Ontspanning door Inspanning. Wat er ook speelt in het land, laat het vooral de kinderen zijn. Loesje

Ontspanning door Inspanning ‘Wat er ook speelt in het land, laat het vooral de kinderen zijn’. Loesje

Student: Henrike Stoffer – 477596 Afstudeeronderzoek ALO Hogeschool van Arnhem en Nijmegen In samenwerking met de Johannes Bogermanschool te Genemuiden Beoordelaar: John Willems Kampen, 12-6-2012

Ontspanning door Inspanning

1

Ontspanning door Inspanning ‘Wat er ook speelt in het land, laat het vooral de kinderen zijn’. Loesje Samenvatting: Spelen en bewegen is van belang voor de motorische, cognitieve en sociaalemotionele ontwikkeling van kinderen. Bij een gevarieerd aanbod aan sporten spelactiviteiten kunnen verschillende vaardigheden en functies van spelen en bewegen ontwikkeld worden. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de prestatie op cognitief gebied verbetert en er goede leerresultaten zijn, wanneer kinderen doelgericht veel en gevarieerd complexe bewegingsvaardigheden uitoefenen. Daarnaast draagt het bij aan een evenwichtige ontwikkeling. Om complex te kunnen spelen en bewegen is een uitdagende leer(speel)omgeving essentieel. In dit onderzoek is het doel om het effect van doelgericht beschikbaar stellen van materiaal en ondersteunende lessen bewegingsonderwijs te onderzoeken op het gevarieerd en complex bewegen van kinderen. Het onderzoek is uitgevoerd op de Johannes Bogermanschool te Genemuiden Groep 6 is de experimentele groep en de groep 5 de controlegroep. In het onderzoek is gekozen voor de methodiek van observatie door gebruik van video-opnamen. De interventie heeft vier weken geduurd. Uit het onderzoek is gebleken dat de interventie de variatie in sporten spelactiviteit heeft vergroot, maar niet significant is (p=0,56). De resultaten van complex bewegen zijn bij de experimentele groep wel significant (p=0,00) met een toename van complex bewegen in 73% van de groep. Uit onderzoek blijkt dat het aanbieden van doelgericht lesmateriaal aan kinderen op de Johannes Bogermanschool effect heeft op het complex bewegen. Daarnaast is het gevarieerd speelgedrag toegenomen. Het school(speel)plein is een geschikte context

doelgericht bewegen de sleutel tot succes. Het

waar kinderen structureel de kans hebben om door

aanleren

gevarieerd bewegen en spelen zich motorisch,

complexe situaties kan bij bewegingsonderwijs

cognitief en sociaal-emotioneel te ontwikkelen. De

aangeleerd worden en vervolgens meegenomen

pauzeactiviteiten leveren niet allen een bijdrage

worden naar het schoolplein (Goedhart & Ruijter,

aan kwantitatief voldoende beweging, maar zou in

2007). In dit artikel worden

theorie

weergegeven

ook

motorische

vaardigheid

kunnen

van

vaardigheden

van

het

van

simpele

de uitkomsten

onderzoek

doelgericht

vanzelfsprekend. Er zijn schoolspeelpleinen waar

bewegingsonderwijs worden aangeboden met als

nauwelijks tot niet of eenzijdig gespeeld wordt

doel het effect te onderzoeken op het gevarieerd

(Hagen A. v., 2007a). Hoewel er veel aandacht is

speelgedrag en complex bewegen van kinderen in

voor bewegingsonderwijs, is er weinig aandacht

de

en zijn er geen eisen voor kwaliteit en functie

Alvorens wordt eerst een theoretische achtergrond

waaraan een schoolplein zou moeten voldoen. Dit

gegeven en de methodiek besproken.

bevestigd

door

Hagen

(2007a)

morgenpauze

op

Theoretisch Kader

van die scholen zou de Johannes Bogermanschool

Spelen en belangrijk?

kunnen zijn, waar eenzijdig speelgedrag te zien is. is

vaak

geen

duidelijk

beleid

op

het

bewegingsonderwijs en zeker niet voor het spelen op het plein. Maar volgens Visscher (2011) is

Henrike Stoffer – 477596

de

lessen

school(speel)plein.

die

school(speel)pleinen in kaart heeft gebracht. Eén

Er

het

in

waarin

worden verbeterd (Jans, 2010). Toch is dit niet

wordt

lesmateriaal

en

bewegen,

waarom

zo

Spelen en bewegen is van levensbelang. Spelen zorgt

ervoor

dat

kinderen

de

wereld

12-6-2012

leren


ontdekken

(Janssen-Vos,

2004)

en

vanuit

onderzoeken,

ontdekken

en

1

ongestructureerd

gezondheidsoverwegingen is het belangrijk dat

informeel leren. De kinderen leren door te spelen: te

kinderen voldoende bewegen. Volgens Nederlandse

doen, onderzoeken, ontdekken, falen en slagen

Norm voor Gezond Bewegen betekent dit voor de

(Malone

kinderen dat ze minimaal één uur per dag matig tot

De woorden spelen en bewegen worden in de

hoog intensief moeten bewegen (NISB, 2011).

theorie vaak door elkaar gebruikt. In dit onderzoek

Volgens Vervoorn, Sing & Visscher (2011) is spelen

wordt het een combinatie van kenmerken die het

ook leuk, ontspannend en heeft het een positieve

weergeeft. Er wordt gekeken naar speel- en

invloed op de fysieke ontwikkeling (en daarmee op

beweeggedrag als totaal. Het wordt niet van elkaar

gezondheid) en de zelfontplooiing (zelfvertrouwen)

losgekoppeld omdat het met elkaar te maken heeft

(Vervoorn, Singh, & Visscher, 2011). Helaas is

en in elkaar verweven zit

bewegen niet meer vanzelfsprekend vandaag de dag. Maar volgens Fairclough & Stratton (2006) blijkt dat de beweegtijd op het schoolplein een positieve bijdrage levert aan het behalen van de dagelijkse beweegnorm. Dit in combinatie met gevarieerd bewegen, is het schoolplein een ideale plek om het spelen en bewegen te stimuleren.

&

Tranter,

2003).

Functies van spelen en bewegen Crum en Stegeman (1994) hebben al aangetoond dat bewegen van fundamentele betekenis is op de ontwikkeling van kinderen. Er wordt bij het spelen en bewegen een beroep gedaan op zowel de motorische,

sociale-

emotionele

en

cognitieve

vaardigheden. Spelenderwijs leert een kind de

Speelgedrag

vaardigheden voor een evenwichtig functioneren op

Wanneer er over spelen en speelgedrag gesproken

latere leeftijd. Op motorisch gebied worden door

wordt, dan is er niet één algemene definitie van het

klimmen, klauteren en rondrennen vooral de grove

begrip ‘spelen’. In het boek ‘Homo Ludens’ gaf

motoriek gestimuleerd. Met knutselen, bouwen en

Johan Huizinga in 1938 al een redelijk compleet

prutsen de fijne motoriek. Op sociaal emotioneel

overzicht van een drietal grondkenmerken. Hij

gebied leert het kind door het spel zijn eigen

benadrukt als eerste dat spelen een ‘vrijwillig

gevoelens en die van anderen kennen. Dit zie je

karakter’ heeft, daarna speelt spelen zich af ‘buiten

vooral terug bij een rollenspel. Op cognitief gebied

het gewone leven’ en als laatste is er aan spelen geen

worden de kinderen gestimuleerd om na te denken

‘direct nut’ verbonden. Deze kenmerken zijn nog

over dingen, vooruit te denken, te plannen en

steeds te gebruiken en actueel (Huizinga, 1938).

problemen op te lossen (Berg, Berg, & Koenis, 2007).

