaal in twee Kamers (bij no. 123), een opstel over de erfopvolging, afkomstig van de
i) Over den afstand dezer veizameling aan het Rijksarchief vgl. de inleiding van ons vorig deel.
commissie van redactie, met bijgevoegde figuratieve stamboomen (no. 205), een opstel van van Maanen over de majoraten (no. 249). De verzameling-van Nagell, in 1884 aan het Rijksarchief geschonken, is voornamelijk gebruikt ter documenteering van de diplomatieke voorgeschiedenis der Vereeniging van Holland en België. Tot hetzelfde doel is gebruik gemaakt van de archieven van het Foreign Office te Londen I ) , van een document bewaard in het Huisarchief van H. M. de Koningin (no. 4), en van de verzameling-Sirtema van Grovestins ter Koninklijke Bibliotheek (nos. 15-16). De archieven bewaard bij het Kabinet der Koningin leverden nog vrij wat meer op dan de officieele notulen en dier bijlagen in engeren zin, welke in 1887 van Rijkswege waren uitgegeven ”. Wij noemen eene nota van Dotrenge over het eedsformulier voor den Koning (no. 103); redevoeringen van denzelfde, in de commissie gehouden, over de vertegenwoordiging der Zuidelijke gewesten in de Stakm-Generaal (no. 169) en tegen het herstel der heerlijkheden (no. 1%);brieven van van der Capellen aan Falck over den vorm van aanneming der Grondwet in de Zuidelijke gewesten (nos. 234, 254); een brief van Meyer aan Falck over het stuk der stedelijke belastingen, en een ontwerp van wijziging in het hoofdstuk der Staten-Provinciaal door Falck ingevolge dien brief gesteld (non. 240-’41); een pro-memorie van Repelaer over het hoofdstuk van den Waterstaat, (no. 269); een opstel van Dotrenge over de inlegering van krijgsvolk (no. 269); stukken betreffende de voorbereiding der notabelenvorgaderingen in het, Zuiden (noa. 273, 277, 285); belangrijke adviezen van Dotrenge en van Elout over de vraag, hoe te handelen in geval eener verwerping der Grondwet door de notabelen (noa. 288 en 298); berichten van de Thiennes en van der Capellen aan den ~
1) Zie voor de namen der geraadpleegde bundels de lijst van herkomst der medegedeelde stukken aan het slot. 2) De bijlagen zijn door mij steeds geplaalst hij het verslag der zitting waartoe zij behooren.
XIV
INLEIDINQ.
Koning over de stemming in het Zuiden tijdens de verwerping (nos. 291-294) l). Het archief-van Hogendorp , waartoe Mr. H. Graaf van Hogendorp mij allen gewenschten toegang op het vriendelijkst verleende, bleek behalve het reeds in de B h e v e n en G e d m k .wJwiften vaB G. K. v a n H o g e n d w p uitgegevene, nog eenige documenten te bevatten van genoeg gewicht om in onze uitgave te worden opgenomen: een brief van Falck uit Brussel van 20 Mei 1815 ter beantwoording van eenige van @$chert Rarel's verslagen aan den Koning over den voortgang van het werk (no. 131); eene aanwijzing wanneer het persoonlijk verkeer van den president der commissie met den Koning na diens terugkeer te %-Gravenhage is aangevangen (no. 193); eene aanteekening van bedenkingen der commissie van redactie op de beide eerste hoofdstukken van het ontwerp (no. 200); gronden waarop sommige leden in art. 42 achter de woorden: de K o n i n g verh,eft in d e n adelstand, hebben willen lezen: om diensten aan den Staat bewezen (no. 201); aanmerkingen op de project-redactie der GroEdwet , door Falck gesteld op last des Konings (n". 2W) ; ontwerp eener nieuwe redactie van het achtste hoofdstuk der Grondwet, door Raepsaet en de Thiennes (no. 211); arbeid der commissie voor dit achtste hoofdstuk
.
i ) Sedert de tekst van mijn werk was afgedrukt, heb ik ook nog, dank zij het vriendelijk verlof der bezitster, Mevrouw dc doiiairitke Falck geb. Cromiiielin te IJtreclit, inzage kunnen nemen van de particuliere papieren van Falck , doch daarin nick meer aangetroffen dat in mijne iiitgave zou hebben gepast, Iiehalve den volgenden brief van Gijsbert Karel a m Falck van 26 April 1815, waarop het aiitwoord hierachter onder nn. 55 is medegedeeld: ,,Ik heb, mijn waarde vriend, het besluit van 22 dezer omtrent de commissie voor de constitutie ontvangen, en verzoek u om twee inligtingen: primo een beschrijving van elk der Belgische leden, zoo karakteristiek als mogelijk, omdat alle die heereii mij volmaakt onbekend zijn, behalve de graaf van Illerode, indien het dezelfde is, die 25 jaren geleden Keizerlijk gezant iii den Haag was. UE. gevoelt ligt dat eene nadere bekendmaking veel gemak aan de behandeling van zaken toebretigen 231. Secundo verlang ik te weten welke strekking de denkbeelden op dit stuk in Belg¡ën hebben en denkelijk in de commissie voor den dag gebragt zullen worden." Over de aanwezigheid van de Merode als Keizerlijk gezant in den Haag in 1788 zie het vervolg dezer inleiding. De brief van van Maanen aan Falck van 28 April 1845, wrnrop ons no. O1 het rniwoord is, wordt in de verzameling te Utrecht niet aangetroffen.
,,
(no. 215) ; ontwerp van dispositions générales” door Leclercq (no. 223) ; advies van Gendebien over het comité-generaal (no. 247); brief van van Lynden van Hoevelaken aan van Hogendorp over de majoraten (no. 251); brief van Repelaer a m van Hogendorp ten geleide van zijne (bij liet Kabinet bewaarde) pro-memorie over den Watersta.at (nu. 258) ; voorstel van van Aylva betreffende de herziening der provinciale reglementen (no. 265); brief van Dotrenge aan van Hogendorp t.en geleide van zijne (bij het Kabinet bewaarde) opmerkingen over de inlegering van krijgsvolk (no. 269) Uit het archief-Röell is opgenomen een brief van Falck over de vertegenwoordiging van Luxemburg en Noord-Brabant, in de commissie (no. 60). Bijzondere moeite is aangewend, om te onderzoeken of ook in België nog onuitgegeven bescheiden, op de geschiedenis der grondwetgeving van 1815 betrekking hebbende, zich konden bevinden. De inogel$&eid bestond , dat behalve Raepsaet nog andere Belgische leden aanteekeningen over het verhandelde hadden nagelaten ; de mogelijkheid bestond evenzeer, clat Raepsaet’s papieren eenig antwoord zouden geven op de vraag, welke zijne betrekkingen met de Belgische geestelijkheid zijn geweest, ’t zij vóór of na het onderhoud met de Broglie, waarvan hij verslag geeft aan het slot van zijn journaal (hierachter, bl. 443). Derhalve begaf ik mij in het jaar 1906 naar België tot een onderzoek bij de mkomelingen der onderstaande commissieleden : Dubois (vertegenwoordigd door den heer baron de Borrekens , Antwerpen). - Van Dubois bleken eenige papieren aanwezig, doch niets op de grondwet van 1815 betrekking hebbende. de Coninck (Maximilien de Hennin de Boussu-Walcourt luitenant der grenadiers Brussel, gehuwd met baronesse de Coninck de Merckhem). - Geen papieren aanwezig. Leclercq (de heer Georges Leclercq, advocaat te Brussel). Papieren aanwezig, doch niets op de grondwet van 1815 betrekking hebbende. Holvoet (de heer Holvoet, advocaat-generaal bij het Hof van
3
XVI
.
INLEIDING.
Cassatie, Brussel). - Papieren aanwezig, doch niets op de grondwet van 1815 betrekking hebbende. de Merode- WesterZoo (graaf de Merode-Westerloo , Voorzitter van den Senaat, Brussel). - Papieren aanwezig, in een uitstekend geordend huisarchief. - Resultaat : de stukken hierachter opgenomen onder noS. 37, 280, 305 en 306. de Thiertnes (markies de la Boi;;ssières-Thiennes, Brussel). Geen papieren gevonden l ) . Bendebien (de heer Léon Gendebien te Thuin, Henegouwen). Eenige papieren aangetroffen, doch niets over de grondwet van 1815. van Aersc7mt (graaf van Aerschot secretaris van het Belgische gezantschap, Boekarest). - Schriftelijke inlichtingen ; geen papieren gevonden. #Anethan (baron d’Anethan , Parijs). - Schriftelijke inlichtingen; de papieren der familie waren afgestaan aan de Universiteitsbibliotheek te Gent. - Daar bleek, dat zij niets over de grondwet van 1815 bevatten. Dotrertge was kinderloos overleden te Brussel in 1836; de familie bestaat niet meer. Een onderzoek naar zijn testament gaf geen licht. de Méan. - De laatste der familie, graaf Eugène de Méan, was in 1876 kinderloos overleden te Luik. Het protocol van den notaris die zijne zaken had gedaan gaf geen licht; evenmin had de tegenwoordige eigenares van het stamgoed, gravin d’0ultremont de Warfuzée te Brussel, van papieren der de Méan’s ooit hooren spreken. - Het archief van het aartsbisdom Mechelen bezit een aantal stukken van den broeder van het commissielid, den bekenden aartsbisschop de Méan , afkomstig, maar niets van het commissielid zelven. - Evenwel gaf de briefwisseling, met den archivaris van het aartsbisdom, den heer abbé Laenen, gevoerd, aanleiding tot het opnemen der stukken, hierachter voorkomende onder nos.282,286 en 289-’93.
1) Een legaat-de Thiennes, dat heette te zijn afgestaan aan het Rijksarchief te Gent, bleek niet van de Thiennes de Lombize, doch van de Thiennes de Rumbeke afkomstig en had voor ons doel geen gewicht.
,
Raepsaet (de heer Paul Raepsaet , lid van den Senaat en burgemeester van Oudenaarde). - Aanwezig eene groote kast vol geheel ongeordende papieren, op het eerste gezicht den indruk makende hoofdzakelijk op de periode der Belgische onlusten van 1789 betrekking te hebben. Op mijne vraag of het oorspronkelijk handschrift van het in 1840 in druk verschenen dagboek zijns grootvaders nog aanwezig was, antwoordde mij de heer Raepsaet dat hij meende van j a , en bereid was het voor mij te zoeken, hetgeen hij vervolgens deed, doch wat voor den dag kwam was slechts een exemplaar van den druk van 1840. De heer Raepsaet achtte het zeer wel mogelijk dat de briefwisseling zijns grootvaders uit het jaar 1815 bewaard zou zijn, doch wilde mij geen verlof geven zeü eenig onderzoek in zijne papieren in te stellen, daar bescheiden van geheel particulieren aard, voor de geschiedenis van geen belang, door de andere verspreid heetten te liggen. De heer Raepsaet vleide mij echter met de hoop, dat eerlang eene ordening der papieren zou plaats hebben ;waarna hiJ gaarne bereid zou zijn inzage te geven van alles, wat op het jaar 1815 betrekking had. Sedert heb ik herhaaldelijk naar den voortgang dezer ordening gevraagd, zonder andere dan vage antwoorden te bekomen. De ten slotte door mij ingeroepen en allerwelwillendst verleende tusschenkomst van den - sedert overleden - graaf de Merode-Westerloo , president van den Senaat , bezorgde mij eindelijk althans een dehitief antwoord. Een onderzoek naar de aanwezigheid van papieren over 1815 had plaats gehad met volkomen negatief resultaat : noch het handschrift van het journaal, nòch eenige briefwisseling uit genoemd jaar, waren aangetroffen. Ik moet hier volstaan met deze mededeeling over de uitkomst van een onderzoek, dat ik niet in de gelegenheid ben geweest, persoonlijk in te stellen. Nog werd van de Belgische reis gebruikt gemaakt voor een onderzoek in de (ten Rijksarchieve te Brussel bewaarde) papieren van den minister van Willem I , van Gobbelschroy, waartoe ook eenige bescheiden van ouderen datum dan diens eigen ministerschap behooren. Ik was zoo gelukkig hier eenige rapporten van de Thiennes aan den Koning aan te treffen (hierachter nos.295 en 297), geschreven uit Brussel in Augustus 1815, en die het II.
II
XVm
INLEIDme.
vervolg uitmaken van dergelijke rapporten bovengenoemd, bewaard bij het Kabinet der Koningin I ) . Voor hetgeen ik uit gedrukte werken overgenomen lieb, kan ik verwijzen naar de lijst van herkomst der medegedeelde stukken aan het slot. De stukken, uit de Blïieven en. Qedenksc?iften van û. K. z,un Bogendorp overgenomen , konden met de origineelen worden vergeleken 2); voor een goed deel berusten deze bij liet Kabinet, voor een ander deel in het archief-van Hogendorp. Voor Raepsaet’s journaal was de uitgave van 1840 de eenige bron. Het meerendeel zijner pihes justificatives ” liet ik weg, daar zij niet op den arbeid der grondmetcommissie betrekking hebben. De overige volgen hier:
,,
B1. 89 onzer uitgave; vgl. bl. 94
”>.
- Ra.epsaet’s project van
wijziging van artt. 1 en 2 der grondwet. van 1814 luidt naar den tekst in O e z ~ z ~ rVI, e ~ 304, als volgt:
,Art. 1. La souveraineté des Provinces-Unies des Pays-Bas ayant été conférée ii S. A. R. Guillaume-Frédéric prince d’Orange-Nassau, et reconnue par la loi fondamentale des dites Provinces-Unies du 29 mars 1814, et les hautes puissances alliées, savoir l’butriclie, In Russie, l’Angleterre et la Prusse, ayant .jugé nécessaire suivan’t le protocole signé par leurs plénipotentiaires Londres, le 21 juin 1814, et accepté par Sa dite A. R. le 21 juillet suivant, de réunir pour la paix et la tranquillité de l’Europe les dites Provinces-Unies et les provinces des Pays-Bas Autrichiens, présentement connues sous le nom de Belgique, ensemble le pays de Liége, tels que ces différens pays viennent d’être circonscrits par le traité de Paris du 30 mai 1814 et par le protocole du congrès de Vienne, pour ne former tous lesdits pays ensemble qu’un seul et même état souverain, sous le titre du royaume des Pays-Bas, en faveur de Sa dite Altesse GuillaumeFrédéric prince d’Orange-Nassau et de ses descendans légitimes ; les susdites Provinces-Unies des Pays-Bas’, les provinces des Pays-Bas Autrichiens et le pays de Liége, voulant concourir, en tant qu’il les un i but si désirable et nécessaire, ont déclaré, comnie ils concerne. ? 3 ) Hiervóór, bl. XiII-XIV. 2) Van hier de verhetering op 111. 341. 3) Raepsaet Imiigt op li %i wat 1)lijkhaar eerst op den Gdßn is voorgevallen.
déclarent par les présentes, sur la proposition de Sa dite A. R., de se réunir en un seul et même état, sous le titre de royaume des Pays-Bas, et de recoiinaître en commun S. A. R. Guillaume-Frédéric prince d’0rnnge-Nassau , roi du royaume des Pays-Bas, pour être possédé liér6ditnireuierit par lui et ses descendans 18gitimes, et d’être gouverne, régi et administré conformément 5 la loi foiidsmentde du dit royaume.” L’art. 2 sera conservé; on y ajoutera: .en conséquence tous les princes et princesses, en ligne directe indistinctement et les collatéraux, qui se trouveraient 1’ht:ritier le plus prochain apparent dn roi régnant, sont tenus d’obtenir ce même consentement avant leur mariage. Si, par événement, le plus proche héritier au décès du roi ? était un collatéral, qui n’eiit pas eu besoin de ce consentement pour le mariage qu’il a contracté avant l’ouverture de Is siiccessioii du roi, il devra obtenir 1’aggrSation des états généraux, à ce convoqués :i son invitntioii , avant de pouvoir exercer aucun acte de souveraineté.”
B1. 140. - ,,Projet de M. Raepsaet sur les articles suivans” (Oeuwes V I , 305): ,Artt. 56 et ,58. - L’assemblée des états généraux consiste en deux chambres, sous la dénomination de :::: I). Elles délibèrent et votent séparément. La premiere chambre se compose des députés de l’ordre équestre de chaque province. Dans les provinces OU le clergé avait séance aux états, les &&pes font partie de l’ordre équestre de In province dans Iaquelle ils out leur résidence. Le nombre des députés de l’ordre équestre de chaque province, qui conipose la première chambre, est dans la proportion de: :: : I ) au nombre des députés de chaque province à la seconde chambre. Art. 66. - Ln direction de l’ordre intérienr des deux chambres appartient dans chaque chambre i zin président, nommé par le roi sur une liste triple de présentation par la chambre. Le président est tenu de mettre aux voix toute motion, à moins qu’elle ne soit écartée par la question préalable. Chaque chambre a la police disciplinaire sur ses membres. Chaque chambre nomme son greffier; il est amovible à deur tiers de voix. I1 y a un conseiller grand-pensionnaire à vie ; il siége dans la seconde I ) Niet ingevuld.
.
chambre I ) et signe les actes qui s’expédient au nom des états généraux, paraphés par les présidens des deux chambres. Le roi nomme le conseiller grand-pensionnaire sur la présentation de trois candidats, élus par les deux chambres réunies, B la majorité absolue des membres réunis ou au moins des deux tiers de chaque chambre. Art. 67. - L’assemblée des états-généraux décide toutes les affaires à l’unanimité des deux chambres. Chaque chambre conclut à la majorité absolue des votans réunis, au moins de deux tiers. Les propositions et communications du roi aux états généraux se font aux chambres réunies. Art. 69. - Les états généraux ont le droit de soumettre des propositions BU roi, et les lui transmettent par une députation. Chaque chambre a le droit d’initiative, sauf l’adoption par l’autre. Aucune chambre ne peut délibérer sur une proposition faite par le roi on par l’autre chambre, que sur le rapport d’une commission ad hoc et au plutôt dans la séance du lendemain. La proposition adoptée dans la chambre proposante, se transmet par un message à l’autre, pour être adoptée ou rejetée.”
B1. 360. - ,,Mémoire explicatif” over den waterstaat, door Repelaer aan Dotrenge en Raepsaet ter hand gesteld. Men vindt dit stuk: Oeuvres V I , 307. Het bevat voor Noordelijken niet genoeg nieuws, om de overname te rechtvaardigen. B1. 369. - ,,Mon mémoire l u & la séance du 8 juin”. De uitgever van 1840 verwijst bij deze plaats verkeerdelijk naar een stuk dat t o t de vergadering van 5 Juni behoort: vgl. bl. 313, en het overzicht door van Maanen op bl. 305-’06. - Het stuk van 8 Juni (vgl. bl. 351) is niet bewaard; zie echter het overzicht door van Maanen op bl. 347. - De meest kenmerkende passages van het stuk van 5 Juni volgen hier (naar Oeuvres V I , 312):
.. .
. . Tachons de rendre le pacte entre le roi et la nation légal. J e ne vois pas que ces 1500 individus que le roi nommerait lui-même, et qui seraient appelés pour accepter la constitution au nom de la nation, sont les fondés de pouvoir de la nation. Car, lorsqu’une des parties contractantes nomme et constitue les fondés de pouvoir de l’autre, elle traite seule et avec elle-même
.....
1) Van Maanen (bl. 134) verschrijft zich dus, waar hij opgeeft: ,,Een Raadpensionaris in de tweede kamer der Edelen”. De woorden ,,der Edelen” inoeten geschrapt worden.
Vainement dit-on : le roi ne nommera que des personnes distinguées, notables , instruits , riches, etc. ; il en choisira une partie dans les 600 notables départementaux, dans les colléges électoraux, etc. etc. J e veux le croire, mais il ne résulte de là autre chose, sinon que ces 1500 individus seront de très-honnêtes gens; mais il ne suit nullement de 1$ que ces honnêtes gens sont revêtus du mandat de la nation . . En effet, quand on verra ces 1500 individus nommés par le roi, les présidens de ces assemblées appelés à Bruxelles pour recevoir des instructions secrètes, puis des registres dans lesquels le nom de chaque votant doit être individuellement inscrit, des votes émis sur 150 articles, sans concert, sans aucun amendement et par oui ou non, et enñn un dépouillement et relevé faits à Bruxelles hors la présence des votans; est-il, se peut-il troiiver un homme sensé, qui puisse, dans un tel mode de scrutin, reconnaître un scrutin libre, sincère et fait avec connaissance de cause? Manquera-t-on de dire que le roi n’a pas confiance dans la nation, que la constitution doit être bien mauvaise. puicqu’on en craint le rejet, attendu que toute cette cérémonie est un jeu et une simagrée? Ce mode va indisposer tous les honnêtes gens et diminuer infiniment leur amour et leur confiance, parce qne personne n’aime à se voir jouée si ces 1500 individus venaient à rejeter la constitution, que ferait le gouvernement? dirait-il que ces 1500 ne représentaient pas la nation? il se mettrait en contradiction avec lui-même. Dirait-il que la nation a rejeté la constitution? cela serait faux. Ah! plutôt que de suivre aucun des deux modes proposés l ) , je lai nation, à titre de préférerais que le roi dictât la constitution ? plénitude de pouvoir; parce qu’alors, au moins, si elle venait à plaire au peuple, on pourrait lui reprocher, à la vérité, son défaut d’acceptation, mais au moins l’honneur et l’amour-propre de la nation ne se trouveraient pas blessés, comme ils le seraient par une acceptation nulle, illusoire et humiliante , C’est avec les trois ordres que le présent pacte doit être conch, aussi longtems que la nation n’aura pas constitué de nouveaux représentans J e conviens que les trois ordres sont supprimés depuis vingt ans; mais quel est le pouvoir qui les a supprimés? n’est-ce pas ce même pouvoir révolutionnaire contre lequel tous les rois et tous les peuples sont armés en ce moment? Si donc on veut admettre la légitimité de cette suppression révolutionnaire, il faut donc admettre de même la
. . .
.....
. . ..
... ..
.
1) ñierachter, bl. 294.
XXZI
INLEIDrnQ.
légitimité de toutes les suppressions, institutions et maximes de ce même pouvoir . Je ne crois pas que la réorganisation des trois ordres soit impossible. Car, à commencer par l’ordre du clergé de nos provinces, il existe encore des évêques et des chapitres; plusieurs abbés vivent encore, et ceux qui sont décédés peuvent être représentés par les prieurs, les prévôts ou autres membres, puisque les abbés n’avaient séance que comme chefs des communautés religietcses, lesquelles ne sont pas canoniquement encore supprimées dans nos pays. S’ils se trouvent dépouillés de leurs biens, comme les émigrés et tant d’autres, ils iie le sont pas pour cela de leurs droits personnels et politiques, quoique l’exercice en soit encore comprimé. Il en est de même de l’ordre de la noblesse: si quelques membres sont morts l’ordre continue de subsister dans ceux qui restent, c’est 1&un principe de droit qu’on ne saurait contester . Quant au tiers-état, il se réorganise de soi-même; car c’est en général le roi qui nommait les colléges de bourguemaìtre et échevins des villes et des châhellenies, qui députent aux états généraux et provinciaux; les conseils communaux de ces colléges consistant ou en corps de métiers ou en collaces existent encore; il ne faut que leur permettre de s’assembler. Il y a donc loin d’une impossibilité de réorganiser les trois ordres. Ce serait tout au plus l’affaire d’un mois. en envoyant un ou deux commissaires royaux dans chaque province. Si on ne veut pas de ce mode, j’en propose un autre, qui me paraît aussi légal, parce qu’il présente celui de faire le pacte avec de nouveaux représentans nommés par la nation. - Le voici: ,Que le roi par une proclamation motivée fasse promulguer la constitution dans les provinces méridionales, qu’il la mette provisoirement en activité, et qu’il déclare son intention invariable de la présenter à l’acceptation de la nation, représentée par l’assemblée générale des états provinciaux respectifs, dès le moment que ceux-ci se trouveront composés de membres revêtus d’une mission nationale, ce qui devra avoir lieu avant le laps de:::: ans.” Dans cet intervalle, le tiers-état aura cette mission, dès que les magistrats seront composés de membres élus par les colléges électoraux ; la noblesse, dès que le corps équestre aura fait ses réglemens approavés par le roi; et le clergé, dès que S. M. aura pris des arrangemens avec celui-ci, analogues aux intérêts de la religion catholique. Ce seront I& les nouveaux représentans de la nation, dont la création fera cesser le mandat des anciens, et le roi pourra faire son pacte aussi légalement avec ces nouveaux représentans, que de tout tems nos souverains De cette manière, l’acceptation sera légale, puisqu’elle sera nationale ;
. ...
... .
.....
LNLEIDING.
XxIIl
la mise en ac.tivité de la constitution n’éprouvera aucun retard, et l’acceptation se fera avec confiance, puisqu’elle se fera avec connaissance de cause, et que l’expérience aura fait connaître les avantages ou les défauts du projet de la constitution; enfin, cette courte temporisation sera utile au roi et & la nrttion; tandis qiie toute précipitation me paraît dangereuse, et c’est un ancien proverbe: sut cito si sat bene.
B1. 545.
- Procuratie
van Raepsaet. dus alleen uit Oeuvres VI, 323:
- Men
kent den tekst
Je soussigné Jean Joseph Raepsaet, un des membres de la commission nommée par 8. M. le roi des Pays-Bas pour la rédaction d u pro.jet de constitution du royaume, assemblée i la Haye, ayant assisté aux séances de la commission jusqii’au 19 du mois de juin dernier, donne par la présente pouvoir spécial à:::: I ) pour et en mon nom signer, en ce qui me concerne, tant le procès-verbal des susdites séances, que le projet de constitution qui en fait l’objet”’ Geheel ten onrechte verzekert de Bosch Kemper, Letterkundige Aanteekeningen, bl. 494, dat de officieele notulen niets zouden inhouden omtrent de door Raepsaet, Oeuvres VI, 328, medegedeelde reserve van Dubois en de Merode. Men zie hierachter, bl. 545, en op bl. 546 de reserve zelf gelijk zij bij de officieele notulen voorkomt? woordelijk gelijk aan den door Raepsaet medegedeelden tekst. De Bosch Kemper geeft nog als teeken van onechtheid op, dat de brief van Dubois, waarbij afschrift der reserve aan Raepsaet werd toegezonden (Oeuvres VI, 324) d e dagteekening van 10 Juli draagt, terwijl de reserve gedagteekend is 13 Juli. Dit is evenwel een kinderachtige tegenwerping. De brief is kennelijk niet 10, maar 20 Juligeschreven; hij vermeldt het vei-trek van den schrijver den 14denJuli uit den Haag, en gesprekken daarna t e Antwerpen door hem gehouden ; bovendien noemt Raepsaet in zijn naschrift, bl. 173, de juiste dngteekening (20 Juli), zoodat 10 Juli op bl. 824 klaarblijkelijk een drukfout is. De brief van Dubois is van den volgenden inhoud : 1) Oningevuld; het origiiiecl dat door Holvoet afgegeven werd moet echter dieiis naam hebben ingehouden; zie bl. 5G5.
XXIV
INLEIDING.
Anvers, 20 juillet 1815. Monsieur. Permettez que j e vous appelle mon cher M. Raepsaet, en faveur de la bonne connaissance qui nous avons faite à, la Haye; nous avons tous, particulièrement les habitans des Deux Villes I ) , regretté votre départ et un bon défenseur pour la bonne eause dans divers chapitres, nommément le huitième. Votre bonne rédaction z, a été rejetée bien loin par nos collègues du Nord. J e vous donnerai ci-après tous les articles que nous avons pu obtenir 3); je ne sais s’ils satisferont dans nos provinces. Vous n’avez pas d’idée des peines que nous avons eues pour faire rayer l’art. 133; il y a eu après la décision cinq protets au procès-verbal, entre autres MM. Aylva, J e suis de retour ici avec Ed. de Merode, Tu911 van der Dussen etc. depuis le 15; nous étions partis Ia veille, après l’audience et le diner de congé chez le roi. Avant trois semaines les électeurs 5, seront nommés, et la constitution acceptée; les états généraux seront rassemblés le 1”’ septembre. Les provinces ont obtenu l’administration des routes hors celles qui seront déclarées royales, dont le produit pourra être employé à, pareil usage dans d’autres provinces ”. J e crains qu’il y en aura beaucoup de cette catégorie. On sait déjà, ici, et ce n’est pas de moi, le mode d’acceptation; on le critique beaucoup ; on eût voulu que les électeurs fussent nommés par le peuple. Nous avons eu bien de la peine à, esquiver un article par lequel on voulait sanctionner toutes les ventes des domaines ’). On ne nous eaura jamais gré de tout ce que nous avons fait dans la commission difficile dont nous étions chargés. J e crains encore que le huitième chapitre blessera beaucoup de consciences. J’ai fait voir les articles à, deux de nos meilleures têtes du clergé; le premier m’a désespéré; le second croyait pouvoir y passer. J e vais un de ces jours voir un des principaux de Bruxelles. Si vous trouviez bon d‘en faire confidence à quelques-uns de vos docteurs de Flandre vous m’obligeriez beaucoup de vouloir me marquer leur avis; mais je désirerais que cela ne tardfit pas. A la dernière séance lorsqu’on me présenta le projet de loi fondamentale à signer, j e demandai d’accord avec M. de Merode, qui était 1) In dit hôtel hadden hun intrek genomen de Merode, de Thiennes, Dubois en Raepsaet; zie diens Oeuvres VI, 4.4. 2) Hierachter, bl. 443. 3) Hierachter, bl. 454. 4) Dubois heeft het oog op de stemming hierachter, bi. 457, en op de aanteekeningen hierachter, bl. 462 vv. - Van Hogendorp en Lampsins maken het vijftal vol. 5) Zonderlinge benaming voor de notabelen. 6) Art. 225 der grondwet van 1815. Vgl. hierachter, bi. 539 vv. 7) Hierachter, bl. 482 vv.
-
xxv
x?aEIDmGF.
I
malade ce jour-là, si on voulait accepter l’acte que vous verrez *): cela fut accordé et j e signai, Nous avons terminé nos réunions par deux grands diners 3), sur la route de Schevelingen; on a été fort gai et bu beaucoup de santés ; la votre mon cher Raepsaet n’a pas été oubliée; j’espère que vous voudrez m’en donner des nouvelles . 3). Liberté de la presse ‘); séances des états publiques ”. Tout ceci ne peut pas encore être publié et reste entre nous.
....
,,
Weggelaten is op bl. 89 hierachter, bij liet woord Silence ’’: de volgende noot van Raepsaet (Oeuvres VI, 66): I1 s’éleva un jour, dans une des séances de la commission, une discussion, dans laquelle M. Mollerus, membre hollandais, voulant se prévaloir de leur constitution de 1814, dont les Belges étaieut loin de vouloir reconnaître l’autorité, s’avisa de dire pour motif de son opposition à une proposition faite par les Belges, qu’il ne pouvait pas y donner oon assentiment, parce qu’elle était contraire à la constitution hollandaise de 1814 qui avait $14 acceptée par acclamation par le peuple hollnnduis, et qu’il avait ,juree. On sent facilement que les Belges ne tinrent aucun compte de ce motif frivole; mais M. Queysen, aussi membre hollandais et conseiller d’état aussi bien que M. Mollerus nous raconta à cette occasion une anecdote, qui décontenança fortement M. Mollerus. Voici ce que M. Queysen dit: Jai été aussi un des six cent notables convoqués dans l’église pour le projet de la constitution hollandaise en 1814. M. le comte van Hogendorp est monté en chaire, il y a lu ce projet de constitution dont je n’ai pas compris un mot: je ne pense pas qu’il y en ait eu beaucoup qui ont plus compris que moi; j’avais même à mes côtés M.:::: 6, de Rotterdam, tellement sourd, qu’a peine il entendrait un coup de canon tiré à ses oreilles. Aussitôt la lecture faite , quelques voix d’approbation se sont élevées et toute l’assemblée a suivi l’impulsion, aussi bien que moi et mon voisin sourd, sans y avoir rien compris. Voilà comment cette eonstitution de 1814 a été délibérée, acceptée et jurée; n’est-il pas vrai M. Mollerus?” M. Mollerus n’a pas répondu un mot. Le journal le Bijenkorf, qui s’imprime à la Haye, contient dans une de ses feuilles du mois de décembre 1829 iin fait très analogue à ce qui précède; il rapporte que ceux qui ont élevé dans l’église,
-
1) Hierachter, bl. 546. 2) Hierachter, bl. 577. 3) De volgende regels ais naschrift. 4) Hierachter, bl. 476. 5) Hierachter, bl. 486, 4û8. 6) Niet i n g e d d .
IL
n*
INLEXDING.
XXVI
après le lecture de 1 ; ~constitution faite par M. le comte van Hogendorp, le cri de vivat la prince soirvei.m¿n, sont MM. Scholten et le docteur Kemper. Deze noot wemelt van onjuistheden. Queysen was inderdaad in 1S14 not,abele geweest, maar kan zich onmogelijk zÓÓ uitgedrukt hebben als Raepsaet opgeeft. De gebruikers van ons eerste deel weten, dat van Hogendorp de vergadering van notabelen in 1814 niet bijgewoond heeft, maar dat de persoon ,,die den kansel besteeg” van Maanen was, en niet om het ontwerp van grondwet voor te lezen (dat reeds meer dan eene week van te voren aan alle notabelen in druk was toegezonden en onmiddellijk daarna voor het publiek verkrijgbaar was gesteld), maar om er eene toelichting op te geven; - dat voorts de grondwet van 1814 niet goedgekeurd is bij wege van acclamatie, maar door naamteekening in een stemregister, waarbtj door sommige leden uitgebreide aanteekeningen zijn geplaatst. Nog verdient het aanteekening dat Mollerus de vergadering van notabelen niet bijgewoond heeft, daar hij geen enkele qualiteit had dit te kunnen doen. Ten slotte verwart Raepsaet de uitroeping van den Prins van Oranje tot Souvereinen Vorst op 1 Dec. 1813 met de aanneming der grondwet op 29 Maart 1814. Nog blijft te spreken van Raepsaet’s inleiding, gedagteekend Oudenaarde 12 Juli 1813, dus na het gesprek met de Broglie op 23 Juni (hierachter bl. 443), en vóór de ontvangst van het schrijven van Dubois van 20 Juli. Raepsaet deelt er in mede, dat hij in Augustus 1814, onmiddellijk na de komst van den Souvereinen Vorst te Brussel, een stuk gesteld had Observations d’un Belge sur le sort éventuel des Pays-Bas Autrichiens, dat van der Oapellen in handen kwam en door dezen aan den Souvereinen Vorst werd voorgelegd. Het stuk is gedrukt Oeuvres V I , 280, en staat dezelfde denkbeelden voor die in zijne memorie van 5 Juni 1815 (hierboven) aan het licht komen:
.
