HET RUSSISCHE RIJK • GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA • AVROTROS KLASSIEK I • AVROTROS KLASSIEK II • GROTE VIOLISTEN • CARL NIELSEN • AVROTROS VOCAAL • MUZIKALE MEESTERWERKEN • TWEE BIJZONDERE CONCERTEN
vrijdag 9 oktober 2015, 20.15 uur inleiding Huib Ramaer 19.30 uur
Onterecht ondergesneeuwde noten Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding en viool Sergey Khachatryan viool Pjotr Iljitsj Tsjaikovski 1840-1893 Elegie in G, in memoriam I.V. Samarin 1884 Alexander Aroetjoenjan 1920-2012 Vioolconcert ‘Armenia-88’ 1988 Allegro sostenuto Allegretto (scherzando) Adagio: recitativo Allegro molto Eduard Bagdasarjan 1922-1987 Nocturne, bewerking voor viool en strijkorkest: Ruben Asatrjan Soghomonian Komitas 1869-1935 The Crane (De kraanvogel) 1911 bewerking voor viool en strijkorkest: Ruben Asatrjan PAUZE
Anton Arenski 1861-1906 Kamersymfonie opus 35 (bewerking Marijn van Prooijen) 1894 Moderato Variaties op een thema van Tsjaikovski Finale: Andante sostenuto
2
Uitzending op NPO Radio 4 De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg rechtstreeks uit op NPO Radio 4. Alle luisteraars kunnen volop genieten van het concert als mobiele telefoons, horloges en gehoorapparaten geen geluid maken. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Mark Brouwers.
➜ WWW . RADIO 4. NL Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.
Verkoop cd’s In de pauze verkoopt Amsterdam Sinfonietta cd’s in de foyer van de Grote Zaal op de begane grond.
KlassiekMagazine Of u nou veel van klassiek weet of weinig, en vaak naar concerten gaat of eigenlijk nooit: er is een nieuwe site voor nieuwsgierige muziekliefhebbers. Met inzichten, verhalen, interviews. En vooral: veel muziek. KlassiekMagazine is een initiatief van het Radio Filharmonisch Orkest, het Groot Omroepkoor, het Muziekcentrum van de Omroep, het AVROTROS Vrijdagconcert, de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert.
➜ KLASSIEKMAGAZINE . NL
Hart & Ziel-weken tussen 2 en 16 oktober De NPO Radio 4 Hart & Ziel Lijst: de 300 favoriete muziekstukken van de luisteraars. Muziek die ontroert, troost of vrolijk maakt! Beluister de lijst van maandag 12 t/m vrijdag 16 oktober op NPO Radio 4. Met op vrijdag 16 oktober het Hart & Ziel Festival en Concert in TivoliVredenburg. Kom langs bij de radio-uitzending of neem deel aan een van de Hart & Ziel-activiteiten (o.a. ‘classical karaoke’, muzikale koffieproeverijen, workshop portrettekenen met muziek). Het Hart & Ziel Festival vindt plaats op vrijdag 16 oktober van 9.00-19.00 uur en is gratis toegankelijk. Om 20.15 uur vindt het Hart & Ziel Concert plaats in Hertz. Ensemble Ludwig en violiste Rosanne Philippens spelen hoogtepunten uit de Hart & Ziel Lijst. Kijk voor meer informatie op:
➜ Luister Concerten Via WWW . RADIO 4. NL kunt u onder ‘Luister Concerten’ kiezen uit de mooiste concertopnamen, waar-
WWW . RADIO 4. NL / HARTENZIEL
onder uiteraard ook die van De Vrijdag van Vredenburg van de afgelopen seizoenen.
