Onderzoek naar vergroting van financieel inzicht in onderwijsmethoden. Een analyse van methoden in het onderwijs voor leerlingen van 8 tot 18 jaar

Onderzoek naar vergroting van financieel inzicht in onderwijsmethoden Een analyse van methoden in het onderwijs voor leerlingen van 8 tot 18 jaar.

⏐1

1. Onderzoeksvraag

1.1 Onderzoeksvraag Waar wordt in methoden die in het Nederlandse onderwijssysteem voor 8 tot 18 jarigen worden gebruikt aandacht besteed aan bewust omgaan met geld en waar komt dit onderwerp niet aan de orde? Om inzicht te krijgen in de wijze waarop in het Nederlandse onderwijs aan leerlingen tussen de 8 en 18 jaar aandacht wordt besteed aan vergroting van financieel inzicht heeft SLO de afgelopen periode, op verzoek van CentiQ een drietal onderzoeken uitgevoerd: ƒ 'witte vlekken onderzoek': nagegaan is welke onderwerpen die samenhangen met vergroting van financieel inzicht in de verschillen fasen van het onderwijs aan de orde moeten komen volgende de door het ministerie van OCW vastgestelde kerndoelen en eindtermen. In de publicatie 'Onderzoek naar vergroting van financieel inzicht via het onderwijs' is aangegeven in welke leergebieden en vakken (onderdelen van) vergroting van financieel inzicht aangeboden moet worden. Kerndoelen en eindtermen bepalen immers wat er in het onderwijs ten minste aan de orde moet komen. Deze publicatie laat tevens zien waar in het onderwijs geen aandacht wordt besteed aan dit onderwerp, de zogenaamde 'witte vlekken'. ƒ methodescreening: kerndoelen en eindtermen geven aan wat er in het onderwijs aan de orde moet komen, Deze officiële doelen worden in de meeste gevallen in methoden omgezet in lesmateriaal. Docenten geven aan de hand van de methoden les. In de screening van methoden voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs is nagegaan op welke wijze de kerndoelen en eindtermen terug te vinden zijn. In de voorliggende publicatie vindt u het verslag van deze methodescreening. ƒ enquête onder docenten: de manier waarop een onderwerp daadwerkelijk in de klas aan de orde gesteld wordt is sterk afhankelijk van de wijze waarop docenten omgaan met een methode en het belang dat zij hechten aan een onderwerp. Middels een enquête is nagegaan hoe in de dagelijkse lespraktijk aandacht besteed wordt aan vergroting van financieel inzicht. De resultaten van deze enquête zijn verwoord in de publicatie 'Bijdragen van docenten aan vergroting van financieel inzicht van leerlingen'. In de voorliggende publicatie staat de methodescreening centraal. Aan de basis van deze screening ligt de vraag hoe kerndoelen en eindtermen vertaald worden in lesinhouden en onderwerp van onderwijs vormen.

1.2 De methodescreening Hoewel kerndoelen en eindtermen het formele kader vormen voor het onderwijs als zogenaamde streef- en einddoelen, bepaald in de onderwijspraktijk van alle dag meestel de methode welke informatie aan leerlingen aangeboden wordt. Methoden laten zien hoe kerndoelen en eindtermen door auteurs/uitgevers zijn vertaald in concrete leerinhouden en opdrachten. De eindtermenanalyse (zie: 'Onderzoek naar vergroting van financieel inzicht via het onderwijs') heeft uitgewezen dat vergroting van financieel inzicht in een aantal leergebieden en vakken aan de orde komt. Een aantal methoden voor deze leergebieden en vakken zijn geanalyseerd. Aan de basis van deze analyse liggen afspraken gemaakt tussen CentiQ als opdrachtgever en SLO: ƒ SLO gebruikt voor de screening van zowel de kerndoelen/eindtermen als methoden een door CentiQ vastgestelde begrippenlijst (zie tabel 1) ƒ de methodescreening wordt beperkt tot die leergebieden en vakken waarvan uit de analyse van kerndoelen/eindtermen is gebleken dat zij een substantiële bijdrage leveren aan de vergroting van financieel inzicht van leerlingen

⏐2

ƒ

ƒ

per leergebied/vak zijn de twee meest gebruikt onderwijsmethoden per onderwijssoort gescreend. Gegevens over de meest gebruikte methoden zijn verkregen van de grootste onderwijsleermiddelenleveranciers (Heutink onderwijs voor primair onderwijs en Van Dijks boekenhuis voor het voortgezet onderwijs) per onderwijssoort wordt een uitspraak gedaan over de bijdrage die een methode levert aan de vergroting van financieel inzicht van leerlingen.

De methodescreening is een methode met beperkingen. Voor een beperkt aantal leergebieden/vakken is een beperkt aantal methoden geanalyseerd. De analyse geeft echter een beeld van de aandacht die er binnen het onderwijs is voor een onderwerp. Gecombineerd met de resultaten van de enquête ontstaat een completer beeld, omdat dan ook de vraag is meegenomen of docenten in hun lessen aandacht besteden aan vergroting van financieel inzicht van hun leerlingen en of ze dit onderwerp belangrijk vinden. Begrippenlijst Voor de screening van methoden is gebruik gemaakt van een begrippenlijst. Uitgangspunt hiervoor vormde een door het NIBUD ontwikkelde lijst. Deze lijst is aangevuld met begrippen afkomstig uit de door SLO uitgevoerde analyse van kerndoelen en eindtermen. De uitgebreide begrippenlijst is aan de werkgroep onderwijs van CentiQ voorgelegd en door deze werkgroep vastgesteld.

Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, regionale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/obligaties/opties • internationale geldstromen/ beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen

⏐3

Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten Tabel 1: Begrippenlijst.

Vakken waarop de methodescreening betrekking heeft Voorafgaande aan de methodescreening heeft een analyse van kerndoelen en eindtermen plaatsgevonden. Alle kerndoelen en eindtermen van alle leergebieden, vakken en programma's voor het primaire en voortgezet onderwijs zijn daarbij bekeken op begrippen die samenhangen met vergroting van financieel inzicht van leerlingen. Deze analyse leerde dat van vergroting van financieel inzicht slechts bij een beperkt aantal leergebieden/vakken sprake kan zijn (afhankelijk van de invulling die aan begrippen voorkomend in bijv. eindtermen wordt gegeven). SLO heeft aan de werkgroep onderwijs van CentiQ voorgesteld methoden voor deze vakken te analyseren. Het gaat per onderwijssoort om de vakken: Primair onderwijs: • Rekenen en wiskunde • Oriëntatie op jezelf en de wereld Speciaal onderwijs • Diverse informatie bronnen, welke integraal, over de vakgebieden, kunnen worden aangeboden Onderbouw voortgezet onderwijs: • Wiskunde • Mens en maatschappij Vmbo (leerjaar 3 en 4) • Maatschappijleer 1 • Economie Havo/vwo (leerjaar 4, 5 en 6) • Maatschappijleer 1 • Economie Tabel 2: overzicht vakken De analyse Met name methoden in het primair onderwijs kennen vaak een opbouw van groep 1 tot en met groep 8. Voor de methodeanalyse zijn alleen de delen die gebruikt bestemd zijn voor de groepen 5, 6, 7 en 8 geanalyseerd, omdat deze groepen vallen binnen de leeftijdscategorie van 8 tot en met 18 jaar. Veel methoden bestaan uit een leerlingboek, een werkboek en een docentenhandleiding. Onder het kopje 'Geanalyseerde onderdelen' is per methode aangegeven welke onderdelen van een methode in de analyse meegenomen zijn. Met name in de docentenhandleidingen is nagegaan of er aanvullende informatie of extra lessuggesties zijn opgenomen bij opgaven die betrekking hebben op vergroting van financieel inzicht. Waar dat het geval was is dat in de analyse per methode opgenomen.

⏐4

Van de methoden voor primair en voortgezet onderwijs is aangegeven voor welke klassen van deze vormen van onderwijs ze bedoeld zijn. Voor de methoden voor speciaal onderwijs is dit lastig. Het speciaal onderwijs verzorgt onderwijs aan een heel brede doelgroep. Van leerlingen die nauwelijks kunnen leren tot leerlingen die tegen het regulier onderwijs aanzitten. De doelgroep is zeer divers en valt uiteen in meerdere kleine doelgroepen die over het algemeen voor uitgevers commercieel niet interessant zijn om methoden voor te ontwikkelen. Het speciaal onderwijs maakt gebruik van bestaan materiaal dat wordt aangepast, eigen ontwikkeld materiaal en materiaal dat met behulp van subsidies speciaal voor deze doelgroep ontwikkeld is, een voorbeeld hiervan is het zogenaamde Promotie materiaal, waarvan een uitgave in de analyse is meegenomen. Omdat de doelgroep zo divers is is van het materiaal voor speciaal onderwijs moeilijk aan te geven voor welke leerlingen een publicatie precies bedoeld is. Dit onderscheid is in de analyse dan ook niet aangebracht.

1.3 Resultaten Voor elk van de hiervoor genoemde vakken zijn de twee meest gebruikte methoden geanalyseerd. Op verzoek van de werkgroep onderwijs van CentiQ is bij de eerder genoemde onderwijsleermiddelenleveranciers en bij uitgevers nagegaan wat het marktaandeel is van de geanalyseerde methoden. Uit concurrentieoverwegingen willen zowel de onderwijsleermiddelenleveranciers als uitgevers geen percentage geven. Hoe groot het marktaandeel van de geanalyseerde methoden is valt dus niet te zeggen. Enige uitzondering hierop vormt het materiaal voor het speciaal onderwijs. Voor deze vorm van onderwijs bestaat weinig materiaal. Het materiaal dat er is wordt op veel scholen gebruikt. In de schema's hierna zijn per methode en per onderwijssoort uitspraken gedaan over de bijdrage die door een methode aan de vergroting van financieel inzicht van leerlingen wordt geleverd. Daarna zijn in de bijlagen bij deze publicatie per methode de analysegegevens opgenomen. Deze analysegegevens vormen de basis voor de eerder genoemde uitspraken. 1.3.1 Resultaten per methode In onderstaande tabel staan per onderwijssoort de vakken welke, op basis van kerndoelen cq. eindtermen, de (relatief) grootste bijdrage leveren op het gebied van de vergroting van financieel inzicht. Per vak zijn tevens de twee meest gebruikte methoden vermeld. Primair onderwijs Vak

Methoden

Bijdrage aan vergroting van financieel inzicht

Rekenen en wiskunde

-

Wereld in getallen, De (derde versie, 2000, Uitgeverij Malmberg)

-

-

Alles telt (2000, Thieme Meulenhoff)

-

-

De grote reis (1996-2005, Malmberg)

-

-

Topondernemers (2005-2007, Heutink)

-

Oriëntatie op jezelf en de wereld

⏐5

De methode 'De wereld in getallen' draagt ten aanzien van vergroting van financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen met behulp van het gelddoosje (speelgoedgeld) De methode 'Alles telt' draagt ten aanzien van vergroting van financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen (gepast betalen, terug betalen) eventueel met imitatiegeld. De methode 'De grote reis' draagt ten aanzien van vergroting van financieel inzicht vooral bij aan het thema 'Consumenten bewustzijn' In 'Topondernemers' zijn slechts 7 kaarten aangetroffen met opdrachten die enigszins inspelen op financieel inzicht.

Speciaal onderwijs Vak

Methoden

Bijdrage aan vergroting van financieel inzicht

Geen specifiek vakgebied genoemd

-

-

De vier boekjes dragen substantieel bij aan de vergroting van financieel inzicht. Korte, duidelijke en in heldere taal uitleg van diverse begrippen. Praktisch.

-

De werk- en informatieboeken van de methode Cultuur en maatschappij dragen uitstekend bij aan de vergroting van financieel inzicht van de doelgroep.

Gewoon zo! (lesmateriaal voor praktijkonderwijs en (V)SO-cluster 3). Met vier delen over Geld: a. Hoe voorkom je schulden? b. Wat moet je weten als je gaat winkelen? c. Hoe regel je bankzaken? d. Op welke manieren kun je betalen? (2005, Uitgever Eenvoudig Communiceren) - PrOmotie - cultuur en maatschappij (lesmateriaal voor praktijkonderwijs) Werkboeken met de thema's: Ik betaal, Een grote aanschaf, Rondkomen. (2002, Uitgever Edu-Actief)

Vak

Onderbouw voortgezet onderwijs Methoden Bijdrage aan vergroting van financieel inzicht

Wiskunde:

-

Getal en ruimte vmbo onderbouw (2003) (EPN)

-

-

Moderne wiskunde (achtste editie, 2003) (Wolters-Noordhoff)

-

-

PleinM (Wolters-Noordhoff) Deel 1A, hoofdstuk 2: Arm en rijk (Wanneer ben je rijk?), Deel 1D, hoofdstuk 10: Kopen kost geld (Goed met geld omgaan), hoofdstuk 11 Aan het werk! (Waarom werken). Leefstijl voor jongeren (1998, Leefstijl voor jongeren)

-

Mens en maatschappij:

-

-

De methode Getal en ruimte draagt nauwelijks bij aan de vergroting van financieel inzicht Methode Moderne Wiskunde besteedt veel (indirecte) aandacht aan het rekenen met geld. De vier leerwerkboeken van de methode PleinM voor het leergebied Mens en Maatschappij in de kader-, gemengde en theoretische leerweg, dragen bij aan de vergroting van financieel inzicht. De methode Leefstijl voor jongeren, deel 1 draagt niet bij aan de vergroting van financieel inzicht.

VMBO (leerjaar 3-4) Vak

Methoden

Bijdrage aan vergroting van financieel inzicht

Maatschappijleer 1

-

Thema's maatschappijleer 1 voor het vmbo (2006, Uitgeverij Essener)

-

Impuls-maatschappijleer 1 (2005, WoltersNoordhoff)

-

-

-

-

Economie

-

Pincode - bovenbouw vmbo (3e editie, 2001, Wolters-Noordhoff)

-

-

-

Percent - economie vmbo bovenbouw (editie 2007, NijghVersluys)

-

-

⏐6

De twee les(werk)boeken (resp. basis en kaderberoepsgericht leerweg en kadergemengde- en theoretische leerweg) dragen beperkt bij aan de vergroting van financieel inzicht (kennis en vaardigheden). Het informatieboek Impuls voor het vak maatschappijleer 1 in de bovenbouw vmbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis of vaardigheden. Het informatieboek Impuls voor het vak maatschappijleer 1 in de bovenbouw vmbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis of vaardigheden. Het leerboek 'Pincode' voor de bovenbouw vmbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de vergroting van financieel inzicht. Het leerboek 'Pincode' voor de bovenbouw vmbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt substantieel bij aan de vergroting van financieel inzicht. De leerwerkboeken 'Consument en consumptie' en 'Arbeid en productie' (basisberoepsgerichte leerweg) dragen bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Het leerwerkboek 'Economie en

-

-

maatschappij' (basisberoepsgerichte leerweg) draagt indirect bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' (kaderberoepsgerichte leerweg) draagt substantieel bij aan de financiële kennis, minder op het gebied van de vaardigheden Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' voor de bovenbouw vmbo (gemengde en theoretische leerweg) draagt uitstekend bij aan de vergroting van financieel inzicht.

Vak

HAVO/VWO (leerjaar 4, 5 en 6) Methoden Bijdrage aan vergroting van financieel inzicht

Maatschappijleer

-

Impuls tweede fase (2007, WoltersNoordhoff)

-

-

Thema's maatschappijleer tweede fase (2007, Uitgeverij Esener)

-

Economie

-

Percent - economie totaalvak voor de tweede fase vwo

-

-

Index - methode economie 1,2 voor de tweede fase (2003, ThiemeMeulenhoff) Nb. Er is ook een versie voor economie 1 (deelvak).

-

-

Het informatieboek Impuls voor de tweede fase havo uit de methode 'Impuls' voor het vak maatschappijleer draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Het lesboek havo draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Het lesboek vwo draagt nauwelijks bij aan de vergroting van financieel inzicht. De theorieboeken Economie Totaalvak voor de tweede fase vwo van de methode Percent dragen, op basis van de score op de begrippenlijst, beperkt bij aan de vergroting van financieel inzicht. Wanneer de begrippenlijst echter gescoord wordt op macrobegrippen dan draagt deze methode aanzienlijk bij aan de vergroting van financieel inzicht. Het eerste deel van de vwo reeks Index, 'De Nederlandse economie' draagt substantieel bij aan de vergroting van financieel inzicht. Het tweede deel 'Consumenten en producenten' draagt beperkt bij aan de vergroting van financieel inzicht De twee gescreende katernen ('overheid' en 'de waarde van de munt') voor het havo dragen (zeer) beperkt bij tot de financiële kennis en vaardigheden. In de vier katernen staan vele macrobegrippen uitgelegd, welke wel indirect een bijdrage (kunnen) leveren aan de vergroting van financieel inzicht.

Tabel 3: een overzicht van de gescreende methoden per onderwijssoort/vakgebied.

⏐7

1.3.2. De resultaten per onderwijssoort (en leerweg) Primair onderwijs Rekenen en wiskunde Methode De wereld in getallen Vakgebied Rekenen/wiskunde Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs De methode 'De wereld in getallen' draagt ten aanzien van vergroting van financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen met behulp van het gelddoosje (speelgoedgeld). Alle andere begrippen (die in de tabel zijn gescoord) worden uitsluitend gebruikt als context voor het aanleren en oefenen van een rekenvaardigheid of hoofdbewerking (zoals optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen).

Methode Alles telt Vakgebied Rekenen/wiskunde Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs De methode 'Alles telt' draagt ten aanzien van vergroting van financieel inzicht hoofdzakelijk bij aan het kunnen rekenen met geld en het kunnen betalen (gepast betalen, terug betalen) eventueel met imitatiegeld. Alle andere begrippen (die in de tabel zijn gescoord) worden uitsluitend gebruikt als context voor het aanleren en oefenen van een rekenvaardigheid of hoofdbewerking (zoals optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen).

Oriëntatie op jezelf en de wereld Methode De grote reis Vakgebied Oriëntatie op jezelf en de wereld Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs De methode 'De grote reis' draagt ten aanzien van vergroting van financieel inzicht vooral bij aan het thema 'Consumentenbewustzijn'. Alle daar genoemde begrippen komen, vooral in groep 6, aan de orde. Ook komen een aantal begrippen met betrekking tot inkomsten/uitgaven, producten en instanties aan bod. Begrippen als 'lenen', 'kosten levensonderhoud' en 'bestaansminimum' worden niet altijd aangeboden vanuit de eigen situatie van de leerlingen, maar bijvoorbeeld in de context van een gezin in Indonesië.

Methode Topondernemers Vakgebied Oriëntatie op jezelf en de wereld Onderwijssoort: primair Beoordeling onderwijs In 'Topondernemers' zijn slechts 7 kaarten aangetroffen met opdrachten die enigszins inspelen op financieel inzicht. Daarvan gingen er twee over (de functie van) geld en twee over reclame/commercie. Aangezien de leerlingen uit het totale kaartsysteem telkens een keuze mogen maken krijgen niet alle leerlingen deze opdrachtkaarten te verwerken.

⏐8

Speciaal onderwijs Geen specifiek vakgebied Methode Vakgebied

Gewoon zo! Geld 'Diverse vakken (o.a. economie, maatschappijleer, mens en maatschappij) Beoordeling

Onderwijssoort: speciaal onderwijs De vier boekjes uit de reeks 'Gewoon Zo! Geld' zijn bedoeld voor een lezerspubliek vanaf 15 jaar en een leesniveau B1. Alle geïnventariseerde begrippen wordt kort en helder uitgelegd. Veel van de begrippen worden ook geïllustreerd met afbeeldingen van bijv. een creditcard, een overschrijving of stappenplan (procedures). De informatie is objectief en geeft voor iedereen een heldere, eenvoudige duiding van het begrip. De geïnventariseerde begrippen dragen allen bij aan de vergroting van financieel inzicht. Er staan in de reeks geen opmerkingen binnen welk vakgebied, programma deze onderdelen aangeboden kunnen worden.

Methode Vakgebied

PrOmotie 'Diverse vakken (o.a. economie, maatschappijleer, mens en maatschappij) Beoordeling

Onderwijssoort: speciaal onderwijs De werk- en informatieboeken van de methode Cultuur en maatschappij dragen uitstekend bij aan de vergroting van financieel inzicht van de doelgroep. Aan de hand van uitleg, praktische opdrachten, zoekopdrachten, bespreken e.d. worden begrippen vanuit verschillende contexten uitgewerkt en aangeleerd. Goede mix van uitleg en praktijk(situaties) Het werkboek 'Op je zelf' uit de methode Promotie, draagt beperkt bij tot de vergroting van financieel inzicht. De termen die op basis van de begrippenlijst 'gescoord' zijn worden op (zeer) eenvoudige wijze uitgelegd in, voor de leerling, herkenbare situaties (zakgeld, vakantie, sport enz.)

