Onderzoek en inventarisatie van diffuse bronnen van fijn stof en de daarop aanwezige micro-polluenten. Voorstellen voor reductiemaatregelen

Beperkte verspreiding

(Contract 04.1532)

Onderzoek en inventarisatie van diffuse bronnen van fijn stof en de daarop aanwezige micro-polluenten. Voorstellen voor reductiemaatregelen. DEEL 1 Hoofdrapport Torfs R., Berghmans P., Bleux N., Cosemans G., Liekens I., Sleeuwaert F., Van Rompaey H.

Studie uitgevoerd in opdracht van Aminal 2006/IMS/R/139

VITO juni 2006

VERSPREIDINGSLIJST Departement LNE, Afdeling Lucht, Hinder, Milieu en Gezondheid

25 exemplaren

VITO

10 exemplaren

3

INHOUDSTABEL

0

SAMENVATTING................................................................................................................................. 10

1

INLEIDING ............................................................................................................................................ 27 1.1 1.2 1.3 1.4

2

ALGEMEEN ...................................................................................................................................... 27 DOELSTELLING VAN DE STUDIE........................................................................................................ 28 DIFFUSE VERSUS FUGITIEVE EMISSIES .............................................................................................. 28 METHODE ........................................................................................................................................ 29

GEGEVENSVERZAMELING ............................................................................................................. 30 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7

3

INLEIDING – BESCHIKBAARHEID VAN DATA ..................................................................................... 30 EMISSIE-INVENTARIS LUCHT (EIL).................................................................................................. 31 EMISSIEJAARVERSLAGEN ................................................................................................................. 31 MILIEU-EFFECTRAPPORTEN ............................................................................................................. 32 INTERNATIONALE LITERATUUR ........................................................................................................ 32 GESPREKKEN MET BEDRIJVEN EN SECTORORGANISATIES ................................................................ 33 CONCLUSIE GEGEVENSVERZAMELING .............................................................................................. 33

DIFFUSE STOFEMISSIES BIJ OP- EN OVERSLAG...................................................................... 34 3.1 ALGEMEEN ...................................................................................................................................... 34 3.1.1 Beschrijving activiteiten............................................................................................................. 34 3.1.1.1 3.1.1.2 3.1.1.3

3.1.2 3.1.3 3.1.4

Opslag van bulkgoederen in open lucht........................................................................................... 34 Opslag van bulkgoederen in silo’s en bunkers ................................................................................ 34 Overslag van bulkgoederen ............................................................................................................. 34

Stuifgevoeligheidsklassen voor vaste stoffen in bulk ................................................................. 36 Deeltjesgrootteverdeling bij diffuse emissies van vaste stoffen ................................................. 37 Reductiemaatregelen ................................................................................................................. 38

3.1.4.1 Emissie-eisen bij verwerking, bereiding, transport, laden en lossen alsmede opslag van stuifgevoelige stoffen uit de NeR.......................................................................................................................... 38 3.1.4.2 Maatregelen om emissies van open overslagbedrijven te beperken uit de TA-Luft 2002 ............. 42 3.1.4.3 Emissiebeperkende maatregelen bij bulkopslag uit Bref Storage .................................................... 44 3.1.4.4 Emissiebeperkende maatregelen bij handelingen van bulkmateriaal uit Bref Storage..................... 49 3.1.4.5 Best Beschikbare Technieken voor de opslag van vaste stoffen uit Bref Storage............................ 56 3.1.4.6 Best Beschikbare Technieken voor de overslag van vaste stoffen uit Bref Storage......................... 57

3.1.5

Emissiebepalingen voor open overslagactiviteiten van vaste stoffen ...................................... 59

3.1.5.1 3.1.5.2 3.1.5.3 3.1.5.4 3.1.5.5

US-EPA – Algemeen ....................................................................................................................... 59 Voorspellende emissievergelijkingen .............................................................................................. 60 Methode op basis van stuifgevoeligheid TNO................................................................................. 63 Andere emissiefactoren.................................................................................................................... 63 RAINS emissiefactor ....................................................................................................................... 64

3.2 OP- EN OVERSLAGBEDRIJVEN VAN BULKGOEDEREN ........................................................................ 65 3.2.1 Bedrijven die kolen en ertsen verhandelen ................................................................................ 65 3.2.1.1 3.2.1.2 3.2.1.3

3.2.2

Bedrijven die meststoffen verhandelen ...................................................................................... 68

3.2.2.1 3.2.2.2 3.2.2.3

3.2.3

Berekening van de totale diffuse emissies van open overslagbedrijven ........................................ 65 Evaluatie van de emissiebeperkende maatregelen ........................................................................... 67 Besluit voor de open overslagbedrijven van kolen en ertsen......................................................... 67 Algemeen......................................................................................................................................... 68 In de Gentse kanaalzone: ................................................................................................................. 68 In de Antwerpse haven .................................................................................................................... 69

Bedrijven die granen verhandelen ............................................................................................. 69

3.2.3.1 3.2.3.2 3.2.3.3

Algemeen......................................................................................................................................... 69 In de Gentse kanaalzone .................................................................................................................. 70 In de Antwerpse haven .................................................................................................................... 70

3.3 IJZER- EN STAALSECTOR .................................................................................................................. 71 3.3.1 Omschrijving en afbakening ...................................................................................................... 71 3.3.2 Productie van roestvrij staal...................................................................................................... 71

4

3.3.3 Geïntegreerd ijzeren staalbedrijf ............................................................................................. 72 3.3.4 Stofmetingen op het eigen bedrijfsterrein .................................................................................. 74 3.3.5 Analyse van de stofmetingen ...................................................................................................... 74 3.4 GIETERIJEN ...................................................................................................................................... 76 3.4.1 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken in Vlaanderen................................. 76 3.4.2 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen................................................................... 76 3.4.3 Reductiepotentieel ...................................................................................................................... 77 3.5 NON-FERRO NIJVERHEID .................................................................................................................. 77 3.5.1 Omschrijving en afbakening van de sector ................................................................................ 77 3.5.2 Procesbeschrijving ..................................................................................................................... 79 3.5.3 Bronnen niet-geleide stofemissies .............................................................................................. 80 3.5.4 Remediërende maatregelen en technieken niet-geleide stofemissies.......................................... 81 3.5.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken niet-geleide stofemissies in Vlaanderen ............................................................................................................................................... 82 3.5.6 Emissiefactoren voor niet-geleid stof uit de literatuur............................................................... 83 3.5.7 Bepaling van de niet-geleide stofemissies in Vlaanderen .......................................................... 86 3.5.7.1 3.5.7.2 3.5.7.3 3.5.7.4

Schatting op basis van RAINS .........................................................................................................86 Informatie uit sectorstudie non-ferro Ecolas (2003).........................................................................87 Discussie...........................................................................................................................................89 Vergelijking met de geleide stofemissies..........................................................................................90

3.5.8 Besluit......................................................................................................................................... 90 3.6 ANDERE SECTOREN .......................................................................................................................... 92 3.6.1 Kleiverwerkende industrie.......................................................................................................... 92 3.6.1.1 3.6.1.2 3.6.1.3 3.6.1.4 3.6.1.5 3.6.1.6 3.6.1.7

3.6.2

Betoncentrales............................................................................................................................ 96

3.6.2.1 3.6.2.2 3.6.2.3 3.6.2.4 3.6.2.5 3.6.2.6 3.6.2.7 3.6.2.8

3.6.3

Omschrijving en afbakening van de sector .....................................................................................105 Procesbeschrijving..........................................................................................................................105 Bronnen van diffuse stofemissies ...................................................................................................108 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies......................................................109 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen ......111 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur..........................................................................112 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen.......................................................................112 Conclusie........................................................................................................................................113

Glassector ................................................................................................................................ 113

3.6.5.1 3.6.5.2 3.6.5.3

3.6.6

Beschrijving en afbakening van de sector ......................................................................................104 Bronnen van diffuse emissies .........................................................................................................104 Evaluatie van de effectiviteit van de maatregelen...........................................................................105

Asfaltmenginstallaties .............................................................................................................. 105

3.6.4.1 3.6.4.2 3.6.4.3 3.6.4.4 3.6.4.5 3.6.4.6 3.6.4.7 3.6.4.8

3.6.5

Omschrijving en afbakening van de sector .......................................................................................96 Procesbeschrijving............................................................................................................................97 Bronnen van diffuse stofemissies .....................................................................................................98 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies........................................................98 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen ......100 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur..........................................................................101 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen.......................................................................103 Conclusie........................................................................................................................................103

Productie van gipskartonplaten ............................................................................................... 104

3.6.3.1 3.6.3.2 3.6.3.3

3.6.4

Omschrijving en afbakening.............................................................................................................92 Procesomschrijving ..........................................................................................................................92 Bronnen van diffuse stofemissies .....................................................................................................93 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies........................................................94 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen ........95 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur............................................................................95 Conclusie..........................................................................................................................................95

Toepassing van remediërende maatregelen en technieken in Vlaanderen ......................................113 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen.......................................................................113 Reductiepotentieel ..........................................................................................................................113

Productie van spaanplaten....................................................................................................... 113

3.6.6.1 3.6.6.2 3.6.6.3 3.6.6.4 3.6.6.5

Omschrijving en afbakening van de sector .....................................................................................113 Procesbeschrijving..........................................................................................................................114 Bronnen van diffuse stofemissies ...................................................................................................114 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies......................................................115 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen ......116

5

3.6.6.6 3.6.6.7

Emissiefactoren voor diffuus stof .................................................................................................. 116 Conclusie ....................................................................................................................................... 117

3.6.7 Andere...................................................................................................................................... 117 3.7 BESLUIT......................................................................................................................................... 118 4

DIFFUSE STOFEMISSIES BIJ PROCESSEN................................................................................. 120 4.1 IJZER- EN STAALSECTOR ................................................................................................................ 120 4.1.1 Cokesfabrieken......................................................................................................................... 120 4.1.1.1 4.1.1.2

4.1.2

Sinterfabrieken......................................................................................................................... 121

4.1.2.1 4.1.2.2

4.1.3

Algemeen....................................................................................................................................... 121 RAINS emissiefactoren ................................................................................................................. 121

Hoogovens ............................................................................................................................... 122

4.1.3.1 4.1.3.2

4.1.4



Staalfabriek.............................................................................................................................. 123

4.1.4.1 4.1.4.2


4.1.5 Conclusie ................................................................................................................................. 125 4.2 GIETERIJEN .................................................................................................................................... 126 4.2.1 Omschrijving en afbakening van de sector.............................................................................. 126 4.2.2 Procesbeschrijving................................................................................................................... 127 4.2.3 Bronnen van diffuse stofemissies ............................................................................................. 128 4.2.3.1 4.2.3.2 4.2.3.3 4.2.3.4 4.2.3.5

4.2.4

Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies ............................................... 131

4.2.4.1 4.2.4.2 4.2.4.3 4.2.4.4 4.2.4.5 4.2.4.6

4.2.5 4.2.6 4.2.7

Zandbereiding , vormen kernmakerij en vormzandrecyclage ...................................................... 128 Smelten.......................................................................................................................................... 128 Smeltbehandelingen....................................................................................................................... 129 Gieten, koelen en uitbreken ........................................................................................................... 130 Afwerking gietstukken................................................................................................................... 130 Algemeen....................................................................................................................................... 131 Zandbereiding, vormen kernmakerij en vormzandrecyclage ....................................................... 131 Smelten.......................................................................................................................................... 132 Smeltbehandelingen....................................................................................................................... 133 Gieten, koelen en uitbreken ........................................................................................................... 133 Afwerking gietstukken................................................................................................................... 134

Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen135 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur................................................................... 138 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen ................................................................ 140

4.2.7.1 Algemeen....................................................................................................................................... 140 4.2.7.2 Berekening volgens RAINS met de bestaande implementatiegraden ............................................ 140 4.2.7.3 Berekening volgens RAINS met aangepaste implementatiegraden ............................................... 141 4.2.7.4 Alternatieve berekeningsmethode.................................................................................................. 142 4.2.7.5 Vergelijking met de geleide stofemissies....................................................................................... 144 4.2.7.6 Vergelijking van de meetresultaten bij een gieterij met de algemene bevindingen uit de gieterijsector 145

4.2.8 Karakterisatie van stof afkomstig van een gieterij................................................................... 146 4.2.9 Besluit ...................................................................................................................................... 147 4.3 NON-FERRO NIJVERHEID ................................................................................................................ 148 4.4 ANDERE SECTOREN ....................................................................................................................... 148 4.4.1 Kleiverwerkende nijverheid ..................................................................................................... 148 4.4.1.1 4.4.1.2 4.4.1.3 4.4.1.4 4.4.1.5

4.4.2

Betoncentrales ......................................................................................................................... 150

4.4.2.1 4.4.2.2 4.4.2.3 4.4.2.4 4.4.2.5

6

Processtappen die kunnen leiden tot emissie van stof ................................................................... 148 Reductiemaatregelen...................................................................................................................... 148 Evaluatie reductiemaatregelen in Vlaanderen................................................................................ 149 Emissiefactoren ............................................................................................................................. 149 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen...................................................................... 150 Procesbronnen van diffuse stofemissies ........................................................................................ 150 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies ..................................................... 151 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen ..... 151 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur......................................................................... 152 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen...................................................................... 153

4.4.3

Asfaltmenginstallaties .............................................................................................................. 153

4.4.3.1

4.4.4

4.4.4.1 4.4.4.2 4.4.4.3 4.4.4.4 4.4.4.5 4.4.4.6 4.4.4.7

4.4.5

Omschrijving en afbakening van de sector .....................................................................................157 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies......................................................159 Bepaling van diffuse stofemissies...................................................................................................161 Berekeningsvoorbeeld: recyclage van bouwen slooppuin............................................................162

Productie van spaanplaten....................................................................................................... 163

4.4.6.1 4.4.6.2 4.4.6.3

4.4.7 4.4.8

Omschrijving en afbakening van de sector .....................................................................................154 Procesbeschrijving..........................................................................................................................154 Bronnen van diffuse stofemissies ...................................................................................................156 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies......................................................156 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen. .....156 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur..........................................................................157 Besluit ............................................................................................................................................157

Breekinstallaties....................................................................................................................... 157

4.4.5.1 4.4.5.2 4.4.5.3 4.4.5.4

4.4.6

Emissiebronnen en reductiemaatregelen proces .............................................................................153

Glassector ................................................................................................................................ 154

Procesbronnen van diffuse stofemissies .........................................................................................163 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies......................................................163 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen ......163

Hout- en meubelindustrie ......................................................................................................... 164 Schrootverwerkende bedrijven ................................................................................................. 165

4.4.8.1 4.4.8.2 4.4.8.3 4.4.8.4 4.4.8.5

Algemene beschrijving ...................................................................................................................165 Diffuse stofemissies van schrootverwerkende bedrijven ................................................................169 Bedrijven in de Gentse kanaalzone.................................................................................................169 Bedrijven in de Antwerpse Haven ..................................................................................................169 Overige locaties ..............................................................................................................................170

7

LIJST VAN FIGUREN Figuur 1: Aerobelt ............................................................................................................................................. 53 Figuur 2: Cascade valbuis ................................................................................................................................ 54 Figuur 3: Stortput met stofrooster ..................................................................................................................... 54 Figuur 4: Emissiefactor van PM10 bij overslagactiviteiten in functie van de windsnelheid ............................. 62 Figuur 5: Algemeen schema van het procesverloop (ref. BBT-VITO)............................................................... 79 Figuur 6: Schematische voorstelling van de procesvoering in de kleiverwerkende industrie........................... 93 Figuur 7: Processtappen van betoncentrales en betonproductenindustrie ....................................................... 97 Figuur 8: Processtappen van asfaltmenginstallaties met discontinu systeem ................................................. 107 Figuur 9: proces spaanplaatbedrijven ............................................................................................................ 114 Figuur 10: schema van de primaire gasreiniging van de convertoren............................................................ 124 Figuur 11: Schema van de secundaire ontstoffing .......................................................................................... 125 Figuur 12: Algemene processtappen binnen een gieterij (Bron: BBT-VITO) ................................................. 127 Figuur 13: Procentuele bijdrage van de verschillende metalen in het stof afkomstig van procesemissies van een gieterij........................................................................................................................................ 147

8

LIJST VAN TABELLEN Tabel 1: Klasse-indeling van enkele producten volgens stuifgevoeligheid........................................................ 36 Tabel 2: Emissiebeperkende maatregelen voor bulkopslag uit Bref Storage .................................................... 44 Tabel 3: Technische emissiereductiemaatregelen bij open opslag .................................................................... 47 Tabel 4:Emissiereducerende maatregelen bij handelingen of overslag van materialen ................................... 49 Tabel 5: Siltgehalte van enkele veel gebruikte goederen ................................................................................... 60 Tabel 6: Emissiefactoren naar stuifgevoeligheidsklassen (TNO, 1986) ............................................................ 63 Tabel 7: Emissiefactoren voor open overslagactiviteiten van kolen en ertsen ................................................ 64 Tabel 8: Lijst van bedrijven die tot de non-ferro nijverheid behoren (Vlaanderen, 2005)................................ 77 Tabel 9: Emissiefactoren niet-geleide stofemissies uit RAINS bij de secundaire aluminiumproductie ............. 84 Tabel 10: Overige emissiefactoren niet-geleide stofemissies voor secundaire aluminiumproductie................. 84 Tabel 11: Overzicht emissiefactoren RAINS overige non-ferro (andere metalen dan aluminium) zonder afgasreiniging ..................................................................................................................................... 85 Tabel 12: Overige emissiefactoren niet-geleide stofemissies voor overige non-ferro (andere metalen dan aluminium).......................................................................................................................................... 85 Tabel 13: Overige emissiefactoren niet-geleide stofemissies voor overige non-ferro ....................................... 87 Tabel 14: Emissiefactoren van RAINS voor de productie van cokes (in kg/ton cokes).................................... 120 Tabel 15: Emissiefactoren van RAINS voor sinterfabrieken (in kg/ton sinter) ................................................ 122 Tabel 16: Emissiefactoren van RAINS voor sinterfabrieken (in kg/ton ruwijzer)............................................ 122 Tabel 17: Emissiefactoren van RAINS voor staalfabriek (in kg/ton staal) ...................................................... 123 Tabel 18: Implementatiegraad remediërende maatregelen diffuse stofemissie bij gieterijen (referentiejaar 2004 voor productiehoeveelheden en 2005 voor geïmplementeerde maatregelen).......................... 136 Tabel 19: Emissiefactor diffuse stofemissies uit RAINS voor ferro-gieterijen ................................................. 139 Tabel 20: Overige emissiefactoren diffuse stofemissies voor ferro-gieterijen ................................................. 139 Tabel 21: Emissiefactoren diffuse stof emissies voor non-ferro-gieterijen (aluminium) ................................. 140 Tabel 22: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van de emissiefactor uit RAINS met de bestaande implementatiegraden ................................................................................ 141 Tabel 23: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van de emissiefactor uit RAINS met aangepaste implementatiegraden................................................................................... 142 Tabel 24: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van de emissiefactor uit UBA (1998)....................................................................................................................................... 142 Tabel 25: Afleiding van een diffuse emissiefactor uitgaande van emissiefactoren uit ref. EPA-IRON ........... 144 Tabel 26: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van een afgeleide emissiefactor uit ref. EPA-IRON....................................................................................................... 144 Tabel 27: Vergelijkingstabel diverse emissiefactoren voor de gieterij van de niet-geleide procesemissies van PM10 .................................................................................................................................................. 145 Tabel 28: gemiddelde emissie van PM10 op sectorniveau naar bedrijfsgrootte (aantal werknemers)............. 149 Tabel 29: emissiefactoren voor een voorbeeldbedrijf op basis van metingen ................................................. 149 Tabel 30: gemiddelde emissie per bedrijf op sectorniveau naar bedrijfsgrootte (aantal werknemers) ........... 152 Tabel 31: Overzicht bedrijven glassector ........................................................................................................ 154 Tabel 32: Emissie stof PM10: benaderende berekening voor puinbreekinstallaties......................................... 163

9

0

SAMENVATTING

De algemene doelstelling van deze studie is een beter inzicht te verwerven in de Vlaamse stofbalans waarin diffuse emissies mogelijk een belangrijk aandeel innemen. De resultaten moeten bijdragen tot de wetenschappelijke onderbouwing van het Vlaams beleid met betrekking tot (fijn) stof. Voor een aantal industriële sectoren is nagegaan in hoeverre zij bijdragen tot de diffuse emissies van fijn stof, welke maatregelen er al genomen werden en of bijkomende maatregelen mogelijk zijn. Titel II van het Vlarem beschrijft in artikels 5.6.1.2 tot 5.6.1.3 voor de open overslag van vaste brandstoffen, 5.29.03 tot 5.29.05 voor de opslag van metaalhoudende ertsen en in artikels 5.30.0.3 tot en met 5.30.0.5 voor minerale grondstoffen diverse maatregelen die de inrichtingen uit de betrokken rubrieken moeten nemen ter beperking van stofontwikkeling ten gevolge van het stuiven van grondstoffen (diffuus). Deze studie beschouwt niet alleen deze sectoren, maar neemt ook minder voor de hand liggende sectoren en diffuse procesemissies in overweging. Het onderzoek beoogt de invulling van een grote leemte in de kennis van de Vlaamse stofbalans, met name diffuse of niet-geleide emissies. Hieronder verstaan we de emissies die niet via een specifieke afzuiging of puntlozing naar de lucht worden afgevoerd. Opwaaiend stof bij transport op bedrijventerreinen, stofproductie bij open overslag activiteiten zijn enkele voorbeelden. Het begrip diffuse emissies is niet te verwarren met diffuse bronnen. Diffuse bronnen slaan op activiteiten die niet aan een locatie kunnen toegekend worden of die over een groot verspreid oppervlak optreden. Emissies van wegverkeer, of de collectief geregistreerde emissies van kleine industriële bedrijven op verschillende locaties vallen onder de diffuse bronnen. Een tweede, niet minder belangrijke, doelstelling is nieuwe gegevens te leveren die door de Vlaamse overheid kunnen gebruikt worden om de door IIASA aangewende basisdata en de daaruit berekende resultaten kritisch te evalueren. We maken in dit hoofdrapport een onderscheid op basis van de oorsprong van de diffuse emissie. Diffuse emissies zijn voor een groot deel terug te brengen naar open overslag van stuifgevoelige grondstoffen. Niet alleen bij specifieke open overslagactiviteiten in havens bijvoorbeeld, maar ook bij andere bedrijven die verstuifbare grondstoffen en ertsen verwerken, blijken diffuse emissies relatief belangrijk. Ondersteunende meetcampagnes zijn uitgevoerd door VITO voor diverse bedrijven in Vlaanderen. De resultaten hiervan zijn verwerkt in dit hoofdrapport; de details zijn samengebracht in deel 2. Deel 3 bevat de bijlagen die bij dit hoofdrapport horen. Opwaaiend stof van landbouwbewerkingen zijn bestudeerd door de Universiteit Gent en worden apart gerapporteerd. Gegevensverzameling en aanpak van de studie. De studie vertrekt van een beschrijving per sector, uit BBT studies en diverse literatuurbronnen, aangevuld in enkele gevallen met een specifieke bevraging of contacten met experts of met de sector. Zo werd o.m. in samenwerking met Agoria een enquête voor de gieterijsector uitgevoerd om bijkomende informatie over reductiemaatregelen te bekomen. Per sector worden ook de diffuse emissiepunten geïdentificeerd. Hiervoor worden emissiedata en emissiefactoren uit de literatuur naast elkaar gezet. Dit maakt het in sommige gevallen al mogelijk te besluiten in welke mate de emissiefactoren vergelijkbaar zijn met de IIASA cijfers. We gaan ook na in hoeverre de reductiemaatregelen –indien toegepast en 10

gerapporteerd- in overeenstemming zijn met BBT of BREF. De literatuurstudie is aangevuld met specifieke meetcampagnes, die in een afzonderlijk deel gerapporteerd worden, en er wordt -waar mogelijk- gebruik gemaakt van de resultaten uit de studie van VITO in opdracht van AMINAL met betrekking tot bronnen van PM10 die bijdragen tot locale normoverschrijdingen. Inventarisatie en literatuurdata. Een eerste vaststelling is dat de literatuur over de diffuse emissies uitgeput is, m.a.w. dat er steeds verwezen wordt naar dezelfde literatuurbronnen, nl. de studies US-EPA, UBA en TNO. Er zijn geen nieuwe belangrijke studies beschikbaar. Dit heeft de mogelijkheid beperkt om voor bepaalde sectoren emissiefactoren te bepalen, of te toetsen aan RAINS. In verband met de verzameling van gegevens, stellen we ook vast dat het vrij moeilijk blijft om een globaal of gecentraliseerd overzicht te krijgen van (klachten over) stofhinder, bijkomende stofmetingen die opgelegd werden en de resultaten hiervan. We stellen vast dat klachten omtrent stof vaak uit onverwachte hoek komen. Grondsanering, breekinstallaties, en schrootverwerking zijn enkele sectoren die potentieel diffuse stofemissies veroorzaken, maar waarover geen kwantitatieve data beschikbaar zijn. Het is bovendien niet altijd even duidelijk of maatregelen, die bijvoorbeeld in Vlarem worden voorgeschreven, geïmplementeerd zijn. We stellen voor om niet alleen de gegevens over (diffuus) fijn stof uit specifieke locale stofdossiers beter te bundelen, maar ook om bedrijven aan te zetten in hun jaarverslagen de implementatie ervan beter te rapporteren. De meest waardevolle nieuwe informatie in deze studie is afkomstig van metingen en van de inverse modellering. De specifieke meetcampagnes voor een gieterij, een non-ferro bedrijf en een overslagbedrijf hebben een inzicht gegeven in potentiële bronsterktes bij deze sectoren, maar zijn gezien de korte termijn waarover gemeten werd, beperkt extrapoleerbaar naar jaarvrachten. In de parallelle studies over de PM10 overschrijdingen zijn daarentegen in sommige gebieden diffuse emissies wel gekwantificeerd, omwille van de beschikbaarheid van lange tijdreeksen van PM10 concentraties, waarop een accuratere inverse modellering kan toegepast worden. Zowel in Roeselare, Oostrozebeke, als in de Gentse Kanaalzone zijn een aantal diffuse bronnen geïdentificeerd. Het verdient aanbeveling om de analyse via inverse modellering met het EMIAD model voor lange tijdreeksen uit te voeren op nog meer locaties in Vlaanderen waar een vermoeden van diffuse bronnen bestaat. Besluiten in verband met open overslag activiteiten Typische open overslagbedrijven zijn vrij ver gevorderd in het implementeren van maatregelen, evenals de non-ferro sector die omwille van potentiële gezondheidsschade van metaalhoudende stoffen al veel preventieve en reductiemaatregelen neemt. In andere sectoren zoals de ijzeren staalindustrie, de spaanplaatindustrie, zandhandels, ... zijn diffuse emissies minstens zo belangrijk en zijn weinig maatregelen doorgevoerd, of correct geïmplementeerd. Voor de bulk open overslagbedrijven van kolen en ertsen zijn er zeker geen evidente maatregelen die kunnen voorgesteld worden om de emissiesituatie te verbeteren. Eventueel kan de opportuniteit van een wielwasinstallatie voor deze bedrijven geëvalueerd worden. Hetgeen echter belangrijk is, is dat alle maatregelen en alle procedures te allen tijde correct toegepast worden en daarin schuilt een belangrijke menselijke factor. Er kan overwogen worden om een regelmatige opvolging van alle procedures wettelijk verplicht te stellen. De 11

open overslagbedrijven van andere materialen (meststoffen, granen, …) zijn uitgerust met opslaghallen, silo’s en ontstoffingsmaatregelen. Emissies van (fijn) stof zijn bijgevolg zeer beperkt, zeker in verhouding tot de eerder vermelde bedrijfstak. Eventuele resterende diffuse emissies zijn voornamelijk een gevolg van storingen aan de apparatuur waardoor incidentele emissies ontstaan. De ijzeren staalsector heeft belangrijke diffuse stofemissies, vooral gerelateerd aan open overslagactiviteiten. In een afzonderlijke studie worden deze emissies meer nauwkeurig in kaart gebracht en zullen voorstellen voor remediërende maatregelen gegeven worden. Gezien de beperkte open overslagactiviteiten binnen de gieterij-sector in het algemeen en de reeds geïmplementeerde maatregelen, is te verwachten dat het reductiepotentieel van de niet-geleide stofemissies zeer beperkt zal zijn. In de non-ferro sector zijn omwille van de aard van de emissies (zware metalen) reeds veel maatregelen genomen om de niet-geleide stofemissies te beperken. Het is op basis van deze beperkte studie niet mogelijk om evidente maatregelen voor te stellen die nog niet toegepast worden door de bedrijven van deze sector. Er wordt niettemin in bepaalde bedrijven nog studiewerk verricht om diffuse emissies verder te beperken. Globaal zal het reductiepotentieel van de sector eerder beperkt zijn. Voor de overige sectoren die in dit rapport besproken worden staan diffuse emissies van (fijn) stof nog minder in de belangstelling. Een groot deel van deze sectoren moet voldoen aan voorwaarden in hoofdstuk 5.30 van VLAREM II dat een aantal maatregelen om diffuse emissies van fijn stof tegen te gaan, opsomt. Deze maatregelen zijn grotendeels gelinkt aan de open overslagactiviteiten van deze sectoren. Het is bij de rapportering van deze bedrijven niet duidelijk of deze effectief worden toegepast. Bovendien speelt hier ook weer de menselijke factor. Bij de kleiverwerkende nijverheid worden diffuse emissies veroorzaakt door de open overslag van klei en andere grondstoffen. In normale omstandigheden zijn diffuse stofemissies beperkt door het vochtgehalte van de stoffen, maar bij droog weer (en sterke wind) worden deze emissies wel belangrijk. Er zijn voor de betrokken rubriek weliswaar voorschriften in Vlarem, maar ze worden vaak niet gerapporteerd in emissiejaarverslagen. Diffuse emissies van cement zijn in het geval van betoncentrales minder belangrijk wegens de emissiebeperkende maatregelen die reeds getroffen zijn. De bulkopslag van zand en granulaten kan echter wel een belangrijke emissiebron zijn. Behalve het feit dat deze agglomeraten doorgaans gestockeerd worden in boxen die driezijdig afgesloten zijn, worden er doorgaans weinig andere maatregelen getroffen. De boxen zijn ten andere eerder bedoeld om menging van de diverse agglomeraten te voorkomen en de hopen zijn bijna steeds hoger dan de wanden van de boxen. Het schoonhouden/bevochtigen van wegen en het bevochtigen van de opslag van agglomeraten zou zeker een positief effect hebben. Eenzelfde besluit kan eveneens geformuleerd worden voor asfaltmenginstallaties. In de glassector zijn open overslag activiteiten beperkt in vergelijking met andere sectoren en de reeds verregaande maatregelen die algemeen genomen zijn, maken dat het reductiepotentieel bij de glassector voor open overslagactiviteiten zeer beperkt is.

12

Bij de productie van gipskartonplaten zijn de belangrijkste maatregelen reeds getroffen zowel op het vlak van de reductie van de geleide, als van de niet-geleide emissies. Men maakte wel melding van de milieuvergunning voor de capaciteitsuitbreiding en het vergroten van de opslagcapaciteit. Bij deze gelegenheid zijn er bijkomende voorwaarden opgelegd aan het bedrijf om (diffuse) stofemissies te voorkomen. Bij de spaanplaatproductie blijken diffuse emissies wel belangrijk te zijn aan de hand van de gevalstudie van Oostrozebeke. De belangrijkste diffuse stofbronnen zijn de opslag van fijne houtmaterialen en het opwaaiend stof door verkeer op de bedrijfsterreinen. Hiervan hebben we een zeer goede inschatting op basis van een lange tijdreeks aan concentraties die via inverse modellering kon toegewezen worden aan één bedrijf. De resulterende diffusie emissie per jaar is vergelijkbaar met emissiecijfers uit andere literatuurbronnen. Hierdoor kon een emissie berekend worden voor de ganse sector. In vergelijking met de geleide emissies, liggen de diffuse stofemissies in dezelfde grootte orde. Belangrijkste maatregelen zijn hier wanden rond de open houtopslag, binnenopslag van de fijne fracties en het net houden van het terrein door veegmachines. Het winddicht maken van de hellende transportbanden met houtspaanders kan eveneens overwogen worden. Voor de bepaling van de diffuse bronnen rondom het meetstation M705 in Roeselare werden metingen uitgevoerd, modelberekeningen gedaan en de chemische samenstelling van het stof geanalyseerd (zie ook deel 2 voor details over deze metingen). De verhoogde stofconcentratie ter hoogte van de VMM-meetpost zijn voornamelijk afkomstig zijn van een naburig compostverwerkend bedrijf en van de loskade voor zand, compost en grondstoffen voor betonproducten. Besluiten in verband met diffuse procesemissies Diffuse procesemissies zijn slechts in een aantal gevallen beschreven en gemeten. In vergelijking met open overslagactiviteiten zijn deze emissies veel lager. Voor gieterijen en baksteenbedrijven zijn de procesemissies beperkt. Voor gieterijen stellen we bovendien vast op basis van de meting bij één bedrijf dat de emissiesterkte overeenkomt met wat in RAINS ‘good practice’ genoemd wordt. Voor het meubel- en houtbedrijf schatten we dat de emissies van houtstof lager zijn dan wat op basis van de RAINS emissiefactor zou bekomen worden. Procesemissies bij schrootverwerking en breekinstallaties schijnen belangrijk te zijn, maar zijn in deze studie onvoldoende gekwantificeerd. In de ijzeren staalsector zijn een aantal maatregelen getroffen die vooruitstrevend zijn in vergelijking met andere Europese bedrijven, zoals de lekdichte ovendeuren van de cokesfabriek. Voor deze sector kan de implementatiegraad van maatregelen vrij goed nagegaan worden. In een afzonderlijke studie in opdracht van een ijzeren staalbedrijf wordt dit voor het betreffende bedrijf meer nauwkeurig in kaart gebracht en zullen voorstellen voor remediërende maatregelen gegeven worden. Op basis van RAINS kan een inschatting gemaakt worden van de niet-geleide stofemissies voor de ferro-gieterijen. De uitgevoerde enquête onder de gieterijen geeft echter aan dat de implementatiegraden hoger zullen liggen dan voorgesteld in RAINS. Dit vermoeden wordt gesteund door een meetcampagne bij een gieterij, en ook door alternatieve berekeningen voor de niet-geleide emissies voor de ferro-gieterijen. Wat betreft de non-ferro-gieterijen kon geen kwantitatieve inschatting uitgevoerd worden. De niet-geleide stofemissies zullen 13

echter beduidend lager uitvallen, gezien de toegepaste processen veel minder stof genereren. Er kan aangenomen worden dat de niet-geleide stofemissies en het bijhorend reductiepotentieel beperkt zullen zijn in vergelijking met de ferro-gieterijen. De meeste kleiverwerkende bedrijven hebben een afzuiging op de processtappen, die oorzaak kunnen zijn van diffuus stof, waardoor deze geleid worden gemaakt. Diffuse procesemissies van de non-ferro sector, ten gevolge van activiteiten in fabriekshallen, zijn in verhouding met emissies van open overslag beperkter. Toch is er nog wat onzekerheid over deze procesemissies, met name de meetresultaten laten uitschijnen dat procesemissies toch nog groter zijn dan verwacht. Het is ook aangetoond dat een aantal eenvoudige maatregelen deze procesemissies kan verminderen, o.m. door een meer gecontroleerde ventilatie tot stand te brengen. De grote betoncentrales hebben een inkapseling van de menger en de weeginstallatie. Een aantal producenten hebben stoffilters op de mengers geïnstalleerd ter voorkoming van stofemissie bij het vullen van de menger. De toepassing van een airbag op de stofmenger wordt toegepast op diverse installaties met goed gevolg. Bij het stralen van betonproducten komt stof vrij. Dit zou het beste binnen plaatsvinden, maar gebeurt vaak in openlucht. Voor de asfaltmengcentrales geldt eveneens de inkapseling van de stofemitterende stappen met plaatsing van een afzuiging. Een kwantificatie van de niet-geleide stofemissies voor de processen in de glassector kon wegens gebrek aan geschikte emissiefactoren niet gemaakt worden. Over het algemeen wordt aangenomen dat de diffuse stofemissies bij procesinstallaties (smeltovens en nabewerkingsstappen) in de glassector zeer beperkt zullen zijn. Er wordt aangenomen dat het reductiepotentieel zeer beperkt is. Het is aannemelijk dat bij breekinstallaties diffuse stofemissies ontstaan. Deze sector is echter niet goed in kaart gebracht en afhankelijk van de genomen maatregelen kunnen de emissiefactoren sterk uiteenlopen. De reële stofemissie hangt sterk af van procesgerelateerde en omgevingsgerelateerde factoren: het bevochtigen van de producten, de installaties, ligging t.o.v. heersende windrichtingen enz. en moet per bedrijf onderzocht worden. De verspaners van de spaanplaatindustrie staan binnen in een aparte ruimte opgesteld en zijn aangesloten op een afzuiging naar diverse aanwezige gesloten cyclonen, waardoor vooral de binnenconcentraties aan stof binnen de wettelijke bepalingen blijven. Uit de inverse modellering van een bedrijf in Oostrozebeke bleek geen procesgerelateerde emissie. Op basis van werkplaatsmetingen hebben we een analyse gemaakt van de diffuse procesemissies van de hout- en meubelindustrie, die lager uitvalt dan de inschatting volgens RAINS maar toch nog vrij groot is, omwille van het groot aantal kleine bedrijven binnen de sector. Deze emissie slaat enkel op de hout- en meubelsector. Schrijnwerkerijen en bv. interieurbouw zijn hierdoor niet vervat. Recente cijfers van werkplaatslucht ontbreken echter in. Er zijn aanwijzingen dat diffuse stofemissies van schrootverwerkende bedrijven belangrijk kunnen zijn. Er is echter quasi niets in de literatuur te vinden met betrekking tot 14

stofemissies van deze bedrijfstak Uit enkele MER-studies blijkt dat de emissies van shredderinstallaties beperkt worden door klassieke ontstoffingsmaatregelen (cyclonen, natte wassers of doekfilters). Deze emissies zijn dan ook geleide emissies. Het kan echter voorkomen dat de capaciteit van de afzuiging of van de ontstoffing onvoldoende is waardoor er toch nog diffuse emissies ontstaan door het shredderen zelf. Uiteraard dient de ganse installatie, inclusief de emissiebeperkende maatregelen, afgestemd te worden op de maximale verwerkingscapaciteit. Er zijn uiteraard nog diverse andere oorzaken van diffuse emissies. Het schroot zelf bevat een hoeveelheid stof of fijn materiaal dat bij manipulaties vrij kan komen. Het beperken van het aantal manipulaties kan bijgevolg als een emissiebeperkende maatregel beschouwd worden. Belangrijk is het schoonhouden (stofvrij) van het opslagterrein en zeker van de plaatsen waar via verkeer stof kan opgewaaid worden. Welke inzichten halen we uit een kwantificering? Kwantificering van diffuse bronnen is op verschillende manieren gebeurd in deze studie. Hierdoor zijn de cijfers niet zomaar te vergelijken en kunnen ze hoofdzakelijk dienen om prioriteiten in functie van de orde van grootte van de emissie of in functie van de onzekerheid op een potentieel grote emissie te bepalen. Volgende methodes – gerangschikt volgens stijgende onzekerheid – zijn toegepast : 1. kwantificering van emissies van bedrijven en bedrijvenzones op basis van lange meettijdreeksen (in Oostrozebeke, Roeselare, Gentse Kanaalzone), 2. kwantificering van emissies van bedrijven op basis van korte meetcampagnes (gieterij, non-ferro bedrijven), 3. kwantificering van emissies van een sector op basis van geëxtrapoleerde cijfers uit metingen van een specifiek bedrijf (spaanplaatindustrie), 4. kwantificering van emissies van een sector op basis van werkplaatsmetingen, ventilatiedebieten en sectoranalyse (kleiverwerking, hout- en meubel sector,…), 5. kwantificering van emissies van een sector op basis van literatuurdata alleen (breekinstallaties, non-ferro). Door RAINS werd gebruik gemaakt van een algemene emissiefactor voor open overslag van kolen. Deze emissiefactor is door zijn algemeenheid echter uiterst betwistbaar. In de VITO studie in opdracht van Aminal over de PM10 overschrijdingen in de Gentse kanaalzone werd voor de verhoogde PM10 concentraties in het meetstation te Sint KruisWinkel een zone waarin een kolenopslagplaats, een puinbreekinstallatie en bijbehorende opslag van puin en diverse agglomeraten en een zandhandel aanwezig zijn, als één van de belangrijke diffuse stofbronnen geïdentificeerd. Om de piek in zuidwestelijke richting te verklaren werd voor deze zone een bronsterkte geschat van 310 ton/jaar. Uit de metingen (deel 2) rondom een open overslag bedrijf voor steenkool is er een duidelijk verschil tussen de gemiddeld lage emissie en de kortstondige hoge emissiepieken, waardoor de onmiddellijke emissie met een factor 10 tot 20 kan verschillen. Extrapolatie van deze meetcampagne naar een jaargemiddelde emissievracht is bijgevolg onzeker omwille van deze hoge variabiliteit. Extrapolatie van de gemeten emissie – zonder de pieken- zou ongeveer 10 ton PM10 per jaar betekenen. De vork (10 ton tot 310 ton per jaar illustreert de onzekerheid. Op basis van het depositiemeetnet rondom een ijzeren staalbedrijf kan opgemaakt worden dat diffuse stofemissies schommelen tussen 800 tot 1500 ton TSP per jaar, in hoofdzaak te wijten aan open overslagactiviteiten. In de studie over de PM10 15

overschrijdingen in de Gentse kanaalzone is op basis van de PM10 meetstations vastgesteld dat dit bedrijf ongeveer 488 ton PM10 diffuus uitstoot. In vergelijking met de geleide emissie van TSP (ongeveer 700 ton per jaar) is dit dus nog aanzienlijk. De inschatting van de diffuse emissies door RAINS in vergelijking tot de situatie bij het ijzeren staalbedrijf is te hoog voor de cokesfabrieken. De reden daarvoor is dat de diffuse emissies een voorverwarming van cokes in rekening brengen (die er niet is bij het bedrijf) en er hoge emissies toegekend worden voor lekken aan ovendeuren. De overige diffuse emissies zijn vermoedelijk relatief correct in de mate van de beperkte kennis rond diffuse emissies van deze emissieoorzaken. De diffuse procesemissies bij een gieterij zijn beperkt en van de orde van 2 ton PM10 per jaar, waardoor dit bedrijf volgens de RAINS filosofie als GP1 (good practice categorie 1) of zelfs GP2 kan geklasseerd worden. Dit type bedrijven heeft zijn procesemissies volgens internationale standaarden, dus zeer goed onder controle. Op basis van aangepaste implementatiegraden in RAINS wordt de niet-geleide TSP emissie geschat op 115 - 148 ton TSP/jaar voor alle ferro-gieterijen. De geleide emissies voor de ganse gieterijsector – inclusief non-ferro-gieterijen- bedraagt ongeveer 230 ton TSP per jaar. Een inschatting maken van de diffuse emissies in de non-ferro sector is niet mogelijk gebleken op basis van de metingen bij één bedrijf. De extrapolatie van de meetresultaten voor dit bedrijf leert ons wel dat de emissiefactor tot de lagere in Europa behoort. Deze conclusie is echter zeer onzeker. Nochtans kunnen we de grenzen aftasten waarbinnen de diffuse stofemissies voor de ganse sector zouden liggen. Hieruit besluiten we dat de emissies zeker onder de 1000 ton per jaar liggen, waarschijnlijk minder dan 600 ton per jaar bedragen en vermoedelijk boven de 100 ton PM10 per jaar zullen liggen. De meetresultaten voor 2 bedrijven in Vlaanderen bevestigen dit vermoeden enigszins. Maar er is een grote meetonzekerheid op de beschikbare resultaten van meetcampagnes en de terugrekening ervan naar jaarvrachten per bedrijf. De lange tijdreeksen van meetgegevens voor deze sector slaan bijna uitsluitend op zware metalen, en niet specifiek op PM10 of totaal stof. Er is dan ook nood om voor een aantal bedrijven meer data te verzamelen over de PM10 concentraties in de omgeving, om deze dan via inverse modellering te relateren aan de diffuse emissiebronnen in deze bedrijven. Een grote bijdrage afkomstig van de spaanplaatindustrie is te verwachten op basis van de analyse in Oostrozebeke, waar een diffuse bron van 90 tot 160 ton PM10 per jaar geïdentificeerd werd voor één spaanplaatbedrijf. Hiervan hebben we een zeer goede inschatting op basis van een lange tijdreeks aan concentraties die via inverse modellering kon toegewezen worden aan één bedrijf. De resulterende diffusie emissie per jaar is vergelijkbaar met emissiecijfers uit andere literatuurbronnen. Hierdoor kon een emissie van 562 ton TSP berekend voor de ganse sector berekend worden. In vergelijking met 721 ton TSP voor geleide emissies (2003) liggen de diffuse stofemissies dus in dezelfde grootte orde. Een onverwacht grote bijdrage blijkt afkomstig te zijn van bedrijven in de onmiddellijke nabijheid van meetstations, meer specifiek van de overslag van zand, compost en betonproducten via (wind-)open transportbanden. Modelberekeningen werden uitgevoerd waarbij 6 stofbronnen werden gedefinieerd, zijnde: de loskaaien (puntbron) en bedrijfsterreinen (oppervlaktebron) van 3 bedrijven. Een compostverwerkend bedrijf was 16

de belangrijkste stofbron en de emissievracht van PM10 zou neerkomen op 8,2 ton en 2,3 ton PM10 per jaar voor respectievelijk dag en nacht. De laadkade voor zowel een compostverwerkend bedrijf, een zandhandel en een bedrijf voor betonproducten veroorzaakt een bijdrage van 2 tot 11 ton per jaar. In de studie over de overschrijdingen van PM10 in Roeselare wordt dit op basis van inverse modellering van de tijdreeksen van de concentraties op de VMM meetpost bevestigd. Uit de chemische analyse (aanwezigheid van Si, Al en Ca) konden we besluiten dat zandbronnen (in hun algemeenheid) de voornaamste stofbronnen zijn in Roeselare. De inschatting op basis van RAINS voor de hout- en meubelindustrie is wellicht te hoog. Desondanks bedraagt de totale diffuse procesemissie op basis van bijgestelde gegevens nog steeds ongeveer 100 ton per jaar. Het is niet mogelijk gebleken om diffuse emissies bij open overslag van stoffen voor de kleiverwerkende nijverheid, betoncentrales, asfaltmengcentrales of de glassector te kwantificeren. Voorbeeldberekeningen voor een typische betoncentrale op basis van literatuur data geven zeer hoge diffuse emissies in vergelijking met geleide emissies van stof. Het is niet mogelijk om aan te geven in hoeverre betoncentrales of asfaltmengcentrales prioritaire sectoren zijn, waar diffuse emissies moeten verminderd worden. Via de methode van de werkplaatsconcentraties en de ventilatiedebieten schat men de procesemissies van de kleiverwerkende nijverheid op 52,3 ton PM10 per jaar. In vergelijking met een geleide uitstoot van 1713 ton PM10 is dit niet zo belangrijk. Op eenzelfde manier wordt de diffuse procesemissie van de breekinstallaties geschat op 200 ton PM10 per jaar en van de betoncentrales op 292,3 ton PM10 per jaar. Onderstaande tabel tracht alle gekwantificeerde informatie nog eens samen te vatten. Prioriteiten voor beleid en onderzoek 1. Op basis van deze studie is het duidelijk dat er bijvoorbeeld via een regelmatige controle van procedures bij open overslag nog een verbetering mogelijk is. Dit geldt niet alleen voor de open overslagsector maar voor alle bedrijven die stuifgevoelige grondstoffen open overslaan. 2. Op basis van de gekwantificeerde emissies zijn de ijzeren staalindustrie en de spaanplaatindustrie prioritaire sectoren. 3. Berekende emissies bij de sectoren kleiverwerking, breekinstallaties, betoncentrales en asfaltmenginstallaties zijn te onzeker. Meer metingen zijn nodig alvorens te besluiten dat dit prioritaire sectoren zijn. 4. Potentiële toxiciteit van het diffuus stof moet een criterium zijn voor prioriteitstelling. Er moet een blijvende aandacht zijn voor de diffuse emissies van de non-ferro sector, omwille van de aanwezige zware metalen. De implementatiegraad van maatregelen is in deze sector al vrij groot, en er moet dus gezocht worden naar de meest kostenefficiënte maatregelen. 5. Voor een aantal sectoren kunnen de RAINS emissiefactoren verbeterd worden: voor ijzeren staalsector, voor de gieterijen, voor de hout- en meubelindustrie, en vermoedelijk ook voor de non-ferro sector. 6. Er is nood aan lange-termijn immissiemetingen als basis van een inverse modellering om accurater de diffuse emissies te kwantificeren en de efficiëntie van 17

maatregelen te meten. Een alternatief voor kleine zones is het uitvoeren van een groter aantal immissiemetingen (aantal is afhankelijk van de complexiteit en de grootte van de emissiebronnen) gedurende een korte termijn (enkele maanden) rond of in de nabijheid van diffuse bronnen. Dit laatste laat toe om triangulatie toe te passen en aldus bronnen aan te duiden en te begroten. 7. We stellen voor om niet alleen de gegevens over (diffuus) fijn stof uit specifieke lokale stofdossiers beter te bundelen, maar ook om bedrijven aan te zetten in hun jaarverslagen de implementatie ervan beter te rapporteren.