Volgens meer recente omschrijvingen, geven White & Stoecklin (2008) aan dat speelgedrag van kinderen

Er wordt gekeken naar de functies die het bewegen

meestal voor het plezier wordt gedaan en dat er

heeft in de ontwikkeling en bestaan van de

geen direct doel aanwezig is. Dat kinderen uit

kinderen. Dit is belangrijk voor het gevarieerd

zichzelf gemotiveerd zijn om te spelen en dat de

bewegen. Crum en Stegeman (1994) gaan nader in

verbeelding van kinderen juist bij spelen tot uiting

op de ontwikkeling van het basisschoolkind en zij

komt. Spelen is spontaan, actief en vrij van door

stellen de volgende functies:

volwassenen ingestelde regels (White & Stoecklin,

 Exploratieve functie

2008).

 Productieve functie

Malone en Tranter (2003) benoemen speelgedrag als

 Communicatieve functie

‘cognitief spel’. Met cognitief spel stelt het kinderen

 Vergelijkingsfunctie

in staat om de relatie met de omgeving te ontdekken

 Impressieve als een expressieve functie

en te begrijpen met hun eigen gedrag in de

 Biologische-aanpassingsfunctie

omgeving. Vormen van cognitief spelen zijn:

Voor de verschillende sportactiviteiten is het

problemen

belangrijk om de functies terug te laten komen. Dit

oplossen,


kiezen,

construeren,

12-6-2012


2

kan door een variatie aan sportactiviteiten. Zo wordt

naar de relatie van bewegen en de schoolprestaties.

bijvoorbeeld bij een spel waar samengewerkt moet

Het

worden, aangesloten bij de communicatieve functie.

gevonden: ‘Meerdere studies laten zien dat de

En bij een wedstrijd zien we de vergelijkingsfunctie.

schoolprestaties van leerlingen die meer tijd aan

Veel, intensief en gevarieerd bewegen in een

lichamelijke opvoeding besteden (ten koste van de

natuurlijke omgeving in deze leeftijdsfase biedt een

lestijd voor andere vakken) gelijk bleven of

extra stimulans

verbeterden’

voor

een

veelzijdige

uitgroei

Mulierinstituut

heeft

(Stegeman,

daar

antwoord

Publicaties

op

Mulier

(Malone & Tranter, 2003), voorkomt overgewicht,

Instituut, 2007).

versterkt fitheid en versterkt positieve gevoelens

Daarnaast is er afgelopen jaar onderzoek gedaan

over elkaar. Volgens Van Hagen (2007b) moeten de

door onder andere de Groningse onderzoeksleider

bovenbouwleerlingen

elementaire

en hoogleraar Chris Visscher, et al. (2011). Door hen

bewegingsvormen (Van Gelder & Stroes 2002)

is er wetenschappelijk aangetoond dat kinderen die

beheersen.

over goede bewegingsvaardigheden beschikken

de

volgende

 Evenwicht kunnen bewaren

beter presteren op lezen, spellen en rekenen. In het

 Gevarieerd kunnen verplaatsen in de ruimte

onderzoek is de relatie tussen bewegen en cognitie,

 Behendig kunnen maken van bewegingen

sporten schoolprestatie bij de jeugd aangetoond en

waarbij lichaamskracht en controle daarop

geeft het inzicht in de mogelijkheden van bewegen

een rol speelt.

voor het verbeteren van cognitieve vaardigheden op

 Zich om de lichaams-as kunnen bewegen.

school. Waarbij Visscher (2011) zegt dat complex

 Het beheersen van het gooien en vangen.

bewegen nóg belangrijker is dan bewegen op zich.

 Het zich kunnen meten met klasgenoten

Kinderen moeten in sporten spelsituaties snel

waarbij in een spelvorm het anticiperen een

kunnen schakelen tussen twee of meer taken. Hoe

rol speelt en daarbij het accent wordt gelegd

vaker ze dit doen, hoe beter ze in staat zijn om ook

op motorische bedrevenheid en snelheid

zelfstandig, doelbewust en effectief te leren. Bij

van handelen.

complexe bewegingen wordt er een beroep gedaan op hogere controlefuncties van de hersenen. In

Naast de verschillende functies van bewegen, wordt

hetzelfde onderzoek is gebleken dat met een

op speelbrein.nl (Speelbrein)onderscheid gemaakt in

doelgericht

vijf

bewegingsvaardigheden

belangrijke

spelenderwijs

competenties op

het

die

kinderen

bewegingsprogramma als

de

zowel

de

cognitieve

school(speel)plein

vaardigheden van kinderen verbeteren. Onder de

ontwikkelen; creatief, fysiek, emotioneel, sociaal en

volgende twee voorwaarden: 1. De kinderen moeten

cognitief. Marianne de Valck spreekt over de ‘schijf

voldoende lichamelijk actief zijn voor omvang en

van vijf’ die zij als hulpmiddel gebruikt om te

intensiteit. 2. De kinderen zullen vooral complexe

bedenken hoe en waarmee kinderen kunnen spelen.

bewegingsvaardigheden moeten uitvoeren om de

Een harmonisch aanbod van de ‘schijf van vijf’ geeft

grootste cognitieve winst te behalen. Om complex te

het spelen variatie, afwisseling, uitdaging en

kunnen spelen en bewegen is een uitdagende

inspiratie (Valck, 2002-2012). Uit deze gegevens

leeromgeving essentieel, waarbij uitdaging geboden

blijkt dus dat het belangrijk is om een breed en

kan worden door variatie in verschillende functies

gevarieerd aanbod aan spel aan te bieden. Alleen op

van bewegen en/of waar verschillende competenties

die manier kun je kinderen op verschillende

aan bod komen.

competenties aanspreken en kunnen zij deze

Regelmatige lichaamsbeweging is een ‘pepmiddel’

competenties en/of vaardigheden ontwikkelen.

voor de leerprestaties en een instrument om kinderen fit en gezond te houden en zich sociaal-

Bewegen leidt tot betere leerresultaten. De afgelopen

maatschappelijk te ontwikkelen (Vervoorn, Singh, &

jaren zijn er vele onderzoeken en studies gedaan

Visscher, 2011). De effecten op lange termijn zijn


12-6-2012


3

door het Vrije Universiteit medisch centrum (VUmc)

gaan bewegen, zodat kinderen elkaar uitdagen om

te Amsterdam en de Rijksuniversiteit te Groningen

te

(RuG)

onderzocht.

Longitudinaal-

bewegen

(Hagen

A.

v.,

2007a).

en

Gevarieerd bewegen is van belang en wordt

interventieonderzoek van de RuG toont aan dat

gebruikt voor dit onderzoek. Hierbij gaat het om de

fitheid en fysieke activiteiten zijn gerelateerd aan

variatie in sporten spelactiviteiten die aan de

cognitief vermogen en schoolprestaties. Sportende

kinderen worden aangeboden, waarbij verschillende

kinderen, lid van een sportvereniging, blijven

competenties en/of functies van het spelen en

minder vaak zitten dan niet of weinig sportende

bewegen terug komen. Deze worden gecombineerd,

kinderen. Daarnaast behalen kinderen die hoger

zodat complex bewegen aanwezig is. Daarnaast

scoren op testen van balvaardigheid een betere

wordt er bij een gevarieerd aanbod rekening

CITO-rekenscore

klasgenoten.

gehouden met de schijf van vijf en wordt dit

Het VUmc heeft de invloed van lichaamsbeweging

verwerkt in het doelgericht aanbod. Net zoals de

op de leerprestaties onderzocht in een systematisch

elementaire bewegingsvormen van Van Gelder &

literatuuronderzoek (raadpleging van duizenden

Stroes (2002).

dan

hun

studies). Dit onderzoek laat zien dat er een positieve en

leerprestaties.

Aanbod wat de kinderen stimuleert om gevarieerder te bewegen.