➜ WWW . RADIO 4. NL
Onterecht ondergesneeuwde noten
3
Melancholieke klanken uit Armenië en Rusland Tsjaikovski’s Elegie in g zet de toon voor een tot nadenken stemmend concert waarin werken van Armeense componisten centraal staan. Dit jaar herdenken de Armeniërs de door de Ottomanen (het huidige Turkije) gepleegde genocide van hun volk, nu precies honderd jaar geleden. In de Eerste Wereldoorlog probeerde het Ottomaanse Rijk het in meerderheid christelijke en welvarende, toen tot Rusland behorende Armenië te annexeren. Sinds 1991 is het land – althans, het Sovjetdeel ervan – onafhankelijk en koestert zijn tradities. In het hoog gelegen ruige berggebied ten noorden van de Ararat (5137 m) zijn oeroude christelijke rituelen en volksmelodieën bewaard gebleven. De folklore van het land heeft zijn stempel gedrukt op de werken van de Armeense componisten op dit programma – Alexander Aroetjoenjan, Eduard Ivanovitsj Bagdasarjan en Komitas. Ook de Rus Anton Arenski grijpt in zijn melancholieke Kamersymfonie terug op traditionele liederen van zijn vaderland. Het werk voert ons mee naar weidse oosterse landschappen. Een passende afsluiting van dit concert.
Nagedachtenis In het compositiejaar van zijn Elegie in g in memoriam I. V. Samarin, in 1884, is Pjotr Iljitsj Tsjaikovski een beroemd man. De dan vierenveertigjarige componist is veel op reis in het buitenland, naar Parijs, Italië. Alhoewel hij steeds weer aan depressies lijdt, heeft hij zijn ergste crisis – een zelfmoordpoging in 1877 in verband met zijn homoseksualiteit en een ongelukkig huwelijk – overwonnen. Ook heeft hij geen acute geldzorgen meer, temeer daar hij van zijn bewonderaarster Nadezjda von Meck vooralsnog een jaarlijks
PJOTR ILJITSJ TSJAIKOVSKI
4
pensioen van 1600 roebel ontvangt. Elegie is geschreven ter nagedachtenis van zijn in 1884 overleden goede vriend, de Moskouse acteur en hoogleraar Ivan Samarin. Een van rouw vervulde inleiding en een daarop terugkomende epiloog omlijsten episoden waarin de componist zich ook de zonnige kanten van zijn uitgebluste leven voor de geest haalt. Tsjaikovski heeft de Elegie later, in 1891, in zijn toneelmuziek bij Hamlet hergebruikt (vierde entr’acte). Het werk leek hem een passende introductie tot de overpeinzingen en diepgravende levensbeschouwingen van Shakespeares tragische held.
Een van rouw vervulde inleiding en een daarop terugkomende epiloog omlijsten episoden waarin Tsjaikovski zich ook de zonnige kanten van zijn uitgebluste leven voor de geest haalt. Vaderlandsliefde
ALEXANDER AROETJOENJAN
Reeds op veertienjarige leeftijd ging de in 1920 in Jerevan geboren Alexander Aroetjoenjan naar Moskou om aldaar aan het conservatorium piano en compositie te studeren. Op zijn zesentwintigste keert hij terug naar zijn vaderstad. In 1949 ontvangt hij voor zijn Cantate voor het vaderland de Stalinprijs. Ook liederen en koorwerken als Saga van het Armeense volk uit 1960 en Ode aan Lenin uit 1967 hebben een patriottisch karakter. Tot aan zijn dood in 2012 schreef Aroetjoenjan werken die stilistisch een mengeling vormen tussen folklore en klassiek-romantische Europese concertmuziek. Daarnaast getuigen zijn composities, waaronder meerdere soloconcerten, van een uitbundige vreugde in het musiceren. Ook in zijn Vioolconcert schittert de solist met zijn virtuoze capriolen en eenzame meditaties. Het werk draagt de ondertitel ‘Armenia-88’ en herinnert aan de grote aardbeving die Armenië in dat jaar trof. Het jaar daarna valt de Berlijnse muur en drie jaar later wordt Armenië een onafhankelijke staat. Aroetjoenjans Vioolconcert werd in 1990, samen met andere werken van de Armeense componist en ter ere van zijn zeventigste verjaardag in de Parijse Salle Gaveau voor het eerst uitgevoerd. De vier delen van het Vioolconcert – Allegro sostenuto, Allegretto (scherzando), Adagio recitativo en Allegro molto – wijzen op klassieke voorbeelden. De modale klanken en gepassioneerde melodieën brengen de luisteraar echter in
oostelijke sferen. Aroetjoenjans Vioolconcert is een semi modern werk dat herinnert aan de muziek van Kabalevski en zijn beroemde landgenoot Chatsjatoerjan. Het sluit af met een razendsnelle, ritmisch meeslepende en associaties met een perpetuum mobile wekkende finale.