18

Sector

OP- EN OVERSLAG Op- en overslag ALGEMEEN

Op- en overslag BULKGOEDEREN Kolen en ertsen

Op- en overslag BULKGOEDEREN verhandelen meststoffen

Bepalingsmethodes

Berekeningsresultaat

diffuse emissies (ton stofdeeltjes/jaar)

Onzekerheid

geleide emissies (ton stofdeeltjes /jaar)

EF (open overslag van vaste stoffen) - EPA: EF - TNO: EF op basis van stuifgevoeligheid - Andere: EF - RAINS: EF op basis van CEPMEIP Voorspellende emissievergelijking - EPA Toepassing algemene methodes: - US-EPA: niet mogelijk - TNO (CEPMEIP): EF is uiterst betwistbaar Bij de 2 open overslagbedrijven: - toetsing milieukwaliteitsnormen (bijzondere voorwaarden bij milieuvergunning) meetsysteem UGent Algemeen: - diffuse emissies minder belangrijk dan bedrijven die in open lucht o&o - procedures blijven belangrijk Specifieke EF:

NVT (algemeen gedeelte over O&O)




verhouding diffuus/geleid

Geen berekening

Geen berekening

19

Sector

Bepalingsmethodes


Op- en overslag BULKGOEDEREN

- geen vermeld Algemeen: - cfr. meststoffen

Geen berekening

verhandelen granen

Specifieke EF: - geen vermeld

IJzer- en staalsector

Algemeen: - slechts 2 bedrijven

Per bedrijf: metingen - roestvast staal:


Onzekerheid

Bedrijf

- roestvast staal: - gemeten Ni: zeer onzeker (mogelijk nog andere bronnen binnen het bedrijf) (INCL. PROCES)

800 - 1500 (TSP ijzeren staalbedrijf, op basis van voorlopige resultaten studie i.o.v. bedrijf) EF:

20

- gemeten Ni

- geen specifieke vermeld

- ijzeren staalbedrijf:

- voor ijzeren staalbedrijf: EF EPA (laden en gieten van de convertor - maar dan zonder nabehandeling !) Stofmetingen:

- stofmetingen met een kwantificatie

- fragmentarisch voor gedeelte staalfabriek: EPA afschatting zonder

- ijzeren staalbedrijf: - stofmetingen: cijfers onder voorbehoud (INCL. PROCES)

- studie Hot Spots: 488 Ton PM10 /jaar (op basis van meetpunt Zelzate +



700 (TSP)

1.14 - 1.9

Sector

Bepalingsmethodes


nabehandeling

Gieterijen

Non-ferro

- beschikbaar bij 2 bedrijven Algemeen: - te verwachten dat o&o beperkt (voor ferro en zeker voor non-ferro) - geen kwantificatie (geen emissiefactoren) EF: procesemissies - secundaire aluminiumproductie (incl. RAINS) - andere non ferro metalen (incl. RAINS)

EF: open overslag

- geen specifieke

diffuse emissies (ton stofdeeltjes/jaar) modellering - de werkelijke diffuse emissies zullen waarschijnlijk hoger liggen)

Onzekerheid

Sector 1251-2002 (PM10)

- schatting op basis van RAINS: grote onzekerheid (aanbeveling om RAINS te herzien)



767 (PM10)

1,6-2,6

767 (PM10)

0,1-0,7

Geen berekening

Voor gehele sector: - schatting op basis van EF RAINS (enkel proces) + aannames - schatting op basis van stofmetingen (ECOLAS-sectorstudie non ferro) (o&o en proces) - diverse ruwe indicatieve schattingen naast elkaar gelegd om RAINS te duiden

100-500 (PM10)

> 100 (PM10 ECOLAS)

Stofmetingen:

21

Sector

Bepalingsmethodes


- individuele stofmetingen bij diverse bedrijven

Kleiverwerkende industrie

Betoncentrales

Algemeen: - geen kwantificatie EF: - geen specifieke EF - ook geen EF in RAINS Algemeen:

diffuse emissies (ton stofdeeltjes/jaar) - resultaat ondersteunende metingen (zie deel 2 van deze studie): 15,5 ton PM10 /jaar bij een non-ferro bedrijf

- grootste deel is o&o

Voor gemiddeld bedrijf (zonder maatregelen): - berekening via TNO

EF:

- via EPA

Asfaltmengcentrales

22

Algemeen: - slechts 1 bedrijf (verwijzing naar Schrooten et al, 2003 voor bespreking) EF: - EPA



Geen berekening

7 (TSP voor gemiddeld bedrijf) 0,1 (PM10 voor gemiddeld bedrijf)

EPA (ongecontroleerd en nietgecontroleerd toegepaste maatregelen niet duidelijk) - TNO - methode rendement filters Productie gipskartonplaten

Onzekerheid

grote onzekerheid: enkel de opslag van de grondstoffen, geen andere emissies + in de veronderstelling dat er geen maatregelen zijn genomen terwijl toch al wat maatregelen zijn genomen binnen de sector

165 (TSP beton + asfalt) 6 (PM10 beton + asfalt)

Voor het bedrijf: - geen kwantificatie

Voor gehele sector: - via BBT - via EPA

1 (TSP )

165 (TSP)

0,006

Sector

Bepalingsmethodes


Glas (inclusief schuimglas)

Algemeen: - nog bij te werken - bijdrage voor open overslag eerder beperkt Algemeen:

Geen berekening

EF: - geen in RAINS - BUWAL Modellering normoverschrijding Oostrozebeke

Voor gehele sector: - via BUWAL Voor Oostrozebeke - bepaling bronsterkte

Breekinstallaties Productie spaanplaten


Onzekerheid



721 (TSP)

0,78



Geen berekening Sector 562 (TSP-sector) individueel bedrijf 90 - 160 (PM10)

137 (TSP-BUWAL)

Schrootverwerkende bedrijven Sector

Algemeen: - te weinig gegevens (metingen of literatuur) Bepalingsmethodes


PROCESEMISSIES IJzer- en staalsector

Algemeen:

Geen berekening

- slechts 2 bedrijven

EF:

Geen berekening


Onzekerheid

IJzer- en staalbedrijf: - inschatting diffuse emissies door RAINS is te hoog voor cokesfabrieken - overige diffuse emissies RAINS vermoedelijk relatief correct

23

Sector

Bepalingsmethodes



Onzekerheid

Gieterijen

- cokesfabrieken: RAINS (op basis EPA) - sinterfabrieken: RAINS (op basis van divers) - hoogovens: RAINS - staalfabriek: RAINS (convertorproces) - beschikbaar bij 2 bedrijven Algemeen:

Voor gehele sector:

Sector:

- bepaling implementatiegraad via enquête

- via RAINS, incl alternatieve implementatiegraden

115,4-148,4 (TSPRAINS)

EF: - diverse EF

- via EPA - via UBA

197,1 (TSP-EPA) 98,4 (TSP - UBA)

Voor gehele sector: - zelfde grootteordes voor diverse al dan niet afgeleide bepalingsmethodes (100 - 250 ton/jaar) Gevalstudie: - zelfde grootteorde als diverse al dan niet afgeleide EF

- RAINS: enkel ferro (niet non ferro-gieterijen)

Gevalstudie gieterij:

Non-ferro Kleiverwerkende industrie

ZIE O&O EF: - geen specifieke EF - ook geen EF in RAINS

24

- vergelijking met EF

Bedrijf: 2 (PM10) 1 kg PM10 /ton

Voor gehele sector:

Sector

- studie VROM kwantificatie

34,16 (PM10)

Voor gehele sector: - onder- of overschatting



230 (TSP)

0,5-0,6

0,9 0,4

1713 (PM10) 0,02

Sector

Bepalingsmethodes



Onzekerheid

Betonproducten

Studie VROM (Kimmel, 2000): - bedrijfshallen Algemeen:

Voor gehele sector:

Sector

- studie VROM kwantificatie (onderscheid betonproducten en betoncentrales)

Betonproduct: 292,3 (PM10)

Voor gehele sector: - onder- of overschatting

- grootste deel is o&o

Productie gipskartonplaten Asfaltmengcentrales Glas (inclusief schuimglas)


?

EF: - geen Studie VROM (Kimmel, 2000): - bedrijfshallen ZIE O&O geen gegevens beschikbaar Algemeen: - zeer diverse sector

Breekinstallaties


Voor individuele bedrijven: - afschatting nietgeleide stofemissies

10 TSP

EF: - voor diverse activiteiten beschikbaar Voor diverse bedrijven - individuele bepaling Methode TNO

Sector:

Methode EPA

200 (PM10)

geen geleide emissies?

nvt

Berekeningsvoorbeeld (bedrijf):

25

Sector

Bepalingsmethodes



Onzekerheid



- methode TNO - methode EPA Productie spaanplaten

Hout- en meubelindustrie

Algemeen: nog weinig diffuse procesemissies EF: - RAINS, factor niet onderbouwd, per capita (diverse uitgangspunten) Studie VROM (Kimmel, 2000): - bedrijfshallen

Schrootverwerkende bedrijven

nvt

Studie VROM (Kimmel, 2000): - bedrijfshallen

0,02 kg PM10 /capita

Sector: 101 (PM10)

Algemeen:

Geen berekening

Sector

- geen data Bepalingsmethodes


GEVALSTUDIES O&O bedrijf Gieterij

Metingen Metingen

Non ferro bedrijf Roeselare

Metingen Metingen

26

EF:

Ton stofdeeltjes/jaar 2 (PM10) 1 kg PM10/ton ijzer 15,5 +/- 1 (PM10) compost: 5 - 8 (PM10) lossen+ transp. band, zand, beton compost: 3,5 – 11 (PM10)

420,5 (PM10)

Onzekerheid

0,24

1

INLEIDING

1.1 Algemeen Op internationaal niveau komt het beleid omtrent fijn stof (PM10) tot stand omwille van het grensoverschrijdende karakter, de nadelige gezondheidseffecten en de milieugevaarlijke aard van de deeltjes. In het kader van het Verdrag over Grensoverschrijdende Luchtverontreiniging (1979, Geneva Convention on Long Range Transboundary Air Pollution, CLRTAP) van de UNECE is het Protocol van Göteborg (1999, nog niet in werking getreden) afgesloten. Nationale emissieplafonds worden vastgesteld voor verzurende en eutrofiërende verontreinigende stoffen en ozonprecursoren. Het Uitvoerend Orgaan van het CLRTAPverdrag kaartte eind 1997 de nood aan een protocol voor fijne deeltjes aan. Aanvullend onderzoek wordt uitgevoerd met als opzet fijn stof op te nemen in de geïntegreerde analyse van grensoverschrijdende luchtverontreiniging bij de herziening van het protocol tegen 2005 en hiervoor de nodige emissieplafonds te bepalen. Hiertoe nam IIASA (International Institute for Applied Systems Analysis) zwevend stof (TSP, PM10, PM10-2,5 en PM2,5) op in zijn RAINS-model (Regional Air Pollution Information and Simulation) en wordt een nieuwe emissie-inventaris uitgewerkt voor de verschillende landen van Europa. Parallel aan het Protocol van Göteborg werkte de Europese Commissie een eigen richtlijn uit omtrent nationale emissieplafonds (2001/81/EG) voor diezelfde polluenten. De uitvoering van de NEC-richtlijn (National Emission Ceilings) heeft zeker ook een gunstige invloed op de deeltjesemissies en -immissies. Desalniettemin bevat de richtlijn in haar huidige vorm geen expliciete bepalingen omtrent fijn stof. Toevoeging van zulke plafonds aan de richtlijn wordt verwacht in de nabije toekomst. Tijdens de voorbereidende fase van de bepaling van de te behalen nationale emissiereducties biedt IIASA elke lidstaat de mogelijkheid om de data gebruikt in het RAINS-model en de berekende resultaten (emissiereducties, kosten) te evalueren. Dit is een belangrijke taak voor het milieubeleid. Het is daarom noodzakelijk voor de Vlaamse beleidsmakers om op basis van de beste beschikbare informatie te kunnen oordelen en beslissen, teneinde de oplegging van haalbare plafonds te bewerkstelligen en onrealistische plafonds te vermijden. De voorgenomen studie moet een belangrijke bijdrage leveren tot de wetenschappelijke onderbouwing van beleid omtrent fijn stof. Het onderzoek beoogt de invulling van een grote leemte in de kennis van de Vlaamse stofbalans, met name diffuse emissies. In een verdere paragraaf wordt dieper ingegaan op het begrip diffuse emissies en wat daaronder moet verstaan worden. De bestaande emissie-inventarissen, sectorstudies, BBT-studies en BREFs bevatten immers weinig informatie omtrent diffuse bronnen, hoewel deze bronnen en belangrijke bijdrage leveren aan het Vlaamse fijnstofniveau. Bovendien worden diffuse emissies door IIASA wel gekwantificeerd en dienen zij dus op wetenschappelijke wijze kritisch geëvalueerd te worden door de beleidsmakers. Dit onderzoek moet de rol van de diffuse emissies uitdiepen.

27

Het project kan in volgende onderdelen opgesplitst worden. -

-

Gedetailleerde inventarisatie van de bronnen van diffuus stof in verschillende sectoren en de emissies (TSP, PM10 en PM2,5) die zij veroorzaken. Per bron worden de elementen aanwezig op het diffuse stof, zijnde zware metalen, PAK, dioxines en andere micropolluenten, besproken en wordt aangegeven waar deze bron voorkomt in Vlaanderen. Per diffuse stofbron worden emissiereductiemaatregelen opgelijst en de beoogde reductie gekwantificeerd.

1.2 Doelstelling van de studie De algemene doelstelling is een beter inzicht te verwerven in de Vlaamse stofbalans waarin diffuse emissies mogelijks een belangrijk aandeel innemen. De resultaten moeten bijdragen tot de wetenschappelijke onderbouwing van het Vlaams beleid met betrekking tot (fijn) stof. Een tweede, niet minder belangrijke doelstelling, is nieuwe gegevens te leveren die door de Vlaamse overheid kunnen gebruikt worden om de door IIASA aangewende basisdata en de daaruit berekende resultaten kritisch te evalueren.

1.3 Diffuse versus fugitieve emissies In de studie worden de begrippen diffuus en fugitief gebruikt om de emissies te karakteriseren. De eerste betekenis van diffuus is: “verspreid: (nat.) diffuus licht, verstrooid, onregelmatig teruggekaatst licht, …” (Van Dale, 1999). Diffuus heeft dus betrekking op de locatie van de emissies: die is verspreid. Als tegenhanger hiervan gebruiken we de term “puntbron”. Fugitief betekent vluchtend of ontvluchtend en zegt iets over de aard van de emissies. Bedoeld wordt dat ze vluchtend zijn. Dit laatste begrip is duidelijker bij bijvoorbeeld organische stoffen waar fugitieve emissies deze zijn die via lekken aan afdichtingen ontstaan. Bij stofemissies is dit onderscheid niet strikt en worden beide termen door elkaar gebruikt, temeer omdat in Engelstalige teksten steeds van fugitive emissions wordt gesproken. Onder diffuse emissies verstaan we bijgevolg emissies die niet via een specifieke afzuiging of puntlozing naar de lucht worden afgevoerd. Opwaaiend stof bij transport op bedrijventerreinen, stofproductie bij open overslag activiteiten zijn enkele voorbeelden. Het begrip diffuse emissies is niet te verwarren met diffuse bronnen. Dit laatste gaat over activiteiten die niet aan een locatie kunnen toegekend worden of die over een groot verspreid oppervlak optreden. Emissies van wegverkeer, of de collectief geregistreerde emissies van kleine industriële bedrijven op verschillende locaties vallen onder de diffuse bronnen.

28

1.4 Methode De studie vertrekt van een beschrijving per sector, uit BBT studies en diverse literatuurbronnen. De volgende afgewerkte studies vormen het uitgangspunt van de voorliggende studie: - Emissie-inventaris van fijn stof (2002/IMS/R/200, VITO, in opdracht van de VMM) - Evaluatie van het reductiepotentieel van fijn stof (TSP, PM10, PM2,5) naar het compartiment lucht in een aantal sectoren in Vlaanderen (2003/IMS/R/175, VITO, in opdracht van Aminal sectie lucht) - De sectorstudies voor de diverse industriële sectoren (uitgevoerd door Ecolas, VITO of ERM in opdracht van Aminal sectie lucht) Daarenboven zijn er talrijke andere documenten die ook als informatiebron dienen voor de uitwerking van de gevraagde sectoren. Daarbij kunnen zeker al volgende documenten genoemd worden: - BBT studies voor een aantal sectoren (bv. kleiverwerkende nijverheid) - Bref studies voor een aantal sectoren (bv. Emissions from Storage) Deze informatie is aangevuld in enkele gevallen met een specifieke bevraging of contacten met experts of met de sector. Zo werd o.m. in samenwerking met Agoria een enquête voor de gieterijsector uitgevoerd om bijkomende informatie over reductiemaatregelen te bekomen. Per sector worden ook de diffuse emissiepunten geïdentificeerd. Hiervoor worden emissiedata en emissiefactoren uit de literatuur naast elkaar gezet. Dit maakt het in sommige gevallen al mogelijk te besluiten in welke mate de emissiefactoren vergelijkbaar zijn met de IIASA cijfers. We gaan ook na in hoeverre de reductiemaatregelen –indien toegepast en gerapporteerd- in overeenstemming zijn met BBT of BREF. De literatuurstudie is aangevuld met specifieke meetcampagnes, die in een afzonderlijk deel gerapporteerd worden, en er wordt -waar mogelijk- gebruik gemaakt van de resultaten uit de studie van VITO in opdracht van AMINAL met betrekking tot bronnen van PM10 die bijdragen tot locale normoverschrijdingen. Emissiefactoren uit de literatuur worden getoetst aan de resultaten van de meetcampagnes. Via inverse modellering worden gemeten concentraties, die het resultaat zijn van deze gerichte metingen per bedrijf of die afkomstig zijn van het Vlaams luchtkwaliteitsmeetnet van de VMM, teruggerekend naar emissies. Op basis van deze informatie worden beschikbare emissiefactoren vergeleken met emissiefactoren in het RAINS programma van IIASA. Indien voldoende informatie beschikbaar is voor verschillende bedrijven uit een sector kan een sectorale diffuse emissievracht per jaar ingeschat worden. In de besluiten wordt vooral aandacht besteed aan de vergelijking met de emissiefactoren in RAINS en of een verbetering van de emissiefactoren op basis van bestaande info over de kenmerken van een sector, en van de gekwantificeerde emissiefactoren mogelijk is. We geven ook aan in hoeverre maatregelen geïmplementeerd zijn en of er nog een potentieel is om diffuse emissies verder te reduceren. Belangrijk is ook om de onzekerheid zo goed mogelijk te omschrijven en aan te geven hoe deze onzekerheid –indien ze belangrijk is- kan verkleind worden. Door middel van het hierna vermelde studie- en praktijkwerk zal het mogelijk zijn om de 29

kennis rond diffuse emissies van de meest relevante emissiebronnen in kaart te brengen en uit te diepen.

2

GEGEVENSVERZAMELING

2.1 Inleiding – beschikbaarheid van data De Vlaremwetgeving voorziet in haar algemene meetstrategie, art. 4.4.4.1, een meetverplichting van de geleide emissies van totaal stof (TSP1): - vanaf een massastroom van 0,5 kg/uur: een maandelijkse emissiemeting; - vanaf een massastroom van 5 kg/uur: continue emissiemetingen. Sectoraal kunnen afwijkende meetverplichtingen van toepassing zijn, bijvoorbeeld in het geval van stookinstallaties. Er zijn in Vlarem emissiegrenswaarden voor TSP die aan de hand van deze verplichte emissiemetingen dienen getoetst te worden. In het emissiejaarverslag dienen de emissies van TSP gerapporteerd van zodra de totale emissies, zijnde de som van de geleide en de niet-geleide emissies, de drempelwaarde overschrijdt. Deze drempelwaarde bedraagt 20 ton/jaar voor TSP. De berekening van de emissies voor het emissiejaarverslag wordt uiteraard gebaseerd op de uitgevoerde emissiemetingen van het voorbije jaar, tenminste wat het gedeelte geleide emissies betreft. Het gedeelte niet-geleide emissies is voor TSP in de meeste gevallen onbekend of uiterst moeilijk te kwantificeren en wordt bijgevolg zo goed als nooit gerapporteerd in de emissiejaarverslagen. In het Besluit van de Vlaamse Regering van 02/04/2004 tot invoering van het Integrale MilieuJaarVerslag of IMJV (BS van 04/06/2004) wordt het verplicht naast de emissies van TSP eveneens verslag te geven van de totale emissies van PM10. De drempelwaarde voor PM10 is evenwel dezelfde als voor TSP, zijnde 20 ton/jaar. Daarbij dient (opnieuw) in acht genomen te worden dat het gaat over de totale emissies van TSP zowel als van PM10, d.w.z. de som van de geleide en de niet-geleide (of diffuse) emissies. Het eerste integrale milieujaarverslag diende aan de overheid bezorgd te worden vóór 15/03/2005, met melding van de emissies van het jaar 2004. Hieruit kunnen een aantal bedenkingen geformuleerd worden: - Het is in Vlarem steeds de bedoeling geweest om resultaten van meetverplichtingen te gebruiken voor de rapportage aan de overheid via het emissiejaarverslag. - Voor het European Pollutant Emission Register ‘EPER’ wordt de rapportage verplicht van PM10 emissies, dit als gevolg van EU-beschikking van 17/07/2000, maar is er vooralsnog geen verplichting tot het uitvoeren van emissiemetingen van PM10, noch bestaat er een emissiegrenswaarde.

1

Total Suspended Particles

30

-

Wegens het ontbreken van een verplichting tot meten van PM10 en het ontbreken van emissiegrenswaarden, zijn er nagenoeg geen bedrijven die dergelijke metingen uitgevoerd hebben.

Het lijkt bijgevolg logisch dat voor het eerste jaar dat deze rapportageverplichting geldt, gebruik gemaakt wordt van literatuurgegevens over de fracties van PM10 ten opzichte van TSP afgeleid uit metingen. Bovendien worden diffuse emissies of maatregelen ter bestrijding van diffuse emissies, die volgens Vlarem in een aantal sectoren verplicht zijn, slechts sporadisch vermeld. Hierdoor is deze informatiebron slechts beperkt bruikbaar gebleken om een overzicht te krijgen van diffuse emissies per sector.

2.2 Emissie-inventaris Lucht (EIL) Emissiegegevens van TSP werden opgevraagd bij de EIL van de VMM. Gedetailleerde emissiegegevens per emissiebron bleken echter maar beschikbaar te zijn voor het emissiejaar 2001 als recentste jaar. Deze werden overgemaakt aan VITO. De bestanden geven per emissiebron de volgende informatie: - nummer van de bron - emissietemperatuur - soort bron (verticale uitstroming, …) - aantal - ligging in Lambert-coördinaten - geometrische hoogte - geodetische hoogte van het terrein - diameter - massa TSP geëmitteerd per jaar - volumestroom per jaar - concentratie Voor de jaren 2002 en 2003 werden aanvullend emissiegegevens van TSP per bedrijf meegedeeld. Deze emissie-inventaris bevat weinig informatie over diffuse emissies.

2.3 Emissiejaarverslagen Voor een aantal bedrijven werden emissiejaarverslagen gekopieerd in de dossiers die bij de Vlaamse Milieumaatschappij in Aalst of in Leuven beschikbaar zijn. Het gaat dan niet enkel over de emissiejaarverslagen van de bedrijven met emissies boven de drempelwaarde, maar tevens over enkele jaarverslagen waarin emissies gerapporteerd worden die beneden de drempelwaarde liggen. De gegevens van de jaarverslagen van het eerste type maken reeds deel uit van de informatie die door de EIL bezorgd werd voor het jaar 2001, maar zijn mogelijks van een recentere datum. Bovendien kan hier ook uit opgemaakt worden welke van de bronnen geleide dan wel diffuse bronnen zijn. De gegevens van de jaarverslagen van het tweede type worden nergens systematisch verwerkt maar daarvan bevatten niettemin interessante informatie over productieprocessen, emissies en emissiereducerende maatregelen. 31

Slechts in een zeer beperkt aantal van de emissiejaarverslagen is er sprake van diffuse emissies. Vaak worden deze ook niet gekwantificeerd, maar enkel kwalitatief weergegeven. In vele jaarverslagen staat bij diffuse emissies “niet van toepassing”. Dit betekent bij een aantal bedrijven eerder dat er geen informatie over bestaat/ dat deze niet ‘gemeten’ worden, dan dat er effectief geen diffuse emissies zouden zijn. Het is uiteraard wel mogelijk dat de geëmitteerde hoeveelheden zeer beperkt zijn.

2.4 Milieu-effectrapporten Een aantal milieu-effectrapporten werden bestudeerd om daarin data te zoeken over de emissies, zowel van geleide als van diffuse aard, van de betrokken bedrijven. De voornaamste sector op dat vlak is de non-ferrosector waar voor alle bedrijven MER-studies voorhanden zijn. Ook voor een aantal bedrijven binnen de kleiverwerkende nijverheid bestaan MER’en.

2.5 Internationale literatuur Aangezien er in bovenstaande bronnen weinig of geen kwantitatieve gegevens voorhanden waren met betrekking diffuse fijn stofemissies, werd de literatuur gescreend. In verschillende internationale bronnen werden emissiefactoren gevonden die vaak verwezen naar één van volgende 3 gegevensbronnen: US-EPA: Doordat in de Verenigde Staten van Amerika de Clean Air Act Amendments of 1990 (CAAA) en de Emergency Planning And Community Right-To-Know Act (EPCRA) of 1986 werden goedgekeurd, steeg de nood aan emissieinventarissen en bijgevolg aan emissiefactoren. De Emission Factor And Inventory Group (EFIG), in de US Environmental Protection Agency’s (EPA) Office Of Air Quality Planning And Standards (OAQPS), ontwikkelt en onderhoudt instrumenten voor de inschatting van emissies om de verschillende activiteiten in het kader van de bovengenoemde wetten te ondersteunen. De AP-42 series is het belangrijkste middel waarmee EFIG zijn emissiefactoren documenteert. Hierin zijn alle factoren in verschillende andere EPA publicaties en databanken samengebracht samen met de procesdetails en de referenties. De emissiefactoren in AP-42 zijn een representatief gemiddelde voor de sectoren van de voorhanden zijnde kwalitatief goede gegevens. UBA Cijfers van de Umwelt Bundesamt in Duitsland worden vaak vermeld in IIASA. Deze cijfers zijn een inschatting van verschillende emissiefactoren in Duitse industrieprocessen geleverd door UBA in 1999. BUWAL Het Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft, Zwitserland, bracht een handboek uit rond emissiefactoren voor stationaire bronnen in Zwitserland. Dit handboek bevat voor een aantal sectoren ook emissiefactoren voor stofemissies. Voor enkele sectoren wordt er een onderscheid gemaakt tussen geleide en diffuse bronnen. 32

TNO TNO, Nederland kreeg in 1986 van de Stuurgroep Emissiefactoren de opdracht om emissiefactoren van stof bij open overslag van stortgoederen te bepalen. Zij deelden hiervoor de stortgoederen in verschillende stuifgevoeligheidsklassen en associeerden dit aan een emissiefactor voor totaal stof. De emissiefactoren voor fijn stof berekenden zij op basis van formules van EPA gecombineerd met de emissiefactoren voor totaal stof. (zie later bij hoofdstuk op en overslag).

2.6 Gesprekken met bedrijven en sectororganisaties

Agoria + leden (gieterijen + non-ferrobedrijven), bezoeken en telefonische contacten met gieterijen, bezoeken aan non-ferrobedrijven, bezoeken en gesprekken met de ijzeren staalnijverheid, bezoeken en gesprekken met de bouwen sloopafvalbedrijven / grondsanering, bedrijven Gentse kanaalzone (ontmoetingsmoment met bedrijven uit de Gentse kanaalzone 16/11/2005), gesprek met milieudienst Beveren in verband met klachten en eventuele stofproblemen, gesprek met Belgische baksteenfederatie, bezoek aan een grote betoncentrale.

2.7 Conclusie gegevensverzameling Uit de verschillende gegevensbronnen bleek dat de diffuse stofbronnen op te delen zijn in twee grote groepen: 1. open overslagactiviteiten al dan niet als hoofdactiviteit, en 2. een eerder beperkt aantal procesbronnen. Daarnaast is er mogelijkerwijze sprake van een derde categorie, namelijk incidentele emissies, meestal ten gevolge van storingen. Dat kan gaan over het uitvallen van een afzuiging of van een storing in een filtersysteem tot werkelijke processtoringen zoals het verstoppen van leidingen of procesonderdelen zodat manueel of mechanisch dient ingegrepen te worden om deze storingen te verhelpen. Dit eindrapport volgt dan ook deze indeling. Informatie rond de specifiek te bekijken sectoren is binnen deze onderverdeling opgenomen. Kwantitatieve gegevens en gegevens over emissiefactoren van diffuus fijn stof zijn zeer beperkt en leiden vaak tot dezelfde bronnen: EPA (VSA), TNO (NL), UBA (D). Diffuse emissies worden bovendien slechts beperkt gerapporteerd. Veel informatie is slechts te bekomen via contacten per bedrijf of sector. Informatie met betrekking tot diffuse emissies is vaak gerelateerd aan specifieke stofhinderklachten die lokaal gekend zijn (bv. bij gemeentelijke milieudiensten), maar het blijft moeilijk een volledig overzicht te krijgen.

33

3

DIFFUSE STOFEMISSIES BIJ OP- EN OVERSLAG

3.1 Algemeen 3.1.1 Beschrijving activiteiten 3.1.1.1 Opslag van bulkgoederen in open lucht Opslag van bulkgoederen in open lucht gebeurt voor grote hoeveelheden materiaal die niet, of niet beduidend, aangetast worden door de weersomstandigheden. In de (Vlaamse) praktijk wordt opslag in open lucht vooral toegepast voor kolen, ertsen, gips, schroot en zand. Opslag in open lucht wordt zowel gebruikt voor korte duur als voor langere duur. Bij deze laatste zijn meer emissiebeperkende maatregelen, zoals stabilisatie van het materiaal, mogelijk. Er bestaan diverse vormen van opslaghopen, maar doorgaans worden conische, longitudinale en ringvormen gebruikt.

3.1.1.2 Opslag van bulkgoederen in silo’s en bunkers Silo’s worden gebruikt voor de bulkopslag van droge en/of fijne (lees: stuifgevoelige) materialen die doorgaans niet bevochtigd kunnen of mogen worden. Materialen zoals granen en cement worden steeds in silo’s opgeslagen. Bunkers worden gebruikt voor materialen die grover van deeltjesgrootte zijn. Silo’s zijn quasi steeds uitgerust met doekfilters om emissies van het opgeslagen materiaal te vermijden, vooral bij het vullen van de silo.

3.1.1.3 Overslag van bulkgoederen Vorming van opslaghopen

Om opslaghopen te vormen bestaan diverse technieken, maar in quasi alle grote bedrijven wordt gebruik gemaakt van werpmachines. Dat zijn transportbanden waarvan het uiteinde in de hoogte (en soms ook in de lengte) verstelbaar is zodat het materiaal bovenaan een hoop kan geworpen worden.

34

De afstand tussen het uiteinde van de transportband en de opslaghoop kan bij geavanceerde toestellen automatisch geregeld worden zodat steeds een minimale afstand bewaard wordt en de kans op windimpact en bijgevolg emissies klein zijn. Laad- en losinstallaties

In principe bestaan overslagactiviteiten uit drie types operaties, met name het opnemen, het transport en het storten van materiaal.2 De risico’s op emissies zijn dan een gevolg van de aard van het materiaal zelf en de technieken die gebruikt worden voor de betrokken activiteiten. Activiteit Materiaal opname

Materiaal transport

Materiaal storten

Voorbeeld Ontladen van schepen of wagons door kranen Mechanisch ontladen van schepen of wagons met elevatoren Pneumatisch ontladen van schepen met een zuigbuis Het afgraven van materiaal door graafmachine met emmers Keren van de lading met de kraanarm Transport met emmertransporteurs, elevatoren en transportbanden Pneumatisch transport Transport met emmers of laadschoppen Storten vanuit een laadschop op een laadplaats, in een hopper of op een opslaghoop Ontladen van een transportband op een laadplaats, een opslaghoop of een volgende transportband Het laden van een vrachtwagen, treinwagon of schip met een vulpijp Het ontladen van materiaal van een graafmachine met emmers Pneumatisch of atmosferisch (graviteit) ontladen van silowagens

Aard Batch Continu Continu Batch Batch Continu Continu Batch Batch Continu Continu Batch Batch

In bovenvermelde lijst van activiteiten kan een onderscheid gemaakt worden tussen batchprocessen en continue processen. Er bestaat een wereldwijde tendens naar continue systemen voor het ontladen van bulkmateriaal. Dit geldt specifiek voor zeeschepen, maar ook voor het pneumatisch ontladen van silowagens of –wagons. Het groeiende aandeel van continue ontlaadsystemen voor zeeschepen heeft twee oorzaken. De eerste is een economische drijfveer, met name dat continue systemen sneller en efficiënter zijn hetgeen bespaart op de hoge kosten voor het aanleggen van zeeschepen. De tweede oorzaak is het feit dat er minder verliezen zijn (economisch) en dus ook minder hinder veroorzaakt wordt (milieu) en doorgaans minder geluidsoverlast. Het gebruik van continue ontlaadsystemen is echter beperkt door het vrije laadoppervlak van het schip. Dit is met name dikwijls het geval bij geconverteerde tankers waarbij meestal toch met kranen moet gewerkt worden omwille van de te kleine opening van het ruim om een emmerelevator te gebruiken. Bij de twee Vlaamse bulk overslagbedrijven van kolen en ertsen wordt niet met continue lossystemen gewerkt. De reden die men opgeeft is dat er bij de weinige bedrijven die 2

Bron: Reference Document on Best Available Techniques on Emissions from Storage. JRC-IPTS. January 2005.

35

dergelijke systemen wel gebruikt hebben, snel problemen opgedoken zijn met obstructies. Deze hebben een stilstand tot gevolg die zware economische gevolgen heeft (langere ligtijd van zeeschepen). Bij een geïntegreerd ijzeren staalbedrijf werd een continue losinstallatie in dienst genomen in 2002, maar omwille van technische problemen met het toestel werd na enkele maanden opnieuw gewerkt met de beide portaalkranen.

3.1.2 Stuifgevoeligheidsklassen voor vaste stoffen in bulk In Nederland3 gebruikt men een klasse-indeling voor stuifgevoelige stoffen. Uitgaande van de stuifgevoeligheid van een stof en de mogelijkheid om verstuiving door bevochtiging tegen te gaan, wordt voor niet reactieve producten de volgende klasse-indeling gehanteerd: S1 S2 S3 S4 S5

sterk stuifgevoelig, niet bevochtigbaar; sterk stuifgevoelig, wel bevochtigbaar; licht stuifgevoelig, niet bevochtigbaar; licht stuifgevoelig, wel bevochtigbaar; nauwelijks of niet stuifgevoelig.

De open overslag van giftige en/of reactieve producten wordt hierbij buiten beschouwing gelaten, omdat wanneer deze producten als massagoed worden verladen, dit in gesloten systemen of in verpakte vorm behoort te gebeuren en niet als stortgoed. Enkele voorbeelden van deze klasse-indeling voor een aantal producten die in bulk open overgeslagen worden, worden in Tabel 1 weergegeven. Tabel 1: Klasse-indeling van enkele producten volgens stuifgevoeligheid.

Productspecificatie Cokes

Steenkoolcokes Petroleumcokes, grof Petroleumcokes, fijn Petroleumcokes, gecalcineerd Fluid cokes

Gips Hoogovenslakken IJzererts Kalk Klei

Kolen

3

Brokken Gemalen Bentoniet, brokken Bentoniet, gemalen Chamotte klei, brokken Chamotte klei, gemalen Kaolien, brokken Kaolien, gemalen Bruinkool, briketten Poederkolen

Nederlandse EmissieRichtlijnen (NeR)

36

Stuifklasse S4 S4 S2 S1 S1 S3 S4 S4 (laden en lossen) S5 (opslag) S5 S1 S3 S1 S4 S1 S3 S1 S4 S1

Productspecificatie Kunstmest

Titaan

Zand Zwavel

Antraciet Ammonsulfaatsalpeter Diamfosfaat Dubbelperfosfaat, poeder Dubbelperfosfaat, korrels Kalkammon salpeter Tripelsuperfosfaat, poeder Zwavelzure ammoniak Ilmeniet Rutiel Rutielzand Rutielslakken Fijn zand Grof zand Grof Fijn

Stuifklasse S2 S3 S1 S1 S3 S3 S1 S3 S5 S3 S3 S5 S2 S4 S4 S1

3.1.3 Deeltjesgrootteverdeling bij diffuse emissies van vaste stoffen Diffuse emissies van open overslagactiviteiten zijn afhankelijk van de deeltjesgrootteverdeling, het vochtgehalte, de duur van de opslag en de neiging tot agglomeratie van deeltjes, de aard van de uitgevoerde handelingen en vooral van de meteorologische omstandigheden (droogte en windsnelheid). In de meeste formules die gebruikt worden voor het berekenen van de diffuse stofemissies wordt als belangrijke parameter voor de verwaaiing van stof het zogenoemde siltgehalte gebruikt (zie paragraaf 3.1.5.1), of het gehalte aan deeltjes met een maximale diameter van 75 µm. Bij US-EPA wordt bij de berekening van diffuse stofemissies uitgegaan van vermenigvuldigingsfactoren voor de bepaling van de deeltjesgrootte van de diffuse emissies. Deze houden in dat, gerelateerd aan de verwaaibare fractie van deeltjes < 75µm: 74% bestaat uit deeltjes kleiner dan 30µm 35% bestaat uit deeltjes kleiner dan 10µm 11% bestaat uit deeltjes kleiner dan 2,5µm Uit experimenten blijkt de verwaaibare fractie (het siltgehalte) voor kolen bijvoorbeeld, te liggen tussen 2 en 8 %, met een gemiddelde van ca. 5%.

37

3.1.4 Reductiemaatregelen 3.1.4.1 Emissie-eisen bij verwerking, bereiding, transport, laden en lossen alsmede opslag van stuifgevoelige stoffen uit de NeR Volgens de Nederlandse EmissieRichtlijnen (NeR) dienen eisen gesteld te worden aan installaties waarin stuifgevoelige goederen worden opgewerkt, geproduceerd, getransporteerd, geladen, gelost en/of opgeslagen. Hierbij moet onderscheid gemaakt worden tussen diffuse en geleide stofemissies. Voor geleide emissies bestaan in de NeR, evenals in Vlarem, algemene emissie-eisen. Met betrekking tot diffuse emissies geldt als uitgangspunt dat geen direct bij de bron visueel waarneembare stofverspreiding mag optreden. Uitgaande van de stuifgevoeligheid van een stof en de mogelijkheid om verstuiving al dan niet door bevochtiging tegen te gaan, wordt voor niet-reactieve producten de hoger vermelde klasse-indeling gaande van S1 tot S5 gehanteerd. In de hierna volgende paragrafen worden richtlijnen gegeven in de vorm van maatregelen ter beperking van de diffuse stofemissies ten gevolge van handelingen met stuifgevoelige stoffen. Deze richtlijnen sluiten aan bij de indeling in de verschillende stuifklassen voor deze goederen. Indien ondanks de getroffen maatregelen toch gedurende enige tijd, bijvoorbeeld ten gevolge van bepaalde weersinvloeden, in de onmiddellijke nabijheid van de bron visueel duidelijk waarneembare stofverspreiding optreedt, zullen bovengenoemde handelingen tijdelijk moeten worden gestaakt. Transport en opslag van stuifgevoelige goederen met daarin bijzondere componenten.

Transport of opslag van stuifgevoelige stoffen die componenten bevatten met een minimalisatieverplichting (kankerverwekkende stoffen) of die stoffen bevatten uit de klassen SA.1, SA.24 of O.15 moeten bij voorkeur verpakt plaatsvinden of, wanneer deze verpakking niet mogelijk is, worden behandeld als behorend tot de stuifklasse S1 (of eventueel S2). Opwerking en bereiding van stuifgevoelige goederen

Diffuse stofemissie ten gevolge van het opwerken en/bereiden6 van stuifgevoelige goederen dient te worden voorkomen door: machines en apparaten zo mogelijk volledig stofdicht af te sluiten; met name de toevoer-, afvoeren overstortpunten gericht af te zuigen en de afgezogen lucht zonodig te reinigen in een stoffilterinstallatie; bevochtigbare goederen te bevochtigen. 4

Stofvormige anorganische stoffen, klasse 1 en klasse 2; indeling uit de NeR (enigszins te vergelijken met rubrieken 12° en 13° van bijlage 4.4.2. van Vlarem II) 5 Organische stoffen, klasse 1; indeling uit de NeR (enigszins te vergelijken met rubriek 9° van bijlage 4.4.2. van Vlarem II) 6 Onder opwerken of bereiden worden activiteiten verstaan als: breken, malen, zeven, mengen, prillen, granuleren, sinteren, extruderen, kalderen, persen, pelletiseren, tabletteren, etc.

38

Om stofverspreiding ten gevolge van het mengen van stuifgevoelige goederen tegen te gaan, is: het mengen van goederen behorend tot de stuifklasse S1 en S3 slechts toegestaan in een op onderdruk gehouden gesloten ruimte, waarbij de afgezogen lucht moet worden gereinigd; het opbouwen en afgraven van een menghoop in de buitenlucht voor goederen behorend tot de stuifklasse S2 en S4 slechts toegestaan indien deze goederen worden bevochtigd; het opbouwen van een menghoop toegestaan mits het talud van de menghoop niet groter is dan het natuurlijke talud, de laatst opgebrachte laag bestaat uit de minst stuifgevoelige component van het mengsel en de laag voldoende vochtig wordt gehouden. Opslag van stuifgevoelige goederen

Om stofverspreiding bij opslag ten gevolge van windinvloeden tegen te gaan, dienen goederen behorend tot de klasse S1 en S3 (en eventueel S2) in gesloten ruimtes (silo’s, loodsen of overkappingen) te worden opgeslagen. Wanneer geen aan- of afvoer plaatsvindt moet de opslagruimte goed zijn afgesloten. Tijdens het vullen van de opslagruimte met goederen uit de klasse S1 (en eventueel S2) moet het overstortpunt en daarmee de ruimte worden afgezogen, waarbij de afgezogen lucht moet worden gereinigd. Opslag van goederen behorend tot de stuifklasse S4 en S5 (en eventueel S2) mogen buiten worden opgeslagen mits de berg door besproeiing vochtig wordt gehouden teneinde stofverspreiding te voorkomen. Bij kleine en kortstondige opslag in de open lucht kan ook met een zeil of iets dergelijks worden afgedekt. Wanneer goederen van klasse S4 en S5 voor langere tijd in de open lucht worden opgeslagen, dient de berg zo vaak als nodig met een zogenoemd vastleggend middel of bindmiddel te worden bespoten. Broei in de kolenopslag dient te worden voorkomen, bijvoorbeeld door de bergen laag voor laag op te bouwen en aan te walsen. Stofemissie bij buitenopslag van stuifgevoelige goederen kan voorts worden beperkt door: afdekking; aanleg van windreductieschermen; oriënteren van de lengteas van de opslag in de voornaamste windrichting; nat- en/of schoonhouden van onbezette opslagterreinen. Transport alsmede laden en lossen van stuifgevoelige goederen

In het algemeen dient stofverspreiding bij transport, laden en lossen van stuifgevoelige goederen te worden voorkomen door: de storthoogte, met name in de open lucht, te beperken tot minder dan één meter en dit zo mogelijk automatisch te regelen; stofhinder ten gevolge van laden en lossen in de open lucht moet worden voorkomen door, afhankelijk van de lokale situatie en de windrichting, overslagactiviteiten te

39

staken indien gelet de stuifklasse de windsnelheid de onderstaande waarden overschrijdt: − klasse S1 en S2: 8 m/s, windkracht 4/ matige wind, − klasse S3: 14 m/s, windkracht 6/ krachtige wind, − klasse S4 en S5: 20 m/s, windkracht 8/ stormachtige wind; de stofemissie van bevochtigbare goederen uit de stuifklasse S2, S4 en S5 te voorkomen door deze zomogelijk vooraf afdoende te bevochtigen; de stofemissie van bevochtigbare goederen uit de stuifklasse S2, S4 en S5 tijdens het laden en lossen met een nevelgordijn tegen te gaan.

Continu mechanisch transport

Ter beperking van diffuse stofemissie ten gevolge van continu mechanisch transport7 dienen: niet bevochtigbare goederen van de stuifklasse S1 en S3 in een gesloten systeem te worden getransporteerd, waarbij de inlaat- en afwerpzijde van de transporteur moet zijn omkast; deze omkasting moet continu worden afgezogen, en het afgezogen stof moet zoveel mogelijk worden teruggevoerd in de productstroom; bevochtigbare goederen die in een open systeem worden getransporteerd zodanig te worden bevochtigd, dat verstuiving wordt voorkomen; de inlaat- en afwerpzijde van de transporteur te zijn voorzien van een afscherming in de vorm van windreductieschermen of sproeiers; open transportsystemen in de buitenlucht te worden afgeschermd tegen windinvloeden door middel van langsschermen, dwarsschermen of halfronde overkappingen. Storttrechters

Om diffuse stofemissie bij het verladen van producten door middel van storttrechters te beperken, dienen: voor het verladen van sterk stuifgevoelige goederen behorend tot de stuifklasse S1 en S2 storttrechters zodanig te zijn geconstrueerd dat na het openen van de grijper boven de trechter geen - meer dan 1 meter buiten de trechterrand zichtbarestofverspreiding kan optreden; de trechters te zijn voorzien van een (stof)afzuiginrichting bij transport van stoffen uit de klasse S1 of S2; bevochtigbare goederen (klasse S2 en S4) indien mogelijk te worden bevochtigd met behulp van een doelmatig werkende watersproei-installatie; voor het verladen van goederen behorend tot de stuifklasse S3, S4 en S5 trechters te zijn voorzien van doelmatige windreductieschermen. Het uitlooppunt van storttrechters mag geen stofverspreiding veroorzaken. De capaciteit van de afzonderlijke delen van de verlaadinstallatie moet goed op elkaar afgestemd zijn. Hierbij moet rekening gehouden worden met de maximale vullinggraad van de trechter. De maximale vullinggraad bedraagt voor: klasse S1 en S2 75% 7

Onder continu mechanisch transport worden transportbanden, schroef- of kettingtransporteurs e.d. verstaan.

40

klasse S3 en S4 klasse S5

85% 95%

Grijpers

Ter beperking van stofemissies ten gevolge van het laden en lossen van stuifgevoelige goederen met behulp van grijpers moet: laden en lossen van goederen behorend tot de stuifklasse S1, S2, S3 en eventueel S4 plaatsvinden met deugdelijke en van de bovenkant afgesloten grijpers; worden voorkomen dat tijdens het openen van de grijper stofverspreiding optreedt in de omgeving van het stortpunt; de grijper tijdens het lossen pas wordt geopend nadat deze onder de rand van de storttrechter, of onder de rand van de windschermen, is gezakt. Lichterbelading

Stofverspreiding bij het beladen (en lossen) van lichters dient, met uitzondering van goederen behorend tot stuifklasse S5, te worden tegengegaan door: voor goederen behorend tot de stuifklasse S1, S2, S3 en S4 de lichterbelader uit te rusten met een stortkoker die nagenoeg tot op de bodem van het ruim of tot op het reeds gestorte materiaal reikt; in de stortkoker remschotten of een dergelijke andere voorziening aan te brengen om de snelheid van het te storten materiaal te reduceren; voor sterk stuifgevoelige goederen de stortkoker af te zuigen; bij het gebruik van een stortkoker met de zogenoemde visbekconstructie de stortkoker af te zuigen; de afgezogen hoeveelheid lucht moet groter zijn dan de hoeveelheid lucht die wordt verplaatst door het stortgoed; bij het lossen de grijpers pas te openen nadat deze voldoende onder de rand van het ruim zijn gezakt. Pneumatische elevatoren

Stofverspreiding ten gevolge van het laden en lossen met behulp van pneumatische elevatoren kan worden tegengegaan door: de weegbunkers en overstortpunten gesloten uit te voeren; het neergeslagen stof in de overstortpunten regelmatig te verwijderen; de stortschoen af te zuigen. Verkeer

Stofverspreiding ten gevolge van verkeer op en vanaf het opslagterrein dient te worden beperkt door: het aantal verkeersactiviteiten op het terrein zo gering mogelijk te houden; transport op het terrein zo mogelijk continu mechanisch of pneumatisch plaats te laten vinden; autoverkeer te beperken tot verharde wegen die regelmatig schoongemaakt worden; het afschermen van wegen van het onverharde terrein; de snelheid van voertuigen op het terrein te beperken;

41

de wegen van het terrein te sproeien.

Stofverspreiding door voertuigen buiten het opslagterrein moet worden voorkomen door voertuigen schoon te spuiten en de banden te reinigen alvorens deze het opslagterrein verlaten en door de laadruimte zodanig te benutten, in te delen of af te dekken, dat stofverspreiding door morsgoed op wegen onmogelijk wordt.