Onderbouw voortgezet onderwijs (vmbo, havo, vwo) Wiskunde Methode Vakgebied Leerweg Kader- gemengde en theoretische leerweg (KGT) (onderbouw) Theoretische leerweg (T) vmbo havo

havo

havo/vwo

vwo

⏐9

Getal en Ruimte voor de onderbouw vo Wiskunde Beoordeling De methode Getal en ruimte draagt voor het vmbo KGT (onderbouw) beperkt bij aan de vergroting van financieel inzicht. Een aantal begrippen worden via enkele opdrachten aangeboden. De betekenis van de begrippen wordt echter nauwelijks uitgelegd. De methode Getal en ruimte draagt voor de onderbouw vmbo T en het HAVO nauwelijks bij aan de vergroting van financieel inzicht. Een aantal begrippen wordt weliswaar via enkele opdrachten aangeboden, maar de (brede) betekenis van deze begrippen worden niet uitgelegd De methode Getal en ruimte 3 Havo draagt nauwelijks bij aan de vergroting van financieel inzicht. In de methode worden financiële begrippen als context gebruikt voor het rekenen cq. het uitleggen van wiskundige begrippen. Een uitleg van de financiële begrippen is niet aan de orde. De methode Getal en ruimte draagt voor de onderbouw havo/vwo nauwelijks bij aan de vergroting van financieel inzicht. Opdrachten zijn doorgaans abstract van aard. Opdrachten die 'rekenen' met geld zijn beperkt en geven geen enkel inzicht in de begrippen zoals opgenomen in de begrippenlijst. De methode Getal en ruimte draagt voor de onderbouw vwo nauwelijks bij tot de vergroting van financieel inzicht. De contextuele opgaven

(opgaven welke gebruik maken van situaties waarin met geld gerekend kan worden) zijn beperkt en vooral bedoeld als 'opzet' naar de abstracte kennis cq. formulering van wiskundige en rekenkundige begrippen. Voorbeeld Jolanda verkoopt tasjes op een braderie. De winst (W) die ze op een dag maakt hangt af van de prijs (p) van een tast. Je berekent W met de formule W = -0,3p2+12p. Hierin zijn W en p in euro's. a. Hoeveel is de winst op een dag als de prijs 15 euro is? b. Bij een prijs van 8 euro maakt ze meer winst dan bij een prijs van 7,50 euro. Hoeveel meer? c. Bij een prijs van 18 euro maakt ze dezelfde winst als bij een prijs van 22 euro. Hoe volgt hieruit bij welke prijs haar winst maximaal is? Hoeveel is de maximale winst?

Methode Vakgebied Leerweg Kader, gemengde en theoretische leerweg (KGT)

Moderne wiskunde Wiskunde Beoordeling Op basis van analyse van de methode 'Moderne Wiskunde' mag geconcludeerd worden dat de methode veel (indirecte) aandacht besteed aan het rekenen met geld. De opdrachten zijn doorgaans ontleend aan de directe leefwereld van de leerlingen (in de onderbouw), waarbij voor de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo vooral gebruik gemaakt wordt van veel praktische (direct aan de praktijk ontleende) opdrachten. Voor de havo/vwo onderbouw is gekozen voor een meer theoretische benadering.

Havo Vwo Voorbeeld: De opdrachten kunnen een bijdrage leveren aan de afgevinkte onderdelen. Moderne Wiskunde heeft de kenmerken van het relatief nieuwe 'realistisch rekenen''1 2 voorbeelden van opdrachten: 1. Petra en Marloes parkeren om 10.45 uur in de parkeergarage G1. Marloes is om 14.15 uur terug bij haar auto. Hoe lang heeft de auto in de parkeergarage gestaan? Bereken hoeveel parkeergeld (zie tabel) Marloes moet betalen. 2. Een bedrijf wil met 16 personeelsleden twee dagen naar een motel om te vergaderen. Ze komen op donderdagmorgen om 10.00 uur aan en gaan vrijdagmiddag om 15.00 uur weer naar huis. Bedenk wat zo'n groep nodig zou kunnen hebben voor de vergaderingen en het verblijf. Zoek een motel bij jou in de buurt. Bereken wat de kosten zijn voor het bedrijf voor deze vergadering. Maak eventueel gebruik van een reisgids of internet

Mens en maatschappij Methode Vakgebied Leerweg Kaderberoepsgerichte leerweg, Gemengde leerweg Theoretische leerweg

1

PleinM Mens en maatschappij Beoordeling De vier leerwerkboeken van de methode PleinM voor het leergebied Mens en Maatschappij in de kader-, gemengde en theoretische leerweg, dragen bij aan de vergroting van financieel inzicht. In het bijzonder biedt leerwerkboek D de leerlingen de meeste (uitleg van) begrippen. De meeste begrippen worden doorgaans binnen een relatieve smalle context aangeboden. Uitleg als zodanig is summier. Door opdrachten en vragen wordt verondersteld dat de begrippen steviger verankerd worden.

Realistisch rekenen wordt gekenmerkt door twee dingen: enerzijds de context waarin sommen worden geplatst, zodat getallen niet zomaar getallen zijn, maar realistische dingen (repen chocolade, kaarsjes enz.) Anderzijds wordt er ruimte gegeven om berekeningen op verschillen manieren uit te voeren. Op contextrijk rekenen wordt nogal eens al kritiek geuit dat leerlingen vooral goed moeten kunnen lezen om de som in de tekst te ontdekken.

⏐ 10

Methode Vakgebied Leerweg Toepasbaar in de hele onderbouw

Leefstijl voor jongeren, deel 1 Sociale vaardigheden. Werkboek voor het voortgezet onderwijs Mens en maatschappij Beoordeling Het geanalyseerde werkboek 'Leefstijl voor jongeren, deel 1, Sociale vaardigheden' heeft de drie aangegeven onderwerpen éénmaal opgenomen. Het zijn termen die éénmaal in een rij zijn vermeld zonder enige uitleg. Leefstijl voor jongeren, deel 1 draagt niet bij aan de vergroting van financieel inzicht van leerlingen.

Vmbo (leerjaar 3 en 4) Maatschappijleer 1 Methode Vakgebied Leerweg Basisberoepsgerichte leerweg Kaderberoepsgerichte leerweg, Gemengde leerweg Theoretische leerweg

Thema's maatschappijleer 1 Maatschappijleer 1 Beoordeling De diverse 'gescoorde' begrippen worden vooral gebruikt in de context van de maatschappelijke en sociale rol van geld. De begrippen worden als zodanig niet expliciet uitgelegd en kunnen dus hooguit indirecte bijdragen aan de financiële kennis en vaardigheden van de doelgroep.

Methode Vakgebied Leerweg Basisberoepsgerichte leerweg

Impuls Maatschappijleer 1 Beoordeling Het informatieboek Impuls voor het vak maatschappijleer 1 in de bovenbouw vmbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Gescoorde begrippen worden uitgelegd en m.b.v. discussies en opdrachten 'eigen' gemaakt. Het informatieboek Impuls voor het vak maatschappijleer 1 in de bovenbouw vmbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Gescoorde begrippen worden uitgelegd en m.b.v. discussies en opdrachten 'eigen' gemaakt.

Kaderberoepsgericht leerweg, Gemengde leerweg Theoretische leerweg

Economie Methode Vakgebied Leerweg: Basisberoepsgerichte leerweg

Kaderberoepsgerichte leerweg Gemengde leerweg Theoretische leerweg

⏐ 11

Pincode Economie Beoordeling Het leerboek 'Pincode' voor de bovenbouw vmbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de vergroting van financieel inzicht. Veel begrippen worden apart uitgelegd en toegelicht in een of meerdere contexten. Een aantal begrippen (bijv. begroting) worden zowel op microals op macroniveau toegelicht. Veel van de begrippen komen terug in de opgaven (rekenen met begrippen), testen en onderzoeken die na elk hoofdstuk zijn opgenomen. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een uitvoerige samenvatting en begrippenlijst. Het leerboek 'Pincode' voor de bovenbouw vmbo (kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg) draagt substantieel bij aan de vergroting van financieel inzicht. Veel begrippen worden apart uitgelegd en toegelicht in een of meerdere contexten. Vaak aan de hand van vragen direct gerelateerd aan de directe leefomgeving/belevingswereld

van de vmbo-leerling. Een aantal begrippen (bijv. begroting) worden zowel op micro- als op macroniveau toegelicht. Veel van de begrippen komen terug in de opgaven (rekenen met begrippen), testen en onderzoeken die na elk hoofdstuk zijn opgenomen. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een uitvoerige samenvatting en begrippenlijst.

Methode Vakgebied Leerweg: Basisberoepsgerichte leerweg

Percent Economie Beoordeling Het leerwerkboek 'consument en consumptie' uit de serie Percent voor de bovenbouw vmbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Alle 'gescoorde' begrippen worden geïntroduceerd aan de hand van een aantal praktische, zeer herkenbare opdrachten. Veel van de begrippen worden 'spelenderwijs' geïntroduceerd. Een aantal niet afgevinkte begrippen worden wel genoemd, maar verder niet uitgewerkt. De begrippen worden echter wel binnen een context aangeboden. Met behulp van veel vragen en opdrachten wordt er gewerkt aan het verankeren van de begrippen in de juiste contexten. Herkenbare situaties met praktische opdrachten. Het leerwerkboek 'Arbeid en productie' uit de serie Percent voor de bovenbouw vmbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Hoewel er minder begrippen uit de begrippenlijst gescoord worden dan in het leerwerkboek 'consument en consumptie', wordt in dit deel veel aandacht besteed de 'achterliggende' kennis. Er is veel aandacht besteed aan de manier waarop geld verdiend kan worden, het maatschappelijke en individuele belang van arbeid e.d. In dit leerwerkboek wordt veel gewerkt vanuit het persoonlijk perspectief van de leerling door middel van herkenbare situaties. In het leerwerkboek staan veel vragen en opdrachten. Het leerwerkboek 'Economie en maatschappij' uit de serie Percent voor de bovenbouw vmbo (basisberoepsgerichte leerweg) draagt voornamelijk indirect bij aan de financiële kennis en vaardigheden. Veel meso- en macrobegrippen worden behandeld, waardoor m.n. de basiskennis van leerlingen versterkt kan worden. Veel begrippen worden in een bredere (maatschappelijke en economische) context aangeboden en toegelicht. In veel, voor de vmbo-bovenbouwleerlingen, herkenbare situaties

Kaderberoepsgerichte leerweg

Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' uit de serie Percent voor de bovenbouw vmbo (kaderberoepsgerichte leerweg) draagt substantieel bij aan de financiële kennis, minder op het gebied van de vaardigheden. Vele begrippen worden toegelicht en een enkele keer met een rekenvoorbeeld uitgewerkt. Begrippen worden kort en in een heldertaalgebruik uitgelegd Het informatieboek 'Consument en consumptie, arbeid en productie, economie en maatschappij' voor de bovenbouw vmbo (gemengde en theoretische leerweg) uit de serie Percent draagt uitstekend bij aan de vergroting van financieel inzicht. Begrippen worden uitgelegd in directe contexten welke herkenbaar zijn voor de leerling, alswel op meer macroeconomisch gebied (m.n. de rol van overheid, belastingstelsel, eigen huis, Europese unie e.d.). Het informatieboek is erg informatief, voorzien van vele voorbeelden en afbeeldingen van relevante overzichten, schema's, polisbladen enz.

Gemengde en theoretische leerweg

⏐ 12

Havo/vwo (leerjaar 4, 5 en 6) Maatschappijleer Methode Vakgebied Onderwijssoort: havo/vwo Havo tweede fase

Methode Vakgebied Onderwijssoort: havo/vwo havo

vwo

Impuls havo/vwo tweede fase Beoordeling Het informatieboek Impuls voor de tweede fase havo uit de methode 'Impuls' voor het vak maatschappijleer draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en vaardigheden. De diverse 'gescoorde' onderwerpen/begrippen moeten vooral gezien worden als onderwerpen welke bijdragen aan de metakennis welke nodig is om inzicht te krijgen in de financiële begrippen; achtergrondkennis. De specifieke begrippen uit de begrippenlijst worden niet expliciet uitgelegd.

Thema's maatschappijleer maatschappijleer tweede fase Beoordeling Het lesboek havo uit de methode 'Thema's maatschappijleer' draagt nauwelijks bij aan de financiële kennis en vaardigheden. De diverse 'gescoorde' onderwerpen/begrippen moeten vooral gezien worden als onderwerpen welke bijdragen aan de metakennis welke nodig is om inzicht te krijgen in de financiële begrippen; achtergrondkennis. De specifieke begrippen uit de begrippenlijst worden niet expliciet uitgelegd Het lesboek vwo uit de methode 'Thema's maatschappijleer' draagt nauwelijks bij aan de vergroting van financieel inzicht. De diverse 'gescoorde' onderwerpen/begrippen moeten vooral gezien worden als onderwerpen welke bijdragen aan de metakennis welke nodig is om inzicht te krijgen in de financiële begrippen; achtergrondkennis. De specifieke begrippen uit de begrippenlijst worden niet expliciet uitgelegd.

Economie Methode Vakgebied Onderwijssoort: vwo vwo

Percent Economie Beoordeling De theorieboeken Economie Totaalvak voor de tweede fase vwo van de methode Percent dragen, op basis van de score op de begrippenlijst, beperkt bij aan de vergroting van financieel inzicht. De boeken bieden vooral kennis op het gebied van de macro-economie. Er wordt niet specifiek aandacht besteed aan het begrip 'balans en jaarrekening'. In de twee theorieboeken wordt echter wel degelijk aandacht besteed aan bijv. de handelsbalans, bankbalans enz.

voorbeeld Par. 8.2 (deel 1) Consumeren, sparen en investeren Consumeren: In de macro-economie gaan we ervan uit dat op korte termijn de consumptieve vraag afhankelijk is van het nationaal inkomen. Andere factoren, zoals de rentestand, spelen natuurlijk ook een rol, maar die schakelen we voor het gemak even uit. We noemen dit de ceteris-paribusvoorwaarde. Ceteris paribus is de Latijnse afkorting voor 'de overige (omstandigheden) blijven gelijk Sparen Als de marginale consumptiequote ¾ is, zal driekwart van elke inkomenstoename worden geconsumeerd. De rest wordt gespaard.

⏐ 13

Omdat we de collectieve sector voorlopig buiten beschouwing laten, kunnen we een inkomenstoename slechts op twee manieren gebruiken: een deel consumeren we en de rest wordt gespaard. Sparen is niet consumeren. (geciteerd uit de methode deel 1, blz. 128)

Methode Vakgebied Onderwijssoort: havo/vwo Havo

vwo

Index, economie voor de tweede fase vwo, Consumenten en producenten (katern 2 van 6) Economie Beoordeling De katern 'De waarde van het geld' uit de methode 'Index', draagt op microniveau beperkt bij tot de financiële kennis en vaardigheden. Veel behandelde (macro) begrippen dragen wel indirect bij tot de vergroting van financieel inzicht. De diverse opdrachten (tussen de tekst en als herhaling, verdieping) dragen daar in ieder geval aan bij. Alle hoofdstukken worden afgesloten met een aantal opdrachten. Per hoofdstuk is een begrippenlijst opgenomen. Dit katern kan prima gebruikt worden als de micro (en meso) kennis/vaardigheden reeds verworven zijn. Het katern 'Overheid' uit de methode 'Index', draagt zeer beperkt bij tot de financiële kennis en vaardigheden. Althans op microniveau. Veel behandelde (macro) begrippen dragen wel indirect bij tot de vergroting van financieel inzicht. De (wiskunde)opdrachten kunnen hierbij prima gebruikt worden. Ook in dit katern worden de hoofdstukken afgesloten met opdrachten en een begrippenoverzicht Beide katernen kunnen prima gebruikt worden als de micro (en meso) kennis/vaardigheden reeds verworven zijn. Het eerste katern van de reeks Index, 'De Nederlandse economie' voor het vwo draagt substantieel bij aan de vergroting van financieel inzicht. Het gaat in deze methode vooral om kennis nemen van en rekenen met een aantal economische begrippen. Alle paragrafen bestaan uit een toelichting van begrippen en een aantal (reken)opdrachten om de begrippen meer 'body' te geven. Alle hoofdstukken worden afgesloten met een aantal opdrachten en een begrippenlijst. Algemene opmerking: de begrippen kenmerken zich in eerste instantie door een relatieve afstandelijkheid: veel macrobegrippen die niet of nauwelijks binnen de directe belevingssfeer van de leerlingen vallen Het tweede katern van de vwo reeks Index 'Consumenten en producenten' draagt beperkt bij aan de vergroting van financieel inzicht. In dit katern wordt een groot aantal (macro) economische begrippen aangeboden die indirect een bijdrage leveren aan de kennis op het gebied van vergroting van financieel inzicht. Het katern is voorzien van een groot aantal reken- en wiskunde opgave, die meer inzicht in de materie moeten verschaffen.

⏐ 14

1.4 Conclusies Algemene conclusie De geanalyseerde methoden dienen een bijdrage te leveren aan het behalen van kerndoelen en eindtermen. Deze immers vormen het formele kader waarmee het minimale niveau aan het eind van een onderwijsperiode wordt vastgesteld, waaraan leerlingen (zouden) moeten voldoen. Educatief materiaal is één van de hulpmiddelen om dit vastgesteld niveau te behalen. In dit onderzoek is expliciet gekeken naar het concrete, beschrijvende lesmateriaal dat via een of meerdere educatieve uitgevers wordt aangeboden. Er kunnen dus uitsluitend conclusies getrokken worden over de mate waarin de gekozen methoden de begrippen van de begrippenlijst aanbieden, benoemen en uitleggen. In dit onderzoek is niet gekeken naar: • de wijze waarop docenten de leerstof uit de methoden aanbieden. Dit is wel onderzocht in het derde deel van het onderzoek naar vergroting van financieel inzicht van leerlingen, de enquête onder docenten. • andere leermiddelen die leerlingen aangeboden krijgen om hun financieel inzicht te vergroten en die bijv. onderdelen van methoden vervangen. Of docenten in hun lessen gebuik maken van andere bronnen dan een methode is in de eerder genoemd enquête gevraagd. • de wijze waarop leerlingen hun financiële inzicht vergroten buiten de school om. 1.4.1 Kwantitatieve gegevens De methodescreening laat zien dat veel begrippen die een bijdrage leveren aan vergroting van financieel inzicht nauwelijks of maar zeer oppervlakkig aan de orde komen in het onderwijs. De frequentietabel hierna (tabel 4) laat zien dat nagenoeg alle begrippen uit de begrippenlijst een of meerdere keren genoemd worden in methoden, maar dat geeft alleen een kwantitatief overzicht en zegt niets over de kwaliteit waarmee begrippen behandeld worden

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven (de tussenhaakjes staande cijfers geven de scorefrequentie aan) •

(functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) (24) • zakgeld (13) • bijbaantje (18) • vakantiewerk (4) • budget(teren) (15) • koopkracht (8) • kosten levensonderhoud (20) • BTW/BPM (10) • begroting (9) • sparen (rente) (18) • geld lenen (procenten) (14) • bezittingen en schulden (rood staan) (9) • betalingsverplichting (2) • betalingsachterstand (0) • sociaal minimum (1) B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars (7) • bank- en spaarrekening (16) • polissen (3) • verzekering (10) • lening (rente/aflossingstermijn) (14) • kredietvorm (6) • financiële dienstverleners (5) • BKR (Bureau Krediet Registratie) (1) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden (13) • (locale, nationale en internationale) belastingen (13) • belastingaangifte (1)

⏐ 15

Frequentietabel

po

so

3

1

3 2

1 1

1

1

2 2 2 3 1

1

onderb. vo 5

vmbo

havo/vwo

8

7

8 6 1 4 3 8 3

1 7 2 7 4 7 5 6 6 6 5 1

1 1 1 1

6 5 1

3

1

7

2 3 1 1

1 1 1

2 4 1 2

1

1

2 1 2 1 2 1 2 1 2

1 5 3 3 5 5 2 2 1 7 7

2 2

1 1

6 4 1

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven (de tussenhaakjes staande cijfers geven de scorefrequentie aan) • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties (8) • internationale geldstromen/beursen (9) • sociale verzekeringen (10) • indexeringen (4) • balans en jaarrekeningen (4) C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) (23) • (elektronisch) betalen (13) • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) (11) • rekening openen (3) • (be)spaarplan opstellen (2) • administratie bijhouden (3) • bezwaar- en beroepsprocedures (2) D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) (16) • reclame/commercie (16) • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) (8) • productinformatie (6) • relatie prijs-kwaliteit (6) • milieu-effecten (9)

Frequentietabel

po

so

1

onderb. vo 2 4

vmbo

havo/vwo

2 1 5 2 2

4 3 4 2 2

1

2

1

11

6

3

3

1 1 1

2 3 2 2 1

6 6

1 1

4

7

5

8 6

1 1 3

3 3 5

1

1 1

3 2 1 2 2 1

1 1

1

2

Tabel 4: Frequentietabel Veel voorkomende begrippen Begrippen die relatief vaak (>14) (expliciet of binnen een context) in onderwijsmethoden aan de orde komen zijn: • de (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • bijbaantje/vakantiewerk • budgetteren • kosten levensonderhoud sparen (in de context van rekenopgaven (procenten)) • sparen • bank- en spaarrekening • rekenen met geld • consumenten- en koopgedrag • reclame/commercie

Weinig voorkomende begrippen Begrippen uit de begrippenlijst die in onderwijsmethoden niet of nauwelijks (< 5) aan de orde komen zijn: • vakantiewerk • betalingsverplichting • sociaal minimum • polissen • BKR • belastingaangifte • indexeren • balans en jaarrekeningen • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures

⏐ 16

Niet voorkomend begrip Het begrip 'belastingsachterstand' wordt in geen van de methoden vermeld. 1.4.2 Kwalitatieve gegevens Op kwalitatief niveau kan geconcludeerd worden dat de volgende thema-, leer- of leerwerkboeken een (substantiële) bijdrage leveren aan de vergroting van financieel inzicht van leerlingen: • de themaboekjes 'Gewoon Zo! Geld' • de werk- en informatieboeken van de methoden 'Cultuur en maatschappij' • het leerwerkboek D van de methode Plein M, • de leerboeken van de economiemethode Pincode voor de basisberoepsgerichte-, kaderberoepsgerichte-, gemengde en theoretische leerweg • de leerwerkboek 'Consument en consumptie' van economiemethode Percent voor de basisberoepsgerichte-, kaderberoepsgerichte-, gemengde en theoretische leerweg • het eerste katern van de reeks 'Index' 'De Nederlandse economie' Deze boeken/katernen zijn een positieve 'uitzondering'. De genoemde (onderdelen van) methoden bedienen een beperkte doelgroep, bijv. alleen economieleerlingen in een of enkele beroepsgerichte programma of een specifieke groep leerlingen bijv. in het speciaal onderwijs (Gewoon Zo! Geld).