De effecten op korte termijn zijn door een

Het school(speel)plein is een plek waar kinderen

experimenteel pilot-onderzoek van de Hogeschool

tijdens schooltijd en soms voor/na schooltijd spelen

van Amsterdam (ALO) aangetoond dat na een

en bewegen. Het is alleen niet meer vanzelfsprekend

actieve pauze een verbetering van de concentratie

dat er veelzijdig en gevarieerd bewogen wordt.

optreedt. De kinderen die matig bewegen scoren het

Volgens Hagen (2007a) zijn er veel schoolpleinen die

hoogst. De literatuur ondersteunt de bevindingen.

weinig tot niet uitdagen om kinderen gevarieerd te

Daaruit blijkt dat direct ná een fysieke activiteit

laten bewegen. Met welk aanbod kunnen we

extra

tussen

kinderen toch weer stimuleren om gevarieerd te

een

bewegen op een school(speel)plein? Wat motiveert

relatie

bestaat

tussen

hersencellen

hersencellen verbetering

en

worden van

lichaamsbeweging

de

verbindingen aangemaakt

concentratie

met als

gevolg

(Vervoorn, Singh, & Visscher, 2011).

de leerlingen om gevarieerder te gaan bewegen?

Gevarieerd beweeg- & speelgedrag

Zones en structuur Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat

Veelzijdig en gevarieerd speelgedrag kan vooral

wanneer de speelplaats in zones verdeeld wordt of

door buitenspelen bereikt worden. Buiten spelen is

het

een verschil met binnen spelen en wordt vooral door

afgebakende veldjes, er door de kinderen meer en

de natuur bepaald (Berg, Berg, & Koenis, 2007). De

gevarieerder bewogen wordt. Er ontstaan minder

deskundigen lijken over het algemeen eens te zijn

conflicten doordat meerdere kinderen tegelijkertijd

dat spelen in natuurlijke (buiten)speelruimtes, in

kunnen spelen en zij hinderen elkaar ook minder in

vergelijking met spelen in niet-natuurlijke (binnen)

het spel (Adank, et al., 2010; Bekkering, 2008;

speelruimtes onder andere leidt tot meer veelzijdig

Goedhart et al., 2007; Hagen A. v., 2007; Jans, et al.,

en gevarieerd speelgedrag. Dit wordt positief

2011). Het werken met zones is geen nieuw idee,

gewaardeerd

maar

omdat

het

bijdraagt

aan

een

plein

meer

volledig

structuur

uitgewerkt

door

bijv.

Zoneparc

Foundation

2007). Intensief en gevarieerd bewegen is dus één

onderzoeksresultaten van Zoneparc blijkt dat op een

van

is

gezoneerde speelplaats jongens minder ruimte op

school(speel)plaatsen

het schoolplein in beslag nemen. Jongens bepalen

remedies

noodzakelijk

dat

tegen de

overgewicht.

Het

(Zoneparc).

met

evenwichtige ontwikkeling (Berg, Berg, & Koenis, de

Nederland

heeft,

Uit

aantrekkelijk worden gemaakt om gevarieerd te


12-6-2012

de


4

en jongens en meisjes spelen vaker samen.

Pimp My Schoolyard Pimp My Schoolyard is een ander initiatief waarbij

Er zijn drie zones te onderscheiden en die worden

het doel is: het creëren van stimulerende en

ook in verschillende onderzoeken aangehaald. Ze

uitnodigende schoolpleinen waar kinderen zowel

zijn voor een groot deel gekoppeld aan de kleuren

tijdens als na schooltijd volop kunnen spelen,

die Zoneparc ook gebruikt. Het plein zou dan

sporten en elkaar kunnen ontmoeten. Het realiseren

kunnen bestaan uit een ‘gele rustzone’ om te chillen,

van

‘blauwe spelzone’ voor groepsspellen en een ‘rode

deskundigheidsbevordering van de leerkrachten op

sportzone’ voor sportieve spellen met competitie.

school, zodat het schoolplein structureel gebruikt

Naast de verschillende zones is het ook mogelijk om

kan worden. Een activiteitenaanbod op maat kan

al klein te beginnen en structuur aan te brengen

een gymles ontwikkelen voor op het schoolplein

door markeringen. Belijningen van onder andere

zijn. De Gelderse Sport Federatie geeft verschillende

geverfde kleuren en tekens, boompje verwisselen,

mogelijkheden om ‘Pimp My Schoolyard’ in te

hinkelbanen, twister, speelvelden voor voetbal,

vullen (Gelderse Sport Federatie).

dan minder vaak welke spelletjes worden gespeeld

hockey, basketbal, of een afgebakend gebied voor spelen met materialen, zoals bv. springtouwen, badmintonrackets, etc. Uiteraard is het wel van belang dat er goed nagedacht wordt voordat de markeringen aangebracht worden. Volgens Adank & Jans (2010) heeft het de voorkeur dat een markering multifunctioneel in gebruik is. Eén bepaalde markering geeft de mogelijkheid om verschillend te spelen. Zo wordt de speelruimte optimaal benut.

een

activiteitenaanbod

op

maat

en

Andere mogelijkheden Maar niet elke school heeft kansen en mogelijkheden om deze initiatieven in te zetten. Uit verschillende bronnen

komen

ook

andere

(goedkope)

mogelijkheden naar voren. Zowel Adank & Jans (2010), Gelder & Goedhart (2007) en Goedhart & Ruijter ( 2007) merken op dat de transfer naar de lessen bewegingsonderwijs vaak makkelijker is dan dat er gedacht wordt. Er zijn voldoende activiteiten die, op het school(speel)plein, (na)gespeeld kunnen

De transfer van en naar de lessen bewegingsonderwijs

worden met dezelfde spelregels of een kleine aanpassing. Deze kunnen in een de vorm van er

leskaarten aangeboden worden. Er zijn volgens

verschillende initiatieven die door een school

Adank & Jans (2010) zelfs verschillende voordelen te

gekozen kunnen worden.

noemen als de leerkracht bewegingsonderwijs in

Om

deze

transfer

te

bevorderen

bestaan

Beweeg Wijs Beweeg Wijs is een initiatief dat uit verschillende

zijn of haar lessen spelen aanbiedt die direct toepasbaar zijn op het school(speel)plein. Het kind wordt niet alleen gestimuleerd tot spel op het

producten bestaat om bewegen en spelen een

schoolplein, maar krijgt ook nog eens spelideeën

kwaliteitsimpuls te geven. Hiervoor hebben zij

voor op het schoolplein. De leerkracht kan in de les

beweegteams opgericht die op school een traject en

inspelen op de behoeften van kinderen. Zowel op

begeleiding willen aangaan. Deze beweegteams

leeftijd, beweegniveau en heersende trends op het

werken

Wijs

gebied van bewegen. Een schoolpleinactiviteit in de

speelpleinmethode. Met deze methode wordt de

les bewegingsonderwijs kan in één van de hoeken

transfer naar de lessen bewegingsonderwijs gelegd,

aangeboden worden. Het belangrijkste is dan wel

waarbij de kinderen van de school in de lessen

dat de nadruk gelegd wordt op het reguleren van de

bewegingsonderwijs

en

activiteit. Op deze manier leren kinderen een

wisselend

activiteit zelf op gang te brengen en te houden

activiteiten

allemaal

die

met

de

Beweeg

verschillende bij

een

spelletjes

steeds

schoolpleinthema horen. Het reguleren ervan wordt

(Adank

op deze manier geleerd (Beweeg Wijs).

verschillende activiteiten kunnen gevonden worden


&

Jans,

2010).

Voorbeelden

12-6-2012

van


5

in spelactiviteiten die individueel gedaan kunnen

leidt niet automatisch tot méér activiteit. Door

worden of met meer: touwtje springen, diabolo,

gebruik te maken van themakisten is er afwisseling

jongleren,

lummelspelen,

in het materiaal en worden kinderen in theorie

miksituaties, kleine partijtjes van bijv. voetbal, etc.

hinkelen,

stelten,

telkens weer geprikkeld tot ander activiteiten. (Jans

De lijst kan nog veel langer gemaakt worden met

& Borghouts, 2011).

spelactiviteiten waarvan de transfer naar buiten mogelijk is. Elke (vak)leerkracht kan zo zelf kiezen wat het leukste is of meest geschikt voor het schoolplein of de kinderen.