.
. . . Il n’y a pas d’autre moyen que d’assurer ii chaque province son ancienne constitution, ses lois, ses coutumes et ses usages . Prétendra-t-on de fooder le besoin d’une nouvelle constitution sur un
... .
prétendu changement opéré dans l’esprit public? Mais ce motif n’est
INLEIDING.
XXVLI
pas inême vrai en fait. Dans tout état il existe de fait trois ordres, lors même que les lois du gouvernement ne distinguent pas lez citoyens par ces trois classes: ce sont le clergé, la noblesse et le peuple. Or, l’esprit public du clergé et de la noblesse, qui forment le soutieii du trôue et l’appui de l’état, est-il changé? - Inntile de répondre ii cette demaiide. Le peuple se subdivise eu corps de métiers et en individus. Les corps de métiers ne réclame-t-il [ ~ c ]pas déjà à grands cric et ouvertement l’ancienne charte de nos provinces, et craigne-t-il d’élever le voix au milieu de l’appareil militaire, qui ie comprime encore? Bllez dans les campagnes et voyez comment ces précieux cultivateurs soupirent après l’ancien régime et détestent ces faux apôtres, qui étaient venus leur annoncer: la paix aux clinz~~niè~es et la guerre u w chdkkauz. Cet esprit public dont on veut faire parade, n’est donc que l’esprit particulier d’un petit nombre d’individus, que In faim 011 la soif de l’or emporte vers des innovations, provoquées par l’égoisme ou la corruption des mœurs.. . Des idées libérales! voila de grands mots et des mots bien sonores! mais j’avoue franchement que je ne les comprends pas; je sais, et je me rappelle encore, que ces mots d o n t acquis leur grande vogue que depuis ce fameux 18 brumaire, parce qu’il semble qu’alors c’était le mot de parti pour se reconnaître. Le but était de donner à laFrance un gouvernement libéral, le nom de philosophic avait perdu de son crédit, et parce qu’on n’osait plus Ie prononcer et que cependant on était bien déterminé de ne pas renoncer à ce système, il fiallait de toute nécessité inventer un mot inintelligible, an moins pour le peuple, et donner ainsi le change à l’opinion, à la faveur d’un mot plus doux et plus agréable. Le mot Zibhnl fut donc adopté. Mais ce gouvernement libérnl, qu‘a-t-il fait? il a détruit la liberté religieuse et civile, substitué la licence à la morale, la bassesse à l’honneur, la charlatannerie aux talens, la perfidie ii la sincérité, l’insolte à la commisération, le luxe à l’aisance, et les concussions a l’intégrité. Si ce sont là ces ,¿&es libirales qu’il faudrait consacrer par une nouvelle constitution , ou les amalgamer avec l’ancienne , c’est un système qui trouvera peu de partisans dans notre pays. .
..
.. .
Hierop werd, bij brief van 30 Augustus 1814, Raepsaet door van der Capellen uitgenoodigd tot een onderhoud met den Souvereinen Vorst. Dit onderhoud , dat zonder getuigen plaats
had, duurde zeven kwartier: La conférence roula sur Ie mécontentement dil peuple, sur l9ancienne constitution, sur l’ancien gouvernement , sur le gouvernement provisoire actuel, sur celui qu’il conviendrait d’établir. S. A. R. me permit de lui dire franchement et librement mon opinion sur le tout; elle
xxvm
INLEIDIN@.
me fit la confidence que la réunion était déjà arrêtée, et me confia sous secret les huit articles du protocole . . . . Elle eut la bonté de m’offrir une place au conseil d’état I ) et daigna même m’engager A l’accepter; j e m’en excusais sur ce qu’après 42 années de service, j’avais irrévocablement résolu de me retirer des affaires; . que j’étais toqjours prêt sans accepter aucun emploi, à rendre service & S. A. et à ses ministres . Le prince se contenta de ces offres et me chargea de faire un travail sur les moyens que j’aurais cru les plus propres poiir accorder la coustitution hollandaise avec celle de la Belgique ; je m’en chargeai et lui transmis le 23 septembre mon travail, dont je n’ai pu garder que la minute.
.
....
... .
Raepsaet deelt dit stuk niet mede, waarvan ik het origineel noch in het Huisarchief van H. M. de Koningin, noch in de archieven bewaard bij het Kabinet, heb kunnen vinden. Het is echter zoo goed als zeker dat hetgeen hij Racpsaet onmiddellijk volgt, den gedachtengang van het vermiste stuk teruggeeft: 2 , 11 &tait évident aux yeux de tout homme d’état, sans même connaitre la détermination du congrès, qiii était encore un secret, que la réunion, pour stteindre son but, exigeait impérieusement que la Hollande et la Belgique ne fissent dorénavant qu’un seul et unique corps d’état, sous une constitution commune; parce que si la Hollande eat eu une constitution particulière et la Belgique une autre, cet état de choses n’eût pas formé une rélcnion mais une confédération, plus nuisible par sa faiblesse et par le froissement des intérêts respectifs, que ne l’était notre existence isolée avant la guerre . . . avec une organisation aussi incohérente, il était impossible de former un système permanent, solide et immiiable de défense commune, de créer et de consolider un bon système de commerce intérieur et extérieur, et bien moins encore de donner à notre royaume la considération et l’influence dans la balance de l’Europe, qui sont nécessaires pour nos intérêts commerciaux et politiques. Quel qu’ait été de tout le tems de ma vie et que soit encore mon respect et mon attachement à l’ancienne constitution de ma patrie, je n’ai pu partager et ne partage pas encore l’opinion de ceux qui réclament superficiellement l’ancien ordre de choses tout entier. I1 me semble qu’il peut et doit être changé, lorsque de plus grands avantages de la patrie l’exigent. On ne fait pas, ce me semble, assez attention,
.
”.
.
1) Lees: ,,conseil privé 2) Vgl. Raepsaetc ontwerp van een hoofdstuk over de Provinciale Staten in het vervolg onzer inleiding.
INLEIDING.
XXIX
que sous les règnes précédens , et particulièrement depuis le traité de Westphalie‘ nos provinces formaient moins un %tutet nous une nation, qu’un simple héritqe de nos princes . . Nos états des provinces n’étaient dans le fond que le pouvoir administratif, et nous devions nous reposer sur la bonne volonté de nos princes pour notre défense, comme nous devions craindre leurs caprices et souvent nous sournettre à l’ignorance de leur cabinet pour nos intérêts commerciaux . . . . Il fallait donc une constitution commune, pour déterminer le concours des états ou provinces au pouvoir législatif, & la direction du trésor public, au droit de faire la paix ou la guerre, en un mot à tous les pouvoirs du gouvernement, à l’exercice desquels les provinces n’avaient pas droit de concourir suivant l’ancienne constitution. Mais il fallait aussi l’ancienne constitution sur les pouvoirs de 17admin~trntion,en ce qu’elle garantissait les î ?et coutumes locaux. En provoquant l’une et en réclamant la conservation de l’autre, on ne se met pas en contradiction avec soi-même, car il est présentement 1) prouvé par le résultat, que tout en nous accordant une constihition proprement dite, qui nous assure des droits poliiiques généraux plus étendus que nous n’avions auparavant., nous perdons nos k s et couiurnes faute de nous avoir rendu notre ancienne constitution. C’est ce que je fis sentir dans l’entrevue que j’avais avec le roi, alors encore prince d’orange . . . La eonstitutio?~.commtme, lui dis-je se bornera à déterminer l’influence du Brabant, de la Flandre etc. dans les droits généraux du royaume; mais en conservant l’ancienne constitution, celle-ci détermine coniment l’influence de chaque province doit être exercée; chacuue demeurera dans ses droits, Eis et coutumes et toutes seront contentes. Le roi me parut satisfait de cette explication et me dit même: hé bien! je convoquerai une commission pour rédiger un projet de constitution, et quand vous serez réunis arrangez les choses comme vous voudrez; E i vous êtes contens, je le serai aussi.
. ..
.
. .
Raepsaet deelt vervolgens do samenstelling der commissie mede, en gaat dan voort: Ce qui est positif, c’est que le roi n’a fait iufluencer aucun des membres; tous ont joui de su part de la liberté d’opinions la plus parfaite, et le comte de Thiennes avec qui j’ai été très lié, depuis 1790, tout ministre du roi qu’il était, m’a assuré que le roi, en le nommant membre de la commission, ne lui avait donné aucune instruction ni recommandation de travailler en tel on tel sens. Seulement a-t-on pu remarquer sensiblement et sans s’y tromper 1) 12 Juli 1815 namelijk.
INLEIDINC).
XXX
que le président, Mollerus et van Maaneii avaient charge secrète di1 gouvernement de veiller nus intérêts du roi on pliitôt de la prérogative royale I ) ; mais à l’exception de M. vali Maaiien, qui a paru quelques fois oiitré dans ce point, je dois dire que MM. le président et Mollernc s’en sont acquittés avec beaucoup de circonspection et réserve, et presque toujours saus avoir cherche i iuflaencer les autres membres : aussi personiie n’a tronvé mauvaise cette pr6cantion du roi, puisqu’il lui importait naturellement que dans une assemblée siir les int6rêts commnu di1 roi et de la nation, le roi y eut quelques membres qui reillassent spécialement à ce qu’il n’y fut rien établi de contraire aiix droits légitimes de la couronne, taudis qu’il en siégeait tant pour défendre les intérêts de la uation. Le président, qui avait été anciennement conseiller pensionnaire de Rotterdam z, et du parti stadhoiidérien , était une bonne tête, ayant beaucoup d’ordre et d’aptitude pour les affaires ; il était tres-propre à présider une asseinhlée oii tant tl’intéréts divergens et opposés devaieiit stre traités, et je dois lui rendre cette justice qui1 s’en est bien acquittt.‘. Quant aux autres meiribres Hollandais inarquans , M. Mollerus est li homme consommé dans les affaires; il avait été secrétaire 3, du .. .
Ij Van de drie hier genoemden stond alleen de president in geregelde briefwisseling met den Koning. Van bepaalde opdrachten aan ;\lollerus en van Maaiieii blijkt niets. Van Mannen had geen opwekking noodig om het koninklijk prerogatief voor te staan; hij deed dit van nature evenals in de commissie van 1814. 2) llaepsaet schrijft: ,,Iìordrecht 3) Raepsaet schrijft: ,,greffier”. - Ik geef hier, naarmate zij genoemd worden, ceiiige bijzondcrliedcii omtrent de noordelijkc leden der commissic die niet reeds in clic van 1814 gezeten hadden. - Mr. Johan Hendrik Mollerus, 17.50-1834, was in 17jF r;iadslieer in het Hof van Holland geworden en in 2785 secretaris van den Raad van State. Hij behoorde destijds officieel tot de stadhouderlijke partij maar had patriotsche neigingen; echter niet in die mate, dat hij na 1788 werd geremoveerd. III 1793 werd hij ambteloos on begaf zich in ,1799 met voorweten van het Uitvoerend Bewind naar den Erfprins van Oranje, om bij dezen te vernemen of Engeland en het huis van Oranje wilden medewerken tot cene nentraalverklaring der Bataafsclie Republiek. IIij was een der eersten die na ,1801 de oud-regenten bewoog, weder ambten aan te ticmen; zelf wcrd hij achtereenvolgens secretaris van hct departementad bestuur van Ilolland, lid van den Aziatischen Raad; ónder Lodewijk Napoleoii minister van binneiilandschc zaken en van eeredienst; lid der commissie voor de I-Iollandsche zaken te Parijs in 1810; onder Napoleon directeur-generaal van bruggen en wegen in de Hollandsche departementen van het Keizerrijk, en lid vati het Fransche Wetgevend Lichaam. - De Souvereine Vorst benoemde hem G April 1814 tot tijdelijk minister van oorlog, welke functie hij uitoefende tot December 1814, en tot lid van den Raad van State. - In 1815 werd hij lid van den Raad van State van het nieuwe Koninkrijk, en vervolgens, na het ontslag van van Hogendorp , ricepresident van dit college. - Zijne papieren zijn in 1905 door Vrouwe van Reigersberg Versluys gcb. Mollerus aan het Rijksarchief ten geschenke gegeven. Voor ons onderwerp houden rij niets in. ’I.
INLEIDINGF.
XXXZ
conseil d’état sous le stadhoudérat et dn parti stadhondérien; c’est un homme extrêmement calme, d’une conception facile. d’une attention admirable et d’une logique serrée. I1 était très difficile à céder sur un seul article de la constitution hollandaise, et à cet égard, il était plus tenace qii’auciin niitrc Hollandais. Quelques-iins de 11011s ont .présumé que sa tenacitb provenait du doute, qu’on lui supposait que la réunion n’existerait pas longtemps et qu‘apres la rapture, ou obligerait les Hollandais à tenir les changemens, qui y auraient été apportés à la demande des Belges. MM. d’Aylva et Lampsins avec un jugement sain et un peu d’expérience d’affaires, votaient cependant toujours dans le sens de M. Mollerus. M. Tuyll van Serooskerken est un respectable vieillard; il n’est pas fait pour briller ou dominer dans une assemblée, niais il a des connaissances en affaires ; extrêmement honnête et juste et ferme qiiaiid il le faut. Ses opinions sont indSpendaiites et à lui. M. Queysen I ) est une des têtes le mieux organisées que je connaisse, admirable pour saisir le vrai point de la question, homme à grands principes, totalement indépendant dans ses opinions, s’énonpant avec calme et modération, mais franchement; le plus souvent il votait daus le sens des Belges: il était avant la révolution du parti patriote. M. Eloiit est aussi une des meilleures têtes de la Hollande; c’est un homme profondement docte et instruit, qui s’exprime avec une netteté et une énergie admirables; également indépendant dans ses opinions, il entrait presqiie entièrement dans les principes des Belges. C’est 1111 ancien avocat, aussi grand partisaii que Qiieysen d’nnne sage liberti. avec un gouvernement fort: il paraît avoir été du parti patriotique hollandais. Le roi l’a noiiimé commissaire-général à Batavia. Van Lyndeii ?), président des états-généraux de la Hollande, est 1) Mr. Willem Queysen, 1754-2817, advocaat te Zwolle, iii 1796 lid der eerste Natioiiale Vergadering en lid van de commissie voor de constitutie, in ,1797 lid der tweede Nationale Vergadering en lid van de commissie voor de buitenlandsclie zaken, werd toenmaals tot de federalisicn gerekend en op 22 Januari 2798 gevangen gcnorncn. Na 12 Juni ’98 bleef hij ambteloos. Onder de constitutie van 1801 was hij lid van het Wetgevend Lichaam, onder Schimmeipenninck en Lodewijk Napoleon ecn der invloedrijkste en werkznamste leden van den Staatsraad, in 1810 lid ran het Fransclie Wetgevend Lichaam, in 1814 ran den Raad van State der Vereenigde Nederlanden, in 1815 van dien van het Koninkrijk. 2) Mr. Jan Elias Nicolaas baron van Lynden van Hoerelaken, 1766-1841, in 1789 beschreven in de ridderschap van de Veluwe, tevens vóór 1795 in de regeerhg van de stad Harderwijk en van ’91-’95 gedeputeerde wegens Gelderland ter StatrnGeneraal, was sedert 1795 volstrekt ambteloos gebleven ; iid en wanneer van Iïogendorp
XXXII
m E l D I N ( 3 .
aussi un homme très-instruit, lahorierix et très-versé dans les affaires. C’est un homme à très-bons principes, attaché à sa religion, d’une des premières familles de la Gueldre, indépendant dans ses opinions et très-concilian t. Van Maanen, ministre de la justice , est un véritable tartiiffe , il affecte une humilité dans ses opinions et des faux égards pour celle qu’il entend combattre. I1 débute toujours par annoncer qu’il n’a que peu de mots dire, et il finit par parler longtemps. I1 commence par dire, qu’il est parfaitement de l‘avis d’un tel, et tout au contraire il ne parle que pour le refuter, ce qui avait donné naissance, entre nous Belges, R irne plaisanterie, nous disions j e mb paTfaitement tlc votre avis, lorsqu’on était d’une opinion contraire. Van Maanen a cependant des connaissances, mais qui ne sont pas extraordinaires I ) , et ses moyens sont peu adroits. I1 est courtisan et jouit de la confiance d u roi, mais il ne paraît pas jouir de celle du public , qui, d’après ce que des Hollandais m’ont dit eux-mêmes, en a la même opinion qiic iious nous en sommes formée. MM. Alberda 2, et van der Duyn sont des personnes très-honnêtes, mais, par état, peu versées dans les affaires ;ils votaient commiinément dans le sens de M. van Maanen, ou du président et Mollerus. J’ai siégé trop pen de tems avec M. van der Dnssen 8 , pour pouvoir l’apprécier, mais il m’a paru nn homme de bon sens, assez versé en affaires et indépendant dans ses opinions; la suite a prouvé le contraire ’). Qiiant aux Belges , notre commission était mal assortie, quoiqu’en général nous eussions parmi nous plus de personnes capables et qui prenaient part aux discussions. Les Hollandais n’avaient que les six susnommées $) qui prenaient part aux discussions, tandis que parmi nous, tous, à l’exception de M. Dubois, s’engageaient dans la lutte. Mais nos principes étaient divergens en plus d’une matière. afwezig was president der Staten-Generaal van 1814, van 1815-1816 president der Tweede Kamer. 1) Schrijver zal bij van Maanen minachting ontmoet hebben voor zijn eigen geleerdheid omtrent de oudheden van België. 2) Gerard Horenken Alberda van Bloemersma , 1770-1ô.32, lid der ridderschap van Groningen. - Raepsaet noemt hem op bl. 38 zijner inleiding ten onrechte kamerheer des Konings. Mr. Jacob van der Dussen, 3) Benoemd 10 Juni 1825 (zie bl. 395 hierachter). 1763-1820, president der ridderschap van Noord-Brabant in 1815lid der Eerste Kamer. 4) Schrijver doelt blijkbaar op het feit vermeld door Dubois in zijn brief van 20 Juli (hiervbór, bl. XXIV). De slotwoorden der aanteekening over van der Dussen zijn dus na 12 Juli toegevoegd. 5) Schrijver bedoelt blijkbaar den president, Mollerus, Queysen, Elout, van Lynden en van Maanen.
-
MM. de Thiennes, *) de Mérode, n , Dubois 3, et moi tenions très fort et unanimement aux anciens principes , en tant qu’ils pouvaient se concilier et être maintenus dans le système de notre nou1) Gedomicilieerd in Henegouwen en vóór de revolutie lid der Staten va11 dat gewest, nam een werkzaam aandeel in de Belgische omwenteling van 1789-’90 ei1 was in die jaren zeer bevriend met Raepsaet; in den Franschen tijd ambteloos; onder de voorloopige regeering van den Souvereinen Vorst in België coinmissarisgeneraal van justitie; na 1815 lid der Eerste Kamer. 2) Charles Guillaume Ghislain, graaf van Merode-Westerloo , 1762-1830, in 1788 keizerlijk gezant in den Haag, neemt in 1789 als zoodanig zijn ontslag en maakt in 1790 deel uit van het Belgische Congres voor Henegouwen; emigreert in l i 9 4 naar Dusseldorp en vervolgens naar Brunswijk; keert in 1800 naar België terug, wordt in 1805 maire van Brussel en in i809 lid van den Senaat van het Keizerrijk, in 1814 vice-voorzitter van den conseil privé en hofmaarschalk van den Souvereinen Vorst in België. In het najaar van 2815 weigerde hij zitting te nemen in de Eerste Kamer e11 brouilleerde zich met den Koning, daar hij evenals de andere leden der groiidwi-tcominissie het ridderkruis van den Nederlandschen Leeuw ontving, terwijl hij verwacht had evenals de andere grootofficieren der Kroon het commandeurskruis te ontvangen (zie Falck’s Brieven, bl. 226). ,,II faut convenir”, schrijft zijn zoon Henri de Merode in zijne Souuenirs (Bruxelles l8F4, I , 356), ,,qu’il faisait son service [de grand maréchal] assez negligemment et disait au roi Guillaume tout ce qui lui passait par la tète; car au lieu d’une négociation simple et franche avec le SaintSiege pour amener un arrangement entre les vues de la cour et celle du clergé belge, le roi y opposa un entêtement aveugle” (vgl. hierachter, noa. 37, 280, 305-’06). Deze zoon Henri was onder de notabelen van Brussel benoemd en had tegengestemd met de volgende aanteekeiiing: ,,J’ai communique i MM. les notables de I’arrondissement de Bruxelles que j e n e paraitrais pas à l’assemblée convoquée pour voter s u r le projet de constitution parce que je n’ai pas de mission ,de mes compatriotes. Ayant appris que l’on voulait considérer les absens comme ayant accepté le pro.jet (le constitution, j e suis venu inscrire mon vote négatif” (Kabinet der Koningiii). De vader nam in 1839 deel aan het petitionnement tegen de regeering en overleed 18 Febr. 1830. - Een andere zoon, Felix, was lid van het revoliitionnair bestuur te Brussel in 1830. 3) Komt niet in de Biographie Nationale de Belgique voor, evenmin als de andere leden bij welke ik geene noot plaats. 4) Jean Joseph Raepsaet, 1 7 5 6 1 8 3 2 , zoon van een grifiier der kanselarij van Oudenaarde en kleinzoon van moederszijde van een pensionaris dier stad, volgde zij11 vader in het grifffersainbt op; heftig tegenstander der hervormingen van Jozef II; tijdens den inval van 1792 naar Aardenburg gevlucht en in 1794 naar Goes, keert einde 1795 naar Oudenaarde terug en wordt in 1799 tijderis de boerenoorlog als gijzelaar naar Parijs gevoerd. Na den 18de= brumaire neemt hij posten aan: president van den ,,conseil ghnéral” van Zan departement; vervolgens lid van het Wetgevend Lichaam te Pards tot 1813. Over zijne betrekkingen tot den Souvereinen Vorst in 1814 zie hiervbbr, bl. XXVII. Na de invoering der grondwet van 1815 weigerde liij zitting te nemen in de Tweede Kamer en in de Staten van Oost-Vlaanderen. Raepsaet was bekend als compilator over de oudheden en het staatsrecht der oude Belgische provinciën; zijne talrijke werken daarover getuigen van groote belezenheid maar van zeer weinig ontwikkelden wetenschappelijken zin. II. III
velle existence; nous voulions donc, que dans les provinces belgiques on eut conservé les trois ordres du clergé, de la noblesse et du tiers-état dans la représentation nationale. M. de Méan I ) , quoique chanoine tréfoncier , n’y était pas précisément opposé, mais il épousait peu chaudement notre parti et vota souvent en sens contraire. M. Dotrenge a ) était l’antagoniste formel du clergé et de la noblesse, il l a n p souvent des sarcasmes déplacés contre le clergé, en présence des membres de la religion prétendue réformée, et lut un jour un mémoire 3, contre la noblesse et la féodalité, aussi virulent qu’on en ait .jamais lu à la tribune des jacobins. Ce mémoire était, au reste, une compilation de ces déclamations banales de nos philosophes du jour; il prouvait qu’il n’avait aucune connaissance de l’histoire de l’origine des fiefs, ni des droits de la noblesse, et indisposa la, presque totalité des membres contre lui. Cette extravagance lui convenait d’autant moins, qu’il était fils d’un simple agent en cour, lequel avait été valet-de-chambre. MM. Gendebien 4 ) et Leclercq 5 , étaient anssi très-prononcés contre la noblesse. 1) Broeder van den bekenden laatsten prins-bisschop van Luik, aartsbisschop van Mechelen onder Willem I. 2) ThBodore Dotreuge, 1761-1836, zoon van een praktizijn te Brussel en zelf advocaat aldaar, nam ann de troebelen van 1789-90 deel als Vonckist; bij den inval van Dumouriez in 1792 was hij president der jacobijnenclub te Brussel. ln 1799 werd hij ,,gretner du tribunal de commerce” aldaar en behield dil ambt tot 1828. In 1815 werd hij lid der Tweede Kamer en beidde daar met Reyphins de liberale Belgische oppositie. Later deed h4 zich kennen als een heí’tig tegenstander der Unie tusschen liberalen en katholieken en werd in 1828 door den Koning lot lid van den Raad van State benoemd. Na 1830 werkte hij mede aan het orangistisch blad Le Lynx. 3) Hiemhter, nb. 184. 4) Jean François Gendebien, geb. te Givet 173, overl. te bergen 1838, zoon van een advocaat bij het hof te Luik; zelf advocaat te Bergen in 1779, later pensionaris der stad Bergen en rentmeester van de goederen der Arenbergs, d t in 1790 in het Belgische Congres voor Henegouwen. Emigreert in 1794; keert in 1795 terug; na den 48den brumaire president der rechtbank van eersten aanleg te Bergen en lid van den ,,conseil gBnéra1” van het deparlement van Jemmapes, vervolgens lid van liet Wetgevend Lichaam. In 1815 lid der Tweede Kamer, in 1830 van het Belgische Congres, Het lid van het revolutionnsir bestuur in 1830, Alexandre Gendebien , is zijn zoon. 5) Olivier Leclmcq, geb. ie Herve 1760, overl. te Brussel 1842; achtereenvolgens advocaat, president der rechtbank van eersten aanleg en procureur-generaal bij het keiterlijk gerechtshof te Luik, in welke laatste betrekking hij door Willem I bevestigd werd en tot 1829 bleef, toen hij benoemd werd in den Raad van State. Van 1825-’29 was hij lid der Tweede Kamer. Hij was een tegenstander der Unie tusschen katholieken en liberalen en vervoegde zich in 1830 bij den Prins van Oranje te Antwerpen. Na 1830 leefde hij in afzondering.
Tous les trois avec MM. Holvoet l ) , de Coninck e) et le comte d’Aerschot étaient très-opposés au clergé. L‘on soupponnait que l’opposition de Gendebien, Holvoet et d’Aerschot venait de ce qu’ils étaient acquéreurs de biens nationaux et qu’ils craignaient qn’en admettant le clergé comme ordre dans la représentation nationale, celui-ci ne provoqufit la nullité de ces aliénations. J’ignore si Dotrenge et Leclercq étaient acquéreurs ; mais tous deux étaient partisans des principes des libéraux franpais. Dotrenge était un antagoniste formel des anciens états; il avait été pendant la révolution belgique de 1790 d u parti voiz&te; Gendebien, quoique grand partisan des états et grand patriote en 1790, n’était pas favorable aux états; de Méan, Leclercq, Holvoet, de Coninck et d’derschot ne leur étaient pas plus favorables. Tous les sept regardaient ou feignaient de regarder comme impossible et comme devant réproduire une nouvelle révolution, le rétablissement du clergé et de la noblesse dans ses possessions et ses droits; iluvonlurent même effacer de la constitution hollandaise le mot seiglzezcrie3. Quant à cet admirable système de l’administration du plat pays de la Flandre, si l’on excepte Holvoet, Gendebien et de Tliiennes, aucun de tous les membres de la commission n’en avait une idée; c’était du grec que j e leur parlais; et à moins que je n’aie l’espoir que les chefs-colléges du plat pays de la Flandre pourront être recréés et organisés par des règlemens, j e ne pense pas que j’aurais pu parvenir à les rétablir constitutionnellement. Voilà comment la commission belgique était constituée relativement aux matières à traiter, ce qui annonce assez qu’il ne régnait pas une grande intimité, ni la confiance nécessaire entre les membres. Au commencement nous tenions des conférences préparatoires entre uous dans l’appartement de M. le comte de Mérode, pour nous concerter 1) Benoit Joseph Holvoet, geb. 1763 te Dsdizeele in West-Vlaanderen, overl. te Mechelen 1838; in 1787 advocaat voor den Raad van Vlaanderen, in 1789pensionaris van Oostende; in het jaar XI der Franschc tijdrekening conseiller de préfecture en in 1810 maître des requêtes au Conseil d’Etat; 1811 benoemd tot directeur de la régie des tabacs, voor welke betrekking hij bedankt. In Febr. ,1812 prefet de Jemmapes; Mei 1812 verplaatst naar Montbrison (Loire), in 1814 lid van den conseil privd, in 1815 van den Raad van State, in 1820 gouverneur van Noord-Brabant, in 1822 van West-Vlaanderen, in 1826 lid der Eerste Kamer; in 1829 in onmin met den Koning en bedankt als gouverneur van West-Vhanderen. 2) Patrice Charles Ghislain de Coninck, 1770-1827, vóór de revolutie lid van den magistraat te Brugge ; sedert 1800 achtereenvolgens conseiller départemental de la Lys, préfet de i’Ain, de Jemmapes, des bouches de l’Escaut, des bouches de l’Elbe, maître des requêtes au Conseil d’Etat. In 18.15 gouverneur van Oost-Vlaanderen; in M l 7 minister van binnenlandsche zaken, in 1825 tijdelijk van buiteiilaiidsche zaken; trekt zich daarna wegens geschokte gezondheid terug.
et nous accorder sur les matières qui devaient être traitées: mais après avoir connu cette divergence et cette opposition de principes, ces conférences ont cessé; mais nous nous tenions fidèlement unis et d’accord, M.M. de Mérode, de Thiennes Dubois et moi, qui logions ensemble à b’liiitel des d w v i l h . Hors de là et quant au personnel de chacun de nos Belges, pour en parler suivant l’ordre dans lequel nous siégions, je dois parler en premier lieu de moi-même. J e ne fus pas de huit jours à l’assemblée, que je m’aperpus que le président avait des instructions particulères sur mon compte et qui lui prescrivaient de se défier de moi, pour empêcher que je ne prisse un ascendant dans l’assemblée. J e ne crois pas cependant que ces instructions secrètes venaient de Ia part du roi, j e ne suis pas même éloigné de croire que le roi n’en avait ausune connaissance: jamais j e n’ai douté qu’elles ne vinssent de M. Falck I ) , secrétaire d’état, grand partisan dri système dit libéral, et confident particulier du roi, pour ne pas dire son seul conseil et guide. M. van Hogendorp ne me nomma à aucun comité de rapports *), lors même qu’il s’agissait de faire un rapport sur des motions que j’avais faites, que j’avais développées et discutées. Dès-lors, j e vis que le gouvernement me supposait des principes contraires à son système et qu’il craignait que je n’eusse trop fondu de nos anciens usages dans la nouvelle constitution, et peut-être que j e n’eusse trop cherché à rétablir la religion, le clergé et la noblesse dans leurs possessions et leurs droits, ainsi que les états et les corps administratifs dans leur ancienne forme et prérogatives. Je m’étais prononcé sans détour sur tout cela dans mon rapport au roi du 23 septembre dernier. La cour avait donc pu connaître mes principes d’avance et ces principes n’étaient pas ceux des principanx conseillers du roi, q u i étaient du parti des libéraux et jeunes encore. J e ne me trompais pas sur cette conduite du président, car les autres membres belges s’en aperçurent et m’en parlèrent d’eux-mêmes. J e m’en souciais peu, car j’en eus d’autant plus de loisir pour faire mon travail et mes mémoires; et M. de Thiennes, pour lequel le président avait beaucoup de déférence, se chargeait d’accord avec moi de faire les motions importantes que j’avais rédigées, mais qui auraient été mal accueillies de ma part, qiie j e pouvais alors soutenir dans la discussion comme par appui de la motion de M. de Thiennes, ou bien j’avais la satisfaction de renverser un rapport de comité, qui n’était pas dans mon sens. E n jour même le président
.
1) Zie hierachter, bi. ‘il. 2) Iets te sterk; zie hierachter bi. 110 (eed van den Koning), 232 (getal van leden der Siaten-Generaal door iedere provincie te benoemen), 396 (waterstaat). In de gewichtigste commissies kwam hij echter niet.
INLEIDING.
XXXVII
s’emporta contre un mémoire que je liis I ) et il crut m’en imposer, mais je le relnnçai si vertement, que depuis il ne s’est plus avisé de revenir A la charge et qu’il me fit même des excuses après la séance levée. M. Gendebien est une très-bonne tête, un excellent administretetir, bon jurisconsulte et qui parle bien. Depuis 1790 il est mon intime ami. M. le comte de Thienncs est un homme dont les intentions ne sauraient être plus pures, il est instruit, parle bien et écrit evec énergie; il a d’ailleurs beaucoup de fermeté, il aime sincèrement son roi et sa patrie et jouit à juste titre de la confiance dil roi. I1 ne dépend pas de sa place de ministre, et son patriotisme est encore aussi pur qu’il était en 1790, comme membre de l’état noble du Hainaut. M. le comte de Méan est un homme de cour et paraît ambitionner les bonnes grâce3 du président, qui est en grand crédit près du roi: il est assez instruit des intérêts de la province de Liége, mais il n’a pas montré beaucoup de connaissance hors de IS. M. Leclercq est un simple avocat, qui n’a pas l’air d’avoir paru dans le grand monde. I1 est très au fait de la jurisprudencefraiiçaise et semble, quant à ses principes, un enfant de la révolution. I1 n’a montré aucunes connaissances en fait d’administration. M. Ilotrenge, avocat de Bruxelles, est un de ces philosophes ou libéraux du jour; il a de la facilité ti parler, mais il est verbeux et diffus jusqu’au point de perdre l’objet de son discours; il citait, ii propos de bottes, des traités qu’il venait d’avoir liis le matin dans les mémoires du comte de Neny 2 ) , afin de passer pour diplomate: il parlait de l’histoire du pays et du moyen-âge en ignorant, et raisonnait sur les matières d’administration d’après les théories philosophiques, sans avair jamais siégé sur les bancs. Cependant le président avait beaiicoup d’égards pour lui: alors méme qu’il débitait des paradoxes, il avait l’air de l’écouter avec complaisance et le nomma i presque tous les cornit&. L’on devina la raison de cette déférence du président; c’est que M. Dotrenge est l’homme, ti ce qu’on apprit, de M. Falck 3 ) , secrétaire-général d’état et le confident principal du roi, mais du parti des libéraux. M. Dotrenge était le seul membre pour le Brabant; il se permit souvent de parler au nom du peuple, tandis qu’il est ti craindre qu’il n’essuie bien des désagrémens du peuple brabançon, si ses opinions deviennent publiques. Au surplus il est bon avocat et rédige très-bien. 1) Op 8 Juni; vgl. hierachter bl. 351 en hiervóór, bi.
XX.