1.4.3 Conclusies per onderwijssoort Primair onderwijs In het primair onderwijs dragen de diverse methoden voor het vak rekenen (en wiskunde) allen op enigerlei wijze bij aan de vergroting van financieel inzicht. Het gaat hier dan vooral om het rekenen met geld en minder om begrippen als internationale geldstromen, effecten of kredietvormen. De themaboekjes Consumenten bewustzijn (De grote reis) voor het vak Oriëntatie op jezelf en de wereld leveren de grootste bijdrage aan de vergroting van financieel inzicht in het primair onderwijs. Speciaal onderwijs Voor het speciaal onderwijs is lesmateriaal gescreend dat een uitstekende, op een inhoudelijk eenvoudige maar effectieve manier, bijdraagt aan de vergroting van financieel inzicht. De contexten waarin de begrippen worden uitgelegd zijn helder, herkenbaar. Tevens leveren vele illustraties een goede bijdrage aan de toelichting op de diverse begrippen. Onderbouw voortgezet onderwijs Alleen de vier leerboeken van de methode PleinM leveren een bijdrage aan de vergroting van financieel inzicht van leerlingen een methode voor het leergebied Men en Maatschappij in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Voor de onderbouw is dat teleurstellend. Juist voor deze doelgroep, en op basis van de geïnventariseerd kerndoelen, mag verondersteld worden dat juist in deze periode voldoende aandacht besteed zou moeten worden aan menig financieel begrip en met name het omgaan met (steeds meer voor deze doelgroep) besteedbare financiële middelen. Vmbo Een aantal leerwerkboeken van beide gescreende methoden voor het vak economie leveren een bijdrage aan de vergroting van financieel inzicht. Economie is een vak in de bovenbouw van het vmbo dat wordt aangeboden in één van de sectoren van het vmbo, de sector economie, en als keuzevak aan leerlingen in de gemengde en theoretische leerweg. Gerelateerd aan het aantal deelnemers in de bovenbouw van het vmbo (zie onderzoeksrapport 1 paragraaf 2.6 Numerieke gegevens) dat deze begrippen via deze methoden aangeboden kan krijgen, is de bijdrage aan de vergroting van financieel inzicht dan ook gering. De methoden voor wiskunde en maatschappijleer leveren nauwelijks een bijdrage aan vergroting van financieel inzicht van leerlingen. Terwijl juist bij maatschappijleer de eindtermen daartoe wel aanleiding geven.

⏐ 17

Havo/vwo Ook de bijdrage van de diverse methoden voor het havo/vwo aan de vergroting van financieel inzicht van leerlingen beperkt zich tot het vak economie. Ondanks het feit dat de eindtermen voor het vak Maatschappijleer daartoe voldoende aanleiding geven is de bijdrage van de twee meest gebruikte methoden voor dit vak aan vergroting van financieel inzicht van leerlingen teleurstellend. De bijdragen van de twee methoden voor het vak Economie aan vergroting van financieel inzicht is vergelijkbaar met het vmbo. Ook in de tweede fase volgt slecht een beperkt aantal leerlingen dit vak. Verschillend daarbij is echter dat voor de tweede fase er een ander taalgebruik en de grotere mate van abstractie van de uitleg c.q. context waarin de begrippen worden aangeboden wordt gebruikt. Verondersteld wordt dat de uitleg van de begrippen dan ook relatief verder van de belevingswereld van de gemiddelde leerling/deelnemer staat en er daardoor een relatief minder goede bijdrage geleverd wordt aan de financiële kennis en vaardigheden.

Algemene eindconclusie In alle vormen van onderwijs voor de leeftijdscategorie 8 tot en met 18 jaar wordt afgaande op de analyse van methoden weinig aandacht besteed aan de verbreding en verdieping van de vergroting van financieel inzicht; het omgaan met geld, financiële instanties, financiële producten enz. Op basis van de relevante kerndoelen en eindtermen, maar ook vanuit de diverse contexten waarin deze leerlingen zich dagelijks bevinden (supermarkt, sportvereniging, club, café, discotheek, merkkleding) zou verwacht mogen worden dat er in het onderwijs meer expliciete aandacht besteed zou worden aan het omgaan, de waarde en de rol van geld. Het onderzoek waarop deze publicatie gebaseerd is heeft alleen betrekking op methoden/onderwijsleermiddelen dat wordt gebruikt. Hoewel methoden een belangrijke informatiebron vormen voor het onderwijs kunnen docenten buiten methoden om onderwerpen aan de orde stellen. Of zij dat doen als het gaat om vergroting van financieel inzicht is nagegaan in een enquête onder docenten. De resultaten van deze enquête zijn gepubliceerd in de publicatie 'Bijdragen van docenten aan vergroting van financieel inzicht van leerlingen.

⏐ 18

Bijlage 1: Screening De wereld in getallen (derde editie) Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Primair onderwijs groep 5 tot en met 8. Rekenen en wiskunde De wereld in getallen (derde editie) Malmberg BV2 2000-2003

Thema's + begrippen 5 A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

v

Leerjaar 6 7

v

v

v

v

•

zakgeld

v

v

•

bijbaantje

v

v

• • • • •

vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud BTW/BPM

• •

begroting sparen (rente)

• geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening

Toelichting 8

v

v

v

v v

v

Voorbeeld van een rekeningoverzicht van een spaarrekening (8B, 25). Het begrip verzekering wordt alleen genoemd in de context van een berekening van de kosten van een auto (8A, 95). Opgave over autofinanciering met verschillende aflossingstermijnen (8A, 109)

polissen verzekering

v

•

lening (rente/aflossingstermijn)

v

• • • •

kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden (locale, nationale en internationale)

v

2

Een auto kost € 18.000,- er komt nog 19% BTW bij. De term BTW wordt niet verklaard, maar alleen gebruikt als context voor het rekenen met procenten (8A, 118) Begroting voor het schoolkamp (7B, 78) Sparen voor schaatsen (5B, 19). Hoeveel heb je gespaard als je eerst € 65,- had en nu € 100,-? Hoeveel rente krijg je over je spaargeld? (8B, 25) Hierbij wordt in de docentenhandleiding ook aangegeven als inleiding een kort gesprekje over sparen te houden en eventueel foldertjes van Postbank of andere banken aan te vragen. Vragen die gesteld kunnen worden: Waarom kan de bank rente geven? Waarom zijn rentepercentages bij banken niet gelijk? Wat zijn voor- en nadelen van diverse spaarvormen? (Handleiding 8B, 39)

v

• •

•

De functie en waarde van geld wordt uitsluitend gebruikt als context voor het aanleren en oefenen van een rekenvaardigheid of hoofdbewerking (zoals optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen). 3 Waar blijft je zakgeld? (6A, 13) Zakgeld voor schoolkamp (7B, 103). Alleen genoemd in de opgave. In de docentenhandleiding staan geen suggesties voor een gesprekje hierover. Krantenwijk (6B, 19) en oud papier ophalen (7B, 94).

Belasting (houderschapsbelasting) wordt alleen

Voor alle registerinformatie (o.a. ISBN-nummers) zie www.leermiddelenplein.nl verwezen wordt naar achtereenvolgens het deel van de methode en de bladzijde waarop het genoemde onderwerp aan de orde komt, of alleen naar de bladzijde

3

⏐ 19

Thema's + begrippen 5

Leerjaar 6 7

Toelichting 8

belastingen

genoemd in de context van een berekening van de kosten van een auto (8A, 95).

• •

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/obligaties/opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

•

(elektronisch) betalen

v

v

v

v

v

v

v

v

v

v

Door de hele methode heen zijn diverse opgaven aangetroffen waarbij moet worden gerekend met geld. Daarbij komt ook het wisselen van geld (euro's) en het wisselen van en rekenen met buitenlandse valuta aan bod. Ook het berekenen van een kortingspercentage of prijsverhoging in procenten komt aan de orde. Betalen wordt geoefend met een gelddoosje (met speelgoedgeld). Bijvoorbeeld: betaal met zo weinig mogelijk munten. Elektronisch betalen komt niet aan de orde.

•

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • • • •

reclame/commercie consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit

•

milieu-effecten

⏐ 20

v

v

Komt zijdelings aan de orde. Bijvoorbeeld: Welke winkel kies jij? Van twee winkels de goedkoopste voor de boodschappen kiezen (5B, 69). Een nieuwe tv kopen of huren? (7A, 151)

Auto's vergelijken op prijs en aantal gereden kilometers (6B, 31)

Bijlage 2: Screening van 'Alles telt' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Primair onderwijs groep 5 tot en met 8. Rekenen en wiskunde Alles telt ThiemeMeulenhoff 2001-2006

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Leerjaar 5 6

v

v

Toelichting 7

8

v

v

De functie en waarde van geld wordt uitsluitend gebruikt als context voor het aanleren en oefenen van een rekenvaardigheid of hoofdbewerking (zoals optellen, aftrekken, vermenigvuldigen of delen). (5B, 47) In een opgave wordt zakgeld genoemd. Extra suggestie uit de docentenhandleiding: Maak met de groep (8) een tabel/grafiek over zakgeld en de besteding daarvan.

•

zakgeld

• • • • •

bijbaantje vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

v

•

BTW/BPM

v

v

• •

begroting sparen (rente)

v

v

(5B, 47) (6A, 45) (7A, 64) (8A, 69) Sparen wordt gebruikt als context voor rekenopgaven. Ergens voor sparen. Hoelang moet je sparen? In groep 7 ook berekenen waar je de meeste rente krijgt (7B 86) Ook in groep 8 opgaven over renteberekening.

v

v

Opgave over rente op een spaarrekening (7B, 86) In de docentenhandleiding suggesties voor vragen: Wie spaart er al bij een bank? Weet je ook hoeveel rente je krijgt? Waarom bij de ene rekening meer dan bij de andere? Extra suggesties: folders van banken in de buurt in de klas halen. (8A, 81) Voorbeelden van bankafschriften. Bespreek met de leerlingen hoe je die moet lezen.

v

(6B, 115) Kopen op afbetaling. Betalen in x-aantal termijnen. Uitrekenen welke van de drie betalingsregelingen het goedkoopst is. (8A, 4) Opgave over een persoonlijke lening om een auto op afbetaling te kopen. Begrip: looptijd.

v

v

v

v

• geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening

• • •

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn)

• • • •

kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden (locale, nationale en internationale) belastingen belastingaangifte

• •

⏐ 21

v

Opgave over de uitgaven van een gemiddeld huishouden (als context voor procenten berekeningen) (7B, 57) Opgave over 19% BTW op een computer (7A, 94) (8A, 42 + 43) les over BTW-berekeningen. In de docentenhandleiding wordt het begrip BTW ook uitgelegd.

Thema's + begrippen • •

effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen

• sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

•

Leerjaar 5 6

(elektronisch) betalen

Toelichting 7

8

v

v

Opgave over de koers van de dollar (7B, 96). Extra suggestie in docentenhandleiding: Laat kinderen een week de koersen uit de krant bijhouden van bijv. de euro t.o.v. de dollar. (8B, 10) Les over euro-landen en valuatakoersen voor buitenlands geld. Extra suggestie: uit financiële pagina's van de krant recente wisselkoersen knippen.

Door de hele methode heen zijn diverse opgaven aangetroffen waarbij moet worden gerekend met geld. Daarbij moet bijvoorbeeld geld gewisseld worden, of teruggegeven tot een bepaald bedrag. Ook het berekenen van een kortingspercentage of prijsverhoging in procenten komt aan de orde. En in groep 8 het rekenen met buitenlandse valuta. Betalen wordt als context gebruikt bij rekenopgaven: hoeveel moet je betalen, schat hoeveel je ongeveer moet betalen. Betaal met gepast geld, gebruik zo weinig mogelijk munten. In de docentenhandleiding wordt soms aangegeven: Biedt hulp door concreet met imitatiegeld te laten werken. Elektronisch betalen komt niet aan de orde.

v

v

v

v

v

v

v

v

•

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.)

• • • • •

⏐ 22

reclame/commercie consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

v

v

Komt alleen als context van opgaven aan de orde. Op basis van drie reclamefolders moet de voordeligste supermarkt worden uitgezocht (6B, 81) Prijzen vergelijken met behulp van een verhoudingstabel (8A, 80).

Bijlage 3: Screening van 'De grote reis' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Primair onderwijs Oriëntatie op jezelf en de wereld (wereldoriëntatie) De grote reis Malmberg BV, Uitgeverij 1996-2001

Thema's + begrippen

Toelichting 4 6 8

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld

v

Zakgeld wordt genoemd in een tekst in het (Leesboek 6C, 7). Krantenwijk wordt genoemd in een tekst in het (Leesboek 6C, 10). In de docentenhandleiding staat de gespreksvraag: Zou jij een krantenwijk nemen om wat geld bij te verdienen? Ook wordt er gesproken over het doen van klusjes om aan geld te komen of op een rommelmarkt gaan staan.

•

bijbaantje

• •

vakantiewerk budget(teren)

• •

koopkracht kosten levensonderhoud

• • •

BTW/BPM begroting sparen (rente)

•

geld lenen (procenten)

v

• • • •

bezittingen en schulden (rood staan) betalingsverplichting betalingsachterstand sociaal minimum

v

B. Financiële kennis t.a.v. producten en

⏐ 23

v

v

v

v

v

Marktspel waarbij kinderen beseffen dat wat je kunt kopen afhankelijk is van het aanbod en beschikbare budget. Kopieerblad met tientjes (geen € 10,-bankbiljet). (groep 4, kopieerblad 38 a+b) Bij koopgedrag speelt ook het budget een rol (n.a.v. een prijsvraag waarbij een meisje € 500 heeft gewonnen en niet weet hoe ze dat zal besteden). Huishoudboekje van een gezin in Jakarta waarin inkomsten en uitgaven (in roepia) genoteerd moeten worden. (Logboek 8A, 29). Doel: inzien dat gezinnen met een laag inkomen het overgrote deel van hun budget besteden aan wonen, woonlasten en levensonderhoud.

v

Leerlingen vergelijken de kosten van levensonderhoud in roepia's en omgerekend naar euro's in Indonesië met de maandelijkse kosten in Nederland. Ze vragen hun ouders naar maandelijkse kosten van woonlasten, water, elektriciteit en huur. (Logboek 8A, 30)

v

Gezamenlijk sparen door deel te nemen aan een spaarclub (arisan, Indonesië) (Leesboek 8A, 85). Gesprek over sparen: Spaar jij ergens voor? Wat doe je om het benodigde geld bij elkaar te krijgen? Heb je een spaarrekening? Krijg je ook rente van de bank? Vind je sparen belangrijk? (Docentenhandleiding 6C, Thema consument, p. 11) Gezin in Indonesië leent geld van een geldschieter (tegen een woekerrente van 20%) (Leesboek 8A, 83) Doel: inzien dat mensen proberen hun inkomen (tijdelijk) te verhogen door middel van sparen, leningen of gokken. Tekst over een kansspel (illegale lotto in Indonesië). (Leesboek 8A, 85)

Er wordt in de tekst over een gezin in Jakarta gesproken over 'bestaansminimum' (omschrijving in zoekboek: dat wat je minstens nodig hebt om te kunnen leven) (Leesboek 8A, 82)

Thema's + begrippen

Toelichting 4 6 8

instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening

v

Spaarrekening wordt genoemd in tekst (Leesboek 6C, 10.)

v

(Leesboek 6C, 10) N.a.v. het kopen van een nieuwe fiets: 'Je moet hem wel verzekeren'. Gesprekje: Zou jij een verzekering afsluiten als je een nieuwe fiets kocht? De rente en aflossing van de hypotheek bedragen meer dan het gemiddelde inkomen van een fabrieksarbeider in Indonesië (Leesboek 8A, 82) Gezin in Indonesië leent geld van een geldschieter om hun kinderen naar school te kunnen laten gaan. Ze hebben de laatste aflossing betaald. (Leesboek 8A, 82) Chinese middenstander in Indonesië zegt: Wij kunnen geen gebruik maken van goedkope kredieten van de overheid en de staatsbanken. Krediet wordt in het zoekboek omschreven als: een lening waarvan je zeker bent dat iemand die terug kan betalen. (Leesboek 8A, 84.) Geldschieter (woekeraar) in Indonesië. Staatsbank (Zoekboek: bank van de regering in een land) (Leesboek 8A, 83 + 84)

• •

polissen verzekering

•

lening (rente/aflossingstermijn)

v

•

kredietvorm

v

•

financiële dienstverleners

v

• •

BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.)

•

reclame/commercie

•

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa)

⏐ 24

v

Opstellen van een klachtenbrief voor een fabrikant. (Logboek 6C, 7.)

v

v

v

v

Marktspel (zie hierboven) Koopgedrag: n.a.v. verhaal waarin een meisje € 500 heeft gewonnen en gaat kijken wat ze er allemaal voor kan kopen. Doel: inzien dat bij koopgedrag factoren als productvergelijking, aanbod en budget een rol spelen. (Leesboek 8C, 6 t/m 11) Nb. In de tekst van het leesboek staat nog 'gulden'. Dat is in het Logboek al aangepast in euro. Gesprek en opdrachten waarbij kinderen beseffen dat je met reclame en etalages kunt inspelen op de vraag van consumenten en dat ze worden aangepast aan wisselende omstandigheden (feesten, jaargetijden) (groep 4, leesboek p. 66 + 67, kopieerblad 39) Inzien dat winkeliers en fabrikanten de verkoop van hun producten bevorderen door middel van reclame en aanbiedingen (groep 6). Deze fiets kreeg in de Consumentengids een heel goed testoordeel (Leesboek 6C, 11) De tabellen

v

Thema's + begrippen

Toelichting 4 6 8

•

productinformatie

v

•

relatie prijs-kwaliteit

v

•

milieu-effecten

v

⏐ 25

voor een vergelijkend warenonderzoek zijn ook van de Consumentenbond afkomstig. In het kader van veiligheid van producten worden ook de ANWB en 3VO genoemd. Doel: weten dat er instanties zijn die voorschriften opstellen en onderzoek doen ten aanzien van de veiligheid en kwaliteit van producten. Zoek het artikel dat bij de reclametekst past (Leesboek 6C, 8 + 9 en Logboek 6C, 1) Kenmerken bij artikel bedenken (Logboek 6C, 2) Leerlingen moeten de prijs en kwaliteit van vier fietsen met elkaar vergelijken (tabel in zoekboek 6, 68) en hun keuze motiveren. Ook het begrip 'garantie' komt hierbij aan de orde. Met behulp van kopieerbladen (3a en 3b) kunnen ze een vergelijkend warenonderzoek doen naar tandenborstels en snoepgoed. Doel: weten dat er winkels zijn die werken vanuit ideële motieven met betrekking tot mens en milieu (wereldwinkel, biologisch-dynamische winkel) (Leesboek 6C, 19 + 21.)