3.1.4.2 Maatregelen om emissies van open overslagbedrijven te beperken uit de TA-Luft 2002 In paragraaf 3.1.4.1 werden reeds alle mogelijke maatregelen beschreven die in de NeR worden opgelijst voor dergelijke bedrijven. In de Duitse LA-Luft, versie 2002, worden gelijkaardige maatregelen opgelijst. Maatregelen betrokken op de overslagactiviteiten

minimaliseren van de storthoogte in storttrechters automatische aanpassing van de werphoogte bij het stapelen op hopen aanpassen van de apparatuur in functie van het stortgoed (geen overbelading van grijpers bij stuifgevoelig materiaal) langzamere bewegingen van gevulde grijpers terugvoeren van lege grijpers in gesloten toestand automatisering van overslagactiviteiten

Maatregelen betrokken op de overslaginstallaties

regelmatig onderhoud van de installaties zo volledig mogelijk gesloten grijpers minimaliseren van aanklevingen (vb. bij grijpers) gebruik van stortbuis met laadkop en afzuiging reduceren van de uitlaatsnelheid van valbuizen gebruik van wielladers enkel toelaten voor bevochtigde of niet stuivende goederen

Maatregelen betrokken op de overslag zelf

42

zoveel mogelijk gesloten inrichtingen voor het laden van voertuigen afzuiging van valtrechters, valpunten en dergelijke verbetering van de werking van afzuigingen (door vb. geleidingen aan te brengen) gebruik van trechters (vb. met lamellensluiting, …) gebruik van waterverneveling in valtrechters windbescherming bij laad- en losactiviteiten in open lucht langere verblijftijd van grijpers na de uitworp in storttrechters overslagbeperkingen bij hoge windsnelheden planning van de ligging en oriëntering van stortgoederen op het bedrijfsterrein

Maatregelen betrokken op de stoffen

verhogen van het vochtgehalte van het materiaal inzetten van fixeermiddelen pelletisering eenvormig maken van de korrelgrootteverdeling (vermijden van fijne fracties in het materiaal) vermijden van stremmende verontreinigingen in het materiaal reductie van de overslagprocessen

Bij het transport van stuifgevoelige goederen zouden zoveel mogelijk gesloten transportmiddelen moeten aangewend worden (silovoertuigen, containers of afgedekte voertuigen). Transportwegen op het terrein dienen zoveel mogelijk verhard te zijn, goed onderhouden en zuiver gehouden te worden. Vervuiling aan het voertuig zelf dient vermeden te worden en desnoods dient het voertuig gereinigd te worden. Daarvoor zijn vb. bandenwasinstallaties te voorzien. Installaties waar bewerkingen van materiaal uitgevoerd worden, zoals breken, malen, zeven, mengen, pelletiseren, drogen, opwarmen of afkoelen) dienen in gesloten gebouwen ondergebracht te worden of minstens voorzien te worden van gelijkwaardige emissiereducerende technieken. Wat de opslag betreft dient zoveel mogelijk gebruik gemaakt te worden van gesloten voorzieningen zoals silo’s, bunkers, pakhuizen, hallen en containers. Er dienen voorzieningen te zijn tegen het overvullen aanwezig te zijn. Indien de opslag in niet volledig gesloten inrichtingen plaatsgrijpt, dienen mogelijke stofemissies door middel van afzuiging en gepaste nabehandeling zoveel mogelijk vermeden te worden. Bij de opslag in open lucht kunnen volgende maatregel getroffen worden:

afdekken van de oppervlakte, vb. met matten begroeiing van de oppervlakte besproeien met stoffixerende middelen compacteren van de oppervlakken bevochtiging (in die mate dat verdere bewerkingen daardoor niet in het gedrang komen) afschermingsbermen aan één of meerdere zijden van de opslagplaatsen beplanting als beschutting tegen de wind in de hoogte regelbare transportbanden oriënteren van de lengteas van de opslaghopen in de overheersende windrichting begrenzing van de maximale opslaghoogte beperking van activiteiten bij meteorologische omstandigheden die emissies veroorzaken.

43

3.1.4.3 Emissiebeperkende maatregelen bij bulkopslag uit Bref Storage In het algemeen kunnen maatregelen voor het reduceren van stofemissies bij de opslag van vaste stoffen in bulk ingedeeld worden in twee categorieën, namelijk primaire (preventieve) maatregelen en secundaire (curatieve) maatregelen (zie Tabel 2). Tabel 2: Emissiebeperkende maatregelen voor bulkopslag uit Bref Storage

Secundaire (curatieve) maatregelen

Constructietechnisch

Technisch

Primaire (preventieve) maatregelen

Organisatorisch

Indeling en aard van emissiereductietechnieken Monitoring Layout en werking van opslagplaatsen Opvolgen van preventieve reductietechnieken Reductie van windgevoelige plaatsen Grootvolume silo’s Loodsen of afdaken Koepel Zelfrijzende bedekking Silo’s en voorraadreservoirs Windafschermingen (bermen, beplanting, ...) Windbescherming Afdekken van open opslaghopen Bevochtiging van open opslaghopen Watergordijn Afzuiging en behandeling van afgassen van silo’s en loodsen

Nota: de scheiding tussen primaire en secundaire maatregelen is niet altijd even duidelijk. Bermen dienen bijvoorbeeld om preventief de windinvloed te beperken, maar hebben tegelijk ook een curatieve functie, namelijk te verhinderen dat opgewaaid stof verder verplaatst wordt.

Organisatorische maatregelen Monitoring

Tot monitoring behoren regelmatige of continue inspecties om te zien of er stofemissies van open opslaghopen ontstaan en nagaan of alle preventieve maatregelen in goede staat verkeren om desgevallend snel te kunnen reageren op wijzigende omstandigheden. Monitoring omvat tevens het meten van stofconcentraties op of buiten het opslagterrein om na te gaan of de luchtkwaliteitsnormen gerespecteerd worden. Een specifieke vorm van monitoring is het opvolgen van meteorologische omstandigheden en voorspellingen. Deze laten toe om bevochtingsprogramma’s op te zetten (of stop te zetten) en andere organisatorische maatregelen te treffen (tot zelfs het stopzetten van een aantal risicovolle activiteiten bij extreme weersomstandigheden, zoals storm).

44

Layout van opslaghopen

De ligging van opslaghopen kan in sommige gevallen zodanig georiënteerd worden dat de impact van de wind geminimaliseerd wordt. Procedures

Het werken in een open overslagbedrijf vereist een aantal procedures waaraan iedereen zich binnen het bedrijf te allen tijde moet houden. Dit betekent dat onder alle omstandigheden, ook ’s nachts wanneer stofemissies niet zichtbaar zijn, deze procedures nauwkeurig moeten gevolgd worden. Eén voorbeeld: het lossen van een zeeschip met grijperkranen dient steeds zorgvuldig te gebeuren, d.w.z. dat de grijper niet overvol mag zijn, de grijper gesloten dient te zijn, de grijper slechts geopend mag worden ter hoogte van de storttrechter om hem te ledigen, bewegingen met de grijper niet te snel mogen gebeuren ... Al deze procedures vertragen enigszins het lossen van een zeeschip en er dient voortdurend aandacht te zijn voor het naleven ervan. Constructietechnische maatregelen Grootvolume silo’s

Een grootvolumesilo heeft een vlakke bodem en een centrale laadinstallatie waarmee de inhoud gestapeld wordt in horizontale lagen. Silo’s worden gebruikt voor materialen die beschermd moeten worden tegen weersinvloeden of waarvan de waarde zo hoog is dat elk verlies moet vermeden worden. Ze worden doorgaans gebruikt voor poeders of bij materialen die een aanzienlijke stofhinder kunnen veroorzaken wegens hun stuifgevoeligheid. Voorbeelden van dergelijke materialen zijn: gips van ontzwavelingsinstallaties, aardappelzetmeel, fijn gemalen kalk, vliegas, meststoffen en poederkool. Emissies van silo’s zijn verwaarloosbaar. Loodsen en afdaken

Een loods of een afdak boven een opslaghoop kan de stuifgevoeligheid van het materiaal verminderen. Er zijn immers slechts openingen voorzien voor mobiele machines en voor de ventilatie. Er zijn verschillende uitvoeringsvormen naargelang de manier van stapelen en de aard van de stapelmachines. Loodsen of afdaken worden voornamelijk gebruikt voor materialen die vochtgevoelig of stuifgevoelig zijn. Koepels

Koepels worden op een bijzondere wijze geconstrueerd. In de meeste gevallen wordt een vorm (een speciale opblaasbare bolvorm) bespoten met beton waardoor de constructie

45

eenvoudig is en weinig tijd vergt. Er zijn geen hinderende steunpilaren en er is de mogelijkheid om ventilatie toe te passen. Dergelijke koepels worden meer en meer toegepast voor stuifgevoelige materialen zoals kolen en meststoffen. Zelfrijzende bedekkingen

Dit is een alternatief voor de opslag van graan in open lucht en wordt toegepast in de VS. Het product wordt onder een zeil gestapeld zodat de opslaghoop groeit onder de bedekking. Er wordt een continue onderdruk gehouden onder het zeil om te vermijden dat het zeil teveel opblaast. Dergelijk systeem wordt voorzien om enerzijds stofemissies door windinvloeden te vermijden, maar tevens omwille van de lage kostprijs voor het stockeren van graan. Een nadeel is dat het zeil bij het opnemen van graan moet verwijderd worden; het kan niet meer teruggeplaatst kan worden, zodat het product op dat moment volledig dient afgegraven te worden om schade te vermijden. Er zijn, voor zover bekend, geen dergelijke constructies in Vlaanderen. Silo’s en hoppers

Silo’s hebben doorgaans een cilindrische vorm met een conische uitstroomsectie onderaan. Kleinere reservoirs (hoppers of dagsilo’s) zijn dikwijls rechthoekig van vorm en hebben een piramidevormige uitstroomsectie. De verblijftijd van materiaal in silo’s verschilt van dagen (voor stockagesilo’s) tot enkele minuten (voor bv. doseersilo’s). Silo’s zijn quasi steeds uitgerust met onstoffingsinrichtingen om emissies te vermijden bij het vullen of ledigen. Technische maatregelen om stofemissies te minimaliseren bij open opslag

In het algemeen is de meest effectieve maatregel om stofemissies te minimaliseren bij open opslag het gebruik van gesloten constructies zoals loodsen, silo’s of bunkers. Dit is echter om economische, technische en logistieke redenen niet altijd mogelijk. In Tabel 3 worden andere mogelijkheden van maatregelen opgegeven met hun beperkingen.

46

Tabel 3: Technische emissiereductiemaatregelen bij open opslag

Reductietechniek Commentaar As van de opslag evenwijdig niet in overeenstemming met met overheersende windgeografische situatie terrein moeilijk te verenigen met richting infrastructuur (dok, wegen, spoor …) Windbescherming met berm, beplanting is minder effectief in de beplanting winter (bladverlies) wanneer de windsnelheden het hoogst zijn Bevochtiging van opslaghopen Mogelijke restricties: vochtgevoeligheid van materiaal problemen met grondwater niet mogelijk bij vriesweer verlies aan kwaliteit van materiaal Zoveel mogelijk stockeren op niet dikwijls mogelijk wegens één hoop minimaliseert de vrije verschillende kwaliteit materiaal oppervlakte (2 hopen nemen mogelijkheid is afhankelijk van de 26% meer vrije oppervlakte in aard van het stockagemateriaal dan één hoop) Optimale helling van een afhankelijk van de aard van het opslaghoop is 55° materiaal – in de praktijk is de helling eerder tussen 20 en 45° Cirkelvormige opslag is beter enkel haalbaar bij lange termijn dan langwerpige of opslag cirkelvormige opslag vereist specifiek materiaal (lange reikwijdte) Gebruik van schutwanden enkel toepasbaar voor kleine en middelgrote opslaghopen vermindert de opslagcapaciteit vermindert de toegankelijkheid tot de opslaghopen extra investeringen Schutwanden dichter bij elkaar verhoogt de opslaghoogte zetten Afdekken van opslaghopen alleen toepasbaar voor langetermijnopslag Gebruik van duurzame de additieven kunnen het materiaal korstvormende additieven nadelig beïnvloeden enkel toepasbaar voor langetermijn opslag Geen overslagactiviteiten economische verliezen uitoefenen tijdens ongunstige weersomstandigheden (droogte, vorst, hoge windsnelheden)

Type opslaghoop lange- en kortetermijn opslag

lange- en kortetermijn opslag lange- en kortetermijn opslag

lange- en kortetermijn opslag

lange- en kortetermijn opslag langetermijn opslag

lange- en kortetermijn opslag

lange- en kortetermijn opslag langetermijn opslag langetermijn opslag

kortetermijn opslag

47

Besproeien met of zonder additieven

Het sproeien met water is een efficiënte manier om stofemissies te voorkomen. Veelal wordt gesproeid met water met additieven. Er zijn diverse additieven op de markt, ook producten die biodegradeerbaar zijn. Dat wil zeggen dat na 20 dagen, 80 % van de ecologisch schadelijke bestanddelen biologisch afgebroken werd. Additieven kunnen de volgende functie hebben:

Bevochtigend: dringt daardoor dieper in het materiaal in waardoor het product zelfs na oppervlakkige bewerkingen nog effectief is Schuimvormend: stof wordt gevormd door de fijne fractie van het gestockeerde materiaal. Door schuimvormende additieven te gebruiken worden kleine schuimbelletjes gevormd (0,1 – 50 µm) die de fijne stofdeeltjes vasthouden. Het reductiepotentieel is afhankelijk van de grootte van de belletjes en van de stabiliteit van het schuim. Bindend: het bindend karakter van het additief is een combinatie van het vermogen om vocht vast te houden en een adhesieve functie.

Speciale additieven zijn de zogenoemde korstvormende additieven of latexen. Deze worden veelal gebruikt voor de opslag van kolen in open lucht. Een korst wordt gevormd door polymerisatie van het product aan het oppervlak van de opslaghoop zodat de wind geen verstoring kan teweegbrengen in het materiaal en deeltjes meesleuren. Sommige materialen zoals gips vormen een korst met water zonder dat daar additieven aan toegevoegd dienen te worden. De effectiviteit van additieven is sterk afhankelijk van hoe de techniek toegepast wordt en de frequentie en onderhoud van de behandeling. De efficiëntie wordt geraamd op 90 à 99 %, in vergelijking met 80 à 98 % door de behandeling met water alleen. Het toepassen van korstvormende additieven is in de praktijk enkel mogelijk bij langetermijn opslag. Bij kortetermijn opslag wordt de korst beschadigd bij elke bewerking en is ze niet meer effectief. Bij een bulk open overslagbedrijf van kolen en ertsen in Antwerpen zijn in het verleden experimenten met dergelijke korstvormende additieven uitgevoerd, maar deze hadden weinig succes. Dergelijke additieven kunnen slechts toegepast worden wanneer de opslag langdurig is – bij korte termijn opslag wordt de korst gebroken waanneer materiaal opgenomen wordt waardoor ze niet meer efficiënt is. Additieven kunnen ook zorgen voor gladheid van de aanvoerwegen. Dergelijke additieven worden echter wel (en blijkbaar met succes) toegepast bij Corus in IJmuiden (een ijzeren staalbedrijf in Nederland) sedert 1990.8 Ten opzichte van een open overslagbedrijf kan echter aangenomen worden dat de opslag van Corus minder kortstondig zal zijn.

8

Ref. Bijdrage van dhr. P.J. de Haas (Corus Staal), Studiedag “Fijn stof”, TI-KVIV van 08/12/2005.

48

Windbescherming

Met windbescherming wordt bedoeld het voorzien van schermen aan de rand van het opslagterrein om de windsnelheid te reduceren en bijgevolg stofemissies te verminderen. De Vlaamse open overslagbedrijven maken alle gebruik van een afschermingsberm aan de rand van het terrein. Op deze berm wordt daarenboven beplanting aangebracht om de efficiëntie van het windbreken te bevorderen. Zeildoek of netten

Het afschermen van open opslaghopen met doeken of netten is zeer werkintensief en is enkel toepasbaar voor zeer langetermijn opslag. Deze manier van werken is enkel verantwoord voor zeer stuifgevoelig materiaal waar bevochtiging niet helpt. Secundaire maatregelen om stofemissies te minimaliseren

Silo’s en loodsen worden doorgaans uitgerust met ventilatiesystemen en stoffilters om stofemissies bij het laden te beperken. Deze stoffilters bestaan in de meeste gevallen uit filtercassettes (papierfilter) of kaarsenfilters (met polymeerfilter). In het eerste geval dient de filter vervangen te worden wanneer hij vol is, kaarsenfilters kunnen gereinigd worden. De restemissie bij dergelijke systemen is zeer laag, namelijk in de grootteorde van 1 à 10 mg/Nm³.

3.1.4.4 Emissiebeperkende maatregelen bij handelingen van bulkmateriaal uit Bref Storage Algemeen

Er zijn verschillende manieren om stofemissies bij handelingen of overslag van materialen te minimaliseren (zie Tabel 4). Tabel 4:Emissiereducerende maatregelen bij handelingen of overslag van materialen

49

Organisatorisch

Technisch

Secundaire maatregelen

(curatieve)

Primaire (preventieve) maatregelen

Indeling en aard van emissiereductietechnieken Weersomstandigheden Maatregelen van de kraanoperator met grijperkraan: reductie van de valhoogte van het materiaal totale sluiting van de grijper bij opname van materiaal grijper in de trechter laten zakken vooraleer hem te openen en voldoende tijd in de trechter laten zodat alle materiaal gelost werd geen grijperkraanbewerkingen bij te sterke wind Maatregelen van de operator met transportband: aangepaste bandsnelheid vermijden de band tot aan de rand te vullen Maatregelen van de operator met laadschop: reductie van de valhoogte van het materiaal de juiste positie kiezen bij het laden van vrachtwagens Layout en operatie van opslagterreinen: reductie van de transportafstanden aangepaste rijsnelheid op het terrein verharden van wegen reductie van de oppervlakken van de windimpact Geoptimaliseerde grijpers Gebruik van gesloten transportbanden Transportband zonder steunriemschijven (pulley’s) Primaire maatregelen op conventionele transportbanden Primaire maatregelen op overstortpunten De valsnelheid minimaliseren (bv. in valpijpen) De vrije valhoogte minimaliseren (bv. bij cascade trechters) Gebruik van stofroosters bij stortputten (voor granen) Lage stof bunkers Chassis van voertuigen met ronde toppen Afscherming van open transportbanden Inkapselen of afdekken van emissiebronnen Gebruik van afscherming voor valpijpen Extractiesystemen Filtersystemen voor pneumatische transporten Stortputten met afzuiging en stofroosters Geoptimaliseerde ontlaadtrechters Technieken van watersproeien/watergordijn/straalsproeien Transportbanden reinigen Vrachtwagens uitrusten met mechanische/hydraulische kleppen Wegen reinigen Banden van voertuigen reinigen Nota: de scheiding tussen primaire en secundaire maatregelen is niet altijd even duidelijk. Watergordijnen dienen bijvoorbeeld om preventief het stof te binden maar zijn tevens een methode of stofverspreiding tegen te gaan.

Primaire organisatorische maatregelen

Voor enkele belangrijke van de in Tabel 4 weergegeven maatregelen wordt hieronder meer precisering verschaft.

50

Weersomstandigheden

Dit betekent het stilleggen van de stofvormende activiteiten (bijvoorbeeld het lossen van zeeschepen met grijperkranen) bij zeer ongunstige weersomstandigheden. In Nederland wordt dit voorgesteld wanneer, afhankelijk van de stuifgevoeligheid van het materiaal, de windsnelheid volgende waarden overschrijdt (zie ook paragrafen 3.1.2 en 3.1.4.1):

bij klassen S1 en S2 bij klasse S3 bij klassen S4 en S5

8 m/s (windkracht 4) 14 m/s windkracht 6) 20 m/s (windkracht 4)

Deze maatregel grijpt uiteraard in op de economische werking van een bedrijf, zeker wanneer de verblijftijd van schepen aan de kade dient verlengd te worden. Een dergelijke maatregel is reeds voorzien in de vergunning van minstens één Vlaams bulk open overslagbedrijf. Maatregel voor de operator van een grijperkraan

De in Tabel 4 weergegeven maatregel dienen te allen tijde gerespecteerd te worden (ook ’s nachts wanneer stofemissies niet zichtbaar zijn). Deze maatregel is niet moeilijk toe te passen, ze vergt alleen voortdurende zorgvuldigheid en zal enigszins ten koste gaan van de benodigde tijd om een schip te lossen. Daardoor heeft ze ook wel wat (beperkte) economische implicaties In de Vlaamse bulk open overslagbedrijven zijn duidelijke procedures voor operatoren (van o.a. grijperkranen) opgenomen. De werknemers, die bij dergelijke bedrijven doorgaans bestaan uit havenarbeiders, weten bijgevolg goed hoe ze moeten handelen. Niettemin is een goede en regelmatige controle noodzakelijk, zowel op de technische voorzieningen als op de handelingen van de werknemers, om ervoor te zorgen dat de aandacht niet verslapt. Bij een open overslagbedrijf werd sedert oktober 2005 een checklijst opgemaakt die dient om tijdens dagelijkse rondgangen dergelijke controles te verrichten. Layout van opslagterreinen en operaties

Er zijn een aantal maatregelen mogelijk die soms een grote impact kunnen hebben op het minimaliseren van de stofemissies. Enkele voorbeelden daarvan zijn: het minimaliseren van de afstanden die moeten afgelegd worden door voertuigen op het terrein; discontinue transportactiviteiten (laadschoppen, vrachtwagens) veroorzaken in het algemeen meer stof dan continu transport (bv. met transportbanden); bovendien zijn er minder effectieve maatregelen mogelijk bij discontinue transportmodi;

51

de rijsnelheid van voertuigen op het terrein beperken tot loopsnelheid9; deze maatregel is vrij eenvoudig af te dwingen van eigen werknemers, maar veel moeilijker van derden die op het terrein komen werken; verharden van wegen: het rijden op zandwegen of niet-verharde wegen blijkt in de praktijk een zeer belangrijke stofbron te zijn – bovendien kunnen niet-verharde wegen niet proper gemaakt worden.

Primaire technische maatregelen Geoptimaliseerde grijpers

Essentiële eigenschappen van een stofbeperkende grijper zijn: gesloten aan de bovenzijde om windinvloed te vermijden een optimale geometrisch vorm en laadcapaciteit om overladen te vermijden het grijpervolume dient groter te zijn dan het volume dat gegeven wordt door de grijpercurve (=curve beschreven door de grijperkaken in het materiaal) het oppervlak dient glad te zijn om kleven van materiaal te vermijden de sluitcapaciteit van de grijper gedurende permanente operaties Gesloten transportbanden

Er bestaan types van gesloten transportbanden die uiteraard minder stofemissies kunnen veroorzaken. Voorbeelden daarvan zijn: pneumatische transporten trogketting: een ketting loopt in een gesloten trog schroeftransporten: vijzels ed. hangende transportband (gesloten vorm) buisvormige transportband Transportbanden zonder steunriemschijven (pulley’s)

Een belangrijke bron van stofemissies is wanneer de terugkerende band in contact komt met de steunriemschijven. Deze veroorzaken het afschrapen van materiaalresten die vervolgens neervallen en bijgevolg door wind kan meegesleurd worden. Types zonder steunriemschijven kunnen daarenboven beter ingesloten worden. Volgens technieken hebben geen steunriemschijven: aerobelt: transportband op een luchtkussen (bijkomend voordeel is minder geluidshinder): zie Figuur 1 lage weerstand transportband: band glijdt op plaat en heeft daardoor een hogere wrijvingsweerstand en is slechts bruikbaar voor korte afstanden diabolo transportband: diepere trog waardoor materiaal minder onderhevig is aan weersinvloeden

9

In de Bref wordt vermeld dat dit kan bewerkstelligd worden door verkeersdrempels, maar deze maatregel heeft door de schok aan het voertuig tevens tot gevolg dat stof loskomt van het voertuig en door de wind meegesleurd wordt.

52

Figuur 1: Aerobelt

Primaire maatregelen op conventionele transportbanden

Om stofemissies te beperken van materiaal op een klassieke transportband kunnen volgende maatregelen voorgesteld worden: de bandspanning opdrijven de steunriemschijven dichter bij elkaar plaatsen een plaat of schijf onderaan de band plaatsen aan het laadpunt de bandsnelheid verlagen de bandbreedte verhogen de band meer concaaf maken Om stofemissies van materiaal onderaan de band te beperken kunnen volgende maatregelen toegepast worden: type van band (om aankleven van materiaal te beperken) additieven op de band aanbrengen om aankoeken te vermijden (bv. waterfilm bij transport van ruwe suiker) Primaire maatregelen op overstortpunten van transportbanden

Overstortpunten van transportbanden vormen een potentieel belangrijke bron van stofemissies. Bij het ontwerp van overstortpunten kunnen maatregelen getroffen worden zodat het overstorten nagenoeg geen emissies veroorzaakt. Deze doelstelling kan bereikt worden mits accurate berekening van het materiaaltraject van de afleverende naar de ontvangende band en het materiaal zodanig te sturen dat een ‘free flow’ bereikt wordt. Daarvoor zijn modellen beschikbaar om het proces te optimaliseren. De optimalisatie kan zowel toegepast worden op nieuwe als op bestaande transportbanden die aanpassingen behoeven. Valsnelheid van materiaal minimaliseren

Bij het storten van materiaal (bv. in een opslagsilo) veroorzaakt de val van het materiaal het loskomen van deeltjes en bijgevolg stofemissies. De impact van het vallende materiaal kan eveneens bijkomende stofemissies veroorzaken. De valsnelheid kan verlaagd worden door: 53

schotten in lange pijpen te plaatsen gebruik te maken van een laadkop om de toevoer van materiaal te regelen gebruik te maken van een cascadebuis (zie Figuur 2) gebruik te maken van een helling

Figuur 2: Cascade valbuis

Valhoogte van materiaal minimaliseren

Door het minimaliseren van de valhoogte wordt de impact van de wind op het materiaal beperkt. Stortputten met stofroosters

Stortputten worden meestal gebruikt bij het ontladen van vrachtwagens met kiepbak, bijvoorbeeld met granen. Bovenaan de stortput kunnen roosters met lamellen aangebracht worden die het materiaal doorlaten maar het stof tegenhouden (zie Figuur 3).

Figuur 3: Stortput met stofrooster

54

Secundaire technische maatregelen

Er zijn ook secundaire technieken mogelijk om stofemissies bij transport van stuifgevoelig materiaal te beperken. Afscherming van open transportbanden

De invloed van de wind kan beperkt worden door afscherming van de transportband. Dat ken gebeuren door het voorzien van een afdak (bv. bij hellende transportbanden) of zijpanelen of een combinatie van beide. Afscherming van mogelijke emissiepunten

Overstortpunten, ontvangsttrechters, emmerladders en andere potentiële emissiebronnen worden ingekapseld om stofemissies te voorkomen. Het inkapselen is meestal een preconditie voor het toepassen van afzuiging en nabehandeling. Extractiesystemen

Extractie- of afzuigsystemen kunnen toegepast worden op ingekapselde onderdelen of installaties. De afgezogen lucht wordt nabehandeld met stoffilters. Lamellenfilter voor pneumatische transporten

Bij pneumatisch transport van vaste stoffen wordt dikwijls gebruik gemaakt van lamellenfilters. Dat zijn filters die onder moeilijke omstandigheden moeten werken (onderdruk van 0,5 bar en een volume tot 700 m³/uur). Technieken van watersproeien of watergordijnen

Het bevochtigen van bulkmateriaal is een bewezen techniek om verstuiving van materiaal bij laden/ontladen tegen te gaan. Het sproeien kan gebeuren door een vaste of vanaf een mobiele installatie. Watergordijnen zijn eerder bedoeld om te beletten dat stof zich verder verspreidt. Reinigen van transportbanden

Er zijn mogelijkheden om transportbanden te reinigen: afschrapen van overtollig materiaal wassen met water blazen met lucht afkloppen of trillen afzuigen onderaan de band … Al deze technieken hebben in de praktijk niet veel duurzame praktische toepassingen en vereisen relatief veel onderhoud.

55

Reinigen van wegen

Het reinigen van verharde wegen is zeer effectief om stofopwaaiing te voorkomen door transport op de wegen. Dat kan gedaan worden door: Techniek 1: Natte veegwagen: bevochtiging, roterende bezems en zuigpijp van 0,5 m Techniek 2: Droge veegwagen: roterende bezems, ingesloten afzuiging en zuigpijp van 0,5 m Techniek 3: Droge veegwagen: roterende bezems, ingesloten afzuiging en hoog afzuigdebiet en zuigpijp van 2,4 m Techniek 4: Natte veegwagen zonder roterende bezems, een waterdruk van 120 bar, hoog afzuigdebiet en zuigpijp van 2,4 m Al deze technieken zijn uitgetest geweest bij Corus IJmuiden, waarbij men tot de volgende vaststellingen kwam. Techniek 1 had een lage performantie: reductie van de hoeveelheid stof slechts 12 %. Techniek 2 was reeds beter met een reductie van de hoeveelheid stof van 38 %. Techniek 3 toonde veel betere resultaten met een reductie van 93 % en techniek 4 was zelfs nog performanter met een reductie van niet minder dan 98 % van het stof. Techniek 4 heeft dan als nadeel dat vuil water moet nabehandeld worden in een bezinktank. Dit gaat uiteraard gepaard met een bijkomende investering, tenzij er voor andere redenen reeds een waterzuivering aanwezig is. De kostprijs voor een dergelijke veegwagen moet op meer dan 50 000 Euro geschat worden. Wielwasinstallatie

Een wielwasinstallatie is bedoeld om te verhinderen dat vrachtwagens (en andere voertuigen) die het opslagterrein verlaten via vervuilde wielen stof meenemen buiten het terrein en daar verspreiden. Er bestaan verschillende uitvoeringsvormen, gaande van een eenvoudig waterbekken waar de vrachtwagen doorheen moet rijden, tot een gesofistikeerd systeem van sproei-installatie die in werking treedt wanneer een voertuig nadert en dat het water na reiniging (bezinking waarbij het stof afgescheiden wordt) hergebruikt wordt. Er dient uiteraard voor gezorgd te worden dat vrachtwagens komende van het opslagterrein te allen tijde via de bandenwasinstallatie moeten gaan vooraleer zij het terrein kunnen verlaten.

3.1.4.5 Best Beschikbare Technieken voor de opslag van vaste stoffen uit Bref Storage Open opslag

Voor langetermijn open opslag van vaste stoffen wordt één (of een correcte combinatie van meerdere) van de volgende technieken, als BBT beschouwd: bevochtiging van het oppervlak, gebruik makend van stofbindende additieven de opslaghoop bedekken, bv. met zeildoek

56

het oppervlak van de opslaghoop verharden (aandrukken) begrassen van het oppervlak

Voor kortetermijn open opslag van vaste stoffen wordt één (of een correcte combinatie van meerdere) van de volgende technieken, als BBT beschouwd: bevochtiging van het oppervlak, gebruik makend van stofbindende additieven bevochtiging van het oppervlak met water de opslaghoop bedekken, bv. met zeildoek Bijkomende maatregelen om stofemissies te reduceren, zowel voor langetermijn- als voor kortetermijn open opslag zijn: de as van opslaghopen evenwijdig opstellen met de overheersende windrichting windopwaarts windbeschuttende afscherming plaatsen en beplanting voorzien om de nadelige invloed van wind te beperken de opslag te beperken tot één hoop in de plaats van verschillende in de mate van het mogelijke; twee hopen met dezelfde hoeveelheid materiaal als in één hoop verhogen de vrije oppervlakte met 26 % opslag met tussenschotten reduceert de vrije oppervlakte en bijgevolg de diffuse emissies; het effect is maximaal wanneer de afscherming windopwaarts van de opslaghoop geplaatst wordt tussenschotten dicht bij elkaar plaatsen reduceert diffuse emissies nog meer Gesloten opslag

BBT geldt voor gesloten opslag in bv. silo’s, bunkers en containers. Voor silo’s geldt daarenboven dat een correcte design dient te worden toegepast om stabiliteitsproblemen te vermijden. In het geval van bunkers en containers spreekt men van BBT wanneer ventilatie toegepast wordt in combinatie met een ontstoffing. Een emissieniveau van 1 tot 10 mg/Nm³ moet haalbaar zijn, weliswaar afhankelijk van de aard van het materiaal dat gestockeerd wordt.

3.1.4.6 Best Beschikbare Technieken voor de overslag van vaste stoffen uit Bref Storage Algemene aanpak om stofemissies door overslag te beperken

BBT is het beperken van laad- en ontlaadoperaties tot perioden waarbij er geen overmatige windinvloed is. Dat kan evenwel niet veralgemeend worden wegens de soms overmatige kosten. Discontinue overslagactiviteiten veroorzaken meer stof dan continue. BBT is wanneer transportafstanden zo kort mogelijk gehouden worden en wanneer -indien mogelijk- gebruik gemaakt wordt van continue transportsystemen. Wanneer mechanische schoppen gebruikt worden, dient de valhoogte minimaal en de positie van de laadschop ten opzichte van de vrachtwagens of wagon optimaal gehouden te worden. De snelheid van voertuigen op het terrein dient aangepast te zijn aan de situatie om het opwaaien van stof te minimaliseren. BBT is het verharden van wegen op het terrein die

57

gebruikt worden voor vrachtwagens en auto’s en deze wegen dan ook regelmatig schoon te maken. Waar het mogelijk is voor de kwaliteit van het product kan bevochtiging van het materiaal toegepast worden. De valsnelheid kan beïnvloed worden door de volgende BBT technieken: het plaatsen van schotten in lange pijpen gebruik te maken van een laadkop om de toevoer van materiaal te regelen gebruik te maken van een cascadebuis gebruik te maken van een helling Teneinde de vrije valhoogte van materiaal bij het laden te beperken kunnen volgende BBT technieken toegepast worden: in de hoogte instelbare laadpijpen in de hoogte instelbare vulbuizen in de hoogte instelbare cascadebuizen. Overwegingen met betrekking tot overslagtechnieken Grijpers

Wanneer met grijpers gewerkt wordt dienen een aantal procedures gevolgd te worden om stofverstuiving te minimaliseren, zoals bijvoorbeeld voldoende tijd laten om de grijper leeg te laten lopen binnen de ontvangsttrechter. Voor nieuwe grijpers worden volgende eigenschappen als BBT beschouwd: aangepaste geometrische vorm en optimale laadcapaciteit grijpervolume is altijd hoger dan het volume dat gegeven wordt door de grijpercurve de grijper heeft een glad oppervlak zodat materiaal niet blijft kleven de grijper kan goed gesloten worden bij permanente operaties Transportbanden en overstortpunten

Overstorten van één transportband op een andere transportband dienen zo uitgevoerd te worden dat verliezen tot een minimum beperkt worden. Er bestaat een model om bestaande en nieuwe transportbanden optimaal af te stellen. Voor weinig stuifgevoelige stoffen (S5) en licht stuifgevoelige stoffen die wel bevochtigd kunnen worden (S4) bestaat BBT erin om te werken met open transportbanden en daarenboven, afhankelijk van lokale omstandigheden, een of meerdere van volgende technieken toe te passen: laterale windbescherming watersproeien op de overstortpunten reinigen van de transportband Voor sterk stuifgevoelige stoffen (S1 en S2) en licht stuifgevoelige stoffen die niet bevochtigd kunnen worden (S3) bestaat BBT in het volgende: gesloten transportbanden toepassen, zoals: pneumatische transporten

58

trogkettingen vijzels buisvormige transportbanden

of transportbanden toe te passen die afgeschermd zijn zonder steunriemschijven, zoals: aerobelt transportband lage wrijving transportband diabolo transportband

3.1.5 Emissiebepalingen voor open overslagactiviteiten van vaste stoffen 3.1.5.1 US-EPA – Algemeen Onderstaande toelichtingen zijn gebaseerd op de emissiefactoren van US-EPA10 Stofemissies van opslaghopen en bewerkingen aan deze opslag varieert in verhouding tot het volume van de goederen die behandeld worden. Daarenboven worden de emissies beïnvloed door drie parameters die opslaghopen karakteriseren: de leeftijd van een opslaghoop; het vochtgehalte; het aandeel aan fijne fractie van de goederen. Wanneer pas bewerkt materiaal gestockeerd wordt in een opslag in open lucht, is het potentieel voor stofemissies maximaal. Fijne fracties komen dan gemakkelijk los en kunnen meegesleurd worden onder de invloed van luchtstromingen. Deze laatste kunnen zowel het gevolg zijn van overslagactiviteiten zelf als van sterke windinvloeden. Wanneer de opslaghopen echter verouderen, vermindert het potentieel voor stofemissies sterk. Vocht veroorzaakt aggregatie van de fijne fractie en verhindert emissies. Sterke regenval weekt het inwendige van opslaghopen waardoor er slechts een langzaam droogproces optreedt. Het siltgehalte (deeltjes met een maximale diameter van 75 µm) is bepalend voor de stofemissies. In onderstaande tabel wordt het siltgehalte voor enkele industrieel gebruikte materialen samengevat.

10

US-EPA. AP 42, Fifth Edition, Volume I, Chapter 13: Miscellaneous Sources. 13.2.4. Aggregate Handling and Storage Piles.

59

Tabel 5: Siltgehalte van enkele veel gebruikte goederen

bron: US-EPA

3.1.5.2 Voorspellende emissievergelijkingen De totale stofemissies van opslaghopen zijn het resultaat van diverse van elkaar te onderscheiden activiteiten van open overslag: Laden van goederen op opslaghopen (in batch of continu-operaties). Verkeer binnen de opslagterreinen. Winderosie. Verladen van goederen voor verzending of naar proces (in batch of continuoperaties). Zowel het laden van goederen op een opslaghoop, als het verwijderen ervan, brengt het vallen van materiaal met zich mee op een ontvangend oppervlak. Het lossen van een vrachtwagen op een opslaghoop en het laden van een vrachtwagen met een bulldozer zijn voorbeelden van batchoperaties. Het toevoegen van materiaal door middel van een hellende transportband (stacker) is een voorbeeld van een continu-operatie. De emissies worden door US-EPA berekend aan de hand van de volgende empirische formules (die een rating A11 meekrijgt, zijnde meest nauwkeurige):

11 Metingen worden uitgevoerd met een goed betrouwbare methode die voldoende gerapporteerd wordt voor een adequate validering

60

waarbij: E k U M

= = = =

emissiefactor (in kg/ton) deeltjesgrootte multiplicator (dimensieloos) gemiddelde windsnelheid (m/s) vochtgehalte van de goederen (%)

De deeltjesgrootte multiplicator in de vergelijking varieert met de aerodynamische verdeling van de deeltjesgrootte, als volgt: Aerodynamische deeltjesgrootte multiplicator (k) < 30 µm < 15 µm < 10 µm 0,74 0,48 0,35

< 5 µm 0,20

< 2,5 µm 0,11

De vergelijking behoudt zijn kwaliteitsrating A wanneer ze gebruikt wordt binnen de randvoorwaarden van de broncondities waarin ze bepaald werd. Deze broncondities worden hieronder weergegeven. Er kan vastgesteld worden dat het siltgehalte niet voorkomt als een correctiefactor in de vergelijking, terwijl het logisch is te veronderstellen dat er een relatie is tussen het siltgehalte en de emissies. Er werd echter onvoldoende correlatie vastgesteld tijdens de proeven die geleid hebben tot de vergelijking, vermoedelijk doordat de proeven met een hoog siltgehalte uitgevoerd werden tijdens perioden met een lage windsnelheid en vice versa. Er wordt aangeraden om de kwaliteitsrating te verlagen tot B wanneer de formule gebruikt worden buiten onderstaande randvoorwaarden. Randvoorwaarden voor toepassing van de emissieformule Siltgehalte [%] Vochtgehalte [%]

Windsnelheid [m/s]

0,44 - 19

0,6 – 6,7

0,25 – 4,8

Wanneer bovenstaande formule wordt toegepast voor PM10 emissies ten gevolge van overslagactiviteiten dan bekomen we volgende emissiefactor in functie van de windsnelheid.

61

Em issiefactor [g/ton] 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0

2

4

6

8

10

12

windsne lhe id [m/s]

Figuur 4: Emissiefactor van PM10 bij overslagactiviteiten in functie van de windsnelheid

Emissies veroorzaakt door verkeer (vrachtwagens, bulldozers, machines, …) op het opslagterrein dienen ingeschat te worden door de emissiefactoren te gebruiken voor verkeer op niet-verharde wegen. Specifiek wordt het opwaaiende stof veroorzaakt door werktuigen die zich rond en op de opslaghoop bevinden, berekend door de volgende formule: E= k(S/12)a *(W/3)b lb/VMT Om het resultaat om te zetten naar g/VKT (vehicle kilometre travelled) vermenigvuldigen met 281,9 waarbij: E k A, B S W

= = = = =

emissiefactor (in g/VKT (vehicle kilometer travelled) deeltjesgrootte multiplicator (dimensieloos) factoren (dimensieloos) siltgehalte van de goederen (%) gewicht van het voertuig (ton)

De deeltjesgrootte multiplicator en de factoren in de vergelijking variëren met de aerodynamische verdeling van de deeltjesgrootte, als volgt:

62

k (lb/VMT) A B

PM2,5 0,23 0,9 0,45

PM10 1,5 0,9 0,45

PM30 4,9 0,7 0,45

De vergelijking is enkel geldig als volgende klopt: Siltgehalte% 1,8-25,2

Gewicht voertuig in ton 2-290

Snelheid mph Gemiddeld (km/h) aantal wielen 5-43 (8-69) 4-17

Opp vochtgehalte% 0,03-13

Winderosie van materiaal op opslaghopen dient te worden berekend aan de hand van specifieke emissiefuncties.

3.1.5.3 Methode op basis van stuifgevoeligheid TNO Bij de studie van TNO van 1989 worden de gronden hulpstoffen ingedeeld in verschillende stuifklassen op basis van hun stuifgevoeligheid (zie par.3.1.2) Het rapport geeft een richtlijn om te komen tot het kwantificeren van stofemissies bij de open overslag gebaseerd op de mate van stuifgevoeligheid. Verder wordt een berekening gegeven voor de bepaling van het fijn stof gehalte van deze emissies. Deze is gebaseerd op de oudere formules van EPA waarvan deze in paragraaf 3.1.5.2 de geactualiseerde rekenmethoden zijn. Tabel 6: Emissiefactoren naar stuifgevoeligheidsklassen (TNO, 1986)

Klasse S1 S3 S5 S2=S3 (indien bevochtigd) S2= S1 (indien niet bevochtigd S4= S5 (indien wel bevochtigd) S4=S3 (indien niet bevochtigd)

Emissiefactor (gewichts%) 1‰ 0,1 ‰ 0,01 ‰ 0,1 ‰ 1‰ 0,01 ‰ 0,1 ‰

3.1.5.4 Andere emissiefactoren In het Interim Report van IIASA worden nagenoeg alle bekende emissiefactoren voor open overslag gebundeld. Deze die betrekking hebben op kolen en ertsen worden in Tabel 7 weergegeven.

63

Tabel 7: Emissiefactoren voor open overslagactiviteiten van kolen en ertsen

Bron Kolen [kg/t] UBA, 1989 Dreiseidler et al, 1999 Mulder, 1995 Trenker & Höflinger, 2000 CEPMEIP, 2002 IJzererts [kg/t] UBA, 1989 Jockel, 1992 Mulder, 1995 Dreiseidler et al, 1999 Trenker & Höflinger, 2000 CEPMEIP, 2002

Maatregelen onbekend ja onbekend onbekend onbekend onbekend onbekend onbekend ja onbekend onbekend

PM2,5

PM10

0,0005 0,006

0,04 0,0005 0,001 0,06

TSP 0,2 0,1 0,003 0,15 0,2 0,07-0,175

0,03 0,008

0,0005 0,03 0,105 0,094

0,075 0,217 0,2

Het is duidelijk dat de emissiefactoren zeer sterk uiteenlopen waardoor er een grote onzekerheid vast hangt aan deze emissiefactoren. In de CEPMEIP studie van TNO worden emissiefactoren gehanteerd die vrij goed de range weergeven van de waarden uit andere studies.

3.1.5.5 RAINS emissiefactor In het RAINS model wordt grotendeels gebruik gemaakt van de voorgestelde emissiefactoren van de CEPMEIP studie. Sector (kg/ton) Kolen IJzererts

RAINS code PM2,5 STH_COAL 0,006 STH_FEORE 0,008

PM10-2,5 0,054 0,086

PM10 0,06 0,094

>PM10 0,09 0,106

TSP 0,15 0,2

Er wordt slechts één maatregel voorzien in het RAINS model, namelijk good housekeeping/primary measures om PM emissies van open overslag te reduceren. Voor PM10 wordt aangenomen dat 19% van de emissies gereduceerd worden door deze maatregel.

64

3.2 Op- en overslagbedrijven van bulkgoederen 3.2.1 Bedrijven die kolen en ertsen verhandelen Vanuit vroegere studies en registratie van klachten wegens stofhinder is reeds lang geweten dat open overslagbedrijven van kolen en ertsen een belangrijke bron van diffuse emissies van stof vormen. Typisch aan deze bedrijven is dat alle kolen en ertsen in open lucht gestockeerd worden. Indien er daarenboven ander meer stuifgevoelig materiaal, of materiaal dat niet of moeilijk bevochtigbaar is, verhandeld wordt, dan worden deze wel in silo’s of hangars gestockeerd. Er zijn in Vlaanderen dergelijke bedrijven in de havens van Gent en van Antwerpen. Een gelijkaardig bedrijf in Zeebrugge is enkele jaren geleden gesloten (naar aanleiding van de sluiting van de cokesfabriek in Zeebrugge). Alle bedrijven in Vlaanderen ressorteren onder de onderneming Sea-Invest. In Gent zijn er twee vestigingen, met name Ghent Coal Terminal aan de John Kennedylaan (ter hoogte van de gemeente Desteldonk) en CBM aan het Sifferdok (in de nabijheid van Oostakker). In Antwerpen is de voornaamste vestiging van het bedrijf ABT (Antwerp Bulk Terminal) gelegen aan Kaai 750 (gelegen aan het Delwaidedok, op enkele honderden meter ten zuiden van de gemeente Berendrecht). Een tweede terminal is gelegen aan Kaai 508-514 (gelegen aan het Kanaaldok B1). Aan Kaai 207-215 en 217-221 (beide gelegen aan het Leopolddok) zijn nog twee kleinere terminals gevestigd, waarvan de eerste gespecialiseerd is in cokes en de tweede in mineralen. http://www.portofantwerp.be/html/02_PORTHANDBOOK/05_infrastructure/page_PH_050 505_coal.html

3.2.1.1 Berekening van de totale diffuse emissies van open overslagbedrijven Door het feit dat er continu bewerkingen gebeuren binnen een open overslagbedrijf van kolen en ertsen, dat er variërende aantallen en aard van opslaghopen aanwezig zijn en dat zeer veel verkeer aanwezig is op de terreinen van deze bedrijven, is het in de praktijk niet mogelijk om op basis van het voorbeeld van US-EPA van mogelijkheden van het berekenen van de emissies een schatting te maken van de totale emissies op jaarbasis. Er bestaat echter een mogelijkheid om dergelijke emissiefuncties te gebruiken om een vergelijking te maken tussen de berekende emissies in een zekere tijdspanne met concrete omstandigheden en eventuele gemeten concentraties aan stof in de omgeving. Door TNO werd in de CEPMEIP databank gebruik gemaakt van een algemene emissiefactor van 150 g/ton TSP voor storage and handling van kolen. Deze emissiefactor is door zijn algemeenheid echter uiterst betwistbaar. In de VITO studie in opdracht van Aminal over de PM10 overschrijdingen in de Gentse kanaalzone werd voor de verhoogde PM10 concentraties in het meetstation te Sint KruisWinkel een zone waarin een kolenopslagplaats, een puinbreekinstallatie en bijbehorende 65

opslag van puin en diverse agglomeraten en een zandhandel aanwezig zijn, als één van de belangrijke diffuse stofbronnen geïdentificeerd. Om de piek in zuidwestelijke richting te verklaren werd voor deze zone een bronsterkte geschat van 310 ton/jaar. Uit de metingen (deel 2) rondom een open overslag bedrijf voor steenkool is er een duidelijk verschil tussen de gemiddeld lage emissie en de kortstondige hoge emissiepieken, waardoor de onmiddellijke emissie met een factor 10 tot 20 kan verschillen. Extrapolatie van deze meetcampagne naar een jaargemiddelde emissievracht is bijgevolg onzeker omwille van deze hoge variabiliteit. Extrapolatie van de gemeten emissie – zonder de pieken- zou ongeveer 10 ton PM10 per jaar betekenen. De vork (10 ton tot 310 ton per jaar illustreert de onzekerheid) In Vlaanderen voert de Universiteit Gent voor de twee open overslagbedrijven van kolen en ertsen sedert vele jaren stofmetingen uit via haar methode met gevaselineerde microscoopplaatjes. Dit is voor beide bedrijven een bijzondere vergunningsvoorwaarde. Deze methode wordt in wetenschappelijke kringen nogal eens bekritiseerd omwille van haar mogelijks subjectieve manier van tellen van de stofdeeltjes onder een microscoop, maar ze heeft een onmiskenbaar voordeel dat er een zekere mate van karakterisatie van het gecapteerde stof mogelijk is. Dat gebeurt voor bepaalde categorieën, met name kolen, plantaardig stof, kwarts en mineraal stof. Het meetsysteem is op punt gesteld door de Universiteit Gent en bestaat uit het plaatsen van drie gevaselineerde microscoopplaatjes op een meetpaal. De meetpalen zijn doorgaans gesitueerd in de buurt van de terreingrenzen en aanpalend aan mogelijke gehinderde woningen of buurbedrijven. Het eerste meetplaatje is met zijn gevaselineerd oppervlak georiënteerd naar boven (meting van neervallend stof), een tweede naar de emissiebron of het bedrijf (meting van de horizontale component) en een derde met het oppervlak naar onder (meting van opwaaiend stof, vb. naast wegen). Na een bepaalde blootstellingstijd (doorgaans één week) worden de microscoopplaatjes vervangen door verse plaatjes en wordt overgegaan tot analyse. Deze analyse bestaat uit het tellen van het aantal stofdeeltjes onder de microscoop via een geijkt roosterveld en het bepalen van de gemiddelde deeltjesgrootte. Daaruit kan vervolgens afgeleid worden wat de hoeveelheid stof is die op de elk van de plaatjes terechtgekomen is per eenheid oppervlak en tijd en kan bijgevolg een toetsing uitgevoerd worden van de milieukwaliteitsnormen voor neergeslagen (neervallend) stof van bijlage 2.5.2. van VLAREM II. Deze bepaalt voor niet-gevaarlijk stof een grenswaarde van 650 mg/m².dag en als richtwaarde 350 mg/m².dag, telkens als maandgemiddelde. Deze waarden zijn afgeleid uit de TA-Luft versie 1986. De TA-Luft 2002 geeft als grenswaarde 350 mg/m².dag, echter te interpreteren als jaargemiddelde. Bij de Antwerpse open overslagterminal van Kaai 750 staan 7 van dergelijke meetpalen opgesteld, in de haven van Gent zijn dit 18 palen, maar vanaf 2005 werd dit aantal teruggebracht tot 4 meetpalen.