2) Schrijver van bekende Mimoires historiques ct politiques des Pn!/s- ßns Autrichiens (Bruxelles 1784). 3) Zie hierachter, bl. 71 en 579,
XXXVIII
INLEIDING.
Le comte de Mérode-Westerloo est très-intelligent en affaires et même travailleiir, ce qui est rare dans un si haut rang; excellent patriote belge, très-attaché au roi et plus encore à la religion catholique, parle bien et avec dignité, force et fermeté, et a lu même des mémoires rédigés par lui dans un très-bon style l ) . M. Holvoet est un homme très-capable, et un des membres les plus distingués du conseil privé, grand administrateur, bon politique, excellent jurisconsulte, sentant fortement et parlant d’après conviction et avec beaucoup d’énergie, mais il est dans les principes libéraux. M. Dubois, un des plus riches habitans d’Anvers, n’est pas naturellement homme d’affaires, cependant c’est un homme à tres-bons principes, d’un jugement sain et ferme. M. de Coninck est très-instruit, et de plus, littérateur; c’est un bon administrateur d’après le système français, ayant été sous Bonaparte successivement préfet de l’Ain , de Jemmappes, des bouches de l’Escaut et de Hambourg: il est trop jeune pour avoir pu connaîtrel’ancienne administration, dont il n’a que des notions superficielles; il a le bon ton du monde et s’exprime avec beaucoup d’honnêteté. M. le comte d‘derschot est encore bien jeiine, ses notions en fait d’administration sont snpeiacielles, s’il veut cependant les mettre à profit et les cultiver par l’étude il pourra devenir, avec le temps, un bon conseiller privé. I1 est grand acquéreur de biens natioiiaux et par suite grand partisan du parti libéral, au point; que sous le régime jacobin, il a brhlé ses titres de noblesse, selon qu’on me l’a assuré. Enfin, M. Meyer z), secrétaire ou greffier de la commission, est un juif, mais très-instruit, rédigeant bien dans les deux langues; il est membre de plusieurs sociétés littéraires et très-honnête envers tous. J e n’ai pas eu le temps d’apprécier M. le baron d’dnethan, qui est arrivé vers la fin pour la province de Luxembourg; il m’a cependant paru un parfait honnête homme et bien disposé pour les intérêts de la Belgique. En jetant les yeux sur cette liste de membres de la commission, on ne peut se défendre de quelque étonnement de voir que j’étais seul pour la Flandre Orientale, qui contient près de 700.000 ames; que M. Dotrenge était seul pour le département de la Dyle ou Brabant Méridional, qui en contient près de 500.000, tandis qu’il y en avait trois, MM. Méan, Leclercq et d’Aerschot pour le pays de Liége, deux pour la West-Flandre, Holvoet et de Coninck, .qui en contient 1) Hierachter, bl. 155. 2) Mr. Jonas Daniel Meyer, 1780-1834, de bekendc rechtsgeleerde. - Zie over zane benoeming Falck’c Brieven, bl. 218.
INLEIDING.
XXXIX
491.000, et trois pour Jemmappes ou Hainaut, savoir MM. de Mérode, de Thieiiiies et Gendebien , anciens membres de ces états, et qu’il n’y eut personne pour le département de Sambre et Meuse ou le Namurois l ) . On est iin peu tenté de croire que cette différence n’est pas l’effet du hasard, surtout quand on fait attention qu’il n’y avait parminous wctin des anciens membres des états de 3mbant, et qri’on avait nommé pour cette importante province M. Dotrenga, dont les principes franpis et anti-constitutionnels étaient conntis de tous les Brabançons.
Ban het slot zijner inleiding plaatst Raepsaet de volgende appreciatie van het constitutie-ontwerp gelijk hek zich voordeed toen hij .zich 20 Juni uit den Haag verwijderde: Chapitre I. - Du pouvoir royal. - Ce chapitre me semble bon en général, quoique par trop minutieux et pas rédigé dans style comme doit être celui d’me coastitution. I1 tient plus du style cauteleux d’un avocat ou d’un notaire; celui d’une constitntion doit être court, absolu et grand comme elle. Mais ce qui me paraît extrêmenient inconséquent, c’est qu’on y rkgle constitutionellement le pouvoir royal d’un nouvau royaume et qu’on rie commence pas par dire par qui et comment ce nouveau royaume est créé; qu’on ne dise qu’au second chapitre, de gaels pays il se compose z), et bien moins, qu’on ne dise nulle part
-
XL
INLEIDING.
Si dans les temps à venir, on vient nous demander où est la charte de notre réunion, que répondre? J e ne sais pas quelle pièce nous pourrions produire, sinon une simple copie d‘une convention entre lord Clancarty et M. van Nagel1 I ) du 21 .juillet 1814 2 ) , qui est un acte inter alios relativement aux deux nations. On demandera toujours, où est l’acte de renonciation et de désistement de la maison d’Autriche, qu’on voit traiter encore dans le traité de Paris du 30 mai 1814 comme souveraine de la Belgique? oil est la renonciation des puissances au traité de barrière de 1715? OU est la résolution du congrès de Vienne, qui nous réunit ? 4, sommes nous réunis? depuis quand? suivant les articles 1 et 5 de cet acte ’), il semble que la réunion est encore à, faire; quand est-ce qu’elle se fera? où? comment? par qui? Ce sont 1& des doutes que j’ai proposés, mais on a passé outre au lieu de les résoudre. Chapitre II. - Des Elah Généraux. J’ai proposé et réussi &établir les états généraux eu deux chambres; on peut en voir les motifs dans mon Journal ‘j). L’on assure, par l’art. 58 9 , aux nobles ou corps équestre de chaque province, un quart dans Ia repr6sentation nationale; mais on ne lui assure ce droit que par une loi, par une loi h faire, et que le roi se réserve de proposer. Mais le roi ne peut pas faire seul la loi; et où en sera l’ordre équestre, si les états généraux rejettent la loi à proposer? Supposons qu’ils l’adoptent, ce ne sera jamais qu’une loi, et une loi est révocable. Ainsi, une partie de la représentation nationale n’est pas constituée, puisqu’elle est révocable et précaire; est-ce ainsi qu’une nation se constitue ?
-
1) Raepsaet schrijft: ,,Fagel”. 2) No. 35. 3) Volstrekt onjuist; Oostenrijk handelt en sluit volkomen op denzelfden voet als de andere verbondenen (Lagemans I, 7). 4) Tractaat van 31 Mei 1815, bevestigd hij de Weener slotacte van 9 Juni 1815 (Lagemans I , 78 en 117). - Het tractaat van 31 Mei 1815 met Pruisen, voïkomen gelijkluidend aan die, tenzelfden dage met Oostenrijk, Rusland, Engeland gesloten, was anders nog bij Raepsaet’s aanwezigheid in de commissie medegedeeld (hierachter, bl. 4/13), evenals reeds bij het begin der werkzaamheden een uittreksel uit het protocol van Weenen van Februari 1815, op d e Vereeniging betrekking hebbende (hieractfter bl. 56 en 79). 5) Van de artikelen van Londen (hierachter bl. 27). 6) Hierachter, bl. 127. 7) Van de grondwet van 1814, in die van 1815 niet overgenomen: hierachter bl. jOW05, 508,
INLEIDINB.
XLI
Mais en admettant l’ordre équestre par province, est-ce hieu politique d’en avoir exclu l’ordre du clergé, dans les provinces catholiqiies, o h il a toujours formé le premier des trois ordres? L’influence du clergé sur le peuple dans les provinces catholiques est connue; il me semble qu’il aurait fallu le ménager dans ces circonstances, surtout oh notre roi est de la religion prétendument réformée et que cette considération n’est déjà pas indifférente aux yeux du vulgaire. Le temps nous apprendra si j’ai bien prévu. On n’a pas voulu de publicité des séances I ) : c’est cependant le seul moyen pour concilier aux états généraux la confiance de la nation et pour former et nourrir l’esprit public, qui fait la force des empires. Au moins, si, à l’exemple des Etats-Unis de 1’,4mérique, on eut réaolu de rendre le lendemain de chaque séance publiques, par Ia voie de l’impression, les débats et les résolutions de la veille, on eiit atteint ce double but. Les Hollandais avaient détruit Ira liberté dans ses bases, en donnant une perpétuité de subsides au premier chef du budget: cette faute a été réparée, comme l’on peut voir dans mon Journal 2). Chapitre III. - Dans ce chapitre tout est vague et cependant les états provinciaux forment, sans crontredit, une autorité constitutionnelle et intégrante ; néanmoins leur composition est toute réglementaire et abandonnée à la volonté du roi, qui, pour comble, les fait présider par un commissaire, déjà connu sous le titre de gouverneur. Rien de positif ensuite sur l’organisation et les attributions des magistrats des villes et du plat pays. On n’avait pas la moindre idée des chefs-colléges du plat pays de la Flandre 3 ) , ni des réglemens de 1672 et 1720 4 ) , et de là on a attribi16 aux états provinciaux pèle-mèle, sur les villes et villages de toute la province, ce que à l’égard des villages, chaque chef-collépe exerçait dans son ressort, sans peine et sans embarras : de cette confusion doit nécessairement résulter dans les états provinciaux, la même bureaucratie qui existe aujourd’hui dans les intendances, et, sous les Français, dans les préfectures; ce qui aura pour résultat, que toute l’administration intérieure des villes et villages sera peut-être encore plas mauvaise qu’elle ne l’est en ce moment et ne l’a été sous le régime français. 1) Later wel: hierachter, bl. 493. 2) Hierachter,’lbl. 178. 3 ) Poullet, Bbtoire politique nationale II, 136. 4) In den druk van $840 staat 1620; dit moet een drukfout z@, daar in 162@ geen reglement copi het bestuur van het platteland van Vlaanderen voorkomt. Het reglement van 1672 vindt men: Placcaetboeck van Vkwnderen III, 353; dat van 1720 aldaar, V, 278. I
-
n.
III*
XLII
INLELDIEG.
Tout ce chapitre présente une incohérence de principes, uu v a p e , une obscurité qui font qu’on ne peut se faire une idée nette de ce que les états provinciaux sont ou seront. comment et par qui ils seront composés, quelle sera leur durée, lenrs attributions etc.? I1 en est de même des administrations des villes, districts et villages. MM. Mollerus, QueYsen et Elout ont avoué, qu’en vérité on ne voy& point quelles étaient les attributions des états provinciaux l ) , et lorsque je combattis le système de l’établissement des commissaires royaux ou gouverneurs des provinces, M. Elout me dit qu’il avait bien fallu leur donner des pouvoirs si amples par leurs instructions, afin de faire marcher les états provinciaux, dont les attributions étaient encore indéterminées 2). C’est par ces motifs qu’on nomma un comité pour déterminer les attributions des états provinciaux, lequel a refondu par son rapport 3, tout ce chapitre de la constitution hollandaise. Ce rapport est loin d’avoir rempli le but. J e voulais détruire le système des gourernances , comme contraire la liberté des suffrages, inutile et franpis; mais j e ne fus pes même secondé pax mes collègues belges, qui, tout en ailopfant mes motifs, se sont bornés à, des palliatifs pour contenir ces officiers royaux dans les bornes de leur pouvoir, parce qu’ils trouvaient ces gouverneurs dejà établis en Hollande. Quant & moi, je ne vois dans ces gouverneurs que des préfets amis tin autre nom, et n’ayant pu réussir à les faire supprimer, j’ai pris peu de part à la iiiscussion du rapport da comibé, pame qu’il m’a paru aussi défectueux que ne l’est le chapitre qu’on a voulu refondre. Le temps apprendra si j’ai bien prévu. D’après ce que j’ai pu apprendre de ceux mêmes qui ont réûig6 la constitution hollandaise, le vice radical de ce chapitre provient de ce que les redacteurs ont eu moins ea vue les hommes que les choses. C’étaient en général des antagmishes des anciens états hollandais, et en partie des hommes plus 00 moins imbus des principes de l’administration française, qui ont rédigé la constitutioii hollandaise.
1) Hierachter, bl. 348 VV. 2) Hierachter, bl. 358. 3) Hierachter, bl. 263. - De voorstelling van Haepsact is onjuist. Niet ten gevolge der discussie van 8 Juni (bi. 348) werd de commissie-Queysen benoemd die eene nieiiwe redactie van het geheele derde hoofdstuk voordroeg, maar deze discnssie had juist plaats naar aanleiding van haar 30 Mei uitgebracht rapport. - ‘Over de benoeming der commissie-QueYsen hierachter, bl. %7-’48. - Uit de discussie van 8 Juni is slechts voortgevloeid de benoeming eener commissie-hylva (hierachter, bi. 344; aanvulling met van TuyH en Bolvoet, bl. 353) inet beperkte opdracht,welke rapport uitbracht op 12 Juni (hierachter, bl. 370).
INLEIDINU.
XLnI
I1 n’ont eu principalement eii vue que d’abolir l’ancien pouvoir de ce qu’ils appelaient g~ossesperruques, c’est-à-dire de ces hommes qui dominaient autrefois dans les états et dans les villes: et en voulant établir une force politique contre le retour de l‘influence de ces grosses perruques, ils ont oublié d’organiser cette force ou plutôt ils n’ont pas su comment l’organiser, ce qui a fait qu’ils ont abandonné toute cette organisation au pouvoir souverain exclusivement, au lieu de l’établir constitutionnellement comme il eiit dû l’être. Le baron Lsmpsins me dit un jour, qu’on a balancé si on n’aurait pas même supprimé, les états provinciaux I), ce qui aurait rendu toute cette partie encore plus monstrueuse et moins capable de marcher, surtoiit dans la Hollande, où les chef-colléges du plat pays sont inconnus. Dans l’état actuel des choses, c’est-à-dire sous la nouvelle coiistitution des Pays-Bas, j e pense que la partie administrative tant des états provinciaux que des villes et dii plat pays ne vaut rien, qu’elle essuiera des critiqiies amères et fondées, qu’elle déplaira ii tous les partis et qu’elle aura bien de la peine ii marcher, si tant est qu’elle marche. La seule perspective consolante que j’aie, c’est qne nous commençons notre nouvelle existence politique sous un prince qui est ennemi du pouvoir absolu par principe; et attendu qde Ia constitution lui abandonne le pouvoir d’organiser toute cette partie sur l’avis d’une commission par chaque province, j’ai encore quelque espoir que la Flandre recouvrera son inappréciable administration, si cette commission est bien choisie et composée d’anciens administrateurs. Mais malheureusement il nous reste encore peu de ces hommes précieux, et les prétendus hommes d’état du jour les traitent aussi de grosses perruques. Si j’avais réussi à faire supprimer les gouvernances, que j e regarde comme le vice radical de l’administration, j’aurais proposé un tout autre plan pour ce troisième chapitre, et j’aurais peut-être concilié le vœu de toutes les provinces et de tous les citoyens qui ne tiennent pas au système français, et ils sont en très-petit nombre. J’aurais déclaré en conséquence : 10. Que toutes les provinces ne formant maintenant qu’un seul royaume, l’unité de pouvoir et de moyens exige que le concours la législation et le vote de moyens, ainsi que toutes les mesures génerales et communes appartiennent dorénavant à l’assemblée des états généraux, a I’exclusion des états provinciaux. - 11 n’est personne qui eût pu contester cette vérité. 1) Oralstaan der Grondwet I , 161 vv.
XLIV
LULEIDB’G.
2 O . Que les memhres de la seconde chambre des états généraux seront nommés par les états provinciaux et voteront sans mandat et sans rapport à leurs commettans, mais que les députés aux états seront nommés à la majorité indiwiduelb du magistrat et de la collace l ) conjointement. - C’est une suite du premier article: et au moyen de cette nomination individuelle et conjointe, la collace exercerait son droit de vote des subsides j a r députés, comme elle l’a exerc6,jusqu’ici en corps. 30. Que les états provinciaux demeureront composés dans chaque province, comme ils l’étaient avant l’invasion frangaise en 1794. Qu’importe 2ì la généralité, comment chaque province se fasse réprésenter et gouverne son ménage, lorsque ces mesures ne sont pas en opposition avec les mesures générales? 40. Que chaque ville, chaque pays on chiitellenie et village est rétabli et conserve la représentation domestique qu’elle avait à cette même époque. 50. Que si la grande majorité d’une province, d’une ville ou d’une chiitellenie, par un vœu paisible, sincere et sensé, demande dans Ia suite uu changement dans sa forme représentative, il pourra étre accordé par le roi de concert avec les états généraux par forme de loi. 6 O . Que les magistrats des villes, chefs-colléges du plat pays et des villages seront nommés et organisés, quant au personnel, comme ils l’étaient auparavant; qu’il en sera de même quant à leurs conseillers ou collaces. 7 O . Que, quant à la partie administrative, l’exercice de la jurisdiction wolontaiTe et les impositions locales, ils seront réglés suivant les réglemens existans à cette époque. 8 O . Bref, qu’à l’exception de la partie législative, le vote des subsides, les affaires générales du royaume et la justice contentieuse civile et criminelle, chaque ville, châtellenie et village rentrerait dans ses anciennes attributions et libertés d’administration. Après cela, j’aurais déterminé d‘une maniere positive les attributions des états provinciaux. Au moyen de la disposition de l’art. 3 et des articles suivaus, on aurait contenté les trois ordres dans. les provinces où ils avaient auparavant séance, on aurait contenté dans les villes la représentation des corps-métiers où elle avait lieu; tandis que présentement on aura mécontenté tous les partis, qu’il était si aisé de se concilier sans nuire à la constitution générale de l’état. En commencant par le rétablissement du status quo domestique, toute l’administration municipale aurait marche‘ d’abord, puisque les
1) Breede raad in tegenoverstelling van de wel of magistraat: Pouliet II, 96,338.
INLEIDING.
XLV
réglemens anciens d’administration et de police existent ; ces réglemens sont précieiix, puisqu’ils sont le fruit d‘une expérience sage et éprouvée. Aujourd’hui tout le système d’administration municipale sera neuf; il sera organisé partie sur des principes démocratiques, tels que les élections populaires, en apparence, mais illusoires par des co-institutions d’un pouvoir absolu; et cet amalgame monstrueux, en enlevant les droits de propriété à plusieurs, sans aucun fruit pour le bien général, formera des administration neuves , qui devront marcher sans goide , faute de réglemens; elles auront par conséquent dans bien des occasions besoin de l’intervention du pouvoir absolu, dont l’exercie est toujours aussi défavorable au roi que nuisible à la tranquillité publique. En deux mots: les rédacteurs de la constitution hollandaise n’ont voulu ni du système municipal français, parce qu’il ne vaut rien, ni de l’ancien système, parce qu’ils en avaient peur et qu’ils étaient d’ailleurs imbus de principes dits libéraux; et de là ils ont voulu faire un système mixte, qui ne vaut ni l’un ni l’autre, parce que c’est un imbroglio. Chpitre IV. - Le chapitre 4, qui traite de lajustice, tel qu’il sera dans Ia nouvelle constitution, amendé par la commission, est assez bon, si les codes qui doivent être faits et dont on s’occupe, forment un bon ouvrage. J e ne préjuge rien à cet égard. L’abolition des justices seigneuriales du contentieux , est une mesure qui était désirée depuis longtemps et dont les seigneurs se soucient peu. Cl~upitreV. - Ce chapitre, qui traite des fiuances , a donné matière 2% peu de discussions; toute cette partie est réglementnire. Cependant, quant moi , j‘aurais désiré avoir un coilse22 dm $nnnces établi par la constitution , parce qu’il est extrêmement dangereux de confier ce département à un seul homme, et ce conseil me paraissait d’autant plus indispensable ici, que le conseil d’état n’est pas divisé par sections correspondantes aux divers ministères, division qui était suivie en France et qui me semble infiniment sage. Dans la situation actuelle du conseil d’état aucun des membresn’est particulièrement attaché C une branche du gouvernement : chaque ministre a donc la clef de son département et il ei1 est seullemaître: le roi en dépend. Chupitre VI. Ce chapitre n’a pas donné occasion de sérieux débats. II renferme des mesures de défense par voie de conscription, qui, tont odieuse qu’elle soit à tous les peuples de l’Europe, est devenue et demeure inévitable pour nous, aussi longtemps que toutes les autres puissances de l’Europe la conservent. I1 y avait cependant, selon moi, un moyen constitutionnel équivalant,
-
qui nous eùt dispensé de la concription, et j’en ai fourni un mémoire historique szv les anciennes milices des Belges, que j’ai remis à M. le baron de Capellen, pour être soumis au roi, mais il ne l’a pas fait: la copie-minute est dans mes cartons. Il consiste ii avoir une armée soldée et enrOlée, de 60.000 hommes, toujours sur pied; de former tous les habitans, chacun dans son endroit, de 18 à SO ans en cadres militaires, mais sédentaires; deles exercer et de les avoir toujours prêts au besoin pour la landweir, c’est-&-direpour défendre ley .frontibes, sans devoir en sortir. Telle est l’origine de nos gebitaten et u n j c h , comme je le prouve dans ce mémoire. Avec une pareille institution chacun resterait chez soi vacant à ses affaires, et le roi, en cas d’invasion ennemie, aurait toujours une armée de plus d’un million d’hommes prêts et exercés, sans qu’il lui en coùterait un sol pour solde. Ce système est nécessairement fondé sur l’amour du roi, et force le roi ii se le concilier; par un pareil système l’amoiir devient un devoir réciproque. Chapitre V U . - Ce chapitre, relatif aux ponts et chaussées et à l’état hydraulique, ne me semble pas appartenir à un acte constitutionnel: cependant nous l’avons conservé avec les amendemens que présente la nouvelle constitution, pour empêcher le retour funeste de [la] centralisation du système francais, dans Ia partie des ouvrages publics. Chapitre V I M - I1 en est amplement parlé dans mon Jmrnal l ) ; j’y renvoye. Chapitre 1X. - Ce chapitre me semble sage. Ainsi, en résultat, le seul chapitre qui me paraît véritablement mauvais, c’est le troisième. Quant aux autres on censurerait injustement les rédacteurs de 1s nouvelle constitution, si l’on allait apprécier chaque article en particulier, ou même le système particulier de chaque chapitre. Car la commission belgique n’avait pas grande latitude pour faire ce qu’elle voulait; la r6solution du congrès de Vienne,. les huit & , i d e s du protocole de Londres et nos pouvoirs mêmes nous astreignaient à prendre la constitution déja établie en Hollande pour base. Quiconque comparera donc la nouvelle constitution avec la constitution hollandaise, rectmnaitra sans peine que nous sommes parvenus à y faire plus de changemens et d’arnendemens que nos pouvoirs ne semblaient nous permettre. J’aime ii Fendre Ia justice aux membres hollandais que nous les avons trouvés très-concilians , et persuadés d’ailleiirs de la bonté du roi et de sa confiance en la conimission, nous avons hasardé d’apporter
,i)*Hierachter, bl. 44i-’42.
& la constitution hollandaise plus d’amendemens que dans toute autre situation impérieuse nous n’aurions osé , ou peut-être qu’il nous était permis de faire. Toutefois je n’envisage la nouvelle constitution que pour un essai: In main du temps, dirigée par l’expérience, doit achever cet ouvrage.
Een geheel andere toon spreekt uit het naschrift, gedagteekend Oudenaarde 17 Juli 1816. Het bevat geen enkel gegeven meer tot de kennis van de totstandkoming der grondwet van 1816, maar geeft opnieuw een oordeel over dat stuk, zich geheel aansluitende bij dat hetwelk intusschen door het Belgische episcopaat was publiek gemaakt. Hoogstens dient hier nog overgenomen te worden de passage, waarin Raepsaet zijn verandering van opinie motiveert : L’on a vu avec quelle certitude je suis retourné, que les affaires de la religion aureient été arrêtées d’après le plan que j’avais proposé . Les premières nouvelles que je r e p s de ce qui s’&tait passé 2 la Haye après mon départ, nie vinrent par une lettre de mon respectable ami M. Dubois, d’Anvers, sous Ia date d u 20 juillet l ) . Cette lettre confidentielle m’apprit qu’on avait rejeté bien loin mon plan et mes articles pour la conciliation des affaires religieuses, que le roi et le prbsident avaient déjh approuvés avant mon départ de In Hwe et que je regardais comme irrévocablement arrêtés .
.. . .
.. ..
Broglie, wien hij van de hem door Dubois toegezonden artt. 190-196 der grondwet van 1815 kennis g a f , zeide aanstonds dat geen katholiek daar dee eed op kon doen. - Volgt een overzicht van het bekende verzet der Belgische geestelijkheid tegen de aanneming der grondwet, benevens eene geschiedenis der diplomatieke voorbereiding van de Vereeniging van Holland en België,. zooals zij zich in 1816 aan het oog van Raepsaet vertoont. Wij meenen deze historische proeve, als lang verouderd, ter zijde te mogen laten: wij beschikken thans over geheel andere gegevens dan Raepsaet deed , die alleen de mededeelingen van den president in de grondwetcommissie 2 ) , en de koninklijke
1) Hiervcór, bl. XXIV. 2) Hierachter, bl. 79.
XLVm
INLEIDING.
procla.matie van 18 Juli 1815 I), tot uitgangspunt neemt. UZ heb zelf mij ten doel gesteld de voorgeschiedenis der Vereeniging van Holland en België t e documenteeren 2 ) , daar hare kennis tot goed begrip van de moeilijkheden, welke zich bij de grondwetgeving van 1813 voordeden, onvermijdelijk is. I k laat hier een korten commentaar volgen 3).
Het huis van Oostenrijk, aan hetwelk de Belgische provinciën in 1715 waren toegevallen, mas met dit bezit slechts matig ingenomen geweest en had dikwijls getracht, het tegen een ander te ruilen. Bij den vrede van Campo Formio (1'79'7) zag het van het inmiddels door Frankrijk veroverde België af en nam Venetië in de plaats. Bij latere overleggingen tusschen tegen Frankrijk verbonden mogendheden moest met deze voorkeur van Oostenrijk voor Italiaansch boven Belgisch bezit worden gerekend. De macht, die er boven al aan gelegen was dat België aan Frankrijk ontrukt werd: Engeland, vatte dus al vroeg de mogelijkheid eener Vereeniging van Holland en België in het oog 4), Dit denkbeeld was gedurende de laatste jaren van het an&m r&irne eenigermate aan de orde geweest, zonder de wezedjke sympathie der bevolking 't zij van Noord, 't zij van Zuid, te hebben kunnen verwerven. Echter had het een grooten indruk gemaakt op den toenmaligen Erfprins van Oranje, die in 1813 in het Noorden zou worden uitgeroepen tot Souvereinen Vorst. Naar men weet had het vredestractaat van Munster de Zuidelijke Nederlanden tegenover de Noordelijke in zeer ongunstige positie geplaatst. Het Noorden behield zijne veroveringen en sloot de Schelde. I n 1715 kwam het barrièretractaat de vernedering en afhankelijkheid van het Zuiden nog vergrooten. 1) Hierachter, bl. 567. 2) Hierachter, M. 1-68. 3) Waarbij ik gedeeltelijk volg mijn geschriït De Relyische Omwenteling, den Haag 4905. 4) Hierachter, n". 1-2.
XLUC
JNLEfDING.
In den loop der achttiende eeuw echter kreeg de Belgische volkswelvaart, door de aanhoudende oorlogen der zeventiende bijna geheel vernield , gelegenheid zich eenigermate te herstellen. Niet vernield waren de rijkdom van den bodem , de begaafdheid en nijvere aard der bevolking. Bleef de handel België ontzegd, het kon zich op den landbouw en de nijverheid toeleggen. Beide deze bedrijven gingen aanmerkelijk vooruit , met name onder de regeering van Maria Theresia. Naarmate eenige welvaart terugkeerde, werd het natuurlijk minder gewillig verdragen, dat het land ten believe van de Republiek der Vereenigde Nederlanden gekortwiekt was. Het is, behalve tegenover Jozef II., voornamelijk tegenover Holland geweest, dat het België der achttiende eeuw zich bijwijlen weder eene natie gevoeld heeft. De instemming die Jozef II ondervond toen hij de Hollandsch,e garnizoenen verwijderde, spreekt duidelijk genoeg. Ware Keizer Jozef in andere opzichten niet dwars tegen den geest der bevolking ingegaan, zijne maatregelen tegen de Republiek zouden gewis nog veel hartelijker door haar zijn ondersteund. Maar Jozef was sedert Philips II de eerste vorst, die in het binnenlandseh bestuur den geest. der bevolking moedwillig tartte. Hij legde haar van boven af eene verlichting” op, waarvoor zij niet rijp was. Het volk kwam in gemapend verzet (1789). Het was gedurende dezen opstand, dat van Belgische zijde de vraag opgeworpen werd naar de toekomstige verhouding tot Noord-Nederland. Men kon niet van Oostenrijk af zonder buitenlandsche hulp, e n , eooals de staatkundige verhoudingen van 1789 lagen, moest die komen van de drie verbondenen, Engeland, de Republiek en Pruisen. Van deze drie nam Pruisen, uit vijandschap tegen Oostenrijk, de meest tegemoetkomende houding tegenover de Belgen aan. Meer terughoudend waren Engeland en de Republiek; het gold dus vooral deze beidevoor de zaak van den opstand te winnen. Tot dit doel begaf zich de advocaat van der Noot naar Londen en naar den Haag, en spiegelde in het eene land de koningskroon aan den hertog van York, in het andere een algemeen stadhouderschap aan den tweeden zoon van den Prins van Oranje voor. Deze aanbiedingen n. IV
,,
waren niet ernstig gemeend en werden ook niet ernstig opgenomen. In den Haag sprak van der Noot ook over een toekomstige Vereeniging der Belgische en NederlandSche republieken, een denkbeeld , dat toen ook in het vlugschrift La Bdpublique belgzqzce is aanbevolen. De Noordnederlandsche staatkunde van 1'789 echter was van zulk een Vereeniging afkeerig :de Raadpensionaris van de Bpiegel noemt het, in een brief aan den gezant der Republiek in Engeland, eene chimère, welke aan ons althans niet convenieeren zoude" 1). HQ wilde de onafhankelijkheid van België slechts erkennen onder beding, dat van de voorrechten, die Nederland bij tractaat ten opzichte van België had verkregen, Eene vreedzame oplossing iedere letter gehandhaafd bleef van het Belgische vraagstuk , waarbij het land, tegen bevestiging zijner door Jozef geschonden oude herkomsten, onder diens gehoorzaamheid terugkeerde, was hem verreweg het liefst : hij voorzag te goed, dat een krachtige nationale staat in België de voorrechten van Holland niet lang zou kunnen eerbiedigen. &ar het scheen een oogenblik, in het begin van 1790, alsof men werkelijk geen andere h u s had , dan België als een onafhankelijk land te erkennen; het had de vreemde troepen verjaagd; liet men het los, Lafayette en de Nationale Vergadering in Frankrijk zouden zich van de beweging meester maken, tot nadsel van het belang der zeemogendheden. In dezen tijd heeft van de Spiegel overwogen , hoever hij , zoo de nood drong, met België zou willen gaan. Zijn ,Generale gronden van een verbond tusschen de twee Republieken" komen op het volgende neder : ,De beide Republieken zullen independent zijn van malkander en hebben hare eigen souverainiteit, administratie van justitie , politie , finantie en wat verder tot de regten der souverainiteit behoort, maar zullen zich ten aanzien van de onderlinge defensie zoo nauw confoedereeren alsof zij maar éénen Staat uitmaakten " 3). Derhalve geen aanvallende oorlog, geen dliantiën , geen doortocht aan vreemde koepen dan met gemeen
,
".
1) Mijne Gedenkstukken, I , 14û. 2) Gedenkstukken I , 141. 3) Gedenknttckken I, 145.
INLEIDIN@.
LI
goedvinden ; wederzijdsche inzage van den staat van elkandera weermiddelen; éénmaal per jaar eene bijeenkomst van wederzijdsche afgevaardigden, ,, in welk gehandeld zal worden van den staat van defensie, van alliantiën, en in ’t generaal van alles wat tot deze confoederatie relat,ief is , doch niet besloten dan op npprobratie van de wederzijdsclie souvereinen.” I n tijd van oorlog zal deze vergadering permanent zijn, en zullen de vereenigde legers worden aangevoerd door den Erfkapiteingeneraal van de Vereenigde Nederlanden l ) . Een militare conventie dus is het uiterste waartoe van de Spiegel komen wil. Van een Belgisch stadhouderschap voor een lid van het huis van Oranje wil hij niet hooren. Dit was door van der Noot ook slechts voorgespiegeld in Mei 1789, zeer in het vage, als een eerste aanloksel. In December 1759 echter was de eigenlijke leider der zaken, de kanunnik van Eupen, in den Haag geweest, en had de grondslagen opgegeven die men voor de nieuwe republiek dacht aan te nemen: een vergadering van Staten-Generaal, die sonverein zal zijn tegenover het buitenland en ten opzichte der landsverdediging; een onder de StatenGeneraal gestslden Raad van State ; voorts zelfregeering der provinciën. Een prins of gouverneur dacht van Eupen niet aan te nemen 2). Van de Spiegel’s generale gronden” voor een verbahd tusschen Noord en Zuid waren ,,en gros met van Eupen beredeneerd.’’ Zij zijn te beschouwen als de grondslag waarop de wezenlijke leiders der Belgische en der Nederlandsche staatkunde van 1790 van oordeel waren dat een toenadering kon worden beproefd. Wat daarboven uitging, was Òf niet gemeend, Òf ijdele plannenmakerj,j. Of intusschen op de generale gronden ” de toenadering mogelijk zou geweest zijn, moet ernstig worden betwijfeld. Het netelig punt der handelsvoorrechten waarvan de Republiek zich in het bezit vond, en welker bevestiging zij wilde verkrijgen, werd door de Belgrsche onderhandelaars zooveel mogelijk ont?weken.
,
,,
1) Overeenkomst met van de Spiegel’s denkbeelden vertoont het vliigschrift : Wat staat ons Batavieren te doen U[; liet wijruovden dei* Relgen (Januari 1790). 2) G e h k s t u k k e n I , p. XLtV.
INLEIDINCI.