Stimuleren, helpen en coachen Uit onderzoek van Jans & Borghouts (2011) blijkt dat leerkrachten die kinderen aanmoedigen en prijzen voor hun activiteit de fysieke activiteit 8% hoger ligt

Thematisch aanbod en beschikbaarheid materialen.

dan wanneer zij dat niet doen. Ook zijn er dan veel

Het gebruik van verschilllende thema’s, projecten of

hebben deze extra stimulans nodig om iets te gaan

programma’s

doen of in beweging te blijven. Daarnaast is het voor

kan

kinderen

stimuleren

om

minder kinderen die niets doen. Veel kinderen

gevarieerder te bewegen. Door een verschillend

de

aanbod in thema’s, projecten of programma’s zijn er

pleinwacht/surveilleren om de kinderen spelideeën,

voor de kinderen steeds weer nieuwe mogelijkheden

tips en complimenten te geven. Uit hetzelfde

om nieuwe activiteiten te leren. Met het aanbod kan

onderzoek blijkt ook dat in pauzes waar de

rekening

landelijke

leerkrachten meedoen het aantal kinderen dat

campagnes, rages, etc. Wil men die verschillende

motorisch gezien niets doet gehalveerd is. Het blijkt

thema’s aan bod laten komen, dan kan dit

alleen dat leerkrachten dit vaak als belasting

gecombineerd worden met het beschikbaar stellen

ervaren, omdat de pauze ook hun eigen pauze is

van materialen. Gelder & Goedhart (2007), Goedhart

(Jans & Borghouts, 2011). Voor dit ‘probleem’ heeft

& Ruijter ( 2007) geven aan dat dit in de vorm van

Beweeg Wijs positieve ervaringen om leerlingen van

een speelkist kan. Ook hier zijn verschillende

groep 7 en 8 in te schakelen als zij goede

mogelijkheden voor. Per groep, per thema, per

ondersteuning

onder- /bovenbouw, met of zonder uitleen, etc. Er

leerlingen van de bovenbouw zijn goed in staat om

moet in ieder geval goed nagedacht worden over de

activiteiten te reguleren. Hiervoor gebruikt Beweeg

verschillende mogelijkheden, want er moet ook

Wijs de lessen bewegingsonderwijs om dit aan de

rekening gehouden worden met duurzaamheid van

kinderen van groep 7 en 8 bekend te maken hoe ze

de materialen en veilig gebruik van het materiaal.

jonge kinderen moeten begeleiden. Hierbij zien we

Volgens Adank & Jans (2010) nodigt aanwezig

dus ook de transfer naar lessen bewegingsonderwijs.

spelmateriaal op het schoolplein uit tot bewegen.

Ook Zoneparc maakt gebruik van de oudste kinderen

Caminada (2007) geeft aan dat bij het variëren en

binnen een school. De zogenaamde helden worden

vernieuwen van materialen het mogelijk is om

tijdens een Zoneparctraining klaargestoomd voor

verschillende bewegingsvormen eigen te maken.

hun heldenrol. Zij zijn verantwoordelijk voor

Waarbij

aan

uitdelen en innen van sporten spelmateriaal,

materialen, maar dat niet altijd alles in gebruik is.

begeleiding en uitleg van de diverse sporten

Het is mogelijk om juist de vaste spelpatronen te

spelactiviteiten (Zoneparc). Uit onderzoek van

doorbreken en kinderen nieuwe ervaringen op te

Hagen (2007) blijkt dat er positieve ervaringen zijn

laten doen. Dit is goed mogelijk met het aanbieden

opgedaan

van verschillende thema’s. Dit blijkt ook uit het

bovenbouwleerlingen bij organisatie en planning

onderzoek van Jans & Borghouts (2011). Want voor

van speelactiviteiten. Bovenbouwleerlingen kunnen

elke specifieke activiteit is ander materiaal nodig.

inbreng hebben bij het plannen en organiseren van

Materiaal is voorwaardelijk, maar méér materiaal

sporten spelactiviteiten op de speelplaats. Hoe

gehouden

een

breed

worden

aanbod


met

aanwezig

is

leerkracht

bij

goed

van

het

te

combineren

leerkrachten

planmatig

krijgen.

inzetten

12-6-2012

met

De

van


6

meer zij eigen visies en ideeën inbrengen en hoe

van kinderen gestimuleerd kunnen worden. Volgens

meer ze zelf wekelijks bij de organisatie worden

Jans (2010) blijkt uit onderzoek dat pauzes op de

betrokken,

zich

basisschool ook substantieel kunnen bijdragen aan

verantwoordelijk voor een gepland en gevarieerd

des

te

meer

voelen

zij

de aanbevolen dagelijkse fysieke activiteit (5-40%)

gebruik van de speelplaats (Hagen A. v., 2007b).

De pauzeactiviteiten leveren niet alleen een bijdrage

Een goed school(speel)plein

aan kwantitatief voldoende beweging, maar in

De geschiedenis

worden verbeterd (Jans, 2010).

Vanaf 1897 verschijnt in Nederland voor het eerst

Wat zijn belangrijke kenmerken voor een goed schoolspeelplein?

theorie zou ook motorische vaardigheid kunnen

een rapport ‘Algemene regelen omtrent den bouw en de inrichting der lokalen…’waarin voor het eerst de noodzaak van speelplaatsen en de schooltuin wordt genoemd in het belang van de gezondheid en het onderwijs. Er wordt dan vooral gedacht vanuit hygiënische en medische gedachten. De ruimte om het gebouw zorgt ervoor dat er voldoende zonlicht en frisse lucht het gebouw kan bereiken. Volgens Bekkering (2008) is er ruim een eeuw later niet veel veranderd. Het nadenken over de relatie binnen- en buitenruimte

is

ondergeschikt

aan

nieuwe

didactische en pedagogische inzichten die aanzetten tot veranderingen in de vorm van het gebouw. De onderwijsvernieuwingen die plaatsvinden gebeuren vooral in school dan met de omgeving buiten. Tot in de jaren tachtig wordt het schoolplein vooral gezien als

een

ruimte

waar

leerlingen

hun

pauze

doorbrengen. Pas eind twintigste eeuw komt in de positie en het gebruik van de buitenruimte een kentering. In 1985 ontstaat de basisschool voor kinderen van vier tot twaalf jaar en komen er steeds meer combinaties van opvang en basisscholen. Steeds meer scholen bieden alles onder één dak en worden brede scholen genoemd. Het schoolplein wordt nu ook buiten officiële lesuren gebruikt. De visie op het gebruik, onderhoud en openstelling van schoolplein verandert. De komende jaren zal het schoolspeelplein meer een ontmoetingsruime zijn voor kinderen. En een goede (school)speelplaats geeft

volgens

Bekkering

(2008)

ruimte

aan

De laatste jaren is er meer belangstelling voor de invulling van de openbare ruimte voor de maximale ontplooiing van kinderen. Terwijl de steeds dikker wordende jeugd een gevaar wordt of is voor de volksgezondheid en veel mensen zich afvragen hoe ze de jeugd weer aan het bewegen krijgen, zien we helaas

vaak

verwaarloosde

schoolpleinen.

En

ondanks dat het onderwijs in Nederland hoog op de politieke agenda staat is de enige minimale eis die gesteld wordt aan het schoolplein dat een kind drie vierkante meter nodig heeft om te bewegen. Voor de rest is er geen eenduidige norm voor grootte, kwaliteit en functie waaraan een schoolplein moet voldoen. Toch zal de visie op het gebruik, onderhoud en openstelling van de schoolpleinen de komende jaren gaan veranderen. Er is steeds meer de behoefte om publieke ruimtes te hebben waar kinderen kunnen spelen. En het schoolplein is dan de ideale speelplaats in de wijk van het kind. Hierbij is afstemming over inrichting, gebruik, toezicht en onderhoud een belangrijk discussiepunt. Toch zijn er voldoende ideeën en onderzoeken wat de kenmerken van een goed schoolspeelplein laat zien. Want volgens Bekkering (2008) geeft een goede speelplaats ruimte aan verschillende activiteiten en daagt het kinderen uit zich zo gevarieerd mogelijk te bewegen, passend bij hun leeftijd en daarbij horende moeilijkheidsgraad (Bekkering, 2008).

verschillende activiteiten en daagt kinderen uit zo

Voor een goed school(speel)plein zijn Bekkering,

gevarieerd mogelijk te bewegen (Bekkering, 2008).

et.al. (2008), onderzoekers van ‘Public Playground’

Dit

uitgegaan

wordt

bevestigd

door

Jans

(2010).