66

3.2.1.2 Evaluatie van de emissiebeperkende maatregelen Typisch voor open overslagbedrijven is dat er, behoudens de zeer beperkte gevallen waar er afzuiging en nabehandeling van afgassen toegepast wordt, alle emissiebronnen van diffuse aard zijn. Er wordt bijgevolg geen nageschakelde afgasreiniging toegepast. Er zijn wel, en dat op talrijke plaatsen, installaties en voorzieningen om preventief te trachten emissies te vermijden. Voorbeelden daarvan zijn stackers met automatische regeling van de storthoogte, watersproei-installaties, bermen met beplanting aan de rand van het terrein, afscherming van transportbanden, ingekapselde overstortpunten … De grootste impact op de emissies heeft eerder te maken met het steeds en correct opvolgen van de procedures die elk bedrijf hanteert om emissies te voorkomen. Het correct hanteren van de procedure om een grijper met stuifgevoelig materiaal goed te sluiten en deze slechts te openen onder de rand van de storttrechter is bijvoorbeeld belangrijk. Dergelijke procedure brengt inherent een vertraging met zich mee in de uit te voeren handeling en kost bijgevolg geld aan het bedrijf. Daarom is het belangrijk dat ze desondanks steeds wordt gevolgd, bijvoorbeeld ook ’s nachts, wanneer emissies niet zichtbaar zijn en een zeeschip op korte tijd dient gelost te worden. 3.2.1.3 Besluit voor de open overslagbedrijven van kolen en ertsen In Vlarem II worden maatregelen verplicht gesteld die betrekking hebben op het laden en lossen van stuivende vaste stoffen. Er worden daarbij zowel stofvoorkomingstechnieken (vb. sproeien, aangepaste storthoogte, beperken van de valhoogte en –snelheid) als actieve afzuigen stofverwijderingstechnieken vermeld. In het geval dat het gebruik van wegen oorzaak is van stofemissies wordt het verharden van de wegen én het schoonmaken ervan verplicht gesteld. Er kan voor de Vlaamse bedrijven van deze sector duidelijk gesteld worden dat alle in Vlarem voorziene maatregelen toegepast worden. Zélfs de maatregelen die in de Bref vermeld worden als best beschikbare technieken worden (waar ze technisch mogelijk zijn in functie van de activiteiten) allemaal toegepast. Er is één uitzondering, met name een wielwasinstallatie voor vrachtwagens die het terrein verlaten, wordt niet overal toegepast. De opportuniteit van een verplichting dient echter geval per geval geëvalueerd te worden. Er zijn bij gevolg, eventueel met uitzondering van een wielwasinstallatie, geen bijkomende technische maatregelen die kunnen opgelegd worden aan deze bedrijven. Echter, zoals ook herhaaldelijk gesteld werd in de voorgaande paragrafen, dienen alle maatregelen steeds consequent én volgens strikte procedures toegepast te worden. Daar zit een menselijke factor in die maakt dat de minste ‘fout’ of zwakheid van de personen die werken op een overslagterminal, doordat de geëigende procedures niet gevolgd worden, leidt tot stofemissies. Het is niet uit te sluiten dat deze menselijke factor een sterkere invloed heeft doordat met havenarbeiders gewerkt wordt (een geen vast eigen personeel). In dat opzicht is een bijkomend wettelijk voorschrift te overwegen. Men kan denken aan een verplichte dagelijkse controle van de technische installaties, de behoorlijke werking ervan én

67

van het correct opvolgen van procedures. Dergelijke controle kan gedaan worden aan de hand van een checklist die dient overlopen te worden. De controles dienen op verschillende tijdstippen van de dag uitgevoerd te worden, maar uiteraard voornamelijk op momenten dat de meest risicovolle activiteiten plaatsgrijpen voor stofemissies. Het lossen van zeeschepen behoort zeker tot dergelijke risicovolle activiteiten. De intensiteit van de controles kan eveneens afhankelijk gemaakt worden van de weersomstandigheden. Het is immers evident dat de risico’s tot stofemissies groter zijn bij droog weer en sterke wind.

3.2.2 Bedrijven die meststoffen verhandelen 3.2.2.1 Algemeen Typisch aan de bedrijven die hieronder worden opgesomd is dat het havengebonden activiteiten betreft en dat de goederen niet in open lucht gestockeerd worden omwille van het feit dat deze niet bevochtigd kunnen worden (stuifgevoeligheidsklasse S1 of S3). Bijgevolg wordt steeds gebruik gemaakt van opslagsilo’s of minstens van afgesloten opslaghallen. Het lossen en laden gebeurt steeds met pneumatische systemen. Binnen in de opslaghallen worden wel nog bulldozers of laadschoppen gebruikt. Diffuse emissies zullen ongetwijfeld nog voorkomen, maar in minder belangrijke mate dan bij bedrijven die goederen in open lucht overslaan en stockeren. De diffuse emissies zullen eerder een gevolg zijn van storingen van bepaalde apparaten voor het lossen of laden of het niet naleven van bepaalde procedures bij het laden of lossen (zie ook vorige paragrafen).

3.2.2.2 In de Gentse kanaalzone: Ghent Transport & Storage

Een dry bulk terminal gespecialiseerd in de behandeling van meststoffen en agribulk goederen, met 300 meter kaai met een maximale diepgang van 12,25 meter: Ghent Transport & Storage is gespecialiseerd in meststoffen en agribulk goederen. Beschikken over een ruime expertise in het behandelen van goederen die de meeste zorg vergen, zoals rijst en maïs bestemd voor menselijke consumptie. 2 magazijnen met een totale oppervlakte van 23 000 m² en een opslagcapaciteit van 100 000 ton. o De magazijnen hebben betonnen vloeren en wanden en zijn voorzien van verschillende poorten voor directe toegang tot de kaai. o De magazijnen zijn opsplitsbaar in verschillende gesloten secties. 2 polyvalente kranen met een hijsvermogen van 35 ton voor een reikwijdte 24 meter en 18 ton voor een reikwijdte van 45 meter. Voorzien van moderne transportbanden, bulldozers, bobcats, heftrucks, breek- en zeefinstallaties en een elektronische weegbrug voor vrachtwagens. Manuport Gent

68

gespecialiseerd in lossen en laden van massagoederen behandeling en opslag van meststoffen, granen, veevoeders, industriële mineralen enz.

meer dan 200 000 ton overdekte opslagcapaciteit 750 m kaailengte hydraulische kranen los- en laadcapaciteit van 10 000 ton per dag laadcapaciteit voor zakgoederen van 1 500 ton per dag opzakinstallaties Big Bags tot 1,5 ton

Triferto

vroeger: Moreels Guano samengestelde meststoffen, productie en groothandel blending en opzakken het bedrijf beschikt over moderne ontstoffingsinstallaties waardoor de stofuitstoot te verwaarlozen is (geleide emissies uit productie).

3.2.2.3 In de Antwerpse haven Northern Manuport

26 ha, 2 000 m kaailengte en 130 000 m² contaminatievrije overdekte opslagplaats rechtstreekse overslag, lossen, laden, opzakken, zeven en ziften, wegen, blending en opslag bereikbaar voor schepen van het Panamax-type simultaan behandeling van 10 schepen specialisatie in meststoffen, industriële mineralen, chemicaliën, granen en veevoeders

Manufert

opslagcapaciteit van 290 000 ton voor kristalsuiker in bulk grootste opslagterminal voor kristalsuiker ter wereld meer dan 100 000 ton overdekte opslagcapaciteit voor granen en meststoffen 400 meters kaailengte – bereikbaar voor schepen tot 75 000 ton verticale scheepsladers – laadcapaciteit tot 7 500 ton per dag laden en lossen van zeeschepen, lichters, vrachtwagens en wagons speciale opzaklijnen voor suiker met rechtstreekse lading in container

3.2.3 Bedrijven die granen verhandelen 3.2.3.1 Algemeen Net zoals de bedrijven die meststoffen verhandelen kunnen ook deze bedrijven hun niet in open lucht stockeren (niet bevochtigbaar, stuifgevoeligheidsklasse S3). Bijgevolg wordt steeds gebruik gemaakt van opslagsilo’s. Het lossen en laden gebeurt nagenoeg steeds met pneumatische systemen. Diffuse emissies zijn bijgevolg minder belangrijk, maar komen niettemin voor bij storingen of bij het niet naleven van de correcte overslagprocedures.

69

3.2.3.2 In de Gentse kanaalzone Euro-Silo

Euro-Silo is gelokaliseerd aan het Sifferdok vanaf 1968 De silocapaciteit van het bedrijf aan het Sifferdok bedraagt ca. 245 000 ton In januari 1992 werd Ghent Grain Terminal (GGT) overgenomen en werd het bedrijf omgedoopt tot Euro-Silo Rodenhuizedok. De capaciteit van het voormalige GGT bedraagt ca. 410 000 ton Samen heeft Euro-Silo vandaag een opslagcapaciteit van 650 000 ton in eigen faciliteiten, gelegen aan het Sifferdok en het Rodenhuizedok.

3.2.3.3 In de Antwerpse haven De twee leidende Antwerpse graanterminals hebben een totale capaciteit van 288 000 ton. Mobiele graan elevatoren en opzakinstallaties maken een directe transfer van graan van lichter of schip naar vrachtwagens of treinwagons en vice versa mogelijk. Samga NV

gelegen aan het Amerikadok, Haven 48/54 Kaailengte van 805 m – plaats voor twee vrachtschepen met een diepgang van 42 voet tegelijkertijd De 4 silogebouwen hebben een totale opslagcapaciteit van 120 000 ton. Daarnaast heeft Samga nog 11 200 m2 opslagcapaciteit voor diverse producten in magazijnen Samga bezit een graan elevator met een loscapaciteit van 600 ton per uur. De laadfaciliteiten hebben een nominale capaciteit van 1 900 ton per uur voor bulk carriers en 1 400 ton per uur voor lichters. Elke dag (24 uur) kunnen zes 1 200-ton treinen gelost worden, voor vrachtwagens is dat 4 000 ton in twee shifts De laadcapaciteit bedraagt 4 000 ton in twee shifts voor treinen en vrachtwagens.

Sobelgra NV

70

gelegen aan het 6de Havendok, Haven 346/362 Sobelgra heeft 168 000 ton capaciteit in verticale en horizontale silo’s. Granen en derivaten worden met behandeld met volgende faciliteiten: o 1 vaste pneumatische en 5 mobiele pneumatische elevatoren met een globale capaciteit van 2 200 ton per uur o 2 mobiele laadtorens en 3 vaste laadinstallaties met een totale capaciteit van 2 000 ton per uur De totale kaailengte is 2 000 m, inclusief 625 m voor schepen met een diepgang van 44 voet. Sobelgra gebruikt overslagapparatuur met een capaciteit van 400 ton per uur voor treinen met graan.

3.3 IJzer- en staalsector 3.3.1 Omschrijving en afbakening De sector wordt binnen Vlaanderen qua productieactiviteiten afgebakend als volgt: - de productie van ijzeren staal in een geïntegreerd staalbedrijf; - de productie van staal in een staalbedrijf met vlamboogoven. Door deze afbakening zijn er in Vlaanderen slechts twee bedrijven actief die in aanmerking komen, namelijk een geïntegreerd ijzeren staalbedrijf en een bedrijf dat roestvrij staal produceert. Wat de algemene procesbeschrijving van beide bedrijven betreft wordt verwezen naar het rapport “Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluentemissies naar het compartiment lucht voor de ijzeren staalindustrie in Vlaanderen” dat in opdracht van Aminal Cel Lucht in 2003 opgemaakt werd.

3.3.2 Productie van roestvrij staal In de procesbeschrijving van de toenmalige sectorstudie “ferro” was gesteld dat de diffuse emissies van dit bedrijf verwaarloosbaar zijn. Het bedrijf maakt gebruik van schroot als grondstof waardoor er (volgens de toenmalige inzichten) geen stuifgevoelige grondstoffen opgeslagen worden en dus geen diffuse emissies ten gevolge van open overslagactiviteiten te verwachten vielen. Verder zijn alle diffuse emissiepunten waar procesemissies te verwachten zijn omgevormd naar geleide emissies die nabehandeld worden door middel van doekfilters. In een studie12, uitgevoerd door VITO in oktober 2001 in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, werd echter aangetoond dat de geleide emissies van nikkel zoals ze gerapporteerd worden door het bedrijf niet de gemeten nikkelconcentraties in de omgevingslucht kunnen verklaren. In het besluit van deze studie zegt de auteur het volgende: “Het lijkt alsof fugitieve emissies van Ni bepalend zijn voor de luchtverontreiniging door Ni in zwevend stof die ../.. gemeten wordt. De locatie van de fugitieve emissies van Ni kan niet exact bepaald worden omdat er maar meetgegevens van één meetpost beschikbaar zijn.” De studie komt tot het besluit dat de diffuse emissies van nikkel nagenoeg in dezelfde grootteorde liggen als de geleide emissies. Bij nader onderzoek blijkt er echter toch nog een belangrijke bron van diffuse emissies van stof met zware metalen te zijn, en dan is het zeer waarschijnlijk dat het gaat over het storten van slakken, de koeling ervan en een gedeeltelijke recuperatie van grote stukken door een nevenfirma, maar deze gebeurt op het terrein van het bedrijf. Momenteel wordt reeds besproeiing toegepast, maar deze blijkt niet (steeds) voldoende te zijn. Er wordt onderzoek gedaan naar mogelijke bijkomende maatregelen om diffuse stofemissies van deze bron verder te reduceren. Een andere 12

ZM-2000: Genk, Zelzate en Raffinaderijen Antwerpen. G. Cosemans, VITO. Oktober 2001.

71

bijkomende emissiebron zou eventueel een schrootverwerkend bedrijf in de nabijheid kunnen zijn.

3.3.3 Geïntegreerd ijzeren staalbedrijf In een geïntegreerd ijzeren staalbedrijf wordt uitgegaan van grondstoffen zoals kolen, ertsen en toeslagstoffen voor haar productieproces waarin eerst ruw ijzer en vervolgens staal geproduceerd wordt. Deze grondstoffen worden dan ook in grote hoeveelheden opgeslagen op het bedrijfsterrein. Bij elke tussenstap van de staalproductie worden een aantal grondstoffen gebruikt. Iedere grondstof moet op het juiste ogenblik op de juiste plaats aanwezig zijn. Dit kan enkel het resultaat zijn van een zeer nauwkeurige maar flexibele grondstoffenbehandeling. Grondstoffenbehandeling omvat de volgende activiteiten: - lossen en opslaan van de grondstoffen voor de cokesfabriek, de sinterfabrieken, de hoogovens en de staalfabriek - voorbereiden van deze materialen voor de sinterfabrieken, de hoogovens en de staalfabriek - laden van de cokesfabriek, de sinterfabrieken en de hoogovens, en de staalfabriek Aanvoer van grondstoffen gebeurt voornamelijk per schip. Grote schepen met een laadvermogen tot 65.000 ton voeren het ijzererts, kolen en smeltmiddelen aan van over zee. Met behulp van twee portaalkranen en een giekkraan voert een transportband de geloste grondstoffen van de haven naar de opslagplaatsen. De ertsopslagplaats heeft een capaciteit van ongeveer 650.000 ton. Drie ertsgraver-werpers zorgen voor het zorgvuldig gescheiden opslaan van de diverse ertssoorten. In nauwkeurig bepaalde verhoudingen graven deze machines de hopen nadien weer af en storten ze de ertsen op transportbanden die de ertsen verder naar de mengbedden brengen. Na een voormenging komen de ertsen op het mengbed terecht, samen met smeltmiddelen en recuperatiestoffen. Een dergelijk mengbed heeft tot doel de verschillende grondstoffen zo goed mogelijk met elkaar te vermengen. Daartoe spreidt een werpmachine de diverse grondstoffen in dunne lagen boven elkaar in langsrichting. Een trommelgraafmachine graaft in dwarsrichting de gevormde bedden weer af om een optimaal mengsel te verkrijgen. De kolenopslagplaats heeft een capaciteit van 640.000 ton en beschikt over 2 gecombineerde graaf- en werpmachines. Bij het afgraven voeden deze machines de doseerbunkers van de cokesfabriek en de kolenmaalinstallatie. Ook kalksteen, cokes, sinter, fijncokes, fijnsinter en recuperatiestoffen zoals convertorslak, hoogovenstof, oxiden en walsschilfers worden opgeslagen. De voorbije jaren zijn er continu verbeteringen aangebracht aan de bestaande installaties. In het kader van de hoogoven-refecties zijn voornamelijk aan de bulkhaven en aan de poederkoolinstallatie belangrijke upgraden doorgevoerd. Verschillende kleine investeringen vonden plaats voor stofcaptatie en een milieuvriendelijker transport van de grondstoffen. Er vond een enorme toename plaats van de

72

automatisering, de PLC-sturing en visualisatie op beeldschermen van de werking van de installaties en de verschillende grondstoffenbanen. De verwerking en recyclage van nevenproducten zoals slakken, die voorheen door een nevenfirma werd uitgevoerd, werd vanaf 1997 geïntegreerd binnen het bedrijf zelf. Aangezien de activiteiten van het grondstoffenpark praktisch enkel bestaan uit opslag en overslag, zijn geleide emissiebronnen niet belangrijk. De open overslagactiviteiten zijn echter wel belangrijk in het kader van de diffuse emissies o.a. door opwaaiend stof. Ondanks het feit dat cokesfabrieken in de literatuur nogal eens als belangrijke bron van diffuse emissies aangewezen worden is deze afdeling vrij goed onder controle. Bijvoorbeeld inzake de afdichting van de ovendeuren scoort het bedrijf in vergelijking met andere bedrijven zeer goed en voor het uitduwen van de cokes in de bluswagen is er een afzuiging en een (natte) ontstoffing voorzien, maar er zijn nog beperkte diffuse emissies. In de sinterfabrieken is het merendeel van de emissiebronnen geleid en zijn uiteraard voorzien van ontstoffingsmaatregelen onder de vorm van elektrostatische ontstoffingen en doekfilters. Er zijn echter nog enkele potentiële diffuse emissiebronnen, zoals sinterkoelers, zeverijen en een doseergebouw met voorraadsilo’s. In de afdeling Hoogovens zijn er potentiële diffuse emissiebronnen zoals het gieten van ruwijzer (afzuiging met elektrofilter voorzien, maar mogelijks ondergedimensioneerd) en enkele plaatsen waar stuifgevoelig materiaal wordt overgeslagen. Binnen de Staalfabriek is vanaf september 2004 een volwaardige secundaire ontstoffing van de convertoren in dienst genomen. Het gaat hier over een afzuiging en ontstoffing door middel van een doekfilter van de emissies van de convertor wanneer deze in gekantelde stand staat, dus bij het vullen en bij het gieten. Voordien kwamen deze emissies in de convertorhal terecht en werden ze via thermiek deels naar de Trekschouw geleid waar ze met een natte gaswassing behandeld werden. De restemissie is ondertussen bekend en bedraagt minder dan 10 mg/Nm³ TSP, maar de initiële emissie is niet of slechts met een grote onzekerheid bekend. Op basis van emissiefactoren kan deze wel ruw worden ingeschat. [US EPA, 2000] geeft emissiefactoren weer voor het laden en voor het gieten van de convertor (non abated of niet ontstoft!): BOF, charging, at source: 300 g/ton steel (hot metal) BOF, tapping, at source: 460 g/ton steel (hot metal) De gezamenlijke emissiefactor van de secundaire emissies van de convertor bedragen aldus 760 g/ton staal. Gecombineerd met de staalproductie kan de totale (niet gereinigde) emissie aan de bron ca. 3 100 ton stof bedragen. Dit berekende getal is niet gelijk aan de vroegere emissie via de beide Trekschouwen, enerzijds omdat de emissie plaatsgrijpt in een gebouw en er heel wat stof daar achterblijft (dat achteraf gereinigd wordt) en anderzijds omdat er aan de beide Trekschouwen sedert 1995 een natte gaswassing geïnstalleerd werd. De walserijen zijn verwaarloosbaar in de context van diffuse emissies.

73

Enkele algemeen voorkomende emissiebronnen die voornamelijk lokaal nog diffuse stofemissies kunnen veroorzaken zijn: transportbanden (binnen andere afdelingen dan Grondstoffen) transport op niet-verharde wegen het laden en lossen van stuifgevoelige stoffen (binnen andere afdelingen dan Grondstoffen)

3.3.4 Stofmetingen op het eigen bedrijfsterrein Het bedrijf heeft als gevolg van een bijzondere vergunningsvoorwaarde zelf vier meetposten aan de rand van haar bedrijfsterrein. Op deze plaatsen wordt zowel zwevend stof (TSP) gemeten als neervallend stof door middel van neerslagkruiken. Voor zwevend stof is de norm 100 µg/m³, voor neervallend stof is de grenswaarde bepaald in de milieuvergunning op 350 mg/m².dag als jaargemiddelde. Opvallend is dat er in de evolutie van de zwevend stofmetingen weliswaar een positieve evolutie merkbaar is vanaf 1983 tot 1994, maar dat de situatie vanaf 1995 dan stagneert op ca. 50 à 60 µg/m³ (gemiddelde voor de vier meetposten). Voor neervallend stof is de situatie nog opvallender. Vanaf het begin van de metingen in 1983 zijn er weliswaar schommelingen, maar is er geen duidelijke merkbare tendens naar een verbetering. De resultaten schommelen tussen 150 en 220 mg/m².dag. Deze resultaten zijn des te meer opvallend omdat de globale emissies van het bedrijf, op basis van de geleide emissies, zeer sterk gedaald zijn, met name van 4500 ton in 1993 naar ca. 700 ton in 2003. Daaruit blijkt waarschijnlijk een sterke invloed van de diffuse emissies.

3.3.5 Analyse van de stofmetingen Bij het ijzeren staalbedrijf wordt momenteel, i.o.v. het bedrijf zelf, een integrale studie uitgevoerd over de stofemissies van het bedrijf, met de nadruk op de diffuse emissies. Er werd een evaluatie gemaakt van de emissies van het bedrijf op basis van volgende invoerparameters: • geleide emissiebronnen (puntbronnen) : – positie bron, geometrie (diameter en hoogte) van de bron, – temperatuur van rookgassen – rookgasvolume per jaar, polluentmassa per jaar • meteorologische parameters : – windsnelheid en – richting (uurlijkse waarden) – atmosferische stabiliteit (uurlijkse waarden)

74

waaruit vervolgens een vergelijking van gemodelleerde met gemeten immissieconcentraties afgeleid werd. Het resultaat leidt tot: • het in kaart brengen van de waarschijnlijke locaties van de diffuse bronnen binnen de terreingrenzen; • de bepaling van de gemiddelde massastroom van de diffuse bronnen. Een eerste evidente conclusie is dat de geleide emissiebronnen alleen de gemeten immissieconcentraties van zwevend stof absoluut niet kunnen verklaren. Wanneer diffuse emissiebronnen geplaatst worden op het bedrijfsterrein op basis van het onderzoek van de potentiële bronnen kan door middel van omgekeerde modellering de bronsterkte van deze diffuse bronnen bepaald worden zodat de beste overeenkomst bereikt wordt met de gemeten immissieconcentraties. Deze berekeningen geven een voorlopig resultaat van 800 tot ca 1500 ton TSP per jaar voor het ganse bedrijf. Er dient zeker nog het nodige voorbehoud gemaakt te worden voor dit cijfer, maar de conclusie is toch duidelijk dat diffuse emissies van stof in dergelijke geïntegreerde ijzeren staalbedrijven belangrijk zijn. Er worden in het kader van de afzonderlijke studie i.o.v. het bedrijf verdere en meer verfijnde berekeningen uitgevoerd. Op basis van de Hot Spots studie kan een diffuse emissie berekend worden van 488 ton PM10 per jaar op basis van de dichtstbijzijnde meetpost Zelzate en inverse modellering (zie de studie Hot Spots, "Integrale samenvatting", hfdst 6.1.2. Bij deze emissies zijn zowel open overslag als procesemissies inbegrepen. De werkelijke diffuse emissie zal waarschijnlijk hoger zijn doordat de meetpost reeds op een afstand van het bedrijf verwijderd is en dus de onzekerheid op het resultaat belangrijker wordt.

75

3.4 Gieterijen Voor de omschrijving en afbakening van deze sector wordt verwezen naar het gedeelte m.b.t. de diffuse stofemissies bij processen bij gieterijen (zie 4.2.1).

3.4.1 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken in Vlaanderen Voor wat betreft de ferro-gieterijen is (deels onvolledige) informatie bekomen bij 8 van de 16 bedrijven. Hierdoor kan slechts een kwalitatief beeld geschetst worden van de situatie. Voor wat het vormzand (allerlei types) betreft is er voor het overgrote deel sprake van opslag in silo's, waarbij het laden, lossen en transport binnen de productie gebeurt in een gesloten systeem (o.a. sprake van pneumatisch systeem). Slechts één bedrijf geeft aan dat een gedeelte van het vormzand via een open transportband naar de productie gaat. Afvalzand wordt, waar vermeld, meestal in boxen of in open containers buiten opgeslagen. Laden en lossen gebeurt waar aangegeven met dekzeil. Het schroot en andere inputmaterialen worden meestal in open opslagplaatsen, soms overdekt, opgeslagen. Omdat het meestal niet zo stuifgevoelige materialen betreft, is te verwachten dat de niet-geleide stofemissies hier dan ook eerder beperkt zullen zijn. Bij één bedrijf met een belangrijke productiehoeveelheid wordt het schroot via een gesloten systeem naar de productie getransporteerd. Als remediërende maatregelen bij de ferro-gieterijen voor de niet-geleide stofemissies wordt het gebruik van silo's aangegeven, naast reinigen fabriekswegen, besproeiing van de hopen bij droog weer en het gebruik van een windscherm. Voor wat betreft de non-ferro-gieterijen werd geen informatie bekomen i.v.m. open overslag of reductiemaatregelen (niet ingevuld of vermeld dat niet van toepassing). Vermits bijna uitsluitend gewerkt wordt met vaste vormen wordt geen vormzand op- of overgeslagen.

3.4.2 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen De open overslag activiteiten bij de ferro-gieterijen zijn redelijk beperkt in omvang in vergelijking met de non-ferro sector. Dit gegeven, in combinatie met de (grotendeels) genomen maatregelen voor de stuifgevoelige producten (zand), maakt dat de niet-geleide stofemissies bij open overslagactiviteiten bij ferro-gieterijen eerder beperkt zullen zijn in omvang. Voor wat betreft de non-ferro-gieterijen zullen, vermits bijna uitsluitend gewerkt wordt met vaste vormen (geen vormzand) en de nog beperktere omvang van opslag in tonnage t.o.v. de ferro-gieterijen, de niet-geleide stofemissies bij de open overslagactiviteiten eerder verwaarloosbaar zijn.

76

3.4.3 Reductiepotentieel Gezien de beperkte open overslagactiviteiten binnen de gieterijsector in het algemeen en de reeds geïmplementeerde maatregelen, is te verwachten dat het reductiepotentieel van de niet-geleide stofemissies zeer beperkt is.

3.5 Non-ferro nijverheid 3.5.1 Omschrijving en afbakening van de sector De non-ferro nijverheid in Vlaanderen omvat de primaire en de secundaire productie van non-ferro metalen (niet-ijzerhoudende metalen), inclusief de productie van edele metalen (goud, palladium, platina, rhodium, zilver, …). We bespreken deze sector in zijn geheel, zonder onderscheid te maken tussen procesemissies en emissies bij open overslag. Deze non-ferro metalen worden veelal ingedeeld in 3 categorieën nl.: • de basismetalen (aluminium, koper, lood, zink) • de edele metalen (goud, palladium, platina, rhodium, zilver) • andere metalen als antimoon, cadmium, germanium, kobalt, nikkel, arseen, bismut, seleen, tin, indium, telluur en thallium. In Tabel 8 worden de bedrijven die tot de non-ferro nijverheid behoren opgelijst. Tabel 8: Lijst van bedrijven die tot de non-ferro nijverheid behoren (Vlaanderen, 2005)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Bedrijf Affilips Campine Corus aluminium Cumerio * De Craene Lamifil (Lamitref) Metallo-Chimique Remi Claeys Aluminium Rezinal Sadaci Stillemans Stoop Umicore - Balen Umicore - Hoboken Umicore - Olen Umicore - Overpelt Umicore Oxyde Belgium

Locatie Tienen Beerse Duffel Olen Kruishoutem Hemiksem Beerse Lichtervelde Zolder Gent Asse Vilvoorde Balen Hoboken Olen Overpelt Heusden - Zolder

* Dit is de voormalige business unit "Umicore Copper" van Umicore - Olen. Bij Umicore - Olen blijven 2 business units over.

77

De primaire productie behelst het winnen van non-ferro metalen uit primaire input, d.i. ertsen die voorbehandeld worden tot concentraten. De secundaire productie van non-ferro metalen gaat uit van secundaire input, die veelal als afvalstoffen worden beschouwd. Er is in de non-ferro sector een sterke integratie tussen primaire en secundaire productie waardoor het vaak niet mogelijk is om technieken toe te wijzen aan een van beide. Er zijn bepaalde raakvlakken tussen de non-ferro en de chemische nijverheid. Het is hierbij ook mogelijk dat het ene bedrijf bv. een bepaald tussenproduct van een ander bedrijf als grondstof aanwendt. De gieterijen maken geen deel uit van de non-ferro nijverheid, tenzij ze geïntegreerd zijn in de primaire en de secundaire productie van non-ferro metalen. De non-ferro sector vervaardigt volgende producten: • ruwmetaal onder de vorm van ingots, staven e.d. • metallische halffabrikaten vervaardigd zoals draad, staven, buizen, smeedvormen, geëxtrudeerde vormen, profielen, e.d. • metaalpoeders, metaaloxiden en metaalzouten • zwavelzuur en slakken als bijproducten In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het productievolume in Vlaanderen voor 2004. Deze cijfers hebben betrekking op het tonnage eindproduct en zijn afgeleid uit de ProdCom gegevens die Agoria samenvoegde voor Vlaanderen. Tabel: Overzicht non-ferro productie in Vlaanderen (Bron: Agoria 2006)

ruw metaal - geraffineerd koper en legeringen ruw metaal - zink ruw metaal - lood ruw metaal - diversen (Co, Ni, Sn, Be, ...) + edele metalen halffabrikaten - aluminium halffabrikaten - koper halffabrikaten - zink halffabrikaten - lood TOTAAL (1) exclusief volgende bedrijven: De Craene, Sadaci en Stillemans (2) exclusief de halffabrikaten uit zink

78

Ton/jaar voor 2004 (1) 428 979 194 184 105 570 17 133 344 005 256 713 vertrouwelijk (1 bedrijf) 32 734 1 379 318 (2)

3.5.2 Procesbeschrijving Onderstaande figuur geeft een algemeen schema van het procesverloop bij de non-ferro.

Figuur 5: Algemeen schema van het procesverloop (ref. BBT-VITO)

De primaire input (ertsen) en de secundaire input (afvalstoffen) doorlopen eerst een aantal voorbereidende stappen, daarna worden ze door hydro- en pyrometallurgische processen omgezet tot producten (semi- of eindproducten). Bij hydrometallurgie worden de metalen uit de input verwijderd door oplossen, bij pyrometallurgie worden de metalen uit de input verwijderd door smelten of uitdampen. De procesvoering in de non-ferro nijverheid wordt grotendeels bepaald door de gebruikte grondstoffen. Er is een grote variëteit van grondstoffen voor de diverse installaties. De nonferro nijverheid wordt dan ook gekenmerkt door een enorme verscheidenheid aan productieprocessen. Zeker bij de secundaire productie zijn de processen, door de sterk variërende samenstelling van de input, zeer complex en site-specifiek. Voor elk bedrijf wordt daarom een beknopt overzicht gemaakt van de productieprocessen, zie hiervoor de bijlage van de non-ferro. De nadruk ligt hierbij op deze processen die voor stofemissies belangrijk kunnen zijn. Voor meer details over de werking van de diverse processen zelf wordt naar de BREF nonferro verwezen, alsook de BBT VITO non-ferro (die als een soort van "handleiding" voor de BREF non-ferro opgesteld is).

79

3.5.3 Bronnen niet-geleide stofemissies In het algemeen situeren de niet-geleide stofbronnen zich bij de open overslag, bij de behandeling van de grondstoffen en bij zowel primaire als secundaire productieprocessen. Gezien de complexiteit en diversiteit van de processen wordt op bedrijfsniveau waar mogelijk een overzicht gemaakt van de bronnen van niet-geleide stofemissies, zie hiervoor de bijlage non-ferro. Onderstaande tabel geeft een ruw overzicht van mogelijk bronnen van stof bij non-ferro activiteiten. Tabel: Overzicht mogelijke bronnen van diffuus stof

Bron Materiaalverwerking en -opslag Vergruizen, drogen Sinteren/ roosten Smelten Omzetten Thermische raffinage Slakbehandeling Elektrodebakken, grafitisering Productie van metaalpoeder Smelten en gieten

EPA geeft voor een secundaire kopersmelter volgende mogelijke bronnen van niet-geleide stofemissies (naast open overslag): • Tijdens de voorbehandeling van schroot • Het bijladen van het schroot in de ovens (die reeds gesmolten metaal bevatten). Bijladen gebeurt wanneer het schroot niet voldoende gecompacteerd is om reeds volledig in een (nog op te warmen) oven te passen. Het bijladen van de (opgewarmde) oven geeft aanleiding tot significante hoeveelheden vluchtige en brandbare materialen en rook. Wanneer deze rook de afzuigcapaciteit overtreft kan het deels via de ladingsdeur ontsnappen. • Het gieten van gesmolten metaal in vormen kan aanleiding geven tot metaaloxide rook. Bijkomend stof kan ontstaan door het gebruik van houtskool of andere binnenbekleding in de gietvorm. De methode voor het produceren van "smooth-top" ingots vereist immers het bedekken van het metaaloppervlak met onderliggende houtskool. Dit proces geeft aanleiding tot een regen van vonken, met het ontstaan van emissies aan stof. • Het transport van gesmolten koper van de ene operatie naar de andere. • Het hanteren van het materiaal. In de BREF wordt aangegeven dat de niet-geleide emissiebronnen erg moeilijk te meten en te kwantificeren zijn. Aan de hand van het inschatten van ventilatievolumes en blootstellingsmetingen kan men een idee krijgen van de grootteorde. Er zijn echter bijna geen concrete data met betrekking tot niet-geleide emissies in de BREF terug te vinden. Er is slechts één uitgewerkt voorbeeld terug te vinden voor een primaire kopersmelter (niet 80

voorkomend in Vlaanderen) met een vergelijking tussen geleide en niet-geleide emissies. Op basis hiervan zouden volgens het BREF rapport de niet-geleide emissies de geleide emissies meer dan twee tot drie keer kunnen overstijgen (ref. BREF non ferro, p. 113). In de BBT-studie van VITO wordt aangegeven dat er tot en met 2001 nog geen kwantitatieve inschattingen voor niet-geleide emissies in de Vlaamse non-ferro sector beschikbaar waren. 3.5.4 Remediërende maatregelen en technieken niet-geleide stofemissies Maatregelen en technieken om niet-geleide emissies van stof te beperken zijn o.a: • Beperken van de emissies tot een minimum, o.a. door het doelmatig ontwerp van installaties, procesoptimalisatie, onderhoud, ... • Toepassen van de beste beschikbare technieken voor opslag en behandeling van grondstoffen om niet-geleide emissies van stof te vermijden. In BBT-VITO wordt een overzichtstabel gegeven van BBT voor de behandeling van grondstoffen (p. 80). Zo kan bv. bevochtiging (in al zijn toepassingen) en kunnen windschermen toegepast worden. • Het transport van materiaal tussen installaties en processtappen tot een minimum beperken. • Het insluiten van transportbanden. • Het afdichten van reactoren en ovens, alsook van de openingen waar de input in de installatie wordt gebracht om niet-geleide emissies tijdens het openen van de ovens te voorkomen. Eventueel het gebruik van halfgesloten ovens indien gesloten ovens niet inzetbaar zijn. • De afvalgassen dienen zoveel mogelijk aan de bron afgezogen te worden, bijvoorbeeld aan de afdichtingen van de reactoren en de ovens. De technieken om de afvalgassen af te zuigen moeten zo ontworpen worden dat lekken en niet-geleide emissies vermeden worden, ook bij drukveranderingen. In de non-ferro nijverheid worden de procesgassen opgevangen en veelal gezuiverd door middel van doekenfilters, om zo de emissie aan stof te beperken. De doekenfilters worden steeds betrouwbaarder en performanter, en hebben een steeds langere levensduur. Indien het stof moeilijk te filteren is, zijn elektrofilters of natte scrubbers voorzien. • Secundaire opvang van gassen (niet aan de bron) is duur en verbruikt heel wat energie, maar kan noodzakelijk zijn bij bepaalde installaties. • Afzuigen van afvalgassen aan het dak van het gebouw (roofline collection), wat erg energie-intensief is. Onderstaande tabel geeft een overzicht van remediërende maatregelen bij non-ferro activiteiten.

81

Tabel: Overzicht remediërende maatregelen

Bron Materiaalverwerking en -opslag

Vergruizen, drogen Sinteren/ roosten Smelten Omzetten Thermische raffinage Slakbehandeling Elektrodebakken, grafitisering

Productie van metaalpoeder Smelten en gieten

Remediërende maatregelen Correcte opslag, verwerking en verplaatsing. Indien nodig stofopvang en doekenfilter. Procesverwerking. Gasopvang en doekenfilter. Gasopvang, gasreiniging in doekenfilter

Gasopvang, koeling en doekenfilter. Gasopvang, condensator en EP, naverbrander of aluinaardewasser en doekenfilter. Gasopvang en doekenfilter of gasopvang en -terugwinning; gaswasser in zuur milieu. Gasopvang en doekenfilter.

Opmerking: voor stofopvang met doekenfilter kan het nodig zijn vooraf hete deeltjes te verwijderen om brand te voorkomen.

Voor meer informatie wordt naar het BREF non-ferro rapport verwezen.

3.5.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken niet-geleide stofemissies in Vlaanderen

In BBT-VITO worden individuele Vlaamse bedrijven doorgelicht inzake toegepaste BBT (vanaf p 97). Het rapport besluit na de doorlichting van de sector dat de getroffen maatregelen met betrekking tot geleide emissies grotendeels in lijn zijn met de conclusies van de BREF, maar dat de gegevens ontbreken over de omvang van niet-geleide emissies en de maatregelen die reeds genomen zijn om deze te beperken. Op basis van de sectorstudie non-ferro van Ecolas (2003), en bijkomende informatie in deze studie door bevraging en bezoeken van de sector, milieujaarverslagen en milieueffectrapporten is dit algemeen overzicht opgesteld: Met betrekking tot procesemissies: • Afzuiging ter hoogte van ovenmonden gevolgd door zuivering; • Afzuiging en filtering van mechanische bewerkingen; • Stofdichte behuizing van installaties; • Borstelen van fabriekshallen; • Ruimteventilatie met afzuiging en filtering van fabriekshallen; • Bedieningsprocedures en controle; • Installatie van automatische snelopenende/snelsluitende laadopeningen van ovens. Met betrekking tot open overslag: 82

• • • • • • • • • • • • •

Regelmatig borstelen van wegen en opslagterreinen; Regelmatig besproeien van wegen en opslagterreinen; Beperken van (privaat) verkeer op terreinen; Plaatsen van U-vormige keermuren (opslagboxen) voor opslag, meer algemeen: afscherming van wind; Overkappen van opslagboxen; Overdekken van opslagplaatsen; Ruimteventilatie met afzuiging en filtering van overdekte hallen; Opslag in big-bags die in een loods worden geladen en gelost; Opslag in silo’s, ev. met stoffilters en overvulbeveiliging; Snelpoort aan de ingang van loodsen en proceshallen; Lossen van vrachtwagens in een loods met afzuiging en (mouwen)filter; Overdekken van transportbanden; Pneumatisch transport met eindzuivering (mouwenfilter) van de transportlucht.

De sectorstudie non-ferro van Ecolas (2003) geeft aan dat de toepasbaarheidsgraad van deze maatregelen echter nog verhoogd kan worden. De bijlage non-ferro geeft per bedrijf een overzicht van de verschillende maatregelen die reeds geïmplementeerd zijn. Per bedrijf is het niet steeds duidelijk in hoeverre elke maatregel over het hele bedrijf, respectievelijk onderdeel wordt toegepast. Omdat de implementatiegraad per maatregel niet steeds kan worden afgeschat per bedrijf is het niet mogelijk om een inschatting te maken van het reductiepotentieel bij de non-ferro sector. Dit moet bedrijf per bedrijf onderzocht worden.

3.5.6 Emissiefactoren voor niet-geleid stof uit de literatuur Een overzicht van de diverse emissiefactoren voor stof uit de literatuur kan in de bijlage non-ferro worden teruggevonden. Het betreft hier factoren voor zowel geleide als ook nietgeleide stofemissies voor de productie van metalen in het algemeen, voor aluminium (secundair), koper (secundair), zink (primair en secundair) en lood (secundair). Specifieke relevante emissiefactoren voor andere metalen werden niet teruggevonden in de literatuur. Al deze emissiefactoren hebben betrekking op de procesemissies. Uit dit overzicht in de bijlage non-ferro kan het volgende besloten worden: • Er is vooral informatie terug te vinden over de geleide stofemissies maar – ondanks het potentieel belang van deze metaalhoudende stofemissies – zeer weinig over de nietgeleide. • Het is niet steeds duidelijk of de betreffende emissiefactor bedoeld is voor geleide en/of niet-geleide stofemissies. Daarnaast kon niet altijd achterhaald worden of er al dan niet afgasreiniging werd toegepast en indien ja, welke techniek. • Emissiefactoren uit RAINS: • Secundaire aluminiumproductie: volledig op basis van EPA afgeleid, waarbij niet alle processen in rekening werden gebracht (zoals voorbehandeling schroot). De grootte verdeling van stof is ook volledig op EPA gebaseerd. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen geleide en niet-geleide stofemissies, maar er wordt

83

•

wel de mogelijkheid gelaten om 7,5 tot 12 % van de onbehandelde totale procesemissies te reserveren als niet-geleide stofemissies (naargelang de remediërende maatregelen). Er wordt nergens aangegeven waarop men zich hiervoor baseert. Andere non-ferrometalen: er is slechts één set van emissiefactoren teruggevonden die zowel de geleide als niet-geleide stofemissies bevat, dit ondanks de diversiteit van de processen voor de diverse metalen (Cu, Pb, Zn, Ni) en grondstof (primair/secundair; Ni enkel primair). Als reden wordt aangegeven dat deze stofemissies maar een klein aandeel zijn t.o.v. de totale Europese stofemissies. Er is wel de mogelijkheid voorzien om een (zelf te bepalen) percentage als niet-geleid (niet voor reductie vatbaar - NSC) te beschouwen. De afgeleide emissiefactor voor de totale onbehandelde emissies werd onrechtstreeks afgeleid uitgaande van diverse geleide emissiefactoren uit de literatuur (BUWAL, EPA, EEA, IPPC, CEPMEIP, Passant et al., UBA). De niet-geleide emissiefactoren uit de literatuur werden niet mee in rekening gebracht omdat deze teveel van elkaar verschillen. Voor de verdeling van de grootte werd EPA als basis genomen.

In de onderstaande tabellen wordt een overzicht gegeven uit de literatuur van mogelijk relevante emissiefactoren voor niet-geleide stofemissies bij non-ferro processen, al dan niet in combinatie met geleide stofemissies. Tabel 9: Emissiefactoren niet-geleide stofemissies uit RAINS bij de secundaire aluminiumproductie RAINS code

type bron

PR_ALSEC NSC optie 1 *

geleid en niet-geleid niet-geleid

afgasreiniging

PM2,5 kg/ton Al 5,195 0,62

PM10 kg/ton Al 6,97 0,84

TSP kg/ton Al 11,9 1,43

geen elementaire maatregelen (12 % van PR_ALSEC) NSC optie 2 * niet-geleid beste maatregelen 0,39 0,52 0,89 (7,5 % van PR_ALSEC) * Er is de mogelijkheid voorzien om een deel van de emissies aan te geven als geheel niet voor reductie vatbaar ("not suitable for control" - NSC). RAINS geeft aan dat dit aandeel kan genomen worden om het gedeelte van de niet-geleide emissies te vertegenwoordigen. Tabel 10: Overige emissiefactoren niet-geleide stofemissies voor secundaire aluminiumproductie Emissiebron

Type emissie

Referentie

geleide en vermoedelijk ook nietgeleide emissies

UBA 1989

geleide en vermoedelijk ook nietgeleide emissies nabehandeling 1,8 geleide en vermoedelijk ook nietgeleide emissies (1) Dit bereik omvat gemiddelde emissiefactoren van 1986 en 1966

UBA 1998

Vermoedelijk gehele installatie WestDuitsland Oost-Duitsland

84

Type nabehandeling onbekend

Emissiefactor TSP (kg/ton Al) 1,7 - 7,5 (1)

nabehandeling

1,15

UBA 1998

Tabel 11: Overzicht emissiefactoren RAINS overige non-ferro (andere metalen dan aluminium) zonder afgasreiniging RAINS code

type bron

afgasreiniging

PR_OT_NFME

geleid en niet-geleid

geen

PM2,5 kg/ton geproduceerd metaal 12,3

PM10 kg/ton geproduceerd metaal 13,8

TSP kg/ton geproduceerd metaal 15,0

Tabel 12: Overige emissiefactoren niet-geleide stofemissies voor overige non-ferro (andere metalen dan aluminium) Emissiebron

Nabehandeling

Emissiefactor TSP

Type emissie

Referentie

Primair smelten van zink Roosteren geen verwaarloosbaar niet-geleid EPA (prim. Zn) Sinterfabriek - Windbox (1) geen 0,12 - 0,55 kg stof/ ton product niet-geleid EPA (prim. Zn) Sinterfabriek - losscherm (1) geen 0,28 - 1,22 kg stof/ ton product niet-geleid EPA (prim. Zn) "Retort building" (2) geen 1,0 - 2,0 kg stof/ ton product niet-geleid EPA (prim. Zn) Gieten (3) geen 1,26 kg stof/ ton product niet-geleid EPA (prim. Zn) (1) afgeschat via processen in de staalindustrie waar emissiefactoren beschikbaar zijn. Gebaseerd op de hoeveelheid geproduceerde sinter (2) afgeschat via processen in de loodindustrie (3) afgeschat via processen in de koperindustrie Secundair smelten van zink Reverbeeroven, roosteren (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,63 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Draaiend roosteren (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,45 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Moffeloven, roosteren (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,54 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Ketel (pot), roosteren (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,28 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Electrische weerstand, roosteren (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,25 (per kg processed) niet-geleid EPA (sec. Zn) Verpletteren/zeven (3) hoogstwaarschijnlijk geen 2,13 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Natriumcarbonaat logen hoogstwaarschijnlijk geen niet-geleid EPA (sec. Zn) Ketel (pot) smeltoven (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,0025 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Kroesoven, smelten (1) hoogstwaarschijnlijk geen 0,0025 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Reverbeeroven, smelten (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,0025 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Electrische inductie, smelten (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,0025 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) "Alloying retort distillation" hoogstwaarschijnlijk geen niet-geleid EPA (sec. Zn) "Retort and muffle distillation" hoogstwaarschijnlijk geen 1,18 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Gieten (2) hoogstwaarschijnlijk geen 0,0075 kg TSP/ ton eindproduct niet-geleid EPA (sec. Zn) Destillatie, grafietstaaf hoogstwaarschijnlijk geen niet-geleid EPA (sec. Zn) "Retort distillation/oxidation" hoogstwaarschijnlijk geen niet-geleid EPA (sec. Zn) "Muffle distillation/oxidation" hoogstwaarschijnlijk geen niet-geleid EPA (sec. Zn) "Retort reduction" hoogstwaarschijnlijk geen niet-geleid EPA (sec. Zn) (1) technische inschatting, met aanname dat de niet-geleide stofemissies van "crucible melting furnace" gelijk is aan de niet-geleide stofemissies van de "kettle (pot) melting furnace" (2) afgeschat op basis van geleide emissiefactor, er wordt aangenomen dat de niet-geleide stofemissies 5 % van de geleide stofemissies bedragen (3) emissiefactor in kg/ton verwerkt schroot. Dit is het gemiddelde van gerapporteerde emissiefactoren Secundair smelten van koper Koepeloven Reverbeeroven Draaitrommeloven Kroesoven en potoven Electrische inductieoven Secundair smelten van lood Roosteren

geen geen geen geen geen

1,1 kg PM10 / ton verwerkte sec. input 1,5 kg PM10 / ton verwerkte sec. input 1,3 kg PM10 / ton verwerkte sec. input 0,14 kg PM10 / ton verwerkte sec. Input 0,04 kg PM10 / ton verwerkte sec. Input

hoogstwaarschijnlijk geen

0,8 - 1,8 kg TSP/ton lading in oven (1) (2) Smelten hoogstwaarschijnlijk geen 4,3 - 12,1 kg TSP/ton loodproduct (1) Ketel, raffineren hoogstwaarschijnlijk geen 0,001 kg TSP/ton loodproduct (1) Gieten hoogstwaarschijnlijk geen 0,001 kg TSP/ton loodproduct (1) (1) De niet-geleide emissies worden geschat op een 5 % van de onbehandelde geleide emissies. (2) deze emissiefactor is geschat op basis van niet-lood secundaire non-ferro processen Diversen Lood (niet gespecifieerd) (1989)

nabehandeling

0,2 - 3,2 kg/ton metaal (1)

Lood (niet gespecifieerd) (1998)

nabehandeling

0,12 kg/ton metaal

niet-geleid niet-geleid niet-geleid niet-geleid niet-geleid

EPA (sec. Cu) EPA (sec. Cu) EPA (sec. Cu) EPA (sec. Cu) EPA (sec. Cu)

niet-geleid

EPA (sec. Pb)

niet-geleid niet-geleid niet-geleid

EPA (sec. Pb) EPA (sec. Pb) EPA (sec. Pb)

waarschijnlijk zowel geleide als niet-geleide emissies waarschijnlijk zowel geleide als niet-geleide emissies

UBA 1989 UBA 1998

85

Zink (niet gespecifieerd) (1989)

nabehandeling

0,33 - 9 kg/ton metaal (1)

Zink (niet gespecifieerd) (1998)

nabehandeling

0,14 kg/ton metaal

Koper (niet gespecifieerd) (1989)

nabehandeling

0,39 - 10,5 kg/ton metaal (1)

Koper (niet gespecifieerd) (1998)

nabehandeling

0,14 kg/ton metaal

waarschijnlijk zowel geleide als niet-geleide emissies waarschijnlijk zowel geleide als niet-geleide emissies waarschijnlijk zowel geleide als niet-geleide emissies waarschijnlijk zowel geleide als niet-geleide emissies

UBA 1989 UBA 1998 UBA 1989 UBA 1998

(1) Dit bereik omvat gemiddelde emissiefactoren van 1986 en 1966

3.5.7 Bepaling van de niet-geleide stofemissies in Vlaanderen 3.5.7.1 Schatting op basis van RAINS Strikt genomen hanteert RAINS geen diffuse emissiefactoren voor de non-ferro sector. Volgende aannames werden door ons gemaakt om toch een afschatting te maken van de niet-geleide stofemissies: • De totale geleide en niet-geleide emissiefactoren (geen nabehandeling) uit het RAINS model werden als basis genomen voor de afleiding. • Om het aandeel niet-geleide emissies hieruit af te leiden werd gebruik gemaakt van een randopmerking in het achtergronddocument van RAINS voor de secundaire aluminiumproductie. Wat de niet-geleide emissies betreft zijn er geen mogelijkheden voorzien om reductietechnieken in rekening te brengen bij secundaire aluminiumproductie, alhoewel de niet-geleide emissie een belangrijk gedeelte kan zijn t.o.v. de totale emissie. Er wordt gesuggereerd om een deel van de totale emissies aan te geven als geheel niet voor reductie vatbaar ("not suitable for control" - NSC). In het achtergronddocument wordt aangenomen dat dit NSC-aandeel ongeveer gelijk is aan 12 % voor elementaire niet-geleide reductietechnieken en 7,5 % voor de beste niet-geleide reductietechnieken. Er wordt niet aangegeven hoe deze percentages worden bekomen of welke maatregelen deze reductietechnieken juist bevatten. • Deze percentages van 7,5 % en 12 % voor de secundaire aluminiumproductie worden in een eerste ruwe benadering ook gebruikt voor de overige metalen. Het is een ruwe benadering omdat de processen en installaties voor de secundaire aluminiumproductie verschillen van deze voor de overige metalen.