Is1
,,Nous n’aimerions pas à recevoir des lois trop dures, mais à cela près qu’on ne nous redoute pas,” schrijft van Eupen aan zijn agent in den Haag, Leempoel. Niet zeer voor de vuist ,” meende van de Spiegel. Een woord van van Eupen aan van de Spiegel’s man te Brussel, d’Yvoy, was reeds duidelijker: ,,dat er geene de minste reden van vrees was voor al ’t geen waarvan de Republiek volgens de tractaten jouïsseert, maar dat zij onmogelijk, zonder zigzelven in gevaar te brengen, thans van eenige zekerheid dienaangaande te geven konden spreken ” ’). Zonder die zekerheid evenwel zou de Republiek de onafhankelijkheid van België nimmer erkennen, en zonder die erkenning was er geen mogelijkheid van verbond. Er was een andere o m s t a n h h e i d , die het welslagen van een Belgisch-Nederlandsch verbond in 1790 ten hoogste onwaarschijnlijk maakte. Beide landen waren innerlijk verdeeld. NoordNederland had juist jaren van hevige partijberoering achter zich ; eenige duizende patriotten waren naar België of naar Frankrijk uitgeweken, en wachtten op het oogenblik om met Fransche hulp de oude Republiek ten val te brengen en een nieuw staatsgebouw op te richten op den grondslag der ,,rechten van den mensch De Nederlandsche regeering wilde dus gaarne op goeden voet met de leiders van den Belgischen opstand blijven, opdat deze niet door Frankrijk zouden worden meegesleept , waar de partij der omwenteling met van der Noot en van Eupen althans de vijandschap tegen Oostenrijk gemeen had. Een oorlog van Frankrijk tegen Oostenrijk kon licht tot een oorlog tegen de zeemogendheden worden uitgebreid, waarin dan België niet aan de zijde van Holland staan kon; en hiermede zou Hollands voormum tegen den inval der Franschen en der Bataafsche pa.triotten komen te vervallen. Derhalve was het voor Holland gewenscht dat de Belgische omwenteling haar zelfstandig karakter behield , hetgeen alleen kon geschieden door een volledige overwinning der conservatieve partij van van der Noot en van Eupen op haar demoncratische tegenstanders, de Vonckisten. Het verzet toch tegen Keizer Jozef was van zeer onderscheiden
,,
”.
1) Gedenkstukken I , p. SLVII.
INLEIDING.
LID
motieven uitgegaan ; ook in België bestond eene demohcratische partij, die met de Staten van Brabant en van Vlaandbren niets gemeen had, dan dat ook zij tegen den Keizer was opgestaan. Het waren de behoudende elementen in Noord en Ziùd die eenigermate elkander zochten ; de vooruitstrevenden van beide landen zochten gelijkelijk Frankrijk. Op den naam revolutie” a f , was de Belgische beweging in de Fransche hoofdstad met jubel begroet. Men verheerlijkte in één adem L e s Révolutions de Fvance et de Brabant 1). Zoodra men echter met de Belgische zaken zich daadwerkelijk inliet, bleek dat de Fransche vrijheidsbegrippen geen hardnekkiger tegenstanders hadden dan van Eupen en van der Noot. Nauwelijks waren dan ook de Oostenrijkers verjaagd, of Nootianen en Vonckisten lagen in open strijd. Den 16den Maart 1790 brak te Brussel een woeste furie tegen Vonck en de zijnen uit, waarbij een volkshoop, onder oogluiking der Staten, zich van de Parjjsche ïevolutionnaire terminologie bediende tegen de voorstanders der Parîjsche denkbeelden. Den 18dßn Maart zeide Lafayette in de Nationale Vergadering, met leedwezen ontdekt te hebben dat het congres der Belgische Staten niet het ware karakter eener vertegenwoordiging van het souvereine volk scheen te vertoonen.” Het licht was eindelijk opgegaan! De Vonckisten vluchtten naar Frankrijk, dat nu naast eenige duizend Bataafsche , eenige duizend Belgische uitgewekenen t e herbergen kreeg, die niet anders verwachtten of de Fransche wapenen zouden hen op staanden voet gaan wreken. Het is in 1790 echter niet daartoe gekomen. Den 2OsteU Februari was Jozef II gestorven, en zijn opvolger koos de partij van zich met het drievoudig verbond over Belgig verstaan. Hij offerde Jozefs hervormingen op en verleende een amnestie, en de drie mogendheden hielpen hem Belgie herwinnen. Er bleek geen wapengeweld voor noodig :de Statenpartij verwierf wat zij bovenal verlangde en van Frankrijk niet hopen mocht: het behoud der oude instellingen. Deze geschiedenis van 1789 en 1790 is bij uitstek leerzaam.
,
’
1) Naam der courant van Camille Desmoiilik
LIV
INLEIDINCS.
Zij toont aan dat, aan den vooravond van den Franschen inval die aan het bestaan van het oude Belgie en van het oude Nederland een einde zou maken, van geneigdheid tot hartelijke toenadering bij geen van beide eenig spoor te ontdekken was. Niet de beide volken , maar de beide regeeringen waren elkander voor een oogenblik genaderd , enkel uit zucht tot zelfbehoud, maar geen van beide was daarbij oprecht. De Belgen beloofden ons zaken die zij aan zichzelven verplicht waren niet te houden; wij lieten ons met hen in omdat men hen niet in de armen van Frankrijk mocht drijven, maar hadden oneindig liever dat het land onder de gehoorzaamheid aan een Keizer terugkeerde die onze voorrechten ontzag, dan dat het onafhankelijk bleef. Twee jaren nadat wij ons recht der Scheldesluiting aldus opnieuw uit de klem meenden te hebben geholpen, werd het door de Fransche Conventie voor altijd verbeurd verklaard. Tegelijkertijd vielen de magisters en prelaten, die zich in 1790 zoo over de ketterijen der Vonckisten hadden ontsteld, aan de duizendmaal erger Carmagnolen ten prooi.
Wij spraken nog niet van de houding, door het huis van Oranje in 1789 ten opzichte van de Belgische zaken aangenomen. De van de Bataafsche uitgewekenen afkomstige voorstelling, dat de Prinses van Oranje, gemalin van Willem V, destijds ten behoeve van haar tweeden zoon op alle mogelijke wijze in Belgie zou hebben geïntrigeerd, is het product geweest hunner door vrees verbijsterde verbeelding 1). In dezelfde maand waarin van de Spiegel zijn ,,generale gronden” op het papier bracht, heeft ook de Prinses haar Belgisch program opgemaakt. Het komt met de denkbeelden van van de Spiegel nagenoeg geheel overeen; alleen verheft zij haar gemaal tot kapitein-generaal van het Belgische leger ook in vredestijd, waarbij zij de opmerking voegt? dat, waren beiden niet zoo jong, een van haar zoons gevoeglijk onder den Prins dat leger zou kunnen commandeeren 2). 1) Zie voor de bewijsvoering Gede~ketukkenI, p. XLII vv. 2) Gedenkstukken I, p. XLV. Voor ,,wel” leze men daar: ,,wil”.
..
iNLEIDINf3.
LV
Zij wm dus van het denkbeeld een van haar zoons een toekomst in België bereid te zien, niet afkeerig, maar heeft voortdurend haar wensch aan het inzicht van van de Spiegel ondergeschikt Ieten blijven en zelf geen stappen tot de uitvoering van znlk een plan laten doen, hoewel men haar hiertoe te Berlijn, waar zij in den zomer van 1789 met den Erfprins verbleef (wiens verloving met de dochter van Frederik Willem LE er tevens beklonken werd) l sterk aangemoedigd heeft. De leidende Prnisische staatsmm, Hertzberg, wenschte op dat oogenhlik niets liever, dan dat het huis van Oranje zich diep in de Belgische zaken stak. Op den zeventienjarigen, zeer eerzuchtigen Erfprins heeft dit ongetwijfeld een diepen indrnk gemaakt. Lang vciór 1814, in 1795 en 1799 reeds, heeft hij de Belgische zaken in verband gebracht met de vooruitzichten van zijn persoon en zijn huis 1)‘ Zoo dikwijls er sprake is van eene bevrijding der Vereenigde Nederlanden en van een herstel van de stadhouderlijke familie aldaar, tracht hij betrekkingen aan te knoopen met Belgische o n h e d e n e n ; hij wil bewerken dat het Zuiden tegelijk met het Noorden opstaan, en tegelijk met het Noorden zich onder het huis van Oranje zal begeven. In 1799 ging hg in deze richting zelfs zÓÓ ver, dat Engeland het noodig achtte een speciaal agent, koloneI Naitland, nit te zenden om zijne betrekkingen met de Belgen te cantroleeren en de ontwikkeling daarvan tegen te honden 2). Wè1 was het zelf voor de Vereeniging, maar het had, gelijk wij aanstonds zullen zien, z$n redenen om te wenschen dat het huis van Oranje die als een geschenk zou moeten aannemen uit Engelsche handen. Bet is merkwaardig, hoe, nadat het denkbeeld der Vereeniging eenmaal in 1789 en 1790 in openbaren druk was uitgesproken, i) Zie voor 1795: Gedenkstukken II, 890; voor 1799: Bedenksstukken III, 919 en vervolgens, - l’an de Spiegel bleef ook in 1799 tegen de mak: zie zijn advies in &xhmksCttkken III, 1053. Hij ziet ,,slechts oppervlakkig beschouwd een accres verschil in godsdienst, zeden, belangen, taal; vak macht voor den Staat; . . . wij waren eene zeemogendheid en zullen dan een territoriale mogendheid worden; onze politiek is altijd geweest te zorgen, dat de commercie zich niet van hier verplaatste naar Vlaanderen en Brabant”, enz. Aan verwerving van Oostende, Brugge en Antwerpen voor de Republiek, geeft hij boven Vereeniging verre de voorkeur. 2) Gedwkstukken III, 485 vv,
... .
. ..
. . . ..
LVI
INLWDZNO-.
het telkens weder ergens voor den dag komt, dan hier, dan daar. De conservatieven van beide landen waren er over begonnen; de democraten op hunne beurt werden een oogenblik door het denkbeeld medegesleept. Onder de uitgewekenen van beide volken in Frankrijk is meermalen uitgesproken dat men zich vereenigen moest om tegelijk de vrijheid van de Oostenrijksche en van de Vereenigde Nederlanden te bevechten, en dat dan de vestiging eener groot-Nederlandsche republiek zou zijn aangewezen l ) . Het was zeer natuurlijk dat zulk een denkbeeld in dezen tijd opkwam. Men had elkander noodig tegen gelijksoortige vijanden: den Keizer en de Staten in België, den Prins en de Staten in Holland. De opwinding voor vrijheid en menschenrechten kon ook licht de groote belangen doen vergeten, welke Noord en Zuid tot dusver gescheiden hadden gehouden: die van godsdienst en handel. Een afvallig katholiek en een afvallig calvinist konden een even braaf sansculot worden; en wat maakte verschil van rijkdom uit, waar de broederschap heerschen zou? De schepping eener dergelijke groot-Nederlandsche republiek was zelfs een stokpaard van Dumouriez en van sommige redenaars der Gironde; z[j scheen de natuurlijke toepassing van het axioma, dat Frankrijk door een kring van vrije republieken moest worden omringd. ,,Hors des limites de son empire”, zeide een rapport van Lasource ,la République française ne veut avoir d’autre domaine que la reconnaissance des peuples ”. Zoo luidde de theorie, maar de practijk was het decreet van 15 December 1792, vrijbrief tot een stelsel van roof en brandschatting dat de Belgen tot wanhoop dreef. Er was geen sprake van dat Frankrijk als het van het woord tot de daad moest overgaan, de oprichting eener groot-Nederlandsche republiek een oogenblik zou kunnen gedoogen. In het onderhoud van den vertegenwoordiger van het Comité Revolutionnair der Bataven, in October 1792 met den Franschen minister Lebrun gehouden, is het nog de Franscbman die de Vereeniging aanprijst; de Hollander geeft ten antwoord: ,,wij weten immers dat Frankrijk die nooit toelaten zal”2). Als
1) Gedenkstukken I , p. XXXV, 36, 43, 51-54, 2) Gedenkstukken I , 43.
463, 693-’98.
LVII
INI;IEIDzNQ..
in het begin van 1795 door de Bataafsche gezanten te Parijs, onder inspiratie van den aartsplannenmaker Valckenaer , eene intrigue met een Brusselaar ter bevordering der Vereeniging wordt opgezet l ) , volgt van de zijde van het Comité de Salut Public een scherpe terechtwijzing, en worden de gezanten door hun eigen regeering in den Haag onmiddellijk gedesavoueerd. Zij waren dan ook hunne instructie te buiten gegaan, die hen voorschreef het niet op de verwerving, maar op de verdeeling van België toe te leggen. Er gingen in Frankrijk toen nog .enkele stemmen op, om zich met eene grensverbetering tevreden te stellen, en niet gansch België in te lijven; de instructie nu, een werk van Pieter Paulus, vraagt voor de Bataafsche Republiek de Vlaamsche kust t,ot Nieuwpoort, en verder alles wat benoorden eene lijn Nieuwpoort-Ieperen-Kortrijk-GentDendermonde -Antwerpen-Maastricht -Venlo -Wezel ligt 2). Die een dergelijken moordaanslag op België beraamt, is zeker niet met gevoelens van broederschap ” voor dat land vervuld. Doch wel verre van over zulke zulk eene verdeeling ook maar te spreken, nam Frankrijk, dat heel België voor zich behield, ons ook nog een stuk van ons eigen gebied a.f, waarvoor het ons eene vergoeding toezegde in het Oosten, in Kleefs- en Munsterland, welke nimmer is toegewezen. Minder gelukkig dan Nederland, redde België zelfs den sch\jn niet van een zelfstandig bestaan. Het land was, na twee invallen der Fransche legers en der Fransche Conventie-commissarissen , ongeveer tot vertwijfeling gebracht. Het verzocht zelf om bij Frankrijk te worden ingelijfd. , L a réunion de la Belgique A la France”, zegt een rapport van den commissaris Haussmann van 27 Februari 1795, est généralement désirée ; ceux ,meimes qui n’étaient pas pour le système républicain, sentent que le salut de la Belgique d6pend de cette réunion)’. De representant Lesage kwam er later in de Conventie voor uit, wat deze woorden werkelijk beteekenden. ,,Des déput8s belges m’ont dit ”, zeide hij , ,,vous nous avez rendus tellement malheureux, 1’6ht d’incertitude ,
,,
,
1) Gedenkstukken 1) 693, 698. 2) Gedenkstukken I, 662. IS.
IV*
LVIII
IHLEIIiWB.
d’anxiété, de peine où vous nous retenez encore est telìement insupportable, que nous aimons encore mieux étre A la France que de rester comme nous sommes”. Bij decreet van 1 October 1795 sprak de Conventie de inlijving nit, op een rapport van Merlin de Douai, dat de zwakheid van eene Belgische, en de kracht van eene Belgisch-Holiandsche republiek, gelijkelijk een gevaar voor Frankrijk noemde, en de noodzakelijkheid uitsprak van Frankrijks uitbreiding tot den Rijn. De revolutie had dus de scheiding van België en Holland opnieuw bevestigd. Doch meer theoretisch dan practisch. In werkelijkheid was Hollands onafhankelijkheid een verzachte onderwerping, tot in 1810 ook het verschil in graad werd opgeheven. Zoowel voor Holland als voor België beteekende het Franschc régime in veel opzichten een verbetering. Aan België’s nijverheid opende het een ruim afzetgebied , dat gesloten was voor de Engelsche mededinging; aan Holland bracht het de een- en ondeelbaarheid, die het land voor zijn voortbestaan dringend behoefde, en die het niet vermocht had bij zichzelf te ontwikkelen. I n beide landen werden oude instellingen opgeruimd, waarvan een goed deel inderdaad volkomen versleten was en na 1813 niet weer levend gemaakt is kunnen worden. I n 1799, toen de Engelschen eli Russen eene landing deden, en de Erfprins van Oranje zich bij hen voegde, bleek dat Holland van een eenvoudigen terugkeer tot het oude hoegeilaamd niet weten wilde. In België behield de beweging tegen de conscriptie en voor de geestelijkheid (in 1798 en ’99) een Vendée-karakter; de beschaafden namen er geen deel aan. De gewezen Jozefisten en Vonckisten stemden over het geheel met den geest van het Fransche bestuur in ; de conservatieven gehoorzaamden zonder luid te durven ‘morren. Maar naarmate Napoleon’s bewind ontaazdde, groeiden de schaamte en de wrok. Men verlaagde zich tot al de vleierijen die de dwingeland verlangde, maar zoodra hij niet meer de sterkste was, wreekte zich de geschonden menschelijke natuur. In België deden de conscriptie, en zijn anti-kerkelijke politiek der latere jaren hem wel het
INIIEIDINh.
LIX
meeste kwaad; in Holland de tiërceering en het continentaal stelsel. In 1813 nu kwam uit, hoeveel Holland in zijn geschiedenis der laatste eeuwen nog op Belgie voor had. Het kon veel gemakkelijker dan Belgie een nationaal middelpunt vinden. Het riep den Prins van Oranje terug. België kon op zijn best Oostenrijk inroepen, maar Oostenrijk wilde niet eenmaal geroepen zijn. In deze omstandigheden was het natuurlijk, dat de Prins van Oranje zijn plannen van 1795 en 1799 nogmaals opvatte. Hij begaf zich in het voorjaar van 1813 naar Engeland, om zijne belangen en die van Nederland ter sprake te brengen. Drie punten roerde hij aan: den door Nederland aan te nemen regeeringsvorm I ) , eene aan Nederland te bezorgen uitbreiding van grondgebied 2 ) , en de teruggave der door Engeland vermeesterde Nederlandsche koloniën. Het antwoord van Lord Castlereagh (18 Mei 1813) gaf te kennen, dat men overtuigd was van het gebrekkige van den ouden regeeringsvorm , en gaarne in Nederland een krachtiger gouvernement zoude gevestigd zien dan dat van v66r 1795, ,,snrtout si ce changement pouvait s’opérer de gré et conformement au vœu de la nation ”; - dat men Nederland ook gaarne machtiger wilde maken te land, maar dat de mate waarin dit zou b n e n geschieden, afhing van omstandigheden welke zich op dat oogenblik nog niet lieten voorzien s ) ; - dat Engeland niet alle koloniën zon kunnen teruggeven, maar wel eenige; ,,que le degré de ces restitutions dépendrait naturellement du plus ou moins de résistance que la Hollande une fois arrachée L la France pourrait opposer k celle-ci, et du plus ou moins de cordialité avec lequel on se rapprocherait de l’Angleterre” *). De verklaring van dit antwoord is de volgende. Engeland, door 1792 en 1794 geleerd, wilde België in handen zien van 1) Zie het eerste deel van dit werk, bl. XXXVI. 2) Hierachter, no. 3. 3) Hierachter, no. I 4) Het antwoord in zijn geheel zal worden uitgegeven in deel VI mijner Gedenkstukb.
LX
INLEIDING.
Gene macht, die er voortdurend het hoogste belang bij hebben zou, dit land tegen Frankrijk te verdedigen. Oostenrijk kon die macht niet zijn; België lag te ver van zijne overige bezittingen verwijderd. Pruisen ? het ware wellicht op den linker Rijnoever in linie te stellen tegen Frankrijk, maar vermoedelijk zou het alle moeite doen om overigens in het hart van Duitschland, in stede van met België te worden vergroot; ook ware een van de Oostzee tot Oostende reikend Pruisen licht gevaarlijk voor de in Engeland op prijs gestelde zelfstandigheid van Holland en van Hannover. Bleef over de onafhankelijkheid van België, onder een Oostenrijksch aartshertog bijvoorbeeld; - of de Vereeniging met Holland. De laatste oplossing ware Engeland het liefst, omdat zij tevens als vergoeding gelden kon voor het verlies van oud-Nederlandsche koloniën; - doch of de omstandigheden zouden toelaten dit denkbeeld te verwezenlijken, hing van het verder verloop van den oorlog op het vasteland af; ook mocht de Prins van Oranje niet zeker zijn van zijne vergoeding eer Holland zich geschikt had in het verlies. Men rekende dat h e t , met België vereenigd , territoriale middelen genoeg had om een krachtige verdediging tegen Frankrijk te voeren; voor zooveel noodig wilde Engeland bijdragen in de kosten van vestingbouw op het zuiderfrontier. Daarentegen was Hollands zeemacht ondergegaan en bracht Engelands belang niet mede dat zij weder opstond, mits dan ook die Hollandsche koloniën, die wegens hare ligging eene bedreiging voor Engelands overzeesch bezit Uitmaakten zoo zij in Fransche handen vielen, niet langer door Holland behoefden te worden verdedigd, maar aan Engeland bleven. De Kaap en Ceylon in zwakke handen waren een gevaar voor Engelands bezit in Indië, zonder hetwelk Engeland rekende niet meer te kunnen bestaan. In 1795 had de Engelsche regeering den gevluchten Prins van Oranje overreed, alle gouverneurs van Nederlandsche bezittingen tot vrijwillige inbewaargeving hunner posten aan Engeland aan te schrijven ; voldeden zij hieraan, dan zou Engeland, bij een te verwachten herstel der ,wettige regeering” in Nederland, aan deze de koloniën teruggeven. Deze belofte van 1795 kon in 1813 niet tegen Engeland worden ingeroepen, vooreerst omdat in verreweg de
INLEIDIN@.
LXl
meeste koloniën geen v r i j w i 11i g e inbewaargeving had plaats gehad, maar ook omdat beide contractanten van 1796, Engeland en de Prins, in 1802 het begrip der onwettigheid ” v m de Bataafsche regeering hadden prijs gegeven. Bij den vrede van Amiens had Engeland alle Nederlandsche koloniën die het veroverd had, of waarin het toegelaten was, aan de Bataafsche Republiek afgestaan, op Ceylon n a , dat nadrukkelijk in vollen eigendom aan Engeland was gelaten. Sedert de hervatting der vijandelijkheden in 1803 waren alle bij den vrede van 1802 Bataafsch geworden kolonign weder met de wapenen door Engeland veroverd, zonder dat de minste toezegging van latere teruggave was gedaan. Formeel noch moreel was Engeland dus thans tot teruggave van eenige kolonie verplicht, en het was vast besloten, behalve het reeds in 1802 bij tractaat afgestane Ceylon, ook de Knap te behouden. Niet uitgemaakt was het in 1813, dat tevens Demerary , Essequebo en Berbice aan Engeland zouden blijven ; de sterke aandrang der Engelsche belanghebbenden in 1814, en de gebleken noodzaak om: in ruil voor Zwedens afstand van Guadeloupe aan Frankrijk, en voor Ruslands bewilliging in de Vereeniging van Holland en België, groote opofferingen in geld te doen, zijn voorzeker van overwegenden invloed op de eindbeslissing geweest. Nadat de onafhankelijkheid van Holland hersteld was en deze staat zich geconstitueerd had, werden bij tractaat van 13 Augustus 1814 teruggegeven de Oostindische archipel, tegen welks kostbaar beheer toen door de Engelsche Oost-Indische Compagnie weid opgezien (zij had met EngelschIndië de handen vol), terwijl men wist dat Holland meende Java en de Molukken niet te kunnen missen, en dus de nietteruggave Holland zoodanig zou hebben teleurgesteld, dat het ongeschikt werd voor de bevordering van Engelands oogmsrken op het vasteland; - verder Suriname, de eenige van de oudNederlandsche bezittingen in Guyana, waarbij het Engelsche kapitaal nog niet in overwegende mate was geïnteresseerd; en de Westindische eilanden, welke van ondergeschikt belang werden geacht. Daarentegen zegde Engeland een bijdrage van twee millioen pond toe in de kosten van vestingbouw tegen Frankrijk; keerde het aan Zweden, t o t afkoop eener door deze
,
*
LXII
INLELDWct.
macht wegens den afstand van Guadeloupe gemaakte aanspraak op schadevergoeding met oud-Nederlandsche bezittingen in West-Indië, een millioen pond uit, en nam het de helft over eener schuld van zes millioen pond, welke Rusland had aangegaan te Amsterdam. Holland heeft dus de Kaap niet aan Engeland verkocht, om de goede reden dat het die niet had. Het kon geen enkele kolonie aan Engeland meer verkoopen. Het bekwam er enkele van Engeland terug, op voorwaarde dat, het in de Vereeniging met België toestemde, de grens van België tegen Frankrijk zwaar versterkte (voor de helft op zijn eigen kosten), en de wederhelft der schuld van zes millioen pond van Rusland overnam. Had het zich aan deze voorwaarden willen onttrekken, het zou zeker Java niet hebben teruggekregen. Ook is er geen sprake van dat het de Knap zou terugbekomen hebben , indien het tot zijn eigen grondgebied beperkt ware gebleven. De gansche zaak is geen koop en verkoop geweest (al heeft de Engelsche regeering er in het tractaat, ter ontlasting harer verantwoordelijkheid tegenover het parlement , dien schijn aan gegeven), maar een gedwongen ruil. Toen het tractaat van 13 Augustus 1814 gesloten werd, had Engeland zich lang zekerheid verschaft dat Europa de Vereeniging van Holland en België goedkeurde. Het was niet met de deur in huis gevallen; trouwens, eerst moesten Holland en België nog worden bevrijd. Aanvankelijk , na den d a g van Leipzig , was Yetternich met voorweten van Engeland in onderhandeling getreden met Napoleon, en had hem het behoud van België en van den linker Rijnoever in uitzicht gesteld mits hij toestemde in het herstel van Holland als onafhankelijken staat, en alles opgaf in Italië en over den Rijn '3. Napoleon weigerde, en de oorlog werd voortgezet. Intusschen had in dezen tijd reeds Engeland te verstaan gegeven dat wanneer men België over het geheel al aan Frankrijk zou moeten laten , desniettemin Antwerpen bij Holland moest worden gevoegd met zooveel gebied als noodig was om
I - ) Vgl. het eerste deel van dit werk, p. LXIV.
aan dit land een goed verdedigbare grens te geven 1). Het pistool in Antwerpen op Engelands borst gericht, moest in ieder geval ontladen worden ook al bleek het niet mogelijk, Frankrijk tot de grenzen van 1792 terug te brengen. Het was niet uitgesloten, dat men in de eisclien ten behoeve van Holland verder gaan zou, als heel België vrijkwam, en Oostenrijk er geen aartshertog plaatsen wilde. De Prins van Oranje wees reeds op het belang van Luxemburg en Gulik voor de verdediging der Nederlanden, en wilde dat de uitbreiding gansch Belg% en al het land tusschen Maas, Rijn en Moezel zou omva,tten 2). Dit stemde Lord Castlereagh niet toe, maar hij was toch zeer gunstig gezind. ,De nieuwe grens van Holland moet minstens Mechelen insluiten ” heet het kort na den Haagschen opstand, ,,vervolgens Maastricht en Gulik, en dan naar den Rijn loopen in de richting van Keulen of ten minsten van Dusseldorp; wellicht moet er ook Luxemburg bij” :{). Nauwelijks Souverein Vorst. geworden, vroeg de Prins reeds of hij door zijne zendelingen België mocht doen bewerken. De Engelsche regeering ontraadde dit; in ieder geval moesten eerst de bondgenooten worden gehoord. Hiertoe vertrok Lord Castlereagh in de laatste dagen van 1813 naar het vasteland. Den 26ston December had de ministerraad plaats, waarin zijne instructie werd vastgesteld. Men bepaalde , dat Castlereagh voor Holland eene barrière zou vragen, die voor het minst zou omvactten Antwerpen, Maastricht en Gulik, met een behoorlijke ” uitbreiding van grondgebied buiten de grenzen van 1792; dat men zou onderzoeken of Oostenrijk oogmerken had op de rest van België voor aartshertog Karel; dat de Souvereine Vorst vooralsnog zijn handen van België af moest houden 4). Castlereagh nam zijn weg over den Haag, waar de Prins hem met een herhaling van zijn vroegere aanspraken opwachtte 5 ) . Er kwamen uit België, meende de Prins, reeds gunstige stemmen.
,,
1) NO. 5. 2)
NO. 6.
3) NO. 7.
4) NO. 8. 5 ) NO. 9.
LXIV
INLEIDING.
Twee Gentenaars , de ondernemer der stadsverlichting, Huyttens , en de katoenspinner Bauwens, waren in den Haag geweest om zich hem aan te bieden. Hij moest vooral de koopers van geestelijk goed in hun bezit handhaven, hadden zij gezegd, de nijverheid beschermen en de uiterste clericale factie zoowel als de verklaarde Franschgezinden mijden '). Toen Castlereagh bij de bondgenooten te Bazel kwam, bleek onmiddellijk dat Oostenrijk aan Venetië boven België de voorkeur gaf, en ook geen aanspraken maakte ten behoeve van aartshertog Karel, maar dat Pruisen het land tusschen Maas, Rijn en Moezel voor zich verlangde. Een eisch waartegen Engeland in hoofdzaak geen bezwaar had 2 ) , immers nu Oostenrijk zich van de Fransche grens terugtrok, wilde men gaarne de andere groote Duitsche macht tot aan die grens uitbreiden. Liefst zou nu Engeland aan Pruisen beide Luxemburg en Mainz bezorgen, mits het lager af op den linker Rijnoever eenig gebied aan Holland liet, w e k s nieuwe grens dan zou kunnen samenvallen met de grens die België in 1792 tegen Frankrijk had bezeten van de zee tot de Maas, en voorts zou insluiten de steden Namen, Luik, Maastricht, aulik en Keulen. Den 2Phn Januari vroeg Castlereagh, of de Souvereine Vorst vast. van dit gebied, voor zoover het bewesten de Maas viel, de voorloopige administratie hebben mocht. Oostenrij1 had geen bezwaar ; Pruisen wilde vooralsnog aan den Souvereinen Vorst slechts de administratie der departementen van de Leie, van de Schelde en van de beide Nethen overlaten (de tegenwoordige provinciën Westen Oost-Vlaanderen en Antwerpen). Tegen toekomstige uitbreiding van zijn gebied tot de Maas evenwel werd ook van die zijde geen bezwaar gemaakt. Castlereagh gaf thans verlof, dat de Souvereine Vorst aanving, België op een bedaarde manier " in zijn voordeel te bewerken 3). Hij was er sinds lang mee bezig. Een zijner jonge diplomaten, van Zuylen van Nyevelt, reisde in het gevolg der troepen van
,
- Vgl. ook F'auchille, Une Chouannene
V, 53, 208,480. (Paris 1905), bl. 122 vv.
1) Hogendorp, Br. en Ged. /ïamande, g81.9-1814
2) N". 10. 3) Castlereagh aan Clancartg, 1 Febr. 1814 (F. O., Londen).
%x.v
INLEIDING.
Bülow en den hertog van Saksen-Weimar het land rond, en trachtte overal betrekkingen aan te knoopen. Hij verspreidde vliegende blaadjes, op dubbele kolom in het, Vlaamsch en Fransch gedrukt, waarbij het volk aangespoord werd, op te staan en zich met het Noorden te vereenigen. De Engelsche gezant in den Haag, Lord Clancarty, nog onder den indruk van het vroegere gebod, dat de Souvereine Vorst in België nog niets zou ondernemen, maaktre zich ernstig boos. Toen hij vernam dat van Zuylen bezig was eene deputatie bijeen te brengen die den Souvereinen Vorst haar opwachting zou gaan maken in den Haag, eischte en verkreeg hij de terugroeping van dezen agent, en g a f , in tegenwoordigheid van den Souvereinen Vorst, aan van Zuylen’s chef, van Hogendorp, harde woorden ’). Intusschen werd België door de Pruisen veroverd, eer omtrent het overlaten der civiele a.dministratie aan den Souvereinen Vorst eenige bepaalde bevelen uit het hoofdkwartier der verbondenen konden ontvangen zijn. Toen dan ook Bülow en de hertog van Weimar den Sston Februari Brussel binnentrokken richtten ztj er een voorloapig bestuur in 2) zonder dat daarbij van den Souvereinen Vorst eenig gewag werd gemaakt; daarentegen traden bij dit voorloopig bestuur twee Pruisische commissarissen op, von Lottum en Delius. Een niet minder nadeelige uitwerking voor de plannen van den Souvereinen Vorst had eene proclamatie, waarbij Bülow en de hertog van Weimar de Belgen toeriepen, dat hunne onafhankelijkheid niet twijfelachtig meer was De Belgen konden hieronder kwalijk iets anders verstaan, dan dat de toestand van vóór 1792 zou terugkeeren, hetgeen niet in de bedoeling der bondgenooten lag, die het onderling nog over niets anders eens waren, dan dat België onafhankelijk zou zijn van Frankrijk. Derhalve hadden zij ook 1) Hogendorp V, 54; Faucliille, l80; Clancirty aan Castlereagh, 9 Febr. 1818, en aan Hamilton, zelfde datum (F. O., Londen). - De gesclireven stiiklren welke ik aanhaal en niet hierachter zijn afgedrukt, zullen worden uitgegeven in deel 1‘11 mijner Gedenkstukken. 2) Coremanc in Compte-)*endu Comni. Royale 1847, bl. 135. 3) ,,Qu’elle remisse cette Belgique jadis si Ilorissante . .; l’indbpendance n’en est plus douteuse” (proclamatie van 4 Februari; Coremans bl. 133).
. ..
II.
V
LXVI
INLELDfNQ.
de Vereeniging met Holland nog niet kunnen aankondigen, daar zij zich nog slechts bij voorloopige toezegging, geenszins reeds bij uitdrukkelijke acte, t o t goedkeuring van Engelands voorstel hadden verbonden. Rusland had zelfs de voorloopige toezegging nog niet gegeven; - het treuzelde opzettelijk in deze zaak, met het oogmerk, zich zijne toestemming te doen betalen. Den lodenFebruari waren de onderhandelingen van Castlereagh met de bondgenooten, die over tal van zaken liepen, waaronder die van België er maar een was, zóóver gevorderd, d a t hij hun eenige arbikelen ter teekening kon voorleggen. Die welke het Hollandsch-Belgische vraagstuk betroffen, luidden als volgt : België tot de Maas: benevens het land tusschen Maas en Rijn , worden afgebenoorden eene lijn Maastricht-Duren-Keulen staan aan den Prins van Oranje als Souverein Vorst der Vereenigde Nederlanden, om voor a.ltijd een integreerend deel van dien staat uit te maken 1) ; over de andere helft van het land tusschen Maas, Rijn en Moezel zal, zoo zij niet in h,aar geheel of ten deele bij Holland wordt ingelijfd, beschikt worden in het belang van de veiligheid van dien staat en van Xoorddnitschland. en niet zonder goedvinden van Zijne Britsche Majesteit. - Oostenrijk teekende onmiddellijk; Pruisen met een voorbehoud : het wilde, zoo het zelf tusschen Maas en Moezel geplaatst werd, niet al het land benoorden de lijn Keulen-Maastricht aan Holland laten, opdat de nieuwe Pruisische provincie niet afgesloten zou komen te liggen van de Pruisische bezittingen rechts van den BenedenRijn. Rusland teekende niets, en kwam met den eisch, dat in ruil voor zijne toestemming, Holland de bovenvermelde schuld van tachtig millioen gulden door Rusland te Amsterdam aangegaan, zou overnemen Deze zaak gaf tot een langdurige onderhandeling tusschen Engeland en Rusland aanleiding, die hiermede eindigde, dat Engeland op zich nam Holland tot overneming van de helft eener tot zes millioen pond teruggebrachte som te bewegen, en dat liet zelf de andere helft voor zijne rekening nam.