Bijlage 4: Screening van 'Topondernemers' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Primair onderwijs Oriëntatie op jezelf en de wereld (wereldoriëntatie) Topondernemers Heutink 2005-2007

Thema's + begrippen

Toelichting 3/4 5/6

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

• • • • • • • •

zakgeld bijbaantje vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud BTW/BPM begroting

• sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen

⏐ 26

v

v

v

7/8

v

Groep 5/6 opdrachtkaart 11: Klein geld. Informatie opzoeken en werkstuk maken over de geschiedenis van geld. Eigen kleingeld (munten) ontwerpen. Groep 7/8 opdrachtkaart 10: Arm of rijk? Over de functie die geld heeft. Het ontstaan van geld vanuit ruilhandel. Geld in Europa (Euro) en geldproblemen in de Derde Wereld. Leerlingen maken een muurkrant.

Groep 5/6 opdrachtkaart 11: Schoolreisje. Leerlingen moeten een fictief schoolreisje organiseren. Daarbij staat ook: Probeer uit te zoeken wat het allemaal gaat kosten. Denk aan reis, park en eten. Het begrip begroting wordt daarbij niet gebruikt.

Groep 3/4 opdrachtkaart 14: Bij de kassa. Leerlingen maken een eigen winkel, met

Thema's + begrippen

Toelichting 3/4 5/6

7/8 producten, prijskaartjes, geld, reclameposters. Ze spelen winkeltje met behulp van een kassa.

•

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie

• •

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie

• •

relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

⏐ 27

v

v

v

Groep 5/6 opdrachtkaart 11: Deze moet je hebben. Over rages. Groep 7/8 opdrachtkaart 13: Reclame. Enquête houden over het effect van reclamespotjes. Zelf een reclamespotje voor een nieuw product maken en een poster ontwerpen.

Groep 3/4 opdrachtkaart 15 + kopieerblad: In de winkel. Producten moeten gerubriceerd worden naar vijf soorten winkels.

Bijlage 5a: Screening van 'Gewoon zo! Geld': Hoe regel je bankzaken? Onderwijssoort

Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Onderbouw en bovenbouw voortgezet onderwijs (inclusief tweede fase). Materiaal is ontwikkeld voor volwassenen en jongeren vanaf 15 jaar. Er is geen expliciet vakgebied vanuit dit materiaal vermeld Gewoon zo! Geld. Hoe regel je bankzaken? Eenvoudig Communiceren maart 2007

Thema's + begrippen

Toelichting SO

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • • • • • • •

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) •

rekening openen

•

(be)spaarplan opstellen

⏐ 28

v

Een bankrekening openen (legitimatie, controle, overeenkomst, map) (6, 7), Sparen en lenen (26, 27)

v

Sparen en lenen (26, 27)

v

v

Bankieren per telefoon (24, 25) Bankpas en rekeningnummer (8), Geld storten (10), geld opnemen (11), overschrijven (12, 13), acceptgiro (14, 15), machtiging en automatisch betalen (16, 17), Internetbankieren o.a. TAN code (18 t/m 23) Een bankrekening openen (legitimatie, controle, overeenkomst, map) (6,7), Rekeningafschrift (9)

Thema's + begrippen

Toelichting SO

• administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 29

Bijlage 5b: Screening van 'Gewoon zo! Geld': Hoe voorkom je schulden? Onderwijssoort:

Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Onderbouw en bovenbouw voortgezet onderwijs (inclusief tweede fase). Materiaal is ontwikkeld voor volwassnenen en jongeren vanaf 15 jaar. Er is geen expliciet vakgebied vanuit dit materiaal vermeld Gewoon zo! Geld. Hoe voorkom je schulden? Eenvoudig Communiceren derde druk, maart 2006

Thema's + begrippen

Toelichting SO

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • • • • • • •

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures

⏐ 30

v

Let op je geld (18, 19)

v

Sparen (14, 15)

v

Schulden (22, 23)

v

Je papieren ordenen (4, 5), Inkomen (6, 7), Uitgaven (vaste lasten, persoonlijke kosten, kosten voor je vrije tijd) (8, 9). Sparen (14)

v

Schulden (22)

v

Een overzicht maken (11, 12, 13))

v

Je papieren ordenen (4, 5)

D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 31

Bijlage 5c: Screening van 'Gewoon zo! Geld': Op welke manier kun je betalen? Onderwijssoort:

Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Onderbouw en bovenbouw voortgezet onderwijs (inclusief tweede fase). Materiaal is ontwikkeld voor volwassenen en jongeren vanaf 15 jaar. Er is geen expliciet vakgebied vanuit dit materiaal vermeld Gewoon zo! Geld. Op welke manier kun je betalen? Eenvoudig Communiceren maart 2007

Thema's + begrippen

Toelichting SO

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • • • • •

⏐ 32

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) rekening openen (be)spaarplan opstellen administratie bijhouden bezwaar- en beroepsprocedures

v

De euro (6, 7, 8)

v

Creditcard (17)

v

Een bankrekening openen (18)

v

Creditcard (16, 17)

v

v

Pinnen in een winkel (12, 13), Chippen (14, 15), Betalen op internet (Creditcard, iDEAL, Acceptgiro, machtiging, onder rembours) (19) Pinnen (9), zo pin je bij een geldautomaat (10, 11)

v

Een bankrekening openen (18)

D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 33

Bijlage 5d: Screening van 'Gewoon zo! Geld': Wat moet je weten als je gaat winkelen? Onderwijssoort:

Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Onderbouw en bovenbouw voortgezet onderwijs (inclusief tweede fase). Materiaal is ontwikkeld voor volwassenen en jongeren vanaf 15 jaar. Er is geen expliciet vakgebied vanuit dit materiaal vermeld Gewoon zo! Geld. Wat moet je weten als je gaat winkelen? Eenvoudig Communiceren maart 2007

Thema's + begrippen

Toelichting SO

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn

⏐ 34

v

Betalen (8)

v

Betalen (pinnen, chippen, creditcard, aanbetalen, afbetalen en krediet) (6, 7), Kopen en betalen via internet (betaalmiddel, creditcard, iDEAL, acceptgiro, machtiging e.a) (10, 11, 12)

• • • • • •

⏐ 35

consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) reclame/commercie consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

Bijlage 6: Screening van 'PrOmotie' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Geanalyseerde onderdelen:

Praktijk onderwijs Cultuur en maatschappij/ Rekenen en wiskunde Promotie Edu-Actief Eerste druk/eerste oplage, Ik betaal! Eerste druk/eerste oplage, Een grote aanschaf Eerste druk/eerste oplage, Rondkomen Eerste druk, 2003 Werkboek bij Infoboek 4 Eerste druk, 2003 Werkboek bij Infoboek 5' Eerste druk, 2003 infoboek 3 Eerste druk, 2003 infoboek 4 Eerste druk, 2003 infoboek 5 Eerste druk/eerste oplage, 2003 rek/wisk werkboek Op je zelf Werkboek 'Ik betaal!', thema 4 infoboek 1 Werkboek 'Een grote aanschaf', thema 4 infoboek 2 Werkboek 'Rondkomen', thema 4 infoboek 3 Werkboek 'Zelfstandig wonen' thema 1 infoboek 4 Werkboek 'Het loonstrookje' thema 4 infoboek 4 Werkboek 'Huur een huis' thema 1 infoboek 5 Werkboek 'Werk en gezondheid' thema 2 infoboek 5 Werkboek 'Sociale zekerheid' thema 4 infoboek 5 Werkboek 'Als je hulp nodig hebt' thema 5 infoboek 5 Infoboek 3 Infoboek 4 Infoboek 5 Werkboek 'Op je zelf' rekenen en wiskunde

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven

Toelichting SO

•

(functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

v

•

zakgeld

v

•

bijbaantje

v

• •

vakantiewerk budget(teren)

v

⏐ 36

werkboek Ik betaal!: Ons geld (18 e.v.), waar geef je geld aan uit? (29) werkboek Rondkomen: Het gezin Elstak (waar komt het geld vandaan?) (7 t/m 18), werkboek 5 naar het buitenland, gebruik van de euro (71), infoboek 3: Het gezin Elstak (132 e.v.) infoboek 5 Naar het buitenland Met de euro in het buitenland (71), werkboek Ik betaal!: waar geef je geld aan uit? (29) werkboek Rondkomen: Zakgeld (15), Geldproblemen (52, 53) infoboek 3: het gezin Elstak (132), geldproblemen (157, 158) werkboek Op je zelf (rek/wisk) Aan het werk (salaris) (62 t/m 65) werkboek 4 Zelfstandig wonen: werken bij een bedrijf werkboek 4 Je verdiende loon: minimumloon (132, 133), bruto- en nettoloon (135) het loonstrookje (143 e.v.), sofinummer (145), zwartwerken (148), infoboek 4 je verdiende loon loon of salaris (149), bruto- en nettoloon (149), loonheffing (150), minimumloon (150), zwartwerken (162, 163), werkboek Ik betaal!: Een rekening openen (56, 57), werkboek Rondkomen Inkomsten en uitgaven (19 e.v.), Het budget (32 e.v.) Vaste lasten (33), huishoudelijke uitgaven (33 e.v.), reserveringsuitgaven (33 e.v.), een eigen budget (41 t/m 46), inkomsten en uitgaven per maand (42), Geldproblemen (47 e.v.), maandbudget (54 e.v.)

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven

Toelichting SO werkboek 4: Eropuit: Uitdaging 1: met de klas eropuit (125 e.v.) infoboek 3: Inkomsten en uitgaven (136e.v.), Vaste lasten (144), huishoudelijke uitgaven (145), reserveringsuitgaven (145), Samenvatting (147), Wat is een budget? (148 e.v.) een begroting (149), budgettering (in stappen) (150, 151), samenvatting (153), Een eigen budget (154 t/m 156), hulp bij budgetteren (158, 159), bewindvoering (159, 160),

• •

koopkracht kosten levensonderhoud

v

werkboek Rondkomen inkomsten en uitgaven (24, 28), werkboek 4 Zelfstandig wonen: Als je zelfstandig gaat wonen (8 t/m 11), afrekening energiebedrijf (9), het waterleidingbedrijf (13 e.v.), gas (20), elektriciteit (23 e.v.) groene stroom (24), energierekening (27), telefoon en kabel (29 e.v.), kosten (34, 35), verzekeringen (36 e.v.), naar een pretpark (119), infoboek 3: het gezin Elstak (132, 133), de uitgaven van Jacob en Bianca Elstak (142 t/m 144), werkboek 5 Huur een huis (8 e.v.), huurprijs (10), woonlasten (14 e.v.), huursubsidie (18 e.v.), je woning onderhouden (21 e.v.), Keuzeopdracht (orthodontie/huidziekte/verzekering) (40 e.v.) werkboek 5 Naar het buitenland: kosten overnachting (56 t/m 58), Vakantie in Frankrijk (67,68), werkboek 5 Sociale zekerheid Slim inkopen (93), infoboek 4 Zelfstandig wonen waterbedrijf (17), riolering (17), energiebedrijf (22), ecostroom (27), internet/kabelbedrijf (35), verzekeringen (37), WA (38), premie (40), infoboek 4 Eropuit kosten van een kaartje (102), samen op stap, afspraken over geld (112,115), treinreis (eerste en tweede klas) en strippenkaart (120), eten (123), naar een pretpark (127), eten/drinken kopen of meenemen (130, 131), samenvatting (134), portemonnee kwijt (138), werkboek 5 Het loonstrookje loonstrookje/salarisspecificatie (158, 159), contributie lidmaatschap vakbonden (165), infoboek 4 Strafrecht een boete (211), het vonnis (218), infoboek 5 Huur een huis Kamerhuur (14), huurcontract/huurprijs, servicekosten, waarborgsom (15), Vaste lasten (17 e.v.), huursubsidie ( 23 e.v. ) infoboek 5 Als je hulp nodig hebt MEE biedt hulp (98 e.v.) zorgconsulent (100 e.v.), Hulp bij geldzorgen (103 e.v.),

• • •

BTW/BPM begroting sparen (rente)

v

•

geld lenen (procenten)

v

•

bezittingen en schulden (rood staan)

v

•

betalingsverplichting

v

werkboek Ik betaal!: Sparen (32 e.v.), Een rekening openen (54) werkboek Een grote aanschaf sparen (26 t/m 34) werkboek Ik betaal!: Sparen (34, 35) werkboek Een grote aanschaf Geld lenen (35 t/m 44), kopen op afbetaling (45 t/m 54), aanbetaling (49) werkboek 5 Hulp bij geldzorgen Schulden ( 117), inkomsten (117), vaste lasten (118) infoboek 5 Hulp bij geldzorgen Schuldsanering (104 e.v.), CWI (108 e.v.) infoboek 4 Je verdiende loon Loonheffing (160), sofinummer (161),

• betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars

⏐ 37

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven

Toelichting SO

•

bank- en spaarrekening

v

werkboek Ik betaal!: Sparen (32 e.v.), Een rekening openen (54), bewaar het overzicht (71 t/m 82) werkboek Een grote aanschaf: Sparen (28) werkboek Op je zelf (rek/wisk) Huiswerk (heb je een spaarrekening?) (12, 13),

• •

polissen verzekering

v

•

lening (rente/aflossingstermijn

v

•

kredietvorm

v

werkboek 4: zelfstandig wonen verzekeringen (36 e.v.), infoboek 4 zelfstandig wonen verzekeringen (37), WA (38), premie (40) infoboek 4 ziektekosten Het ziekenfonds of ZFW (152, 153), ziektekosten (153) infoboek 5 help allemaal papier WA-verzekering (19), inboedelverzekering (19), glasverzekering (19), infoboek 5 werk en ziek zijn ziekenfonds en premie betalen (44, 45), ziekte en inkomen (45), UWV (49), werkboek Op je zelf (rek/wisk) Neckermann (betalen in termijnen)(15 t/m 18), werkboek Een grote aanschaf: Geld lenen/doorlopend krediet (38),

• • •

financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden (locale, nationale en internationale) belastingen

•

• • • •

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen sociale verzekeringen

• indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

⏐ 38

v

werkboek 5 Sociale zekerheid belasting (94), infoboek 5 help allemaal papier heffingen en belastingen (19)

v

werkboek 4 Je verdiende loon: premies betalen (136 e.v.), WW (137), WAO (139), werkboek 4 Je verdiende loon: cwi (141), werkboek 5 Sociale verzekeringen arbeidsongeschiktheid (83), bijstandsuitkering (86, 87), Wajong (90, 91), werkboek 5 Weet waar je moet zijn: CWI (99), Sociale werkvoorziening (105), infoboek 4 premies betalen ZW (154), WAO (155), WW (156), infoboek 5 werken en gezondheid arbeidsongeschiktheid/WAO (51, 52), Wajong (53, 54), infoboek 5 sociale verzekeringen zfw, zw, WAO, AWBZ, WW (77 t/m 81), infoboek 5 sociale voorzieningen ABW, Wajong (83 t/m 85), wao-premie (87), UWV (88), CWI (89),

v

werkboek Ik betaal!: betalen met contant geld (39 t/m 49), bewaar het overzicht (71 t/m 82), betalen met contant geld (88) werkboek Een grote aanschaf: Afbetalen (50), werkboek Op je zelf (rek/wisk) Alles kost geld (5 t/m 17) rekenen met munten en biljetten (6, 7), automatisch sparen (8 t/m 11), vaste lasten: water (20, 21, 22), gas (22, 23) energietabel (23, 24), verzekeringen (25), inkomsten en uitgaven (27, 28). Aan het werk (salaris) (62 t/m 65), Autorijles (14), hoe ga je naar je werk (kosten van openbaar vervoer) (70, 71), welk werk ga jij doen? (78), wat doe je in je vrije tijd (96 t/m 98) Op vakantie (104, 105)

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven

Toelichting SO werkboek 4 Je verdiende loon loonstrookje (168 e.v.), werkboek 5 Naar het buitenland Op vakantie (uitdaging 1) (76, 77) werkboek Ik betaal!: Uitdagingen (betalen met je pinpas) (83 t/m 87) werkboek Een grote aanschaf; Als je iets duurs wilt kopen (17 t/m 20) infoboek 4 Eropuit bankpasje blokkeren (118), infoboek 5 help allemaal papier hoe betaal je de rekeningen (acceptgiro, automatische betaling) (20, 21), werkboek Ik betaal!: Pinnen en chippen (62 t/m 67) werkboek Een grote aanschaf Als je iets duurs wilt kopen (18, 22 werkboek Ik betaal!: Een rekening openen (50 t/m 61)

•

(elektronisch) betalen

v

•

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet)

v

•

rekening openen

v

• •

(be)spaarplan opstellen administratie bijhouden

v

werkboek Een grote aanschaf Wat staat er op een nota? (55 t/m 62), Garantie (56 e.v.), Nota's bewaren (63 t/m 73) werkboek Rondkomen inkomsten en uitgaven (23 e.v.),

v

werkboek Een grote aanschaf: een grote aanschaf (7 t/m 13), Als je iets duurs wilt kopen (20, 21, 23 t/m 25), Geld lenen (40 t/m 43) werkboek Een grote aanschaf: Nibud (152),

• bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • • • •

⏐ 39

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

v

Bijlage 7a: Screening van 'Getal en ruimte' Onderwijssoort:L Vakgebied Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Onderbouw voortgezet onderwijs, vmbo of havo/vwo Wiskunde Getal en ruimte EPN, Houten 1e druk 1e oplage 2003 (deel 1) 1e druk 1e oplage 2004 (deel 2) Getal en ruimte 1 vmbo-KGT 1 Getal en ruimte 2 vmbo-KGT 1 Getal en ruimte 1 vmbo-KGT 2 Getal en ruimte 2 vmbo-KGT 2

Algemene opmerkingen: Getal en ruimte is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor de basis, kader en gemengde leerweg van het vmbo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 7b, 7c, 7d en 7e opgenomen.

Thema's + begrippen

Toelichting 1

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld •

bijbaantje

2

v

1 vmbo-KGT 1 (kader, gemengde en theoretische leerweg): Tabel (109 t/m 111), 1 vmbo-KGT: Tabel (109 t/m 111), Grafiek (112, 113), VU grafiek (122), Tabel en grafiek (171, 172) 2 vmbo-KGT 1: Vergelijkingen oplossen (167, 168)

v

v • • • •

vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

v

v

• • •

BTW/BPM begroting sparen (rente)

v

•

geld lenen (procenten)

v

1 vmbo-KGT 1: Formules (173 t/m 175), Formules veranderen (176, 177), Formule en rekenmachine (178 t/m 180), Grafieken en formules met de computer (181 t/m 185) 2 vmbo-KGT-2: Rekenen met procenten (12, 13), Afname en toename in procenten (18, 19, 20), Samenvatting (25, 27, 28), Herhaling (31, 32),

2 vmbo-KGT 2: Extra stof (34), 2 vmbo-KGT 2: Extra stof (34, 35),

•

bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • • • • •

⏐ 40

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn kredietvorm financiële dienstverleners

v

2 vmbo-KGT 2: Extra stof (33)

v

2 vmbo-KGT 2: Extra stof (33, 35)

Thema's + begrippen

Toelichting 1

2

•

BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

v

v

v v

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 41

1 vmbo-KGT 1: Decimale getallen (42), Afronden (54), Verhoudingsgetallen (55, 56, 59, 60) Samenvatting (61), Herhaling (63, 66), Extra stof (67, 69), Regelmaat (106), Tabel (109 t/m 111), Grafiek (112, 113), Grafieken veranderen (117, 118, 120), VU grafiek (122), Samenvatting (123), 1 vmbo-KGT 2: Negatieve getallen (5), Extra stof (29 t/m 31), Formules maken (45, 46), Diagnostische toets (54), herhaling (56), kaart en graaf (99), Extra stof ( 155), Algemene herhaling (165) 2 vmbo-KGT 1: Oplossen met grafieken (65), 2 vmbo-KGT-2: Procenten berekenen (10, 11), Procentuele toename en afname (15, 16, 17), Beelddiagram (111), Staafdiagram (113), Diagrammen met Word (127, 128), Algemene herhaling (180, 181, 183)

Bijlage 7b: Screening van 'Getal en ruimte' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

onderbouw voortgezet onderwijs, vmbo of havo/vwo Wiskunde Getal en ruimte EPN, Houten 1e druk 3e oplage 2004 (deel 1) 1e druk 1e oplage 2004 (deel 2) Getal en ruimte 1 vmbo-T/havo 1 Getal en ruimte 1 vmbo-T/havo 2 Getal en ruimte 2 vmbo-T/havo 1 Getal en ruimte 2 vmbo-T/havo 2

Algemene opmerkingen: Getal en ruimte is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor de theoretische leerweg van het vmbo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 7a, 7c, 7d en 7e opgenomen.