Het

van

tien

basisuitgangspunten.

Deze

schoolplein is volgens haar een geschikte context

vormen voor hen de basis om een schoolspeelplein

waar kinderen structureel kunnen bewegen en waar

succesvol te maken. Waarbij de procesmatige

de motorische, sociale en cognitieve ontwikkeling


12-6-2012


7

aspecten vooraan staan, omdat uit hun eigen

vergroot en daarmee het gevarieerde speelgedrag

ervaring

door

is

gebleken

dat

betrokkenheid

van

meerdere partijen nodig is om een plein op langere

verschillende

groepen

gebruikers.

(Bekkering, 2008)

termijn goed te laten functioneren. Verschillende punten die hierboven genoemd zijn, 1. Participatie: van meerdere partijen (gemeente,

worden ook gebruikt in andere onderzoeken en

sportclubs, ouders, etc.) om brede steun voor de

komen terug in verschillende artikelen waarbij ook

plannen te krijgen en om aanvullende financiële

rekening gehouden wordt met de motorische

middelen te zoeken.

ontwikkeling. Hagen (2008) geeft de volgende

2. Beheer en organisatie: het maken van een beheerconvenant

met

pleinregels

voor

ideeën over het indelen van speelplaatsen en de vier

de

minimum eisen. Hij heeft het erover dat een

verschillende partijen blijkt een goed middel te

speelplaats een ‘gezoneerder’ ruimte zou moeten

zijn om het plein mooi, schoon, veilig en leefbaar

zijn en koppelt dit ook aan ‘Zoneparc’. Verder

te houden.

moeten speelplaatsen zodanig ingericht zijn dat ze

3. Profielkeuze: dit hangt nauw samen met de visie

de leerlingen uitdagen tot intensief en gevarieerd

op het buitenspelen. Welke rol speelt het

bewegen. Dit is pas mogelijk als er voor drie

schoolplein in de algemene pedagogische visie

onderscheidende leeftijdsgroepen (gr 1 - 2, 3- 5, 6-8)

van de school?

gerichte

speelbezigheden

worden

gerealiseerd.

4. Zonering: er ontstaat een heldere organisatie bij

Daarnaast moet het voor iedere leerling een

gebruik van verschillende activiteitenzones. Een

oefenplek zijn. Regelmatige observaties van het

schoolplein bestaat tenminste uit drie zones: zone

speelplaatsgedrag zal inzicht en informatie geven

voor balspelen (competitie), zone voor andere

over het speelplaatsgedrag (Hagen, 2008). De

speelvormen (bewegen) en een plek om te zitten

voorwaarden die van Gelder & Goedhart (2007)

en te praten (rust).

aandragen voor een goed functionerend schoolplein

5. Bezonning en beschutting: voor een prettig

zijn vergelijkend. Een aantrekkelijk en veilig plein

gebruik is een goede bezonning essentieel, maar

met veel mogelijkheden (deze worden in het

zonder beschutting zijn bepaalde vormen van

bestaande artikel verder uitgewerkt). Het aantal

spelen niet mogelijk.

kinderen per vierkante meter en de aanwezigheid

6. Connectie openbare ruimte: in de toekomst heeft

van leerkrachten die spel en bewegen stimuleren

het schoolplein in potentie een publieke rol in de

(Gelder & Goedhart, 2007). Het aanbrengen van

wijk.

structuur en routes van creatieve oplossingen zal

7. Ruimtelijke differentiatie: de leeftijdsgroepen,

volgens Toledo (2007), positief bijdragen aan de

0-4 jaar, 4-6 jaar en 7-12 jaar, kennen andere

kwaliteit

behoeftes qua bewegingsdrang, geborgenheid en

spelmogelijkheden van het plein. Vormgeving en

uitdaging.

het gebruik van het landschap hangen nauw samen.

8. Veiligheid

en

toegankelijkheid:

van

de

vormgeving,

uitstraling

en

kinderen

Het is zelfs sfeerbepalend en een goed gebruik van

moeten zich geborgen en veilig voelen op het

de ruimte heeft meer spelmogelijkheden. De ruimte

plein

moet volgens haar plaats bieden aan verschillende

9. Oppervlakte en verharding: de keuze voor het

spelvormen: bewegingsspel, regelspel, fantasiespel,

materiaal van de ondergrond heeft een grote

constructief

invloed op de spelen bewegingsmogelijkheden

uitrusten) (Toledo, 2007).

spel

en

stil

spel(kijken,

kletsen,

en het karakter van het plein.

10. Inrichting en toestellen: door gericht te kiezen voor

bouwkundige

inrichtingselementen


of wordt

landschappelijke de

uitdaging

Spelen en bewegen is

van

belang

motorische,

en

sociaal-emotionele

ontwikkeling

cognitieve van

kinderen.

voor

de

Verschillende

12-6-2012


vaardigheden en functies van spelen en bewegen

8

Wat is het effect van het doelgericht

worden daarbij gestimuleerd. Naast dat het kind motorisch gezien zichzelf ontwikkeld, blijkt ook uit

beschikbaar stellen van leskaarten in de

onderzoekgegevens dat de prestatie op cognitief

lessen bewegingsonderwijs op het

gebied verbetert en er goede leerresultaten zijn,

gevarieerd speelgedrag en complex bewegen

wanneer kinderen doelgericht veel en gevarieerd

in de morgenpauze van kinderen van 8-11

bewegen. Gevarieerd bewegen is van belang voor de

jaar op het schoolplein van de Johannes

totale ontwikkeling op motoriek, cognitief en

Bogermanschool?

sociaal-emotioneel gebied. Op deze manier wordt er



een beroep gedaan op de verschillende functies complexe

Op grond van de literatuurstudie wordt er verwacht

bewegingsvaardigheden uitgevoerd moeten worden

dat er een positief effect zal zijn op het gevarieerd

om de grootste cognitieve winst te behalen. En om

speelgedrag van de kinderen en zij met de

complex te kunnen spelen en bewegen is een

leskaarten complexer gaan bewegen.

en/of

competenties.

Waarbij

vooral

uitdagende leer(speel)omgeving essentieel. Voor een uitdagende leer(speel)omgeving is het belangrijk dat er voor het kind duidelijkheid en structuur wordt geboden. Om het eenzijdig speelgedrag van de kinderen op het schoolplein van de Johannes Bogermanschool

te

vergroten

tot

gevarieerder

speelgedrag en complex bewegen wordt in dit onderzoek een start gemaakt met de transfer van en naar de lessen bewegingsonderwijs wat volgens Gelder & Goedhart (2012) gemakkelijk te realiseren is. Er wordt doelgericht gebruik gemaakt van

Methode Onderzoekspopulatie Voor het onderzoek zijn de groepen 5 en 6 genomen, omdat uit voorgaande jaren en ervaring is gebleken dat deze kinderen voor een lange tijd, ruim een half jaar, eenzijdig speelgedrag vertonen (elke pauze hetzelfde spel) op het schoolspeelplein. Tabel 1: Onderzoekspopulatie basisschool 'Johannes Bogermanschool' te Genemuiden

Groep 5 controlegroep

Groep 6 experimentele groep

Aantal (N)

21

26

competenties, vaardigheden en het zijn activiteiten

Gem. leeftijd (SD)

8,91 (0,51)

9,65 (0,49)

waar het complex bewegen naar voren komt. Zoals

Meisjes

12

14

in de literatuur wordt aangegeven is juiste belijning

Jongens

9

12

leskaarten met als doel om gevarieerder en complexer te gaan bewegen. Deze worden in de lessen bewegingsonderwijs aangeboden en in de pauzes gebruikt. Deze leskaarten hebben variatie in sport-

en

spelactiviteiten

op

gebied

van

of geverfde tegels van groot belang. In dit onderzoek wordt hiervoor om praktische redenen

Design

stoepkrijt gebruikt. Zodat de kinderen die meedoen

Er is een 0-meting gedaan om de beginsituatie vast

met dit onderzoek zelf de structuur voor hun

te stellen. De groepen worden niet gemixt, omdat

activiteiten kunnen laten zien aan andere kinderen.

het mixen van de groepen praktisch niet haalbaar is.