".
1), NO. 22. 2) Castlereagh aan,Clancariy, 20 Febr. 181á (F. O . , Londeu).
INLEIDING.
S4xvl-l
Was dus Rusland met geld tevreden te stellen, moeilijker was het tusschen de aanspraken van Pmisen en die van den Souvereinen Vorst te bemiddelen. Wat Pruisen met zijn voorbehoud bedoelde, zette Hardenberg weldra in een uitvoerig stuk uiteen, Hij vroeg vooreerst de oude Pruisische bezittingen op den linker Rijnoever terug, en wilde den ganschen Rijn van Maim tot Emmerik tot een Pruisischen stroom maken waarvan beide oevers tot denzelfden staat moesten beliooren. Hiertoe was noodig dat de verschillende takken van het Nassausclie huis (waarvan Nassau-Oranje er een was), hun bezittingen a m Pruisen afstonden. Nassan-Usingen en Nassau-Weilburg zouden worden schadeloos gesteld op den linker Rijnoever, tussclien Aken en Spa. Nassan-Oranqje vond zijne schadeloosstelling in de vergrooting van Holland. Aan dit land zouden volgens het Pruisische plan op den rechter Maasoever slechts kleine halvemanen komen rond of tegenover de vestigen Venlo, Roermond, Maast,richt en Luik, voorts Gulik met een rayon, en Luxemburg I ) . Terwijl dus Pruisen niet in eerste linie tegen Frankrijk milde staan, begeerde het de beide Rijnoevers tot de oude grens van Nederland voor zich, en daaronder ook het Nassausche gebied van den Souvereinen Vorst, dat deze wel gaarne had geruild, maar dan tegen een land lager aan den rechter Rijnoever, en tegenover de (gehoopte) nieuwe grens van Holland gelegen : het hertogdom Berg 2). Nog in een ander opzicht liep het den Souvereinen Vorst tegen. Het voorloopig gouvernement dat de Pruisen te Brussel hadden opgericht, werd door een ander vervangen, maar niet door het zijne. I n het hoofdkwartier te Chauinont was eene deputatie van Belgische aanzienlijken verschenen (de hertog van Beaufort, de markiezen van Assche en du Chasteler, en de gewezen pensionaris van Brabant, de Jonghe), om van de Bondgenooten te vernemen, wat het lot van hun land zou zijn. Zij hielden b$ Keizer Frans aan, dat deze België onder zijne hoede nemen zou; 1) ,,Plan pour I’arrangemeiit futur de l’Europe”, 88 April 18,14 (F. o.). 2) Heinrich von Gagern, Leben des Gelterals Friedrich von Gagern, I , 137.
INLEIDING.
LXVlIt
was het herstel van het Oostenrijksch bestuur zelf onmogelijk , dan hoopten zij eene afzonderlijke mogendheid te worden onder een Oostenrijksch prins. De Keizer nam alle hoop weg dat hijzelf weder hun vorst worden kon, maar het andere verzoek sloeg hij aanvankelijk niet onvoorwaardelijk af. De overige bondgenooten evenwel waren er eenstemmig tegen, en men gaf dus aan de deputatie te verstaan, dat de toekomstige vereeniging met het Noorden een uitgemaakte zaak was. Om de Belgen echter zooveel mogelijk genoegen te geven, werd het Pruisisch voorloopig bestuur door een Oostenrgksch vervangen ; tevens gaf men hun schriftelijk, doch in zeer rekbare uitdrukkingen, de verzekering dat door de bondgenooten op de belangen van België zou worden gelet, in het bizonder wat betreft godsdienst, handel, overneming van schulden, en vertegenwoordiging * ). De nieuwe commissaris der bondgenooten was een generaal in Oostenrijkschen dienst , baron Vincent , Belg van geboorte. Hem werd opgedragen de bevolking zoo geleidelijk mogelijk op de Vereeniging met Holland voor te bereiden 2). Een gevoel van onbehagen en onzekerheid maakte zich van de Belgen meester. De bondgenooten hadden hun afgezanten met vage beloften afgescheept; over de hoogste belangen van het land zou worden beslist, zonder dat één Belg stem in het kapittel had. Buiten hen om was tot de Vereeniging met het Noorden besloten; met een kettersche macht, klaagden de clericalen; met een door en door burgerlijke maatschappij , de groote heeren ; met een nietig, achterlijk volk, de Franski1,jons. Wie nog het meest. met de Vereeniging op hadden, waren de in den laatsten tijd opgekomen gezeten liberale burgers , fabrikanten , acquéreurs de biens nationaux ", zooals de heeren Huyttens en Bauwens, die er een waarborg in zagen tegen clericale reactie. Maar hun nijverheid verloor het groote Fransche afzetgebied, en wist niet wat zij er voor terug zou krijgen. E n onderwijl drongen verontrustende berichten door omtrent
,,
1) NO. 14. 2) Metternich aan Vincent, 1 Mei 1814 (F. O.).
INLEIDING.
LXIX
de aanstaande scheiding van vanouds bij elkander behoorende landen. Bleef men er bij, de Maas als grens te beschouwen, dan werden oud-Luik en oucl-Namen in tweeën gereten, waardoor tal van gevestigde belangen werden geschaad 1). De ingenomenheid was in het Noorden weinig grooter. De zaak werd daar in diep geheim behandeld aanvankelijk zelfs voor do leden der commissie aan welke de Souvereine Vorst het ontwerpen eener grondwet voor de Vereenigcle Nederlanden had opgedragen. Zij lekte niettemin uit, en weldra gaf Hogendorp er de grondwetcommissie in algemeene termen kennis van. Bij het lid Röell, Amsterdammer in zijn hart7 kwam toen zoo groote weerzin tegen liet denkbeeld op, dat hij beproefde er Hogendorp en den Souvereinen Vorst van af te brengen, althans va.n eene Vereeniging onder &én huishouding. Hij kreeg ten antwoord, dat het doel der Vereeniging, kracht en sterkte voor den nicuwen staat, niet kon bereikt worden dan door éénheid” 2 ) . Bi,j het vaststellen van het artikel dat in den Vorst de belijhnis van den hervormden godsdienst eischte , is het waarschijnlijk vooral de gedachte aan de toekomstige Vereeniging geweest, die de stem der leden bepaald heeft. De bepaling was don Souvereinen Vorst persoonlijk niet aangenaam, maar hij liet haar staan op de dringende waarschuwing, dat anders een aantal notabelen alleen hierom tegen de grondwet zouden stemmen 3). Intusschen hadden de bondgenooten Napoleon overwonnen, en konden zij den vrede voorschrijven te Parijs. Het gansclie geheel der nieuwe regelingen, die de val van het Keizerrijk noodzakelijk maakte, kon niet op een maal worden getroffen; veel moest worden overgelaten aan een Europeesch congres.
,
I ) Verschillende adressen uit de Afaasstreek (F. O.). 2) NO. 13. - Dit stuk en no. 12 staan echter sterk onder den indruk der Noordnederlandsche stcmming na 1830. Men kan van Maanen kwalijk toegeven, dat dc uitdrukking van van Lynden van Blitterswijk op 31 Jan. 1814: ,,wanneer wij ßrabantsche provinciën tot territoir krijgen, zulleii wu gcreformecrden het onderspit delven ” (Ontstaan der Gmndzuet I , 278), eene ,,algemeene beschouwing” is geweest, ,,niet bepaaldelijk op België doelende”. - Vgl. de geheel andere beschouwing van van Maanen zelf hierachter op bl. 58; vgl. verder Lampsins op 31 Jan. 1814. (Ontstaan der Gvondwel 1, 297) en Elout op 1 Febr. 1814 (aldaar, 307-’08). 3) Br. en Ged. van G. K . van Hogendorp V, 87.
Lxx
ìNLEïDJXG.
Het vredestractaat , van 30 Mei , bepaalde ten aa.nzien van de Hollandsch-Belgische zaken niet meer , dan dat Holland zou worclen vergroot met België tot de Maas; dat zijn grcns op den rechter Maasoever zou worden geregeld naar vereisch eener goede verdediging van Holland en van zijn naburen”; dat de landen op den linker Rijnoever, die sedert 1793 bij Frankrijk waren ingelijfd , zouden toevallen atan Holland, aan Priusen en aan andere Duitsche staten. De kwestie tusschen Holland en Pruisen bleef dus, tot groote ergernis van den Souvereinen Vorst, goheel open. Van de voorwaarden tcr verzekering van de Belgische belangen , aan de deputatie te Chaumont beloofd, was in het tractaat niets te vinden. De mogendheden haclden den Souvcreinen Vorst om advies gevraagd omtrent de vervulling hunner aan de Belgen gedane belofte. Hij was daarop den 20”n Mei naar Parijs vortrokken met eenige artikelen die van hemzelven afkomstig waren, en bij welker vaststelling hij, behalve met het antwoord aan de deputatie te Chaumont, rekening gehouden had met de bezwaren die van Belgische zijde aan zijn gezant bij het voorloopig bestuur te Brussel, van der Capellen, waren opgegeven l). Men had daar, behalve van de reeds te Chaumont opgegeven punten van godsdienst , handel , schulden en vertegenwoordiging, ook van de residentie van den Vorst en van het onderhoud der Hollandsche dijken gesproken , ’t welk men , van Hollandsche toestanden blijkbaar onkundig , vreesde dat aan de Belgen een zwaren last zou opleggen. Op dit punt was de geruststelling
,,
1) NOP. 15-16 - Johnson, op bl. 10 genoemd, is de Engelsche gezant bij het voorloopig bestuur te Brussel. - De ,,acht artikelen van Londen” zijn in alle Iioofdpunten ontworpen door den Souvereinen Vorst zelf, in een brief aan van Nagell van 16 Mei (no. 17); vervolgeiis door van Nagell in diplomatieken vorm gebracht 20 Mci (no. 20); - met behulp van dit stuk is eene nota opgemaakt, welke Lord Clancarty 25 Mei te Parijs aan de goedkeuring van Lord Castlereagh en van den Soüvereinen Vorst onderwierp, welke laatste op 30 Mei de nota Iieantwoordde met toezending der acht artikelen in den definitieven vorm, zooals zij, naar zijne aanwijzingen, door Faick waren geredigeerd (no. 21; Vgl. Palck’s Brieucn, bl. 212). Deze acht artikelen werden 31 Mei door Lord Clancarby voorgelegd aan Metternich, Nesselrode en Hardenberg; zij zijn, zonder eenige verandering dan de plaatsverwisseling van artt. 7 en 8, 21 Juni 1814 te Londen gearresteerd en daarop 21 Juli 1814 door hun auteur, den Souvereinen Vorst, officieel aangenomen (no? 26 en 35).
mEIDIIVG.
LXXl
gemakkelijk: de dijken werden in Holland niet uit de kas van het gemeenc land onderhouden. Wat het punt van den godsdienst betreft, verwees men de Belgen naar de artikelen der Hollandsche constitutie, die de gelijkstelling der gezinten uitspra.ken voor de wet, en de gelijke benoembaarheid van alle ingezetenen tot staatsambten. Verder verklaarde de Vorst zich voor een volkomen gemeenmaking van lusten en lasten: vrije Scholdevaart dus en vrije vaart op de Hollandsche koloniën; amalgama van schulden. De beide helften zouden in de StatenGeneraal vertegenwoordigd kunnen zijn t o t een gelijk getal ’). De vorst zou een gedeelte van ieder jaar te Brussel doorbrengen en de Staten-Generaal afwisselend bijeenkomen in het Noorden en in het Zuiden ”. De Vereeniging zou dus zoo innig mogelijk zijn; de Hollandsche grondwet zou voor het geheele rijk gelden, modifiée d h n commun accord d’apriis les nouvelles circonstances ”. Het aanvankelijk denkbeeld der mogendheden was geweest de voorslagen van den Souvereinen Vorst aan eene kleine vergadering van Belgische aanzienlijken voor te leggen, om hunne bedenkingen te vernemen. Een voorstel in dezen geest was nog 16 Mei namens de verbondenen door Lord Castlereagh naar den Haag afgezonden 3). De Souvereine Vorst had er dadelijk zooveel gevaar in gezien, dat hij spoorslags nam Parijs was vertrokken om de zaak te verhinderen 4). De Belgische aanzienlijken waren t e Chaumont gehoord, meende hij; dit moest genoeg zijn. Welk nut zou het hebben het resultaat van het onderzoek der daar vernomen bedenkingen nog eens aan de goedkeuring van eenige notabelen te onderwerpen die er toch geen wettigheid aan zouden kunnen verleenen? Baron Vincent meende er voor te kunnen instaan, dat de notabelen, zoo hij ze kiezen mocht, j a zouden zeggen; het nut dat men bij mogelijkheid van dit ,,ja” zou kunnen trekken
,,
1) Zoo in lie1 stuk van 20 Mei; in de acht artikelcn: ,,les provinces bclgec seront convenablement reprdseiilfies 2) Het stuk van 20 Mei bepaalt, dat de heide helfîen ieder een afzonderlijlien Raad van State zullen hebben. - Niet in de acht artikelen overgenomen.
”.
3) No. 18. 4) NO. 19.
LXXII
INLEIDINO.
kwam echter niet in vergelijking bij het nadeel dat een altijd mogelijk ,neen” aan de zartk zou toebrengon. ,,Les Belges, loin d’avoir a se plaindre, se féliciteront d’apprendre que 1: soin d’assurer et d’améliorer leur sort est définitivement et esclusivement confié au nouveau Souverain, dont ils savent bien quo les intentions et le caracthre 1) seront à la longue une garantie bien préférable ti des stipulations convenues dans un moment comme celui-ci entre le Souverain et quelques-uns de leurs compatriotes ’’ 2). Monsterachtig groot zien wij hier het misverstand, dat den staat der zeventien provincien in de kiem heeft vermoord. Noch het Noornederlandsche volk, noch de Noordnederlandsche souverein hebben de Belgen voor vol aangezien. Wat beteekende het, hun te verzekeren dat de katholieken t o t iedere landsbetrekking benoembaar waren? ”. Eene dergelijke verzekering te geven aan eene natie die voor 99 o / o uit katholieken bestond, was alleen reeds eene beleediging aan het gezond verstand. Met hun religiebezwaar hadden de Belgen voorzeker niet gemeend te vragen, of de katholieken in Belgie wel tot landsbetrekkingen benoembaar zouden zijn. De moeilijkheden werden niet opgelost, zij werden genegeerd. De bondgenooten onderteekenden alles, in meer of minder goed verbrouwen op den uitslag. Eigenlijk kwam een Belgische notabelenvergadering hun toch zeer ongelegen. Zonder twijfel zou zij verzocht hebben dat de Belgische landen over de Maas niet van het nieuwe rijk werden gescheiden, en de regeling der grenzen tusschen Maas, Rijn en Moezel bleek een der moeilijkste onderwerpen van alle en bleef nog zeer lang onbeslist. Voorloopig maakten zij zich van België af door tegelijk met de onderteekening der acht artikelen te verklaren, dat zij over het land beschikten in het belang van het evenwicht van Europa en krachtens het recht van verovering, en er, tot de feitelijke voltrekking der Vereeniging toe, het bestuur over opdroegen aan den Souvereinen Vorst, die het zou doen uitoefenen door 1) ,,Hopende verder eenig personeel vertrouwen te verdienen ” enz., hierachter no. 47. 2) NO. 21 (op bl. 27). 3) ,,LesBelges jouiront .” (etc.). - NO. 20.
....
INLEIDING.
LXXTII
een gouverneur-generaal ter opvolging van Vincent I ) . De Souvereine Vorst wendde zich hierop tot dc Belgen met een niet ongeschikte proclamatie, van Falck afkomstig, waarin getracht was ieder het zijne te geven 2). De moeilijkheid van de taak echter, die den Vorst en Noord-Nederland te wachten stond, werd ook door Falck weggegoocheld. Dezelfde gebeurtenis, dic het vredcstractaat van Parijs had aangekondigd met de woorden : La Hollande recevra un accroissement cle territoire ”, wordt in deze proclamatie l’agrandissement de la Belgique ” genoemd. Werd Holland uitgcbreid , of België? In den gedachtengang van die de zaak verzonnen hadden, Holland. Maar het was een veeg teeken, dat men hiervoor tegenover de nieuwe onderdanen niet aanstonds uit durfde komen. Een fraaie ,,vergrooting van Bclgië.” inderdaad, waarbij het, volgens Falck’s eigen bekentenis, te langdradig zoude geweest zijn , de Belgen te raadplegen ! ” 3, E n was Holland geraadpleegd? Evenmin. De verecniging is door beide volken bedacht noch goedgekeurd ;zij is door hen ondergaan.
,,
,,
,
De grenzen van het nieuwe koninkrijk werden eerst bij tractaat van 31 Mei 1815 d ) , bijlage n”. 10 tot de Weencr slotacte van 9 Juni daaraanvolgende, bepaald. De Souvereine Vorst verkreeg daarbij het geheele over de Maas gelegon gebied der Fransche departementen van de Sambre en Maas, van de Oiuthe en van de Nedermaas (provinciën Namen, Luik en Limburg) ; voorts van Venlo tot Mook een smalle strook, die Pruisen verhinderde tot aan de Maas te reiken. Onder bijzondere bepalingen werd
2) NO. 26. 2) Hymans, bl. 88 (1 Aug. 1824). - ,,Honorer et protéger votre religion, entoiirer la noblesse de l’éclat dii i son mkrite, encourager l’agriculture, le commerce et tous les genres d‘industrie, tels seront mes devoirs les plus doux et les soins qui m’occiiperont sans cesse”. - Samenstelling van het bestuur: gouverneur-generaal van der Capellen (de latere minister van Willem I , van Gobbelsclirop, was zijn secretaris); geheime raad: d e hertog van Beaufort, president, baron van Velde de Melroy, gewezen bisschop van Roermond, de graven van Merode-Westerloo en van Marnix, de Limpens, de ia Vielieuse, de Jonghe, oud-pensionaris van Brabant, en Holvoet;commissaris-generaal van binnenlandsche zaken : de hertog van Ursel ; van justitie : graaf de Thiennes de Lombize; van financiën: Appeliiis; van oorlog: Janssens. 3) Aan D. J. van Lennep, I6 Aug. 2814 (Falck’s Brieuen, bl. 213). 4) Lagemans I, 78. II. V*
LXXIV
INI;EIDING.
aan dit gebied Luxemburg toegevoegd , als eene vergoeding voor het verlios dor Nasssusche erflanden. De verknipping van België wits dus voorkomen , maar Holland won geen duimbreed aan den Rijn. De mogendheden hadden zich genoodzaakt gezien, aan Pruisen het grootste deel van het koninkrijk Saksen te onthouden, doch hadden in ruil aan Pruisens aanspraken op het lnnd tusschen Maas, Rijn en Moezel in ruimer mate toegegeven, clan de vrede van Parijs had kunnen doen verwachten. In het oorspronkclijk plan, om aan den Souvereken Vorst den linker Ri,jnocver toe te deelen van Emmerik tot Keulen benevens den linker Maasoever van Maastricht tot de Fransche grens, was het denkbeeld eener ,, uitbreiding van Holland ” duidelijker uitgedrukt dan in de nieuwe regeling , die geheel op eene Vereeniging van Holland en België nederkwam. Dc Souvereine Vorst had het tractaat van 31 Mei 1815 niet afgewacht, om den koningstitel aan te nemen. Hij deed het bij proclamatie van 16 Maart , na de landing van Napoleon. Onmiddellijk dawrna werd de zaak der grondwetslieigiening aanhangig gemaakt bij de noordelijke Staten-generaal I ) , en 22 April eenc Hollandsch-Belgische commissie benoemd, om een ontwerp van herziene grondwet aan te bieden. Falck en van der Capellen hadden de Belgische leden bijeengezocht, en daarbij &rg gedragen het clericale element in de minderheid te laten. Als volstrekte clericalen konden slechts gelden Racpsaet (ook in andere dan kerkelijke zaken bij uitstek conservatief), en Dubois. De adel was vertegenwoordigd door de Thicnnes, de Mérode , de MQan, van Aerschot ; de beide laatsten tegelijk liberalen, de Thiennes over het geheel conservatief , de Mérode tamelijk clericaalgezind. Uit de Napoleontische rechterlijke macht waren genomen Leclercq en Dotrenge; uit het Napoleontische burgerlijk bestuur Holvoet en de Coninck; nevens den conservatief Raepsaet , vertegenwoordigde de liberaal Gendebien (oud-pensionaris van den derden stand in Henegouwen) hot burgerlijk element uit de oude regeering van vóór 1794. Voor de leiding der Belgen rekende de koning op graaf de Thiennes, 1) NoB. 47, 52.
INLEIDING.
.
LXXV
die tot dusver, onder den Hollandsclien gouverneur-generaal van der Capellen, het departement van justitie in België waargenomen had, en die het vertrouwen scheen te bezitten van een goed deel zijner adellijke standgenooten. Van daadwerkelijk verzet tegen de regeering van den Souvereinen Vorst was sedert 1814 geen spoor gebleken, maar daarom mas men er niet mede verzoend. Vooral niet de machtige clericale partij. Juist in de dagen dat te Londen de acht artikelen van Willen1 I door de mogendheden bekrachtigd werden, had deze partij, bij monde van den oud-bisschop van R,oerinond, baron van Velde de Melroy, opgave gedaan van haar eigen wenschen. De Roonische godsdienst, heette het , kon in BelgiU t o t de lieerd i e n d e worden verklaard , zonder het beginsel der verdraagzaamheid prijs te geven. I n België geen protestantschc ambtenaren; een eenvoudige eed van trouw aan den Soiiverein; aanmoediging van het katholiek onderwijs ; herstel van de Jeauietmi cn van eenige kloosterorden; geen burgerlijk huwelijk; over de wijze van vervulling der bisschopszetels onderhandeling met den Paus. Een afzonderlijke constitutie voor Belgie, goed te keuren door een vergadering van geestelijken en leeken, cn zoo al geen wetteliik voorgeschreven , dan toch wezenlijk toegepaste nitsluiking der acquéreurs de biens nationaux ” en Napoleontische ambtenaren uit het bewind I ) . Eischen die niet slechts met de artikelen van Londen onvereenigbaar waren, maar wier doorvoering burgertwisten zou hebben doen ontstaan in België zelf. Een nieuwe poging werd door den bisschop van Gent, dc Broglie, gedaan bij het Congres van Weenen. Het was onmogel$k, zeide deze, een katholiek volk onder een protestántscli vorst te stellen zonder het eenige waarborgen te geven. Hij vroeg derhalve verbod van den protestantschen eeredienst elders dan in ’s Konings paleis; twee bisschoppen in den (Belgischen) Raad van State, die uit enkel katholieken moest worden samengesteld, en aan wien uitsluitend het recht van onderhandeling met den pauselijken nuntius zou toekomen ; een concordaat ; herstel van
,,
3) ,,Réflexions confidentielles sur des objets majeurs concernant I’intéret des PaysBas catholiques”, 8 Juni 1814 (F. O.).
LXXTI
INLEXDING.
de geestelijke tiend; herstel en volledige vrijheid van de Jezuieten cn kloosterorden I ) . Het Congres dacht er te minder aan zich met dit alles in te laten, daar kardinaal Consalvi, die te Weenen den Paus vertegenwoordigde, zich met deze eisclien niet solidaii. verklaarde. De latcre minister van katholieken eeredienst , baron Goubau , een Belgische Jozefist die te Weenen woonde, sprak Consalvi over het stuk van den Gentschen bisschop aan. De kardinaal bepaalde zich t o t een aanbeveling van het herstel van eenige orclen en corporatiën, die werken van barmhartigheid ten doel hadden, en tot een waarschuwing dat men het concordaat va.n 1801 onmogelijk met een protestantsch vorst hernieuwen kon; de koning zou hoogstens bisschoppen kunnon recommandeeren Elk souverein, die in 1816 de regeering van België op zich nam, zou , zoo hij niet de eenvoudige uitvoerder had willen zijn van geestelijke bevelen , een strijd te voeren hebben gehad tegen de katholieke reactie , welk zich voorstelde de gansche Revolutie ongedaan te kunnen maken. I n het geval van Willem I echter werd de strijd door bijkomstige omstandigheden verscherpt. Hij zou verstandig hebben gedaan , de wezenlijk in het volk bestaande onrust door eenige constitutioneele bepalingen te temperen. Thans werd van die onrust door de geestelijkheid gebruik gemaakt, om het Belgische volk voor een zuiver clericaal program te spannen. I n clen Haag onderschatte men de kracht dezer beweging. Hoc weinig kwam er inderdaad in de zittingen der gemengde commissie van voor den dag! De Belgen spraken veel en druk, maar hadden geen tezamen overlegd plan. Zij vereenigden zich alleen om de vermelding van Amsterdam als rijkshoofdstad, en de bepaling dat de koning hervormd moest zijn, te schrappen; op twee na 3, verwierpen zij de gelijkheid van het aantal afgevaardigden voor Noord en Zuid in de Staten-Generaal, die dus aangenomen werd. Noord was Zuid ter wille in de instelling
".
1) Hymans I , 103 (8 Oct. 1814). 2) Goubau aan van Spaen, 19 Dec. 2814 (F. O.). 3) firéan en Mérode (hierachter, bi. 325).
INLEIDTN(3.
LXXVII
eener Eerste Kamer, in de uitbreiding van het begrootingsrecht der Staten-Generaal , in het voorschrijven van de openbaarheid der zittingen van de Tweede Kamer. Met het artikel, dat in den vorst de belijdenis van den hervormden godsdienst eischte , trachtte de voorzitter der commissie, Hogendorp, ruilhandel te drijven. Het was in de grondwet van IS14 opgenomen geworden na veel strijd, en niet zonder gedachte aan de Vereeniging met België; het weg te laten zou, meende de voorzitter, de Noordnederlandsche protestanten in een gevaarlijke mate ontstemmen. Hij zocht het daarom te redden door er een artikel tot zekerheid voor de katholieken nevens te stellen, en beide artikelen tegelijk in stemming te brengen. Het gezag des konings en datvanden Paus in zaken de katholieke Kerk betreffende zouden geregeld blijven op den in Belgii; van ouds bestaanden voet (,,par les anciens usages et libertés de la Belgique”), behoudens de wijzigingen, daarin te brengen bij concordaat (,,sauf les changemens, que S. M. pourra y apporter de concert avec Sa Sainteté”). Het was om het openen van uitzicht op een concordaat, en de vermelding van ’s Pausen naam, te doen, waarop de Mérode en de Thiennes steeds hadden aangedrongen *). De zaak mislukte: de katholieken bleven zich als één man verzetten tegen het artikel dat de belijdenis van een bepaalden godsdienst in den vorst eischte, terwijl de flauwe Kristenen ” 2, onder hen geen prijs stelden op het artikel over de rechten van den Paus. Beide artikelen, tezamen in stemming gebracht, kregen niet meer dan vijf (noordelijke) stemmen. Tegen stemden, behalve de liberalen van weerszijden, die het over de verwerpelijkheid van beide artikelen eens waren, de conservatieven van het Zuiden, die in ieder geval het artikel over den hervorniden goclsdienst van den vorst geschrapt wilden hebben ”. Merkwaardig was hierbij, dat in de vergadering , waarin deze gewichtige stemming plaats hebben moest, van de beide clericalen Raepsaet door afwezigheid schitterde en Dubois geen woord
,
.
1) Hogendorp V, 119; zie voorts hierachter 128, 362, 441 vv., 46’1-’65, 2) Uitdrukking van van Hogendorp (V, 119). Y) Hierachter, bl. 457.
470.
LXWIII
lrrLEIDIN(3.
sprak. Toen nu later de Thiennes en de Merode nog een zwakke poging waagden , om een artikel tot geruststelling der katholieken in de grondwet te brengen (, onze geloovigen ,” zeide de Mérode, moeten zien, dat mij voor hen gezorgd hebben” I ) , ging van al de katholieke commissieleden niemand dan Dubois mede. Raepsaet was bij al deze beraadslagingen afwezig. Zoowel Belgische clericalen en Belgische liberalen hebben zich bij deee gelegenheid meer als partijmannen dan als Belgen gedragen. De clericalen trachtten, door het verspreiden van de dolzinnigste schrikbeelden, den bestaanden weerzin tegen de Vereeniging met Holland te exploiteeren ten eigen bate. Zij waren er geenszins op uit, onder de bestaande omstandigheden het beste te verkrijgen wat te verkrijgen was. De liberalen waren ook matig met de Vereeniging ingenomen, maar als zij clan toch geschieden moest, diende van deze gelegenheid gebruikt gemaakt om de positie der clericalen in Belgie zelf zooveel mogelijk t e verzwakken. De Belgen hadden nog vijftien jaar politieke opvoeding nooclig, eer zij een toonbare natie waren geworden. Over de wijze van anneming der grondwet had een eigenaardige, voor de stemming in België kenschetsende beraadslaging plaats. De Thiennes? van de Belgische edelen aan de regeering van Willem I het best gezind, en met wien Hogendorp zich vrij wel verstond, ontraadde de onderwerping aan notabelen ten stelligste: ,ik houde het voor zeer gevaarlijk,” zeide hij, ,daar men intrigues zal zien geboren worden en wellicht de geheele zaak op losse schroeven stelt ” 2). Mérode viel hem bij : in België, zeide hij, moest het volk de constitutie van boven ontvangen; het zou een andere handelwijs niet begrijpen. ,,Hoedanig men het ook inrichten wil met betrekking tot de acceptatie van de constitutie, altijd zal men bij ons gelooven, dat er tours depasse onder loopen, en waartoe zal men dit wagen”? Ook de Coninck scheen van dit gevoelen, en van de Noordelijken sprak Mollerus in gelijken geest: het eerste der acht artikelen van Londen had
,,
1) Hierachter, bl. 5412. 2) Hierachter, 307.
I
rnrnIDING.
LXXIX
aan de Belgen een constitutie gegeven; van verwerping kon dus geen sprake zijn. Wel gewaagde het artikel van wijzigingen, aan te brengen bij gemeen overleg, maar dit overleg had reeds plaats in de commissie zelve. De voorzitter evenwel, en met hem de groote nieerderheid, was van een andere meening. Men zou niet de grondwet kunnen verwerpen, maar wel de daarin voorgestelde wijzigingen ; in het Noorden zouden clie wijzigingen niet kunnen worden ingevoerd buiten medewerking der StatenGeneraal, en er zou dus een groote ongelijkheid in de behandeling der beide helften ontstaan, wanneer men de wijzigingen aan België kortweg oplegde. Alsof de ongelijkheid in behandeling nog ontstaan moest ! Dotrenge drong ook sterk op een stemming in het Zuiden a a n , dat zich anders a h veroverd land zou blijven beschouwen l ) . Alsof het daartoe niet door de mogendheden met zooveel woorden was verklaard ! Slechts zes leden hebben in de commissie tegen het oproepen van notabelen gestemd, waaronder drie Belgen (de Thiennes , Dubois, de Mérode). A.ls de koning gewild, en de voorzitter het naar dien wil gestuurd had, ware ongetwijfeld een andere beslissing te verkrijgen geweest ”. Inderdaad , wat had een stemming te beteekenen, nu noch België, noch Holland, noch de koning meer vrij waren? Krachtens het eerste artikel van Londen had. België een grondwet; het was die der Vereenigde Nederlanden. In de commissie werd dan ook erkend, dat, hoe de stemming ook uitviel, de koning niet anders doen kon dan de grondwet afkondigen. De Staten-Generaal van het Noorden , ja, konden over modificatien stemmen, maar aan een groep ingezetenen uit het Zuiden zou men niet kunnen beduiden dat zij enkel over wijzigingen stemden en niet over de zaak ten principale. Zonder of met de stemming door notabelen bleef cle Vereeniging een gedwongene, de grondwet een opgelegde. Had men, vóór de stemming, met den clerus moeten onder1) Hierachter , 310. 2) Van Maaneii zeide het, ,,naar zijn verstandélijke overtuiging”, niet Molleriis eens te zijn, maar stemde ,,iiit billijkheid” met den voorzitter; eveiieens verklaarde zich van der Diiyn, Hierop.veranderde de Coninck, die eerst tegen gesproken had. inaar vóór stemde (hierachter, bl. 311).
LXXX
INLEIDINQ.
handelen ? Maw de Broglie zou oogenblikkelijk de discussie hebben geleid naar een terrein waarop de regeering hem niet volgen kon: naar gene zijde van de artikelen van Londen, en de mislukking eener zoodanige onderhandeling was veel gevaarlijker, clan geen onderhandeling hoegenaamd. Het is echter ongetwijfeld een zware fout geweest, dat de koning en Hogendorp het artikel betreffende het concordaat zoo geheel aan de ongewisheid der deliberatiën hebben overgelaten : de Belgische liberalen hebben de beslissing over dat artikel in handen gehad, zi,j die toch in waarheid de minderheid der bevolking Vertegenwoordigden. Met eenig beleid ware het artikel voorzeker aan den koning te renvoyeeren geweest, gelijk immers ook de commissie van 1814 zijn beslissende stem nopens twee artikelen, clie den godsdienst raakten, had ingeroepen. De ernstigste ongerustheid bestond nu eenmaal in 1815 bij de geloovige katholieken, en naar die zijde wilde men eenige verzekering geven. Maar nu kwam or niets van terecht dan de volgende volzin in de door Hogendorp gestelde, door de Thiennes en de Coninck goedgekeurde proclamatie aan de Belgen van 18 Juli 1816, waarin hun van de aanstaande bijeenroeping van notabelen werd kond gedaan: Nous assurons en particulier h 1’Eglise catholique son état et ses libertés, et nous ne perdrons pas de vue les exemples de sagesse et de modération que nous ont laissés h cet égard nos prédécesseurs, vos anciens souverains, dont la mémoire est si justement vbnérée parmi vous” I). De geestelijken waren toen hun machinatiën reeds begonnen. Met welken uitslag is bekend. Er is dikwijls gezegd dat Willem I zich thans streng had moeten bepalen tot de eenvoudige mededeeling, dat de grondwet door de meerderheid der gezamenlzjke bevolking van het Rijk was aangenomen. Wanneer slechts een derde bij ons vóór stemt, had reeds Dotrenge in de commissie gezegd, is de meerderheid buiten kijf 2). Doch waar bleef dan het gemeen goedvinden, dat de artikelen van Londen hadden geëischt, en dat toch wel niet dan van de beide helften des Itijks kon worden verstaan? Om dit gemeen goedvinden in het
,
I) Hierachter, 569 (de Fransclie tekst bij Hymans I, 24G); vgl. hierachter, 560. 2) Hierachter, 309.