86

Onderstaande tabel vat de resultaten samen. Tabel 13: Overige emissiefactoren niet-geleide stofemissies voor overige non-ferro

TSP

PM10

PM2,5

Totale geleide en niet-geleide emissiefactor (onbehandeld) uit RAINS in kg stofdeeltjes/ton metaal

% aandeel nietgeleide emissies

Sec. Al: 11,9 Overige: 15,0

Optie 1: 12 % * (elementaire maatregelen)

Optie 1: Sec. Al: 1,43 Overige: 1,80

Optie 2: 7,5 % * (beste maatregelen)




Afgeleide emissiefactoren niet-geleide emissies in kg stofdeeltjes/ton metaal









Totale jaarproductie (2004) voor non-ferro in Vlaanderen in ton metaal/jaar ** Al: 344005 Overige metalen: 1035313 Totaal: 1379318 Al: 344005 Overige metalen: 1035313 Totaal: 1379318 Al: 344005 Overige metalen: 1035313

Totale niet-geleide stofemissie per jaar (2004) in ton stofdeeltjes/jaar (Al + overige metalen)

Optie 1: 2355

Optie 2: 1472

Optie 1: 2002

Optie 2: 1251

Optie 1: 1743

Optie 2: 1089

Totaal: 1379318 * deze % die in RAINS enkel aangegeven werden als een soort richtwaarde voor de secundaire aluminium bedrijven (gedeelte dat overblijft als NSC - not suitable for control) wordt voor de hele non-ferro geëxtrapoleerd. Het is een ruwe benadering omdat de processen en installaties voor de secundaire aluminiumproductie verschillen van deze voor de overige metalen. ** zie ook opmerkingen over deze gegevens in paragraaf "omschrijving en afbakening van de sector" voor de non-ferro.

3.5.7.2 Informatie uit sectorstudie non-ferro Ecolas (2003) In de non-ferro studie van Ecolas (2003) wordt getracht om een afschatting te maken van de niet-geleide emissies voor de non-ferro sector in Vlaanderen. Er wordt gesteund op de resultaten van uitgevoerde immissiemetingen in de omgeving bij diverse non-ferro bedrijven, meestal bekomen via neerslagkruiken. De afschatting wordt per metaalcomponent gemaakt (As, Cd, Cu, Pb, Sb en Zn) en niet voor TSP, gezien het gebrek aan gegevens.

87

De beschikbare gegevens laten toe om voor 6 bedrijven een inschatting te maken. Deze bedrijven vertegenwoordigen een belangrijk deel (meer dan 80 %) van de geleide emissies voor de sector m.b.t. As, Cd, Cu, Pb, Sb en Zn. Onderstaande tabel geeft de resultaten weer, waarbij ook de geleide emissies zijn weergegeven (ref. Ecolas 2003). Emissies geleide bronnen Emissies niet-geleide bronnen totaal aantal vracht aantal gemiddeld minimum maximum voor bedrijven in kg bedrijven in kg in kg in kg sector (3) (2) (4) (5) (5) (5) in kg (1) As 572,9 2 371,8 3 534 518 554 Cd 148,8 4 133,0 6 350,8 268,7 426,8 Cu 1,621 3 287,1 4 4,272 3,838 4,828 Pb 5,714 4 4,640 6 17,534 13,447 21,004 Sb 3,068 2 2,416 2 7,385 2,197 12,638 Zn 30,295 4 29,413 6 32,534 28,533 36,497 (1) totale geleide emissie van alle bedrijven die deel uitmaken van de sectorstudie (2) totale geleide emissie voor de 6 bedrijven, waarvoor ook een inschatting van de emissies afkomstig van niet-geleide bronnen werd gemaakt (3) aantal bedrijven van de 6 beschouwde bedrijven die een geleide emissie voor de beschouwde component specificeren (4) aantal bedrijven van de 6 beschouwde bedrijven die depositiegegevens voor de beschouwde component specificeren (5) gemiddelde, minimum en maximum ingeschatte emissie van niet-geleide bronnen voor de 6 bedrijven

Het rapport besluit: • De 6 bedrijven vertegenwoordigen meer dan 80 % van de geleide emissies. Hieruit kan besloten worden dat in de overige bedrijven deze metalen weinig of niet worden verwerkt en dat bijgevolg de bijdrage van de overige bedrijven tot de emissies afkomstig van niet-geleide bronnen voor deze componenten klein zal zijn. De inschatting van de emissies afkomstig van niet-geleide bronnen kan voor deze metalen m.a.w. als vrij representatief genomen worden voor de volledige sector van de non-ferro metallurgie. • De ingeschatte, gemiddelde emissies afkomstig van niet-geleide bronnen, zijn voor de 6 bedrijven waarvoor deze inschatting kan worden gemaakt, steeds groter dan de emissies afkomstig van de geleide bronnen. De verhouding van de emissies afkomstig van nietgeleide bronnen tot deze afkomstig van geleide bronnen bedraagt 1 tot 1,5 voor As en Zn, 2 tot 3 voor Cd, 3 tot 4 voor Pb en Sb en 15 voor Cu. Deze verhouding is vrij onafhankelijk van het aantal bedrijven dat emissies van geleide en/of niet-geleide emissies opgeeft voor een bepaalde parameter. Eén non-ferro bedrijf merkt het volgende op i.v.m. de gegevens uit de Ecolas studie: • Op basis van eigen cijfergegevens besluit het bedrijf dat een serieuze vermindering van de geleide emissies zorgt voor totaal andere verhoudingen (geleide/niet-geleide emissies) per metaal. • Daarnaast zijn de cijfers uit de sectorstudie ongeveer 5 jaar oud en zijn er ondertussen reeds heel wat verbeteringen aangebracht binnen het bedrijf. • Het bedrijf besluit dat de verhoudingen uit de studie dus sterk gerelativeerd moeten worden. Voor meer detail wordt verwezen naar deel III, bijlage 1 van de non-ferro nijverheid, blz 90. 88

3.5.7.3 Discussie Om op basis van de beperkte beschikbare informatie over diffuse emissiefactoren toch een inschatting te maken van het belang van de non-ferro sector, zijn verschillende methodes en studies naast elkaar geplaatst om zo een onder- en bovengrens te bepalen. Dit is een zeer ruwe methode, waarvan de waarde vooral ligt in het feit dat we hierdoor de berekening via RAINS kunnen duiden. In bijlage 3 van de bijlagen voor de non-ferro nijverheid (deel III van deze studie) kan meer gedetailleerde informatie over de inventarissen voor de non-ferro nijverheid en hun onderlinge verschillen worden teruggevonden (nl. de studie Ecolas - Van Biervliet, K. et al (2003), de studie "Lozingen in de lucht" en de studie van Schrooten et al. (2002)) Uit de studie van Schrooten et al. (2002) volgt dat de totale geleide emissies voor processen en verbranding voor de daar afgebakende non-ferro sector 1102,7 ton TSP bedraagt op jaarbasis. Hierbij zijn de procesemissies met 992,1 ton TSP vertegenwoordigd, dus exclusief open overslag. Er wordt aangenomen dat dit geleide emissies zijn (zie ook de bijlage nonferro voor de achtergrondinformatie). In het BREF rapport voor de non-ferro wordt aangegeven dat de niet-geleide stofemissies de geleide stofemissies met meer dan 2 tot 3 keer kunnen overstijgen (BREF, p. 113, op basis van resultaten uit één studie van een primaire kopersmelter, die tevens niet voorkomt in Vlaanderen). Er kan hieruit afgeleid worden dat de niet-geleide TSP stofemissies 2000 tot 3000 ton per jaar zouden bedragen. Uiteraard is deze inschatting zéér onzeker. De sectorstudie van Ecolas (2003) hanteerde immers veel lagere stofemissies (92 ton proces + verbrandingsemissies voor het jaar 2000) voor de non-ferrosector (zie ook de bijlage van de non-ferro voor meer achtergrondinformatie). Op basis van de aannames en de emissiefactoren in RAINS wordt een totale niet-geleide TSP emissie van 1472 tot 2355 ton per jaar afgeleid voor de processen. Deze emissie ligt in dezelfde grootteorde als deze op basis van Schrooten et al. (2002) en de BREF. De sectorstudie van Ecolas (2003) verschaft wel inzicht in de totale diffuse metaalemissies. Niet-geleide emissies van lood en zink bedragen ongeveer 50 ton per jaar voor de sector (zie overzichtstabel in tweede paragraaf bij dit onderdeel), waarbij zowel procesemissies als emissies voor open overslag inbegrepen zijn. In de literatuur vindt men cijfers die over het metaalgehalte van fijne stofdeeltjes afkomstig van grondstoffen en afvalproducten van zink en lood smelters (Batonneau et al., 2004). We kunnen niet aantonen dat deze studies representatief zijn voor de situatie in Vlaanderen, maar leiden hieruit af dat PM10 stof 10 tot 50 % lood of zink kan bevatten (minimum 5 % in slakken tot maximaal 65% in secundaire grondstoffen en ertsen). Passen we deze percentages toe dan bekomen we een vork van 100 tot 500 ton diffuse PM10 emissies voor de totale sector. De meting en de inschatting op basis van metaalgehaltes in fijn stof zijn onzeker maar volgens ons meer betrouwbaar dan de eerste inschatting op basis van literatuurwaarden. We besluiten hieruit dat de diffuse stof emissies waarschijnlijk kleiner zijn dan 1000 ton per jaar en eerder onder de 500 ton PM10 per jaar liggen voor de non-ferro sector. De meetresultaten voor 2 bedrijven in Vlaanderen bevestigen dit vermoeden enigszins. Omrekening van de

89

metingen, naar PM10 emissies op jaarbasis, ev. rekening houdend met de metaalgehaltes, levert een totale emissie van 20 tot 40 ton PM10 per jaar op. Op basis van deze redenering is kwantificering niet mogelijk, maar is het wel aanbevolen de emissiefactor in RAINS te herzien.

3.5.7.4 Vergelijking met de geleide stofemissies In onderstaande tabel worden de zeer ruwe benaderingen uit bovenstaande paragraaf vergeleken met de totale geleide stofemissie uit de non-ferro. MIRA-T geeft aan dat voor 2003 de procesemissie voor de non-ferro industrie 767 ton PM10 per jaar bedraagt. Er was geen éénduidig cijfer voor TSP beschikbaar. Er wordt verondersteld dat het cijfer betrekking heeft op enkel de geleide emissies. Bron ruwe benadering

Afgeschatte niet-geleide stofemissie in ton/jaar voor de non-ferro sector

Totale geleide stofemissie voor 2003 uit MIRA-T

Schrooten et al. (2002) + aannames: • Procesemissies van 992,1 ton TSP/jaar zijn geleide emissies • BREF non-ferro: niet-geleide emissies overstijgen geleide tot 2 à 3 keer (op basis metingen aan primaire kopersmelter)

2000 - 3000 ton TSP/jaar (Proces)

767 ton PM10 /jaar (Proces)

Rekening houdend met grootteverdelingen uit RAINS: 1700 - 2550 ton PM10 per jaar (Proces) 1472 - 2355 ton TSP/jaar (Proces)


1,6 - 2,6


0,1 - 0,7

RAINS + diverse aannames (zie vorige paragrafen)

Sectorstudie Ecolas: • Niet-geleide procesemissies en niet-geleide emissies open overslag: 50 ton lood en zink/jaar Literatuur (Batonneau et al. , 2004): • Lood of zinkgehalte PM10 stof is 10 - 50 %

Rekening houdend met grootteverdelingen uit RAINS: 1251 - 2002 ton PM10 /jaar (Proces) 100 - 500 ton PM10 /jaar (Proces + open overslag)

Verhouding niet-geleide PM10 t.o.v. geleide PM10 stofemissies 2,2 - 3,3

3.5.8 Besluit Een nauwkeurige kwantificering van de niet-geleide TSP emissie voor processen en/of open overslag bij de non-ferro sector kon niet worden uitgevoerd wegens het ontbreken van geschikte gegevens. Er werd wel op basis van de beperkte informatie over diffuse

90

emissiefactoren en literatuur ruwe inschattingen gemaakt die aangeven om de emissiefactoren in RAINS te herzien. De meting en de inschatting op basis van metaalgehaltes in fijn stof zijn onzeker maar volgens ons meer betrouwbaar dan de eerste inschatting op basis van literatuurwaarden. Waarschijnlijk zijn de niet-geleide stof emissies kleiner dan 1000 ton per jaar en liggen ze eerder onder de 500 ton PM10 per jaar. De meetresultaten voor 2 bedrijven in Vlaanderen bevestigen dit vermoeden enigszins. Omrekening van de metingen, naar PM10 emissies op jaarbasis, ev. rekening houdend met de metaalgehaltes, levert een totale emissie van 20 tot 40 ton PM10 per jaar op. Het resterend reductiepotentieel van de non-ferro sector voor niet-geleide stofemissies kon niet worden ingeschat. Alhoewel er gedetailleerde oplijstingen zijn per bedrijf van maatregelen om de niet-geleide stofemissies te beperken, is de implementatiegraad van elk van deze maatregelen niet steeds duidelijk. Bij de meeste bedrijven zijn reeds veel maatregelen genomen om de niet-geleide stofemissies te beperken, het reductiepotentieel zal daardoor eerder beperkt zijn. Diffuse procesemissies, ten gevolge van activiteiten in fabriekshallen, zijn in verhouding met emissies van open overslag beperkter. Toch is er nog wat onzekerheid over deze procesemissies, met name de meetresultaten laten uitschijnen dat proces emissies toch nog groter zijn dan verwacht. Het is ook aangetoond dat een aantal eenvoudige maatregelen deze procesemissies kan verminderen, o.m. door een meer gecontroleerde ventilatie tot stand te brengen. Er is een grote meetonzekerheid op de beschikbare resultaten van meetcampagnes en de terugrekening ervan naar jaarvrachten per bedrijf. De lange tijdreeksen van meetgegevens voor deze sector slaan bijna uitsluitend op zware metalen, en niet specifiek op PM10 of totaal stof. Er is dan ook nood om voor een aantal bedrijven meer data te verzamelen over de PM10 concentraties in de omgeving, om deze dan via inverse modellering te relateren aan de diffuse emissiebronnen in deze bedrijven. Gezien de hoge metaalgehaltes in het stof afkomstig van de non-ferro bedrijven en de voortdurende aandacht hiervoor in Vlaanderen, is de implementatie van maatregelen in deze sterk gecontroleerde sector vrij groot. De marge voor bijkomende beperkingen is in dit opzicht steeds kleiner aan het worden. Toch blijft het potentiële gezondheidsrisico van het fijn stof van deze sector belangrijk genoeg om reductie-inspanningen te blijven volhouden.

91

3.6 Andere sectoren 3.6.1 Kleiverwerkende industrie 3.6.1.1 Omschrijving en afbakening Ruim beschouwd omvat de kleiverwerkende industrie alle inrichtingen voor het fabriceren van keramische producten door middel van verhitting van kleien of lemen. De sector wordt meestal verder ingedeeld in verschillende deelsectoren. Op technische gronden kan de kleiverwerkende industrie opgedeeld worden in de grof- en de fijnkeramische industrie (BECEWA, 1994). De grofkeramische industrie omvat de productie van keramische producten voor de bouw en wordt daarom ook bouwkeramische industrie genoemd. Tot de grofkeramische industrie worden met name steenbakkerijen, dakpannenfabricanten en producenten van gresbuizen gerekend. De fijnkeramische industrie omvat een uitgebreid productengamma van o.a. vuurvaste producten, aardewerk, tegels, sanitair, porselein en elektrisch porselein. In 2004 bereikte de Belgische baksteenproductie 2,309 miljoen m³. De hoeveelheid in België gemaakte baksteen blijft dus aanzienlijk, en steeg licht t.o.v. 2003 (Belgische baksteenfederatie, 2004). In Vlaanderen is met name de grofkeramische industrie van belang. De meeste bedrijven, een 40-tal, produceren bakstenen voor gewoon metselwerk of gevelmetselwerk, sommigen ook tegels en welfsels. Drie bedrijven vervaardigen dakpannen, één bedrijf gresbuizen, en één bedrijf geëxpandeerde kleikorrels (BECEWA, 1994). Deze ondernemingen omvatten een 70-tal productielijnen of ovens die instaan voor ongeveer 3,5 miljoen ton keramische producten per jaar voor de bouwsector (Belgische Baksteenfederatie, 1997). Verder zijn er nog enkele kleinere bedrijven die aardewerken produceren en tot de fijnkeramische industrie moeten gerekend worden. Het gaat ondermeer om enkele tientallen artisanale pottenbakkers die elk minder dan 10 ton klei per jaar verwerken.

3.6.1.2 Procesomschrijving Figuur 6 geeft de procesvoering in de grofkeramische industrie vereenvoudigd voorgesteld. De in stippellijn weergegeven processtap (glazuren / engoberen) is slechts voor bepaalde producten van toepassing. Een uitgebreidere procesomschrijving is terug te vinden in de bijlage en in de BBT studie voor de kleiverwerkende nijverheid (D. Huybrechts, P. Vercaemst, R. Dijkmans, 1999).

92

Figuur 6: Schematische voorstelling van de procesvoering in de kleiverwerkende industrie

3.6.1.3 Bronnen van diffuse stofemissies In dit deel komt enkel de open overslag aan bod. In hoofdstuk 4 komen andere processtappen aan bod die oorzaak zijn van diffuus fijn stof. Ontginning van klei

Stofhinder kan optreden bij de droge ontginning en verwerking van zand en grind. Klei- en leemontginningen en natte zand- en grindontginningen veroorzaken nagenoeg geen stofemissies door het vochtgehalte. Stofvorming treedt op bij een combinatie van droog weer en wind. Stofvorming kan ontstaan door droge winning met graafmachines, het transport met transportbanden en door het af- en aanrijden van vrachtwagens op en buiten het terrein. De wegen op het terrein zijn vaak onverhard, waardoor als gevolg van rijdende vrachtauto's gemakkelijk stofvorming optreedt. Buiten de terreinen komt dit doordat klei of leem aan de banden van de vrachtwagens blijft kleven. Een andere bron van stof vormt de aarden omwalling (vaak afgegraven deklaag die gestockeerd wordt) die vaak als geluidswal wordt aangelegd. Na verloop van tijd zal de omwalling al dan niet van nature begroeid zijn en vindt nog nauwelijks stofvorming plaats.

93

Als laatste oorzaak van stofvorming kan het terrein zelf worden genoemd. Hierbij gaat het om delen van het terrein die reeds ontdaan zijn van begroeiing en daardoor windgevoelig zijn geworden (tijdelijk) Aanvoer en opslag van grondstoffen

Vooral in drogere perioden, kunnen stofemissies (klei en zand) optreden tijdens de opslag van klei en tijdens het transport van de opslag naar de fabriek (SPIN, 1995). Het transport van de klei en leem gebeurt op verschillende manieren. Vaak is de groeve gelegen naast een kleiverwerkend bedrijf. In dat geval komt de klei en leem rechtstreeks op een transportband terecht of maakt men gebruik van vrachtwagens of dumpers (van ca. 10 m³) om de klei en leem te vervoeren, zonder dat men gebruik moet maken van de openbare weg. Indien de groeve verder afgelegen is of indien men klei en leem aanvoert van occasionele winningen (uitgraven bouwputten), zal men gebruik maken van vrachtwagens (eventueel in combinatie met schepen en in zeldzame gevallen met de trein) om de klei en leem te vervoeren naar de kleiverwerkende bedrijven. Vooral leem wordt over grotere afstanden getransporteerd. De grondstoffen worden gestockeerd op het fabrieksterrein op open hopen.

3.6.1.4 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies Ontginning

Schermen op en rond delen van de be- en verwerkingsinstallaties die veel stof produceren (zoals zandzeven,…) kunnen de verspreiding van stof verminderen. Deze maatregel is van toepassing bij lokale stofhinder rond een ontginning waar er nog een verdere bewerking van de delfstof gebeurt. Het rooien van bomen en het weghalen van de toplaag (inclusief kleine begroeiing) dient zo kort mogelijk voor de aanvang van de ontginningswerken te worden uitgevoerd. Grond- en hulpstoffenbeheer

Opslagplaatsen voor gronden hulpstoffen in openlucht kunnen best vermeden worden. Wanneer dit niet te vermijden is, kan gebruik gemaakt worden van sproeiers, afdekkingen, windschermen, ... Wegen kunnen verhard worden. Dan kunnen de wegen en de banden regelmatig schoongemaakt worden. Daarnaast kan het transport van gronden hulpstoffen beter gebeuren in afgesloten ruimtes. Er kan ook gebruik worden gemaakt van pneumatische transportsystemen. Artikels 5.30.0.3 t.e.m. 5.30.0.5 van Vlarem II behandelen diverse maatregelen die

94

inrichtingen uit rubriek 30 moeten nemen om stofhoudende emissies te beperken: Zie hiervoor ook hoofdstuk 3.1.4 betreffende open overslag.

3.6.1.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen Over de toepassing van maatregelen om diffuse emissies tegen te gaan is in de BBT voor de kleiverwerkende nijverheid niets vermeld. Ook in de emissiejaarverslagen worden deze maatregelen zelden vermeld. In bijlage is een tabel te vinden van de informatie terug te vinden in de emissiejaarverslagen. Slechts een beperkt aantal bedrijven maakt melding van organisatorische en technische maatregelen zoals het beperken van de valhoogte, verharden van wegen, besproeien en opslaan van de klei in een silo of afgedekte ruimte. Echter een groot deel van deze maatregelen zijn wettelijk verplicht in VLAREM I en II. Depotruimtes worden bijvoorbeeld geteerd en regelmatig schoongemaakt om de stofemissie te verlagen, en er worden vaak snelgroeiende heggen geplant. Ook de Belgische Baksteenfederatie beaamt dat heel wat bedrijven de maatregelen uit VLAREM I en II toe passen. Zo meldt ze dat een groot deel van de grondstoffen rechtstreeks van de ontginning naar het proces worden gevoerd. Indien de grondstoffen worden aangevoerd per vrachtwagen is de tijdelijke opslag ofwel binnen, ofwel onder afdak, ofwel bevochtigd bij droog weer. Dit omdat bij het productieproces de klei een zeker vochtgehalte moet bezitten. Uit de MER-rapporten die bestaan rond de klei-ontginning blijkt dat waar nodig transportroutes worden verhard, de andere wegen worden besproeid bij droog weer, groenschermen worden geplaatst om stofhinder te voorkomen voor omliggende bewoning en indien een duidelijke stofhinder door de wegen veroorzaakt wordt, worden ze gereinigd. Vaak worden de stofemissies beperkt tot dichtbij de ontginningsplaats omdat de fabrieken dichtbij liggen en het transport over het ontginningsterrein kan gebeuren. Conclusie uit voorgaande is dat de toepassingsgraad van maatregelen nog onvoldoende wordt gerapporteerd om een duidelijk beeld te kunnen vormen van de situatie binnen de kleiverwerkende nijverheid.

3.6.1.6 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur Specifiek voor diffuse stofbronnen zijn geen emissiefactoren gevonden. Enkel voor de geleide bronnen. (zie bijlage) Er zijn ook geen emissies in RAINS_model teruggevonden omdat er te weinig goede informatie over de sector bestaat.

3.6.1.7 Conclusie Diffuse stofemissies kunnen veroorzaakt worden door de open overslag van grondstoffen bij kleiverwerkend bedrijven. Om deze stofemissies tegen te gaan moeten zij de

95

voorwaarden in hoofdstuk 5.30 van VLAREM II toepassen. Het is heel moeilijk om een zicht te krijgen of dit ook effectief gebeurt. Uit bovenstaande blijkt dat bij de inventarisatie van maatregelen in de emissiejaarverslagen er meer aandacht moet besteed worden aan maatregelen om diffuse emissies tegen te gaan. Omdat het hier vaak over eerder organisatorische dan technische maatregelen gaat, vermelden de bedrijven deze niet bij genomen maatregelen, hoewel ze wel degelijk worden geïmplementeerd (bron baksteenfederatie). Het is niet mogelijk om een inschatting te maken van de grootteorde van de emissies en het reductiepotentieel door een ontbreken van cijfers en meetgegevens.

3.6.2 Betoncentrales 3.6.2.1 Omschrijving en afbakening van de sector Onder deze sector vallen de betoncentrales en de betonproductenindustrie. Beide bedrijven hebben als gemeenschappelijke noemer de productie van beton en stortklaar beton. Ter verduidelijking worden hierna de definities gegeven van beton en stortklaar beton1. • Beton: materiaal gevormd door het mengen van cement, grove of fijne granulaten en water, en ontstaan door het verharden van de cementpasta (cement en water). Naast deze basiscomponenten, kan het beton ook hulpstoffen en/of additieven bevatten. Indien de maximum korrelgrootte van het granulaat kleiner is dan of gelijk aan 4 mm, wordt het materiaal 'mortel' genoemd • Stortklaar beton: beton, dat gedoseerd wordt in een installatie buiten of op de bouwplaats, gemengd wordt in een stationaire menger of een mengwagen, en afgeleverd wordt door de producenten aan de gebruiker in verse toestand en klaar voor gebruik, hetzij op de bouwplaats, hetzij in een voertuig van de gebruiker. De productie van stortklaar beton of afgeleide producten voor de toepassing op een bouwplaats, gebeurt in betonmortelcentrales of betoncentrales voor stortklaar beton. Via mengwagens wordt het beton aangeleverd op de bouwplaatsen. Een aantal betoncentrales hebben een ruim aanbod en produceren naast de klassieke betonsoorten ook andere betonproducten zoals gestabiliseerd zand, mager beton, schuimbeton, vezelbeton, waterdicht beton, gekleurd beton, hoge sterkte beton,... De sector produceert ongeveer 20 miljoen ton stortklaar beton. De betonproductenindustrie zijn die inrichtingen die als activiteit de productie van geprefabriceerde betonnen elementen uitvoeren. De sector heeft een totale jaarlijkse productie van 10 miljoen ton. Een zeer klein gedeelte van de productie van geprefabriceerde betonnen elementen gebeurt op de bouwplaats zelf in zogenaamde prefabbatterijen. Deze activiteit wordt beschouwd als de uitvoering van betonwerken op de bouwplaats.

96

3.6.2.2 Procesbeschrijving Hieronder de verschillende processtappen. In bijlage worden deze uitgebreider besproken.

Figuur 7: Processtappen van betoncentrales en betonproductenindustrie

97

3.6.2.3 Bronnen van diffuse stofemissies Opslag en intern transport van grondstoffen:

Het voornaamste milieuaspect tijdens de aanvoer, de opslag en het intern transport van de grondstoffen is de emissie van stof afkomstig van zand en granulaten (grootte tussen 0 en 125 mm). Vooral droog zand is stofgevoelig. Bij bulkopslag blijft het stofgevoelige gedeelte beperkt tot de bovenste oppervlaktelagen. Bij een constante laadactiviteit wordt de oppervlaktelaag steeds vernieuwd met minder droog materiaal. Ook de aanvoer van cement (of poedervormige bestanddelen: 30% is kleiner dan 5µm) kan verspreiding van cementstof (ordegrootte van 2-5 µm) veroorzaken; vooral indien de krachtige compressoren bij het ledigen en reinigen van de bulkwagens het overdruksysteem van de silo forceren. Accidentele uitstoot van de silo’s kan dus een belangrijke bron van diffuus stof zijn. Transport eindproduct

Stof door vrachtwagens

3.6.2.4 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies Opslag en intern transport van grondstoffen

1. Het verharden van de bedrijfsterreinen. 2. Het bevochtigen van het productieterrein bij droogte. Bij bevochtiging dient aandacht besteed te worden dat de gestockeerde producten niet bevuild worden. 3. Het regelmatig reinigen van het terrein en de naaste omgeving door een veeginstallatie. 4. Het reinigen van de banden in een bandenwasinstallatie (FO-industrie, 1998). Deze maatregel is niet vastgesteld bij de sectorbezoeken. Deze maatregel wordt niet haalbaar noch noodzakelijk geacht op voorwaarde dat het bedrijfsterrein voldoende verhard en onderhouden is. De kostprijs voor een volledige bandenwasstraat bedraagt grosso modo 74 300€ (gesloten watercircuit, hydraulische koppelingen en beveiligingen) 5. Het plaatsen van windschermen of betonnen voorraadbunkers met drie hoge zijkanten rond de bulkopslag en de stortmonden van zand en granulaten. Hierdoor is niet alleen minder grondoppervlakte nodig, maar door de driekwart insluiting vermindert ook de kontaktoppervlakte met de langswaaiende wind. Indien de boxen niet tot de volledige hoogte gevuld worden, zal het eventuele opwaaiende stof binnen de resterende ommuring kunnen gevangen blijven. De opslag van zeer fijne materialen (<2 mm) kan beter binnen, of in silo’s of in overdekte boxen. 6. Instructies aan de kraanmachinist voor 'stofarme' open overslag (FOindustrie, 1998) - de grijper zo laag mogelijk boven het stortpunt te openen - bij het storten de grijper pas openen lager dan de rand van de storttrechter of windschermen

98

- de storttrechter niet voor meer dan 85% vullen - niet te storten onder ongunstige omstandigheden van veel wind 7. Het bevochtigen van de opslag van vooral zand en granulaten in droge perioden. Over deze maatregel zijn de meningen verdeeld. Het bevochtigen van zand en granulaten zou de constantheid van de productie hinderen. Andere bedrijven zien geen moeilijkheden. 8. Het gedeeltelijk afdekken van de opslag in bulk met een zeil (Betonplatform, 1998 en FOindustrie, 1998). Deze maatregel is niet vastgesteld bij de sectorbezoeken. Deze maatregel wordt weinig haalbaar geacht. 9. Het gebruik van overdekte transportbanden. Overdekte transportbanden worden vooral toegepast om de externe invloeden van vocht te vermijden. De extra kost voor het overdekken van een transportband bedraagt al snel enkele duizenden EUR extra 10. Het gebruik van wachtsilo's voor een snelle opslag van (stuifgevoelig) zand en granulaten, eventueel gecombineerd met Just-In-Time leveringen. Deze maatregel beperkt de opslag in bulk in tijd en hoeveelheid. De rendabiliteit van deze oplossing wordt echter in vraag gesteld. De maatregel kan evenwel rendabel blijken te zijn wanneer men het in een breder kader plaatst. Indien andere factoren meespelen in de beslissing zoals bijv. de manier van aanvoer, de beschikbaarheid van voldoende bedrijfsterrein, het vermijden van een dubbele manipulatie van de grondstoffen, e.d. is het zinvol deze maatregel toch in overweging te nemen. 11. De open overslag van zand en granulaten in een overdekte en afgesloten constructie. Er is slechts één voorbeeld van een dergelijke opslag, met name de betoncentrale van CCB in Wevelgem. Hierbij worden de granulaten aangevoerd in een overdekte bedrijfshal en via transportbanden naar wachtsilo's van 600 m³ geleid. De stof- en geluidshinder werd hierdoor tot een minimum beperkt, maar de investering is buiten verhouding met een kostprijs die het viervoudige bedraagt van een klassieke centrale. 12. De toepassing van zelfreinigende stoffilters op cementsilo's. Deze maatregel vermindert de stofemissie door cement die ontstaat bij de vulactiviteit van de silo. De meeste betonbedrijven hebben reeds een vorm van stoffilter. 13. De toepassing van een onderdrukbeveiliging voorkomt calamiteiten zoals het imploderen van een cementsilo. Een overdrukbeveiling op cementsilo's wordt klassiek toegepast. 14. De toepassing van een overvulbeveiliging via een automatisch alarmsignaal voorkomt stofemissie door een menselijke fout. Geen BBT. Voorkeur voor 15 15. De toepassing van een overvulbeveilinging met een automatisch afsluitsysteem van de vulleiding op cementsilo's. 16. Duidelijke instructies aan de leveranciers van cement betreffende het vermijden van extra drukstoten bij lediging van de bulkwagens in de silo. 17. Onderhoud en controle Het regelmatig onderhoud en vervanging van stoffilters op cementsilo's teneinde de goede werking ervan te verzekeren. De regelmatige controle van de overdrukbeveiliging tegen het vastzetten door verharde cement.

99

Transport

18. Het verminderen van de transportbewegingen van de mengwagens door een optimalisatie van de distributie door de uitbating van of de samenwerking met verschillende centrales en het verhogen van de capaciteit van de mengwagens, steeds rekening houdend met de markt. 3.6.2.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen Op- en overslag

De meest gebruikte methoden voor het opslaan van granulaten zijn: a. in bulk op volle grond : deze opslag wordt zelden toegepast voor vaste inrichtingen b. in bulk op verharde werkvloer : de opslag kan gebeuren in stervorm rondom de menginstallatie en gescheiden door schotten, in afzonderlijke hopen of gescheiden door keermuren. Bij het plaatsen van muren is het wel belangrijk dat de opening niet naar de meest frequente windinrichting is geplaatst. Ook mag de opslaghoop niet te hoog boven de schotten of muren uitsteken. c. in ingegraven of gedeeltelijk ingegraven silo's : deze silo's worden in batterijvorm opgesteld en kunnen grote hoeveelheden granulaten opslaan (tot 150 m³ per silo). De aanvoer is makkelijk door een rechtstreekse vulling van de silo's zonder voorafgaande bulkopslag; ook het ontnemen van de granulaten gebeurt automatisch door een transportband onder silo's. d. in bovengrondse silo's : deze silo's bevinden zich boven de menginstallatie of naast de menginstallatie en zijn verdeeld in meerdere vakken voor het opslaan van verschillende granulaten. De totale inhoud kan 150 tot 300 m³ en meer bedragen. Het vullen van deze silo's gebeurt door middel van een emmerelevator of transportband. Bovenaan is een draaibare stortgoot die toelaat de granulaten in de overeenkomstige silo te storten. e. bij een verticale centrale is er meer gesloten stockagecapaciteit waardoor minder milieuhinder (stofemissie) veroorzaakt wordt. De toepassing in ingegraven of bovengrondse silo's is een aanzienlijke kostenpost bij de oprichting van een centrale, maar bespaart tevens op personeel door een eenvoudige open overslag van de granulaten via transportbanden. Tevens zijn de granulaten slechts beperkt onderhevig aan vochtschommelingen. De aanvoer van cement gebeurt in bulk per schip of tankwagen. De aanvoer per schip is beperkt tot 5%. Bulkvrachtwagens van 30 ton bevoorraden de betonindustrie. Cement wordt pneumatisch overgeslagen in cementsilo's. In geval van transport over de weg zijn de bulkwagens uitgerust met een compressor. Bij overslag uit schepen staat de compressor meestal inpanding opgesteld op de wal. Nagenoeg alle bedrijven zijn uitgerust met stoffilters op de cementsilo’s omdat het economisch niet verantwoord is om grote hoeveelheden dure grondstof (cement) te verliezen. Een overdrukbeveiling op cementsilo's wordt klassiek toegepast. Grote betoncentrales beschouwen een overvulbeveiliging met automatisch afsluitsysteem van de vulleiding op cementsilo's als noodzakelijk. 100

In VLAREM I en II staan in hoofdstuk 5.30 een aantal stofmaatregelen waaraan betoncentrales moeten voldoen. Grote betoncentrales transporteren hun zand en granulaten via transportbanden. Deze zijn meestal volledig dichtgemaakt. Ook bezitten ze een afschraapsysteem op deze transportbanden om materiaal te recupereren. Dit materiaal valt op een plaat. Regelmatig onderhoud van deze plaat is dan wel noodzakelijk. De bezochte betoncentrale bezat zelfs een gedeeltelijk ondergrondse transportband, die de grondstoffen van de stockageplaats naar de omhooggaande (volledig dichtgemaakte) transportband brengt.

3.6.2.6 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur Het grootste deel van de emissies van een betoncentrale zijn diffuse emissies bij de open overslag van grondstoffen. In onderstaande tabel geeft EPA voor deze activiteiten emissiefactoren. EPA geeft emissiefactoren voor de ongecontroleerde activiteit en met een reductiemaatregel. Er wordt echter niet gegeven welke maatregel wordt toegepast. EPA type bron

transfer granulaten Transfer zand Pneumatisch laden van cement in opslagsilo Cement supplementen pneumatisch laden in silo’s Laden van de weegeenheid Laden van de menger (centrale menger) Laden van de vrachtwagen (truck mix)

ongecontroleerd TSP PM10 kg/ton kg/ton materiaal materiaal 0.0035 0.0017 0.0011 0.00051 0.36 0.23

Met reductiemaatregel TSP PM10 kg/ton kg/ton materiaal materiaal

Emissie rating

D D E

0.00050

0.00017

D

0.0045

0.0024

D, E

Emissie rating

1.57

0.65

E

0.0026

0.0013

D

0.262

0.078

B

0.0092

0.00275

B

0.561

0.1555

B

0.04905

0.01315

B

De emissiefactoren van de twee laatste activiteiten kunnen ook berekend worden aan de hand van de volgende formule: E= (k (0.0032) (Ua/Mb)) /2 kg/ton

met

k = multiplier U = windsnelheid in m/s M = vochtgehalte a, b = exponenten

101

parameter k

exponenten

categorie TSP PM10 PM2,5 a b

Truck mix 1,3 0,35 0,05 2 0,2

Centrale mix 1,3 0,35 0,05 0,3 0,8

Emissies van voertuigbewegingen (opwaaiend stof) en winderosie van de opslaghopen kan berekend worden met de formules uit hoofdstuk 3.1.5 TNO Delft R86/205 'Emissiefactoren van stof bij open overslag van stortgoederen' (Mulder W., 1987).

Methode op basis rendement filters

De stofemissie voor het vullen van de silo’s bedraagt: - voor een gemiddelde betoncentrale (productie 100 000 ton) ongeveer 22 kg/jaar. - voor een gemiddelde betonproductenbedrijf (productie 30 000 ton) ongeveer 6 kg/jaar

102

3.6.2.7 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen TNO

Berekenen we de stofemissie voor een gemiddeld bedrijf in de sector. In deze berekening voor de totaal stof fractie zijn geen maatregelen genomen. Gemiddeld bedrijf Betonproductie per jaar Cementverbruik in ton Zandverbruik in ton Granulaatverbruik in ton Emissiefactor cement Emissiefactor grof zand Emissiefactor granulaat Stofproductie cement in ton Stofproductie grof zand in ton Stofproductie granulaat in ton

Betoncentrale 100 000 ton 13 000 30 000 50 000 2x1‰ 2 x 0,1 ‰ 2 x 0,01 ‰ 26 6 1

Betonproducten 30 000 ton 4 000 9 000 15 000 2x1‰ 2 x 0,1 ‰ 2 x 0,01 ‰ 8 1,8 0,3

EPA

Gebruiken we enkel de emissiefactoren voor opslag van goederen (zonder reductiemaatregelen) zonder dat hierin winderosie zit vervat dan bekomen we volgende hoeveelheden:

EF kg/ton 0,0017 0,00051

transfer granulaten Transfer zand Pneumatisch laden van 0,23 cement in opslagsilo

verbruik in ton 50000 30000

Ton 0,085 0,0153

13000

2,990

Het blijkt niet mogelijk om op basis van de formules voor verkeer en winderosie een berekening te doen omwille van het niet voorhanden zijn van gegevens. Bovendien kan dit ook slechts berekend worden voor een afgebakende periode Op jaarbasis is dit door de continue bewerkingen (verschillende opslaghopen, continu open afrijdend verkeer...) zeer moeilijk 3.6.2.8 Conclusie Cement heeft de grootste stuifgevoeligheid. Deze wordt (zeker in de vaste betoncentrales) echter in silo’s opgeslagen. De meeste betoncentrales hebben hierop een overdrukbeveiliging en een stoffilter staan. Enkel bij accidenten kan nog een grote hoeveelheid stof vrijkomen. Een overdrukbeveiliging is dan ook belangrijk.

103

Dan blijven de grootste diffuse stofbronnen de bulkopslag van zand en granulaten en het opwaaiend stof van open afrijdend verkeer. Door TNO wordt de eerste ingeschat op 7 ton per jaar voor een gemiddelde betoncentrale (100000 ton productie per jaar) en 2,1 ton per jaar voor een gemiddelde bedrijf van betonproducten (30000 ton productie per jaar) zonder maatregelen. In vergelijking met de berekening op basis van de emissiefactoren van EPA (100 kg voor een betoncentrale) zijn deze cijfers eerder hoog. Als men deze gemiddelde cijfers vergelijkt met de totale geleide stofemissies van de ganse asfalt- en betonmortelsector (met een totale jaarlijkse productie van stortklaar beton van 20 miljoen ton) in 2000 namelijk 6 ton PM10 en 165 ton TSP (bron AMINABEL, cel lucht 2005) liggen de diffuse emissies berekend via de TNO methode in een hogere grootteorde. Er dient echter opgemerkt te worden dat EPA enkel rekening houdt met overslagactiviteiten. Maatregelen om emissies te voorkomen zijn het schoonvegen van de wegen op het terrein, het inkapselen van de grondstoffen en ze bevochtigen bij droog en/of winderig weer. Deze zijn reeds in VLAREM II vervat.

3.6.3 Productie van gipskartonplaten 3.6.3.1 Beschrijving en afbakening van de sector In Vlaanderen is er slechts één bedrijf dat gipskartonplaten produceert. In 2004 werd een productie-uitbreiding aangevraagd. De opslagcapaciteit wordt daardoor met 8 000 m² uitgebreid. In het rapport [Schrooten et al, 2003]13 werden de emissies van het bedrijf reeds uitgebreid besproken en geëvalueerd.

3.6.3.2 Bronnen van diffuse emissies De belangrijkste maatregelen zijn reeds getroffen zowel op het vlak van de reductie van de geleide, als van de niet-geleide emissies. Omdat grote hoeveelheden gips gebruikt wordt voor de productie zijn diffuse emissies bij dat soort van activiteiten uiteraard niet uit te sluiten. Volgens de classificatie van stoffen in stuifgevoeligheidsklassen blijkt gips een S3 stof te zijn, wat wil zeggen licht stuifgevoelig en niet bevochtigbaar. Dit is slechts ten dele waar voor de grondstoffen die in het bedrijf gebruikt worden. Er wordt zowel gebruik gemaakt van natuurlijke gips als van RO-gips. De RO-gips is een recuperatiestof afkomstig van de rookgasontzwaveling van steenkoolcentrales. Dit gips heeft initieel een vrij hoog vochtgehalte waardoor de stuifgevoeligheid beperkt is. Wat de diffuse emissies van stof betreft zijn volgende maatregelen van belang: bij de opslag van het gips vormt er zich van nature vrij snel een korst aan het oppervlak waardoor diffuse stofemissies beperkt blijven. Vers gips heeft een vochtgehalte in open lucht van 8 %, 13

Evaluatie van het reductiepotentieel voor fijn stofemissies (TSP, PM10, PM2,5) naar het compartiment lucht in een aantal sectoren in Vlaanderen. L. Schrooten, I. De Vlieger, E. Cornelis, F. Lefebre, P. Lodewijks en H. Van Rompaey. VITO. 2003.

104

waardoor de stofemissies tijdens het lossen en bij de opslag ook beperkt zijn. De opslagplaats is voorzien van sproeiers in het geval er toch stofemissies zouden voorkomen, bijvoorbeeld bij droog weer en sterke wind. Deze sproeiers zijn slechts zelden gebruikt moeten worden. De stockagehal is volledig afgesloten en volledig geautomatiseerd. Er wordt gebruik gemaakt van morsvrije grijpers en de transportbanden zijn volledig omkast. De toegangsweg tot de opslagplaats zorgt echter wel voor stofemissies o.a. afkomstig van gips op de banden van de vrachtwagens. Deze toegangswegen worden dan ook regelmatig gereinigd.

3.6.3.3 Evaluatie van de effectiviteit van de maatregelen Uit contacten met de Milieudienst van de gemeente waarin het bedrijf gesitueerd is bleken er geen klachten noch incidenten te zijn geweest in verband met stofemissies of stofhinder. Men maakte wel melding van de milieuvergunning voor de capaciteitsuitbreiding en het vergroten van de opslagcapaciteit. Bij deze gelegenheid zijn er bijkomende voorwaarden opgelegd aan het bedrijf om (diffuse) stofemissies te voorkomen.

3.6.4 Asfaltmenginstallaties 3.6.4.1 Omschrijving en afbakening van de sector Een asfaltcentrale is een industriële installatie voor de productie van asfalt. Dit is een mengsel van minerale bestanddelen (stenen, zand en vulstof) met een bitumineus bindmiddel. De handelsactiviteit van asfaltcentrales is het produceren en verkopen van asfalt. Bij veel asfaltproducenten opereert de asfaltinstallatie niet autonoom, maar vormt de asfaltcentrale een onderdeel binnen de overkoepelende activiteit van wegenbouwaannemer. In België zijn er 44 asfaltcentrales actief, waarvan 21 in Vlaanderen (16 bedrijven). (BBTstudie asfaltmengcentrales). In Vlaanderen wordt ongeveer 2,7 miljoen ton asfalt geproduceerd. 3.6.4.2 Procesbeschrijving Hieronder de verschillende processtappen. In bijlage worden deze uitgebreider besproken. De verschillende handelingen in het asfaltproductieproces kunnen vereenvoudigd voorgesteld worden in de volgende 4 fazen: 1. Voorbereiding bitumen en mineralen 2. Doseren bitumen, mineralen en vulstof 3. Mengen van voorbereide mineralen en bindmiddel 4. Opslag van het bereide asfaltmengsel in voorraadsilo's

105

Volgens de manier waarop voorbereiding, doseren en mengen van de samenstellende delen worden uitgevoerd, kunnen twee categorieën van menginstallaties worden onderscheiden: - “discontinu” systeem met chargemenger - “continu” systeem met trommelmenger. Bij het discontinu systeem wordt het asfaltmengsel lading per lading aangemaakt (“batch” of “charge”). De granulaten doorlopen achtereenvolgens de processen van voordosering, droging en opwarming, warme zeving, warme buffering, exacte dosering en tenslotte de ladingsgewijze menging met overeenkomstige hoeveelheden vulstof en bindmiddel. De droogtrommel en mengbak zijn aparte machines, tussenin is een buffer. De in Vlaanderen opgestelde asfaltcentrales zijn allemaal van het discontinue type. Bij het continue systeem gebeurt de menging op continue wijze. De droogtrommel-menger vormt één geheel, de menging gebeurt in het laatste gedeelte van de verlengde trommel. Er is geen mogelijkheid om de (voor)dosering nog bij te sturen.