Romance Evenals Aroetjoenjan is Eduard Ivanovitsj Bagdasarjan opgegroeid in Jerevan. De bijna even oude componist deelt met zijn landgenoot de liefde voor de Armeense muziek en cultuur. Ook Bagdasarjan probeert in zijn muzikale oeuvre een brug te slaan tussen Oost en West. Een verschil tussen beide componisten is wel, dat Bagdasarjan zich in plaats van Rusland verheerlijkende werken te schrijven, in de jaren vijftig en zestig toelegde op het componeren van muziek voor film en televisie. Om praktische redenen wellicht en om – net als zijn Russische collega Alfred Schnittke in die tijd – in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien. Dankzij de media werd hij populair en ontving hij in 1960 de titel ‘Verdienstelijk kunstenaar van de Armeense SSR’. Van huis uit pianist, zat Bagdasarjan als jurylid tijdens pianowedstrijden in onder andere Polen en Libanon in de beoordelingscommissie. De Russische cultuurmagnaten beschouwden hem als een soort muzikale ambassadeur in het buitenland. In Bagdasarjans oeuvre staan pianowerken centraal. Zijn 24 Preludes doorlopen de 24 toonsoorten van de kwintencirkel en refereren aan soortgelijke pianocycli van Bach, Chopin en Sjostakovitsj. In zijn Nocturne voor viool en strijkorkest, oorspronkelijk gezet voor viool en piano, vallen weinig toespelingen op de Armeense volksmuziek te bespeuren. Het is een post-romantisch, aan de negentiendeeeuwse nocturne refererend werk – met name de Nocturnes van Chopin – doorspekt met modernistische klanken van de Franse avant-garde. Een nachtelijk tafereel met in de hoofdrol een viool die haar verhaal vertelt. Bagdasarjans werk klinkt in een bewerking voor viool en strijkorkest van de Armeense dirigent Ruben Asatrjan.
Bagdasarjans Nocturne: een nachtelijk tafereel met de viool als verhalenverteller in de hoofdrol.
5
Ode
6 6
SOGHOMONIAN KOMITAS (POSTZEGEL 1969, USSR)
Soghomonian of Soghomon Gomidas alias Komitas wordt in Armenië zeer vereerd. Komitas, geboren in 1869 in het Turkse Kyotaya en gestorven in 1935 in Parijs, was de eerste die zijn land een stem gaf die ook buiten de landsgrenzen gehoord werd. Studies in Berlijn en optredens als koordirigent van Armeense liederen in Parijs hebben bijgedragen aan zijn reputatie in eigen land. Naar hem is het conservatorium in Jerevan genoemd. Evenals zijn eigentijdse collega’s uit Rusland, Tsjechië, Finland, Hongarije en andere landen putte Komitas inspiratie uit de door hem ijverig bestudeerde volksmuziek. Zijn oeuvre bestaat bijna uitsluitend uit koorwerken, gezangen en liederen die aan de oeroude tradities van zijn vaderland herinneren. De sinds de vroege christelijke middeleeuwen uitgevoerde Byzantijnse rituelen, de ongebroken vertel- en sprookjescultuur prikkelen de fantasie van Armeense componisten tot op heden. The Crane (‘Krunk’, De kraanvogel), oorspronkelijk gezet voor zang en piano, is een weemoedige ode aan de natuur en het volk van Armenië. In 1911 gecomponeerd, werd het werk in 1915 tegen de achtergrond van de Armeense volkerenmoord door de Ottomanen een symbool voor nationale identiteit. Ook nu nog, honderd jaar later. The Crane wordt vanavond, net als Bagdasarjans Nocturne, gespeeld in een versie voor viool en strijkers van de Armeense dirigent Ruben Asatrjan. De voor zich uit mijmerende viool en de warme strijkersklanken roepen beelden op van de prachtige berglandschappen van Armenië. En van het verlangen van zijn bevolking naar vrijheid – gevangen in het beeld van de over het land heen trekkende kraanvogel.