INLETDINO-.
LXXXI
goedvinden der Belgische commissieleden te doen bestaan, was het thans te laat. Er zat dus niets anders op, dan Ò f de door den spot van Belgische schrijvers berucht geworden arithm’tipe néerlandaise toe te passen, Òf te verklaren dat men geen stemming had behoeven te vragen. De verwerping, zeide de liberale Observateur, maakt de grondwet niet krachteloos, evenmin als een aanneming haar van kracht zou gemaakt hebben l ) . De waarschuwing van den gouverneur-generaal van der Capellen aan de notabelen, dat men over de artikelen betreffende den godsdienst geen uitspraak had te doen, maakte zeer weinig indruk. Men antwoordde er onmiddellijk op, dat men dan om andere artikelen de grondwet zou verwerpen 2). De zaak was, dat de meerderheid van het Belgische volk de Vereeniging niet wenschte, en dat zij de stemming als een middel aangreep, om aan dezen afkeer’ uiting te geven. Voor zoover de Belgen niet aan den leiband der geestelijkheid liepen, waren zij toch ten zeerste ontevreden over de gemeenmaking der schulden (die van Holland beliepen 589, die van België 2T millioen gulden) en over de onvoldoende vertegenwoordiging van het Zuiden in de Staten-Generaal (Holland had 55 leden voor twee millioen, Belgie 55 leden voor drie en een derde millioen inwoners). Altemaal artikelen tot welker rechtvaardiging men, even goed als voor die over den godsdienst, den tekst der bepalingen van Londen inroepen kon. Waar bleef de ,innige en volmaakte vereeni,$ng ”, zoo men de schulden niet gemeen maakte ; waar het begrip der ?uitbreiding van Holland”, zoo het toevoegsel het oude land overstemmen kon? De zaak is waarlijk reddeloos geweest van het begin af. De 527 stemmen zijn minder vóór de Vereeniging (die reeds een feit was), dan tegen degeestelijkheid uitgebracht. De stemmingslijst is voorts merkwaardig uit een oogpunt van Belgische politieke geographie. In Namen, Luik, Limburg , was de meerderheid vóór de grondwet; in Luxemburg was geen enkele stem tegen; in Zuid-Brabant en Henegouwen was een aanzienlijke I) Observateur 1815, II, 366. 2) Hierachter, bl. 611. II.
VI
Lzoextt
INLEIDMQ.
minderheid vóór de grondwet; in West- en Oost-Vlaanderen en Antwerpen hadden de neenzeggers een verpletterende meerderheid 1). De hoofdgewesten van Dietsch-België waren dus het meest wederstrevig ; overeenkomst van ras en gemeenschap van taal maren volstrekt werkeloos bij deze Vereeniging. Vlaanderen liet zich op sleeptouw nemen door een Franschen prelaat die zijn voorkeur voor de Bourbons geen oogenblik verheeld had en in de gewesten waar de meerderheid voor de grondwet stemde geschiedde dit niet omdat men tot Holland naderen wilde, maar omdat de geest van Voltaire er was doorgedrongen. Niet dat d e z e Vereeniging verbroken is kan ons verwonderen, maar dat zij vijftien jaar heeft geduurd. Behalve op papier, heeft de scheiding nimmer opgehouden te bestaan; ja was zij eigenlijk van het papier zelf verdwenen? De bepaling der 55 tegen 53 geeft het antwoord. Die de taak op zich nemen wilde, door de mogendheden aan den vorst van het Noorden op de millige schouders gelegd, kon Òf met de ,,vergrooting van Holland ”, Ò f met de innige Vereeniging” ernst, maken, niet met beide tegelijk. Had hij den moed niet het nieuwe rijk als een vergroot Holland, België als een barribre te administeeren, dan moest ook aan Belgie de vertegenwoordiging naar den maatstaf der bevolking worden toegestaan. Alleen deze kon de gemeenmaking der schulden rechtvaardigen. Men zou dan tot de Belgen heliben gezegd: wij bieden u de beschikking aan over ons volksbestaan met zijn lusten en lasten, zijn overleveringen en zijn toekomst, zijn deugden en zijn gebreken. Wilde men dit niet, dan had men zijn handen van België af moeten houden.
,,
Toch kunnen Noord en Zuid beide zonder wrok aan den tijd der mislukte Vereeniging terugdenken. Zij heeft, ondanks de
1) Te Gent 10 ja, 70 neen; te Ieperen en Antwerpen nicmind j a , 50 en 59 neen; te Mechelen 5 j a , 33 neen; enz. 9 ) Coremans, bl. 199. - Ook tijdens het verblijf van Lodewijk XVIII te Gent, gedurende de ,,honderd dagen”, had de Broglie van deze voorkeur doen blijken.
INLEIDIN@.
LXXxIn.
gewelddadige ontknooping, ons beiden veel meer goed dan kwaad gedaan. Aan België met name heeft de gedwongen vereeniging onschatbare diensten bewezen. Wat zou er van het land geworden zijn, indien het in 1815 niet, met Holland vereenigd ware? Blijvende inlijving bij Frankrijk zou België. hebben vermoord : Brussel zou thans een prefectuurstad , Antwerpen een soort noordelijk Toulon zijn. - Onafhankelijkheid onder een Oostenrijksch prins. met meer of minder volledigen terugkeer , naar Raepsaet's program , tot de binnenlandsclie instellingen van vóór 1794? Na korten tijd zou in het land een burgeroorlog hebben gewoed, die in den toenmaligen toestand van Europa onvermijdelijk op een interventie zou zijn uitgeloopen. - Eene verdeeling die Brussel aan Frankrijk , Antwerpen aan Nederland. Luik aan Pruisen zou hebben gehecht? Wij behoeven er geen moord over te verliezen, dat de Vereeniging met het Noorden voor Belgig's toekomst heilzamer was dan zulk een lot. Zij, en zij alleen, heeft België in de gelegenheid gesteld, in den strijd tegen een machtigen , niet overmachtigen vijand zichzelf teiug te vinden. De vijftien jaren der Vereeniging zijn voor België een kostbare leerschool geweest in nationalen trots en nationale tucht. Zij eerst hebben de Belgen inzicht doen krijgen in de voorwaarden, waaronder een onafhankelijk bestaan voortaan nog voor hen mogelijk was. I n 1816 zouden zij, vrees i k , voor de proef zijn bezweken. E n wij? Ook Holland mag zich waarlijk niet over het lot beklagen, dat het in 1815 aan België klonk. Het had in 1813 een wedergeboorte beleefd, maar geen zeer hoopvolle. De Noordnederlandsche samenleving als geheel zag meer naar het verleden dan naar de toekomst. Men w i l d e de oude partijschappen wel begraven, maar zouden zij het zich l a t e n doen? Zou men het krachtig eenhoofdig gezag, waaraan het land nog dringend behoefte had voor lange jaren, zich hebben laten vestigen en ontwikkelen? De Souvereine Vorst zou het met heel zijn kracht hebben beproefd; zijn persoon is daar borgvoor. Maar Noord-Nederland was minder van den nieuwen tijd, dan zijn vorst. De strekking tot oligarchie en provincialisme, tot
LXXXIV
INLElDINB.
het overlaten der functign van het, openbare leven aan beperkte kringen van plaatselijke beroemdheden, was ja afgenomen, maar niet afgestorven. In de bagage van Napoleon had de vorst een sterke centrale regeeringsmacht voor het overnemen gevonden, maar de kiemen van een particularistisch, oligarchisch getint verzet daartegen waren aanwezig, en zouden onder gunstige omstandigheden tot wasdom hebben kunnen komen. Doch, dank zij in de eerste plaats de vereeniging met België, zijn de omstandigheden daarvoor zeer ongunstig geweest 1). Aanhoudend kwamen de belangen, dikwijls de vooroordeelen van het Noorden a l s g e h e e l in botsing met die van het Zuiden, in zoo st,erke mate, dat het Noorden zich bestendig als geheel bleef voelen en gedragen. Tegen de stelselmatige oppositie van het Zuiden werd aan de regeering de even stelselmatige steun van het Noorden geboden. De belangen van de ontwikkeling der staatsinstellingen in liberale richting kwamen hierdoor tijdelijk in het gedrang, maar de belangen der nationale eenheid zijn er ongetwijfeld door gebaat. - Heeft dus de v e r e e n i g i n g metBelgië ons dienst gedaan, de Belgische o p s t a n d heeft, door de zeer natuurlijke tegenstrooming die zij in het Noorden opwekte, aan ons nationaal bewustzijn geen mindere weldaad bewezen. Het is meer de staatkunde van Willem I in de jaren 1830-'39 waarover de geschiedenis den staf gebroken heeft, dan de houding van het Noordnederlandsche volk. Dit verlangde met nad* , dat bij de ook in het Noorden gewenschte scheiding noch zijn eer, noch zijn historische rechten werden aangerand, en het was bereid zijn koning de middelen t e verschaffen tot handhaving van die eer en rechten. Doch de koning heeft deze bereidwilligheid van het Noordnederlandsche volk misbruikt, en de middelen, die het ter beschikking stelde? aangewend in dienst eener staatkunde wier heimelijk doel, de wederverwerving der Belgische gewesten, door ons volk werd veroordeeld. Het geluk bij dit I ) ,,De hervorming van 1815 heeft ons eene groote, beslissende schrede voorwaarts gebragt. Zonder haar gingen wij terug. Zij heeft ons tegen menige vervalsching der nieuwe orde uit afgeleefde begrippen en helangen van vbbr 1795 behoed" (Thorbecke, Aanteekening op de Grondwet, II, 318).
\
ongeluk was , dat de volksvertegenwoordiging, eigenlijk voor het eerst sedert 1813, besef leerde krijgen van haar taak: zij verlangde nu eindelijk, een werkzaam toezicht uit te oefenen op het gebruik der openbare geldmiddelen. Toen na den vrede met België eenige formeele wijzigingen in de grondwet waren noodig geworden, ging het niet meer aan dezen mensch geheel voorbij te zien: de tienjarige begrooting verdween, en er werd een minimum ministerieele verantwoordelijkheid ingevoerd. Geringe hervormingen nog, maar die bewezen dat toch ook het Noorden nieuwe banen insloeg. Acht jaar later waagde het zich daarop onbeschroomd , niet zonder invloed van het Belgische voorbeeld.
Ten besluite onzer inleiding volgen hier enkele aanteekeningen bij bepaalde bladzijden :
B1. 5 noot. - Opstel van Röell over de Vereeniging van Holland en België. - Het is bij zijn leven 1) nimmer uitgekomen en bevindt zich nog bij zijne papieren; het zal door mij in het zevende deel mijner GLedenkstzckken worden uitgegeven. Röell verhaalt er o. a. in d a t , bij het onderhoud vermeld hierachter, bl. 8 , van Hogendorp zijne tegenwerpingen niet zonder kennelijke teekenen van gramstorigheid ” opnam. Alhoewel ”, schrijft Röell , ,,mij van de innige Vereeniging weinig goeds te voorspellen scheen, dringt mij nogthans de liefde der waarheid te bekennen, dat dezelve in de toenmalige Vereenigde Nederlanden over het algemeen geene afkeuring vond. Het innemend denkbeeld eener vergrooting van grondgebied en eener gelijke draging der publieke schuld konde niet missen de gemoederen der menigte weg te sleepen. Aan eene opzettelijke
,,
,,
I ) Als sterfiaar’ van Röell is Ontstaan der Grondwet I, bl. LII verkeerdelijk ,186 vermeid. Dit is eene drukfout voor 1835.
overweging der Natie, door middel van hare vertegenwoordigers is de vrage nooit onderworpen . . . .”
.
B1. 40. - Dépêche van Lord Castlereagh van 14 Juli 1814.De bijlagen bestaan uit eene copie der conventie tusschen de vier groote mogendheden gesloten te Londen, 21 Juni 1814: waarbij Oostenrijk, Rusland en Pruisen zich verplichten tot den afloop van alle onderhandelingen voortvloeiende uit den vrede van Parijs ieder ‘73000man op de been te houden , en Engeland op zich neemt, om een gelijk getal Hannoveraansche en andere Duitsche troepen te blijven betalen I ) ; - eene copie van een schrijven van Lord Castlereagh aan Lord Liverpool uit Chaumont, 8 Maart 1814, kennis gevende van Rusland’s eisch t o t overneming zijner in Holland aangegane schuld; met het p n s t i g antwoord van Lord Liverpool van 14 April, en de mededeeling daarvan door Castlereagh aan Nesselrode; - eene copie van eene door Fagel op last zijner regeering .ingediende nota van bezwaar : ,Les renseignemens ultérieurs recueillis sur les finances tant de la Belgique que de la Hollande, ont accru la conviction qu’à moins de fouler les habitans par de nouvelles contributions , il est a.bsolument impossible de charger ces provinces d’acquitter la dette de la Russie à Amsterdam.” De Souvereine Vorst zal er alleen in willen berusten, indien men ook het Fransche departement van de Roer met Holland vereenigt 2). B1. 123. - Aanteekeningen van Elout.
- Andere
dan door
ons worden medegedeeld zijn niet bewaard ; vermoedelijk ook
niet vervaardigl.
.B1. 206. - Recht van petitie. - Art. 161 der grondwet van 1815 is niet voorgesteld door de commissie van redactie gelijk Raepsaet vermoedt , maar door Leclercq; zie hierachter, bl. 469, en de beraadslaging: bl. 478. 1) Martens XIII, 40. 2) Vgl. hierachter, no. 38.
B1. 314. - Amendenient-de Merode. - Hier kan R,aepsaet onmogelijk juist zijn, daar wat als een aniendement-de Merode wordt voorgesteld, reeds in hot rapport zelf voorkomt (bl. 304). Van Maanen en Elout hebben er dan ook niet.s van. B1. 413. - Stuk van Dubois. - Waar, gelijk hier, Zuidelijke leden in bij de officieele notulen gevoegde stukken zich in het Sederlandsch uitdrukken, hebben wij met vertalingen van Meyer te doen. - Over de taal wa,arin de beraadslagingen gevoerd werden hierachter, bl. 98.
31. 416.
-
Commissie van redactie. - Voor hare benoeming
zie bl. 232.
B1. 432. - Bi,i de aanteekening des Konings levert het eenig bezwaar op, dat de geschreven hoofdstukken gelijk z(i iiit de handen der commissie van redactie kwamen, nergens meer worden aangetroffen. De artikelen zijn echter gemakkelijk te herkennen : Art. 14 waarop de Koning aanmerking maakt is art. 9 der grondwet van 1814. Art. 20 is art. 12 gw. 1814; vgl. hierachter bl. 92, 98, 153, en voor het gevolg dat aan ’s Konings opmerking gegeven is, art. 32 gw. 1815. Art. 37 komt niet in gw. 1814 voor ; vgl. hierachter bl. 99, 262, 412, 419, 523, en art. 50 gw. 1815. Art. 40 is art. 28 gw. 1814, zooals gewijzigd in de commissie : hierachter, bl. 154. Art. 41 is art. 29 gw. 1814; vgl. art. 54 gw. 1813. Art. 45 is art. 38 gw. 151.1, gewijzigcl als hierachter bl. 130. Vgl. hierachter bl. 524, en art. 58 gw. 1815. Art. 50 is art. 42 gw. 1814 (art. 63 gw. 1815). Art. 51 is art. 43 gw. 1814 (vgl. art. 64 gw. lSl5). Het onbepaald getal ” ziet op de buitengewone leden van den Raad van State (art. 74 gw. 1815). - Vgl. het. register op Raad vaa State.
,,
B1. 434. - Axt. 7 van het hoofdstuk der Stmaten-Generaalis art. 58 gw. 1814; art. 21 is art. 64 gw. 1814.
LXXXVIII
INLEIDINB.
R1. 501. - Art. 10 eerste hoofdstuk is art. 11 gw. 1815. Art. 20 tweede hoofdstuk is art. 32 gw. 1815 (vgl. bl. 523). Art. 32 tweede hoofdstuk is art 46 gw. 1815. Art. 35 tweede hoofdstuk is art. 44 gw. 1815. Art. 28 derde hoofdstuk is art. 104 gw. 1815 (vgl. bl. 210). Art. 26 vierde hoofdstuk is art. 154 gw. 1815. - ,Maart 1815” is klaarblijkelijk eene verschrijving voor Maart 1814. Bedoeld is het bekende besluit van 25 Maart 1814 (Luttenberg bl. 79). Art. 15 vijfde hoofdstuk is art. 176 gw. 1815. . Art. 25 vijfde hoofdstuk is art. 186 y,-. 1815. Art. 4 zevende hoofdstuk is art. 123 gw. 1814 (vgl. art. 206 gw. 1815). Art. 11 zevende hoofdstuk is art. 125 gw. 1814 (vgl. art. 213 gw. 1815). Art. 10 achtste hoofdstuk is art. 225 gw. 1815. Art. 5 elfde hoofdstuk is art. 232 gw. 1815. B1. 003. - Art. 32 hoofdstuk Prov. Staten is art. 161 gw. 1815. Art. 2 hoofdstuk Justitie is art. 163 gw. 1815. Art. 3 hoofdstuk Justitie is art. 164 gw. 1815. Art. 7 hoofdst,uk Justitie is art. 168 gw. 1815. Art. 21 hoofdstuk Justitie is art. 182 gw. 1815. Art. 7 hoofdstuk Defensie is art. 209 gw. 1815.
”.
B1. 509. - Hoogstdeszelfs consideratiën in geschrifte .Dit stuk is achtergebleven en de Koning heeft zich dus tot de mondelinge mededeeling aan de op bl. 504 vermelde commissie bepaald. B1. 544. - Hier dragen de artikelen de nummers zelve der grondwet van 1815. De nota van Dotrenge waarmede de Koning zich (in a.fwijking van zijn vroeger gevoelen, hierachter bl. 433) thans vereenigt, is die welke hierachter bl. 161 is afgedrukt. B1. 580. - De hier bedoelde persoon is Charles Arnould Antoine Beerenbroek, een vertrouweling van Falck. Bij Falck’s papieren bevindt pich een door Napoleon 9 Oct. 1810 voor
LXXXIX
INLEIDING.
Reerenbroek geteekend paspoort om zich naar Engeland tr begeven. Hij wordt daarin genoemd, >négociant natif de Breda, demeurant Paris”, leeftijd 3T jaar. Thans schijnt hij zich te Brussel te hebben opgehouden waar liij blijkens een brief aan Falck uit het jaar 1822 toen nog gevestigd was. B1. 682. - Eckstein. - Over hem vgl, de Bosch Keniper, Letterk. Aanteekeningen bl. -183. B1. 609. - Een brief van van der Capellen aan den Koning van 14 Aug. 1) houdt het volgende in: ,,De brochures varen voort te verschijnen. De laatst ontvangene heb.ik de eer hieïnevens aan Uwe M. te doen toekomen”. - Het door de Thiennes genoemde pamflet is niet meer bij dien brief aanwezig; zie echter Observateur II, 386, waar de inhoud grootendeels is overgenomen. Het pamflet richt zich, gelijk de Thiennes juist opgeeft, vooral tegen de gemeenmaking der schulden en de ongelijke vertegenwoordiging. De schraapzuchtige Hollanders, heet het, noemen hun Koning un vice-roi anglais qui a acheté sa place au prix des colonies; . les marchands hollandais se sont dit: puisque cette Belgique est reunie à, nous, faisons-en une colonie; qu’elle paie nos dettes . . 71
,,, ....
.. .
B1. 610. -
Een artikel ,,Réflexions sur le mode de présentation du projet de constitution l’assentiment de la nation” (Observateur II, 287) , eindigt aldus : Qu’on laisse i l’opinion générale le temps de se former, de mtirir et de se manifester; et aux consciences timorées celui de se rasseoir et de se calmer. Le gouvernement ne se défie pas de ses propres intentions, sans doute; qu’il ne se défie pas non plus de la nation, ni de ses lumières. Est-il donc si difficilede démontrer que les articles de la constitution qu’on attaque si impriidemment, au nom des catholiques, sont leur garantie ?
i) Kabmet. II.
VP
xc
JNJïJEDINo-.
Que ie projet de constitution, que les actes relatifs au mode suivi et H suivre, pour sa présentation, soient promulguées et mis à la porte‘e des citoyens. Qu’on réfléchisse donc que le projet de constitution est fort. étendu, plein de détails, plein de dispositions et de termes qui exigent qu’on se familiarise, pour les comprendre, avec le régime actuel et ancien de la Hollande. Qu’on réfléchisse qu‘une formalité considérée aiijourd’hui comme dérisoire, ne sauvera, quel qu’en soit le résultat d’ailleurs, des difficnltés actuelles, si elle n’y en ajoute pas de nouvelles. Dit artikel verscheen vlak vóór de stemming van 14 Augustus. Onmiddellgk na die stemming verscheen een artikel (Observateur II, 327): A.sucmhléc du 18 nont. - On convoit des inquiétudes stir les résiiltats que cette asseniblée aura ii constater. On craint, par une foule de raisons sensibles à tuut le monde, que ces résultats ne soient pas favorables au projet de constitution. Ils ne peuvent lui être défavorables, dès qu’on s’attache au fond des choses plus qu’à de vaines formes. S’il y a une majorité pour l’acceptation, malgré toutes les machines niises eu jeu et ménagées pour produire un résultat contraire, j’y voi9, non pas I’acceptation qui ne peut éinaner que de 1% nation ou de ses représentas; mais la preuve de Z’assentiment nutional; preuve qui, selon moi, emprunterait des circonstances un caractère décisif. S’il y a majorité pour le rejet, c’est à Ia défectuosité de l’épreuve que je l’attribue. I1 n’y a pas un homme sensé qui ne doive reconnaître qu’à s’y prendre comme on l’a fait, le rejet ne peut pas être considéré comme le vœu libre et véritable des notables même, et encore moins de la nation.
In verband hiermede trekt de aandacht wat Capellen in zijne autobiographie verhaalt (Eouvenirs biographiques , 441): M’étaht apercu. que la très grande majorité des notables voterait contre la constitution, à moins qu’on n’eût recours à des moyens qui me paraissaient illégaux et de mauvaise foi, pour obtenir une soidisante mqjorité, dont on éprouverait plus tard sans aucun doute les fikheuses conséquences, j e jugeai qu’il serait imprudent de pousser les choses, I1 ne restait que très peu de temps. Je me rendis8,laHaye
INLElDING.
XCI
pour douner au Roi les informatioiis iiécessaires et lui donner en considération de ne pas forcer l’opiuiou, mais d’aviser à d’autres moyens. Quelques heures après mon arrivée, le Roi assembla son conseil auquel fassktai. I1 fut décidé, après de longues discussions, que la chose était trop avancée pour reculer, que cela ferait le plus maiivais effet, et serait considéré comme une marque de faiblesse de la part du gouvernement, et qii’on devait absolument passer outre et continuer comme on avait commeiicé. J e retournai dans la nuit à Briixelles poiir exécuter les ordres du Roi. Le résultat et les suites de cette mesure, qui ont été d’iine si grande influence dans tout ce qui s’est passé depuis, sont counus.
Dit is geschreven omstreeks 1540 en onnauwkeurig in meer dan één opzicht. Het is onjuist dat Capellen vóór denstemrningsdag heeft afgeraden de zaak door te zetten; zijne brieven van dag voor dag aan den Koning, bewaard bij het Kabinet, bewijzen het tegendeel (zie b.v. hierachter bl. 600-601). Ook is onjuist dat Capellen vóór den stemmingsdag naar den Haag zou zijn gekomen; dezelfde brieven bewijzen zijne tegenwoordigheid, dag voor dag, te Brussel. De reis heeft plaats gehad na de stemming en ,de nacht” waar hij van schrijft is die van 18 op 19 Augustus, eooals uit een brief van hem aan Falck, uit Brussel onmiddellijk na zijne terugkomst den 19den geschreven, blijkt I ) . Ook Röell in zijn hiervóór, bl. LXXXV bedoeld opstel weet te verhalen, dat Capellen na den stemmingsdag overkwam , om het voordragen van een ander ontwerp aan te raden, hetwelk echter geen ingang vond”, Waarschijnlijk zal hij het gevoelen nog
-
1) Kabinet. De zaak wordt trouwens finaal uitgemaakt door de notulen van den Kabinetsraad (in de hand van Falck), welke inhouden: ,,I7 Aug. 61/- p. m. Present [behalve den Koning] Eerste President [van Maanen], Bnitenlandsche Zakcn [van Nagell], Marine [van der Hoop], Binnenlxndsche Zaken [Röell], Financiën [Sis], Koophandel en Koloniën [Goldberg], en Oorlog [van der Goltz]. - De heer van der Capellen, uit Brussel overgekomen, doet op ‘s Koniqgs last verslag van hetgene omtrent de stemming over het ontwerp van grondwet in 28 ‘der Zuidelijke arrondicsementen plaats heeft gehad; eu gebleken zijnde dat de meerderheid tegen dat ontwerp is geweest, wordt in deliberatie gebracht of men dien onverminderd op grond der toestemming van de dubbelde Staten-Generaal tot de invoering over het geheele Rijk overgaan zal, dan welke andere partij te kiezen zij. En is door Z. M., overeenkomstig het advies der meerderheid, besloten de zaak door te zetten” (Kabinet). Er is dus toch eene minderheid geweest.
XCII
’
INLELDING.
eens hebben ter sprake gebracht dat hierachter, bl. 600-601, door d’Ursel en de Thiennes wordt aangehangen. Ik vermoed dit t e eerder, omdat hij in zijn brief aan Falck van 19 Augustus, onmiddellijk na de vermelding zijner terugkomst te Brussel, volgen laat: ,,Den hertog va.n Ume1 heb ik zoo even gesproken en hem van de genomen decisie kennis gegeven. Hij persisteert nog bij zijne vorige opinie . . . Den grave de Thiennes heb ik nog niet kunnen zien”. Op de overleggingen in den Haag tidens Capellen’s aanwezigheid heeft blijkbaar ook het advies van Elout betrekking, hierachter onder no., 298 afgedrukt. De Brusselsche advocaat Barthélemy, later bekend lid van de Tweede Kamer, schrijft 17 Aug. aan Falck *):
.
.
Je crois devoir à l’intérêt de la chose publique de vous dire deux mots sur ce qui se passe ici. Lu cabale intolérante a usé de toutes ses ressources et moyens. &ua;iid je cuis arrivé à l’assemblée d u 14 j’ai trouvé les gens que j e croyais le mieux disposés avec des idées renversées, la plupart ne s’étant fait d’autres questions pour se déterminer que celles qui touchuient leur intérêt personel. C’est ainsi que M. le marquis d‘Assche me disait: Je n e signerai pas, contre mon honneur, que .ie comens à siéger 13 l’avenir aux états de Brabant avec des gens qui ne seront pas de ma sorte, cles gredins peut-être; voila donc le motif de ceux qui étaient des anciens états. - Un de mes confrères du barreau me disait: V m voyez bien qt~etout sera à In Huge; qu’il n’y aura rien à faire pour les g e m de ce pays-ci; qui voudrait aller s’enterrer dans leurs marais pour une chétive place? j’accepterais bien par la r a h n que les pretrcs s’y opposent et pour n’6tre pas confondu avec eux, mis j e ueux prouver aux Hollandais que j e ne suis pas leur dupe. - Un négoeient me disait: Je vois bien pourquo2 on ne n o w a paa accordé 2e nombre proporbionnel de députés; c’est qu’on craint les faveurs qui pourraient &re accordées à notre commerce et qu’on veut nou8 tenir la bride. Les intolérans disaient qu’ils ne pouvaient pas en conscience consentir i l’établissement d’autres religions dans ce pays. Ce nonobstant j e présumais encore qu’il y aurait majorité de quelques voix; et ce fut je pense le contraire. Le collége d’ici était cependant un des moins mal composés pour arriver à ce résultat. Mais ii Namur et 6 Tournai, il est visible que les autorités s’étaient arrangées pour n’appeler que des gens
1) Kabinet.
INLEIDMGt.
XCIII
dont ils étaient sûrs. C’intendant de Namur pour éviter le reproche de ne pas en avoir placé d’autres sur la liste avait eu l’infamie deles dénoncer comme Bonapartistes: il n’y a donc eu qu’me seule voix pour l’acceptation, celle du baron d’Estroit. Le lendemain on a chanté des messes dans toutes les églises pour remercier le Saint-Esprit. A Tonrnai il n’y a pas même eii une voix pour 1)’ 2 Charleroi il y a eu une grande majorité pour 2 ) , à cause de la présence de MM.de Trazegnies et de Gevre; Mons il y a eu majorité pour le rejet parce qu’il y avait dans l’assemblée de nobles 3, et aucun négociant ni actionnaire des houillières. Les intendans de Mons, de Namur et le sousintendant de Tournai sont des gens dévoués au parti jésuitique; il est impossibIe que I’adiiiinistration puisse jamais marcher avec des liommes de cette espèce. NI. .van der Cepellen a été trompé grossièrement depuis longtems par ces hypocrites. L’esprit public est & la disposition des Beaufort, Mérode, Robiano et ils lisent largement du privilége que le roi leur a laissé; ils ont tout perverti. I1 s’agit (le savoir si nous serons gouvernés par Guillaume ou par l’évêque de Gand. Je ne vois qu’un moyen, c’est de faire exécuter 1%loi fondamentale comme uue conséquence nécessaire des principes arrêtés par les grandes phissances; quand le peuple verra que l’administration fait le tout pour son mieux, il sera honteux d’avoir été Ia dupe de ces gens-la. On trouvera assez de personnes bien pensantes pour composer les corps: il n’y a qu’a vouloir. Ou m’assure que M. de Tliiennes se prononce fortement contre la cabale.
-
Ciamberlani. - Zie over diens zaak uihoerig Terlinden, CfuZilaume Ie’ et l’E9Ese catholique I, 53 vv.
BI. 613.
B1. 617. - Aanteekeningen bij stemmen van notabelen. Zij zijn bewaard bij hat Kabinet der Koningin. - De splitsing in rejets pour cause de religion”? , pour cause de la religion principalement” en pour toute autre motif’’ is geschied te Brussel door den secretmis van van der Capellen, van Gobbelschroy; de indeeling in de tweede of derde dezer rubrieken is (noodzakelijk) soms vr9 willekeurig. Het belang der redeneering
,
,,
1) Onjuist, zie hierachter bl. 616. 2) Onjuist; gelijkheid van stemmen. 3) Overdreven.
INLEIDING.
XCW‘
van Falck en den Koning zooals die in de proclamatie van 24 Augustus tot uitdrukking komt, zou meegebracht hebben, zooveel mogelijk stemmen in te deelen bij de rubriek der verwerpingen pour cause de la religion principalement.”; men moet echter erkennen dat Falck zich hiervan volstrekt onthouden heeft, al zou hij de negen stemmen, die hij op bl. 617 nog zegt te missen, wel uit de dercle rubriek hebben kunnen opvisschen zonder de vermoedelijke waarheid geweld aan te doen; maar met evenveel recht zouden een gelijk aantal stemmen uit’ de tweede naar de d e d e rubriek kunnen worden overgebracht. Hij heeft cle indeeling gerespecteerd gelijk zij hem uit. Capellen’s bureau te Brussel was toegezonden. - De ,,rejets pour cause de religion” hebben uit clen aarcl der zaak groote onderlinge overeenkomst. daar zij do bezwaren herhalen die in de mandementen der bisschoppen voorkomen. Eenige tot kenschetsing :
,,
J. Jaequem,ijm (Kortrijk). - Ik keur liet ontwerp van de grondvestingwet niet goed omdat zullis aen mij, gelijk aen de andere notabele,
uitdrukkelijk verbooden word door %Une Hooghegd den Prins de Broglie, bisschop van Gend
.....
MWS van @e (Brugge). - Alhoewel ik hoogst verheugd ben over Uwe Majesteyts regering op onze Landen, kan ik dog niet aennemen de grondwet aeii ons voorgedragen; mijne geweten, Sire, verzet haar tegen derzelver aenneming, omdat onze overoude Christelijke Roomsch Catholijke en Apostolijke Godsdienst, sedert onze aankomst tot liet Christendom alleen heerschende in onze Landen uytgeoeffend , in de grondwet niet [bij] haere voormalige voorrechten van alleen in onze Landen heerschenda te hlijven, heliauden word, eii dat onze Bisschoppen en audere geestelijkheid, als voorstnanders dezer eerste en ware Christelijke Godsdienst, niet plegtelijk ale Order iu de Staat verbeeld worden
.....
Baron Henri de Cnmpipen (Brussel). - Je suis pénétré des sentimens de la fidélité la plus grande et du dévouement le plus absolu pour Ia persoiiiie de S. M. et pour son royal service; mais après avoir mûrement réfléchi sur le projet de constitution, ma conscience et mes principes religieux ne me permettent de concourir ni directenient ni indirectement aux articles 190, 191 et 192 du projet.
INLEIDINO.
xcv
A . J. A 7 ~ n u z(Luik). - Les vrais catholiques, en adniirant la sagesse, la modération et la bienveillance du projet de constitution présentée à l’acceptation des notables, ont un bien sincère regret de ne pouvoir l’accepter sans réserve ni modification. Les dispositiolis du chapitre VI relatives aii culte, qiii placent toutes les religions stir la même ligne, alariiieut leur c.oiiscience, et contrarient leur croyance, au point qu’ils ne croieut pas pouvoir prendre une part active à cette stipulation. C’est pourquoi ils si~pplienthumblement 8. M. de daigner modérer ce chapitre, en laissant subsister la religion catholique comme religion dominante dans les provinces qui l’ont toujours reconnue et professée exclusivement, siirtoiit qiie ces provinces forment la très grande majorité du royaume, uiajoritk susceptible d’une grande augmentation. Be¿lÆfi.oid-vm.Hove (Luik). - Motifs de mon vote uégatif: lo. les art. 190, 191, 192 et 193 en accordsut 5 tous les cultes une protection et une faveur égales, placent sur la même ligne l’erreur et la vérité; 2 O . l’art. 196 soumet la puissance spirituelle à la puissance temporelle. Ces dispositions étant contraires à l’enseignement de la religion catholique et romaine, il ne m’est pas permis d’y doiiiier mon assentiment ; mais j e dem,ande qu’il soit fait d’humbles et respectueuses remontrances à S. M. pour la supplier de daigner présenter un nouveau Frojet, dont la partie relative au ciilte soit de nature ii satisfaire et à tranquilliser les consciences de ses fidèles sujets catlioliques, dont le nombre forme la grande inqjorité de la population de son royaume.