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld •

bijbaantje

Toelichting 1 2

v v

v • • • •

vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

v

v

v

v

• • • • •

BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars

⏐ 42

1 vmbo-T/havo 1: Tabel (115) 1 vmbo-T-havo 1: Tabel (11 t/m 117), Grafiek (118), Grafieken veranderen (123, 124), VU grafiek (129 t/m 131), 2 vmbo-T/havo: Vergelijkingen oplossen (191, 192)

1 vmbo-T/havo 1: Verhoudingstabel (59, 61 t/m 63), extra stof (71, 73) Tabel en grafiek (112), Formule (183 t/m 185), Formules veranderen (186, 187), formule en rekenmachine (188 t/m 190), Grafieken en formules met de computer (195 t/m 197), Samenvatting (198, 199), Diagnostische toets (200 t/m 202), Herhaling (203 t/m 205), Extra stof (206 t/m 209) 1 vmboT/havo 2: Negatieve getallen (5), formules maken (44, 45), Extra stof (57 t/m 59), Grafen met de NS Reisplanner (109), Extra stof (119, 120), 2 vmbo-T/havo 2: Rekenen met procenten (8, 9), Procentuele toename en afname (11, 12, 13), Afname en toename in procenten (14, 15, 16), Samenvatting (21), diagnostische toets (22, 23, 24), herhaling (26) 2 vmbo-T/havo 2: Beeld- en staafdiagram (145, 146, 147), Afname en toename in procenten (154, 155, 156), Samenvatting (169), Algemene herhaling (220, 221, 229,)

Thema's + begrippen •

bank- en spaarrekening

• • •

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn

Toelichting 1 2 v 2 vmbo-T/havo 2: Extra stof (27)

2 vmbo-T/havo 2: Extra stof (28, 29)

• • •

kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

V

v

v

v

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 43

1 vmbo-T/havo 1: Decimale getallen (42), Afronden (52, 55), Rekenen (56, 57), Samenvatting (65), diagnostische toets (67), herhaling (68, 70), Samenvatting (132), Diagnostische toets (135, 136), Herhaling (137), Tabel en grafiek (180 t/m 182), 1 vmboT/havo 2: Extra stof (29 t/m 31), Substitueren (46, 47), Diagnostische toets (53, 54), Herhaling (56), Herleiden (75), Kaart en graaf (99), Algemene herhaling (201, 206) 2 vmbo-T/havo 1: Olifanten (71), Oplossen met inklemmen (81), Oplossen met de balansmethode (88), Extra stof (102, 103), Stelling van Pythagoras (198) 2 vmbo-T/havo: Procenten en breuken (7), Diagnostische toets (172), herhaling (176),

Bijlage 7c: Screening van 'Getal en ruimte' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Onderbouw voortgezet onderwijs havo/vwo Wiskunde Getal en ruimte EPN, Houten 1e druk, 1e oplage 2002 (deel 1) 1e druk 1e oplage 2204 (deel 2) Getal en ruimte 1 havo/vwo 1 Getal en ruimte 1 havo/vwo 2 Getal en ruimte 2 havo/vwo 1 Getal en ruimte 2 havo/vwo 2

Algemene opmerkingen: Getal en ruimte is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor de havo/vwo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 7a, 7b, 7d en 7e opgenomen.

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld •

bijbaantje

• • • •

vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

Toelichting 1 2

v

1 havo/vwo 1: Rekenen (34, 37), 1 havo/vwo 2: Woordformules (16),

v v

v

v

v

v

1 havo/vwo 1: Diagnostische toets (62), Grafieken tekenen (119 t/m 121), Grafen (129), Grafen met de NS Planner (135), Diagnostische toets (139, 140), Herhaling (143), Gemengde opgaven (203) 1 havo/vwo 2: Herhaling (38, 39), Extra stof (40, 41), Herleiden (103), Gemengde opgaven (205, 206, 209, 210, 219) 2 havo/vwo 1: De balansmethode (88, 94, 98), diagnostische toets (107), herhaling (110), Rekenen met procenten (125, 126, 127, 129), Extra stof (157, 158), Gemengde opgaven (223, 224) 2 havo/vwo 2: Snijpunten met VU-grafiek (66), Gemengde opgaven (172, 177)

• • • • •

BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • • • • •

⏐ 44

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn kredietvorm financiële dienstverleners

v

1 havo/vwo 1: Negatieve getallen optellen en aftrekken (91),

Thema's + begrippen

Toelichting 1 2

•

BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

v

v

v

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 45

1 havo/vwo 1: Rekenen (35), Breuken (42), de rekenmachine (48) Rekenen in alledaagse situaties (52, 53), Verhoudingen (56, 57, 59), Samenvatting (61), Gemengde opgaven (201, 208, 209) 1 havo/vwo 2: Woordformules (18 t/m 20), Formules met letters (22, 23, 25), formules en grafieken (27), Samenvatting (33), Diagnostische toets (35), Kwadratische formules (87), 2 havo/vwo 1: Gelijksoortige termen ( 4), Lineaire formules oplossen (85), Procenten (122, 123), Herhaling (153), 2 havo/vwo 2: Het berekenen van schuine zijden (13),

Bijlage 7d: Screening van 'Getal en ruimte' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Onderbouw voortgezet onderwijs, havo 3 Wiskunde Getal en ruimte EPN, Houten 1e druk, 1e oplage 2005 Getal en ruimte 3 Havo 1 Getal en ruimte 3 Havo

Algemene opmerkingen: Getal en ruimte is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor havo 3 opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 7a, 7b, 7c en 7e opgenomen.

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening

Onderbouw vo 1 2 3

Toelichting

v

3 havo 2: Herhaling (107)

v

3 Havo 1: Lineaire vergelijkingen (4), lineaire formules opstellen (13),

• • • • • •

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen,

⏐ 46

prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

v

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 47

lineaire formules vergelijken (17, 18, 19), lineaire functies (20), Som- en verschilgrafieken met VU grafiek (30, 31), Algemene vaardigheden (83), Kwadratische verbanden (84, 88), kwadratische functies (95), de top van een parabool (109), diagnostische toets (112, 113), herhaling (115, 118), Wiskundige vaardigheden (121), procentuele toe- en afname (169, 170, 172, 174), diagrammen en procenten (178), herhaling (192, 193), gemengde opgaven (210, 216, 222) 3 Havo 2: Parabolen (4, 5), exponentiele groei (83), procenten en groeifactoren (86, 87, 88), wiskundige vaardigheden (112), de boxplot (136), gemengde opgaven (190)

Bijlage 7e: Screening van 'Getal en ruimte' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Geanalyseerde onderdelen:

Onderbouw voortgezet onderwijs, vwo Wiskunde Getal en ruimte EPN, Houten 1e druk, 1e oplage 2003 (deel 1) 1e druk 2e oplage 2004 (deel 2) 1e druk 1e oplage 2005 (deel 3) Getal en ruimte 1 vwo 1 Getal en ruimte 1 vwo 2 Getal en ruimte 2 vwo 1 Getal en ruimte 2 vwo 2 Getal en ruimte 3 vwo 1 Getal en ruimte 3 vwo 2

Algemene opmerkingen: Getal en ruimte is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor het vwo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 7a, 7b, 7c en 7d opgenomen.

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld

Onderbouw vo 1 2 3

v v

•

bijbaantje

v v

• • • •

vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

v

v

v

v

• • • • •

BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten

⏐ 48

Toelichting

1 vwo 1: Rekenen (34), 1 vwo 2: Diagnostische toets (105), 1 vwo 2: Rekenen met letters (92), 3 vwo 1: Uit de krant (163), Procentuele toe- en afname (169, 170),

1 vwo 1: Rekenen (35), Grafieken (119, 126 t/m 129), Grafen (132), Grafen met de NS Planner (137), Samenvatting (139), Diagnostische toets (141, 142), Herhaling (146), Gemengde opgaven (205 t/m 207, 212, 213) 1 vwo 2: formules met letters (18, 19), Extra stof (40, 41), Herhaling (109), Gemengde opgaven (205, 206, 210, 213) 2 vwo 1: Procenten (121), Rekenen met procenten (123, 124, 125), Indexcijfers (156), 3 vwo 1 Lineaire functies (21), Som- en verschilgrafieken met VU grafiek (32), De top van een parabool (109), Tabellen en procenten (170, 171, 172, 174), Gemengde opgaven (209),

en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

v

v

v

v

v

v

• •

(elektronisch) betalen

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 49

v

1 vwo 1: Rekenen (37), Decimale getallen (38, 39, 40), Breuken (42), De rekenmachine (51), Rekenen in alledaagse situaties (53, 57), Verhoudingen (59), Samenvatting (61), Diagnostische toets (63), Grafieken (117) 1 vwo 2: Woordformules (16, 17), Herhaling (37), Oppervlakte en inhoud (60), kwadraten (81), Vaardigheden (117), 2 vwo 1: Herleiden (4), Lineaire functies (77), lineaire functies opstellen (84), Vergelijkingen toepassen (96), Diagnostische toets (105, 108), Extra stof (111), Procenten (119), Diagnostische toets (148, 149, 150, 151), 2 vwo 2: Vergelijkingen en grafieken (65), Inhoud en vergroten (178), Gemengde opgaven (183) 3 vwo 1: Lineaire vergelijkingen (7, 11), Diagnostische toets (113), Herhaling (114, 116), Wiskundige vaardigheden (120), Diagnostische toets (190), Statistiek en procenten (220) 3 vwo 2: Wiskundige vaardigheden (73), Procenten en groeifactoren (82, 83), Herhaling (115), De boxplot (132), Grafen (149), Extra stof (164), 3 vwo 2: Exponentiele groei (79),

Bijlage 8a: Moderne wiskunde, onderbouw vmbo: vmbo basis Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Onderbouw voortgezet onderwijs Wiskunde Moderne wiskunde Wolters Noordhoff 2002 (deel 1A en B), 2004 (deel 2A en B) Moderne wiskunde Deel 1A, vmbo basis Moderne wiskunde Deel 1B, vmbo basis Moderne wiskunde Deel 2A, vmbo basis Moderne wiskunde Deel 2B, vmbo basis

Algemene opmerkingen: Moderne wiskunde is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor de basisberoepsgerichte leerweg van het vmbo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 8b, 8c, en 8d opgenomen.

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en

⏐ 50

Toelichting 1

2

v

v

v

v

v

Deel 1A:

Thema's + begrippen

Toelichting 1

2

bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

v

v

v

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 51

v

v

Verhoudingstabel (41), Rekenen in een verhoudingstabel (43), Testbeeld ( 47) Extra oefening(49, 50), Gemengde opdrachten (52, 53), Wel of geen verhoudingstabel (54, 55). Rekenen via 1 (56, 57), Instap Deel en geheel (82) ICT procenten schatten (83) Procenten (100, 101), Symbolen en postcodes (123), ICT Buitenlands geld (179), Testbeeld (191), Extra oefening (192, 195), Gemengde opdrachten (196), ICT Pijlenkettingen (197), Rekenpijlen maken (198, 199) Deel 1B: Het kermisterrein (55, 56), Grafieken bij pijlenkettingen (64, 65), Formules (66, 67), Formules gebruiken (68), Samenvatting (70), Testbeeld (71), Extra oefening (72, 73, 74, 75), Gemengde opdrachten (76, 77), Formules maken (78, 79), Verbanden (106, 107), Vergelijken met tabellen (108, 109), Vergelijken met pijlenkettingen (112, 113), Vergelijken met formules (114, 115), Extra oefening (121), Vergelijken (124, 125), Rekenpijl en pijlenketting (152, 153) Heen en terug met de rekenpijl (154, 155, 157), Problemen oplossen (158, 159), Testbeeld (161), Extra oefening (162, 163, 164, 165), Gemengde opdrachten (166, 167), Werken met formules (168, 169), Formules invoeren (174, 175), Een tegelvloer (178), Een advertentie (179) Deel 2A: Van formule naar tabel (40, 41), Formules en grafieken (42, 43), Samenvatting (44), Testbeeld (45), Extra oefening (48, 49), Gemengde opdrachten (50, 51), Sector Techniek Een huis bouwen (192), Sector Economie Het Motel (196, 197), Sector Agrarisch Het nieuwe park (204) Deel 2B: Opstap Pijlen (8), ICT Rekenpijlen heen en terug (9), Aflezen en controleren (10, 11), Heen en terug (12, 13), Vergelijking en oplossing (14, 15), Oplossen en controleren (16, 17), Samenvatting (18), Testbeeld (19), Extra oefening (20, 21, 22, 23), Letterformules (26, 27), Opstap verhoudingstabellen (30), Rekenen met verhoudingen (32, 33), Rekenen via 1 (34), Vergelijken met tabellen (36, 37), Rekenen met procenten (40, 41), Samenvatting (42) Testbeeld (43), Extra oefening (44, 45, 46, 47), Gemengde opdracht (48), Zelf tabellen maken (50, 51), Regelmaat (58, 59). Stijgend of dalend (62, 63), Testbeeld (65), Extra oefening (67, 69), Van procenten naar aantallen (76, 77), Van aantallen naar procenten (78, 79), Procenten met de rekenmachine (80, 81), Samenvatting (82), Testbeeld (83), Extra oefening (84, 85), Naar en op Schiphol (88, 89), Opstap Lineaire grafieken (116), ICT Grafieken (117), Formules en tabellen (118, 119), Lineaire formules (120, 121), Wel of geen lineaire formule (122, 123), Het hellingsgetal (124, 125), Samenvatting (126), Testbeeld (127), Extra oefening (128, 129, 130, 131), Gemengde opdrachten (132), ICT formule, tabel en grafiek (133), Gemengde opdrachten (154), Bordjes leggen (162, 1630, Vergelijkingen oplossen (164), Extra oefening (174), Naar en in Marokko (178, 179), Praktische opdrachten (181), Rechte lijnen (184, 185), Vergelijkingen (186, 187),

Bijlage 8b: Screening van 'Moderne wiskunde' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Onderbouw voortgezet onderwijs Wiskunde Moderne wiskunde Wolters Noordhoff 2002 (deel 1A en B), 2004 (deel 2A en B) Moderne wiskunde Deel 1A, kgt Moderne wiskunde Deel 1B, kgt Moderne wiskunde Deel 2A, kgt Moderne wiskunde Deel 2B, kgt

Algemene opmerkingen: Moderne wiskunde is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor de kaderberoepsgerichte en gemengde leerweg van het vmbo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 8a, 8c, en 8d opgenomen.

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden

⏐ 52

Toelichting 1 2

v

v

v

v

v v v v v

v

Thema's + begrippen •

rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

Toelichting 1 2 v Deel 1A: Verhoudingen (38, 39), Verhoudingsgetal of niet? (40, 41), Rekenen met tabellen (42, 43), Terug naar 1 (44, 45), Samenvatting (48, 49), Testbeeld (50), Extra oefening (52, 53), Gemengde opdrachten (54, 55), Procenten (56, 57), Procenten (85), Gemengde opdrachten (103), Werken met decimalen (104), Symbolen en postcodes (132), ICT sierbestrating (157), ICT Buitenlands geld (187,), Grafieken bij rekenpijlen (194, 195, 196, 197), Samenvatting (199), Testbeeld (200), Extra oefening (202, 203), Gemengde opdrachten (204, 205) v Deel 1B: Gemengde opdrachten (26), De attracties (58), Instap Regels (62), Rekenpijl en pijlenketting (65), Pijlenketting naar formule (66, 67), Werken met formules (68, 69), Formule bij een rekenketting (71), Formule bij een pijlenketting (72, 73), Samenvatting (74, 75), Testbeeld (76), Extra oefening (78, 79), Gemengde oefening (80, 81), Verbanden (113), Vergelijken met tabellen (115), Formules (118, 119), Vergelijken met formules (120, 121), Samenvatting (122, 123), Testbeeld (124), Op zoek naar evenwicht (125), Extra oefening (126, 127), Gemengde opdrachten (128, 129), Vergelijken (131), Formules (160, 161), Heen en terug (162, 163), Pijlenkettingen (164, 165), Problemen oplossen (166, 167), Samenvatting (168, 169), Testbeeld (170), Extra oefening (172, 173), Gemengde opdrachten (174, 175), Werken met formules (176, 177), Bordjes leggen (178, 179), Vergelijkingen oplossen (180, 181), Formules vergelijken (ICT) (186, 187), Een tegelvloer (190), Een advertentie (191), Samenvatting (194, 198) v Deel 2A: Opstap Grafieken (34), Van pijlenketting naar formule (40,41), Werken met formules (42, 43), Formules en grafieken (44, 45), Testbeeld (48, 49), Éxtra oefening (50, 51), Gemiddelde (93), Naar en op Schiphol (108), Gegevens invoeren (116, 117), Formule en grafiek (144), Grafieken en formules (146, 147), Werken met formules (148, 149), Vergelijkingen (150, 151), Bordjes leggen (153), Vergelijkingen oplossen (154, 155), Testbeeld (158, 159), Extra oefening (160, 161), Gemengde opdrachten (162, 163), Meer formules (164), Een huis afwerken (170), Het motel (172, 173), De medewerkers (175). v Deel 2B: Verhoudingstabellen (34, 35), Vergelijken met tabellen (36, 37), Korting (38, 39), Hoeveel procent (40, 41), Decimale getallen (43), Samenvatting (44, 45), Testbeeld (46, 47), Extra oefening (48, 49), Gemengde opdrachten (50), Meer dan 100% (52, 53), Naar Marokko (56, 57), Grafieken (63), Lineaire grafieken (64, 65), Lineaire formules (66, 67), Hellingsgetal (68, 69), Stijgen en dalen (70, 71), Samenvatting (74, 75), Testbeeld (76, 77), Extra oefening (78, 79), Lineaire formules maken (82, 83), Vergelijkingen (110, 111), Vergelijkingen oplossen (112), Testbeeld (122), Het omslagpunt (128, 129), Testbeeld (168), formules vergelijken (179)

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 53

v

v

v

Bijlage 8c: Screening van 'Moderne wiskunde' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

)nderbouw voortgezet onderwijs Wiskunde Moderne wiskunde Wolters Noordhoff 2002 (deel 1A en B), 2004 (deel 2A en B) Moderne wiskunde Deel 1A, vmbo gt havo Moderne wiskunde Deel 1B, vmbo gt havo Moderne wiskunde Deel 2A, vmbo gt havo Moderne wiskunde Deel 2B, vmbo gt havo

Algemene opmerkingen: Moderne wiskunde is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor de theoretische leerweg van het vmbo en de havo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 8a, 8b, en 8d opgenomen.

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en

⏐ 54

Toelichting 1 2

v

v

v

v v

v

v v

v

v

v

v

Deel 1A:

Thema's + begrippen bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

Toelichting 1 2 Verhoudingstabel of niet? (40, 41), Rekenen met tabellen (42, 43), Procenten (46), Extra oefening (52, 53), Verhoudingstabel (56, 57), ICT Procenten, (85), Rekenmachine (90), Werken met decimalen (92), Procenten(94, 95), Samenvatting (97), Testbeeld (98), Extra oefening (101), Gemengde opdrachten (102, 103), Gemengde opdrachten (126,), Symbolen en postcodes (134, 135), Buitenlands geld (189), Grafieken bij regels (198, 199), Extra oefening (204, 205). v Deel 1B: De attracties (58), Regels (62), Van pijlenketting naar formule (66,67), Werken met formules (68, 69), Formules maken (71), Formules kiezen (73), Testbeeld (76), Extra oefening (78, 79) Gemengde opdrachten (80, 81), Verbanden (113), Vergelijkingen met tabellen (115), Formules (118, 119), Vergelijken (121), Testbeeld (124), Extra oefening (127), Vergelijken (130, 131), Pijlenketting en formule (160, 161), Werken met formules (162,), Vergelijkingen (164, 165), Bordjes leggen (167), Vergelijkingen oplossen (168), Testbeeld (172), Extra oefening (174, 175), Gemengde opdrachten (176, 177), Formules vergelijken (184, 185), Een advertentie (189), Samenvatting (193) v Deel 2A: Tabellen en grafieken (34, 35), Van pijlenketting naar formule (38, 39), Vergelijkingen (44, 45), Testbeeld (49), Extra oefening (50), Gemengde opdrachten (52), Negatieve getallen en haakjes (55), Oppervlakte (60), Parallellogram (67), Testbeeld (74), Testbeeld (99), Naar Marokko (108, 109), Gegevens invoeren (116, 117), Formule en vergelijking (146), Lineaire grafieken (149), Lineaire formules (151), Hellingshoek (152, 153), Lineaire formules maken (156, 157), Testbeeld (160), Extra oefening (162), Rechte lijnen (172) v Deel 2B: Verhoudingstabellen (34, 35), Procenten (36, 37), Decimale getallen (39), Rekenen met procenten (41), Meer dan 100% (42, 43), Testbeeld (46, 47), Extra oefening (48, 49), Gemengde opdrachten (50, 51), Kruisproduct en factor (53), Sector agrarisch (65), Sector techniek (67), Sector economie (68), Vergelijkingen (76, 77), Het omslagpunt (82, 83), Testbeeld (86), Extra oefening (88, 89), Gemengde opdrachten (90), Ongelijkheden (93), Grafieken (121),

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 55

v

v

v

v v

Bijlage 8d: Screening van 'Moderne wiskunde' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Onderbouw voortgezet onderwijs Wiskunde Moderne wiskunde Wolters Noordhoff 2002 (deel 1A en B), 2004 (deel 2A en B) Moderne wiskunde Deel 1A, havo/vwo Moderne wiskunde Deel 1B, havo/vwo Moderne wiskunde Deel 2A, havo/vwo Moderne wiskunde Deel 2B, havo/vwo

Algemene opmerkingen: Moderne wiskunde is een wiskundemethode voor de hele onderbouw van het voortgezet onderwijs. In deze bijlage zijn de resultaten van de screening van de methoden specifiek bedoeld voor havo/vwo opgenomen. Een verslag van de screening van de overige delen is in bijlagen 8a, 8b, en 8c opgenomen.