Want het blijkt dat er bij afgebakende veldjes

Groep 6 heeft de interventie gekregen en groep 5 is

kinderen gevarieerder bewegen. En er ontstaan

de controlegroep.

minder

conflicten

doordat

meerdere

kinderen

tegelijkertijd kunnen spelen en zij elkaar ook minder hinderen. Met dit doelgerichte aanbod luidt de onderzoeksvraag als volgt:


Onderzoeksinstrumenten Een

maand

voor

het

onderzoek

is

er

een

inventarisatie gedaan met een vragenlijst (Burema, 2011) over de sporten spelactiviteiten die de

12-6-2012


9

kinderen nu doen en wat ze eventueel in de

leerling voor sport- of spelactiviteit speelt. Wanneer

toekomst zouden willen doen. Dit om de interventie

een leerling vijf minuten of meer van de tien

zo dicht mogelijk te laten aansluiten bij de

minuten eenzelfde sport- of spelactiviteit speelt is

belevingswereld

dit geregistreerd en meegenomen als sport- of

van

de

kinderen.

Voor het onderzoek is er gekozen voor de onderzoekstechniek

observatie

m.b.v.

video-

opnamen om zo de objectiviteit van de opnamen te bevorderen. Er zijn opnamen gemaakt op een vaste dag op een vast tijdstip aan de hand van een observatielijst (zie figuur 1).

spelactiviteit in het onderzoek

Onderzoeksproces In maart en april van 2012 zijn de groepen 5 en 6 van de Johannes Bogermanschool in Genemuiden in de pauze geobserveerd. Tijdens de 0-meting en de 1meting waren de weersomstandigheden goed, zodat dit geen invloed had voor de activiteiten die de kinderen deden. Groep 6 is de experimentele groep en heeft 2 uur in de week bewegingsonderwijs van vakleerkracht 1 van de Johannes Bogermanschool. De kinderen uit groep 6 hebben in de lessen bewegingsonderwijs

de

leskaarten

van

de

vakleerkracht uitgelegd gekregen, waarbij er in de les gestimuleerd is om de leskaarten ook in de pauze te

gebruiken.

De

leskaarten

bevat

instructie,

groepsgrootte, hoe te spelen, benodigd materiaal, etc. en zijn ook in de klas neergelegd. Voor de belijning van verschillende activiteiten is nu gebruik gemaakt van stoepkrijt, zodat de kinderen de structuur kunnen creëren voor hun sport- of spelactiviteit. Tijdens de periode van het onderzoek mochten de leerkrachten de leerlingen op het plein niet stimuleren om met het aangeboden materiaal te spelen. Dit is vooraf aan de leerkrachten gevraagd om deze als externe beïnvloede factor uit te sluiten.

De interventie In de vier weken van het onderzoek zijn er op maandag

of

op

bewegingsonderwijs

woensdag een

of

in twee

de

les

leskaarten

aangeboden, waarbij de kinderen uitleg hebben

Figuur 1: Observatielijst speelgedrag

gekregen

over

een

sport-

of

spelactiviteit.

De observatielijst is gebaseerd op een lijst van

Vervolgens hebben ze de sport- of spelactiviteit zelf

Hagen (2007b). Deze is aangepast met de meest

kunnen

gebruikte sport- of spelactiviteiten die op de

nadrukkelijk gestimuleerd om de leskaarten ook in

Johannes Bogermanschool bekend zijn. Deze zijn

de pauze te gebruiken. Daarvoor hebben dezelfde

vervolgens gekoppeld aan complex vs. niet complex

leskaarten met de benodigdheden voor het spel in

bewegen Er is hiervoor gekeken naar verschillende

een krat voorin de klas gestaan. Naast de 6

functies,

en

leskaarten die in de lessen bewegingsonderwijs zijn

competenties of waar meerdere taken uitgevoerd

gebruikt, hebben er in de klas ook een zestal

elementaire

bewegingsvormen

oefenen

en

reguleren.

In

de

moeten worden. Elke minuut is er gekeken wat een


12-6-2012

les

is


anderen leskaarten gelegen met tips en ideeën voor

Exp. groep (6) 0-meting

verschillende sporten spelactiviteiten.

Data-analyse

8%

Tijdens de 0-meting en 1-meting zijn er gegevens verzameld

over

de

verschillende

sport-

10

slingertikkertje

23%

fantasiespel

en

spelactiviteiten die tijdens de pauze door de groep

tafeltennis

69%

gedaan worden (zie figuur 2-5). Daarnaast is er gekeken hoeveel van de sporten spelactiviteiten complexe bewegingen heeft. (zie figuur 6-9) De gegevens van de 0-meting en van de 1-meting zijn per

groep

geordend

per

onderdeel

in

Figuur 3: percentage van sporten spelactiviteiten van de hele experimentele groep bij de 0-meting

een

cirkeldiagram. Bij de 0-meting is het gemiddelde

Na de 4 weken interventie wordt er door de

van de variabelen vergeleken. Zowel bij de sporten

controlegroep (figuur 4) één sport- of spelactiviteit

spelactiviteiten als bij complex vs. niet complex

minder gespeeld en zijn er drie dezelfde sporten/of

bewegen is er een histogram gemaakt met een curve

spelactiviteiten hetzelfde (rekstok, ‘eitje wip’ en kijkt

waarbij er geen normaalverdeling aanwezig is.

rond). Bij de experimentele groep (figuur 5) zien we

Vervolgens is de data geanalyseerd met een non-

toename in sporten spelactiviteiten van drie naar

parametrische toets, de Chi-Square Test in SPSS 16.0.

zeven andere sporten spelactiviteiten. De variatie in spellen is toegenomen. Statistisch gezien is dit

Resultaten

niet significant (p=0,56) en kan er niet worden aangetoond dat de interventie van een gevarieerd

De gegevens van de 0-meting geven aan dat de

aanbod aan sporten/of spelactiviteiten een effect

kinderen in de controlegroep (figuur 2) meer sport-

heeft op de variatie aan speelgedrag.

en spelactiviteiten doen dan de kinderen uit de experimentele groep. (zeven vs. drie sporten spelactiviteiten)(figuur3).

Slingertikkertje

Controlegroep (5) 1-meting

wordt 10%

door 69% van groep 6 gespeeld. Dit zijn 18 kinderen van de 26. Daarnaast wordt er door 23% van de

19%

19%

groep aan fantasiespel gedaan. Dit is één groepje

14%

van 6 kinderen. In de controlegroep wordt al in 24%

kleinere groepen gespeeld of kijkt een kind rond.

14%

Waarbij bijvoorbeeld het spel ‘eitje wip’ (24%=5 kinderen) en de rekstok (24%) gelijkmatig verdeeld zijn.