Men kan er zeker van zijn dat de ,,rejets pour cause de religion ” niet eens de heftigst clericale stemmen uitmaken : het wachtwoord der bisschoppen was na de circulaire va3n 8 Augustus geweest : verwerpen zonder aanteekening. Uit de tweede rubriek: rejets pour cause de religion principalement ”, volgen hier eveneens eenige voorbeelden :
,
H. Vermyssen-Bruneel (Kortrijk). - Le soussigné déclare motiver son. vote de rejet notamment sur les articles suivans: lo. sur l’art. 79 qui donne une égalité de voix aux provinces septentrionaIes comme aux méridionales, nonobstant Ia grande majorité de population de ces dernières. 2 O . sur l’art. 149 qui donne ai1 Roi le pouvoir d’annuler les actes des états provinciaux.
XCVI
INLEIDINf3.
3 O . sur tout le chapitre VI du culte, paree qu’il est tout à fait contraire aux lois de 1’Eglise catholique, apostolique et romaine, qui est, et a toujours été la religion dominante de la Belgique, et parce qu’un vrai catholique ne peut coopérer ni adhérer à l’établissement d’autres communions. 4”. sur 1’31%. 207, qui admet le tirage au sort pour la m i k e , comme étant entièrement opposé à la liberté individiielle , à l’esprit national et au caractère des Belges. J. Carpentier (Ieperen). - [Stemt tegen in de eerste plaats wegens het Of dit verbod wel of quaelijclr gegront is, en dient in dese omstandigheden niet ondersogt te worden; veele min soude men daerof konnen een contrnrie oordeel strijcken , aeiigesien dat het aen geenen onderdaen toekomt siineu wettelijcken oversten te vonnissen, so0 veel te min omdat de motifreden van deze bisschoppelicke iiytspraeke gegront zijn op autoriteyteu die inet geene ravilatiën en sullen weerlegt worden. verbod van de Broglie].
[Stemt voorts tegen wegens de conscriptie en ongelijke reprcsentrtie].
Tot sluytreden van het gonne bier voren geseyt observeert men dat met de constitutie te aenveerden in alle de pointen gelick SU voorgehouden is, al het quaet die daer uyt soude konnen spruyten, Met deselve prosal gebeuren op den naem van bet volck visionelick te verwerpen. sal bet ter kennisse van onsen koning komen dat het grootste deel van sine onderdaenen niet geraedig en vint van Sig spraeckeloos ende blindeling te onderwerpen aen liet gonne verre het minste deel voorstelt.
.. .. .
W L Mmt murquia de Gages (Bergen). - [Motieven
vim verwerping:
D’ailleurs, division du royaume en provinces donne toute la facilité possible de laisser la religion catholique dominante, avec ses droits et privileges, dans la partie méridionale. 2 O . La composition des Etats est totalement opposde à. cette même religion, parce que non seulement son sort est abandonné à des laïcs de différentes communions, mais encore que .le clergé, son défenseur naturel, n’y est pas représenté, quoique fihant un ordre bien distinct et nécessaire dans 1’Etat. De plus, l’ancienne noblesse, de tout terns le boulevard d u trône, ne peut consentir à perdre toute la considération qu’elle a acquise par ses services et au prix du sang de ses aïeux, en souffrant que des individus qui n’ont d’autres preuves ni titres qu’un diplôme de noblesse présenté aux Etats de leur province, participent aux droits et prérogatives de son ordre (d’après l’art. 63 du projet). 4”. de artikelen over den godsdienst (op de bekende gronden)].
INLEIDING.
xcvli
3O. Le tirage au sort pour la milice, et la levée en masse des communes (à quoi jamais les Belges n’ont été assujettis sous leurs anciens légitimes souverains) répugnent à la liberté de la nation, et lui ôtent le moyen de montrer librement son attachement à son roi et ii Ia patrie.
F. Rodriguez d’Evora y Vega (Bergen). - [Verwerpt wegens: 1”. godsdienst; 3”. faisant partie de l’ancien corps de la noblesse, je ne puis sans le trahir signer son avilissement en adhérant aux articles qui le concernent, soit par rapport à son existence éphémère dans les états provinciaux, soit par rapport ii l’ordre équestre, qui le confondrait avec tous les individus qiie le souverain jugerait à propos d’y faire entrer. Privé de tous ses droits et priviléges honorifiques et lucratifs, on lui ôterait la dernière et la plus précieuse de ses propriétés, sa considération et son honneur. [4”.tienjarige begrooting; 50. ongelijke vertegeiiwoordiging.] 11 serait injuste et déshonorant pour Ia Belgique, de voir plier sa religion, ses mœurs, ses coutumes, ses usages et ses lois, aux différentes religions, aux mœurs, usages et lois de la moindre partie de l’état.
I”. militie;]
Yseiwant de L i d n e q (Doornik). - Le soussigné a voté contre la constitution, parce qu’il désire y voir renfermé les dispositions qui suivent: lo. que notre religion catholique, apostoliqne et romaine forme la base de notre constitution, par conséquente dominante, ‘comme nos anciens souverains l’ont jiiré et observé ; 2 O . qu’un corps aussi respectable qiie le corps ecclésiastiqiie doit être représenté dans 1’Etat; 3O. le décret du 7 mars 1814 relativement aux affaires ecclésiastiques sera adopté comme loi fondamentale de I’Etat I): 4 O . le Conseil d’Etat pour les affaires mixtes ne sera compos4 que de catholiques ; 5 O . un nonce ii Bruxelles; 6 O . un noiiveau concordat; 7 O . l’indépendance de Ia province de Tournai et Tournaisis.
Uit de derde rubriek nemen wij op:
2),
rejets pour tout autre motif”,
C. Bwchof (Kortrik). - J e soussigné Chrétien Bischoff négociant ii Courtrai désirant indiquer les motifs du vote que j’ai émis aojourd’hui , 1) ,,Que le gouvernement maintiendra inviolablement la puissance spirituelle et la puissance civile dans leurs bornes respectives, ainsi qu’elles sont fixées par les lois cauoniques de 1’Eglise et les anciennes lois coiistitiitionnelles du pays” (Coremans, bl. 148). 2) Tot deze riihriek behoort ook de nanteekening van de Merode junior, medegedeeld hiervóór, bl. XXXIII. Zoo zijn er nog eenige meer.
n.
VI1
déclare que je suis loin de méconnaître que ee projet renferme en général les bases d’une constitution bien adaptée à l’état actuel de notre patrie, mais j e crois ne pouvoir adhérer librement, sans trahir ma conscience et les interêts de mon pays, à plusieurs de ses dispositions; principalement à l’art. 79, qui sur des motifs erronnés, et même en contradiction avec l’art. 3 de la convention de Londres, nous donne iin nombre de représentans infiniment inférieurs à ceux des provinces septentrionales en comparaison de leur population : ni aux dispositions concernant le culte, comme contraires à notre religion, à la tranquillité et au bien-être de la Belgique ; ni à l’institution d’une milice et surtout d’une milice illimitée pour le nombre que le Souverain peut demander; ni aux dispositious qui grèvent notre pays de la dette Enorme de la Hollande. - L’art. 154 semble nous menacer dii rétablissenient des seigneuries et autres droits féodaux, qui ne sont point en harmonie avec notre caractère et nos mœurs actuelles. On y omet aussi au chapitre de la Justice de dire par qui seront nommés les membres des tribunaux de première instance, ce qui nous donne encore plus d’ombrage sur la possibilité d’lin établissement de seigneurs féodaux qui auraient ce droit. Nous ne reconnaissons d‘autre seigneur que le Roi qui partout nomme lui-même les juges qui rendent la justice en son noni. Enfin nulle part on ne voit dans le projet que les ministres soient responsables, ce qui serait essentiel, surtout lorsque la loi fondamentale donne au Roi des pouvoirs aussi étendus et dont les ministres pourraient abuser sous un monarque moins juste ou moins éclairé. Néanmoins j e proteste que quel que soit le sort de nia patrie je ne m’écarterai jamais de la soumission et de la fidélité que tout bon sujet doit à son Souverain. Geelluiml de la Faille 1) (Antwerpen). - J e soussigné déclare que puisque mon vote doit embrasser l’universalité de la constitution, et qu’il faut l’accepter en entier ou la rejeter pour le tout. je suis forcé de prendre ce dernier parti, parce que le principe de la représentation égale des deux pays aux états généraux, contraire à l’art. 3 des conditions fondamentales de la constitution prescrites par les hautes puissances alliées, est préjudiciable aux intérêts de nia patrie, consacre la supériorité décisive de la Hollande sur la Belgique dans toutes les délibérations de haut intérêt ei1 matière de religion, de commerce et de finances, et détruit pour l’avenir tout espoir de justice. Sincèrement attaché ii mon souverain, désirant la paix, l’union et i ) Bekend lid der Tweede Kamer na 1815, evenals Biiyitens, Reyphins en Pycke (gewezen maire van Gent). - IIiiyttens is dezelfde die hiervóór, 111. I X I V , vermeld is. T’an Ertborn was gedurende eeiiige jaren gouverneur der provincie Utrecht.
-
la concorde, je crois devoir mettre sous les yeux de S. M. l’ordre ci-joint I ) de l’autorité ecclésiastique, la suppliant de vouloir par 1111 concordat avec le Souverain Pontife tracer les limites du pouvoir spiritue1 et temporel, rassurer toutes les conscieiices, et Etouffer tous les germes de discorde.
Flownt va12 El’tbOTn (Antwerpen). - J e crois devoir rejeter parce que dans le mode d’établir la représentation nationale à la secoiide chambre des états généraux je trouve que les droits naturels et imprescriptibles des habitaiis des provinces belgiques à une entière parité d’avantages entre toutes les provinces n’ont pas été suffisamment garantis, et qu’il est contre la dignité de I’homiiie de soumettre les intérets de sa personne aux calculs d’une industrie variable. Je proteste d’ailleurs de mon siiicère attachement à la maisoii d’orange, et je déclare n’avoir été niillement guidé dans mon opinioii par le désir de provoquer aucun éloignement entre d’anciens conipat,riotes et nous, mais je croirais mal répondre à la confiance dont le Roi m’bonore et que mes concitoyens ont confirmée, en donnant nia sanction à un acte que je ne regarde pas comme propre 2 coiisolidcr l’intimité d’une union dans laquelle seule nous devons cliercher iiotre bonheur.
J. H~~ytlms (Gent). - Le soussigné croit devoir exposer, comme principaux motifs de son vote négatif (abstraction faite des points qui concernent la religion catholique et romaine) les observations suivantes: lo. les provinces méridionales se trouvent lésées dans le nombre des députés qu’elles envoient aux Etats Généraux qui devrait siiivant la justice et politique être basé sur la population; et si les colonies ont droit b In représentation, il ne paraît pas juste que les provinces septentrionales les en privent, ou les représentent : 2O. l’indépendance des tribunaux réclame que tous les juges, même en première instance, soient inamovibles; 3O. l’institution des gardes communales devrait se réduire BU seul maintien de l’ordre et de la tranquillité publique, et ne pouvoir jamais être employée ii repousser les attaques de l’ennemi. J. B. Delescluze (Brugge). - [Geeft nis redenen van verwerping OP]: lo. que le pouvoir que le projet accorde au Roi de dispenser de la loi sans le concours des états généraux, est trop étendu; I ) Gedrukten brief van Forgeur aan alle notabelen van zgne diocees: ,,Il est ‘de notre devoir de vous obliger, comme nous vous obligeons par la présente, de rejeter le projet purement et simplement”.
C
INLEIDING.
2 O . que la représentation nationale n’est pas proportionnée pour la Belgique à sa population et étendue, comme le sont ses contributions et sa milice; 3 O . que la fixation du budget pour le terme de dix années est trop longue et par conséquent sujette h de trop graves abus; 4O. que les libertes de l’église catholique roniuine ne sont pas déterminées au milieu du cahos des antres religions; so. que la Belgique est grevée de l’immense dette de Ia Hollande, ce qui est contre toute justice. Chaque partie du nouveau royaiime devrait suggérer dans un trms détemniné des moyens 2 liquider la dette qui la concerne.
O. Roeh (Brugge). - J e soussigné désirant ajouter t i mon Tote les motifs qui m’y out détérminé, d’autant plus que j’ai des raisons suffisantes pour croire que ces motifs eiitrent dans les intentions de ceux que je suis censé représenter, j’ai mis par écrit les considérations siiivantes: lo. L’art. 10 a été assez généralement critiqué. L’on désire qu’il soit éliminé ou tout au moins réduit à quatre ou cinq personnes. zo. L’on voudrait trouver dans la constitution le principe de l’inviolabilité du Roi et de la responsabilité de ses conseils. 3”. Le peuple désire qne la représentation de chaque province soit proportionnée A leur population respective. L’on se récrie généralement sur ce qu’un Belge ne paraît pas valoir nn Hollandais. 4O. Puisqiie l’obligation de confondre les dettes des deux pays est une loi fondamentale comme faisant partie des huit articles arrêtés à Londres par les hautes puissances alliées, le peuple voudrait trouver établi en principe dans la constitution, que les provinces de la Hollaude seront privativement chargées dans les contributions générales en raison de l’énorme excédent de leur dette publique sur celle des provinces niéridionales du royaume. 5”. Loin d’établir des administrations rurales de seigneuries, districts ou villages, il conviendrait de donner au peuple dans la constitution nne garantie qu’il n’en sera pas établi (art. 154).
De uitvoerigste van alle aanteekeningen, tevens van alle de best gestelde, behoort mede tot deze rubriek : L. A. Reyphins (Ieperen). - En. usant de la faculté que me donne la proclamation de S. M. du 18 juillet dernier, j e ne consulte que l’impérieux sentiment qui m’ordonne d’établir les bases du bonheur et de l’honneur de ma patrie. En regrettant d’un côté que les l i d articles arrêtés 2 Londres au mois de juin 1814 aient mis des bornes à l’exereice de cette faculté,
INLEIDING.
CI
de l’autre j e m’applaudis de ce que les ministres des puissances alliées ont posé par ces mêmes articles les bases essentielles de la réunion des provinces belgiques aux provinces-unies des Pays-Bas. Cette réunion dewra ê t y e i,iitime et complète de facon que les deux pays n e forment p’m seul et même état (art. lor). Mon premier soi0 a été d’examiner le projet sous ce rapport et de m’assurer qu’il ne contient aucune disposition contraire à cette réunwm intime et complète qui iie peut s’opérer qu’en faisant disparaître toutes les traces de la distinction qui existe jasqu’à ce moment entre la Belgique et la Hollande, ou entre les provinces méridionales et septentrionales du nouveau royaume, comme on les a nommées depuis peu. Le nioyen le plus simple et le plus siir de faire oublier cette distinction est évidemment la représentation nationale dans la seconde chainbre fondée sur la population de chacune des provinces, sans avoir égard si elle est située dans la partie méridionale ou septentrionale du royaume. Si on n’adopte point cette base, il y aura éternellenient une funeste séparation entre deux pays se méfiant l’un de l’autre, quoique régis par les mêmes lois et obéissant au même souverain. Le rapport présenté au Roi par la commission chargée de la révision de la loi fondamentale m’a donné le signal des funestes conséquences que doit entraîner l’art, 79 du projet de loi: en effet la répartition des 110 membres qui doivent coinposer la seconde chambre des états généraux est faite de manière ii attribuer pour toujours aux provinces dites septentrionales la moitié de ces membres sans avoir égard à la population de toutes les provinces réunies et de chacune d’elles en particulier. Ainsi s’établit une funeste ligne de démarcation ; il n’y aura jamais un seul et même pays comme l’ont voulu les hautes puissances alliées; il y aura pour toujours deux moitiés égales en représentation mais inégales en population et en richesses, dont la plus faible par son odieux égoisme et sa révoltante partialité opprimera Ia franchise et la générosité de la plus forte. La résolution qui à la majorité des voix a adopté l’art. 79 du projet, prouve la vérité de ce que je viens d’avancer. Si la commission pour établir les bases de la représentation nationale n’avait consulté que les principes dictés par la justice, par la saine raison, et commandés par les divers articles arrêtés ii Londres, elle aurait été éloignée, elle aurait rougi même de proposer l’adoption d’une idée tellement fausse que toute la sagacité de ses partisans n’ait pu parvenir à la colorer; et ma surprise a été extrême en voyant que dans une réunion d’hommes éclairés on avait pu soutenir une proposition aussi dénuée de raison et d’équité que la représentation égale entre deux pays inégaux et destinés par toutes les puissances de l’Europe à être représentées convenablement. Cette surprise n’aurait point été douloureuse si elle
CII
WLEiDING.
n’avait point été suivie de la nécessité de rejeter un travail qui contíeut toiis les élémens d’une loi faite pour le bonheur des peuples et qui mérite toute leur gratitude. On a eu recours aus colonies, qui reconnaissent, a-t-on dit, les provinces septentrionales pour leur mère-patrie , comme si désormais ces mêmes colonies ne devaient pus reconnaître pour leur mère-patrie toutes les provinces réunies, ou plutôt le royaume des Pays-Bas. D’ailleurs les colonies ne font point partie intégrante de la mèrepatrie; elles sont régies par des lois particulières, et quand même elles en feraient partie intégrante, elles n’appartiendraient pas plus aux provinces septentrionales qu’aux méridionales, n’étant situées ni dans les unes ni dans les autres. J’ai gémi en voyant qiie la majorité de la commission s’était rangée à l’avis de l’égoisme et de l’injustice; ,je me suis dit: il’ faut donc qu’un ou plusieurs Belges aient déserté la cause de ma belle patrie, et j’ai rougi pour eux. L’union intime et complète des deux pays commandée par les puissances de l’Europe m’encourageait à oiihlier les efforts continuels que depuis la séparation les Hollandais n’ont cessé de faire pour fonder la prospérité et l’étendue de leur commerce sur la ruine et l’extinction du nôtre, et tout le monde sait qu’ils n’y ont que trop réussi pendant la faiblesse de la monarchie espagnole et surtout depuis la pais de Westphalie en 1648. Maintenant toutes nos craintes doivent se réveiller : cette monstrueuse représentation déc8le les intentions les pins perfides, les plus odieuses; et pourquoi les Hollandais se seraientils tant obstinés dans la commission à obtenir cette partiale majorité, si dé$ ils n’avaient calculé dans l’avenir qu’elle doit leur donner la facilité d’accabler les provinces méridionales ? Les Belges ont la magnanime générosité de ne pas se récrier contre l’art. 6 arrêté h Londres, et les Hollandais non contens de cette faveur si accablante pour leurs nouveaux compatriotes, veulent encore se préparer les moyens de se réserver tous les bénéfices. de l’union pow nous en faire supporter exclusivement les charges. Jamais société léonine n’aura été plus complétement n i plus odieusement établie. Les intentions des puissances alliées établies par le troisième des articles de Londres ne Sont pas moins blessées par la représentation projetée. Les provinces belgiques doivent être convenabkment représentées dans l’assemblée des états généraux; mais d’après le projet cette représentation sera nécessairement éphémère. Il n’y a point de doute que les 55 membres des provinces septentrionales ne soient constamment unis d’intention et d’intérêt: tous seront toujours guidés par le même esprit national, tendant vers le but unique de favoriser letir pays aux dépens des provinces méridionales. Celles-ci n’ayant pas encore pu créer l’esprit national de leurs habitans, rencontreront pendant longtems sinon une divergence d’opinions ouverte, au moins
INLEIDING.
CIII
une tiédeur dans la défense des intérêts de leur patrie, qui les empêchera de former un total de 55 voix contre l’autre moitié infailliblement réunie pour leur intérêt commun. Pour représenter convetaablement les provinces belgiques il ne fallait donc adopter d’autre base que la population de chacune des provinces réunies. Sans cette base toute coi~venanceest détruite, et mon voeu est de ne pas être représenté plutôt que de l’être vicieusement. J e m’abstiens d’établir en détail toutes les funestes conséquences qui doivent découler de cette injustice fondamentale : la méfiance que m’inspirent les efforts qu’on a faits pour obtenir une résolution aussi évidemment iqjuste et absurde, se justifie d’elle-même, et l’exemple de ce qui s’est passé récemment à ia commission nous empêche de porter nos regards vers la première chambre, quoique sa composition nous soit encore inconnue: Nous disons avec anxiété qu’elle sera COUIposée d’hommes qiie la fortune a accablés de ses faveurs, mais qui la nature a refusé cette indépendance et cette fermeté de caractère qui captivent la confiance des peuples. C’est avec une conviction intime qiie je remplis le plus saint cies devoirs envers ma patrie en inscrivant mon nom dans la colonne de rejet. Verder komen er nog enkele aanteekeningen voor bij goedkeurende stemmen, de meeste van het karakter der eerstvolgende:
D’Olimart (Diekirch). - J e déclare que j’ai donné mon vote affirmatif d’après le circulaire du 8 de ce mois de M. le Baron de Capellen, contenant que les notables ne sont pas appelés pour voter sur I’acceptation des articles du projet de la loi fondamentale concernant la tolérance de tous les cultes I). Zeldzamer zijn goedkeurende stemmen waarbij ook nog van andere bezwaren is blijk gegeven :
-
Pl/cke (Gent). Le soussigné en votant l’acceptation de la loi fondamentale, a remis au prdsident de l’assemblée la note suivante: Qu’il n’a pas entendu voter ni émettre d’opinion sur aucun des articles concernant les cultes ni sur auciln de ceux contenus dans la convention de Londres confirmée par le Congrès de Vienne. I1 émet le vœu pour que tout ce qui a trait aux levées de milice, ’
1) Baron de Secus en vijf andere edellieden te Bergen voegen aiin hun goedkeurende stem eene dergelijke verklaring toe ; in andere arrondissementen verspreid ook nog eenige anderen.
CIV
INLEIDING.
garde communale ou Inndutorni soit modifié; que les habitans de la Belgique et ceux de la Hollande soient représentés d’après leur population effective ; que la responsabilité des ministres soit établie constitutionnellement. Geheel alleen staat een notabele die niet slechts goedkeurt, maar zich tot een lofzang verheft:
J. B. Olimor (Mechelen). - J’accepte le projet parce que j’y rencontre des principes généraus universels et non moins libéraux, trop longtems méprisés par le tyran de France. J e l’accepte parce que la liberté individuelle et la sîireté de la propriété y sont suffisamment garanties, et que tout domicile sera inviolable. J e l’accepte parce qu’il établit une monarchie représentative et paternelle, seul gouvernement désirable depuis que la raison en a fait l’expérience. J e l’accepte parce que la couronne y est déférée à une maison indigène qui connaît les mœurs, la langue et les droits de la nation, à cette illustre maison d’orange Nassau qui porta la prospérité des sept provinces au plus haut point. J e l’accepte parce que, comme le roi l’a répété aux états I ) , toute pensée, toute opinion peuvent circuler librement, et que le simple citoyen a la faculté de faire entendre sa voix au pied du trône. Je l’accepte parce .que chacun des habitans du royaume est admissible à tous les emplois sans distinction de naissance et de croyance religieuse. Je l’accepte pare qu’aucun impôt ne saurait être établi qu’en vertu d’une loi, et qu’aucun privilége ne pourrait être accordé en matière de contributions. J e l’accepte parce que les administrations locales auront la direction pleine et entière de leurs intérêts particuliers et domestiques. J e l’accepte parce que j’y vois garantie l’entière liberté de conscience, qui est le plus précieux droit de tous les droits, comme s’exprime très bien le rapport des commissaires de toutes het proviuces des Pays Bas ”. J e l’accepte enfin parce que j’y trouve la protection égale accordée tous les cultes; égalité qu’on aurait dû reconnaitre parmi les hommes; mais comme les distinctions et les priviléges de la noblesse ne sauront jamais autant nuire au repos public que les priviléges ou la domination 1) Hierachter, bl. 576. 2) Hierachter, bl. 552.
cv
INLEIDING.
d'un culte sur l'autre, je me console de ce défaut de principe, eiivisageant de l'autre côté comme une insigne faveur et un bienfait éclatant pour la Belgique, que notre bon roi et les états généraux de la Hollande out bien voulu faire le plus grand des sacrifices en se désistant de toute suprématie que leur église protestante pourait exiger comme étant la religion du Souverain et dont elle était en possession depuis deux siècles et demi. Voilà les bases de Ia nouvelle loi fondamentale qui me font accepter le projet, et sur lesquelles repose notre bonbeiir futur, bonheur qui est déja apprécié de tout honnête homme dégagé de préjugés, et qui de nos enfans et petit-enfans sera goiité dans toute sa plénitude. Gelijk men ziet komt in de aanteekeningen niet alleen eene clericalc, maar, zeldzamer, ook reeds eene liberale oppositie tot uiting I ) . Ook worden af en toe (voorspook van 1S30) reeds bczwaren, uit zeer verschillende orden van denkbeelden ontsproten, vereenigd aangetroffen.
Ik wil deze inleiding niet besluiten, zondes er de a,andachtt op te hebben gevestigd, dat Thorbecke, die van de thans verzamelde bronnen alleen R,aepsaet kende, dientengevolge in zijne beroemde Aanteekening soms tot conclusiiin komt, welke zich niet wel laten handhaven. Zoo I, 74 - Bedrag van 's Konings inkomen. - ,De Koning wilde zich niet rondelijk uitlaten" (Raepsaet 203). - Minder juist, zie 153. I, 78. - Vrijdom voor d e gebouwen alleen, of ook voor de daarbij behoorende parken ; Hogendorp's denkbeeld, dit over te laten aan de wet. - Dit voorstel schijnt, ingevolge van het
".
,,
1) Die dan zoo sterk is, dat zij tot verwerping dringt ondanks wat de grondwet reeds aan bevredigends voor de liberale gedachte inhoudt. De meeste liberalen hebben vÓ6r gestemd; eveneens een betrekkelijk groot gedeelte van den adel. De katholieke burgerij, vooral in Vlaanderen, heeît verreweg het grootste contingent tot de verwerpers geleverd. 2) Ik noem eerst deel en bladzijde van Thorbecke's werk, vervolgens de plaats van Raepsaet waarop Thorbecke bouwt (de pagina is die van onze uitgave), vervolgens de plaatsen onzer uitgave die anders leeren. II.
YIP
verslag der tot onderzoek benoemde commissie, te zijn afgewezen” (Raepsaet 274). - Het rapport der commissie roert de gelieele zaak niet aan (260). De geheele mcdedeeling van Raepsaet: Le président propose de laisser A la loi la décision, si et jusqu’i quel point les parcs et les jardins des maisons royales seront exempts des impositions directes ” (203), schijnt mij op eene misvatting te berusten. De zaak is in eene vroegere zitting wel aangeroerd (98 , los), doch de aangelegenheid die Hogendorp op 22 Mei voorstclt aan de wet over te laten, is eene geheel andere (190). I , 89. - Bijeenroeping der Staten-Generaal ingeval de Koning buiten staat geraakt de regcering waar te nemen. 2 Uit het berigt van Raepsaet kan men opmaken, dat de meening der Commissie van 1815 was, die ongeschiktheid eerst bij de vergadering der Staten-Generaal tot wettige zekerheid te doen brengen” (Raepsaet 108). - Uit de officieele notulen en van Maanen krijg ik dien indruk in geenen deele (99, 101- 102). I , 98. - Eed, door den Koning te doen, en huldigingseed der Staten-Generaal. - ,,Het formulier van den eed, doos den Koning te doen, werd in 1815, zoowel als dat, van den huldigingseed der Staten-Generaal, namens de commissie daartoe benoemd, voorgesteld door Raepsaet l 1 (Raepsaet 160-161). - Onjuist: Raepsaet stelde geheel andere formules voor (157, 159). De formule die voor ’s Konings eed werd aangenomen is van Dotrenge (159), terwijl de huldigingseed der Staten-Generaal naar dien van 1814 werd gevolgd, na verwerping der opmerkingen dienaangaande van Raepsaet (154, 159). I, 120. - Rapport eener commissie omtrent artt. 37 en 38 gw. 1814. - De commissie stelde voor bij te voegen, dat geheime artikelen met de openbare niet strijdig zouden mogen zijn. Het is niet duidelijk, waarom hoewel het ontwerp der commissie doorging, die bgvoeging in de Grondwet wordt gemist ” maepsaet 139). - Die bijvoeging werd uitdrukkelijk verworpen (129, 131, 133). I, 154. - Verheffing in den adelstand. ,De Commissie.
,
,
-
INLEIDING.
CVII
van 1815 besloot, bij de eerste zinsnede van het artikel te voegen : vow bewezen diensten. Eenc voorwaarde, op begeerte des Konings weggelaten” (Raepsaet 424). - Het voorstel tot weglating kwam niet van den Koning, doch van de commissie van redactie (412, 416, 426). I , 173. - Buitengewone staatsraden. - ,De bepaling van maximum bleef, men ziet niet op welke aanleiding, vervolgens weg”. - Zie thans de aanleiding hierachter, bl. 434. I, 184. - ,,De Koning alleen besluit: tegen den volstrekten zin dezer woorden uitte Hogendorp in de Commissie van 1815 bedenking (Raepsaet 187). Men ziet niet om welke reden. Zij stonden reeds in de Grondwet van 1814, evenzeer als in de Schets”. - De reden is ongetwijfeld te zoeken in de ervaring die Hogendorp sedert het vorige jaar als vice-president van den Raad van State had opgedaan; zie Brieven e n Gedenkschriften V, 98-99. I , 219. - Art. 58 gw. 1814. - ,,Door wiens toedoen het artikel wegbleef , is duister ”. - Zie thans hierachter , bl. 434 , 504-’05. I, ‘141. - , Eene zeer kleine meerderheid besloot” enz. (Raepsaet 177). - Uit van Maanen (174-’75) b l i k t het anders. Met meerderheid (en geen zeer kleine) werd besloten dat het onderzoek der geloofsbrieven zou plaats hebben door de StatenGeneraal ; het andere besluit werd genomen zonder hoofdelijke stemming. I, 250. - Bezoldiging leden Eerste Kamer. - ,,In de Commissie van 1815 schijnt het voorstel tot ons artikel geen bedenking te hebben ontmoet’’ (Raepsaet 220). - Toch wel, elf stemmen tegen l ) (214). I, 264-’65. - Ministers in de Ramer. - Thorbecke beklaagt zich over de weinige uitgebreidheid van Raepsaet’s mededeelingen (Raepsaet 257-’58). - Vgl. thans hierachter, 255. I, 303. - Amendeeringsrecht der Kamers. - Dit regt werd door de Commissie van 1815, ’t schijnt zonder bedenken, niet
,,
1) Minstens één moet dan toch zijn bijgedraaid, daar anders de stemmen zouden hebben gestaakt. .
alleen aan de Tweede, maar zelfs aan de Eerste Kamer toegelegd (Raepsaet 220). De redenen, welke tot den ommekeer en de beperking later hebben geleid, zijn onbekend ”. - Thorbecke laat zich hier door Raepsaet op een dwaalspoor brengen. Het beslriit, dat deze vermeldt, , que si après avoir transmis, par la deusième chambre, une proposition A, la première, celle-ci trouve nécessaire de faire un amendement, elle est tenue de renvoyer la proposition avec l’amendement proposé & la deuxiiime chambre ”, is in waarheid niet genomen : zie hierachter, bl. 210. Het andere door Raepsaet vermelde besluit betreft het verwerpings-, niet het amendeeringsrecht , zooals ten duidelijkste blijkt hierachter, 209, 210, 212-’13, 221. De commissie heeft een weg gezocht om aan bezwaren der Kamer te gemoet te doen komen eer deze tot eene verwerping zou behoeven over te gaan, en dien, met afwijking van het denkbeeld, in het rapport-de Coninck geuit, om de bezwaren te doen kenbaar maken aan den vice-president van den Raad van State, meenen te vinden in de communicatie tusschen de bij de beraadslagingen aanwezige ministers, en den Koning, zoodat er altijd eene nieuwe extensie van het een of ander artikel, hangende de deliberatiën, zal kunnen ingezonden worden ” (.221). Een direct amendeeringsrecht gelijk 1848 het ingevoerd heeft, is in 1815 geen oogenblik bedoeld ; het moet bij onderhandsche communicatie blijven, en vooral niet wettelijk worden, om geen vitterijen en hairkioverijen te provoceren ” (213). I , 313 noot. - ,Na het verslag stelde Raepsaet voor”, enz. (Raepsaet 150). - Hoewel de uitkomst (dat in de gw. niets omtrent het goedkeuren der reglementen door de Staten-Generaal zal worden geplaatst) dezelfde is, geeft toch van Maanen een veel duidelijker beeld van de discussie die tot dit besluit geleid heeft (145-’47). II, 22. - Art. 130 gw. 1815. - ,,Indien regeling door de wet ongepast voorkwam, dewijl het een provinciaal belang aanging, en de verschillende toestand der provinciën verschillende bepalingen kon vorderen, het was de natuurlijke taak van een provinciaal reglement. Zoo schijnt het ook in de commissie van 1815 begrepen; althans mag men dit opmaken uit de duistere
,
,
INLEIDINB.