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en

⏐ 56

Toelichting 1 2

v

v v

v v

v v v v v

v v

v v

v

Deel 1A:

Thema's + begrippen bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

Toelichting 1 2 Verhoudingen (38, 39), Rekenen met tabellen (40, 41), Procenten (44), Verhoudingstabellen (46), Samenvatting (48), Testbeeld (50), Extra oefening (52), Gemengde oefening (55), Werken met decimalen (91), Gemengde opdrachten (102, 103), Symbolen en postcodes (136), Buitenlands geld (191), Grafieken bij regels (198, 199), Samenvatting (203), Testbeeld (204), Extra oefening (207), Gemengde opdrachten (209) v Deel 1B De attracties (62, 63), Regels (66), Werken met formules (77), Samenvatting (78, 79) Extra oefening (83), Gemengde opdrachten (84, 85), Vergelijken met tabellen (119), Twee formules vergelijken (122, 123), Vergelijken (124, 125), Samenvatting (126, 127, 128), Extra oefening (131), Vergelijkingen (164, 165), Bordjes leggen (166, 167), Oplossingen afronden (172, 173), Extra oefening (178), ICT (181), Som, verschil en product (182, 183). De reis naar Ehrwald (190, 191), Samenvatting (200), v Deel 2A: Formules (34), Grafieken lezen (36), Lineaire formules (40, 41), Hellingsgetal en startgetal (42, 43), Lineaire formules maken (44), Testbeeld (48, 49), Extra oefening (50), Gemengde opdrachten (52), Staaf- en lijndiagram (87), Testbeeld (97), Door elkaar (107), Afval (115), Gegevens invoeren (122), Negatieve getallen (158), v Deel 2B: Verhoudingstabellen (32), Procenten met Excel (33), Rekenen met procenten (34, 35), 100% en meer (36, 37), van procenten naar factor (38, 39), Exponentiele groei (40, 41), Exponentiele formules (43), Testbeeld (46), Extra oefening (48), Gemengde opdrachten (50, 51), Door elkaar (56, 58, 59), Formules en grafieken (70, 71), Omslagpunt (84), Testbeeld (90, 91), Extra oefening (93), Gemengde opdrachten (94), Formules veranderen (96), Rekenen met formules (124), Lineaire formules (126, 127), Testbeeld (138), Parameters (144), Rekenen met kansen (152, 153),

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 57

v

v

v

v

Bijlage 9: Screening 'PleinM' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel:

Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw KGT1 Mens en maatschappij Plein M, leerwerkboek 1A Plein M, leerwerkboek 1B Plein M, leerwerkboek 1C Plein M, leerwerkboek 1D Wolters Noordhoff 2006 leerwerkboek 1A Leerwerkboek 1B Leerwerkboek 1C Leerwerkboek 1D

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Vmbo KGT 3 4

Toelichting

v

v

leerwerkboek A: Arm en rijk (44) Ontwikkelingslanden en rijke landen (gemiddeld inkomen) (47), leerwerkboek D: geld als betaalmiddel (7), ruilen en betalen (14), uitvinding van de giro (15), uitvinding van papier geld (15), de euro (16), inkomstenverschillen (26), verschillen in Nederland, verschillen in Europa (28, 29), Rijk worden of samen delen (31), betaald of onbetaald (werk) 45), werkverdeling en rolverdeling (48), hoge en lage lonen in Europa (62), jongeren voelen het als ze de schade moeten vergoeden (102),

• •

zakgeld bijbaantje

v

v

leerwerkboek D: loon/inkomsten (8), contant geld (ruilmiddel, rekenmiddel, spaarmiddel) (8), inkomsten van jongeren (27), betaalt of onbetaald (werk) 45), parttime of fulltime (46),

• •

vakantiewerk budget(teren)

v

v

Leerwerkboek A: Inkomen en uitgaven (49, 50), leerwerkboek B: budgetplan, begroting, uitgaven (30), werkblad 7 (43) leerwerkboek D: inkomsten en uitgaven (begroting, budget, dagelijkse uitgaven, vaste lasten, incidentele betalingen (10), soorten uitgaven (11), afbetaling (22),

• •

koopkracht kosten levensonderhoud

v

v

leerwerkboek A: Wat hebben mensen nodig?/basisbehoeften (45), leerwerkboek D: wel of niet werken (CWI)(57),

• •

BTW/BPM begroting

v

v

•

sparen (rente)

v

v

•

geld lenen (procenten)

v

v

•

bezittingen en schulden (rood staan) betalingsverplichting betalingsachterstand sociaal minimum

v

v

leerwerkboek D: begrotingsoverschot (93), begrotingstekort (93), leerwerkboek D: drie functies van geld (rente en sparen/spaarmotieven) (9), sparen of lenen (32, 33), leerwerkboek C: Eerlijke wereldhandel (9), leerwerkboek D: lenen en rente (lenen, aflossen, termijnen, persoonlijke lening) (10), afbetaling (22), financiering (23), studiefinanciering (106), leerwerkboek D: Jongeren en schulden (23),

• • •

⏐ 58

B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • • • • • • • •

• • • •

polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn) kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden (locale, nationale en internationale) belastingen

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen sociale verzekeringen

• indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) •

(elektronisch) betalen

•

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.)

v

v

leerwerkboek D: betaalrekening, (vergelijk) bankrekeningen (12),

v

v

v

v

leerwerkboek D: jij en de EU (104), Kritiek op de EU (subsidies) (109), leerwerkboek D: gemeentelijke inkomsten en uitgaven (85), OZB (85), miljoenennota, rijksbegroting (90), rijksinkomsten (91), accijnzen (91), ministeries geven geld uit (92), welke belastingen (110, 111)

v

v

leerwerkboek D: sociale zekerheid (WA, AOW) (97), geen werk maar wel inkomen (AOW, WIA, IOAW, IOAZ)

v

v

v

v

v

v

leerwerkboek C: Suiker: een voorbeeld (10), leerwerkboek D: rekenen met rente (11), rekenen van maandloon naar weekloon (27), leerwerkboek D: elektronische betaalmiddelen (pin, chipknip) (16) leerwerkboek D: pinpas en chippen (17, 18, 19),

v

v

•

reclame/commercie

v

v

•

v

v

•

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie

v

v

•

relatie prijs-kwaliteit

v

v

•

milieu-effecten

⏐ 59

leerwerkboek A: Hoe geef je geld uit? (69), Test je zelf: begrippen: consument, budget, uitgaven (74), leerwerkboek C: begrip peperduur (15), leerwerkboek D: bestedingspatroon, uitgavenpatroon (20), sociale beïnvloeding (21), Wat doet de consumentenbond/consumentengids (25), leerwerkboek D: reclame, commerciële beïnvloeding (21), leerwerkboek D: Jongerenloket (23, 100) leerwerkboek A: Hoe geef je geld verstandig uit? (69) leerwerkboek D: Prijs en kwaliteit (24),

Bijlage 10; Screening 'Leefstijl voor jongeren' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Onderbouw voortgezet onderwijs Mens en Maatschappij Leefstijl voor jongeren, deel 1 Sociale vaardigheden Werkboek voor het voortgezet onderwijs Leefstijl voor jongeren 12e druk 2005

Thema's + begrippen

Toelichting VO

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie

⏐ 60

v

Zelfstandig worden (66, 67)

v

Zelfstandig worden (66, 67)

v

Zelfstandig worden (66, 67)

Thema's + begrippen

Toelichting VO

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 61

Bijlage 11: Screening van 'Thema's maatschappijleer 1 voor het vmbo' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave:

Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw Maatschappijleer 1 Thema's Maatschappijleer 1 voor vmbo, les/werkboek Thema's Maatschappijleer 1 voor vmbo (lesboek KGT) Uitgeverij Essener druk niet vermeld les/werkboek basis/kaderberoepsniveau (KB) Tweede druk, 2006 lesboek Kader, gemengde en theoretische leerweg (KGT) les/werkboek (BK) Lesboek (KGT)

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Toelichting 3 v

Lesboek KGT: Oorzaken/meer geld (16), socialisatie (32 e.v.), hoe we samenleven (economische bindingen) (48, 49), Keuzes maken/de dikke portemonnee van het land (54, 55), integratie geslaagd? (87), Wat is werk? (116, 117), Werk en status ( 118, 119), Met werk kom je verder (120, 121), Rijk en arm in Nederland (123), Als het even tegenzit (discriminatie) (124, 125), Waarom gebeurt het? (134, 135) Les/werkboek BK: Waar hoor jij bij? (44 t/m 47), Keuzes maken (62), Nederland kiest (69), Politiek in de buurt en ver weg (76 t/m 79), Integratie, hoe gaat dat? (94), Werk en status (146 t/m 149), Als het even tegen zit (154 t/m 157), verwachtingen (193) Lesboek KGT: Wat is werk? (116, 117) Les/werkboek BK: Wat is werk? 142 t/m 145), Keuzeopdrachten (161), Lesboek KGT: Wat is werk? (116, 117)

• •

zakgeld bijbaantje

v

•

vakantiewerk

v

• • •

budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

v

Lesboek KGT: Oplossingen/lik op stuk (18), Wat is normaal? (28 e.v.), Getrouwd, en dan?/Van wie is het geld? (156) les/werkboek BK: Strafbaar gedrag (166), Getrouwd, en dan? Van wie is het geld? (199)

• • • • •

BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan)

v

Lesboek KGT: Schulden (122), Les/werkboek BK: Schulden van jongeren (57),

v

Lesboek KGT: Keuzes maken/de dikke portemonnee van het land (54, 55), integratie geslaagd? (87), De overheid helpt een handje (126,

• betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden

⏐ 62

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven

Toelichting 3 127),

• • • • •

(locale, nationale en internationale) belastingen belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen sociale verzekeringen

v

Lesboek KGT: De overheid helpt een handje (126, 127),

v

Lesboek KGT: Soaps (106, 107), Reclame (108, 109), macht van de media (112, 113), Les/werkboek BK: Doe effe normaal (35), Reclame (126 t/m 129),

• indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie

• • • •

⏐ 63

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

Bijlage 12a: Screening van 'Impuls' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw, basisgerichte leerweg maatschappijleer 1 Impuls, informatieboek Wolters Noordhoff 2005 vmbo basis

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie

⏐ 64

Toelichting

v

Vakkenvullers en zakkenvullers (25, 26), Arm en ongelukkig (26, 27), verdeling van de euro's (45), Voorgelicht of opgelicht (74, 75),

v

Jongeren in de schulden (73),

v

Verzorgingsstaat (27), Derde dinsdag/koffertje/begroting (35),

v

Jongeren verleiden tot kopen (72,73), Voorgelicht of opgelicht

Thema's + begrippen •

v

•

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie

• •

relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

v

⏐ 65

v

Toelichting (74, 75), Jongeren in de schulden (Nibud) (73) Reclame voor fastfood is dodelijk (79 t/m 81), Moet alcoholreclame verboden worden (83), Van roken ga je dood (76, 77),

Bijlage 12b: Screening van 'Impuls' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw, kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg maatschappijleer 1 Impuls, informatieboek Wolters Noordhoff 2005 vmbo basis

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Toelichting

v

Sociale ongelijkheid (26 e.v.), sociale positie, sociale ongelijkheid, status, inkomensverdeling (28), sociale mobiliteit (29), maakt geld gelukkig (30, 31), openlijke en verborgen armoede (34, 35), Geen geld? Eigen schuld, dikke bult! Verzorgingsstaat (51), Emancipatie (66, 67),

v

Hoe maak je een eerlijk belastingsysteem? Troonrede, het koffertje, minister van Financiën (41),

• • • • • • • • • • •

zakgeld bijbaantje vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen

⏐ 66

Thema's + begrippen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie

• • • •

⏐ 67

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

Toelichting

v

Postbus 51 (roken, alcohol) (86),

v

Reclame versiert jongeren (82, 83), Dik in de schulden, inclusief overzicht schulden van jongeren bron Nibud) (83), Reclame over geld lenen (84), Sluikreclame (84), Reclame verandert je leven (88, 89),

Bijlage 13a: Screening van 'Pincode' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: ]Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw, basisgerichte leerweg Economie Pincode, leerboek 3/4 vmbo BB Wolters Noordhoff 2001 vmbo Basisberoepsgerichte leerweg

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje

Toelichting

v

Hoe ga je om met geld (10 e.v.), middelen (17), arbeidsmotieven (75), inkomensverschillen (80), de euro (EMU) (191 e.v.),

v v

Inkomsten (12), Onderzoek (36) Inkomsten (12), Onderzoek (36). Minimumloon, minimumjeugdloon (74), Brutoloon (75), CAO, vakantiegeld (72), Heb jij voldoende vakantiegeld? (266 e.v.), Vakantie-uitgaven (267, 268), Vakantiegeld/bruto jaarsalaris (268), Heb jij een vakantiebaantje? (269), Inkomen in natura (270), Kleedgeld (inkomsten, uitgaven) (11), Prioriteitenlijst behoeften (16), Dagelijkse uitgaven, vaste lasten, incidentele uitgaven (20),

•

vakantiewerk

•

budget(teren)

v

• •

koopkracht kosten levensonderhoud

v v

• •

BTW/BPM begroting

v v

• • •

sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • • • • • • • • •

lening (rente/aflossingstermijn) kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden (locale, nationale en internationale) belastingen belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen

•

sociale verzekeringen

• •

indexeringen balans en jaarrekeningen

⏐ 68

v v v

Tekort (39), Wat mag het kosten? inkoopprijs, verkoopprijs brutowinst (129), Afschrijving (130), Nettowinst (131), Omzet (132), Bedrijfskosten (131), Lekker vrij handelen? invoerrechten, strafheffing (213), Autokosten (266), Verkoopprijs, BTW, Omzetbelasting (134), Kom jij wat tekort? (18 e.v.), Begroting per kwartaal (18), Heeft de overheid een huishoudboekje? (157 e.v.), Overheidsuitgaven, Overheidsinkomsten (158), Spaar jij ergens voor? (40 e.v.), Wat is sparen? (41, 42), Spaar jij ergens voor? (41) Ben jij ook afhankelijk? (210 e.v.), Eerste levensbehoeften (210), Schulden (212), Noodhulp (217), Welvaart (218),

v

Wereldbank (219),

v

Waar ga jij heen met vakantie? Doorlopende en tijdelijke reisverzekering (275 e.v.),

v

Heeft de overheid een huishoudboekje? (157 e.v.), Ben jij een Nederlander of Europeaan? EU (188 e.v.), EMU (191), Overheidsinkomsten (159), Niet-belastingontvangsten( 159), Overheidsinkomsten (276)

v

v

v

Heb jij met het buitenland te maken? importeurs, importeren (182), Importwaarde (183), Exporteren, exporteurs, exportwaarde (184), Handelsbalans (186, 187), Koers (191), Niet werken en toch een inkomen? (160 e.v.) Sociale voorzieningen (ZFW, WW, AOW, WAJONG), volksverzekeringen en werknemersverzekeringen (162), Sociale zekerheid; ook voor mij? WULBZ (164),

Thema's + begrippen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

•

Toelichting v

(elektronisch) betalen

v

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie

v

•

• • • •

⏐ 69

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

Geldbesteding (16), Begroting (19), Opgaven (28 t/m 35), Wat is een goede koop? (43 e.v.), Opgaven (56 t/m 65), Onderzoek (66), Opgaven (86 t/m 93), Opgaven (142 t/m 1149), Onderzoek (150), Opgaven (170 t/m 177), Alles al geregeld in Euroland? (192 e.v.), Opgaven (198 t/m 205), Vrijhandel (215), Opgaven (226 t/m 233), Opgaven (254 t/m 261), Heb jij een vakantiebaantje? (BTW, Inkoopsprijs e.d.) (270), Opgaven (280 t/m 291) Chartaal en giraal geld (21), Saldo (22), Afschrijven (22), Acceptgiro (22), Creditcard (22), Easy Blue rekening, Easy Blue spaarrekening (43),

v

Doelgroep (14), Behoeften (15), Heb jij daar recht op? (49 e.v.) Consumentenvoorwaarden (50), Max Havelaar (220, 221),

v

Laat jij je beïnvloeden? (46 e.v.), Reclame (46), Marketing (47), Wat is reclame? commerciële en ideële reclame (135, 136, 137), Consumentenbond (43), Consumentengids (43, 48),

v

v

Meer consumptie, meer afval? (238 e.v.), Afvalberg, economische groei, consumptiegroei (238), Milieuprobleem (240), Meer productie, meer afval? (241), Hergebruik/recycling (241), Maatschappelijke kosten (242), Bedrijfskosten (242), Milieuheffing (244), Verwijderingsbijdrage (245), Wat doe jij met afval? 247 e.v.), Afvalscheiding (247 e.v.),

Bijlage 13b: Screening van 'Pincode' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw, kaderberoepsgerichte, gemengde en theoretische leerweg Economie Pincode, leerboek 3 vmbo KGT Pincode, leerboek 4 vmbo KGT Wolters Noordhoff 2001 Leerboek 3 vmbo KGT Leerboek 4 vmbo KGT

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Vmbo KGT 3 4

Toelichting

v

v

Leerboek 3: Internationale handel (246 e.v.), Import- en exportwaarde, exporteren (247), Hoe vrij is internationale handel? exportsubsidie (250, 251), EU (254), EMU (256), Leerboek 4; Is de koop gesloten? (44 e.v.)

