Ontmoediging als uitgangspunt Een forse versobering van het asielbeleid
Van Klaveren Oktober 2015
1. Inleiding Nederland wordt, net als vele andere Europese landen, geconfronteerd met de toestroom van enorme aantallen asielzoekers. Voornamelijk uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Vooropgesteld dat de initiatiefnemer de redenering begrijpt om een oorlogsgebied te ontvluchten (wat overigens zeker niet altijd het geval is), en daarmee het vege lijf te redden, is de omvang van dit probleem inmiddels zo groot geworden dat een stevige koerswijziging wat beleid betreft absoluut noodzakelijk is. Afgelopen jaar kwamen er 181.000 immigranten naar Nederland toe (een record), waaronder meer dan 30.000 asielzoekers. Het hoogste aantal van de afgelopen 10 jaar, met in september dit jaar een piek van bijna 5.000 nieuwkomers per week. Deze aantallen gaan het absorptievermogen van onze samenleving ver te boven. Niet alleen zien we de organisatie vastlopen door een gebrek aan opvangplekken en het nog immer stapelen van asielprocedures, ook is er sprake van bedreiging en geweld in en om asielzoekerscentra, enorme oververtegenwoordiging van (ex-) asielzoekers in de criminaliteit, schooluitval en bijstandsafhankelijkheid, infiltratie van de keten door terreurorganisaties, groeiende wachtlijsten in de volkshuisvesting en ontwrichting van (dorps)gemeenschappen door de taakstelling zeer grote groepen asielzoekers te huisvesten. De aanzuigende werking van het systeem en de exorbitante kosten die dit vraagstuk met zich meebrengt (vorig jaar €867 miljoen voor de opvang alleen) kunnen hier ook zeker niet onvermeld blijven. Het structurele antwoord op dit vraagstuk ligt in de omschakeling naar het Australische immigratiemodel. Dat houdt wat het asielbeleid betreft in, dat in de regel, opvang enkel nog gerealiseerd wordt in de regio. Dit model heeft als voordeel dat er veel meer mensen tegen veel lagere kosten kunnen worden opgevangen. Een deel van het budget voor noodhulp kan hier voor worden aangewend. De culturele barrière, als gevolg van de veelal islamitische achtergrond van de groep asielzoekers, zal bij opvang in de regio tevens vele malen kleiner zijn. Ook valt het fundament van de wanstaltige praktijk van mensensmokkelaars weg: de belofte van opvang in het Westen. Chaotische taferelen in plaatsen als Calais, op de eilanden Kos en Lampedusa en meer recent, de grensstreken van Hongarije, Servië, Macedonië en het vasteland van Griekenland, kunnen op die manier tot het verleden gaan behoren. Evenals de sterfgevallen op zee.
Vóór alles dient voorkomen te worden dat er, net als afgelopen jaar, een half miljoen immigranten (en bij het huidige tempo zelfs meer) richting Europa vertrekt. Het VVD-PvdA-kabinet heeft echter reeds verschillende malen - in antwoord op vragen van de initiatiefnemer - aangegeven niets te zien in het Australische model. De initiatiefnemer zet daarom nu, als noodplan voor de resterende kabinetsperiode, in op maximale versobering van het bestaande beleid. Willen we deze crisis het hoofd bieden dan zal ‘ontmoediging’ een centrale plaats moeten innemen in het beleid. Dit kan door het opstarten van een informatieve ontmoedigingscampagne, door het verstrekken van bonnen in plaats van zakgeld, door gesubsidieerde recreatieve activiteiten te schrappen, door de voorrangsregeling bij huisvesting te laten vervallen en de betaalde ziektekostenverzekering om te zetten in een lening. Na een schets van de bestaande situatie en het juridisch kader volgen enkele aanbevelingen. Deze nota vormt ten slotte primair een eerste aanzet.
2. Versobering en ontmoediging De eerder geschetste problemen zullen met de huidige aantallen asielzoekers richting ons continent alleen maar gaan groeien. Als we willen voorkomen dat onze samenleving structureel ontwricht raakt en de problematische koers wordt voortgezet, dient er - zoals gesteld - een stevige beleidswijziging plaats te vinden. Daar de huidige regeringscoalitie aan heeft gegeven het bestaande beleid te continueren, zet de initiatiefnemer in op een forse versobering van dit beleid. Niet opvang maar ontmoediging dient het uitgangspunt van beleid te worden. Opvang van asielzoekers dient in dat kader sober te zijn. Onlangs gingen Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en België reeds over tot het aanscherpen van beleid. Zo zijn in Denemarken de toelages voor asielzoekers gehalveerd en wordt er actief ingezet op een informatieve ontmoedigingscampagne, door in de landen van herkomst en doorreislanden informatie te verspreiden waarin staat dat Denemarken geen gunstige eindbestemming is, men weinig kans maakt familie over te laten komen, er taaleisen gelden en de kans aanzienlijk is dat men het land weer wordt uitgezet. Ook het Verenigd Koninkrijk (VK) zet in op versobering. Zo is men voornemens het leefgeld voor uitgeprocedeerde asielzoekers met kinderen, helemaal stop te zetten. In een poging het minder aantrekkelijk te maken om in Duitsland asiel aan te vragen, wordt er geen zakgeld meer verstrekt aan asielzoekers die zich melden bij een opvanglocatie, maar krijgt men bonnen waarmee voedsel gehaald kan worden. Ten slotte is ook België begonnen, in navolging van de Denen, om middels een informatieve campagne asielzoekers te wijzen op de geringe kans een permanente verblijfsvergunning te krijgen. Ook Nederland dient maximaal in te zetten op versobering. Initiatiefnemer stelt hieronder een aantal aanscherpingen voor.