CIX
plaats bij Raepsaet ,1. c. p. 64.” - Deze opmerking van Thorbecke is onbegrijpelijk: bl. 64 van den door hem gebruikten druk van Raepsaet’s journaal (in onze uitgave vertegenwoordigd door de puntjes op bl 89) houdt. niets hoegena.amd omtrent de zaak in. Bedoelt Thorbecke bl. 65 van den door hem gebruikten druk (bl. 89 bij ons, na de puntjes)? Maar de mededeeling, dat aan de leden worden rondgedeeld ,,des exemplaires des réglemens pour les états provinciaux” heeft niets duisters: het zijn de reglementen van 1814, opgemaakt ingevolge art. 71 gw. 1814, zooals ten overvloede uit het onder Raepsaet’s ,,pièces justificatives“ opgenomen reglement voor Holland blijkt. De eenige plaats wa.asr Raepsaet over art. 130 gw. 1813 (toen art. 7 5 van het, rapportQueysen, hierachter bl. 264) spreekt., is bl. 137 van den druk van 1840 (bl. 330-’61 hierachter). Hoe deze plaats echter duister kan worden geacht, vat ik niet; evenmin, hoe zij reclit. geeft tot Thorbecke’s gevolgtrekking. II, 31. - ,, Schoon, volgens Raepsaet , de commissie van 1813 art. 177 der toenmalige grondwet onveranderd behield ” (Fhepsaet 393). - Ten eerste is 177 hier eene drukfout voor 7‘7, gelijk Raepsaet t. a. p. ook schrijft. - Maar deniededeeling zelf van Raepsaet is onjuist. Het artikel dat in de zitting van 13 Juni onveranderd bleef (behoudens de wijziging door LecIercq , 392), was niet 77, maar 75 gw. 1814 (zie hierachter, 389). h t . 77 gw. 1814 werd 14. Juni gewijzigd gelijk bij hetrapportQueysen was voorgesteld (266, 395) I). II, 59. - Schrapping van het woord onderhouden (Raepsaet 376). - Het besluit wordt behalve door Raepsaet ook door van Maanen vermeld (372), doch niet door de officieele notulen (370), die tot handleiding hebben gestrekt aan de commissie van redactie. II, 81. Hier wordt bl. 152’van Raepsaet’s druk van 1840 (bi. 395 hierachter) ten onrechte aangehaald, daar Raepsaet zich t. a. p. verschrijft en op de provinciale staten overbrengt wat
-
4) Ook wat i)@ Raepsaet hierachter bl. 395 volgt: ,,Sur l’art. 94 alias 78 M. Queyseii propose”, enz., is onjuist. Zie liierachter, 393 bovenaan. Vrrij zijn hier niet aan arl. 78, maar aan art. 93 gw. 1814 (art. ‘i8 rapport-Quepeii).
.
cx
INLXIDMG.
Queysen voorstelt ten aanzien der gedeputeerde staten (zie de noot op onze vorige bladzijde). II, 88. - ,Van dien twijfel ontsprong weliigt”, enz. (Raepsaet, 369). - Inderdaad; nog duidelijker blijkt het uit. Hogendorp’s gezegde bij van Maanen, 367. LI, 113. - Hier wordt bl. 152 van Raepsaet’s druk van 1840 ten onrechte a,angehaald (zie de opmerking bij II, 81). - Thans kan worden aangehaald van Maanen 392. II, 171. - De commissie van 1815 besloot, volgens het bericht van Ra.epsaet”, enz. (Raepsaet 405). - Juist; ten onrechte haalt echter Thorbecke ter vergelijking ook Raepsaet, 376 aan, welke plaats volslagen onzin inhoudt. Dat de Provinciale Staten alleen de leden der Tweede Kamw zouden kiezen was door de commissieQueysen bij art. 82 van haar rapport ter wijziging van art. 85 gw. 1814 voorgesteld en werd thans aangenomen. Raepsaet met zijn ,que les membres de l’assemblée des états génbraux seront. nommés par 1% deuxième chambre seule”, maakt er wartaal van. - Thans voor de kwestie aan te halen van Maanen 407 ’). II, 197. - Deze is althans de, uit den zamenhang, wararschijnlijke bedoeling.” - Juist: zie Ontstaan der Grondwet I, 333-’33. II, 201. - Het wonderlijke berigt van Raepsaet ” (Raepsaet 290). - Zie thans van Maanen 287.
,,
,
,,
I k zie mij genoodzaakt hier nog drie stukken mede te deelen die in het eerste deel van dit werk eene plaats hadden beliooren te vinden. Zij zijn afkomstig. uit het Kabinet der Koningin en mij niet voorgelegd, toen ik daaruit de bescheiden, betrekking hebbende op het ontstaan der grondwet van 1814, volledig ter inzage verzocht. Eerst zeer onlangs werd ik in staat gesteld ook van de hier volgende stukken kennis te nemen.
1) De noot op bl. 406 moet aldus verstaan worden, dat Raepsaet op 15 Juni brengt al wat op 45 en 16 Juni is verhandeld.
Men herinnert zich dat den
Februari 1814 het, ontwerp van grondwet, zooals het. er toen uit.zag, bij voorloopig rapport aan den Souvereinen Vorst, merd medegedeeld I ) . De Vorst blijkt op dit stuk het gevoelen van Mollerus te hebben ingewonnen. Deze schrijft hem 11 Februari 1S14: 5dan
Ik heb niet nagelaten oni ingevolge het verlangen van U. K. H., mij eergisteren te kennen gegeven, aan de overweging van het hierbij teruggaande ontwerp aooveel mogelijk tijd te hesteden, eii hetzelve te examineeren met die oplettendheid, welke het gewigt van het onderwerp vordert. Het resultaat dier overweging is vervat i i i de Pro Memoria, welke ik eerbiedig de vrijheid iieme hiernevens U. l<.H. aan te bieden. PYOMmoi-in. - Ik kan niet ontveinzen dat de iiirigting (Ier Provinciale Regeeringen, zooals die bij het coiicept is voorgedrngeu , inij toeschijnt meerder overeenkomst te hebben met hetgeen te voren toen de souvereiniteit bij iedere provincie resideerde, plaats lind , dan wel tegenwoordig onder de regeering van een Souvereilien Vorst , en tot voorkoming van alle botsiiigen eii inkruipingen voor het vervolg, geschikt zoude zijn. De benaming zelve van Staten komt mij voor aanleiding te 1-\unneii geven tot denkbeelden, welke thans niet meer te passe lionien, en die het zelfs van belang is, dat eens voor al morden en blijren geabandonneerd. Dat men Staten-Geaa.na2 noeme die vergadering welke nevens deii Souvereinen Vorst de wetgevende magt nitmaakt, en dus ook in zooverre de Natie representeert , dit kan wel niet ongepast geacht worden , maar eene provinciale regeering of bestuur, welke inderdaad niet anders is of moet zijn dan eene administrative autoriteit, ondergeschikt aan de algemeene regeering eii belast met de uitvoering der wetten en bevelen, door die regeering op de differente takken va11 bestier gemaakt (zie art. 54); welke niets te zeggen heeft in het opleggen van eenige belastingen , en geene dispositiëii over yenaingeii heeft , dan voor zooverre die door den Vorst of de algemeene regeering wordt geeccordeerd , zulk eene regeering Staten te noemen vooral in een land daar meri gewoon was aan dien naam geheel andere denkbeeldeii en attributen te hegten; die Stnfen op deii onden voet te doeii bestaan (gelijk dog de intentie scliUiit te zijn, hoezeer liet niet duidelijk in het concept staat) uit ridderschap , edelen en steden, mogelijk in Stad en Lande uit twee leden van Staat, te weten stad Groningen 1) Het rapport! Ontstaan der G,*onduiel I , 375; de redactie aldaar, bl. 344.
CXU
INLEIDING.
en Ommelanden, en zoo ook in andere provinciën volgens vorige gebruiken, dit is naar miin inzien niet zeer overeenkomstig met den aart der zake, en eene constitutie welke een Souverein Vorst aan het hooft heeft. Het is wel zoo, dat het behoedmiddel tegeiis verkeerde denkbeelden of inkriiipingen schijnt te moeten worden gevonden in den voorgestelden representant vnii den Vorst als president dier Staten, maar hoeveel zal dan niet afhangen van den invloed en directie van dieiigene welke zoodanige post zal bekleeden, om die vergadering zoodanig te bestieren en te leiden dat alle extensie van autoriteit of praerogativen verder als de tegenwoordige orde van zaken en de grondwet medebrengt , niet alleeii tegengegaan, maar zelfs alle neiging daartoe voorgekomen worde? Men moet tog naar mijn inzien bij liet maken eener Staatsregeling in het oog houden n i d alleen hoedanig de gemoerlei.en thans gestenid zijn, inanr ook dat in vervolg van tijden dnaraan geen andere slrekIring kan gegeven worden. Eene tweede algemeene bedenking op liet ontwerp bestaat hierin, dat hetzelve te veel aan volgende beschikkingen en reglementen overlaat. Het ware naar muiie opiuie te wenschen geweest, dat de wize van inrigting der proviiiciale regeeringen, en de reglementen daartoe betrekkelck, tegelGk met de constitutie of grondwet hadden kunnen worden gearresteerd, of ten minsteu de dadelike invoering dier regeeringen voorafgaan. Maar als de provinciale regeeringen reeds zullen hebben sessie genomen, voordat hunne attributen meer bepaald z i n ; - als zij zelve (gelik liet oiitwerp medebrengt) zullen moeten niaken die nadere instellingen omtren t hunne werkzaamheden en reglementen, welke zij zullen nodig oordeelen, en die aan het goedviiiden en de bekragtiging van den gouvereinen Vorst moeten aanbieden ; - als ditzelfde zal moeten gedaan worden door de Ridderschappen en Edelen, voor zooverre die ook deel hebben zullen in de vergadering der Provinciale Staten, er al mede omtrent hunne eigen zamenstelling en Werkzaamheden instellingen zullen maken; - als dit ook zal moeten geschieden door zoovele regeeringen als er steden in liet land z i n ; - als nog zal moeten worden uitgemaakt hoedanig de besturen van heerlikheden, districten en dorpen zullen zijn ingerigt (gelijk dit alles volgens art. 52 nog moet plaats hebben), zoude ik vreezen, dat dit vele uiteenloopende ontwerpen zal doen in de wereld brengen, den Vorst vele moeilijke deliberatiën veroorzaken, en in allen gevalle een lange tijd zal doen verloopen, eer het geheele gebouw genoegzaam zal zijn opgezet, om de raderen van het bestuur geregeld op elkander te kunnen doen werken, iets hetgeen ik zoude appreliendeeren dat het aan den gang houden der zaken in dien tusschentijd bezwaarlik zoude kunneu maken.
Na hei permitteeren van deze twee reflexiën, welke van eene meer generale applicatie op het geheele beloop van het stuk zijn, zal ik de vrijheid nemen eenige consideratiën op zommige der artikelen in het bijzonder in het midden te brengen. Art. 10. Daar het project medebrengt, dat in zommige gevallen de vergadering der Staten-Generaal verdubbeld wordt , zoude zulks dan niet te pas komen in zulk eene gewigtige omstandigheid als waarvan dit artikel gewaagt? Artt. 12-16. - In het geval van voogdij of regentschap wegens mindexjarigheid van den Vorst , komt alsdan deszelfs Vrouwe Moeder, indien nog in leven is, niet in aanmerking als Voogdesse, en zoo ook als Regentesse de Douairière van den overleden Souvereinen Vorst, immers wanneer te dien opzigte geene beschikking door laatstgemelden Vorst gemaakt was? Is het niet noodig gewag te maken van den h a d , welke den Regent zoude assisteeren ? 1) Art. 18. - Zal dit ten opzigte van den tegenwoordigen Souvereinen Vorst in dier voegen kunnen geobserveerd worden dat [hij] eerst den eed aflegt in handen van de Staten-Generaal, en daarna door dezelve in de stad Amsterdam wordt ingehuldigd? Art. 19. - Of ook bij te voegen: Dezelve worden als wettew afgekondigd na door den Souvereinen Vorst aan de Staten-Generaal te zijn medegedeeld. De geheime artikelen, welke niet mogen strijdig z@n meì de openbare, behoeven niet onder deze mededeeling te zijn begrepen. Art. 20. - De uitdrukking: De Souvereine Vomi pleegt alle de daden van souvereine waardigheid in den Raad van State. Aan het lwo,fd dn. stukken wordt gesteld: De Souvereine Vorst in ohz.Raad van State, schijnt m i toe eenige moeilijkheid te bevatten z , om te definieeren welke daden van souvereine waardigheid zijn, en welke dus in den Raad van State zouden moeten worden gepleegd, en de stukken het kenmerk daarvan in het hoofd dragen. Bij voorbeeld, het verheffen in den adelstand is eene daad van souvereiniteit; zal de Vorst die uitoefenen in den Raad van State? Ik zoude prefereeren de'volgende extensie: De Souvereine Vorst heeft b&j uihluiting en zonda. restdctie de volle uitoefening der regeering en van alle de magt benoodigd om d f uihoering der zoetten van den Slaat te verzekeren en te doen eerbiedigen. Hij zorgt voor de veiliglwid en de waardigheid van den Staat, voor de ongeatoorde adminktratie der justitie, alsmede voor de hooge polit& zoowel
-
-
4) Vgl. bl. 489. - (Ik deel hier en in het vervolg de plaatsen uit het stuk van den Souvereinen Vorst van 22 Febr. 1814 merle, waar van Mollerus' adviezen gebruik blijkt te zijn gemaakt). 2) Vgl. bl. 439. II.
VIII
CXtV .
.
INLElI)rne.
in burgerlijke ala kerkelijke zaken; - en vervolgens: Er zal @n een Staatsraad van twaalf leden, zooveel mogelijk genomen uit alle de provinciën. De Souvereine Vorst stelt dezelve naar z i j n goedvinden aan en Ef. Hij stelt, zulks nodig oordeelm.de, een vice-president van den Staatsraad aan. De Staatsraad ad&eert over alle zaken waarop & Souvmeine Vorst deszelfs cwmideratCin en adv& verlangt te hebben. Be Sauvereine Vorst alleen beslist. Hij neemt geen besluit omtrent ontwerpen van wetten, of eenige voordragt aan de Staten-Generaal , dan na den Staatsraad gehoord te hebben en deselfs adv& ingenomen; in het h o o f d van zoodanige stukken wordt gesteld: Onze Staatmaad gelword. - De periode in dit art. 20 voorkomende, de Staat-sraden staan te regt enz. kan alhier vervallen: zie artt. 73 en 74. - Dan volgt de verdere inhoud van het art.: De ETfprins is geboren lid, enz., tot het einde. Art. 21. - HG vermag ten allen t@c, enza. Zoude dit niet beter voegen hij art. 2Ci? - De Souvereine Vorst geeft, enz. Zoude dit dienen geëxpliceerd te worden door h.v. te zeggen : Depnrtmnenten va,n algemem adininistratie. Art. 23. - Ik zoude dit art. liever zoo stellen: De Souvareìne Vorst bestiert geheel en alleen alles wat belwort tot de bdrekkingen met buitenlandsche Mogendheden en Staten; stelt dienvolgende aan en herroept naar goedvinden alle buitenlandsclle ministers, conszcls , en alle andere agentm. Art. 24. - Ik zoude liever in de plaats stellen: De Souvercine Vorst liet$ de aanstelling van alle ambtenaren tot de algemeene administratie, en z u l b zonder liet ontvangen van eenige nominath verder of anders L i j dew grondwet is, of btj eene nadme wet z o u h mogen worden bepaald. Art. 57. - Moeten de Staten-Generaal voor de eerste reize niet worden benoemd door den Souvereinen Vorst? Of zullen er geen Staten-Generaal zoo spoedig z i n , en voor dat de Provinciale Staten de benoeming kunnen doen? Maar hoe zal de beëediging en inhuìdiging van den Souvereinen Vorst dan geschieden ? Zoude het mogelilr in alle gevallen zijne nuttigheid niet hebben, dat de Vorst de StatenGeneraal voor de eerste keer benoemde? Art. 41 overbodig; zie art. 73. Art. 43. - Zoude vooraan in dit art. niet kunnen worden gevoegd: De Smverei?ze Vorst h e f t rlwt opperbestier van de nationale geldmiddelen. beschikt daarover overeenkomstig de wet. Voorts zoude ik in de plaats van de uitdrukking: De toestemming van de Staten-Generaal wordt vereischt tot alle de uitgaven, op voordragt van den Souvereinat Vorst,
-
1) ,,Ik zoude prefereeren een Slaalsrnad om niet te confundeeren met denkbeelden wegens den vorigen Raad van State” (noot van Mollerus).
INLEIDING.
cxv
liever lezen : De Staten-Generaal delibereeren op de voordragt van den Souvereinen Vorst wegem de gelden welke jaarlijks k r bestrijding der staatsbehoeften zullen benodigd zijn, alsmede .roegem de midd.elen hoe dezelve moeten gevondea worden. De toestemming der Staten-Generaal wordt verebcht alvorens van die fonduen kan worden gebruik gemaakt. De verdere inhond van dit art. beginnende: De voordragt, enz., tot het einde, komt mij voor in de executie onmogelijk te zijn, om namelijk in de eerste vergadering der Staten-Generaal tusschen gewone en bepaalde, en tusschen buitengewone uitgaven eene splitsing te maken, en dus in effecte eene ordinaire, en extraordinaire begrooting van staatsbehoeften te Icunnen opmaken. Bovendien ook zal dit altoos kunnen geschieden zoodra de omstandigheden het toelaten, al staat daar niets van in de grondwet. Art. 46. - Komt bTj mu in bedenking, wanneer het recht om wetten voor te dragen aan eene zoo talrijke vergadering zal worden toegekend, of het niet dienstig zoude zijn om, ten einde de gelegenheid tot motiën daartoe te doen niet te veel te vermenigvuldigen, te bepalen, dat om zoodanige voordragt door de StatenGeneraal aan den Souvereinen Vorst te kunnen doen, eene meerderder Staten-Generaal daarvoor moet hebben heid van 2/3 zoo niet gevoteerd. Art. 47. - De vergadering der Staten-Generaal wordt door den Sotwereinen Vorst gesloten. Wil dat zeggen, wanneer de Souvereine Vorst oordeelt, dat er geen zaken meer te behandelen zijn? Of kunnen de Staten-Generaal zoo lang bijeenblijven als zij goedvinden ? ') Art. 49. - Zoo meu alle de personen in dit art. genoemd al wil considereeren als bevoegd om tot leden der vergadering van de StatenGeneraal te worden benoemd, is zulks dan in alle gevallen wel geschikt omtrent de Hoofden der Ministerieele Departementen, en de Staatsraden, welke toch de consiliarii van den Souvereinen Vorst zin, terwijl de laatste ook sprekers kunnen zijn om de voordragt van den Vorst te appuieeren? Art. 50. - De tractementen van alle de coilegtèn en ambtenaren worden door de wet bepaald 2). Zal dit ook voor nationale 3, collegiën en ambtenaren zoo moeten gedaan worden? Of geschiedt dit door den Souvereinen Vorst? Hoe met de militaire tractementen? 1) Vgl. bi. 439. 2) In het ontwerp dat Mollerus onder de oogen heeft gehad is art. 50 van Ontstaan der Grondwet I , 350 reeds weggelaten (zie aldaar, bi. 361) en vervangen door het art. voorkomende aldaar, bl. 360 sub lo. 3) Bedoelt Mollerus: provinciale? Immers in het art. is ran nationale collegiën sprake.
INLEIDING.
CXVI
Art. *). - Zoo ik het wel begrcpe zuiide omtrent Staats Vlaanderen, Maastricht, de landen van Overmaze en het Overkwartier van Gelderland nog niets worden bepaald? Art. 52. - I n dit geval heeft de Souvercine Vorst, en hebben, enz. Zoo dit disjunctive moet genomen worden, kan het aanleiding tot botsingen geven. De schorsing behoorde naar m i n inzien niet anders dan door den Souvereinen Vorst te kunnen geschieden, maar de Staten moeten daartoe ook het voorstel aan den Vorst kunnen doen. Art. 78. - De Fiscaals of Procureurs Generaal, of liever alle officieren van justitie, welke recht vragen uit naam van den Sorivereinen Vorst, hehooren die niet door denzelven directelik te worden benoemd ? Art. 82. Is daartoe niet reeds een hof door den Soiivereinen Vorst benoemd ? Art. 89. - In plaats van de woorden: of tot betetqehg van de woede der zee strekken, zonde ik liever stellen: of tot keerhuy van 2ce- ofriu2ertoaim strekken. Art. 100. - Of niet agter de woorden: zwg der regeoriq, te voegen: Ann de nakoming van de algemene wetten ei1 bepalkqen op deze zoowel ala op andere onderwerpen ~emaalit0.f te maken, blqven de provinciale, stedeKjke en dorppegee¥ onderworpen c?a verplyt.
-
Op bl. 64 van het eerste deel van dit werk is een oordeel afgedrukt, door Hendrik Fagel over de Schets van van Hogendorp uitgesproken. Ook het ontwerp van begin Februari is aan hem voorgelegd 2), zooals blijkt uit den volgenden brief van hemaan den Souvereinen Vorst, 16 Febr. 1814: J’ai l’honneur de remercier très humblenient V. A. R. de la oommunication qu’elle a bien voulu me faire, sous le sceau du secret, du projet de la nouvelle constitution, et j e suis sensible à la confiance dont V. A. R. m’honore en m’ordonnant de lui en dire mon avis. Le premier projet tel qu’il a été soumis à l’examen de la commission qui s’en occupe depuis quelques semaines, m’avait déjà été envoyé avant mon départ d’Angleterre, et j e n’ai pas hésité à en dire mon opinion à M. de Hogendorp dans une dépêche qui doit avoir étémise sous les yeux de V. A. R. Les changemens ii quelques égards essentiels
1) Zie Ontstaan Z., 287 en vgl. aldaar, 350 noot. 2) Hij was toen tijdelijk in den Haag.
INLEIDING.
cx‘yrr
faits par la commission au premier projet, n’en ont point apporté à mon opinion, mais au contraire ont plutôt servi à la confirmer. J’ai dit, Monseigneur, et j’éprouve une grande satisfaction à le répéter, que cette constitution, assurant aux habitans des Provinces-Unies la même étendue de liberté individuelle dont ils jouissaient à un degré si éminent sous l’ancienne népublique, corrige en même tems les défauts attachés à cette dernière forme de gouvernement telle qu’elle était établie dans ce pays. Une longue et malheureuse expérience nous avait appris à connaître ces défauts; j’ose dire que parmi le nombre de ceux qui se rappellent encore l’ancien gouvernement tel qu’il subsistait avant 1795, et qui ont occupé des postes sous lui, personne n’est plus à même que moi, par la nature de l’emploi que je remplissais, de témoigner combien les vices de cette forme de gouvernement étaient pré.judiciables à son administration, aussi bien au dehors qu’au dedans de 1’Etat. J’en étais si intimement convaincu que lorsqu’en 1795 les événemens amenaient la crise qui mit fin à cet ordre de choses, j’exprimai plus d’une fois ma surprise, non de ce que cette révolution avait eu lieu, mais de ce que l’ancienne fabrique, malgré sa faiblesse et ses défauts, avait subsisté si longtems I ) . La constitution projetée aujourd’hui remédie efficacement à ces vices de l’ancienne, en augmentant, en concentrant et en définissant avec précision le pouvoir exécutif. Les modifications apportés au premier projet par le travail de la commission concentrent encore davantage l’autorité dans les mains du Prince, en bornant encore plus que dans le premier projet les pouvoirs des Etats provinciaux à de simples fonctions administratives et de police intérieure, et ce rapport n’est pas le seul sous lequel il me paraît que le travail de cette commission B été utile. J e ne saurais m’empêcher d’applaudir au soin qu’on a mis à assurer la liberté individuelle. C’est ce qui a toujours distingiié ce pays-ei, et a rendu la condition de ses habitans enviable même dans les terns où les vices de sa constitution républicaine avaient entraîné 1’Etat dans un abime de malheurs. J e me félicite de voir ce principe reconnu et répandu dans tout le corps du projet et mis au jour de la manière la plus satisfaisante dans le quatrième chapitre, et particulièrement dans les art. 64, 65 et G6. J e suis stir que l’attention portée iì cet objet ferme la bouche à ceux qui, quoique en petit nombre et moins dans ce pays que dans l’étranger, ont pu craindre de voir des formes républicaines faire place à nn gouvernement monarchique ?).
1) Fagel spreekt de volle waarheid: zie zijn groote stuk aan Lord Grenville van JQi 1799, Gedenkstukken II[, 1006. 2) Sir James Mackintosh en Lord Holland; zie Ontslaan I, p. LVII vv. II. vnI*
CxpLTl
INLELDINGC.
Le projet ne dit rien des revenus du Prince Souverain, objet majeur et sur lequel je souhaiterais d‘être plus instruit. Je ne vois pas non plus si le Souverain a le pouvoir de proroguer les Etats Généraux selon son bon plaisir. L’art. 42 parle simplement de leur convocation aiissi souvent que le Prince Souverain le juge nécessaire, et l’art. 47 de leur onverture et de leur clôture’ per le Prince on par son commissaire. Tous les articles relatifs à la religion me paraissent très sages, et congus en termes si généraux qu’ils ne peuvent guères donner d’ombrage ni aux uns ni aux autres, ce qui me semble être la pierre d’achoppement qu’il est le plus à désirer d’éviter. Nog ligt bij deze stukken het origineel van Kemper’s ongevraagd, advies in zake de samenstelling en macht der Provinciale Staten, uitgegeven door zijn zoon in Ver7~andeliní~en ILI, 95; alsmede de bedenkingen, door den Souvereinen Vorst aan de commissie van xedactie medegedeeld in de conferentie op 25 Februari 1814, waarvan sprake is op bl. 434 en 441 noot van het eerste deel van dit werk, en bij Hogendorp, Br. e n Ged. V, 86-87. De tekst op bl. 446 vv. van ons eerste deel, en de verslagen der vergaderingen van 28 Februari en 1 Maart, doen zien in hoeverre aan deze nadere bedenkmgen van den Souvereinen Vorst al, in hoeverre er niet aan tegemoet is gekomen: Art. 20 I). - Zoude kunnen beginnen: In geval vanminderjarigheid staat de Souvereine Vorst geduyende dezelve onder de voogdij, enz. Art. 20. - Konde het regt der Moeder bepaald worden voor het geval dat door den overleden Vorst in de voogdij niet was voorzien. Art. 22. - V a n een S. V. in de plaats van van den S. V. Art. 32. - In de plaats van in den Raad van Staten, konde gezet worden: De S. V. pleegt alle daden van Souverein gezag na ingenomen te hebben de g e h g t e n van den Raad van Raten. H(j alleen besluit, dog geeft kenn.28 van zijn genomen besluit aan den Raad. Art. 35 ”. - In de plaats van Hij verleent enz.: Hij roept dezelve, -i) Zie voor de nummers der artikelen bi. 446 vv., voor den inhoud in hei algemeen bi. 344 vv. 2) De Souvereine Vorst maakt van dit stuk tegelijk gebruik, om aan te geven welke van de hij de ,,tegenbedenkingen der commissie” (Ontstaan I , 441) gedane voorslagen hij overneemt.
INLEJDlRG.
CXIX
zulb geraden v i d x d e , tot byuioniiig dcr deliberatiai. van den Raad van Staten. Art. 42. - De Ireiinisgeving van de verheffing in den adelstand schijnt te moeten geschieden aan de Staten-Generaal, of geheel overtollig te zijn, daar de candidaat voor de provinciale Ridderschap aan de Staten Provinciaal zijn verheffing tot den adelstand zal dienen mede te deelen, als liet eerste requisiet om opgenomen te worden. Art. 44 en 45. - Het schijnt beter te zijn alle kinderen van den d e l te laten jouisseeren, daar aiiders eene te groote en eeuwige afscheiding tusschen den ouden en nieiiwen adel blijven zal. Hoe is de Duitsche Orde te betrachten, en dient omtrent dezelve eenige bepaling gemaakt te worden ? Art. 47. - IN den Raad van Staten, dient gelijk gesteld te worden met art. 32. Art. 50. - Zijn daar alle mogelijke dispensatiën onder begrepen? O p welke wijze geschiedt dan het dispenseeren wanneer [er] geen liaast is en de Staten-Generaal vergaderd zijn? Art. 58. - Het slot zotide kunnen wegblijven daar de wet dit bepalen kan en moet. Art. 60. - De rang van hoofdofficier schijnt mij voldoende. Zouden de Raden der Hoven van Justitie niet ook moetenuitgesloten worden? Art. 65 zoude tot slot kunnen liebbeii: TVanneer de S. V. oordeelt dat het belang van het Land niet langer vordert de vergadcing der Staten-Generaal bijeen te houden, sluit h<j dezelve op dezelfde wijze, op welke hkj deze heeft geopend, of iets dergelijks. Art. 71. - Telkens in de eerste vwgadering, zoude kunnen z i n : telkens in het begin der ordinaria vergadering. Art. 72 I). - De eerste benoeming der Staten-Generaal is onbepaald gebleven. Art. 74 en 75. - Het behouden der uniteit van grondbeginselen schijnt te vorderen dat de provinciale commissiën met eene commissie voor het algemeen confereeren ; ook dat de reglementen ontworpen worden éér de Staten Provinciaal te zamen komen. Anders vergaderen dezelve en hebben niets te doen, tenzij dezelve de commissie benoemen en terstond opnieuw weder scheiden. Art. 76. - Voor Holland zun twee collegiën van Gecommitteerde Raden werkzaam, of nodig, en ¿lus ook twee Commissarissen, waarvan een te Haarlem zoude kunnen zijn, en behalve Noord-Holland, Amsterdam en Haarlem tot zijn departement bekomen.
i) Dit is minder eene opmerking bij art. 72, dan wel bij het slot van liet tweede hoofdstuk.
cxx
INLEIDIN@.
Art. 77 l ) . - Het siemmen per hoofd dient bepaald te worden. Art. 82. - De welvaart van dezelve met alle mijne b.achten heuorderende, zonder te prefereeren plaatselijke interessen, of iets dergeliks. Art. 83. - Diende wel veranderd te worden op de volgende wijze: zoo dikivijls als nodig zijn ml, wanneer zij dom, etc. Srt. 85. - I n de plaats van afgevaardigden te stellen leden; ook is de vraag of eene nominatie van drieën aan den Souvereinen Vorst niet raadzaam zoude zin. Nu is het niet nodig, maar in latere tiden konde hij eene mindere goede geest zwarigheid, en tweespalt met de Staten-Generaal ontstaan, wanneer op hare electie geen invloed kan verzekerd zijn. De Kiezers noemen de Raden in de Steden, deze de Ledeu Provinciaal, deze weder die der 8taten-Generadt en alle deze instantiëu bliven buiten den invloed of image van den Souvereinen Vorst 9). Art. 93. - Indien z i j het nodig oordcelen kan wegvallen. Art. 95 schint overtollig, daar de begrootingen, naar hunne grootte, aan den Commissaris-Generaal der Binnenlendsche Zaken, of aan den Soiivereinen Vorst gelangen. Op z i n best konde bepaald worden dat het collegie ad 93 de revisie met den Commissaris bezorge; ook de rekening revideere. Art. 96 schijnt overtollig, en is begrepen in het begin van 94. Art. 97 iiisgeliks overtollig, of naar de publicatie van Februari 3, te modificeeren. Art. 1OG. - Wie is de competente regter van de Princen en Princessen van den bloede, zoowel in personeele als dingelike zaken? Art. 114. - De Hooge Raad van Finantie- en Zeezaken is geëtablisseesri : dit diende bemerkt te worden, en dat tot de eerste instantie de collegiën ad 93 bepaald, bestemd zin. Art. 120. - Het afsluiten en dechargeeren der rekeningen der gemeenten boven de 10.000 fls. 4, door de Rekenkamer houde ik voor
1) Minder bij art. 77 in het bijzonder, dan bij 75-77 in het algemeeii. 2) Vgl. Hogendorp, Br. en Ged. V, 86. ,,Ik stelde den Prins voor, dat hij invloed had èn op de kiezers, en op de gekozenen, door de begeving van alle de ampten van het Algemeen Bestuur; dat de Stadhouders weinig of geen baat gevonden hadden bij den invloed op de aanstelling der Stedelijke Regenten, omdat deze zig daardoor niet gebonden agtten; dat zij zig vele vijanden daarmede hadden gemaakt, en dat de menschen meer vooruit dan achteruit zagen. De heer Elout ondersteunde met fijn verstand en rondborstige taal hetgeen hili mijne menschkundige aanmerkingen noemde, en de Prins berustte in de zaak”. 3) Luttenberg I , 63. 4) Ontstaan I, 440, is in het stuk van 22 Febr., naar de copie bij Röell, verkeerdelijk gedrukt f 1OO.OOO. Het origineel bij het Kabinet heeft f 1O.OOO, welk bedrag ook in het besluit van 18 Febr. (Lultenberg I, 63) genoemd is.
INLETDING.
CXXI
zeer noodgakelijk om de orde in de stedelijke financiën te handhaven. Eigen belang heb ik daar niet bij, maar dat der geadministreerd wordende verlangt het. Art. 123. - Behalve de vaste zee- en landmagt zal er steeds zijn eene Nationale Militie. Deze komt bijeen in tijd van vrede, eenmaal ’s jaars, gedurende een maand of daaromtrent, om in de wapenhandel geoeffend te worden. Omstandigheden vereischende dat een gedeelte langer te zamen blijft, zal zulks niet meer kunnen bedragen dan een vierde van het geheel. In cas van waarschijnlijken oorlog en gevaar wordt het geheele corps der Landmilitie per publicatie, en met bepaling van termijn, bijeengeroepen, hetgeen altoos gepaard gaan moet met het extraordinair vergaderen der Staten-Generaal, of de kennisgeving en motiveu dezer maatregel, wanneer dezelve vergaderd zijn. III tijd van vrede wordt jaarlijks een vijfde der Landmilitie ontslagen, en door anderen vervangen, door loting te nemen uit de Nederlandsche jeugd van 18 tot 22 jaar ’). De ontslagene manschappen zullen geene verdere verpligting hebben, als deel te nemen aan de Schutterijen en Landstorm hunner gemeente, zooals alle andere in gezetenen. Alle de verdere bepalingen welke zoo omtrent het getal en de inrichting der Nilitie , als opzigtelijk hetgeiie de Landstorm betreft, nodig zijn, zullen het voorwerp eener voortedragene wet zijn. Art. 133. - Bepaling omtrent de religie van den Soiivereinen Vorst, alsmede gelijkstelling aller geloofsgenooten omtrent het bezitten Vau ambten en bekleeden van digniteiten, is eene vraag, die discussie verdient -). ,4rt. 136. - Indien door andere emolicmenten verstaan wordt onderhoud van kerken, [of] ook door het gezegde de tracteme?ttm [die] van schoolmeester, organist en voorzanger beoogd worden, moet in hetzelve gedifficulteerd worden s).
Bij deze zelfde stukken bevindt zich ook nog het origineel der memorie van de Merode, hierachter bl. 48 naar de minuut in het archief-de Mérode medegedeeld. Het origineel vertoont geen enkele afwijking.
1) Eerst stond er: ,,van 17 tot 22 jaar”. 2) Vgl. Hogendorp V, 87 en Ontslaan I , 482. 3) Ontstaan I , 435.
CXXII
INLEIDINO-.
Ik besluit deze inleiding met eene hartelijke dankbetuiging aan het toezichthoudend lid der Commissie, Mr. W. H. de Beaufort, die mij wel heeft willen bijstaan in het lezen en beoordeelen der drukproeven. September 1909.
H. T. COLENBRANDER.