Controlegroep (5) 0-meting 5% 5%

9% 14% 24%

19% 24%

praten eitje wip rekstok kijkt rond zelf met de bal gooien liefheersbeestjes zoeken skeeleren

rekstok eitje wip overgooien met bal springtouwen anders kijkt rond

Figuur 4: percentage van sporten spelactiviteiten van de hele controlegroep bij de 1-meting

Exp. groep (6) 1-meting 4%

4% 8%

tennissen

8%

emmerbal overgooien met bal 38%

27% 11%

springtouwen samen springtouwen alleen hooghouden met beachplankje kijkt rond

Figuur 2: percentage van sporten spelactiviteiten van de hele controlegroep bij de 0-meting


Figuur 5: percentage van sporten spelactiviteiten van de hele experimentele groep bij de 1-meting

12-6-2012


Naast de variatie in sporten spelactiviteiten is er

Experimentele groep (6) 0-meting

gekeken of de kinderen complexer zijn gaan bewegen (figuur 6-9). Hiervoor is gekeken naar

8%

complex bewegen niet complex bewegen

verschillende functies en competenties en/of waar twee of meerdere taken uitgevoerd moeten worden. Bij

de

0-meting

zien

controlegroep(figuur

6)

we

dat

57%

complexe

van

11

de 92%

bewegingen

uitvoert en de experimentele groep 8% (figuur8). Bij de 1-meting zien we bij de controlegroep geen verandering in het complex bewegen(figuur 7). Er

Figuur 8: percentage van complex bewegen vs. niet complex bewegen van de beide groepen.

worden wel andere sporten spelactiviteiten gespeeld, maar het complex bewegen blijft ondanks

experimentele groep (6) 1-meting

dat gelijk. Bij de experimentele groep (figuur 9) zien we een toename van 73% van kinderen die

19%

complexer zijn gaan bewegen (8% vs. 81% en dit zijn

complex bewegen

8%

19 kinderen). Dit is een significant verschil (p=0,00).

toename complex bewegen

Hierbij wordt er aangetoond dat de interventie van leskaarten leidt tot meer complex bewegen.

niet complex bewegen

73%

controlegroep (5) 0-meting Figuur 6: percentage van complex bewegen vs. niet complex bewegen van de experimentele groep.

complex bewegen

43% 57%


Discussie Het doel van het onderzoek was om met een doelgericht aanbod van leskaarten in de lessen bewegingsonderwijs het gevarieerd en complex

Figuur 6: percentage van complex bewegen vs. niet complex bewegen van de controlegroep bij 0-meting

speelgedrag van kinderen van 8-11 jaar in de morgenpauze te vergroten. Uit de resultaten hierboven is vast te stellen dat de kinderen van de experimentele groep van 3 naar 7

controlegroep (5) 1-meting complex bewegen

43% 57%


sporten/of spelactiviteiten zijn gegaan, maar het niet significant (p=0,56) is. En dat de experimentele groep

significant

(p=0,00)

complexer

is

gaan

bewegen. Waarbij de hoofdvraag het effect op het gevarieerd

speelgedrag

niet

aangetoond

kan

worden, maar het effect op complex bewegen significant is aangetoond. Het is te verklaren dat de verandering op het

Figuur 7: percentage van complex bewegen vs. niet complex bewegen van de controlegroep bij 1-meting

gevarieerd bewegen niet significant is. Hiervoor is meer data nodig van andere groepen. In de literatuur geven Jans & Borghouts (2011) aan dat materiaal voorwaardelijk is, maar niet automatisch


12-6-2012


leidt tot meer activiteit. Dit kan met deze resultaten niet bevestigd worden, maar het is te verklaren dat een groep die eerst samen een spel doet in kleinere groepen uiteenvalt als er leskaarten aangeboden worden met veel variatie aan spelmateriaal en dit

12

Nu de kinderen complexer zijn gaan bewegen, zou een vervolgonderzoek voor de Johannes Bogermanschool kunnen zijn of de kinderen door het complex bewegen ook betere prestaties op cognitief gebied laten zien.

materiaal ook gebruikt gaat worden. Daarnaast heeft

Vanuit

de sociale context van de groep een grote rol

doelgericht aanbod van leskaarten en materiaal met

gespeeld. De controlegroep bestond bij de 0-meting

ondersteunende lessen bewegingsonderwijs leidt tot

al uit subgroepen, waardoor er ook meer variatie is

meer variatie in sporten spelactiviteiten en dat de

aan sporten spelactiviteiten bij de 0-meting. De

kinderen complexer gaan bewegen.

experimentele groep deed vooral wat een paar

Een aanbeveling voor de Johannes Bogermanschool

kinderen zeiden. De interventie geeft de kinderen de

zou zijn om dit breder in te gaan zetten in de school,

mogelijkheid om zelf te kiezen wat ze leuk vinden

zodat er in alle groepen gevarieerder bewogen

i.p.v. dat ze ‘de groep’ volgen. Een andere

wordt en dat de kinderen sporten spelideeën

verklaring voor het gevarieerd speelgedrag is te

krijgen voor op het schoolplein. Het is inderdaad

halen uit de zonering van het schoolplein. Voor dit

gemakkelijker dan gedacht om de transfer van de

onderzoek was het praktisch niet haalbaar om dit

lessen bewegingsonderwijs van naar het schoolplein

structureel te maken, maar de kinderen kregen zelf

te creëren. (Gelder & Goedhart)& (Goedhart &

de gelegenheid om met stoepkrijt hun eigen veldjes

Ruijter, 2007) Het aanbod van leskaarten was nog

af te zetten. Hierdoor was het duidelijk voor de

maar een start. Deze leskaarten kunnen gemakkelijk

andere groepen en werd het plein optimaal

aangevuld worden met nieuwe sporten spelideeën.

gebruikt.

Het is voor de (vak)leerkracht een goed middel om

Dat de experimentele groep complexer is gaan

in de les in te spelen op de behoeften van de

bewegen is te verklaren. Meer dan de helft van de

kinderen.

leskaarten waren zo gemaakt dat de kinderen ook

complexiteit en heersende trends op gebied van

complexer zouden bewegen als ze die leskaarten

bewegen. Hieraan gekoppeld kan een aanbeveling

gebruikten. Dit is gedaan, omdat complex bewegen

zijn om het plein structureel te zoneren. Voor de

nog belangrijker is dan bewegen op zich. De

kinderen van de experimentele groep gaf het rust

resultaten van het complex bewegen komen overeen

dat andere kinderen even niet in hun veld konden

met andere onderzoeken (Visscher, 2011) dat een

komen. In verband met de ruimte zou zelfs nog

uitdagende leeromgeving uitnodigt tot complex

onderzoek gedaan kunnen worden naar gescheiden

spelen en bewegen. De leskaarten waren voldoende

pauzes (gr. 3-5 & gr. 6-8), zodat er meer ruimte

uitdagend om te gebruiken op het schoolplein en

ontstaat voor de kinderen.

het

onderzoek

Zowel

op

is

gebleken

leeftijd,

dat

een

beweegniveau,

door de leskaarten was het mogelijk om de vaste spelpatronen van de kinderen te doorbreken en hen

Een beperking van dit onderzoek is dat het slechts

nieuwe ervaringen op te laten doen (Jans &

op één basisschool heeft plaatsgevonden waarbij het

Borghouts, 2011).

om één experimentele groep ging in een periode van vier weken. Het is de vraag welke resultaten

Een vervolgonderzoek zou kunnen zijn of de sociale

eventueel andere groepen hadden laten zien. Dit

context van een groep een relatie heeft met het

hangt namelijk ook van de beginsituatie van de

speelgedrag van kinderen. Dit is in het onderzoek

groep zelf af. Een andere beperking is dat de

niet meegenomen, maar kan zeker van invloed zijn.

kinderen

In dit onderzoek kwam bij de 0-meting naar voren

belemmerd werden in het uitvoeren van de

dat er in de controlegroep al meer subgroepen

verschillen sporten spelactiviteiten. De kinderen

aanwezig waren dan bij de experimentele groep.

maakten met stoepkrijt zelf veldjes om te spelen, dit


uit

de

experimentele

groep

12-6-2012

soms


bevorderde wel de creativiteit en er moest overlegd

van doelgericht lesmateriaal aan kinderen op de

worden, maar er was geen vaste plek, omdat de

Johannes Bogermanschool

belijning tijdelijk blijvend was. Dit gaf soms

complex bewegen. Daarnaast is het gevarieerd

problemen met andere groepen die ook graag op die

speelgedrag toegenomen.

effect heeft op het

plek wilde spelen. Daarnaast zijn de observaties voor de data gedaan op één moment in de week,

Bibliografie

waardoor er een beperkt aantal leskaarten gebruikt

Adank, A., & Jans, L. (2010, januari). Het

kan worden door de groep. Maar uit dagelijkse

schoolplein...spelenderwijs bewegen. Lichamelijke

observaties van leerkrachten zijn er zelfs in een

opvoeding, 22-27.

relatief

korte

periode

van

vier

weken

veel

Bekkering, A. (2008, december). Lay-out 05. Public

verschillende leskaarten gebruikt en waren de

playground: Randvoorwaarden voor een goed

kinderen erg enthousiast. Dat de sociale context niet

(school)speelplein. Rotterdam: The Netherlands

van te voren is meegenomen kan als beperking gezien worden in dit onderzoek.