106

Figuur 8: Processtappen van asfaltmenginstallaties met discontinu systeem

107

3.6.4.3 Bronnen van diffuse stofemissies De voornaamste bronnen van diffuse stofemissie zijn het verwaaien van zand en stof dat ligt opgeslagen op het terrein van de installaties, de open overslagoperaties en het behandelen van de grondstoffen. De emissies van de droger en de asfaltmenginstallatie zelf kunnen afgezogen en behandeld worden en resulteren bijgevolg onder geleide emissies. Diffuse stofemissies zijn ook het transporteren van het eindproduct van de menger via laadbakken naar de wachtsilo’s en het laden van de mengvrachtwagens. De diffuse stofemissies zijn moeilijk in te schatten. Aanvoer en opslag van de grondstoffen

Steenslag en zand worden aangevoerd via wegtransport. De centrales die langs een kanaal liggen worden eventueel bevoorraad via binnenschip (zeezand of maasgrind). De opslag van de stenen en het zand gebeurt op onderling afgescheiden hopen in open lucht. Doordat de granulaten in open lucht liggen opgeslagen, varieert het vochtgehalte in functie van de weersomstandigheden en luchtvochtigheid. Tijdens de transport, lossen en opslag van minerale materialen, maar ook bij de manipulatie ervan via de laadschoppen kan opstuivend zand en stof ontstaan. De vulstof wordt aangevoerd via wegtransport in een bulksilowagen en wordt in een silo opgeslagen, zodat de vulstof droog blijft. Om de levertijd zo kort mogelijk te houden, gebruikt de transporteur een pneumatische losinstallatie met perslucht. Hierbij wordt op korte tijd een grote hoeveelheid met stof beladen lucht verplaatst en is ontstoffing van de silo nodig. Bij het vullen van de silo’s zuiveren de stoffilters de draaglucht en de verdrongen lucht uit de silo van stofdeeltjes. Ze bevinden zich bovenaan de silo. Deze filter en de overvulbeveiliging moeten regelmatig nagekeken worden op hun goede werking. Verkeer op de site

Het aanvoeren van de externe grondstoffen, het intern transport met laders om de productie aan de gang te houden en het afvoeren van het afgewerkte product asfalt, vereist vele transportbewegingen. Aan en afvoer van grondstoffen en asfalt gebeurt via vrachtwagens; voor de interne transportbewegingen van de granulaten van de opslagplaats naar de doseerbunkers van de installatie worden meestal wielladers gebruikt.

108

3.6.4.4 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies Opslag grondstoffen

Om opwaaiend stof tijdens de stockage in open lucht van de granulaten te verminderen, kunnen de volgende maatregelen genomen worden: 1. Plaatsen van een windscherm rondom het terrein, vooral langs de zijde met de overheersende windrichting; bijvoorbeeld een haag van hoge bomen Een haag heeft het voordeel tegenover een muur dat ze niet volledig luchtdicht is, zodat aan de lijzijde geen turbulentie ontstaat, wat wel het geval is bij een dichte muur. Een haag beschermt tegen de wind over een horizontale afstand van ongeveer 20 x de hoogte. De haag kan ook als een soort filter werken en het opwaaiend stof gedeeltelijk vangen. 2. Opslag van het grof materiaal in boxen, langs 3 zijden gesloten, in plaats van op vrijstaande hopen. Hierdoor is niet alleen minder grondoppervlakte nodig, maar door de driekwart insluiting vermindert ook de kontaktoppervlakte met de langswaaiende wind. Indien de boxen niet tot de volledige hoogte gevuld worden, zal het eventuele opwaaiende stof binnen de resterende ommuring kunnen gevangen blijven. 3. Opslag van het fijne materiaal (< 2 mm) in silo’s of in overdekte boxen gesloten langs 3 zijden. 4. Opslag onder dak van steenslag, zand en asfaltpuingranulaat. Door de granulaten en asfaltpuingranulaat op te slagen in een loods met een dak erboven worden ze niet alleen afgeschermd van de wind, maar wordt ook de neerslag buiten gehouden,wat dan weer gunstig is voor het droogproces. Nadeel is evenwel de zeer hoge kostprijs voor de loods, die hoog genoeg moet zijn om toe te laten dat de vrachtwagens die de granulaten aanvoeren hun laadbak kunnen oprichten om te lossen. Het gebruik van zeil of ander doek om de hopen granulaten af te dekken, vraagt veel arbeid als die dagelijks een of meerdere keren moet aangebracht of verwijderd worden, en is daarom economisch nadelig. Het benutten van de mogelijkheden voor overdekte opslag van (delen) van de mineralenvoorraad brengt bovendien een energiebesparing mee (VBW, 1995). - per % reductie in vochtgehalte in de mineralen: 0,9 m³ aardgas/ton asfalt - per % reductie in vochtgehalte in het oude asfalt: 0,07 m³ aardgas/ton asfalt bij 10% koude toevoeging. De kosten voor opslag onder dak zijn echter veel groter dan de mogelijke besparing op de energiefactuur. De overdekte opslag is vooral nuttig om asfaltpuin voor asfaltrecyclage te stockeren omdat nat asfaltpuin meer energie vereist voor de verwerking en ook stoomvorming kan veroorzaken. 5. Besproeien van de hopen granulaten met een waternevel vermindert de diffuse stofemissie, maar leidt via het hogere vochtgehalte naar een hoger energieverbruik om de granulaten te drogen. 6. Bevochtigen van het opslagterrein en de wegen waarover de wielladers rijden bij hun taak de voordoseerbakken te vullen, vermijdt opwaaiend stof. Het nadeel is dat water

109

gebruikt wordt, waardoor ook lozing van afvalwater nodig is. De vuilvracht van dit water voor lozing kan verminderd worden door gebruik van een olievang-vetafscheider (olie gelekt uit de motoren van de laders), het gebruik van een zandfilter en bezinkingsbekken en eventueel kan dit gezuiverde water hergebruikt worden voor hetzelfde proces. Bij de voordosering

Om de diffuse emissie van stof tijdens de behandeling van de granulaten te verminderen, kunnen de volgende maatregelen genomen worden: 7. Doordachte indeling van het terrein, waarbij de afstanden en laadbewegingen die de lader moet afleggen geminimaliseerd worden; dit vermindert ook de emissie van de motoruitlaatgassen van de machines. 8. Het verharden van de bedrijfsterreinen De totale investeringskost van deze maatregel hangt sterk af van de locatie. Bij het vullen van de doseertrechters, en bij alle overslagpunten kunnen volgende maatregelen genomen worden (9 tot en met 12): 9. Beperken van de valhoogte. 10. Gebruik van rubberen stofkleppen die de granulaten wel binnenlaten maar het stof dat terug omhoog wil, tegenhoudt. 11. Transportbanden overkoepelen en alle overstortpunten tussen transportbanden tot aan de droogtrommel zo stofdicht mogelijk maken. De extra kosten voor het overdekken van een transportband bedraagt al snel 5000 à 7000 Euro extra ( De Bruyn W., 2000). 12. Instructies aan de kraanmachinist voor 'stofarme' open overslag (FO-industrie,1998) - de grijper zo laag mogelijk boven het stortpunt te openen - bij het storten de grijper pas openen lager dan de rand van de storttrechter of windschermen - de storttrechter niet voor meer dan 85% vullen - niet te storten onder ongunstige omstandigheden van veel wind 13. Het regelmatig reinigen van het terrein en de naaste omgeving door een veeginstallatie. De vulstoffen, zowel de gerecupereerde eigenvulstof als de aanvoervulstof, moet droog opgeslagen en behandeld worden. Het vullen van de silo’s voor de aanvoervulstof gebeurt pneumatisch via een luchtcompressor. De emissie van stof bij opslag en behandeling kan voorkomen worden door de volgende maatregelen: 14. Opslag van de vulstof in gesloten stalen silo’s.

110

15. Stofdichte machine-elementen voor het vorderen en doseren van de vulstof. 16. De toepassing van zelfreinigende stoffilters op de silo’s voor de aanvoervulstof. Deze maatregel vermindert de stofemissie door vulstof bij de vulactiviteit van de silo. De stoffilters op de vulstofsilo moeten voldoende gedimensioneerd zijn om de stofbeladen draaglucht en verdrongen lucht te zuiveren. Een asfaltcentrale beschikt meestal over twee afzonderlijke silo’s voor aanvoervulstof . 17. Het regelmatig onderhoud en vervanging van stoffilters op silo’s van de vulstof teneinde de goede werking ervan te verzekeren. Stoffilters vertonen na verloop van tijd scheurtjes of andere openingen waardoor de efficiëntie afneemt. 18. De toepassing van een overvulbeveiliging op de silo’s van de aanvoervulstoffen (fijne minerale fractie) via een automatisch alarmsignaal voorkomt stofemissie door een menselijke fout. De regelmatige controle van de overvulbeveiliging en van de overdrukbeveiliging tegen het vastzetten door vulstof is noodzakelijk. 19. De toepassing van een overvulbeveiliging met een automatisch afsluitsysteem van de vulleiding op de silo van de vulstoffen. Een overvulbeveiliging voorkomt een te hoge vullingsgraad of een te hoge druk door in een eerste fase een alarmsignaal te geven en vervolgens de aanvoerleiding van de vulstof met persdruk af te sluiten. 20. Duidelijke instructies aan de leveranciers van de vulstof betreffende het vermijden van extra drukstoten bij lediging van de bulkwagens in de silo. 3.6.4.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen De bedrijven moeten voldoen aan de maatregelen in de artikels 5.30.0.3 tem 5.30.0.5 van VLAREM II. Nagenoeg alle bedrijven bezitten een cycloon in combinatie met een doekenfilter op de drooginstallaties. (geleid)

111

3.6.4.6 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur Volgens Duitse gegevens (UBA, 1989) zou de diffuse emissie van stof ongeveer van dezelfde grootte orde zijn als de emissies afkomstig van de droogtrommel. De variatie ten gevolge van de verschillen tussen de installaties is bij de diffuse emissie waarschijnlijk veel groter (Spin, 1996).

EPA

Deze emissies gelden bij half-droge menging, m.a.w. waar het mengsel gemengd wordt in een mengwagen. type bron Diffuse stofemissies door ontladen van de mixer Vullen van de opslagsilo’s

TSP kg/ton asfalt 0,00015

Emissie rating C

0,000218

C

(berekend op basis van asfaltverdampings% 0,41 en temperatuur 290°F(143°C)) De emissies van de open overslag activiteiten van de grondstoffen en het opwaaiend stof door de voertuigen kunnen berekend worden aan de hand van de formules uit 3.1.5.2. Een Duitse studie [Heidenreich, 2003] voerde een meetcampagne uit bij een asfaltmenginstallatie en kwam tot de conclusie dat een groot deel van het wegwaaiend stof van de opslagzone bestaat uit minerale deeltjes met een grootte tussen 1 en 3 µg. De emissies van fijn stof hingen sterk af van de windrichting (locatie van het terrein). De bronsterkte van het terrein lag tussen de 0,42 g/s en de 0,78 g/s, maar deze is wegens de hoge windsnelheden waarbij deze is afgeleid, niet extrapoleerbaar naar een jaarvracht of naar een situatie in Vlaanderen. 3.6.4.7 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen BBT

De extrapolatie van de gemiddelde meetcijfers naar het geheel van de asfaltcentrales in Vlaanderen, op basis van een totale jaarproductie in Vlaanderen van 2,7 miljoen ton asfalt, geeft als schatting van de totale impact 40 ton totaal stof (geleid + diffuus) op jaarbasis. EPA

Volgens EPA zou in Vlaanderen de diffuse emissies open overslag totaal stof 972 kg bedragen voor de ganse sector. Hierbij komen nog de emissies van opwaaiend stof door voertuigen en het stof door winderosie van de opslagzone.

112

3.6.4.8 Conclusie Ook hier is de voornaamste diffuse stofbron de opslag en overslag van de minerale grondstoffen. Volgens EPA zou de grootte rond de 1 ton liggen. In vergelijking met de totale geleide emissies voor de ganse asfaltmeng- en betonmortelcentrales van 6 ton PM10 en 165 ton TSP is dit vrij laag.

3.6.5 Glassector Voor de omschrijving en afbakening van deze sector wordt verwezen naar het tekstgedeelte m.b.t. de diffuse emissies bij de processen van de glassector.

3.6.5.1

Toepassing van remediërende maatregelen en technieken in Vlaanderen

Bij het overgrote deel van de bedrijven uit de glassector (6 van de 7) worden de grondstoffen (inclusief zand) opgeslagen in silo's en pneumatisch of via gesloten systemen getransporteerd. Daarnaast wordt ook het gebruik van verpakkingen aangegeven (vermoedelijk kleinere hoeveelheden). Bij 1 bedrijf wordt zand in open opslagplaatsen opgeslagen binnen de gebouwen. Het transport gebeurt hierbij m.b.v. afgesloten transportbanden. De andere (hulp)grondstoffen worden in silo's opgeslagen en via pneumatische systemen getransporteerd.

3.6.5.2 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen De open overslag activiteiten zijn beperkt in omvang in de glassector in vergelijking met andere sectoren. Daarnaast worden er reeds verregaande maatregelen genomen door de diverse bedrijven die de mogelijke diffuse stofemissies sterk beperken. Hieruit volgt dat de niet-geleide stofemissies bij open overslagactiviteiten in de glassector eerder verwaarloosbaar zullen zijn.

3.6.5.3 Reductiepotentieel De beperkte open overslag activiteiten in vergelijking met andere sectoren en de reeds verregaande maatregelen die algemeen genomen zijn, maken dat het reductiepotentieel bij de glassector voor open overslagactiviteiten zeer beperkt is.

3.6.6 Productie van spaanplaten 3.6.6.1 Omschrijving en afbakening van de sector Spaanplaat is een plaatmateriaal opgebouwd uit door verspaning verkregen houtdeeltjes of andere plantaardige materialen die met lijm onder druk en temperatuurverhoging zijn gebonden. Behalve uit hout kan men deze platen ook vervaardigen uit andere

113

lignocellulosehoudende materialen zoals vlaslemen, hennepscheven, riet, bagasse (= afval van de rietsuikerplant) e.d.. Het milieueffect van deze processen bestaat naast afval, geluidshinder en energieverbruik, vooral uit emissies naar lucht. Het gaat hoofdzakelijk om houtstof, vluchtige organische stoffen en de verbrandingsgassen van de drooginstallatie. In Vlaanderen zijn er momenteel (2003) nog 6 spaanplaatbedrijven. 3.6.6.2 Procesbeschrijving

Figuur 9: proces spaanplaatbedrijven

3.6.6.3 Bronnen van diffuse stofemissies Houtstof komt zowat bij alle processen vrij: houtbewerkingen, transport & opslag, houtverbranding. De volgende stappen zorgen voor diffuse emissies:

Opslag grondstoffen Hout als grondstof voor de productie van spaanplaten kan worden ingedeeld in drie categorieën :

114

categorie 1: rondhout Hiermee wordt in het algemeen hout bedoeld dat niet vooraf gebruikt werd en dat niet toegepast werd in een ander proces. In eerste instantie omvat dit dunningshout dat wordt gekapt om de rest van de bos beter te laten ontwikkelen. Wegens de te kleine afmetingen van dit hout valt dit beneden de commerciële minimumvereisten. Dergelijk hout heeft de papierindustrie ofwel de spaanplaatindustrie als eindbestemming. Ook andere bosbouwresten zoals takken en kruinen komen in aanmerking. Ook boomstammen die om technische of esthetische redenen niet kunnen worden aangewend als massief hout worden (meestal) als grondstof gebruikt. categorie 2: resthout (grof, fijn) Voorts worden ook houtresten afkomstig van diverse houtverwerkende bedrijven (zoals zagerijen, fineerschilderijen, timmerfabrieken, meubelbedrijven, enz.) ingezet. Naargelang de grootte, onderscheiden we massieve houtstukken (grof), houtkrullen en zaagmeel (fijn). categorie 3: houtresten na gebruik (recyclagehout) In deze categorie vindt men resthout afkomstig van andere producten na hun levensduur, vb. meubels, gebruikte paletten,... In principe komen alle niet te zware houtsoorten in aanmerking voor de spaanplaatproductie.

aanvoer via vrachtwagens: roetdeeltjes + opgeworpen stof

hakken en verspanen: (indien niet inpandig)

zeven, schuren en zagen indien niet inpandig en afgezogen (komt niet voor binnen de sector, dus niet belangrijk)

bedrijfsterreinen

3.6.6.4 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies aanvoer en opslag van grondstoffen 1. Plaatsen van een windscherm rondom het terrein, vooral langs de zijde met de overheersende windrichting; bijvoorbeeld een haag van hoge bomen Een haag heeft het voordeel tegenover een muur dat ze niet volledig luchtdicht is, zodat aan de lijzijde geen turbulentie ontstaat, wat wel het geval is bij een dichte muur. Een haag beschermt tegen de wind over een horizontale afstand van ongeveer 20 x de hoogte. De haag kan ook als een soort filter werken en het opwaaiend stof gedeeltelijk vangen. 2. Voor de fijnere houtfracties is overdekte opslag of binnenopslag aangewezen. Overdekte opslag kan in een overdekte boxen gesloten langs drie zijden. Enkele mogelijkheden voor binnenopslag van de fijne bestanddelen zijn de volgende. • silo’s/bunkers met verschuifbare vloeren • silo’s/bunkers met schroefsysteem • silo’s/bunkers met rotor (verbeteren van de verdeling) Bij de opslag van fijn materiaal is bovendien de manier van aanvoer van groot belang.

115

3. Rechtstreekse storting van het materiaal in de opslagplaats is aangewezen om zo weinig mogelijk fijn materiaal te laten ontsnappen op de bedrijfsterreinen (voorkomen van afval en luchtverontreiniging door stofdeeltjes). Eventueel overkapte transportbanden zijn ook mogelijk. 4. De vrachtwagens waarmee het materiaal wordt aangevoerd dienen voldoende gereinigd te worden vooraleer terug te vertrekken. Zo kan men bijvoorbeeld de vrachtwagens afblazen met perslucht binnen in de opslagplaats en nadien afdekken. Ook kunnen de vrachtwagens afgespoten worden met water, hetgeen echter een bijkomend waterzuiveringsprobleem geeft. 5. Net houden van het terrein door veegmachines 3.6.6.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen De volgende maatregelen worden algemeen binnen de sector toegepast: • opslag van de tussenproducten gebeurt in silo’s. (na verspanen en na ziften) • de terreinen worden onderhouden door te vegen. • overkapping van transportbanden.

3.6.6.6 Emissiefactoren voor diffuus stof Emissiefactoren in RAINS

Geen emissiefactoren in RAINS Modellering in het kader van normoverschrijding Oostrozebeke

In het kader van de gelijklopende studie over de bronnen van overschrijding (VITO, 2006) is via inverse modellering de bijdrage van de bedrijven in de omgeving van de meetpost Oostrozebeke geanalyseerd. Hieruit blijkt dat bij het bij de meetpost gelegen spaanplaatbedrijf ook diffuse bronnen aanwezig zijn. Deze hebben een bronsterkte van 5g/s of een diffuse stofbijdrage van 92 ton PM10 in het jaar 2002. De mogelijke oorzaken van deze diffuse stofbijdrage zijn de aan- en afvoer van grondstoffen en eindproduct, openlucht opslag van het hout en de eventueel niet-geleide ventilatie van de werkhuizen (binnen hoopt zich vaak heel wat stof op door de activiteiten). Deze laatste zal eerder klein zijn aangezien er overal afzuigingen staan. Ook de transportbanden kunnen onderhevig zijn aan winderosie ook al zijn ze overkapt (niet volledig dichtgemaakt). BUWAL

In het Zwitserse handboek voor emissiefactoren (BUWAL, 2000) vinden we een emissiefactor voor verspanen + diffuus stof van 180g TSP per m³ geproduceerde spaanplaat.

116

Berekenen we dat voor het betreffende spaanplaatbedrijf dan komen we op 137 ton per jaar.(op basis van productiecijfers 2003) De totale spaanplaatsector zou gebruik makend van deze emissiefactor en een totale jaarproductie van 3 120 986 m³ (2003) ongeveer 562 ton diffuus stof (TSP) emitteren. 3.6.6.7 Conclusie De belangrijkste diffuse stofbron is de open overslag van de grondstoffen zijnde de opslag van fijne houtmaterialen en het opwaaiend stof door verkeer op de bedrijfsterreinen. Hiervan hebben we een zeer goede inschatting op basis van een lange tijdreeks aan concentraties die via inverse modellering kon toegewezen worden aan één bedrijf. De resulterende diffusie emissie per jaar is vergelijkbaar met emissiecijfers uit andere literatuurbronnen. Hierdoor kon een emissie van 562 ton TSP voor de ganse sector berekend worden. In vergelijking met 721 ton TSP voor geleide emissies (2003) liggen de diffuse stofemissies in dezelfde grootte orde. Belangrijkste maatregelen zijn hier wanden rond de open houtopslag, binnenopslag van de fijne fracties en het net houden van het terrein door veegmachines. Het winddicht maken van de hellende transportbanden met houtspaanders kan eveneens overwogen worden.

3.6.7 Andere Voor de bepaling van de diffuse bronnen rondom het meetstation M705 in Roeselare werden metingen uitgevoerd, modelberekeningen gedaan en de chemische samenstelling van het stof geanalyseerd (zie ook deel 2 voor details over deze metingen). Tijdens de stofkarteringsmetingen werd een verhoogde stofconcentratie (voornamelijk de grove stoffractie) waargenomen ter hoogte van de VMM meetpost. De verhoogde stofconcentratie ter hoogte van de VMM-meetpost zijn hoogstwaarschijnlijk voornamelijk afkomstig zijn van het compostverwerkend bedrijf, dat zich ten noord-oosten van de VMM meetpost situeert. Modelberekeningen werden uitgevoerd waarbij 6 stofbronnen werden gedefinieerd, zijnde: de loskaaien (puntbron) en bedrijfsterreinen (oppervlaktebron) van 3 bedrijven. Het compostverwerkend bedrijf was de belangrijkste stofbron en de emissiesterkte van PM10 werd aan de hand van modelberekeningen bepaald op 0,52 en 0,14 g/s voor respectievelijk dag en nacht. De laadkade werd daarbij berekend op 0,22 g/s voor overdag. Omgerekend naar jaarvrachten zou dit neerkomen op een emissie van het compostverwerkend bedrijf van 8,2 ton en 2,3 ton PM10 voor respectievelijk dag en nacht, en een bijdrage van 3,5 ton per jaar afkomstig van de laadkaaien. In de Hot Spots studie, gedeelte "Identificatie en kwantificatie van de bronnen van PM10" - hoofdstukken 4.3 en 4.4, wordt dit op basis van inverse modellering van de tijdreeksen van de concentraties op de VMM meetpost te Roeselare bevestigd. Uit de modellering met het EMIAD model ter bepaling van de bronnen van overschrijding in Roeselare voor het jaar 2002, blijkt dat er 4 PM10 bronnen geïdentificeerd kunnen worden: • een eerste diffuse bron ter hoogte van het compostverwerkend bedrijf, goed voor 4 ton per jaar; • een tweede diffuse stofbron ter hoogte van het compostverwerkend bedrijf, minder dan 1 ton per jaar; 117

• •

een kleine diffuse stofbron ter hoogte van het zandverwerkend bedrijf, minder dan 1 ton per jaar; een belangrijke bijdrage van de loskade en transportband van het zandverwerkend bedrijf, goed voor 11 ton per jaar.

Dezelfde bronnen worden dus geïdentificeerd. De bijdrage van de verschillende bronnen verschilt echter. De hoeveelheid geëmitteerd PM10 is redelijk constant voor de compostering op jaarbasis (gesommeerd over dag en nacht), terwijl de invloed van de loskade en transportband beduidend groter was in 2002. In beide gevallen wordt de invloed van het zandverwerkend bedrijf op zich beperkt geacht. Uit de chemische analyse (aanwezigheid van Si, Al en Ca) konden we besluiten dat zandbronnen (in hun algemeenheid) de voornaamste stofbronnen zijn in deze regio. Uit vergelijking van de concentraties van de metalen op de verschillende plaatsen in de Roeselare is gebleken dat deze steeds hoger zijn ter hoogte van de VMM-meetpost (of andere plaatsen windafwaarts van de bekende bronnen).

3.7 Besluit Voor de bulk open overslagbedrijven van kolen en ertsen zijn er zeker geen evidente maatregelen die kunnen voorgesteld worden om de emissiesituatie te verbeteren. Eventueel kan de opportuniteit van een wielwasinstallatie voor deze bedrijven geëvalueerd worden. Hetgeen echter belangrijk is, is dat alle maatregelen en alle procedures te allen tijde correct toegepast worden en daarin schuilt een belangrijke menselijke factor. Er kan overwogen worden om een dagelijkse opvolging van alle procedures wettelijk verplicht te stellen. De open overslagbedrijven van andere materialen (meststoffen, granen, …) zijn uitgerust met opslaghallen, silo’s en ontstoffingsmaatregelen. Emissies van (fijn) stof zijn bijgevolg zeer beperkt, zeker in verhouding tot de eerder vermelde bedrijfstak. Eventuele resterende diffuse emissies zijn voornamelijk een gevolg van storingen aan de apparatuur waardoor incidentele emissies ontstaan. De ijzeren staalsector heeft belangrijke diffuse stofemissies, vooral gerelateerd aan open overslagactiviteiten. In een afzonderlijke studie worden deze emissies meer nauwkeurig in kaart gebracht en zullen voorstellen voor remediërende maatregelen gegeven worden. Gezien de beperkte open overslagactiviteiten binnen de gieterijsector in het algemeen en de reeds geïmplementeerde maatregelen, is te verwachten dat het reductiepotentieel van de niet-geleide stofemissies zeer beperkt zal zijn. In de non-ferro sector zijn omwille van de aard van de emissies (zware metalen) reeds veel maatregelen genomen om de niet-geleide stofemissies te beperken. Het is op basis van deze beperkte studie niet mogelijk om evidente maatregelen voor te stellen die nog niet toegepast worden door de bedrijven van deze sector. Er wordt niettemin in bepaalde bedrijven nog studiewerk verricht om diffuse emissies verder te beperken. Globaal zal het reductiepotentieel van de sector eerder beperkt zijn.

118

Voor de overige sectoren die in dit rapport besproken worden staan diffuse emissies van (fijn) stof nog minder in de belangstelling en zijn er dan ook doorgaans nog relatief weinig maatregelen getroffen om deze te bepreken. Bij de kleiverwerkende nijverheid worden diffuse emissies veroorzaakt door de open overslag van klei en andere grondstoffen. In normale omstandigheden zijn diffuse stofemissies beperkt door het vochtgehalte van de stoffen, maar bij droog weer (en sterke wind) worden deze emissies wel belangrijk. Er zijn voor de betrokken rubriek weliswaar voorschriften in Vlarem, maar het is niet duidelijk of deze in alle gevallen nageleefd worden. Diffuse emissies van cement zijn in het geval van betoncentrales minder belangrijk wegens de emissiebeperkende maatregelen die reeds getroffen zijn. de bulkopslag van zand en granulaten kan echter wel een belangrijke emissiebron zijn. Behalve het feit dat deze agglomeraten doorgaans gestockeerd worden in boxen die driezijdig afgesloten zijn, worden er doorgaans weinig andere maatregelen getroffen. De boxen zijn ten andere eerder bedoeld om menging van de diverse agglomeraten te voorkomen en de hopen zijn bijna steeds hoger dan de wanden van de boxen. Het schoonhouden/bevochtigen van wegen en het bevochtigen van de opslag van agglomeraten zou zeker een positief effect hebben. Eenzelfde besluit kan eveneens geformuleerd worden voor asfaltmenginstallaties. Bij de spaanplaatproductie blijken diffuse emissies wel belangrijk te zijn aan de hand van de gevalstudie van Oostrozebeke. De open overslag van houtmaterialen en het opwaaiend stof van verkeer op de wegen is hier de hoofdoorzaak. Maatregelen zijn het beter afsluiten van de houtopslag en transportbanden en het schoonhouden van de wegen.

119

4

DIFFUSE STOFEMISSIES BIJ PROCESSEN

4.1 IJzer- en staalsector In het Interim Report van IIASA [Amann, 2002] wordt opgave gedaan van mogelijke stofemissies bij de ijzeren staalindustrie, waaronder van een aantal procesgerelateerde bronnen. Deze bronnen worden in de onderstaande paragrafen besproken en van commentaar voorzien op basis van de situatie bij de Vlaamse ijzeren staalbedrijven. 4.1.1 Cokesfabrieken 4.1.1.1 Algemeen Momenteel de enige cokesfabriek in Vlaanderen is deze van een geïntegreerd ijzeren staalbedrijf. De cokesfabriek werd gebouwd in 1972 voor een jaarproductie van 1.200.000 ton droge cokes met 100 ovens. De voorbije jaren werden aan de installaties enkele verbeteringen aangebracht: In 1981 werd een afzuiging én ontstoffingsinstallatie aan de cokeszijde (bij het uitduwen van de cokeskoek in de bluswagen) in dienst genomen. Sinds 1997 werd natte cokesblussing vernieuwd. Hierdoor daalde de stofemissie van ca. 175 g/ton cokes naar ca. 10 g/ton. 4.1.1.2 RAINS emissiefactoren RAINS gebruikt de emissiefactoren van US-EPA voor de niet-gecontroleerde toestand. Deze zijn weergegeven in Tabel 14. Tabel 14: Emissiefactoren van RAINS voor de productie van cokes (in kg/ton cokes)

Emissiebron Voorverwarming kolen Laadmachine Ovendeurlekken Uitduwen van cokes Cokesblussing Totaal cokes productie

PM2,5 1,67 0,15 0,16 0,03 2,00

PM10 2,73 0,19 0,40 0,04 3,36

TSP 2,80 0,38 0,43 0,93 0,43 4,97

RAINS voorziet een aantal controle-opties die betrekking hebben op de geleide emissies, zoals cyclonen, natte scrubbers, doekfilters of elektrostatische afscheiders. Er wordt tevens opgemerkt dat ovendeuren en het laden van cokes een aanzienlijke bron van stofemissies kunnen zijn en dat deze niet verholpen kunnen worden door nageschakelde technieken. Slechts het toepassen van goede operationele preventietechnieken kan dergelijke emissies minimaliseren. Dergelijke maatregelen zijn momenteel niet voorzien in het RAINS model.

120

Situatie bij het ijzeren staalbedrijf • •

•

• •

Het voorverwarmen van kolen voor de cokesproductie gebeurt niet in het bedrijf en deze emissiefactor is dan ook niet van toepassing. De laadmachine is oorzaak van beperkte stofemissies en vermoedelijk kan daarvoor de emissiefactor gelden voor het verleden. Er wordt in 2006 echter een nieuwe laadmachine in gebruik genomen die betere voorzieningen heeft om diffuse emissies te vermijden. De situatie van de ovendeuren behoort bij het betrokken bedrijf echter tot de beste van alle Europese cokesfabrieken. Conform de Vlarem-wetgeving (art. 5.20.3.5 en 5.20.3.6.) worden er deuren gebruikt met een grote afdichtende werking en worden de deurframes bij het uitduwen van de cokes telkens gereinigd. Daarenboven bestaat een milieuprocedure in het kader van de ISO 14001 om telkens als een deur lekken vertoont, en dit is visueel zichtbaar door het ontsnappen van ruw cokesovengas, dit onmiddellijk (binnen de 24 uur) verholpen wordt. Bij het uitduwen van de cokes wordt een afzuiging met twee ventilatoren toegepast en een ontstoffing door middel van een natte scrubber. De resterende diffuse stofemissie is klein. De blustoren voor de cokesblussing werd in 1997 vernieuwd waardoor de stofemissies sterk gereduceerd werden.

4.1.2 Sinterfabrieken 4.1.2.1 Algemeen Het sinteren omvat drie belangrijke fasen : • het voorbereiden van de lading: doseren en mengen • het bakken van de sinter • het afwerken van de sinter met o.m. het koelen, breken en zeven. Aan de installaties werden de laatste 10 jaar een aantal wijzigingen of vernieuwingen aangebracht m.b.t. de verhoging van de productiecapaciteit en de milieu-aspecten, waaronder: • de ingebruikname van een nieuw koelrooster met ontstoffingsinstallatie (2000) • de nieuwe locale ontstoffingsinstallatie (mouwfilter) voor de afzuiging van het stof dat ontstaat bij het transport, het breken en het zeven van de sinter • de installatie van een nieuwe elektrofilter aan de bakzijde, waardoor de stofemissie beneden de VLAREM-norm van 50 mg/Nm³ rookgas komt.

4.1.2.2 RAINS emissiefactoren RAINS gebruikt gemiddelden van de emissiefactoren gegeven in diverse bronnen, waaronder US-EPA, CEPMEIP en UBA voor de niet-gecontroleerde toestand. Deze zijn weergegeven in Tabel 15.

121

Tabel 15: Emissiefactoren van RAINS voor sinterfabrieken (in kg/ton sinter)

Emissiebron Sinterproces Diffuse emissies sinterproces Pelletplant

PM2,5 0,557 van 0,104 0,03

PM10 1,285 0,24

TSP 8,563 1,6

0,03

0,03

Situatie bij het ijzeren staalbedrijf • •

• •

• •

Elke sinterfabriek (SIFA) heeft een afzuiging van de bakzijde met een ontstoffing door middel van een elektrostatische afscheider. De elektrostatische afscheiders zijn van het meest geavanceerde type met minstens 3 en doorgaans 4 velden en die daarenboven voorzien zijn van een bijkomende Coromax-sturing (pulssturing waardoor er hogere spanningen kunnen aangelegd worden zonder doorslag te veroorzaken met als gevolg dat de efficiëntie van de afscheider stijgt). Bij één van de sinterfabrieken is er een afzonderlijke afzuiging van de sinterkoeling met ontstoffing door een doekfilter De SIFAs hebben een aparte afzuiging van het gebouw met ontstoffing d.m.v. een elektrofilter of met een doekfilter. Het is niet duidelijk of de emissiefactor voor diffuse emissies deze emissies (die bij het bedrijf geleid zijn gemaakt) niet eveneens omvat. Er zijn nog diffuse emissies, maar deze zijn beperkt (zeker in vergelijking van andere diffuse bronnen binnen het bedrijf). Er is geen pelletproductie.

4.1.3 Hoogovens 4.1.3.1 Algemeen • •

De belangrijkste emissiebronnen van de hoogovens zijn het gieten van ruwijzer en het laden van grondstoffen in de hoogovenmond. In het Interim Report van IIASA [Amann, 2002] vermeldt men tevens het ontzwavelen van het ruwijzer, hetgeen bij het ijzeren staalbedrijf ingedeeld wordt bij de staalfabriek (zie volgende paragraaf).

4.1.3.2 RAINS emissiefactoren De RAINS emissiefactoren zijn weergegeven in Tabel 16. Tabel 16: Emissiefactoren van RAINS voor sinterfabrieken (in kg/ton ruwijzer)

122

Emissiebron PM2,5 Productie van ruwijzer 0,15 Diffuse emissies van de 0,15 productie van ruwijzer

PM10 0,24 0,25

TSP 1,48 2,5

Situatie bij het ijzeren staalbedrijf Bij de productie van ruwijzer vinden voornamelijk diffuse emissies plaats bij het gieten van ruwijzer en bij het laden van de hoogovens (voorbereiding lading en het lossen van skips bovenaan in de hoogovenmond). Bij het gieten van ruwijzer is een afzuiging op verschillende punten van de gietlijn voorzien met een elektrostatische afscheider. Momenteel loopt een studie voor de optimalisering van de afzuiging en nabehandeling na de refectie van de hoogovens. 4.1.4 Staalfabriek 4.1.4.1 Algemeen De staalfabriek bestaat in grote lijnen uit de volgende stappen : • ontzwaveling ruwijzer (door IIASA ingedeeld bij de Hoogovens) • zuiveren van ruwijzer (of convertorproces of staalproductie) • panbehandeling, al dan niet met ontgassen • continugieten tot plakken (slabs). Er zijn bij het ijzeren staalbedrijf twee convertoren in dienst, elk met een eigen gaszuiveringssysteem. Een belangrijke diffuse emissiebron werd sedert september 2004 geremedieerd. Er werd met name een volwaardige secundaire ontstoffing van de convertoren in dienst genomen. Het gaat hier over een afzuiging en ontstoffing door middel van een doekfilter van de emissies van de convertor wanneer deze in gekantelde stand staat, dus bij het vullen en bij het gieten. 4.1.4.2 RAINS emissiefactoren De RAINS emissiefactoren zijn weergegeven in Tabel 16. Het betreft deze voor een basic oxygen furnace. Tabel 17: Emissiefactoren van RAINS voor staalfabriek (in kg/ton staal)

Emissiebron Convertorproces

PM2,5 10,45

PM10 14,63

TSP 20,90

De emissiefactor van 20,9 kg/ton is samengesteld uit 20,6 kg/ton van geleide bronnen en 0,3 kg/ton van diffuse bronnen. Deze laatste veronderstelt wellicht wel reeds een secundaire ontstoffing.

123

Situatie bij het ijzeren staalbedrijf De primaire emissies van het convertorproces (die ontstaan tijdens het zuurstofblazen op het ruwijzerbad waardoor de koolstof uit het ruwijzer verwijderd en geoxideerd wordt tot CO en CO2) worden in een complexe gasreinigingstrein ontstoft (zie schema in ) en vormen aldus een geleide emissiebron. Eigenlijk kan discussie bestaan over het feit of het een geleide emissiebron betreft omdat de laatste stap bestaat uit een fakkel waarop het debiet niet kan gemeten worden. Conform de definitie van een geleide emissiebron in Vlarem zou dit bijgevolg in theorie een niet-geleide emissiebron zijn. Uiteraard wordt deze emissie voor RAINS en andere emissiefactoren ingedeeld bij de geleide emissies.

Figuur 10: schema van de primaire gasreiniging van de convertoren

De secundaire emissies ontstaan bij het laden van de convertor en bij het ledigen ervan. In beide gevallen staat de convertor in gekantelde stand en heeft de primaire afzuiging geen effect. De ontstane rookgassen bij het laden en het afgieten van de convertor werden vroeger door natuurlijke trek in de convertorhal afgevoerd via twee trekschouwen in het dak van het gebouw. In september 2004 is de installatie van de secundaire ontstoffing in dienst genomen waarmee de stofontwikkeling in de convertorhal en de stofafvoer via de trekschouwen naar de omgeving afgezogen wordt. Het gaat om een investering van 28,8 M EUR. Het doel van deze installatie is het afzuigen, koelen en ontstoffen van de ontstane secundaire rookgassen. De grootste belasting treedt op bij het laden en in mindere mate tijdens het afgieten van de convertor. Tijdens het laden komt in een korte tijdspanne (20 tot 40 seconden) een grote hoeveelheid gas met een hoge warmte-inhoud (tot 180 MW op 1000 °C) vrij. De afzuigpunten van de nieuwe installatie zijn : • de twee convertoren in overlappend gebruik bij stilstand, laden, (her)blazen en afgieten • de twee bestaande trekschouwen 124

•

de panmetallurgielijnen.

De evaluatie van het effect van deze secundaire ontstoffing werd reeds eerder gegeven. De primaire ontstoffing (afzuigen, koelen, ontstoffen en naverbranden van de rookgassen tijdens het blaasproces van de convertor) werd aangepast in 2001 waardoor ook daar een efficiëntieverbetering merkbaar is. De secundaire ontstoffing zuigt enkel de rookgassen af die tijdens het blazen niet afgezogen worden door de ventilatoren van de primaire ontstoffing. De emissiefactor van RAINS wordt bijgevolg door het ijzeren staalbedrijf als sterk overschat gecatalogeerd en zou in de grootteorde liggen van 5 à 10 kg TSP per ton staal en dus minder dan de helft bedragen van hetgeen door RAINS vooropgesteld wordt.

Figuur 11: Schema van de secundaire ontstoffing

4.1.5 Conclusie De inschatting van de diffuse emissies door RAINS in vergelijking tot de situatie bij het ijzeren staalbedrijf is te hoog voor de cokesfabrieken. De reden daarvoor is dat de diffuse emissies een voorverwarming van cokes in rekening brengen (die er niet is bij het betrokken bedrijf) en er hoge emissies toegekend worden voor lekken aan ovendeuren. Verder is de emissiefactor voor staalfabrieken eveneens te hoog, naar schatting met meer dan een factor 2. De overige diffuse emissies zijn vermoedelijk relatief correct in de mate van de beperkte kennis rond diffuse emissies van deze emissieoorzaken.

125

4.2 Gieterijen 4.2.1 Omschrijving en afbakening van de sector Gieterijen zijn bedrijven die metalen producten vervaardigen via de "vloeibare vormgeving". Karakteristiek voor deze activiteit is dat het metaal eerst wordt gesmolten in een smeltoven en na de benodigde behandelingen (zuivering, samenstellingscorrecties) in een gietvorm wordt gegoten. Daar stolt het in een geometrie die het afgewerkte eindproduct heel dicht benadert. Na afkoeling wordt de gietvorm verwijderd en het bekomen gietstuk gereinigd en afgewerkt naar de specificaties van de klant. Een belangrijk verschil met de smelterijen uit de staalnijverheid en de basis non-ferronijverheid is dat in de gieterij de zogeheten secundaire smelting plaats vindt. Smelterijen voeren de zogeheten primaire smelting uit en produceren metaallegeringen op basis van schroot, recuperatiematerialen en ertsen door middel van het scheiden, zuiveren en legeren van de primaire materialen. Deze halffabricaten worden dan door de gieterij aangekocht, in de vorm van ingots, om hersmolten te worden tot een eindproduct. Dat de gieterij ook schroot gebruikt voor het bekomen van een correcte metaallegering is een louter economisch gegeven. Veelal is de focus sterker op schroot dan op primair metaal. Het betreft hier echter geselecteerd schroot dat qua samenstelling en verontreinigingen aan de nodige vereisten moet beantwoorden. Zo gebruikt men bijvoorbeeld in de ferro gieterij naast ruwijzer-ingots ook staalschroot (bijvoorbeeld resten van stampwerk, treinsporen, blikpakketten) en gietijzerschroot (recyclage van oude machine onderdelen) als grondstof. Het verschil met de smelterij is dat deze schrootsoorten zonder bijzondere zuiveringsbehandeling direct als grondstofcomponent kunnen worden gebruikt. Gieterijen worden ingedeeld naar de metaallegering die zij produceren: ferro (gietstaal, gietijzer) en non-ferro (Al, Zn, Pb, Cu, Sn, Mg, Ti, ...). Door de specifieke eigenschappen van elk materiaal is hun toepassingsgebied verschillend. Dit maakt dat elke gieterij afhankelijk van het marktsegment anders is toegerust. Men kan bijvoorbeeld opteren voor het maken van unieke gietstukken, kleine, middelgrote of grote series, gietstukgewichten van enkele grammen tot enkele tientallen tonnen. Hierdoor bestaat er een zeer grote variëteit aan gieten smelttechnieken. Typische gieterijproducten zijn mechanische onderdelen voor de transporten machinebouwsector, bouw en wegenbouw, verwarmingstoestellen, mijnindustrie, glasvormen en kunstgietwerk. Daarnaast bestaan een relatief groot aantal kleinschalige gieterijen die artisanaal of kunstgietwerk produceren, hoofdzakelijk in non-ferro legeringen.

126

4.2.2 Procesbeschrijving Onderstaande figuur geeft een schematisch overzicht van de algemene processtappen binnen een gieterij.

Figuur 12: Algemene processtappen binnen een gieterij (Bron: BBT-VITO)

Volgende processtappen kunnen onderscheiden worden: • zandbereiding en vormen kernmakerij • smelten van het gietmetaal • smeltbehandelingen • gieten, koelen en uitbreken • afwerking van de gietstukken • vormzandrecyclage In de bijlage van de gieterijen worden deze processtappen uitvoerig beschreven.

127

4.2.3 Bronnen van diffuse stofemissies 4.2.3.1 Zandbereiding , vormen kernmakerij en vormzandrecyclage Bij de verschillende stappen in het vormen kernmakerij kan stof vrij komen (bij ferrogieterijen): • zandbereiding; bv. bij het bereiden van bentoniet gebonden vormzand ontstaat een grote stofontwikkeling vooral bij de triltrommel, de ontstoffer en de koeler. • zandmix met binders en additieven • vorming van de vormen en kernen (afhankelijk van type vormen) • uitbreken • zandrecuperatie (na uitbreken van gietstukken). Bij het transport van het uitgebroken zand kan diffuus stof ontstaan. Daarnaast ontstaat een stofemissie bij de heropwerking van het zand in de triltrommel. De kernmakerij gebeurt typisch in afgesloten automaten omwille van de gebruikte bindmiddelen. De emissies van stof zijn hier eerder beperkt. Er is wel stof bij de vormmakerij in open vormkasten. Zo worden bv. grote vormstukken gewoon gemaakt in de hal door het storten van zand uit de menger in een vormkast. Omwille van de grootte kan geen afzuiging voorzien worden. Eventueel is op de menger een (beperkte) afzuiging aangebracht ter hoogte van de stortmond. Bij automatische vormbereiding en vormmachines is alles wel ingekapseld en komt minder stof vrij (Bron: mondelinge bespreking met co-auteur BREF gieterijen, Dhr. Karl Vrancken). Bij non-ferro-gieterijen wordt gewerkt met vaste vormen (metalen matrijzen) en niet met zand, zodat deze processtappen voor non-ferro-gieterijen hier niet van toepassing zijn.

4.2.3.2 Smelten Stofemissies ontstaan door onvolledige verbranding van koolstof- en fluxadditieven en verontreinigingen op de smeltlading. Daarnaast ontstaan fijne stofdampen door de condensatie van vervluchtigde metalen en metaaloxides tijdens het smelten. Door het aantal stoffen die zich in de oven bevinden, de hoeveelheid, samenstelling en verontreiniging ervan, de opbouw van de lading en de wijze van het smeltproces, is de samenstelling van het uitgeworpen stof zeer wisselend en o.a. afhankelijk van het type oven. Meer informatie omtrent de samenstelling van stof bij een koude wind koepeloven, twee warme wind koepelovens en een draaitrommeloven kan teruggevonden worden in ref. BBT-VITO. Diffuse stofconcentraties komen in het algemeen vrij wanneer de smeltoven geopend wordt tijdens het laden, het bijladen, het toevoegen van legeringselementen, de verwijdering van slakken en het aftappen (Bron: EPA-IRON).

128

Bij koepelovens (enkel ferro-gieterijen) varieert de grootte van de stofdeeltjes sterk met de herkomst en de samenstelling van het inzetmateriaal en met de smeltwijze. De deeltjesgrootte varieert tussen circa 1 en 20 µm. Bij koepelovens zijn er ook specifieke diffuse stofemissies die enkel bij dit type oven ontstaan: • bij het laden van de oven met cokes (6 tot 10 keer per uur) komt cokesstof vrij • bij het laden van de oven met kalksteen komt kalksteenstof vrij Zowel de cokesloze koepeloven als de elektrische inductieoven zijn in vergelijking met de gewone koepeloven bijzonder schoon te noemen. De meeste stofemissies komen vrij bij het laden van de oven en uitgietoperaties. Een elektrische inductieoven dat proper staalschroot gebruikt emitteert vooral stofdeeltjes bestaande uit ijzeroxides. De stofemissie is afhankelijk van de samenstelling van de lading, de smeltmethode (koude lading of continu) en het smeltregime. De hoogste stofemissies ontstaan bij het koud beladen van de oven (bv. de eerste lading van de dag). Ook bij verontreinigde lading zal de stofemissie hoger liggen (Bron: EPA-IRON). Bij non-ferro-gieterijen, zoals bv. de aluminiumgieterijen, ontstaat in het algemeen minder stof (geleid en niet-geleid) dan bij de ferro-gieterijen. 4.2.3.3 Smeltbehandelingen Gietijzer en gietstaal

Een bron van diffuse stofemissies is de nodularisatie. Bij de Mg-behandeling komen naargelang het gebruikte procédé belangrijke hoeveelheden magnesiumoxides (en metallische dampen) vrij die zich als witte rook verspreiden. Hoe hoger het opnamerendement, hoe minder Mg aan de lucht verbrandt waardoor de diffuse emissies kleiner zijn. De emissies kunnen beperkt worden door een goede afdichting met een deksel of omkapseling met afzuiging . Het opvangen van deze rookemissie is vrij problematisch aangezien de gassen heet zijn en Mg (spatten) erg reactief is bij deze temperaturen. Een afzuiginstallatie moet hierdoor veel groter gedimensioneerd worden. Aluminium

Bij aluminium zijn slechts redelijk beperkte smeltbehandelingen nodig. Er wordt meestal vooraf gezorgd voor een goede samenstelling van de smelt. Bij het ontgassen van aluminium komen er gasbellen naar boven en komt bijna geen stof vrij. Dit alles maakt dat bij smeltbehandelingen van aluminium verwaarloosbare stofemissies vrijkomen. (Bron: mondelinge bespreking met co-auteur BREF gieterijen, Dhr. Karl Vrancken) Koperlegeringen

De diffuse stofemissies die bij de smeltbehandelingen van koperlegeringen vrijkomen bestaan voornamelijk uit oxides (ZnO bij messing, PbO bij loodhoudende legeringen).