Komitas gaf Armenië een stem in het buitenland.
Russische melancholie De in Novgorod geboren en in Sint Petersburg opgegroeide Anton Stepanovitsj Arenski viel reeds vroeg op door zijn uitzonderlijk muzikaal talent. Zijn vader en moeder, een begaafd cellist en een excellente pianiste, stimuleerden zijn ontwikkeling en al snel maakte hij als componist, dirigent en pianist carrière. In zijn leraar Rimski-Korsakov vond hij een mentor. Arenski’s op Russische onderwerpen gebaseerde opera’s en folkloristisch getinte kamermuziek vielen bij het publiek in de smaak. Toch voorspelde RimskiKorsakov dat de muziek van zijn leerling vroeg of laat in de vergetelheid zou raken. Een al te pessimistische voorspelling, want veel van Arenski’s werken worden nog regelmatig uitgevoerd. Arenski was geen vernieuwer, wel een componist wiens muziek de gevoelige snaar van zijn tijd en zijn land raakte. Zijn Kamersymfonie opus 35 gaat terug op een kwartet voor viool, altviool en twee celli, een ongewone bezetting die de componist op verzoek van de uitgever veranderde in een gewone strijkkwartetbezetting. De door Marijn van Prooijen gemaakte versie voor kamerorkest is in zoverre gerechtvaardigd dat Arenski het gewichtige tweede deel – een variatiedeel gebaseerd op een thema van Tsjaikovski – zelf voor een grotere bezetting bewerkt heeft (opus 35a). En omdat de componist door zijn uitgever gevraagd werd om alle delen voor strijkorkest te bewerken. Het is er niet meer van gekomen. Het als geheel aan Tsjaikovski opgedragen werk vertoont vanaf het begin een overwegend zwaarmoedig en contemplatief karakter. Door het gebruik van motieven uit Russisch-orthodoxe kerkgezangen en volksachtige melodieën klinkt het werk zeer Russisch. Zo ook het robuuste slot dat refereert aan een Russisch-orthodoxe liturgische hymne. Arenski’s Kamersymfonie: een romantisch werk dat doordrongen is van Russische melancholie. Omgewerkt tot kamersymfonie beleeft het werk vanavond zijn première. Christiane Schima
7
ANTON ARENSKI
uitvoerenden
8
Candida Thompson Candida Thompson studeerde bij David Takeno aan de Guildhall School of Music and Drama in Londen en het Banff Centre for the Arts in Canada en behaalde diverse prijzen op concoursen. Als solist speelde Candida met diverse orkesten in Europa, de Verenigde Staten en het Verre Oosten. Candida Thompson is een gepassioneerd kamermusicus. Zij speelde samen met Isaac Stern, Janine Jansen, Julian Rachlin, Isabelle Faust en Bruno Giuranna. Met celliste Xenia Jankovic´ en pianist Paolo Giacometti vormt zij het Hamlet Pianotrio. Zij was te gast bij het Kuhmo Festival in Finland en La Musica in de Verenigde Staten en werd uitgenodigd door de Canossa masterclasses te Reggio Emilia, het Gubbio Festival in Italië en het kamermuziekfestival Ernen in Zwitserland. Vanaf jonge leeftijd voerde Thompson kamerorkesten aan in Scandinavië, Spanje, Nederland en Groot-Brittannië. Sinds 1995 is zij als concertmeester verbonden aan Amsterdam Sinfonietta. Sinds 2003 is zij ook artistiek leider van het orkest. Onder haar leiding heeft Amsterdam Sinfonietta
MARCO BORGGREVE
CANDIDA THOMPSON
sinds 2004 een reeks cd’s uitgebracht, waaronder ‘The Mahler Album’ (2011), ‘Britten’ (2013), ‘Sjostakovitsj & Weinberg’ (2013) en ‘The Argentinian Album’ (2014). Candida Thompson woont sinds 1992 in Amsterdam en bespeelt een viool van Jean-Baptiste Vuillaume.