2.1 Informatieve ontmoedigingscampagne Net als Denemarken en België dient Nederland een informatieve ontmoedigingscampagne te starten door middels internet en advertenties te wijzen op (voorgestelde) aanscherpingen in het beleid, en aan te geven dat Nederland geen eindbestemming is. Deze advertenties dienen verspreid te worden in doorreislanden in het oosten van Europa maar ook in Turkije. Uiteraard zal dit ook digitaal gebeuren middels internet. De eerder genoemde landen die hier reeds mee gestart zijn verspreiden hun ontmoedigingsboodschap in hetzelfde gebied. 2.2 Bonnen in plaats van leefgeld De huidige situatie waarin asielzoekers leefgeld (voor eten, kleding en andere persoonlijke uitgaven) ontvangen zal in alle gevallen volledig worden gestaakt. Momenteel ontvangt een gezin met twee kinderen maandelijks meer dan €700,-. Voedsel en kleding zullen uniform en centraal worden geregeld. Schaalvergroting brengt in de regel ook kostenvoordelen met zich mee. Hetzelfde geldt voor de eenmalige vergoeding voor huishoudelijke spullen. Alles zal, in lijn met het nieuwe beleid in Duitsland en de wijze waarop een deel van de bijstand in de Verenigde Staten is geregeld, middels bonnen worden verstrekt. Dit voorkomt dat het geld naar het buitenland verdwijnt of gebruikt wordt voor andere zaken dan voor voedsel en kleding. De subsidie om mee te doen aan verschillende recreatieve activiteiten wordt eveneens beëindigd. 2.3 Zorgverzekering wordt lening Een ander punt van versobering betreft de zorgkosten. Gemiddeld bedragen de kosten voor zorg per asielzoeker, per jaar, meer dan €6.000,-. Bij de huidige aantallen asielzoekers gaat het dus om een bedrag van €180.000.000,-. Asielzoekers kennen daarbij geen eigen risico en geen eigen bijdrage. Die kosten komen voor rekening van het COA. Initiatiefnemer is van mening dat gemaakte zorgkosten, bij toekenning van een verblijfsstatus, moeten worden omgezet in een lening. 2.4 Geen voorrang bij huisvesting Ook op het terrein van de volkshuisvesting vindt er een beleidswijziging plaats. Voorrangsregelingen voor asielzoekers met een status (zogenaamde vergunninghouders) vervallen. Nu nog reserveren woningcorporaties een bepaald percentage van de woningen voor de groep die mag blijven. Deze regeling stopt en men komt, net als andere mensen die wachten op een woning, op de lijst van woningzoekenden.
3. Juridisch kader De in paragraaf 2 specifiek genoemde voorstellen tot versobering betreffen zowel eenvoudige initiatieven als wetten en algemene maatregelen van bestuur (AMvB's). Wetswijzigingen vallen binnen het initiatiefrecht van de Kamer. AMvB's doen dat niet. Wel kan een AMvB aangepast worden door de regering op basis van onder meer een motie. 3.1 Ontmoedigingscampagne Het opzetten van een ontmoedigingscampagne is zeer snel te realiseren. Er hoeven geen wetswijzigingen te worden doorgevoerd en ook aansluiting bij het bestaand buitenlands beleid bespaart tijd en kosten. 3.2 Leefgeld en zorgkosten De huidige regelgeving omtrent de verstrekking van financiële toelages voor kleding en voedsel, maar ook kostenvergoedingen voor onder meer recreatieve en educatieve activiteiten en medische behandelingen is vastgelegd in de Regeling verstrekkingen asielzoekers en andere categorieën vreemdelingen: Artikel 9, eerste lid: Behoudens de uitzondering genoemd in lid 9, omvat de opvang in een opvangvoorziening in elk geval de volgende verstrekkingen: a. onderdak in opvangvoorzieningen die een toereikend huisvestingsniveau bieden of in particuliere huizen, appartementen, hotels of andere voor de huisvesting van asielzoekers aangepaste ruimten; b. een wekelijkse financiële toelage ten behoeve van voedsel, kleding en andere persoonlijke uitgaven; c. openbaar vervoerskaarten voor reizen van en naar de rechtsbijstandverlener in verband met de asielprocedure afgezien van de dagen die beschikbaar zijn voor het onderzoek naar de asielaanvraag gedurende de algemene asielprocedure; d. recreatieve en educatieve activiteiten; e. de dekking van de kosten van medische verstrekkingen overeenkomstig een daartoe te treffen ziektekostenregeling; f. een verzekering tegen de financiële gevolgen van wettelijke aansprakelijkheid; g. betaling van buitengewone kosten. Initiatiefnemer stelt voor om in eerste instantie lid 9b en 9d te schrappen en een nieuw lid toe te voegen dat stelt dat voedsel, kleding en andere persoonlijke uitgaven worden verstrekt op basis van bonnen. Verder wordt voorgesteld aan 9e toe te voegen: ".. in de vorm van een leenconstructie." Specifieke uitwerking zal geregeld worden via de Regeling Zorg Asielzoekers (zie onder).