129

4.2.3.4 Gieten, koelen en uitbreken Bij het gieten met verloren (zand)vormen bij ferro-gieterijen kunnen kleine deeltjes vormmateriaal vrijkomen bij het contact tussen smelt en de vorm. Bij het hogedruk gieten met duurzame vormen bij de non-ferro-gieterijen wordt een koelsmeermiddel (siliconenolie of wasachtige olie op basis van water) aangebracht op het hete gietoppervlak. Hierbij wordt door het verstuiven van het koelsmeermiddel en de intense verdamping van het water een olienevel gecreëerd die moet opgevangen worden. Deze emissies bestaan hoofdzakelijk uit stoom en (siliconen)olie. De stofemissies zijn mogelijk eerder beperkt. Het uitbreken uit de zandvorm van het gietstuk bij ferro-gieterijen geeft aanleiding tot diffuse stofemissies. Dit stof bevat naast kwarts, producten die tijdens het koelen in het gietstuk zijn gecondenseerd. Door de wrijving op de zandkorrels komen ook bindmiddelfilmen los die eveneens als stof vrijkomen. Voor het uitbreken wordt gebruik gemaakt van uitbreekroosters of uitbreektrommels. Er wordt echter ook manueel uitgebroken, bv. m.b.v. pneumatische hamers. Bij non-ferro-gieterijen gebeurt het "uitbreken" van de gietstukken door de gietvorm uit te stoten uit de duurzame vorm (metalen matrijs). Hierbij komt geen stof vrij.

4.2.3.5 Afwerking gietstukken Bij het stralen van de gietstukken om het zand te verwijderen, ontstaan belangrijke hoeveelheden kwarts en metaalstof. Het ontzanden van het gietstukoppervlak gebeurt meestal in een straalcabine. Om het straalstof in de cabine te transporteren wordt een luchtstroom gebruikt. Omgevingslucht wordt via een ventilator aangezogen, waardoor de straalcabine in onderdruk staat en geen stof naar buiten kan treden. Diffuse stofemissies zijn bij straalcabines hierdoor verwaarloosbaar. Doorgaans wordt een doekfilter gebruikt om de luchtstroom te ontstoffen voor hij in de atmosfeer wordt geloosd. Deze bewerking wordt grotendeels bij de ferro-gieterijen toegepast en in mindere mate bij de non-ferro-gieterijen. Bij het slijpen van de gietstukken (ontbramen) kunnen metallisch stof en slijpkorrels vrijkomen. Voor het slijpen van brute gietstukken net na het uitbreken zal er ook kwartsstof in de omgeving terechtkomen. Grove bramen worden door handmatig slijpen verwijderd. Het gietstuk wordt op een werktafel geplaatst welke om haar as kan draaien. Omheen deze werktafel is een omkapseling aangebracht waar een luchtextractie voorzien is. De slijpstraal moet zoveel mogelijk naar de extractieopeningen gericht worden door de tafel ten gepaste tijde te draaien. Daarnaast zijn er nog diverse andere bewerkingen waar stof kan ontstaan zoals bv. bij het verwijderen van het gietsysteem door breken, doorslijpen, snijbranden of zagen. Zo kunnen bij bewerkingen met de snijbrander of zuurstoflans behoorlijke rookwolken ontstaan.

130

4.2.4 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies 4.2.4.1 Algemeen Er kan veel stofvorming voorkomen worden door preventieve maatregelen. Zo kan bij ferrogieterijen een goede keuze van de grondstoffen (zuiver schroot, cokes met laag asgehalte of (gedeeltelijk) vervangen door aardgas) en het zandvrij maken van het retourmateriaal een bijdrage leveren. Agoria merkt i.v.m. de keuze van de grondstoffen op dat de kwaliteit van het schroot en van de cokes afhankelijk is van de beschikbaarheid op de markt en van het aanbod. Een goede kwaliteit kan niet altijd gegarandeerd worden. Daarnaast zorgen ook goede smeltpraktijken, onderhoud, metingen van emissies en monitoring van storingen in de filters voor een beperking van de stofemissies. Ook het vervangen bij ferro-gieterijen van koepelovens door inductiekroesovens of draaitrommelovens kan een belangrijke impact hebben op de stofemissies. In de vormerij en de gieterij bij ferro-gieterijen met verloren vormen kan rondliggend zand regelmatig verwijderd worden, behalve als dit een bepaalde functie heeft (bv. veiligheid). Buitendeuren kunnen best gesloten worden gehouden, bv. door gebruik te maken van een automatisch sluitsysteem of flappen. Een andere maatregel is het inkapselen van stofbronnen zoals een deksel op de inductiekroesoeven plaatsen, het inkapselen van triltrommels en uitschudroosters, het omkasten van de gieten afkoellijnen. Diffuse stofemissies kunnen geminimaliseerd worden door zoveel mogelijk afgassen op te vangen en te reinigen. Dit kan het best zo dicht mogelijk bij de bron gebeuren. Een goede manier om opgevangen stofemissies te reinigen is het gebruik van doekfilters waarbij eventueel een cycloon of multicycloon wordt voorgeschakeld. Ook natte filtering is mogelijk met venturi of desintegrator maar deze worden veel minder gebruikt omdat ze een hoger energieverbruik hebben en zorgen voor waterverontreiniging, slib en meer onderhoud. Een aparte opvang en hergebruik van MgO-rook bij nodularisatie van gietijzer en het capteren van metaaloxidedampen bij bewerkingen met snijbrander en zuurstoflans beperken metaal- en stofemissies.

4.2.4.2 Zandbereiding, vormen kernmakerij en vormzandrecyclage Bij ferro-gieterijen kunnen volgende maatregelen genomen worden om diffuse stofemissies te beperken. Bentonietgebonden vormzanden

De diffuse stofemissies die ontstaan bij het bereiden van bentonietgebonden vormzand (vooral bij de triltrommel, de ontstoffer en de koeler) kunnen via een degelijke inkapseling van deze installaties en afleiding naar een onstoffingsinstallatie beperkt worden.

131

Harsgebonden zelfhardende vormzanden

Bij de heropwerking van het zand in de kringloop ontstaat een stofemissie in de triltrommel. Wanneer het zand gekoeld (ontstoft) wordt gebeurt dit altijd in een droge koeler, dit is een wervelbed waarin watergekoelde buizen geplaatst zijn. Chemisch gebonden zand verdraagt geen vocht. De stofbeladen lucht van de verschillende emissiebronnen kan gecapteerd worden en geleid naar een centrale droge ontstoffingseenheid (er zijn geen problemen met waterdamp vorming). Vormzandrecyclage

Bij de vormzandrecyclage kan afzuiging met een doekenfilter worden toegepast.

4.2.4.3 Smelten Koepeloven (ferro)

De gegenereerde hoeveelheid ovenstof uit de koepeloven (ferro-gieterijen) kan preventief beperkt worden door: • proper schroot te gebruiken • retourmateriaal zandvrij maken door het vooraf te gritstralen • cokes met laag asgehalte te gebruiken • aardgas te gebruiken als energiedrager ter (gedeeltelijke) vervanging van cokes • oxidatie te vermijden door controle van de ovenatmosfeer Agoria merkt i.v.m. de keuze van de grondstoffen op dat de kwaliteit van het schroot en van de cokes afhankelijk is van de beschikbaarheid op de markt en van het aanbod. Een goede kwaliteit kan niet altijd gegarandeerd worden. Stofemissies uit de rookgassen van de koepelovens kunnen opgevangen en gezuiverd worden door filters. Koepelovens kunnen daar waar technisch mogelijk vervangen worden door veel propere smeltovens, zoals bv. inductieovens.

Elektrische inductieoven

Het opvangen van de rookgassen bij de inductieoven is het grootste technische probleem bij het installeren van een ontstoffingsinstallatie, omdat er geen ovenschouw aanwezig is. Dit kan gebeuren via algemene ventilatie van de smeltinstallatie, afzuigkappen, verplaatsbare afzuigkappen, zijafzuiging of lipextractie. Schachtoven (aluminium)

Voor het insmelten van aluminium is de stofuitstoot meestal zeer klein. Zeker wanneer geen schroot gebruikt wordt, is een ontstoffing vaak onnodig.

132

Zo ontstoffing toch nodig is (bijv. bij insmelten van eigen schroot waar zand aangehecht is t.g.v. het gebruik van zandkernen) kan dit gebeuren via de reeds vermelde droge of natte ontstoffers. Vermits de oven constructief uitmondt in een schouw is de aansluiting van een ontstoffing niet problematisch. Kroesoven

Analoog als de schachtoven.

4.2.4.4 Smeltbehandelingen Nodularisatie van gietijzer

Bij het nodulariseren van gietijzer ontstaan witte rookwolken van MgO. Verschillende behandelingsmethodes bieden de mogelijkheid deze rookgasstroom efficiënt te capteren zoals de draadinjectie. In combinatie met de inductieoven kan ook de eenvoudige Sandwich methode op efficiënte wijze beheerst worden. Het komt er dan op neer bij het tappen van de oven in de behandelingspan, de ringspleet afzuiging te gebruiken om de ontwijkende rook op te vangen.

4.2.4.5 Gieten, koelen en uitbreken Verloren vormen: uitbreken (ferro-gieterijen)

De ontstane stofemissies bij het uitbreken kunnen opgevangen worden door afzuigingen te voorzien en het opgevangen rookgas te leiden naar een ontstoffingsinstallatie. Het uitbreekrooster kan ingekapseld worden en onder en boven het rooster van een afzuiging voorzien worden. Bij de uitbreektrommel moeten geen extra inkapselingen worden voorzien, tenzij gordijnen aan de uitgangszijde. De opgevangen stofemissies kunnen dan naar een centrale ontstoffingseenheid worden gebracht waar ook de emissies van de vormzandkringloop (evt. gieterij) samenkomen. Doorgaans zijn dit doekfilters. Een voorgeschakelde cycloon of sedimentatie kamer laat toe meegesleurd zand apart te verzamelen en opnieuw in de kringloop te brengen, indien de zandverversing dit toelaat. Bij het manueel uitbreken bv. met pneumatische hamers is een afzuiging moeilijker te implementeren. Duurzame vormen: gieten (non-ferro-gieterijen)

De emissies bij het gieten met duurzame vormen zijn voornamelijk stoom en (siliconenolie) en zijn afkomstig van het koelsmeermiddel dat op de vormoppervlakken gespoten wordt na iedere gieting. Deze kunnen, door de stationaire aard van gietmachine, vrij gemakkelijk met een afzuigkap worden opgevangen. De stofemissies zijn mogelijk eerder beperkt.

133

Gekende zuiveringstechnieken voor dit type emissies zijn adsorptie aan actieve kool of afscheiding via een elektrostatische precipitator. Nadeel van de actieve kool is dat zij op de duur een brandgevaar inhoudt en na gebruik moet verwerkt worden als afvalstof. De precipitator moet op geregelde tijdstippen gereinigd worden, waardoor de olie in het waswater terechtkomt. Een bijkomende olieafscheiding (verdamping) is dan noodzakelijk.

4.2.4.6 Afwerking gietstukken Stralen (ontzanden van het gietstuk)

Bij toepassing van een straalcabine met afzuiging en filter zijn de diffuse stofemissies verwaarloosbaar. Doorgaans wordt een doekfilter gebruikt om de afgezogen luchtstroom te ontstoffen voor hij in de atmosfeer wordt geloosd. Wel is hierbij het onderhoud van de dichtingen en een goede werking van het afzuigsysteem belangrijk. Het is van belang dat alle zand zoveel mogelijk wordt verwijderd opdat het niet bij latere, minder beschermde bewerkingen toch als diffuse stofemissie in de atmosfeer zou komen. Slijpen (ontbramen van het gietstuk)

Voor het handslijpen van brute gietstukken net na het uitbreken kan een slijpbox met afzuiging toegepast worden. De afgezogen lucht kan naar een centrale ontstoffingseenheid (doekfilter) worden geleid of naar een individuele ontstoffer (per werkpost). Soms zit ook een flexibele afzuiging op het gereedschap bevestigd zodat het stof onmiddellijk bij de bron wordt opgezogen. Deze maatregel vindt echter minder toepassing omdat ze de bewegingsvrijheid belemmert. Bij slijpstenen zit rond de steen een metalen kap waar de afzuiging ingebouwd zit. De afgezogen lucht afkomstig van de werkposten wordt in doekfilters gezuiverd voor lozing in de atmosfeer. Natte ontstoffers zijn voor ferrometalen minder geschikt daar dit stof roest vormt. Verwijderen gietsysteem

De captatie van de rookwolken bij gebruik van een snijbrander of zuurstoflans is mogelijk voor kleiner gietwerk en analoog aan de technieken die bij slijpbewerkingen worden gebruikt. Voor grote gietstukken is de opvang vrijwel onmogelijk.

134

4.2.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen Een gedetailleerde bespreking van de enquêteresultaten voor de gieterijsector in Vlaanderen kan in de bijlage van de gieterijen teruggevonden worden. Hieronder worden de belangrijkste resultaten samengevat en besproken m.b.t. de remediërende maatregelen voor procesemissies. De ferro-gieterijen produceren gietstukken in voornamelijk gietijzer (97,5 gew% afgewerkte ferro gietstukken) naast een zeer beperkte hoeveelheid in gietstaal (2,5 gew%). De totale productie gietijzer en gietstaal bedraagt 71673 ton afgewerkte ferro gietstukken/jaar (16 bedrijven). De milieuimpact voor de productie van gietijzer en gietstaal wordt in de verdere beschouwingen vergelijkbaar verondersteld. De non-ferro-gieterijen vervaardigen gietstukken voornamelijk in aluminium (92,2 gew% afgewerkte non-ferro gietstukken), naast een beperkte hoeveelheid in zink (6,9 gew%). Gietstukken in andere non-ferro metalen werden niet beschouwd wegens het te verwaarlozen aandeel (0,9 gew%), zie de bijlage van de gieterijen voor meer detail. De totale productie van afgewerkte non-ferro gietstukken in aluminium en zink bedraagt in totaal 21200 ton/jaar (12 bedrijven). In eerste benadering wordt verder de milieuimpact voor de productie van aluminium en zink vergelijkbaar verondersteld. Onderstaande tabel vat de implementatiegraad van remediërende maatregelen inzake diffuse stofemissies per deelactiviteit samen bij de gieterijsector (referentiejaar 2004 voor productiehoeveelheden en 2005 voor de remediërende maatregelen, zie de bijlage van de gieterijen voor meer uitleg). In Vlaanderen zijn nagenoeg alle koude wind koepelovens vervangen door veel propere smeltovens, hetzij door inductieovens, hetzij door trommelovens. Warme wind koepelovens, met grote capaciteit, zijn eigenlijk onvervangbaar voor een gegeven productievolume van lamellair gietijzer (Bron: Agoria 2003). Wat betreft de smelt zijn de smeltovens bij zowel de ferro als de non-ferro-gieterijen voor het overgrote deel (meer dan 90 % van de productie) voorzien van een afzuiging (met of zonder filter). Het is niet steeds duidelijk of naast afzuiging van de smelt in de oven ook afzuiging wordt toegepast tijdens de manipulatie van de oven (openen, laden/bijladen, aftappen van de oven). Mogelijk is dit grotendeels wel het geval. Diffuse stofemissies zullen dan hoofdzakelijk ontstaan bij de manipulatie van de oven en zullen dan eerder beperkt zijn. Bij non-ferro-gieterijen ontstaan bij het insmelten veel minder stofemissies dan bij ferrogieterijen. Bij ferro-gieterijen geven smeltbehandelingen aanleiding tot diffuse stofemissies. Volgens Agoria (2006) vertegenwoordigt de productie van nodulair gietijzer ongeveer 20 % van de totale productie van gietijzer. Bij bedrijven die 17,8 % van de totale productie van gietijzer vertegenwoordigen wordt aangegeven dat voor de nodularisatie van gietijzer een afzuiging met filter toegepast wordt. Het is echter onduidelijk of deze bedrijven uitsluitend nodulair gietijzer produceren. Bij de overige 82,2 % van de productie van gietijzer is de situatie onbekend.

135

In de literatuur werd niets over stofemissies bij mogelijke smeltbehandelingen bij non-ferrogieterijen teruggevonden. Er wordt aangenomen dat hierbij geen of verwaarloosbare diffuse stofemissies ontstaan. Zo is de stofontwikkeling bij de ontgassing van aluminium verwaarloosbaar. Tabel 18: Implementatiegraad remediërende maatregelen diffuse stofemissie bij gieterijen (referentiejaar 2004 voor productiehoeveelheden en 2005 voor geïmplementeerde maatregelen) Gieterij

Activiteit

Implementatiegraad in % *

Smelten ovens voorzien van afzuiging en/of filter 92,6 ovens (allemaal inductieovens) niet voorzien van afzuiging 7,4 Non-ferro ovens voorzien van afzuiging en/of filter 93,9 ovens niet voorzien van afzuiging 4,7 onbekend 1,4 Smeltenbehandelingen Ferro onbekend Non-ferro onbekend Gieten en koelen Ferro volautomatische gietlijn met afzuiging (en mogelijk filter) 30,7 onbekend 69,3 Non-ferro onbekend Uitbreken Ferro uitbreken voorzien van afzuiging en/of filter 98,1 uitbreken niet voorzien van afzuiging 1,9 Non-ferro niet van toepassing bij duurzame vormen want geen stofontwikkeling 98,6 onbekend, vermoedelijk gebruik van duurzame vormen 1,1 uitbreken uit zandvormen, vermoedelijk zonder afzuiging 0,3 Afwerking gietstukken Ferro stralen - gebruik van straalcabine met afzuiging en filter 87,1 stralen - onbekend 12,9 slijpen - slijpen met afzuiging en/of filter (in gesloten cabine of werkwijze 44,9 onbekend) slijpen - gedeeltelijk slijpen in gesloten cabines met afzuiging en filter 2,8 slijpen - onbekend 52,3 afbranden overtollige stukken - snijbrander en lucht afgezogen naar boven 2,8 afbranden overtollige stukken - onbekend 97,2 Non-ferro straalcabine met afzuiging en filter naast mogelijk andere technieken 27,3 slijpen en polijsten met afzuiging en filter naast mogelijke andere technieken 3,6 schuren zonder afzuiging naast mogelijke andere technieken 0,3 afwerking gietstukken onbekend 68,9 Zandvormmakerij en zandrecyclage - onvolledig beeld Ferro zandrecyclage - gesloten transportsysteem naar silo met filter ** 4,4 zandrecyclage afzuiging met vermoedelijk filter ** 1,4 horizontale vormlijnen met afzuiging ** 3,3 modelmakerij met afzuiging en filter ** 12,8 kernmakerij met afzuiging en filter ** 5,5 kernmakerij, zandbereiding en vormlijn voorzien van afzuiging en filters ** 23,5 onbekend 49,1 Non-ferro niet van toepassing bij duurzame vormen want geen gebruik vormzand 98,6 onbekend, vermoedelijk toepassing duurzame vorm en geen vormzand 1,1 gebruik van vormzand - maatregelen diffuus stof onbekend 0,3 * t.o.v. het totaal tonnage afgewerkte gietstukken per jaar voor ferro-gieterijen (71673 ton/jaar) respectievelijk non-ferro-gieterijen (21200 ton/jaar). Ferro

136

** het is mogelijk dat dit in combinatie met nog andere mogelijke reductiemaatregelen gebeurt.

Over het gieten en koelen kan geen beeld gegeven worden. Bij non-ferro-gieterijen zullen diffuse stofemissies eerder onbelangrijk zijn: de emissies bij het gieten bestaan eerder uit stoom en (siliconen)olie die moet opgevangen worden. Voor de ferro-gieterijen wordt bij 30,7 % van de productie van ferro gietstukken afzuiging toegepast. Het is onduidelijk of dit in combinatie met een filter gebeurt. Voor de resterende bedrijven is de situatie onbekend. Het uitbreken van de gietstukken geeft geen aanleiding tot stofemissies bij de non-ferrogieterijen vermits deze voor bijna 100% werken met duurzame vormen (metalen matrijzen). Bij de ferro-gieterijen kunnen hier belangrijke diffuse emissies optreden. Er wordt echter bij een zeer groot deel van de productie (98,1 %) een afzuiging bij het uitbreken toegepast, al dan niet met een filter. Dit komt doordat het uitbreken een belangrijke stofbron is binnen de gieterij zodat altijd een afzuiging noodzakelijk is. Vaak zijn deze echter niet van een deur of afscherming naar voren toe voorzien waardoor toch nog diffuse stofemissies kunnen vrijkomen (Bron: mondelinge bespreking met co-auteur BREF gieterijen, Dhr. Karl Vrancken). Het is onduidelijk hoe volledig de afzuiging bij het uitbreken is bij de bedrijven. Bij enkele bedrijven is er sprake van een gedeeltelijke afzuiging van de uitbreekinstallatie. Er wordt aangenomen dat een groot deel van deze stofemissies wordt afgezogen, zodat diffuse emissies reeds voor een belangrijk deel gereduceerd zullen zijn. Bij het afwerken van de gietstukken kunnen diffuse stofemissies ontstaan tijdens het ontzanden van het gietstuk (stralen), het ontbramen (slijpen), de verwijdering van het gietsysteem (snijbranden, ...) en ev. nog andere bewerkingen. In deze stap kunnen zowel bij de ferro als de non-ferro bedrijven diffuse emissies optreden. Bij de ferro-gieterijen wordt voor het stralen voor bijna 90 % een straalcabine toegepast met afzuiging en filter zodat diffuse emissies hier niet belangrijk zullen zijn (bij ongeveer 10 % is de situatie onbekend). Het slijpen gebeurt voor bijna 50 % met afzuiging en filter. Hierbij wordt (deels) gebruik gemaakt van gesloten cabines. Voor de andere 50 % van de productie van ferro gietstukken is de situatie voor het slijpen onbekend. Voor de verwijdering van het gietsysteem zijn bijna geen gegevens beschikbaar. Bij de non-ferro-gieterijen zullen mogelijke diffuse emissies in het algemeen minder zijn t.o.v. de ferro-gieterijen gezien de stukken minder afwerking vereisen door het productieproces van duurzame vormen. In ongeveer 30 % van de gevallen wordt een afzuiging met filter toegepast bij het stralen en/of slijpen. Bij de resterende 70 % van de productie is de situatie onbekend. Optredende diffuse stofemissies bij de zandvormmakerij en de zandrecyclage is enkel relevant voor de ferro-gieterijen. In de tabel worden maatregelen opgesomd voor ongeveer 50 % van de productie, die niet volledig is voor deze bedrijven. Er kan aangenomen worden dat hier toch reeds voor een belangrijk deel maatregelen bij de ferro-gieterijen zijn genomen om deze diffuse stofemissies te beperken.

137

4.2.6 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur In de bijlage van de gieterijen worden diverse emissiefactoren voor stof uit de literatuur weergegeven. Hierbij gaat het over factoren voor zowel geleide als ook niet-geleide stofemissies, en dit voor de ferro als de non-ferro-gieterijen. Het betreft hier enkel emissiefactoren voor procesemissies. Uit dit overzicht in de bijlage van de gieterijen kan het volgende besloten worden: Er is vooral veel informatie terug te vinden over de geleide stofemissies maar weinig of niets over de diffuse. Het is niet altijd duidelijk of de betreffende emissiefactor bedoeld is voor geleide en/of niet-geleide stofemissies. Daarnaast kon niet altijd achterhaald worden of er al dan niet afgasreiniging werd toegepast en indien ja, welke techniek. De emissiefactoren (geleide en diffuus) uit RAINS (voor gietijzer, onbehandeld) zijn voor een groot deel afgeleid uit EPA en gedeeltelijk uit UBA. Wanneer de emissiefactoren van RAINS vergeleken worden met CEPMEIP voor nabehandelde emissies komen deze goed overeen, zie hiervoor de bijlage bij de bespreking van de emissiefactoren van RAINS. Wat betreft de grootteverdeling van stof (PM10 en PM2,5) wordt deze van EPA geheel overgenomen. Het aandeel PM10 en PM2,5 blijkt bij CEPMEIP in vergelijking met RAINS veel lager uit te vallen. De emissiefactoren voor aluminiumgieterijen (met uitzondering deze voor de smelt) zullen hoogstwaarschijnlijk bedoeld zijn voor aluminiumgieterijen die ook zandvormen geheel of gedeeltelijk (zandkernen) toepassen, gezien deze factoren in alle gevallen ook geldig zijn voor ferro-gieterijen. De emissiefactoren voor aluminiumgieterijen voor de smelt geven aan dat de (geleide) stofemissies veel minder zijn t.o.v. ferro-gieterijen. In de 3 volgende tabellen wordt een overzicht gegeven van mogelijk relevante emissiefactoren voor diffuse stofemissies bij ferro-gieterijen en non-ferro-gieterijen. RAINS geeft een diffuse emissiefactor voor stof van 5,75 kg TSP/ton ijzer (geproduceerd gietstuk), waarbij geen maatregelen zijn voorzien. Voor een gedetailleerde uitleg over de afleiding van deze factor zie de bijlage van de gieterijen. Verder kunnen in de literatuur voor verschillende productiestappen in de gieterij mogelijke diffuse emissiefactoren voor stof worden teruggevonden. Deze zijn bijna allemaal afkomstig van ref. EPA-IRON. Eén set van factoren is afkomstig van BREF-2004. Bij al deze emissiefactoren zijn echter ook vermoedelijk de geleide emissies inbegrepen. Daarnaast houden deze emissiefactoren geen rekening met een nabehandeling. Daarnaast kunnen 3 emissiefactoren worden teruggevonden voor diffuse emissies die bedoeld zijn voor de hele gieterij, afkomstig van ref. UBA (1998) en BUWAL (1995). Het is echter onduidelijk wat juist met de nabehandeling wordt bedoeld, daarnaast is voor BUWAL onbekend of er al dan niet nabehandeling wordt toegepast. Wat betreft de non-ferro-gieterijen (voor aluminium) is slechts één set emissiefactoren teruggevonden afkomstig van BREF-2004. Deze set is afgeleid bij 2 aluminiumgieterijen die drukgieten toepassen met zandkernen. Er wordt gesteld dat de meeste stofemissies

138

vrijkomen door het gebruik van deze zandkernen. Deze emissiefactoren kunnen niet worden toegepast, vermits het gebruik van zandvormen bijna onbestaande is binnen Vlaanderen en omdat daarnaast deze 2 emissiefactoren te sterk verschillen van elkaar (te groot bereik). Er kunnen dus m.a.w. geen geschikte diffuse emissiefactoren voor aluminiumgieterijen teruggevonden worden. Tabel 19: Emissiefactor diffuse stofemissies uit RAINS voor ferro-gieterijen RAINS code

type bron

afgasreiniging

PR_CAST_F

niet-geleid

geen

PM2,5 kg/ton ijzer 1,38

PM10 kg/ton ijzer 2,82

TSP kg/ton ijzer 5,75

Tabel 20: Overige emissiefactoren diffuse stofemissies voor ferro-gieterijen Emissiebron Smelt - diversen behandeling en verhitting van schroot en lading Smeltbehandelingen Magnesium behandeling

Nabehandeling

Emissiefactor TSP

Type emissie

Referentie

geen nabehandeling

0,3 kg stof/ton gietijzer

vermoedelijk geleide en nietgeleide emissies

EPA-IRON

geen nabehandeling


vermoedelijk geleide en nietgeleide emissies vermoedelijk geleide en nietgeleide emissies

EPA-IRON

Verbetering smelt (refining) Gieten, koelen en uitbreken Gieten, koelen

geen nabehandeling

1,5-2,5 kg stof/ton gietijzer

geen nabehandeling


Uitbreken (shakeout)

geen nabehandeling


Afwerking gietstukken Afwerken gietstukken snij- en lasbewerkingen (gietstaal): Tetreen snijden Lassen Elektrode/Draad Proper maken en eindafwerking (vermoedelijk voor een groot deel emissies tgv stralen) Zandbereiding en vormen kernmakerij Kernbereiding, bakken (gietijzer) Vormzandrecyclage Transport zand (gietijzer)

vermoedelijk geen nabehandeling

vermoedelijk geleide en nietgeleide emissies vermoedelijk geleide en nietgeleide emissies

EPA-IRON

EPA-IRON EPA-IRON


BREF2004


EPA-IRON

geen nabehandeling

11 - 13 kg stof/ton bruikbaar gietstuk 9 - 11 kg stof/ton bruikbaar gietstuk 3 - 3,5 kg stof/ton bruikbaar gietstuk 8,5 kg stof/ton gietijzer

geen nabehandeling



EPA-IRON

geen nabehandeling Wasser Zakkenfilter

1,8 kg stof/ton verwerkt zand 0,023 kg stof/ton verwerkt zand 0,10 kg stof/ton verwerkt zand


EPA-IRON

Gehele gieterij West-Duitsland

nabehandeling

diffuus

Oost-Duitsland

nabehandeling

1,3725 kg stof/ton ijzer (gietijzer en gietstaal) 1,8750 kg stof/ton ijzer (gietijzer en gietstaal) 0,5 kg stof/ton ijzer (gietijzer en gietstaal)

UBA (1998) UBA (1998) BUWAL (1995)

Vermoedelijk gieterij

gehele

Onbekend

diffuus diffuus

139

Tabel 21: Emissiefactoren diffuse stof emissies voor non-ferro-gieterijen (aluminium) Emissiebron Gehele gieterij Gieten - duurzame vormen (drukgieten), aluminium (data 2 Al gieterijen)

Nabehandeling

Emissiefactor TSP

Type emissie

Referentie

onduidelijk

1,8 kg stof/ton bruikbaar gietstuk (Al gieterij 1) 0,03 - 0,16 kg stof/ton bruikbaar gietstuk (Al gieterij 2)

geleide emissies en vermoedelijk niet-geleide emissies

BREF2004

4.2.7 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen 4.2.7.1 Algemeen In deze paragraaf worden verder enkel de ferro-gieterijen beschouwd. Voor de non-ferro-gieterijen (voornamelijk aluminium) zijn geen emissiefactoren in RAINS beschikbaar om een afschatting te maken van de niet-geleide stofemissies. Daarnaast konden ook geen andere geschikte niet-geleide emissiefactoren voor non-ferro-gieterijen worden teruggevonden. Er kan echter aangenomen worden dat door het productieproces veel minder diffuus stof zal ontstaan. Diffuse stofemissies zijn hoofdzakelijk beperkt in de nabewerking van de aluminium gietstukken (stralen, slijpen, lassen, ..). Er is soms sprake van natte nabehandeling zoals glijdend slijpen. Al deze emissies zijn beduidend minder dan bij ferro-gieterijen gezien het productieproces met duurzame vormen meestal minder nabewerking vraagt.

4.2.7.2 Berekening volgens RAINS met de bestaande implementatiegraden In onderstaande tabel wordt de berekening van de totale diffuse stofemissie weergegeven voor de ferro-gieterijen in Vlaanderen. Hierbij zijn GP1 goede operationele maatregelen om niet-geleide stofemissies te voorkomen of te reduceren aan een lage efficiëntie. GP2 is hetzelfde aan een hoge efficiëntie. Er werd nergens teruggevonden bij RAINS wat deze maatregelen juist zijn. Het is ook onduidelijk hoe de verwijderingsrendementen van GP1 en GP2 zijn bekomen. Opmerking implementatiegraden RAINS: • Op de website van RAINS kan een excel file gedownload worden die een overzicht geeft van de implementatiegraden vanaf 1990 in intervallen van 5 jaar t.e.m. 2030 voor PM (zie "http://www.iiasa.ac.at/web-apps/tap/RAINSWeb/RAINSServlet1" ga naar optie "others" en vervolgens pas "Download control strategy into Excel" toe voor België). Volgende tekortkomingen kunnen aangeduid worden m.b.t het niet-geleide gedeelte voor ferro-gieterijen: • Er is voor de totale hoeveelheid niet-geleide stofemissies voor 2005 een toewijzing gebeurd naar GP1 van 0 % en voor GP2 van 53 %. De resterende 47 % wordt niet toegewezen (aandeel NSC blijft 0 %). Er wordt hier verondersteld dat dit het gedeelte betreft waarbij geen maatregelen worden toegepast. • Daarnaast valt op dat in RAINS voor de beginjaren de implementatiegraad voor remediërende maatregelen beduidend hoger ligt, nl. 1990 (0 % NSC, 30 % GP1 en

140

69 % GP2) en voor 1995 zelfs bijna het maximum (0 % NSC, 0 % GP1 en 99 % GP2). Een aandeel van 1 % wordt niet toegewezen. Vanaf 2000 worden de huidige (hier gebruikte) implementatiegraden toegepast. Tabel 22: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van de emissiefactor uit RAINS met de bestaande implementatiegraden Stofdeeltjes

Totale hoeveelheid afgewerkte gietstukken in ton gietijzer/jaar in Vlaanderen

Diffuse emissiefactor uit RAINS (geen nabehandeling) in kg stofdeeltjes/ ton ijzer

Totale diffuse stofemissie in ton stofdeeltjes/ jaar (geen nabehandeling)

TSP

71673

5,75

412,1

PM10

PM2,5

71673

71673

2,82

1,38

202,1

98,9

Teruggevonden reductie maatregelen in RAINS voor 2005

Geen maatregelen: verwijderingsrendement: 0 % implementatiegraad: 47 % GP1: Good practice: industrial processes - stage 1 (fugitive): verwijderingsrendement: 40,0 % implementatiegraad: 0 % GP2: Good practice: industrial processes - stage 2 (fugitive): verwijderingsrendement: 80,0 % implementatiegraad: 53 %

Resterende diffuse stofemissie in ton stofdeeltje/ jaar [1]

Minimale diffuse stofemissie bij toepassing 100 % GP2 in ton stofdeeltje/ jaar

237,4

82,4

116,4

40,4

Resterend reductiepotentieel bij toepassing 100 % GP2 in ton stofdeeltje/ jaar 155,0 (65 % t.o.v. [1]) 76,0 (65 % t.o.v. [1]) 37,2

57,0

19,8

(65 % t.o.v. [1])

Uit bovenstaande tabel volgt dat op basis van deze afschatting het reductiepotentieel voor de niet-geleide stofemissies voor de ferro-gieterijen ongeveer 65 % bedraagt t.o.v. de afgeschatte huidige niet-geleide stofemissies.

4.2.7.3 Berekening volgens RAINS met aangepaste implementatiegraden De enquêteresultaten inzake toegepaste remediërende maatregelen voor diffuse stofemissies bij de ferro-gieterijen geven aan dat er in werkelijkheid reeds een hogere implementatiegraad voor GP1 en GP2 is dan voorgesteld in het RAINS-model. Bij benadering worden 2 scenario's voorgesteld waarin de werkelijke implementatiegraad mogelijk zou kunnen liggen: • ondergrens: 40 % implementatie van GP1 en 60 % implementatie van GP2 • bovengrens: 20 % implementatie van GP1 en 80 % implementatie van GP2 In onderstaande tabel wordt de aangepaste berekening van de totale diffuse stofemissie weergegeven.

141

Tabel 23: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van de emissiefactor uit RAINS met aangepaste implementatiegraden Stofdeeltjes

TSP

PM10

PM2,5


71673

71673

71673

Diffuse emissiefactor uit RAINS (geen nabehandeling) in kg stofdeeltjes/ ton ijzer

5,75

Totale diffuse stofemissie in ton stofdeeltjes/ jaar (geen nabehandeling)

412,1

2,82

202,1

1,38

98,9

Voorsgestelde reductiemaatregelen in RAINS

Geen maatregelen: verwijderingsrendement: 0 % implementatiegraad: 0 % GP1: Good practice: industrial processes - stage 1 (fugitive): verwijderingsrendement: 40,0 % implementatiegraad: 40 - 20 % GP2: Good practice: industrial processes - stage 2 (fugitive): verwijderingsrendement: 80,0 % implementatiegraad: 60 - 80 %

Resterende diffuse stofemissie in ton stofdeeltje/ jaar [1]

Minimale diffuse stofemissie bij toepassing 100 % GP2 in ton stofdeeltje/ jaar

Resterend reductiepotentieel bij toepassing 100 % GP2 in ton stofdeeltje/ jaar 65,9 - 33,0

148,4 -115,4

82,4

(44 - 29 % t.o.v. [1]) 32,3 - 16,2

72,8 -56,6

40,4

(44 - 29 % t.o.v. [1]) 15,8 - 7,9

35,6 -27,7

19,8

(44 - 29 % t.o.v. [1])

Het reductiepotentieel voor de niet-geleide stofemissies voor de ferro-gieterijen bedraagt ongeveer 29 à 44 % (gemiddeld 36,5 %) t.o.v. de afgeschatte huidige niet-geleide stofemissies. Dit reductiepotentieel uitgaande van RAINS met aangepaste implementatiegraden is beduidend kleiner en bedraagt gemiddeld iets meer dan de helft van het reductiepotentieel via RAINS met de bestaande implementatiegraden.

4.2.7.4 Alternatieve berekeningsmethode Onderstaande tabel geeft de berekening weer voor de totale diffuse stofemissies bij gebruik van de emissiefactor uit UBA (1998). Tabel 24: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van de emissiefactor uit UBA (1998)

Stofdeeltjes


Diffuse emissiefactor uit Totale diffuse ref. UBA (1998) stofemissie in kg stofdeeltjes/ in ton stofdeeltjes/ ton ijzer jaar

TSP

71673

1,3725*

98,4

* Voor een ferro gieterij gelegen in West-Duitsland met nabehandeling, bedoeld voor het gehele diffuus gedeelte van de gieterij

142

Uitgaande van ref. EPA-IRON wordt bij wijze van oefening getracht om zelf een ruwe diffuse emissiefactor samen te stellen, zie onderstaande tabel. Hierbij worden een hele reeks aannames gemaakt die de toepassing van deze factor onzeker maakt: er wordt verondersteld dat de EPA emissiefactoren voor de geleide als de nietgeleide emissies zijn het gemiddeld toegepast verwijderingsrendement is een ruwe inschatting op basis van de implementatiegraad in Vlaanderen van remediërende maatregelen (zie ook voorgaande paragraaf). voor de smelt en smeltbehandelingen wordt aangenomen dat ongeveer 80 % van de emissies opgevangen wordt in Vlaanderen. Hierbij wordt rekening gehouden dat het niet steeds duidelijk is of er naast afzuiging van de smelt van de oven, ook afzuiging wordt toegepast tijdens de manipulatie (zoals openen, laden/bijladen, aftappen van oven). Er wordt aangenomen dat dit grotendeels wel het geval is. Gezien het opvangen van de magnesiumoxide-wolk bij de nodularisatie moeilijker te realiseren is, wordt verondersteld dat dit gemiddeld voor 50 % wordt opgevangen. Er wordt aangenomen dat voor het gieten, koelen en uitbreken een groot gedeelte geleid wordt geëmitteerd (al dan niet met stoffilter). Voor het gieten is dit een aanname en slechts voor 30,7 % van de productie is met zekerheid geweten dat bij het gieten minstens afzuiging is. Voor het uitbreken wordt bijna voor 100 % een volledige of gedeeltelijke afzuiging toegepast. Dit komt doordat het uitbreken een belangrijke stofbron is binnen de gieterij zodat altijd een afzuiging noodzakelijk is. Vaak zijn deze echter niet van een deur of afscherming naar voren toe voorzien waardoor toch nog diffuse stofemissies kunnen vrijkomen (Bron: mondelinge bespreking met co-auteur BREF gieterijen, Dhr. Karl Vrancken). Het blijft echter onduidelijk hoe volledig deze afzuiging gemiddeld is. Er wordt aangenomen dat een groot deel van deze stofemissies wordt afgezogen, zodat diffuse emissies reeds voor een belangrijk deel gereduceerd zullen zijn. Voor de afwerking van de gietstukken wordt aangenomen dat de emissiefactor vooral betrekking heeft op het zandstralen in een cabine. Het is onduidelijk bij EPA of voor de eindafwerking alle snij-, slijpen lasbewerkingen inbegrepen zijn. In Vlaanderen is voor het overgrote deel voorzien in afzuiging en filter (via straalcabines), daarom de veronderstelling van 90 %. Voor de eindafwerking is de situatie onduidelijk en wordt aangenomen dat uiteindelijk de berekende totale emissiefactor niet alle snij-, slijpen lasbewerkingen mee in rekening brengt. Bij de kernbereiding is de situatie onduidelijk. Algemeen kan aangenomen worden dat de kernen veel bereid worden in gesloten automaten (Cold-box) (Bron: mondelinge bespreking met co-auteur BREF gieterijen, Dhr. Karl Vrancken). Er wordt aangenomen dat 90 % van de emissies afgezogen worden bij de kernbereiding. De zandbereiding en de vormbereiding worden hier niet in rekening gebracht via deze emissiefactor. Voor de zandbereiding kan aangenomen worden dat dit grotendeels in silo’s gebeurt. (met afzuiging), met dus een zeer beperkte stofbijdrage. Voor de vormbereiding kan nog een redelijke bijdrage tot diffuse stofemissies zijn (vooral bij het toepassen van open vormen). Bij het transport van zand tussen de processen wordt aangenomen dat dit grotendeels in gesloten systemen gebeurt.

143

Tabel 25: Afleiding van een diffuse emissiefactor uitgaande van emissiefactoren uit ref. EPA-IRON Nabehandeling

Emissiefactor TSP

Type emissie

Gemiddeld toegepast verwijderingsr endement in Vlaanderen in %

Aangepaste emissiefactor TSP in kg/ ton gietijzer

geen nabehandeling


vermoedelijk geleide en niet-geleide emissies

80

0,06

geen nabehandeling



Verbetering smelt (refining) Gieten, koelen en uitbreken Gieten, koelen

geen nabehandeling

1,5-2,5 kg stof/ton gietijzer


50 (20 % van productie) ** 80

0,09 (20 % van productie) ** 0,40

geen nabehandeling


70

0,63

Uitbreken (shakeout)

geen nabehandeling


vermoedelijk geleide en niet-geleide emissies vermoedelijk geleide en niet-geleide emissies

70

0,48

geen nabehandeling



90

0,85

Uncontrolled



90

0,06

geen nabehandeling

1,8 kg stof/ton verwerkt zand


90

0,18

Emissiebron

Smelt - diversen behandeling en verhitting van schroot en lading Smeltbehandelingen Magnesium behandeling (nodularisatie)

Afwerking gietstukken Proper maken en eindafwerking (vermoedelijk voor een groot deel emissies tgv stralen) Zandbereiding en vormen kernmakerij Kernbereiding, bakken (gietijzer) Vormzandrecyclage Transport zand (gietijzer)

Totale afgeleide diffuse emissiefactor voor de gehele gieterij

2,75 *

* Er wordt aangenomen dat de bekomen emissiefactor niet alle snij-, slijpen lasbewerkingen mee in rekening brengt. Daarnaast is de vormbereiding niet in rekening gebracht. ** Agoria geeft aan dat de productie van nodulair gietijzer ongeveer 20 % bedraagt van de totale productie van gietijzer Tabel 26: Berekende totale diffuse stofemissie ferro-gieterijen Vlaanderen uitgaande van een afgeleide emissiefactor uit ref. EPA-IRON

Stofdeeltjes


TSP

71673

Diffuse emissiefactor afgeleid uit ref. EPAIRON in kg stofdeeltjes/ ton ijzer 2,75 *

Totale diffuse stofemissie in ton stofdeeltjes/ jaar 197,1

* Er wordt aangenomen dat de bekomen emissiefactor niet alle snij-, slijpen lasbewerkingen mee in rekening brengt. Daarnaast is de vormbereiding niet in rekening gebracht.

4.2.7.5 Vergelijking met de geleide stofemissies In onderstaande tabel worden de benaderingen uit bovenstaande paragrafen (voor ferrogieterijen) vergeleken met de totale geleide stofemissie voor de gieterijsector (ferro en nonferro-gieterijen). MIRA-T geeft een emissie van 230 ton TSP/jaar voor de gieterijen in 2003.

144

Er wordt verondersteld dat het cijfer betrekking heeft op enkel de geleide emissies, enkel procesemissies betreft en het totaal is van zowel de ferro als de non-ferro-gieterijen. Bron bepalingsmethode voor nietgeleide stofemissie voor de ferrogieterijen

Afgeschatte niet-geleide stofemissie in ton/jaar voor de ferro-gieterijen 237,4 ton TSP/jaar

Totale geleide stofemissie voor 2003 (uit MIRA-T) voor de ferro en non-ferrogieterijen samen 230 ton TSP/jaar

Verhouding niet-geleide TSP t.o.v. geleide TSP stofemissies 1,0

RAINS met bestaande implementatiegraden (zie vorige paragrafen) RAINS met aangepaste implementatiegraden + diverse aannames (zie vorige paragrafen) Op basis van UBA (zie vorige paragrafen) Alternatieve berekeningsmethode op basis van EPA (zie vorige paragrafen)

115,4 - 148,4 ton TSP/jaar

230 ton TSP/jaar

0,5 - 0,6

98,4 ton TSP/jaar

230 ton TSP/jaar

0,4

197,1 ton TSP/jaar

230 ton TSP/jaar

0,9

4.2.7.6 Vergelijking van de meetresultaten bij een gieterij met de algemene bevindingen uit de gieterijsector De meetcampagne van een gieterij kan in detail in bijlage teruggevonden worden. Op basis van de metingen kan geschat worden dat de jaarlijkse diffuse procesemissies 2 ton PM10 per jaar bedragen, en kan dus een emissiefactor voor het bedrijf bepaald worden uitgaande van de jaarlijkse productie van ijzeren gietstukken. Tabel 27: Vergelijkingstabel diverse emissiefactoren voor de gieterij van de niet-geleide procesemissies van PM10 Afgeleide emissiefactor niet-geleide procesemissies uitgaande van de gevalstudie (inclusief reeds genomen maatregelen) totale niettotale afgeleide productie emissiefactor geleide procesemissie ijzeren in kg PM10 in ton gietstukken /ton ijzer PM10/Jaar in ton/jaar 2

1995

1,00

Afgeleide emissiefactor uit RAINS met bestaande implementatiegraden (1) in kg PM10 /ton ijzer 1,62

Afgeleide emissiefactor uit RAINS met aangepaste implementatiegraden (2) in kg PM10 /ton ijzer 1,02 - 0,79

Emissiefactor uit UBA (1998) (3) in kg PM10/ton ijzer

Afgeleide onzekere emissiefactor EPA (4) in kg PM10 / ton ijzer

0,67

1,35

(1) oorspronkelijke diffuse emissiefactor RAINS: 2,82 kg PM10 /ton ijzer (1) Geen maatregelen: verwijderingsrendement van 0% en implementatiegraad van 47 % GP1: verwijderingsrendement van 40,0% en implementatiegraad van 0 % GP2: verwijderingsrendement van 80,0% en implementatiegraad van 53 % (2) Geen maatregelen: verwijderingsrendement van 0% en implementatiegraad van 0 % GP1: verwijderingsrendement van 40,0% en implementatiegraad van 40 % resp. 20 % GP2: verwijderingsrendement van 80,0% en implementatiegraad van 60 % resp. 80 % (3) de TSP emissiefactor bedraagt 1,3725 kg TSP/ ton ijzer. Er wordt aangenomen dat het aandeel PM10 t.o.v. TSP ongeveer 49 % bedraagt (zie grootteverdeling RAINS die volledig afgeleid is uitgaande van EPA) (4) de TSP emissiefactor bedraagt 2,75 kg TSP/ ton ijzer. Er wordt aangenomen dat het aandeel PM10 t.o.v. TSP ongeveer 49 % bedraagt (zie grootteverdeling RAINS die volledig afgeleid is uitgaande van EPA). Er

145

wordt aangenomen dat de bekomen emissiefactor niet alle snij-, slijpen lasbewerkingen mee in rekening brengt. Daarnaast is de vormbereiding niet in rekening gebracht.

Uitgaande van deze tabel volgt dat de afgeleide emissiefactor voor de niet-geleide procesemissies op basis van de metingen (rekening houdend met de reeds genomen maatregelen in het bedrijf) in dezelfde grootteorde ligt als de diverse andere emissiefactoren. Het bedrijf in kwestie implementeert voldoende maatregelen om zeker onder de categorie ‘good practice 1’ (GP1) te vallen en vermoedelijk zelfs onder de groep GP2.