Architecture Fund. Berg, A., Berg, M. v., & Koenis, R. (2007). Spelen in het groen: Effecten van een bezoek aan een

Naast de beperkingen die hierboven genoemd zijn,

natuurspeeltuin op het speelgedrag, de lichamelijke

is een kritische factor in de methode dat de

activiteit, de concentratie en de stemming van

leerkracht ertoe doet! Uit onderzoek van Jans &

kinderen. Wageningen: Alterra.

Borghouts (2011) blijkt namelijk dat kinderen die

Berkel, M. v., Hazelebach, C., & Mooij, C. (2005).

worden aangemoedigd voor hun activiteit, de

Basisdocument Beweginsonderwijs (2e ed.). Zeist:

fysieke activiteit 8% hoger ligt dan wanneer zij dat

Jan Luiting Fonds.

niet doen. Vakleerkracht 1 heeft bij de experimentele

Beweeg Wijs. (sd). Opgeroepen op maart 2012, van

in de lessen bewegingsonderwijs gestimuleerd om

Hoe werkt beweegwijs:

de leskaarten te gebruiken, maar het is de vraag of

http://www.beweegwijs.nl/werkwijze

bij dit onderzoek ook een vermeerdering van gevarieerd en complex bewegen was opgetreden wanneer er niet gestimuleerd was.

Both, K. (2005, december). Kinderen in beweging. De wereld van het jonge kind, 118-121. Burema, J. H. (2011). Onderzoek. Opgeroepen op februari 2012, van Het is fijn op het plein:

Conclusie

http://hetisfijnophetplein.nl.nu/ Caminada, G. (2007, juni). Kijk eens wat ik kan! De

Na een interventie van vier weken met een doelgericht

aanbod

van

leskaarten

en

lessen

wereld van het jonge kind, 325-328. Fairclough, S., & Stratton, G. (2006). A review of

bewegingsonderwijs zijn de kinderen van de

Physical Activity Levels During Elementary

experimentele groep gevarieerder gaan bewegen.

School Physical Education. Journal of Teaching in

Dit kan echter niet significant aangetoond worden

Physical Education.

dat dit komt dóór de interventie. In dit onderzoek is

Gelder, W. v., & Goedhart, B. (sd). Literatuur.

wel aangetoond dat kinderen complexer gaan

Opgeroepen op maart 2012, van Alles in

bewegen

interventie.

beweging: http://www.in-

Wanneer de school een doelgericht aanbod van

beweging.net/literatuur-0

door

een

doelgerichte

leskaarten en lessen bewegingsonderwijs aanbiedt

Gelderse Sport Federatie . (sd). Opgeroepen op maart

aan de kinderen en waarbij de (vak)leerkracht de

2012, van Speelruimte; Pimp My Schoolyard:

kinderen stimuleert om te spelen en te bewegen, dan

http://www.geldersesportfederatie.nl/onderwijs/

kan er op de Johannes Bogermanschool een impuls

primaironderwijs/speelruimte-pimp-my-

gegeven worden aan het gevarieerder bewegen op

schoolyard

het plein. Uit dit onderzoek blijkt dat het aanbieden


12-6-2012

13


Goedhart, B., & Ruijter, T. d. (2007, januari). Buitenspelen en speelpleinen onder de loep. Lichamelijke opvoeding, 42-45. Hagen, A. v. (2007a, januari). Schoolspeelplaats; Een

OMO-Buitenspeelbond. (2007). Spelen; Onderzoek onder ouders en kinderen naar speelgedrag. RM Interactive en JETIX in opdracht van OMO. Singh, e. a. (2012, januari). Physical Activity and

veranderende visie op het ontwerpen en het

Performance at School. Arch Pediatr Adolesc.

gebruiken van schoolspeelplaatsen. JSW, 13-17.

Med/Vol, 49 - 55.

Hagen, A. v. (2007b, november). Spel en bewegen; De bovenbouw op de speelplaats. JSW, 38-41. Hagen, A. v. (2008, april). De speelplaats is er voor iedereen; observeren en beinvloeden van speelplaatsgedrag op school bij kwetsbare en

Speelbrein. (sd). Opgeroepen op februari 2012, van Website van Kompan Play Institute Internationaal Kenniscentrum : http://www.speelbrein.nl/over/ Sporten op school leidt tot beter leerprestaties. (sd).

motorisch niet handige leerlingen. Remedial

Opgeroepen op februari 21, 2012, van NOC*NSF:

Teaching, 10-12.

http://www.nocnsf.nl/cms/showpage.aspx?id=81

Huizinga, J. (1938). Homo Ludens. Proeve eener bepaling van het spel-element der cultuur. Hilversum: Van Gelderen Literary Agency. Jans, L. (2010, december). Meer beweging op het schoolplein. Lichamelijke opvoeding, 14-17. Jans, L., & Borghouts, L. (2011, januari 5). Volop beweging op het schoolplein. JSW, 34-37. Janssen-Vos, F. (2004). Spel en ontwikkeling. Assen: Van Gorcum. Lieshout, T. v. (2009). Pedagogische adviezen voor speciale kinderen (2e ed.). Bohn: Stafleu van Loghum - Houten. Malone, K., & Tranter, P. (2003). Children, Youth and Environments. Opgeroepen op februari 2012, van

83 Stegeman, H. (2004). Kwaliteit van lichamelijke opvoeding; Sport in beweging, transformatie, betekenis en kwaliteit. Nieuwegein: Arko Sports Media i.s.m. W.J.H. Mulier Instituut. Stegeman, H. (2007, maart). Publicaties Mulier Instituut. Opgeroepen op februari 2012, van Mulier Instituut: http://www.mulierinstituut.nl/publicaties/public atie-detail.html?publication_id=6021 Toledo, R. v. (2007, juni). Een uitdagend schoolspeellandschap. De wereld van het jonge kind, 302-305. Valck, M. d. (2002-2012). Adviesbureau Spelen en

Childeren's Environmental Learning and the Use,

Speelgoed. Opgeroepen op maart 2012, van De

Design and Management of Schoolgrounds:

schijf van vijf:

http://www.colorado.edu/journals/cye/13_2/Malo

http://www.speelgoedadvies.nl/schijf_van_vijf_1

ne_Tranter/ChildrensEnvLearning.htm?referer=

0.html

www.clickfind.com.au7 NISB. (sd). Opgeroepen op maart 2012, van Belang

Vervoorn, C., Singh, A., & Visscher, C. (2011). Kennisbank NISB. Opgeroepen op januari 2012,

van spelenderwijs Bewegen:

van website van NISB:

http://www.beweegkriebels.nl/index.php?p=4079

http://kic.nisb.nl/site/catalogus/show/13083

42 NISB. (2011). Het gezonde voorbeeld. Opgeroepen op maart 2012, van Het gezonde voorbeeld: http://www.hetgezondevoorbeeld.nl/media/uplo

Visscher, C., Hartman, E., & Elferink-Gemser, M. T. (2011). Fit, vaardig en verstandig! Groningen: GrafiMedia. White, R., & Stoecklin, V. (2008). Outdoor Play &

ads/files/factsheet-geef-het-gezonde-voorbeeld-

Learning Environments. Opgeroepen op februari

2011.pdf

2012, van Returning to Nature:

Oers, B. v. (2007, juni). Bewegen gewogen. De wereld van het jonge kind, 293-296.

http://www.whitehutchinson.com/children/articl es/outdoor.shtml Zoneparc. (sd). Opgeroepen op 2011-2012, van www.zoneparc.nl


12-6-2012

14

Ontspanning door Inspanning. Wat er ook speelt in het land, laat het vooral de kinderen zijn. Loesje

Recommend Documents