Met deze wijzigingen vervallen de leefgelden (dit worden bonnen) en de bekostigde recreatieve en educatieve activiteiten worden beëindigd. Ook wordt de dekking van de kosten van medische verstrekkingen, die nu voor rekening komen van het COA, geregeld via een ziektekostenregeling die bestaat uit een lening. De ziektekostenregeling voor asielzoekers staat, zoals gesteld, beschreven in de Regeling Zorg Asielzoekers (RZA). Sinds 2009 is het zorgverzekeraar Menzis die hier uitvoering aan geeft. Initiatiefnemer is van mening dat asielzoekers die een verblijfsstatus krijgen de gemaakte kosten middels een lening dienen terug te betalen. Dit kan middels dezelfde constructie waarvoor gekozen is bij het leenstelsel voor studenten. 3.3 Huisvesting Ook qua volkshuisvesting vindt er een beleidswijziging plaats. Initiatiefnemer is van mening dat de noodzaak van een reguliere woning voor vergunninghouders (asielzoekers met een status) niet per definitie groter is dan die van andere woningzoekenden en stelt daarom voor om de gemeentelijke plicht (geregeld in de Huisvestingswet 2014) om zorg te dragen voor opvang van asielzoekers te laten vervallen, en de genoemde groep op de reguliere wachtlijsten te plaatsen. Artikel 12 luidt: 1. In de huisvestingsverordening kan de gemeenteraad bepalen dat voor een of meer daarbij aangewezen categorieën woonruimte bij het verlenen van huisvestingsvergunningen voorrang wordt gegeven aan woningzoekenden waarvoor de voorziening in de behoefte aan woonruimte dringend noodzakelijk is. 2. De gemeenteraad legt, indien hij toepassing heeft gegeven aan het eerste lid, in de huisvestingsverordening de criteria vast volgens welke de woningzoekenden, bedoeld in dat lid, worden ingedeeld in urgentiecategorieën. 3. Woningzoekenden die verblijven in een voorziening voor tijdelijke opvang van personen, die in verband met problemen van relationele aard of geweld hun woonruimte hebben verlaten, woningzoekenden die mantelzorg als bedoeld in artikel 1, eerste lid, onderdeel b, van de Wet maatschappelijke ondersteuning verlenen of ontvangen alsmede vergunninghouders als bedoeld in artikel 28 behoren in ieder geval tot de woningzoekenden, bedoeld in het eerste lid. Initiatiefnemer past art.12 aan door in lid 3 'vergunninghouders' te schrappen als voorrangscategorie bij de toewijzing van woonruimte. Ook artikel 16 wordt gewijzigd. Het luidt nu: Artikel 15, tweede lid, is met betrekking tot een op grond van artikel 14, eerste of tweede lid, aangewezen woonruimte niet van toepassing ten aanzien van: a. vergunninghouders die na de verlening van de verblijfsvergunning voor de eerste maal woonruimte zoeken, en
b. woningzoekenden die verblijven in een voorziening voor tijdelijke opvang van personen die in verband met problemen van relationele aard of geweld hun woonruimte hebben verlaten. Het artikel wordt gewijzigd door lid a (waarbij 'vergunninghouders' worden uitgezonderd als categorie aan wie de huisvestingsvergunning kan worden geweigerd) te schrappen. Ten slotte laat de initiatiefnemer het artikel dat burgemeester en wethouders verplicht om zorg te dragen voor de voorziening in de huisvesting van 'vergunninghouders' in zijn geheel vervallen. Het betreft hier art.28: Burgemeester en wethouders dragen zorg voor de voorziening in de huisvesting van vergunninghouders in de gemeente overeenkomstig de voor de gemeente geldende taakstelling.
4. Aanbevelingen Het enorme aantal asielzoekers dat ons land binnenkomt (vorig jaar meer dan 30.000) gaat ons absorptievermogen ver te boven. Willen we als samenleving deze asielcrisis het hoofd bieden dan zal dit aantal drastisch omlaag moeten. Een middel om dit doel te bereiken is ‘ontmoediging’ een centrale plaats te geven in het beleid. Initiatiefnemer doet in dat kader de volgende aanbevelingen: -het opstarten van een informatieve ontmoedigingscampagne in doorreislanden -cash leefgeld voor voedsel en kleding vervangen door een bonnensysteem -het schrappen van gesubsidieerde recreatieve activiteiten -de voorrangsregeling bij huisvesting te laten vervallen -de betaalde ziektekostenverzekering, bij asielzoekers met een verblijfsstatus, om te zetten in een lening.