• •

zakgeld bijbaantje

v

v

Leerboek 3: Hoe betaal ik dat? (12, 13), Wat levert het op? Minimum jeugdloon, minimum loon, brutoloon, nettoloon (148, 149), Leerboek 4: Minimum loon (209), Bruto-inkomen, inhoudingen, netto-inkomen (222 e.v.), Nominaal inkomen (224),

• •

vakantiewerk budget(teren)

v

v

•

koopkracht

v

v

•

kosten levensonderhoud

v

•

BTW/BPM

v

v

•

begroting

v

v

•

sparen (rente)

v

v

•

geld lenen (procenten)

v

v

Leerboek 3: Kleedgeld, inkomsten, uitgaven (11), Verdeling scholierenuitgaven (12), Weet jij waar je geld blijft? Budgetteren, inkomsten, dagelijkse uitgaven (16, 17), Vaste lasten, incidentele uitgaven (18), Leerboek 4: Kun je leren budgetteren? (20 e.v.) Nibud (21), Dagelijkse uitgaven, vaste lasten, incidentele uitgaven (21, 22), Begroting, jaarcijfers (22, 23), Leerboek 3: rente ontvangen of rente betalen (48, 49), Inflatie, bezuinigingen (49), Koopovereenkomst (88), Een huis huren of kopen? (92 e.v.) Leerboek 4: Is huren goedkoper dan kopen? (48 e.v.), Kosten koper, vrij op naam (49), Leerboek 3: Afschrijving (183), Omzet (185), Inkoopsprijs (186), Brutowinst, nettoresultaat (187), Leerboek 3: Toegevoegde waarde (181), BTW (188), BPM (218), Leerboek 4: BTW (119), Leerboek 3: Rijksbegroting (216), Belastinginkomsten (219), Leerboek 4: Rijksbegroting, miljoenennota (114 e.v.), Staatsschuld, nationaal inkomen, financieringstekort, begrotingsoverschot, overheidsuitgaven (140, 141 e.v.), Leerboek 3: Spaarrekening (14), Sparen of lenen (46 e.v.) Rente ontvangen of rente betalen (48, 49), Kun je slapend rijk worden? Spaarmotieven (49), Leerboek 4: Waar spaar jij voor? (12 e.v.), Rente, retourrente, plusrekening, jeugd-extra-rekening (13) Kapitaalrekening (14), Spaardeposito's (15) Leerboek 3: Sparen of lenen (46 e.v.), Geld tekort (47), Rente ontvangen of rente betalen (48, 49), Inflatie (49), Lenen is dat duur? Aflossen, rente (56), Persoonlijke lening (58). Leerboek 4;

⏐ 70

•

bezittingen en schulden (rood staan)

v

•

betalingsverplichting

v

• betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars

v

•

bank- en spaarrekening

v

• •

polissen verzekering

v

•

lening (rente/aflossingstermijn)

•

kredietvorm

• • •

financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden

•

(locale, nationale en internationale) belastingen

• •

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen

•

•

⏐ 71

sociale verzekeringen

v

Rente, retourrente, plusrekening, jeugd-extra-rekening (13) Kapitaalrekening (14), Spaardeposito's (15), Leerboek 3: Ontwikkelingsland (258), Welvaart (259), Noodhulp (260), Leerboek 4: Waaraan besteed jij je geld? Welvaart, basisbehoeften (52, 53), Hoe ontwikkel je welvaart? (244 e.v.), Leerboek 3: Afbetaling, huurkoop (57),

v

Leerboek 3: Postbank (21),Wat doet de bank met ons geld? Hypothecaire lening (60), Kras op je auto? (110 e.v.), Eigen risico (112), Wereldbank (260) Leerboek 4: De Nederlandse bank, Europese Centrale bank (9), DNB, ECB (227, 242), Leerboek 3: Rekening ABN/AMRO (23), Plusrekening, kapitaalrekening (53), deposito's (54), Easy blue rekening, easy blue plusrekening (55)

v

Leerboek 3: Kras op je auto? (110 e.v.), Eigen risico (112), Premie (114), Aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren (117 e.v.), Inboedelverzekering (120 e.v.), Onderverzekerd, oververzekerd, juist verzekerd (121), Deukje, wie zal dat betalen? WA, cascoverzekering (124), No claim, netto- en brutopremie , bonus/malus-ladder, noclaimkorting (126) Leerboek 4: Welk risico loop jij? (74 e.v.), Premie, aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren, AVP (74, 75), Reisverzekeringen (kortlopende, doorlopende, tijdelijke) (76, 77) WA voor motoren, cascoverzekering (78), Claimkorting, bonus/malusladder (79), Bruto- en nettopremie (80), Onder en oververzekeren, opstalverzekering, inboedelverzekering (82), ZFW (87), Leerboek 4; Wat kost een lening?(15), Persoonlijke lening (17), Kredietkosten, rente, aflossingstermijn (18), Koop op afbetaling, huurkoop (18), Hypothecaire lening (19), Leerboek 3: Consumptief krediet (57), Doorlopend krediet (58) Leerboek 4: Doorlopend krediet, kredietlimiet (16)

v

v

v

v

v

v

v

v

v

v

v

Leerboek 3: Het rijk, gemeente en provincie (212), Leerboek 4: Collectieve sector (106 e.v.), Rechtvaardige inkomensverdeling (109), Nationaal inkomen (236), Export (237 e.v.) EU, eurozone, NAFTA, ASEAN (240), Exportsubsidies (241), Leerboek 3: Accijnzen, belastinginkomsten (216 e.v.), Leerboek 4: Belastingen (indirecte, directe) (118 e.v.), Kostprijsverhogende belastingen, belastingen op inkomsten, winst en vermogen, nietbelastinginkomsten (118), Motorrijtuigenbelasting (120), Inkomstenbelasting (121), Loonbelasting (121), Leerboek 4: Hoe betaal je belasting? Inkomstenbelasting, loonheffing (144 e.v.), Belastbaar inkomen (146), WOZ (146 e.v.),

Leerboek 3: Vreemd geld, eurozone, vreemde valuta's (24) Leerboek 4: Vreemde valuta, eurozone, deviezen (11), Koersen (11), Leerboek 3: AOW, WAJONG, WW, WAO (221), sociale verzekeringen,

•

indexeringen

•

balans en jaarrekeningen

C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

v

v

v

•

(elektronisch) betalen

v

v

•

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet)

v

v

v

v

• rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) •

reclame/commercie

v

•

consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa)

v

• • •

productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

⏐ 72

v

volksverzekeringen (221 e.v.), WAJONG (224 e.v.), WULBZ (225 e.v.) Leerboek 4: Sociale verzekeringen, nominaal bedrag (88, 89), Basisverzekering in de zorg (89), Sociale zekerheid (110), AOW, WW (112, 113), Bijstand (114), Leerboek 4: Centraal bureau voor de statistiek (85), Inflatie, consumenten-prijs index (CPI) (224 e.v.), Leerboek 3: Handelsbalans (249), Leerboek 3: Geen euro's, is dat niet vreemd? (24 t/m 27), Opgaven (32 t/m 37), Extra opgaven (38 t/m 43), Rente ontvangen of rente betalen (49 t/m 51), Kun je slapend rijk worden (53 t/m 55), Lenen, is dat duur (57 t/m 59), Wat doet de bank met ons geld? (61 t/m 63), Opgaven (68 t/m 72, Extra opgaven (73 t/m 75), Consumentengids (80 t/m 83), Opgaven (100 t/m 104), Extra opgaven (105 t/m 107), Kras op je auto? (114, 115), Inboedelverzekeringen (122, 123), WA, cascoverzekering (124 t/m 127, Wat is nodig om te produceren? (178 e.v) Leerboek 4: Wat maak je me nou? (produceren, kapitaal, arbeidskosten, toegevoegde waarde, brutowinst, nettowinst, economische waarde, afschrijving, consumentenprijs e.d. (156 e.v) Leerboek 3: Chartaal en giraal geld (20), Saldo, tegoed, chipper, pinpas, chipknip, overschrijvingskaart (21), Acceptgiro (22), Leerboek 4: E-commerce, acceptgiro, overschrijvingskaart, automatische incasso (10), Leerboek 3: Chipper, pinpas, Chipknip (21) Creditcard (23), Girotel, telebanking, iPay (23), Leerboek 4: Pinpas, chipknip, telebankieren (9), Rekenafschrift (11),

Leerboek 3: Koopgedrag (15), Weet je wat je koopt? (80 e.v.) Warenwet (86), Leerboek 4: Nibud (12), Marktonderzoek (55), Max Havelaar (248 ev.), Ontwikkelingssamenwerking, noodhulp, structurele hulp (249 e.v.), Leerboek 3: Hoe lok je consumenten? (190 e.v.), Marketing (191), Directe reclame, informatieve reclame, misleidende reclame (192), Commerciële reclame (193), STER (193), Leerboek 3: Weet je wat je koopt? (80 e.v.) Consumenteninformatie, consumentenbond, consumentengids (80, 81), Leerboek 4: ANWB, consumentenbond, vergelijkende warenonderzoeken (VWO's) (40), Stichting geschillencommissie consumentenzaken (42),

Leerboek 3: Verwijderingsbijdrage (189), Leerboek 4: Wat is het milieu jou waard? (266 e.v.), Wat zijn de ware kosten van de productie? (272 e.v.), Milieuschade (273), Matschappelijke kosten (274), Wat doen 'ze' voor het milieu (276 e.v.), Milieuwetgeving (278), Energiepremies (279), Milieubewust gedrag (280), Groene stroom (281), Broeikaseffecten (282),

Bijlage 14a: Screening van 'Percent' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw B, basisberoepsgerichte leerweg Economie Percent, Nijgh Versluys vierde druk, derde oplage, 2007 Leerwerkboek Consument en consumptie Leerwerkboek Arbeid en productie Leerwerkboek Economie en maatschappij,

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Toelichting

v

leerwerkboek Consument en consumptie: Verschil in inkomsten (84 t/m 87), leerwerkboek Economie en maatschappij: Waarom zijn arme landen zo arm? (57 t/m 60). Internationale hulp (60 t/m 65).

• •

zakgeld bijbaantje

v

leerwerkboek Consument en consumptie: Waar komt het geld vandaan? (27 t/m 30), Geld verdienen (78 t/m 80), leerwerkboek Arbeid en productie: Waarom zou je werken (58 t/m 61), Werkafspraken zwart op wit/Scholierenbaantjes (71), Hoeveel verdien jij (72 t/m 74)

• •

vakantiewerk budget(teren)

v

•

koopkracht

v

•

kosten levensonderhoud

v

•

BTW/BPM

v

•

begroting

v

•

sparen (rente)

v

•

geld lenen (procenten)

v

leerwerkboek Consument en consumptie: Met geld omgaan (88 t/m 90) leerwerkboek Consument en consumptie: Kopen, kopen, kopen (23 e.v.) leerwerkboek Consument en consumptie: Help...ik moet kiezen (57 t/m 65), uitgaven (93 t/m 98), leerwerkboek Arbeid en productie: Aantallen en prijzen (39), Kosten maken (40 e.v.), leerwerkboek Consument en consumptie: Met geld omgaan (88 t/m 90) leerwerkboek Consument en consumptie: Waarom zou je sparen (144 t/m 145), Slapend rijk worden (146) leerwerkboek Consument en consumptie: Inkomen en rondkomen (76, 77), Inkomsten (91, 92), waarom zou je lenen? (148 t/m 155), Lenen bij de koop (156 t/m 160).

•

bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening

v

• •

polissen verzekering

v v

•

lening (rente/aflossingstermijn)

v

• • •

kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden

•

⏐ 73

leerwerkboek Consument en consumptie: Betalen maar! (31 t/m 34) Polis en polisvoorwaarden (117, 118) leerwerkboek Consument en consumptie: Risico's en verzekeren (112 t/m 114), Polis en polisvoorwaarden (117 t/m 119), Eigen schuld (120 e.v.), Met de bromfiets goed verzekerd op weg (123 t/m 125), Met de auto goed verzekerd op weg (126 t/m 128), Korting of extra (129 t/m 131), Wonen en verzekeren (132 t/m 135) leerwerkboek Consument en consumptie: Sparen en lenen (143), rente (146)

leerwerkboek Arbeid en productie: Kosten voor het bedrijf of kosten voor de samenleving (46 t/m 49), Aan het werk/CWI (110 e.v.). Veel arbeidskrachten en

•

(locale, nationale en internationale) belastingen

• •

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen sociale verzekeringen

• •

• indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

v

v

leerwerkboek Consument en consumptie: De inhoudingen (80 t./m 83), De uitkeringen (31 t/m 37). Samenvatting (39 t/m 42). Op weg naar het examen (43, 44)

v

leerwerkboek Consument en consumptie: Kopen en betalen (8 t/m 12), Betalen maar! (31 t/m 34), leerwerkboek Arbeid en productie: Uurloon (28). leerwerkboek Consument en consumptie: Betalen maar! (31 t/m 34) leerwerkboek Consument en consumptie: Betalen maar! (31 t/m 34) Internet-/thuisbankieren (32)

•

(elektronisch) betalen

v

•

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) rekening openen (be)spaarplan opstellen administratie bijhouden

v

• • •

weinig werk (118 t/m 120).Een evenwichtige arbeidsmarkt (121 t/m 123), Wat is werkloosheid (134 t/m 138), Gevolgen van werkloosheid (138 t/m 142), werkloosheidbestrijding (143 t/m 146) leerwerkboek Economie en maatschappij: Nederland en Europa (52 t/m 57) leerwerkboek Economie en maatschappij: Belasting op inkomsten en op uitgaven (19 t/m 24), Belastingen op bezit en andere belastingen (24 t/m 27), Ontvangsten en uitgaven van de overheid op een rij (27 t/m 31)

v

leerwerkboek Consument en consumptie: Overschotten en tekorten (98 t/m 102) leerwerkboek Arbeid en productie: Werkafspraken maken (61 t/m 64

v

leerwerkboek Consument en consumptie: Kopen, kopen, kopen (27)

v

leerwerkboek Consument en consumptie: Consumentengids (61, 62), Postbus 51 (69), Consumentenbond (71)

v

leerwerkboek Economie en maatschappij: We willen steeds meer (76 t/m 81), Milieuvervuiling in allerlei soorten (81 t/m 84), Het gevecht tegen milieuvervuiling (89 t/m 95)

•

bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 74

Bijlage 14b, Screening van 'Percent' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw KB, kaderberoepsgerichte leerweg Economie Percent Nijgh Versluys zesde druk, tweede oplage, 2007 Informatieboek Consument en consumptie, Arbeid en productie, Economie en maatschappij

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Toelichting KB v

Inkomstenverschillen (42, 43), Arbeidsverdeling (106, 107), Bedrijfskosten en maatschappelijke kosten (118, 119), Persoonlijke betekenis van scholing (136, 137), Een leven lang leren....en wat kost dat eigenlijk? (138, 139), Internationale welvaartsverschillen (176, 177), Kenmerken en gevolgen van onderontwikkeling (178, 179), interne oorzaken van armoede (180, 181), externe oorzaken van armoede (182, 183), ontwikkelingssamenwerking tussen rijke en arme landen (184, 185),

• •

zakgeld bijbaantje

v

Bruto- en nettoloon (40 e.v.), betaalde of onbetaalde arbeid (124, 125), jongeren en werk (132, 133),

• •

vakantiewerk budget(teren)

v

Budgetteren: de ontvangsten (44, 45) Schuldhulpverlening, budgetcursussen, budgetbeheer (45), Budgetteren: de uitgaven (46, 47), reserveren en bezuinigen, NIBUD (50, 51),

• • • • •

koopkracht kosten levensonderhoud BTW/BPM begroting sparen (rente)

v v v v v v

Huren of kopen (82 e.v.) Afzet en omzet (115) Budgetteren: de ontvangsten (44) Kopen en geld (23) Sparen doe je niet voor niets (54, 55), Sparen en beleggen (58, 59), Rente (60) Leenvormen (62, 63) Een overschot of een tekort? (48, 49), Waarom lenen (60, 61)

v

Banken en internationaal betalen (66,67)

v v v

Betalen (28), spaarvormen (56, 57), Polissen en polisvoorwaarden (72, 73), Waarom verzekeren? (70, 71), Aansprakelijkheids-, reis- en zorgverzekering (74, 75), bromfiets- en motorrijtuigenverzekering (76, 77), woonverzekeringen (78, 79), particuliere verzekeringsinstellingen (80, 81) Waarom lenen? (60 e.v.): Leenmotieven, effectieve rente, looptijd, hoogte van het leembedrag. Leenvormen (62 e.v.): Persoonlijke lening, doorlopend krediet, koop of afbetaling, hypothecaire lening. Leenvormen (62 e.v.): Persoonlijke lening, doorlopend krediet, koop of afbetaling Financiële instellingen (64, 65)

• •

geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering

•

lening (rente/aflossingstermijn)

v

•

kredietvorm

v

• •

financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden

v

•

(locale, nationale en internationale) belastingen

v

•

belastingaangifte

•

⏐ 75

v

Consumptie en de overheid (36), Gevolgen van werkloosheid (150, 151), Bestrijding van een gespannen arbeidsmarkt (158, 159), De Europese Unie: een economisch en monetaire unie (170, 171) Afname van werkloosheid (156, 157), Belastingen, BTW, accijnzen, motorrijtuigenbelasting, loonheffing, gemeentelijke belastingen (206, 207), Uitgaven en inkomsten van de overheid (208, 209)

Thema's + begrippen • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen •

indexeringen

• balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 76

v

v

Toelichting Sparen en beleggen (58, 59)

v

Bruto- en nettoloon (40, 41), Ontwikkeling van sociale zekerheid (210, 211) Sociale verzekeringen (WW, WIA, WAO, AOW, ANW, AWBZ, AKW) (212, 213), Sociale voorzieningen (WWB, WAJONG) (214, 215)

v

Winst of verlies 9120, 121)

v v

Giraal en chartaal geld (22, 23), Betalen (28) Betalen (28)

v

Consumptie in Nederland (17)

v v

Marketing en consument (33) Consumenteninformatie (34, 35), Postbus 51 (37)

v

Marketing en consument (32, 33)

v

Bedrijfskosten en maatschappelijke kosten (118, 119), Kosten van milieuschade (194, 195), Overheidsmaatregelen (196, 197),

Bijlage 14c Screening van Percent, Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vmbo bovenbouw gemengde leerweg en theoretische (GT) Economie Percent Nijgh Versluys zesde druk, derde oplage, 2007 Informatieboek Consument en consumptie, Arbeid en productie, Economie en maatschappij

Thema's + begrippen A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Toelichting GT v

Kopen en geld (22, 23) Chartaal en giraal geld (23), Arbeidsproductiviteit (104 e.v.) Arbeidsverdeling (106, 107) Arbeidsverdeling en techniek (108, 109), Bedrijfskolom en toegevoegde waarde (110, 111), Jongeren en werk (132, 133), Minimumloon (133), Economische gevolgen werkloosheid (150), Europese unie: een economische en monetaire unie, EMU (170, 171), Internationaal welvaartsverschillen (176, 177), Kenmerken en gevolgen van onderontwikkeling (178, 179), Externe oorzaken van armoede (182, 183), Ontwikkelingssamenwerking (184, 185), Inkomstenbronnen en inkomstenverschillen (232, 233), Inkomstenverschillen en welvaart (234, 235), Nivellering en denivellering (242, 243), Inflatie en deflatie (246, 247), Bijbaantjes van jongeren (13), Betaalde en onbetaalde arbeid, zwart werken (124), Inkomsten van jongeren (13), Inkomen en rondkomen (38 e.v.), Bruto- en nettoloon (40, 41), Arbeidsinkomen, gage, salaris, honorarium, courtage, royalty's (42), Budgetteren: de ontvangsten (44, 45), Begroting, budgetteren, budgetplan (44), Budgettips (45), Budgetteren: de uitgaven (46, 47), Incidentele uitgaven, vaste lasten (46, 47), Inkomen en prijscompensatie (250, 251), Gevolgen van inflatie (252, 253), Zelf doen of laten doen (20, 21), Huren of kopen (83 e.v.), Op kamers: wat moet je betalen (85), Maximale huurprijsgrens (86), Aanvullend huurrecht, onderhoudsplicht (88), Huurtoeslag (89), Een huis kopen (90, 91), k.k. of v.o.n. (90), Voorlopig koopcontract (90), Een leven lang leren, wat kost dat eigenlijk (138, 139), Studiekosten (143), Belastbaar inkomen heffingsgrondslag (225) Belastingsheffing (228, 229), Accijnzen (37), Heffingen (37), BTW (114, 115), BTW en accijnzen (220, 221), Benzineaccijnzen (223) Begrotingstekort, begrotingsoverschot (48), Financiële tegenvaller (49), Structurele financiële meevaller, incidentele financiële meevaller (49), Kosten openbaar vervoer, autokosten (51), Rijksuitgaven (208, 209), Rijksinkomsten (210, 211) Sparen doe je niet voor niets (54, 55), Rente (55), Spaarvormen (56), Rentepercentages (56), Looptijd (57), Risico (57), Sparen en beleggen (58, 59), Studiefinanciering (42), Reserveren en bezuinigen (50, 51), Waarom lenen (60, 61), Leenrente, effectieve leenrente (60), Looptijd en risico (61), Inflatie (61), Leenvormen, persoonlijke lening, doorlopend krediet, kopen op afbetaling, huurkoop, hypothecaire lening (62, 63),

• •

zakgeld bijbaantje

v

•

vakantiewerk

v

•

budget(teren)

v

•

koopkracht

v

•

kosten levensonderhoud

v

•

BTW/BPM

v

•

begroting

v

•

sparen (rente)

v

•

geld lenen (procenten)

v

•

bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars

⏐ 77

v

Financiële instellingen (64, 65) Banken, institutionele beleggers, fusies en overnames, pensioenfondsen (64, 65), Banken en internationaal betalen (66, 67) Monetaire unie, vreemde valuta, vreemd geld, wisselkoers, provisie (66),

• •

bank- en spaarrekening polissen

v

•

verzekering

v

•

lening (rente/aflossingstermijn)

v

• •

kredietvorm financiële dienstverleners

v

•

BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden

v

•

(locale, nationale en internationale) belastingen

v

• •

•

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen sociale verzekeringen

•

indexeringen

•

•

• balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen •

geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa)