Sergey Khachatryan De in Jerevan geboren violist Sergey Khachatryan studeerde na zijn eerste vioollessen in Armenië bij professor G. Zhislin in Würzburg, en vanaf 1996 bij Josef Rissin aan de Hochschule für Musik in Karlsruhe. Als negenjarige gaf hij zijn eerste concert met orkest in het Wiesbadener Kurhaus. Twee jaar later volgde in het Franse Marignane zijn debuut met kamermuziek. In het jaar 2000 won hij de tweede prijs bij de Fritz Kreislerwedstrijd in Wenen, en de eerste prijs bij de Louis Spohr wedstrijd in Freiburg en de eerste prijs bij de Internationale vioolwedstrijd Jean Sibelius in Helsinki, waar hij met zijn vijftien jaar de jongste deelnemer ooit was. Hij maakte zijn debuut in New York City in 2006, waar hij het Vioolconcert van
SERGEY KHACHATRYAN
Beethoven speelde in de Avery Fisher Hall met dirigent Osmo Vänskä. In 2005 won hij de eerste prijs in de Koningin Elisabethwedstrijd. De afgelopen seizoenen speelde Sergej Chatsjatrjan met orkesten in Europa, Australië en de VS. Afgelopen seizoen speelde Sergey Khachatryan Beethovens Vioolconcert op het Lucerne Festival met de Wiener Philharmoniker en Gustavo Dudamel als de meest recente winnaar van de Credit Suisse Young Artist Award. Verder begon hij een pianotrio met Narek Hachnazarjan (cello) en Lusine Khachatryan (piano), waarmee hij concerten gaf in Amsterdam, Wenen en St. Petersburg. Sergej bespeelt de ‘Ysaÿe’ Guarneri-viool uit 1740, een bruikleen van de Nippon Music Foundation.
Amsterdam Sinfonietta Amsterdam Sinfonietta is al 25 jaar het enige professionele strijkorkest in Nederland en treedt op over de hele wereld. Het ensemble werd in 1988 opgericht met Lev Markiz als eerste artistiek leider. In de afgelopen jaren maakte Amsterdam Sinfonietta tournees door Europa, China, Amerika en Australië onder leiding van de huidige artistiek leider, Candida Thompson. Het trad op in concertzalen als de Barbican Hall in Londen, de Cité de la Musique in Parijs, het National Centre of Performing Arts in Beijing en het Konzerthaus in Berlijn. Het ensemble dat uit 22 strijkers bestaat, wordt geleid door violiste en artistiek leider Candida Thompson. Daarmee onderscheidt Amsterdam Sinfonietta zich van gangbare orkesten. Zonder dirigent spelen vergt een grote inzet en betrokkenheid van alle musici.
Het repertoire omvat uiteenlopende muzikale stijlen, van barok tot hedendaags. Naast de uitvoeringen van bekend repertoire breekt het orkest ook een lans voor onbekend gebleven of nieuw repertoire. Zo speelde Amsterdam Sinfonietta recentelijk premières van David Matthews, Sofia Goebaidoelina, Jonny Greenwood, PeterJan Wagemans en Pēteris Vasks. Momenteel schrijven onder meer Thomas Larcher en Sally Beamish werken in opdracht van Amsterdam Sinfonietta. Met de componist Michel van der Aa werkt het ensemble al lang samen. Het ensemble voerde een aantal van zijn werken uit, waaronder premières van Up-close en Sunken Garden. Amsterdam Sinfonietta werkte samen met artiesten als Sergej Chatsjatrjan, Barbara Hannigan, Janine Jansen, Steven Isserlis, Jean-Guihen Queyras, Isabelle Faust, Patricia Kopatchinskaja, Alexander Melnikov, Christianne Stotijn, Patrick Watson, Pierre Audi en Wende Snijders. In de afgelopen seizoenen maakte het ensemble Europese tournees met Sol Gabetta, Patricia Kopatchinskaja en Martin Fröst. In het jubileumseizoen reisde het orkest met de Amerikaanse bariton Thomas Hampson in één maand langs twaalf Europese concertzalen met een bijzonder liedprogramma. Dit seizoen reist het ensemble naar Duitsland met de pianist Khatia Bunatisvhili. Met de educatieve voorstelling KleuterSinfonietta bereikt Amsterdam Sinfonietta jaarlijks duizenden kinderen in Nederland. Daarnaast organiseert het orkest de Sinfonietta Strijkersdagen, waarin jonge strijkers deelnemen aan workshops en in speciaal geformeerde strijkorkesten optreden voor publiek.
9
Amsterdam Sinfonietta
10 EERSTE VIOOL Candida Thompson Ingrid van Dingstee Arnieke Ehrlich Nicoline van Santen Karen Segal Floor Le Coultre TWEEDE VIOOL Jacobien Rozemond Petra Griffioen Frances Thé Diet Tilanus Inki Varga Saskia Otto
CELLO Kaori Yamagami Örs Köszeghy Antonios Pratsinakis Ketevan Roinishvili CONTRABAS Szymon Marciniak Servaas Jessen
MARCO BORGGREVE
AMSTERDAM SINFONIETTA
ALTVIOOL Tomoko Akasaka Els Goossens Ernst Grapperhaus Anne-Bartje Fontein Anna den Herder
volgende concerten
12 vrijdag 16 oktober 2015, 20.15 uur inleiding Jan-Willem van Ree 19.30 uur TivoliVredenburg, Utrecht SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN
Dansen van de dood
Een uitgelaten Sjostakovitsj
Radio Filharmonisch Orkest
Radio Filharmonisch Orkest
Vasily Petrenko dirigent
Markus Poschner dirigent
Mikhail Petrenko bas
Simon Trpčeski piano Hans van Loenen trompet
Takemitsu Requiem Moesorgski / Sjostakovitsj Liederen en dansen van de dood Sjostakovitsj Achtste symfonie
Tsjaikovski Fantasie-ouverture Romeo en Julia Sjostakovitsj Eerste pianoconcert Beethoven Zevende symfonie
colofon
zaterdag 10 oktober 2015, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW . ZATERDAGMATINEE . NL
PROGRAMMERING
PRESENTATIE
Astrid in ’t Veld
AVROTROS NPO RADIO
PRODUCTIE
Mark Brouwers
Anita Wijnen
RANDPROGRAMMERING
PUBLICITEIT
&
PRODUCTIE
Anne Marie van Doorn Sabien Stols
MUZIEK
4
&
Anneke de Vries
FINANCIËN
Stan Paardekooper PROGRAMMATOELICHTING
Christiane Schima
EINDREDACTIE AVROTROS NPO RADIO
Kees Vlaardingerbroek DIRECTEUR STICHTING OMROEP
Manon Tuynman
JONG TALENT
ADMINISTRATIE
AVROTROS NPO RADIO
ARTISTIEK LEIDER
4
4
REDACTIE PROGRAMMABOEK
Tim Moen
Clemens Romijn
CASTING DIRECTOR
EINDREDACTIE
Mauricio Fernández
Onno Schoonderwoerd