⏐ 78

v

Polis en polisvoorwaarden (72, 73), Eigen risico (72), Schuld (73), Schadeverzekeringen, overlijdensrisicoverzekering, lijfrenteverzekering (64) Verzekeringspremie (70), AVP, reisverzekering, zorgverzekering (74) Zorgpremie (74) Zorgtoeslag (75) Bromfiets- en motorrijtuigenverzekering (76, 77), Premie (76), Bonus-malusregeling (76), Premieladder (77), Woonverzekering, verzekerde waarde, premie opstal- en inboedelverzekering (78), Onder- en oververzekering (79), Particuliere verzekeringsmaatschappijen (80, 81), Opstalverzekering (95), Hypothecaire lening (rente, rentevast), annuïteiten-, lineaire en aflossingsvrije hypotheek) (92), Subsidie (93), Financiële instellingen (64, 65) Banken, institutionele beleggers, fusies en overnames, pensioenfondsen (64, 65), Banken en internationaal betalen (66, 67) Waarom lenen? Hoogte van het leenbedrag (61) Europese unie: een economische en monetaire unie, EMU (170, 171), Internationaal welvaartsverschillen (176, 177), Bestedings- en loonkosteninflatie (254, 255), Rente-inflatie, belastinginflatie (256, 257), Inkomstenbelasting, belastingen (rijksinkomsten), indirecte belastingheffing (210), Directe belastingheffing (211), Gemeentelijke uitgaven en inkomsten (214, 215), Onroerend zaakbelasting (214, 215), Hoe werkt het belastingstelsel? (218, 219), De automobilist als melkkoe (222, 223).BPM (222), Benzineaccijnzen(223), Belastbaar inkomen in box 1, belastbaar inkomen (224), Hoogte inkomstenbelasting (226, 227), Belastingheffing (228, 229)

v

Aandelen, dividend, koers en koersverlies (58, 59), Obligaties (59), Koerswinst bij obligaties (59),

v

Premie ouderdomspensioen, AOW, ANW, AWBZ, AKW, WW, WIA (41), Particuliere verzekeringsmaatschappijen (80, 81), Aanvullende WIA/WAO en ANW verzekeringen, WW (150), WWB (151), Sociale zekerheid en herverdeling (236, 237), Sociale verzekeringen (WW, WIA, WAO, AOW, ANW, AWBZ, AKW) (238, 239), Sociale voorzieningen (WWB, IOAW, IOAZ, WAJONG, TW) (240, 241) Prijsindexcijfers (248, 249), Budgetonderzoek, consumentenprijsindex (249),

v

v

Wisselkoersen (67), Afzet en omzet (115), Winst of verlies (120, 121),

v

Internet- of telebankieren, acceptgiro, periodieke overschrijving, automatische incasso, telefonisch betalen (22) Bank- of rekenafschrift (23), Betalen (28, 29) Pinnen, chippen, creditcard (22)

v

v

v v

Nibud (12, 45), Jij als consument (12 e.v.), Consumptie in Nederland (16, 17), Marketing en consument (32) 4 P's (32, 33) Commerciële en ideële reclame (33), Rechten en plichten (31) Nibud, ANWB, consumentenbond, vereniging eigen huis, werkgeversorganisaties FNV, CNV, geschillencommissie (31), Consumenteninformatie (34, 35), Consumptie en overheid/consumptiebeleid (36, 37) Postbus 51 (37),

• • •

⏐ 79

productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

v

Maatschappelijke kosten (119), Kosten van milieuschade (194, 195), Milieubeleid van de overheid (196, 197), Milieubeleid in de particuliere sector (198, 199),

Bijlage 14d, Screening van 'Percent' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

vwo, tweede fase Economie Percent Nijgh Versluys tweede druk, negende oplage, 2007 (deel 1) Tweede druk, vijfde oplage, 2007 (deel 2) Economie totaalvak, Theorieboek deel 1 Economie totaalvak, Theorieboek deel 2

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

vwo tweede fase 4 5 6

Toelichting

v

v

v

Deel 1: Wat is productie? (11, 12, 13), Productiefactor kapitaal (17, 18), Markten (154 t/m 158) Deel 2: Eigenschappen, functie en verschijningsvormen van geld (10 t/m 13), minimumloon (105). De inkomensverdeling (112 e.v.), Internationale inkomensongelijkheid (137 e.v.), Schuldenlast en ontwikkelingssamenwerking (149 e.v.)

• • • • • •

zakgeld bijbaantje vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

v

v

v

Deel 1: Financiële middelen (167)

• •

BTW/BPM begroting

v

v

v

v

v

v

Deel 1: BTW (59), De begroting van de Europese Unie (67) Sparen en besteden (37)

v

v

v

Deel 1: Economische macht en schaalvergroting (30, 31) Deel 2: De financiële instellingen (13 t/m 15). De Nederlandse bank (15 t/m 19). Het Europese stelsel van centrale banken (75 e.v.)

v

v

v

v

v

v

Deel 1: Tekort, overschot en staatsschuld (61 e.v.).Enkele internationale organisaties (83 e.v.): WTO, OESO, IMF, wereldbank, UNCTAD. Een eenvoudige kringloop (87 e.v), Functie van de rijksoverheid in de Nederlandse economie (249, 250) Deel 2: Wisselkoersen? (57 e.v.). Internationale monetaire samenwerking (66 e.v.) Deel 1: De uitgaven van de rijksoverheid (52, 53), de inkomsten van de rijksoverheid (54 e.v.): directe en indirecte belastingen.

v

v

v

• • •

sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars

• • • • • • • •

bank- en spaarrekening polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn) kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden

•

(locale, nationale en internationale) belastingen

• •

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/

⏐ 80

Deel 2:

Thema's + begrippen

vwo tweede fase 4 5 6

•

obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen

v

v

v

•

sociale verzekeringen

v

v

v

•

indexeringen

v

v

v

•

balans en jaarrekeningen

v

v

v

C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 81

Toelichting

De kapitaalmarkt (32 t/m 34), Deel 1: De internationale concurrentiepositie (73 t/m 75) Deel 2: Oorzaken van internatie geldstromen (47, 48) Deel 2: Sociale zekerheid (124 e.v.), sociale verzekeringen (128) Deel 1: Consumentenprijsindex (119) Deel 2: Prijsindex, consumentenprijsindex, budgetonderzoek (41) Deel 1: Externe verslaglegging (34, t/m 37), Doelstellingen van de economische politiek (250 e.v.) De Europese Unie (257 e.v) Deel 2: De onderdelen van de betalingsbalans (48 t/m 51), Evenwicht op de betalingsbalans (52, 53)

Bijlage 15: Screening van 'Impuls' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

havo, tweede fase maatschappijleer Impuls, informatieboek Wolters Noordhoff 2007 Havo tweede fase, informatieboek,

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn

⏐ 82

havo tweede fase 4 5

Toelichting

v

v

Zit er een dokter in de cel? Sociale afkomst (20), Als misdaad loont (23), Sociale ongelijkheid (80, 81), moderne armoede (81), Arbeid, een eigenaardig medicijn (84, 85),

v

v

Een bijbaan is een must (71),

v

v

De verzorgingsstaat (68, 69)

v

v

Naar een Verenigde Staten van Europa (60, 61)

v

v

Van wieg tot graf? (stelsel van sociale zekerheid) Werknemersverzekeringen, volksverzekeringen, sociale voorzieningen (72, 73),

Thema's + begrippen

• • • • • •

⏐ 83

consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) reclame/commercie consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten

havo tweede fase 4 5

Toelichting

Bijlage 16a: Screening van 'Thema's maatschappijleer tweede fase' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Havo maatschappijleer Thema's Maatschappijleer Uitgeverij Essener derde gewijzigde druk, 2007 Lesboek 'Rechtstaat', 'parlementaire democratie', 'pluriforme samenleving' en 'verzorgingsstaat'.

Tabel: financieel inzicht in methoden Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • • • • • • • • • • •

zakgeld bijbaantje vakantiewerk

budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.)

⏐ 84

havo tweede fase 4 5

Toelichting

v

v

Welvaart en jongeren (127) Vrouwenemancipatie (129), Economische binding (146), Functies van werk (152 e.v.), Maatschappelijke positie (154), De arbeidsmarkt (160 e.v.), De verzorgingsstaat (168 e.v.), Geld maakt niet gelukkig (172, 173), De verzorgingsstaat onder druk (174 e.v.) De toekomst van de verzorgingsstaat (178 e.v.)

v

v

Inkomen (153), De betekenis van werk (155), Geld maakt niet gelukkig (172, 173)

v

v

Geld maakt niet gelukkig (172, 173)

v

v

Geld maakt niet gelukkig (172, 173)

v

v

De verzorgingsstaat (168 e.v.)

Thema's + begrippen

• •

(elektronisch) betalen geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 85

havo tweede fase 4 5 v v v v

Toelichting

Geld maakt niet gelukkig (172, 173) Geld maakt niet gelukkig (172, 173)

Bijlage 16b: Screening van 'Thema's maatschappijleer tweede fase' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Vwo maatschappijleer Thema's Maatschappijleer Uitgeverij Essener derde gewijzigde druk, 2007 'Rechtstaat', 'parlementaire democratie', 'pluriforme samenleving' en 'verzorgingsstaat'.

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

• • • • • • • • • • •

zakgeld bijbaantje vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud BTW/BPM begroting sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd

⏐ 86

Vwo tweede fase 4 5 6

Toelichting

v

v

v

De Europese unie (economische voordelen (122), Arbeid en sociale structuur (188, 189), Sociaaleconomische doelstellingen/sociaaleconomisch beleid (202, 203), arbeidsmarkt in ontwikkeling (204, 205). Geld maakt niet altijd gelukkig (206). Sociale zekerheid geregeld (208 e.v.) De praktijk van de verzorgingsstaat (210, 211), De verzorgingsstaat onder druk (214 e.v.), De toekomst van de verzorgingsstaat (218 e.v.)

v

v

v

Geld maakt niet altijd gelukkig (206)

v

v

v

Geld maakt niet altijd gelukkig (206)

v

v

v

Geld maakt niet altijd gelukkig (206)

v

v

v

De verzorgingsstaat (184 e.v.)

Thema's + begrippen

betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 87

Vwo tweede fase 4 5 6

Toelichting

v

Geld maakt niet altijd gelukkig (206)

v

v

Bijlage 17: Screening van 'Percent' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Vwo, tweede fase Economie Percent Nijgh Versluys tweede druk, negende oplage, 2007 (deel 1) Tweede druk, vijfde oplage, 2007 (deel 2) Economie totaalvak, Theorieboek deel 1 Economie totaalvak, Theorieboek deel 2

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

Vwo tweede fase 4 5 6

Toelichting

v

v

v

Deel 1: Wat is productie (11, 12, 13), Productiefactor kapitaal (17, 18) Markten (154 t/m 158) Deel 2 Eigenschappen, functie en verschijningsvormen van geld (10 t/m 13), Minimumloon (105), De inkomensverdeling (112 e.v.), Internationale inkomensongelijkheid (137 e.v.), Schuldenlast en ontwikkelingssamenwerking (149 e.v.)

• • • • • •

zakgeld bijbaantje vakantiewerk budget(teren) koopkracht kosten levensonderhoud

v

v

v

Deel 1 Financiële middelen (167)

• •

BTW/BPM begroting

v

v

v

Deel 1 BTW (59), De begroting van de Europese Unie (67) Sparen en Besteden (37)

v

v

v

Deel 1: Economische macht en schaalvergroting (30, 31) Deel 2: De financiële instellingen (13 t/m 15), De Nederlandse bank (15 t/m 19), Het Europese stelsel van centrale banken (75 e.v.)

v

v

v

Deel 1: Tekort, overschot en staatsschuld (61 e.v.), Enkele internationale organisaties (83 e.v.), WTO, OESO, IMF, wereldbank, UNCTAD. Een eenvoudige kringloop (87 e.v), Functie van de rijksoverheid in de Nederlandse economie (249, 250) Deel 2: Wisselkoersen? (57 e.v.), Internationale monetaire samenwerking (66 e.v.) Deel 1: De uitgaven van de rijksoverheid (52, 53), De inkomsten van de rijksoverheid (54 e.v.), Directe en indirecte belastingen

v

v

v

Deel 2:

• • •

sparen (rente) geld lenen (procenten) bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars

• • • • • • • •

bank- en spaarrekening polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn) kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden

•

(locale, nationale en internationale) belastingen

• •

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/

⏐ 88

Thema's + begrippen

Vwo tweede fase 4 5 6

•

obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen

v

v

v

•

sociale verzekeringen

v

v

v

•

indexeringen

v

v

v

•

balans en jaarrekeningen

v

v

v

C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 89

Toelichting

De kapitaalmarkt (32 t/m 34) Deel 1: De internationale concurrentiepositie (73 t/m 75) Deel 2: Oorzaken van internationale geldstromen (47, 48) Deel 2: Sociale zekerheid (124 e.v.), sociale verzekeringen (128) Deel 1: Consumentenprijsindex (119) Deel 2: Prijsindex, consumentenprijsindex, budgetonderzoek (41) Deel 1: Externe verslaglegging (34, t/m 37), doelstellingen van de economische politiek (250 e.v.) De Europese Unie (257 e.v) Deel 2: De onderdelen van de betalingsbalans (48 t/m 51), Evenwicht op de betalingsbalans (52, 53)

Bijlage 18a: Screening van 'Index' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Havo (tweede fase) Economie Index ThiemeMeulenhoff, Eerste druk, derde oplage, 2004 Katern 'De waarde van de munt'

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context)

• zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars

• • • • • • • • • • • • • • •

bank- en spaarrekening polissen verzekering lening (rente/aflossingstermijn) kredietvorm financiële dienstverleners BKR (Bureau Krediet Registratie) rol van Europese, landelijke en regionale overheden (locale, nationale en internationale) belastingen belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen sociale verzekeringen indexeringen balans en jaarrekeningen

C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet)

⏐ 90

Havo Tweede fase 4 5

Toelichting

v

v

Loonkosten (10 e.v.), Wat is geld (30), Algemeen aanvaard betaalmiddel (30), Chartaal en giraal (31), Rekening-courant (31), E-commerce (31) Functie van geld (32 e.v.), Interne waarde van de euro (50 e.v.), Interne waarde en de externe waarde van de euro (68), De externe waarde van de euro (74 e.v.)

v

v

Inflatie (14 e.v.),

v

v

Centrale bank (20 e.v.) Geldschepping door particuliere banken (36), De verhouding tussen centrale banken en algemene banken (55 e.v.), De overige taken van de centrale bank (62 e.v.)

v v

v v

Vraag en aanbod van geleend geld (43, 44) Kredietverlening (39 e.v.)

v

v

Het monetaire beleid van de ECB (51),

v

v

Accijnzen (12)

v

v

v

v

Koersvorming (75 e.v. ), Wisselkoers (77 e.v.), wisselkoerssystemen (83 e.v. ), Praktische opdracht (97), Beleggen in vreemde valuta EU (83), EMU (83), EMS-2 (84 e.v.),

v

v

v

v

De balansen de instrumenten van de centrale bank (54 e.v.),

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 91

Havo Tweede fase 4 5

Toelichting

Bijlage 18b: Screening van 'Index' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Havo (tweede fase) Economie Index ThiemeMeulenhoff, Eerste druk, derde oplage, 2004 Katern 'Overheid'

Thema's + begrippen

A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden

Havo Tweede fase 4 5

Toelichting

v

v

Budgetmechanisme (9), Overheidsbudgettering (44 e.v.)

v

v

Spaarquote (72 e.v.), Particulier spaarsaldo (76 e.v.),

v

v

(locale, nationale en internationale) belastingen

v

v

belastingaangifte effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures

v v

V v

Overheidsbestedingen en overheidsconsumptie (6, 44), Planeconomie (14 e.v.), De markteconomie (20 e.v.), Doelstellingen van de Nederlandse economische politiek (26 e.v.), Drie functies van de overheid (27 e.v.), Staatsschuld (53 e.v.), Betalingsbalans (79 e.v.), Overheidsconsumptie (44), Overheidsinvesteringen (44), Inkomsten van de overheid (46), (In)directe belastingen (46, 47), Het boxenstelsel (47), Staatsobligaties (45), Pensioenfondsen (57),

v

v

Diverse opdrachten in het boek

• • •

⏐ 92

Thema's + begrippen

D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 93

Havo Tweede fase 4 5

Toelichting

Bijlage 18c: Screening van 'Index' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Vwo tweede fase Economie Index, economie voor de tweede fase VWO, (katern 1 van 6) Thieme Meulenhoff, Utrecht/Zutphen Eerste druk, 2003 De Nederlandse economie

Thema's + begrippen 4 A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden • (locale, nationale en internationale) belastingen

Vwo 5 6

Toelichting

v

Uitleg diverse begrippen: zie begrippenlijst (26, 51, 77, 109).

v

Hoeveel wordt het leven duurder (20)

v

CPI (21), Nivelleren, denivelleren (23)

v

Nederlandse overheid (56 e.v.),

v

Nederlandse overheid (56 e.v.) De overheid en de collectieve sector (57), Bemoeizucht van de overheid? (59), De overheid drijft op vertrouwen (60), Overheidsuitgaven (63, 64), Overheidsinkomsten (66, 67), De vele soorten belastingen (68, 69), Indirecte belastingen (70, 71), Directe belastingen (71), Loon- en inkomstenbelasting (72, 73) Inkomstenbelasting (68), Belastbaar inkomen (73), Belastingen, bruto inkomen (73), Belastingvrije voet (74), Bedrijven in Nederland (32 e.v.) Rechtsvormen (33 t/m 36)

•

belastingaangifte

• •

effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties internationale geldstromen/beursen

v

Produceren en inkomen in Nederland (6), Internationale handel en protectionisme (88, 89), EMU (90) Internationaal betalen en de koers (99), Wisselkoers (100) Koersschommelingen (102)

• •

sociale verzekeringen indexeringen

v

Nominale en reële stijging inkomen (17), Inflatie (20), CPI (21) Externe verslaglegging (37) Resultatenrekening (39)

• balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer

⏐ 94

v

v v

Hoe meten we productie (11), Indexcijfers en procentuele verschillen (16 t/m 19), Hoeveel wordt het leven duurder (21), Hoe zijn de inkomens verdeeld (22 e.v)

Thema's + begrippen 4 (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.) • reclame/commercie • consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) • productinformatie • relatie prijs-kwaliteit • milieu-effecten

⏐ 95

Vwo 5 6

Toelichting

Bijlage 18d: Screening van 'Index' Onderwijssoort: Vakgebied: Methodetitel: Uitgeverij: Jaar van uitgave: Geanalyseerde onderdelen:

Vwo tweede fase Economie Index, economie voor de tweede fase Vwo, Thieme Meulenhoff, Utrecht/Zutphen Eerste druk, 2003 Consumenten en producenten (katern 2 van 6)

Thema's + begrippen 4 A. Financiële kennis t.a.v. inkomsten en uitgaven • (functie en waarde van) geld (binnen sociale, maatschappelijke, culturele en economische context) • zakgeld • bijbaantje • vakantiewerk • budget(teren) • koopkracht • kosten levensonderhoud • BTW/BPM • begroting • sparen (rente) • geld lenen (procenten) • bezittingen en schulden (rood staan) • betalingsverplichting • betalingsachterstand • sociaal minimum B. Financiële kennis t.a.v. producten en instanties • functie van banken en verzekeraars • bank- en spaarrekening • polissen • verzekering • lening (rente/aflossingstermijn) • kredietvorm • financiële dienstverleners • BKR (Bureau Krediet Registratie) • rol van Europese, landelijke en regionale overheden

Vwo 5 6

Toelichting

v

Begrippenlijst (23), begrippenlijst (40), Begrippenlijst (97)

v

Positieve externe effecten en subsidies (90), Heffingen en subsidies bij onvolledige concurrentie (91), Europese regelgeving (94, 95)

v

Herhaling en verdieping

v

Het gedrag van de consument (6 t/m 21), individuele en collectieve vraaglijnen (10 t/m 13), Inkomensvraaglijn (14,

•

(locale, nationale en internationale) belastingen • belastingaangifte • effectenmarkt: aandelen/ obligaties/ opties • internationale geldstromen/beursen • sociale verzekeringen • indexeringen • balans en jaarrekeningen C. Financiële vaardigheden • rekenen met geld (munten en bankbiljetten benoemen, prijzen aflezen, prijzen optellen, prijzen afronden etc.) • (elektronisch) betalen • geautomatiseerd betalingsverkeer (pinnen, internet) • rekening openen • (be)spaarplan opstellen • administratie bijhouden • bezwaar- en beroepsprocedures D. Consumentenbewustzijn • consumenten-/koopgedrag (keuzen, behoeften, inkomen e.d.)

⏐ 96

Thema's + begrippen 4

Vwo 5 6

Toelichting 15), prijselasticiteit (15 t/m 21), inkomenselasticiteit (21).

• • • • •

⏐ 97

reclame/commercie consumentenorganisaties (consumentenbond, Radar, Kassa) productinformatie relatie prijs-kwaliteit milieu-effecten