4.2.8 Karakterisatie van stof afkomstig van een gieterij Afhankelijk van de processen (gieten, smelten, slijpen) worden hoge of lagere concentraties geëmitteerd van specifieke elementen. Het uitbreken van de gietstukken uit de vormzandmallen en het coaten en uitbranden van de vormzandmallen vinden op een meer continue basis plaats. Het gieten van de legeringen in de mallen vindt slechts enkele malen plaats gedurende kortere perioden. Doordat deze processen in dezelfde hal worden uitgevoerd, kunnen de vrijgekomen stofemissies zich in de bedrijfsruimte mengen, alvorens ze via de dakventilatoren naar de buitenlucht worden afgevoerd. Het is daarom niet mogelijk om de gemeten massastromen te herleiden tot de afzonderlijke processen. Bij het smelten kunnen naast Fe verhoogde concentraties Cr, Zn, Mn, Ni, Al, Cu, Ca en Pb worden verwacht. Cr, Mn en Ni worden verwacht, omdat deze metalen voorkomen in gesmolten legeringen. Bij het gietproces kunnen naast Cu, Fe en Al ook Zn en Ca worden verwacht. Ca is vermoedelijk aanwezig in stofdeeltjes die vrijkomen uit de mallen. Een grote bijdrage aan de stofemissie kan verwacht worden tijdens het gieten van ferrolegeringen uit de gietpan in de mal van chemische gebonden vormzand. Tijdens het bedrijfsbezoek is bij dit proces visueel ‘gietrook’ waargenomen, waarbij kan verwacht worden dat hierbij hoge stofconcentraties worden geëmitteerd. Bij het gieten in de vorm kunnen we hoge concentraties verwachten van Zn, Cu en Pb, welke als verontreiniging aanwezig zijn bij de gebruikte grondstoffen. Bij het uitbreken kan Cr en Cu vrijkomen. Cr komt onder meer voor in chromietzand, dat wordt toegepast bij het maken van gietvormen. Bij de slijperij worden gietstukken geslepen en gepolijst, waarbij kan verwacht worden dat aanzienlijke concentraties aan Cu, Ni, Fe en Al worden geëmitteerd. In de bramerij en de daarbij gelegen straalcabine worden de gietstukken van bramen ontdaan, geslepen en gepolijst. De geëmitteerd stofemissie zal vergelijkbaar zijn met deze van de slijperij. In het atelier vinden diverse metaalbewerkingen plaats, zoals het lassen en snijden van metalen voorwerpen. Voor het emissieonderzoek zijn met name de laswerkzaamheden van belang. Voor alle metalen (behalve voor V en Cd) wordt een significant verschil opgemerkt tussen de concentraties in het weekendstof en de concentraties in het weekstof. De concentraties van alle metalen van het weekstof stijgen vanaf maandag tot woensdag en dalen vanaf donderdag tot vrijdag. De samenstelling van het stof in g zware metalen per kg stof wordt bepaald uit lineaire regressie analyse van de stof concentraties en de concentraties aan de verschillende metalen. Voor emissie van de hoeveelheid metalen dient deze factor met de emissiesterkte van het stof vermenigvuldigd te worden. Figuur 13 geeft de bijdrage van de metalen in het stof weer.

146

0.8%

1.9% 0.2%

1.2%

0.6% 1.1% 0.1% 1.4% 1.3%

Al Si P

30.1%

S K Ca Ti Cr Mn Fe

0.1%

Ni

0.1%

Cu Zn

0.2% 0.6% 1.4%

59.1%

As Pb overige

Figuur 13: Procentuele bijdrage van de verschillende metalen in het stof afkomstig van procesemissies van een gieterij.

4.2.9 Besluit Op basis van RAINS kan een kwantitatieve afschatting gemaakt worden van de niet-geleide stofemissies voor de ferro-gieterijen op basis van de niet-geleide emissiefactoren en opgegeven implementatiegraden in RAINS. De uitgevoerde enquête onder de gieterijen geeft echter aan dat de implementatiegraden hoger zullen liggen dan voorgesteld in RAINS. Dit vermoeden wordt gesteund door een meetcampagne bij een gieterij, alsook alternatieve berekeningen voor de niet-geleide emissies voor de ferro-gieterijen. Op basis van aangepaste implementatiegraden in RAINS wordt de niet-geleide TSP emissie geschat op 115 - 148 ton TSP/jaar voor alle ferrogieterijen. Wat betreft de non-ferro-gieterijen kon geen kwantitatieve afschatting uitgevoerd worden. De niet-geleide stofemissies zullen echter beduidend lager uitvallen, gezien de toegepaste processen veel minder stof genereren. Er kan aangenomen worden dat de niet-geleide stofemissies en het bijhorend reductiepotentieel zeer beperkt zullen zijn in vergelijking met de ferro-gieterijen.

147

4.3 Non-ferro nijverheid (voor deze sector is een uitzondering gemaakt, en is de volledige bespreking, inclusief procesemissies terug te vinden in hoofdstuk 3.5).

4.4 Andere sectoren 4.4.1 Kleiverwerkende nijverheid 4.4.1.1 Processtappen die kunnen leiden tot emissie van stof Voorbewerking

Tijdens de voorbewerking van het grondstofmengsel kan stofontwikkeling optreden wanneer de grondstoffen droog gemengd en gemalen worden. Wanneer echter met vochtig materiaal gewerkt wordt, zoals veelal het geval is, ontstaan slechts geringe hoeveelheden stofvormige emissies. Vormgeving

Bij vormgeving in een mal kan stofontwikkeling optreden bij het met zand bestrooien van de mallen (handvormgeving). Dit stof kan worden afgezogen en in een stoffilter worden afgescheiden. Bij het vormgeven door extrusie zijn de emissies verwaarloosbaar.

4.4.1.2 Reductiemaatregelen Maatregel bij malen van klei

De apparaten voor het malen van klei kunnen worden ingekapseld en/of de met stof beladen lucht kan worden afgezogen. Maatregelen bij de vormgeving

Gebruik van stofafzuiging met stoffilter Maatregelen ter beperking van de stof emissies van het bakproces

148

procesgeïntegreerde maatregelen - stof van de ovenwagens verwijderen via stofafzuiging afzuiging met rookgasreiniging - centrifugaalafscheiders (enkel geschikt als voorafscheider) - filters

4.4.1.3 Evaluatie reductiemaatregelen in Vlaanderen De meeste bedrijven hebben een afzuiging op bovenstaande processtappen waardoor deze geleid worden gemaakt. 4.4.1.4 Emissiefactoren Specifiek voor diffuse stofbronnen zijn geen emissiefactoren gevonden. Enkel voor de geleide bronnen. Er is wel een studie uitgevoerd voor de VROM (Kimmel, 2000) die vertrekkende van de blootstellingsgegevens van arbeiders voor de totaalstof achtergrondconcentratie en het ventilatieveelvoud van een gebouw een inschatting maakt van de diffuse gebouwemissies van fijn stof. Per bedrijfsgrootte en volume bedrijfshallen werden de diffuse fijnstofemissies van de sector keramische bouwmaterialen ingeschat (uitgaande van 3000 bedrijfsuren per jaar) . Tabel 28: gemiddelde emissie van PM10 op sectorniveau naar bedrijfsgrootte (aantal werknemers)

Grootteklasse (aantal Werknemers) 1-10 10-20 20-50 50-100 >100

Volume bedrijfshallen m³ 6000 21000 56000 135000 300000

Gemiddelde emissie (sectorniveau, ton/jaar) 0,18 0,5 1,01 1,62 1,8

Bovenstaande emissie is een schatting op sectorniveau. Op bedrijfsniveau kan dit uiteraard afwijken van deze gemiddelde schatting. Onderstaande geeft de emissies voor een bedrijf met een halvolume van 9400m³ Tabel 29: emissiefactoren voor een voorbeeldbedrijf op basis van metingen

activiteit zandverbrander pers zandinvoer transportband afloop transportband

Emissie zonder beheersmaatregel (mg/s) 0,7 1,6 11,1 1,7 0,4

Emissie met beheersmaatregel (mg/s) 0,17 0,4 2,8 0,4 0,1

149

4.4.1.5 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen Op basis van de Nederlandse VROM studie (Kimmel, 2000) en de daarin vermelde blootstellingsgegevens en volume van de bedrijfshallen werd voor de 32 bedrijven van de grofkeramische industrie (steenbakkerijen, dakpannen en gresbuizen, sociale balansrekening Belfirst 2003) de diffuse gebouwemissies ingeschat. Het geeft een gemiddeld resultaat voor de ganse sector weer. Afhankelijk van de maatregelen die de bedrijven hebben genomen kan dit een onder- of overschatting zijn.

grootteklasse (aantal werknemers)

aantal bedrijven

volume bedrijfshallen

ventilatievoud

1-10 10-20 20-50 50-100 >100

4 6 10 7 5

6000 21000 56000 135000 300000

5 4 3 2 1

fijn stofconc mg/m³ 2 2 2 2 2

totaal sector

4.4.2 Betoncentrales 4.4.2.1 Procesbronnen van diffuse stofemissies Mengen

Het voornaamste milieuaspect is de emissie van stof bij de invoer van de granulaten in de menger en het cement in de weegeenheid en vervolgens in de menger. Door de verplaatsing van het volume van de granulaten en het cement ontstaat een luchtverplaatsing die een stofemissie vanuit de menger of de cementweger veroorzaakt. Deze emissie is vooral relevant indien deze onderdelen niet inpandig zijn opgesteld. Nabehandeling

Beton behandelen door stralen met straalgrit is een bron van stofemissie indien de bewerking niet in een aangepaste ruimte wordt uitgevoerd. Reinigen machines, breekinstallatie voor betonpuin (beperkt aantal bedrijven)

De inzet van een mobiele breker is een aanzienlijke bron van stof. De droge reiniging veroorzaakt een kleine hoeveelheid stof.

150

emissie (ton/jaar ) 0,72 3,02 10,08 11,34 9,00 34,16

4.4.2.2 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies Doseren en mengen

1. Het inpandig opstellen van de cementweegeenheid en de menger. Afh. Of BBT is 2. De toepassing van stofzakken op de menginstallatie. Stofzakken hebben enigszins de beperking dat ze moeilijk te onderhouden zijn; het stof moet eruit geschud worden. Voor eenvoudig te bereiken mengers zijn stofzakken een valabel alternatief op voorwaarde van een passend onderhoud 3. De toepassing van een stoffilter op de cementweegeenheid. (voor kleinere mengers) 4. De toepassing van een airbag op de menger. 5. De toepassing van een stoffilter en afzuiging op de menger (gecombineerd met de cementweegeenheid).. 6. Het installeren van een dwangmengelaar beperkt de stofemissie t.o.v. vrije val mengers en laat toe om stofafzuigsystemen te plaatsen wat bij vrije val en trommelmengers niet mogelijk is. Af en nabewerken

7. De uitvoering van straalactiviteiten in een gesloten kabine met afzuiging van de stofproductie en eventueel recyclage van het straalgrit. Ondersteunende handelingen

8. De stofproductie bij inzet van een mobiele breker kan enigszins beperkt worden door gebruik te maken van sproeisystemen na de breker bij de uitworp van de granulaten en het nat houden van de aanvoerwegen op de breekwerf. Het verdient aanbeveling dit werk niet te plannen bij droge en winderige perioden. Mobiele breker is slechts bij enkele betoncentrales aanwezig

4.4.2.3 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen Doseren en mengen

De grote betoncentrales hebben een inkapseling van de menger en de weeginstallatie. Een aantal producenten hebben stoffilters op de mengers geïnstalleerd ter voorkoming van stofemissie bij het vullen van de menger. De toepassing van een airbag op de stofmenger wordt toegepast op diverse installaties met goed gevolg Een dwangmengelaar is het meest geschikt om een stofafzuiging te plaatsen. Bij vrije val mengers en mengers met een draaiende kuip bestaat deze mogelijkheid niet wat bijgevolg de stofemissie verhoogt. Een exact getal van het aantal bedrijven die dit toepast is niet te vinden.

151

Stralen

Volgens BBT (2000) is in België slechts één bedrijf van grote elementen van architectonisch beton uitgerust met een gesloten straalkabine annex recyclage-eenheid voor het straalgrit. Wel kunnen er andere bedrijven reeds uitgerust zijn met straalkabines met rechtstreekse stofafzuiging, echter zonder recyclage-eenheid. Minimum twee bedrijven gebruiken metalen straalkorrels voor het stralen van tegels

4.4.2.4 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur Gebouwemissies: Kimmel, 2000

Een studie uitgevoerd voor de VROM (Kimmel, 2000) vertrekt van de blootstellingsgegevens van arbeiders voor de totaalstof achtergrondconcentratie en het ventilatieveelvoud van een gebouw een inschatting maakt van de diffuse gebouwemissies van fijn stof. Per bedrijfsgrootte en volume bedrijfshallen werden de diffuse fijnstofemissies van de sector betonproducten ingeschat (uitgaande van 3000 bedrijfsuren per jaar) .Voor betoncentrales kan deze methode niet gevolgd worden omdat hier geen bedrijfshal is waarin werknemers vertoeven. Tabel 30: gemiddelde emissie per bedrijf op sectorniveau naar bedrijfsgrootte (aantal werknemers)

Grootteklasse (aantal Werknemers) 1-10 10-20 20-50 50-100 >100

152

Volume bedrijfshallen m³ 6000 21000 56000 135000 300000

Gemiddelde emissie (sectorniveau, ton/jaar) 0,32 0,95 2,02 3,65 5,4

4.4.2.5 Bepaling van de diffuse stofemissies in Vlaanderen Methode Kimmel, 2000 Betonproducten

grootteklasse (aantal werknemers)

Aantal Bedrijven*

volume bedrijfshallen

ventilatievoud

PM10 werkplaats mg/m³

emissie (ton PM10 /jaar)

1-10 10-20 20-50 50-100 >100

61 55 51 16 11

6000 21000 56000 135000 300000

6 5 4 3 2

3 3 3 3 3

19,76 51,98 102,82 58,32 59,40

194

totaal sector

292,28

*bron: economisch verslag 2004, FEBE

4.4.3 Asfaltmenginstallaties 4.4.3.1 Emissiebronnen en reductiemaatregelen proces bij drogen, warm zeven en dosering van de granulaten

De behandeling van de warme granulaten, vanuit de droogtrommel in de warme ladder, het afzeven van de warme granulaten, het doseren uit de buffersilos tenslotte in de menger, doet procesmatig diffuus stof ontstaan. Emissie van dit stof wordt vermeden door de volgende maatregelen: 1. (Stofdichte) inkapseling van deze installatieonderdelen. De stofemissie van het transport, het zeven en afwegen van de warme minerale fractie kan voorkomen worden door het inkapselen van de warme ladder, de zeefinstallatie en het overladen van de droogtrommel naar de warme ladder, van de warme ladder naar de zeefinstallatie, van de zeefinstallatie naar de wachtsilo’s voor warme opslag, van de uitgangen van de warme opslagsilo’s naar de hoppers voor de weging en van de uitgang van de weeginstallatie naar de mixer (VDI, 1998). Door de ingekapselde ruimte op onderdruk te houden en de afgezogen lucht naar de ontstoffingsinstallatie af te voeren, worden de stofemissies beperkt (Handboek Milieuvergunningen, 1998). 2. De behuizing van deze onderdelen in onderdruk houden en de met stofbeladen lucht afzuigen naar de ontstoffingsinstallatie, waar ze ontstoft wordt samen met de gassen uit de droogtrommel (VDI, 1998 en Handboek Milieuvergunningen, 1998).

153

4.4.4 Glassector 4.4.4.1 Omschrijving en afbakening van de sector In de EU is meer dan 80% van de productie in de glasindustrie bestemd voor andere bedrijfstakken. De glasindustrie is als geheel in hoge mate afhankelijk van de bouwnijverheid en de levensmiddelen- en drankenindustrie. De deelsectoren die in de Europese BREF aan bod komen zijn: verpakkingsglas, vlak glas, continuglasvezel, tafelglas, speciaalglas en minerale wol. De Vlaamse bedrijven situeren zich in de sectoren vlak glas, glasvezel, minerale wol, speciaalglas, schuimglas (cellulair glas) en frit. Onder de EIL worden een 7-tal bedrijven aangegeven die in verband kunnen worden gebracht met de vervaardiging en/of de bewerking van glas. Hiervan zijn er 3 bedrijven, nl. Glaverbel (Zeebrugge, productie van spiegels), Spiegelfabriek Deknudt en Deknudt Decora, die ondergedeeld zijn onder de Nace-code 26120 (Vormen en bewerken van vlak glas). Deze 3 bedrijven worden niet verder beschouwd vermits deze geen glas vervaardigen uitgaande van basisgrondstoffen, maar enkel eindbewerkingen doen (o.a. coating). Daarnaast worden er nog 3 bedrijven toegevoegd, nl. Lanxess (glasvezel), Pittsburgh Corning Europe (schuimglas) en Pemco Brugge (frit). Pemco Brugge is hierbij onderverdeeld in de EIL onder de NACE-code 26820 (Vervaardiging van nietmetaalhoudende minerale produkten). Onderstaande tabel geeft een overzicht van de zo bekomen 7 bedrijven. Tabel 31: Overzicht bedrijven glassector

Bedrijfsnaam Glaverbel Emgo (buisfabriek) Emgo (ballonfabriek) Ursa Benelux * Lanxess ** Pittsburgh Corning Europe Pemco Brugge

Plaats Mol Lommel Lommel Waregem Beveren Tessenderlo Brugge

Omschrijving productie vlak glas speciaal glas speciaal glas glaswol glasvezel schuimglas frit

* De afdeling isolatiematerialen van Pfleiderer Belgium is nu ondergebracht onder Ursa Benelux (opgericht in 2002). De groep waaronder het bedrijf Ursa Benelux is ondergebracht noemt Uralita. ** De glasvezelproductie van Bayer Antwerpen werd op 01.10.2004 overgenomen door Lanxess.

4.4.4.2 Procesbeschrijving De glasindustrie in de EU is extreem divers, zowel in de producten die gemaakt worden als in de productietechnieken die toegepast worden. Deze technieken gaan van kleine elektrisch

154

verwarmde ovens in de keramiekvezel sector tot cross-fired regeneratieve ovens in de vlakglas sector, die tot 700 ton per dag produceren. De meeste processen kunnen verdeeld worden in vijf stappen: 1. Materiaalhantering 2. Smelten 3. Vormgeven 4. Nabehandeling 5. Verpakking Hieronder worden de eerste twee stappen kort besproken. Materiaalbehandeling Omdat de glasindustrie zo divers is, wordt er ook gebruik gemaakt van een grote variatie aan grondstoffen. De technieken die voor de materiaalhantering gebruikt worden, zijn gangbaar in vele bedrijfstakken. De belangrijkste grondstoffen voor het smeltproces zijn materialen voor het vormen van glas (bv. silica zand, kringloopglas,…), tussenmaterialen en materialen voor materiaalverandering (natriumcarbonaat, kalksteen, veldspaat) en kleur-/ontkleuringsmiddelen (chroomijzererts, ijzeroxide). Smelten Bij het smelten worden afzonderlijke grondstoffen op een hoge temperatuur samengevoegd en omgevormd tot glassmelt, dit is de centrale fase in de glasproductie. Dit smeltproces is een complex samenspel van chemische reacties en fysische processen en doorloopt een aantal fasen: • Verwarming • Primair smelten • Zuivering/loutering • Homogenisering • Conditionering De belangrijkste energiebronnen die gebruikt worden zijn: aardgas, stookolie en elektriciteit. Er worden verschillende technieken toegepast: • Regeneratieve ovens maken gebruik van regeneratieve warmteterugwinningssystemen. • Recuperatieve ovens gebruiken warmtewisselaars voor de terugwinning van warmte. • Oxy-fuelverbranding maakt gebruik van zuurstof (> 90% zuiver) in plaats van verbrandingslucht. • Elektrische ovens zijn opgebouwd uit een vuurvaste bekleding op een stalen frame, met elektrodes aan de zij- of bovenkant. • Gecombineerd smelten met fossiele brandstof en elektriciteit • Discontinue inlegsmelters 155

•

Speciale smelters

Een overzicht van de productieprocessen per bedrijf kan in bijlage 1 van de bijlagen van de glassector worden teruggevonden.

4.4.4.3 Bronnen van diffuse stofemissies Stofemissies kunnen ontstaan door (Bron: DRAFT-BBT-GLAS): • Op- en overslag van de grondstoffen • Condensatie van vluchtige mengcomponenten • Overdracht van fijn materiaal in de oven Stofemissies van de verdere activiteiten kunnen sterk variëren naargelang de subsector en kunnen afkomstig zijn van: • Nabehandelingen (bv. snijden, polijsten, oppoetsen, …) • Bij de vorming van het product (glaswol, keramiekvezel, …)

4.4.4.4 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies Diffuse stofemissies zijn sterk afhankelijk van het toegepaste proces. Deze kunnen gereduceerd worden door o.a. volgende BBT-maatregelen (Bron: DRAFT-BBT-GLAS): • Toepassen van geschikte maatregelen bij open overslag van grondstoffen (organisatorisch, afdekken, gesloten transport, silo's, ...) • Afzuigingen voorzien en geleide stofemissies nabehandelen d.m.v. een elektrostatische precipitator of een doekfilter. Daarnaast kan een droge of semi-droge zuurgaswasser toegepast worden die naast de verwijdering van SOx ook dienst kan doen om stof te verwijderen. • Uitvoeren van stoffige nabehandelingsprocessen (bv. snijden, malen, slijpen of polijsten) onder vloeistof of bij droge behandelingen toepassen van een afzuiging met doekfilter.

4.4.4.5 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen. Een overzicht van de genomen maatregelen per bedrijf kan in bijlage 1 van de bijlagen van de glassector worden teruggevonden. Hierbij werden voor aanvullende informatie de bedrijven per email en telefonisch gecontacteerd. Uit het overzicht per bedrijf kan m.b.t. de diffuse stofemissies bij de productie het volgende besloten worden: • Alle smeltovens zijn voorzien van afzuiging en nageschakelde technieken om stofemissies te beperken (meestal elektrostatische filter). • Voor eventuele nabewerkingsstappen (versnijden, verzagen, ...) waar mogelijk diffuse stofemissies vrijkomen, is het beeld onvolledig. Eén bedrijf gaf aan over afzuigingen met 156

filterinstallatie te beschikken bij nabehandelingen waarbij stof vrijkomt. Vermoedelijk worden in de glassector reeds voldoende maatregelen genomen om, waar dit zou voorkomen, diffuse stofemissies bij de nabewerkingsstappen te beperken.

4.4.4.6 Emissiefactoren voor diffuus stof uit de literatuur In bijlage 2 van de bijlagen voor de glassector worden de diverse emissiefactoren weergegeven die konden worden teruggevonden in de literatuur. Het zijn voor het overgrote deel factoren voor geleide emissies. Daarnaast werden in deze bijlage de geleide emissiefactoren, waar mogelijk, per bedrijf bepaald aan de hand van individuele bedrijfsgegevens en vergeleken, waar mogelijk, met de relevante geleide emissiefactoren uit de literatuur. Uit deze vergelijking volgt dat de geleide emissiefactoren per bedrijf benaderend gelijk of lager zijn dan de emissiefactoren uit de literatuur. Hieruit volgt dat er reeds verregaande maatregelen zijn genomen om de geleide stofemissies te beperken in de glassector. Er konden geen geschikte emissiefactoren voor niet-geleide stofemissies worden teruggevonden. In RAINS worden emissiefactoren voor enkele productieprocessen (vervaardiging van glas en vervaardiging van glasvezel) in de glassector weergeven die vermoedelijk zowel de geleide als de niet-geleide stofemissies bevatten. Op basis hiervan kan geen aparte inschatting van de niet-geleide stofemissies gemaakt worden. Voor de vervaardiging van glaswol, schuimglas en frit werden in RAINS geen emissiefactoren voor stof teruggevonden.

4.4.4.7 Besluit Een kwantificatie van de niet-geleide stofemissies voor de processen in de glassector kon wegens gebrek aan geschikte emissiefactoren niet gemaakt worden. Over het algemeen wordt aangenomen dat de diffuse stofemissies bij procesinstallaties (smeltovens en nabewerkingsstappen) in de glassector zeer beperkt zullen zijn. Er wordt aangenomen dat het reductiepotentieel zeer beperkt is.

4.4.5 Breekinstallaties 4.4.5.1 Omschrijving en afbakening van de sector In een reeks van 3 VITO-BBT studies kan bij 2 VITO-BBT studies meer informatie over breekinstallaties teruggevonden worden: • BBT voor recyclage van bouwen slooppuin • BBT voor de ontginning van zand, grind, leem en klei 157

Opmerking: bij de derde VITO-BBT studie uit deze reeks (BBT voor de natuursteenverwerkende nijverheid) worden breekinstallaties vermeld, maar dan enkel als een mogelijkheid om steenafval verder te verwerken. Hierbij wordt het steenafval ter plaatse gestockeerd tot een voldoende hoeveelheid en vervolgens wordt een mobiele breker ingeschakeld of wordt het steenafval afgevoerd naar een vaste breekinstallatie. Hieronder worden kort de belangrijkste bevindingen voor breekinstallaties uit de 2 eerste VITO-BBT studies aangehaald, voor meer informatie wordt naar de BBT-studies zelf verwezen (procesomschrijvingen, remediërende maatregelen m.b.t. stof, e.d.m.) Recyclage van bouwen slooppuin De puinbreekinstallaties bij de recyclage van bouwen slooppuin richten zich uiteraard voornamelijk op de steenachtige fractie. Deze bewerking heeft als doel de niet gewenste bestanddelen, die na selectieve sloop of sortering nog steeds in min of meerdere mate aanwezig zijn, te verwijderen en vervolgens het puin te breken en te zeven tot granulaat met de gewenste afmetingen en korrelgradering. De puinbreekinstallaties bereiken een marktaandeel van 80 tot 90 % van het bouwen slooppuin. De resterende 10 tot 20 % van de fractie passeert niet langs een breekinstallatie en wordt gestort (slechts 2 % in 2002), maar vooral laagwaardig toegepast. Op de website van OVAM onder rubriek "Lijsten met ophalers en verwerkers" kunnen bijna 200 vergunde inrichtingen voor de recuperatie van inerte materialen met breekinstallaties worden teruggevonden. Hieronder vallen ook de inrichtingen waar puin wordt opgeslagen in afwachting van voldoende hoeveelheid voor de inzet van een mobiele breker. Er kunnen 2 types puinbreekinstallaties en bedrijfsvoering onderscheiden worden. De vaste breekinstallatie wordt uitgebaat als een autonoom en gespecialiseerd bedrijf. Er is geïnvesteerd in verschillende technische installaties zoals een weegbrug, transportbanden, zeven, breekeenheden, zuiveringsinstallaties. In een aantal gevallen is ook een sorteereenheid of een betoncentrale voor de aanmaak van zandcement of mager beton aanwezig. Een belangrijk aantal bedrijven heeft zich verenigd in de VVS (Vereniging voor Verwerkers en Slooppuin, 37 leden in mei 2004). Daarnaast is er de mobiele puinbreekinstallatie die wordt ingezet in situ. De technische uitrusting van een mobiele installatie bevat een voorafzeving, een breekeenheid en een zeefinstallatie, maar zuiveringssystemen ontbreken meestal. Een aantal mobiele brekers hebben zich verenigd in VAR (Vereniging Mobiele Recycling, momenteel 28 leden) Ontginning van zand, grind, leem en klei Bij de ontginning van grind kunnen breekinstallaties toegepast worden. Het gewonnen grind wordt daarbij rechtstreeks verder geleid naar een was-, breek- en sorteerinrichting. Voor droge winningen of natte winningen die geen toegang hebben tot groot vaarwater gebeurt dit in een grote verwerkingsinstallatie op het land. Bij natte winningen die gebruik maken van een drijvende baggermachine bevindt zich een verwerkingsinstallatie aan boord die sorteert, wast, breekt en onthout. De zeer grove fractie grind (> 100 mm) wordt hierbij direct over het water afgevoerd naar steenbrekerijen. Het

158

grof grind (31,5 - 100 mm) wordt afgezeefd en gebroken met behulp van brekers, welke zich bij drijvende baggermachines veelal aan boord bevinden. Grind komt in het Vlaamse Gewest voor in het Schelde- en Maasbekken. Enkel in het Maasbekken zijn momenteel nog actieve ontginningen en zijn goed voor ongeveer 6.000.000 ton rolgrind en breekgrind in 2002. Daarnaast werd in 2002 nog een kleine 2.500.000 ton zand geproduceerd, waarvan bijna 2.000.000 ton als zand uit de grindlaag en 520.000 ton als breekzand.

4.4.5.2 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies Stofontwikkeling bij sorteer- en recyclagebedrijven van bouwpuinen komt vooral voor als gevolg van het berijden van het terrein, het afkippen van puin in tijdelijke stockage of in de vulbunker en bij de procesactiviteiten van zeven, transportbanden en afworp. Ook het breekproces veroorzaakt een stofproductie. Het transport van fijne materialen, ook buiten het bedrijfsterrein met vrachtwagen kan tevens voor een stofemissie verantwoordelijk zijn. Dit deel is niet gescheiden naar open overslag en procesemissies. Een groot deel van de diffuse stofbronnen zijn immers gelinkt aan de open overslagactiviteiten. 1. De aanleg van aarden wallen, groenschermen, keermuren of schermen rond de opslaghopen of terreinen om de stofhinder te beperken. 2. De aanleg van verharde of semi-verharde wegen of bedrijfsterreinen om stofproductie tijdens het transport te vermijden. 3.Om diffuse emissies van stof op de aan- en afvoerwegen te beperken kan men afhankelijk van de ondergrond kiezen voor - reiniging met een borstelveegmachine (bij verharde wegen); - bevochtiging van de wegen bij warm en droog weer (bij onverharde wegen). 4. Door vrachtwagens die de openbare weg op moeten door een wielwasinstallatie te laten rijden, kan de stofhinder voor de omgeving beperkt worden. Deze techniek wordt nog niet zoveel toegepast. 5. Het gebruik van schepen voor het transport in vergelijking met vrachtwagens zal de stofhinder en de hinder voor de omgeving reduceren. Hierbij moet wel gekeken worden of het zinvol is over te schakelen op schepentransport (nabijheid van kanaal, aanlegkade, transportafstand,…). Dit geldt zowel voor aanvoer van puin als afvoer van de gerecycleerde granulaten. 6. Voor de open overslag van puingranulaten dienen een aantal algemene maatregelen van goed beheer genomen te worden om de stofhinder voor de omgeving te beperken Al naargelang de situatie kan de exploitant opteren één of meerdere van volgende voorbeeldmaatregelen toe te passen:

159

-

-

-

de locatie van depots en be- en verwerkingsinstallaties zo ver mogelijk van stofgevoelige objecten situeren (Zo kan men de stofhinder voor de omgeving beperken, maar men dient tevens rekening te houden met de heersende windrichting); een maximum opslaghoogte voor de opslag van stuifgevoelig fijn zand respecteren; de overslagapparatuur aanpassen in functie van het stortgoed (geen overbelading van grijpers bij stuifgevoelig materiaal); gevulde grijpers langzamer bewegen bij overslag; lege grijpers in gesloten toestand terugvoeren bij overslag; de overslaginstallaties regelmatig onderhouden; wielladers enkel gebruiken voor bevochtigd of niet stuivende goederen; de snelheid van transportbanden aanpassen en te vol geladen de transportbanden vermijden; de longitudinale as van de opslaghoop evenwijdig plaatsen met de overheersende windrichting. Dit is wel afhankelijk van site tot site: niet overal kan men die kiezen (grootte en vorm van vergunde zone, ligging ervan,…); bij overslag met hydraulische laadschoppen de juiste positie innemen om de delfstof te lossen; bij hoge windsnelheden de overslag beperken; de laadklep reinigen met schop of borstel na het lossen van de vrachtwagens om te vermijden dat er zand achteraan op de laadklep blijft liggen; de laadbak van vrachtwagens afdekken zodat stofhinder tijdens het transport vermeden wordt.

7. Het inkapselen van overslagpunten van transportbanden om stofhinder te beperken. 8. De bevochtiging van zanddepots, met name de fijnere fracties (indien het zand reeds geklasseerd is). Hiertoe kunnen sproeisystemen worden aangelegd. De bevochtiging van het zand dient slechts oppervlakkig te gebeuren. Aandachtspunten hierbij zijn segregatie en cementvorming door de aanwezigheid van cementresten. 9. Door het gebruik van sproeisystemen bij valtrechters en bij transportbanden, kan de stofproductie beperkt worden. Bevochtiging van het zand of puin kan een negatief effect hebben op de kwaliteit van het zeefproces dat volgt. Om die reden is een besproeiing bij de uitloop van de transportband voor stockage, een meer geschikte maatregel. Het betreft steeds een verneveling zodat de secundaire effecten van bv. slijkvorming beperkt blijven. De kostprijs voor een dergelijke installatie bedraagt zo’n € 3.750 [°40]. 10. Gebruik van in de hoogte regelbare transportbanden en/of cascadebuizen om de storthoogte en de valsnelheid te beperken. Hierdoor zal niet alleen de stofhinder, maar ook de kwaliteit van het eindproduct verbeteren. 11. De stofproductie bij inzet van een mobiele breker kan enigszins beperkt worden door gebruik te maken van sproeisystemen na de breker bij de uitworp van de granulaten en het nat houden van de aanvoerwegen op de breekwerf. Het verdient aanbeveling dit werk niet te plannen bij droge en winderige perioden. Bij een vaste breker kan een stap verder worden gegaan en kan deze ingekapseld worden.

160

4.4.5.3 Bepaling van diffuse stofemissies Methode TNO Delft R86/205 Voor de berekening van de stofemissie van een breekinstallatie kan gebruik gemaakt worden van de methodiek voor open overslag zoals voorgesteld in het rapport TNO Delft R86/205 "Emissiefactoren van stof bij open overslag van stortgoederen". Hierbij wordt de stofimpact van de breker vereenvoudigd tot aanvoeropslag en opslagafvoer (dus zonder het proces in rekening te brengen). Aan de methodiek van TNO zijn echter een aantal beperkingen verbonden zoals het klein aantal onderzoeksresultaten waarop ze gebaseerd zijn. De methode laat wel toe een eerste schatting van de emissies te maken. Het uitgangspunt van de methode is de stuifgevoeligheid van stoffen zoals die opgenomen is in de Nederlandse milieuwetgeving. Per klasse zijn emissiefactoren toegekend van toepassing op de activiteiten in moderne open overslagbedrijven. De emissiefactoren gelden voor de aanvoeropslag en voor de afslagafvoer van het betreffende stortgoed. Uitgaande van de stuifgevoeligheid en het al of niet bevochtigbaar zijn, zijn de stoffen ingedeeld in klassen waaraan emissiefactoren gekoppeld zijn (uitgedrukt in promille ‰): S1: Niet reactieve producten, sterk stuifgevoelig, niet bevochtigbaar Emissiefactor van 1 ‰ S2: Niet reactieve producten, sterk stuifgevoelig, wel bevochtigbaar Emissiefactor van 0,1 ‰ indien bevochtigd anders 1 ‰ S3: Niet reactieve producten, licht stuifgevoelig, niet bevochtigbaar Emissiefactor van 0,1 ‰ S4: Niet reactieve producten, licht stuifgevoelig, wel bevochtigbaar Emissiefactor van 0,01 ‰ indien bevochtigd anders 0,1 ‰ S5: Niet reactieve producten, nauwelijks of niet stuifgevoelig Emissiefactor van 0,01 ‰ Zand en grind worden in volgende klassen ingedeeld: Fijn zand: S2 => emissie van 100 g/ton (bevochtigd) tot 1000 g/ton (niet bevochtigd) Grof zand: S4 => emissie van 10 g/ton (bevochtigd) tot 100 g/ton (niet bevochtigd) Grind, granulaat: S5 => emissie van 10 g/ton Het is duidelijk dat dit zeer ruwe schattingen voor de emissie van stof zijn. Methode EPA EPA geeft emissiefactoren voor een aantal activiteiten gerelateerd aan zand en grindwinning. Deze emissiefactoren zijn gegeven voor PM10. Voor het breken van steen worden volgende waarden gegeven: zeving (‘Screening’): 7,6 g/ton gecontroleerde zeving (‘Screening (controlled)’): 0,42 g/ton tertiair breken (‘Tertiary crushing’): 1,2 g/ton tertiair breken (gecontroleerd) (‘Tertiary crushing (controlled)’): 0,29 g/ton breken van kleine deeltjes (‘Fines crushing’): 7,5 g/ton breken van kleine deeltjes (gecontroleerd) (‘Fines crushing (controlled)’): 1 g/ton 161

zeven fijne deeltjes (‘Fines screening’): 36 g/ton gecontroleerd zeven fijne deeltjes (‘Fines screening (controlled)’): 1,1 g/ton ontladen truck (gebroken steen) (‘Truck unloading; fragmented stone’): 0,008 g/ton laden truck – transportband; gebroken steen (‘Truck loading – conveyor; crushed stone’): 0,05 g/ton

Voor bouwzand en grind zijn geen emissiewaarden gegeven, maar wel wordt er vermeld dat bij afwezigheid van deze waarden de waarden genomen mogen worden voor het breken van steen. Besluit Uit dit overzicht blijkt dat, afhankelijk van de genomen maatregelen, de emissiefactoren sterk kunnen uiteenlopen. De reële stofemissie hangt sterk af van procesgerelateerde en omgevingsgerelateerde factoren: het bevochtigen van de producten, de installaties, ligging t.o.v. heersende windrichtingen enz.

4.4.5.4 Berekeningsvoorbeeld: recyclage van bouwen slooppuin In de BBT-studie voor recyclage van bouwen slooppuin wordt een berekeningsvoorbeeld gegeven van een breekinstallatie. Daarnaast kan in de andere BBT-studie voor de ontginning van zand, grind, leem en klei een gelijkaardig berekeningsvoorbeeld worden teruggevonden waarbij o.a. een breekinstallatie voorkomt (grindgroeve met breker). Het berekeningsvoorbeeld betreft een breekinstallatie met een omzet van 100 000 ton puin, waarvan 20% zeefzand. Het zeefzand is te beschouwen als een grof zand (fractie 0/10). De rest van de fracties worden beschouwd als granulaat. Volgens methodiek TNO Delft Hierbij wordt de stofimpact van de breker vereenvoudigd tot aanvoeropslag en opslagafvoer (dus zonder het proces in rekening te brengen). Hieronder worden de waarden berekend voor open overslag: laden en lossen met dumpers, stockage en laden met vrachtwagens. aanvoer bouwen slooppuin (vgl. granulaat): 100 000 ton/jaar * 10 g/ton => 1 ton/jaar; afvoer zeefzand (grof zand, niet bevochtigd): 20 000 ton/jaar => 2 ton/jaar; afvoer puingranulaten (grind, granulaat): 80 000 ton/jaar => 0,8 ton/jaar; ==> totaal bijna 4 ton stofproductie per jaar. Volgens EPA (berekening PM10) Bij veronderstelling van het volgende (vereenvoudigd) productieproces: laden en lossen met dumpers, zeven, primaire breker, zeven, secundaire breker, zeven en laden met vrachtwagens kunnen volgende hoeveelheden voor PM10 berekend worden, zoals voorgesteld in onderstaande tabel. In totaal wordt er 3,2 ton stof PM10 gegenereerd, met een vereenvoudiging van het productieproces en met benaderende waarden.

162

Tabel 32: Emissie stof PM10: benaderende berekening voor puinbreekinstallaties. Beschrijving Aanvoer puin Voorafzeving Primaire breker Zeefdek na primaire breker Secundaire breker Zeefdek na secundaire breker Afvoer

Activiteit (emissiefactor PM10 ) lossen puin (0,008 g/ton) zeven (7,6 g/ton) breken (1,2 g/ton) zeven (7,6 g/ton) breken fijnen (7,5 g/ton) zeven fijnen (36 g/ton) laden puin (0,05 g/ton)

ton 100 000 100 000 80 000 80 000 40 000 40 000 100 000 Totaal

kg 0,8 760 96 608 300 1440 5 3209

Een extrapolatie op basis productiecijfers in Vlaanderen, geschat op 6 miljoen ton per jaar (bron: HIVA, vork 5 tot 7 miljoen ton), zou dan resulteren in ongeveer 200 ton PM10 emissies per jaar. Op basis van de studie in de Gentse kanaalzone werd de invloed van een een bedrijvenzone vastgesteld, waar zich ondermeer een betoncentrale, zandhandel en puinbreker bevindt. De bijdrage van dit gebied wordt geschat op 35+/-14 ton PM10 per jaar (gemiddelde +/- standaardfout). Deze inschatting is een extrapolatie van een beperkte meting naar een jaarvracht, en bijgevolg onzekerder dan de opgegeven standaardfout op de meting en modellering.

4.4.6 Productie van spaanplaten Voor de omschrijving en productbeschrijving zie onder hoofdstuk op en overslag. 4.4.6.1 Procesbronnen van diffuse stofemissies

hakken en verspanen: (indien niet inpandig)

4.4.6.2 Remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies verspanen

1. Het is aangewezen om voor verspaanders een overkapping te voorzien of de machines in een aparte ruimte te plaatsen. 2. Het stof dat onvermijdelijk vrijkomt bij het verspanen of verkleinen, moet afgezogen worden en gefilterd.

4.4.6.3 Toepassing van remediërende maatregelen en technieken diffuse stofemissies in Vlaanderen Geleide stofemissies

In de spaanplatenindustrie zijn er voornamelijk direct gestookte spaandrogers aanwezig. Voor ontstoffing van deze afvalgassen waren bij bestaande installaties meestal alleen

163

cyclonen voorzien. In een van de spaanplaatbedrijven is sinds 2004 een bijkomende rookgasreinigingstechniek, nl. een natte elektrostatische precipitator (WESP), geïnstalleerd voor de reductie van fijn stof bij drogers om enerzijds aan de huidige (en toekomstige) regelgeving te voldoen, en anderzijds om de PM10 normoverschrijding in de omgeving van het bedrijf te bestrijden (meetstation Oostrozebeke). In de BBT-studie over de productie van spaanplaten [A. Jacobs et al., 1998] wordt de WESP-rookgasbehandeling weerhouden als BBT voor de spaanplatenindustrie. Bijkomend studiewerk (Cosemans, 2005) geeft aan dat hierdoor de nominale stofuitstoot is teruggebracht naar 3 % van hetgeen voordien werd uitgestoten. Bovendien gebeurt de emissie van deze huidige gassen nu door hogere schoorstenen dan voorheen, wat tot een verdere vermindering van de impact van deze emissies leidt. Meer informatie hierover is te vinden in de gelijklopende studie over de bronnen van overschrijding (VITO, 2006), en in de studie van Cosemans (2005). Ook de andere grote spaanplaatbedrijven in Wielsbeke zijn volop bezig met de bouw van nieuwe drooginstallaties met WESP. (1 reeds actief, andere actief in 2006) Diffuse stofemissies

De verspaners staan binnen in een aparte ruimte opgesteld. De verspaners zijn aangesloten op een afzuiging naar diverse aanwezige gesloten cyclonen. Hierdoor is te verwachten dat de diffuse stofemissies eerder gering zullen zijn.

4.4.7 Hout- en meubelindustrie In het rapport van Klimont et al. (2002) wordt in deze rubriek voornamelijk verwezen naar de talrijke kleine hout- en meubelbedrijven, kleine zaagmolens en schrijnwerkerijen. Er wordt op gewezen dat door het kleinschalige karakter veel van deze bedrijven niet gereglementeerd zijn en dus als groep een potentieel belangrijke bron van (diffuus) stof vormen. In Vlaanderen zijn deze bedrijven wel gereglementeerd (zie voor een overzicht van de normen voor geleide stofemissies de BBT studie van Jacobs et al, 2003), maar er zijn weinig bedrijven die verplicht zijn hun emissies te melden of te meten. Er is daarnaast een verplichting om de stofproductie op de werkvloer te beperken tot 3 mg/m³ ter bescherming van de werknemers. Om aan deze ARAB norm te voldoen wordt de werkplaatslucht afgezogen, en ontstoft in een stoffilter of cycloon. Hierdoor wordt deze potentiële bron van diffuse procesemissies naar het milieu al aangepakt. RAINS hanteert een emissiefactor PR_SMIND_F van 0,18 kg PM10 (0,06 kg PM2.5) per capita op basis van de CEPMEIP databank en verwijst zelf naar het feit dat deze factor niet onderbouwd is. Voor België wordt er vervolgens in RAINS een implementatiegraad van 50% verondersteld van “good practice 1” maatregelen, waardoor in die 50% van de gevallen de emissies dalen met 40%. Het is echter onduidelijk wat met deze “good practice” maatregelen verstaan wordt. Indien we dit toepassen, herleidt de emissiefactor zich tot 0,11 kg/capita. Indien we onder good practice verstaan dat er een soort afzuiging voorzien wordt, dan is de implementatie in Vlaanderen veel groter, en bovendien zijn de reducties veel groter. Men schat dat 30% van de installaties een afzuiging met filter heeft en 70% met cycloon (VITO,

164

2003). Deze types van afzuiging hebben een veel hoger rendement, resp. 98% -99,5% voor een filter en 50-90% voor een cycloon, voor wat de PM10 fractie betreft. Indien we deze gegevens invoeren in een statistische analyse (Monte Carlo, aan de hand van Crystal Ball © software in Excel), dan herleidt deze emissiefactor zich tot 0,04 kg/capita, met een minimum van 0,01 kg/capita en een maximum van 0,07 kg per capita. Dit stemt overeen met een implementatiegraad van 100% van maatregelen in de categorie “good practice 2” in het RAINS model. In een Nederlandse studie (Kimmel et al., 2000) worden diffuse emissies geschat op basis van de omvang van de bedrijven, de gemeten werkplaatsconcentraties van inhaleerbaar stof en de geschatte ventilatiedebieten. Deze methode is vervolgens toegepast in Vlaanderen (Jacobs et al., 2003). De totale diffuse stofemissie (PM10) werd geschat op 122,3 ton per jaar. Op basis van een uitgebreidere set van werkplaatsmetingen (Schlünssen et al., 2004) hebben we deze analyse herhaald, en bepalen we een totale diffuse emissie van 101 ton per jaar (95% betrouwbaarheidsinterval 47 – 195 ton per jaar), of ongeveer 0,02 kg per capita. Deze emissie slaat enkel op de hout- en meubelsector. Schrijnwerkerij, en bv. interieurbouw is hierdoor niet vervat. Recente cijfers van werkplaatslucht ontbreken echter in België (pers. comm. FOD WASO). 4.4.8 Schrootverwerkende bedrijven 4.4.8.1 Algemene beschrijving Typisch aan de sector zijn de hijskranen die gebruikt worden voor de ontvangst en het sorteren van het binnenkomend materiaal, het samenstellen van homogene ladingen, het voeden van de machines en het laden van vrachtwagens, wagons of schepen, teneinde het afgewerkt product te leveren aan de verbruikers (staalfabrieken of gieterijen). Meestal zijn het mobiele kranen, op banden of rupsen maar ze kunnen ook vast zijn om bepaalde specifieke vaste installaties te bevoorraden. Het materiaal wordt meestal met een klassieke grijper gegrepen, hoewel magneetgrijpers soms efficiënter blijken daar zij niet-magnetische fracties in het eindproduct voorkomen. Industriële scharen laten toe schroot te snijden met een dikte variërend van 4 mm tot enkele cm. Dit toestel is geschikt om afbraakschroot (wagons, rails, machines, …) tot de vereiste afmetingen te knippen (1,5 m. max. voor de staalindustrie en 30 of 40 cm. max. voor de gieterijen). Echt massieve stukken worden met de snijbrander, vroeger het enige middel om het schroot te bewerken, versneden. Gespecialiseerde en ervaren vaklui bewerken op deze manier lege tanks, afgedankte investeringsgoederen, zeer zwaar plaatijzer,… De gemiddelde productie schommelt om en bij de ton per uur per arbeidskracht. De shredderinstallatie (zie verder) verwerkt snel en efficiënt lichtere en half zware schrootsoorten, dewelke gemengd en als dusdanig onbruikbaar zijn voor de staalindustrie gelet op hun gehalte aan non-ferro en niet-metallische bestanddelen. De shredder laat de scheiding van deze materialen toe en produceert enerzijds een schrootsoort van hoogwaardige kwaliteit, met een uitstekende dichtheid, en anderzijds een mengsel van niet metalen en non-ferro bestanddelen. Bij de meeste shredders wordt dit mengsel verwerkt in

165

een lineaire motor met continue inductie, die toelaat de non-ferro fractie tot een zuiverheid van 95 % te brengen. De scheiding van de verschillende metalen gebeurt door "flotatie" (zie non-ferro). De schrootinzameling in België varieert tussen 2 en 3 miljoen ton per jaar. Het actuele schrootverbruik door de staalindustrie in de BLEU bedraagt ongeveer 6 miljoen ton waarvan een groot deel aangekocht wordt bij schroothandelaars. Een andere input is afkomstig van interne stromen bij de staalindustrie. De BLEU is nettoinvoerder van schroot; de import via Duitsland, Frankrijk en Nederland bedraagt meer dan de export via Gent, Antwerpen of Rotterdam. Deze tendens wordt nog versterkt door de ingebruikname van de nieuwe electro-ovens in Charleroi, La Louvière en Luxemburg. Aluminium, koper, zink, lood en tin zijn de belangrijkste (in hoeveelheid) non-ferro metalen die gerecycleerd worden. Gelet op hun hoge waarde worden zij sinds oudsher intensief gerecupereerd. De productie van non-ferro metalen op basis van gerecupereerde grondstoffen leidt tot enorme energiebesparingen in vergelijking met de productie op basis van ertsen: 95 % energiebesparing voor aluminium; 34 % energiebesparing voor koper; 62 % energiebesparing voor lood; 72 % energiebesparing voor zink. De non-ferro metalen zijn niet enkel wat "herkomst" maar ook wat "kwaliteit" betreft zeer verscheiden : Wat de herkomst betreft :

afbraak van oude bouwwerken en installaties (denk aan dakbedekkingen, afvoerbuizen, waterleidingen, electriciteitskabels …); "productieafvallen" die over het algemeen homogeen zijn met een gekende samenstelling en dan ook tijdens de ophaling en verwerking gescheiden dienen te worden gehouden, teneinde ze aan de beste prijzen, op basis van gegarandeerde analyses, te verkopen; autobatterijen, die selectief worden ingezameld; tal van gebruiksgoederen, zoals auto’s, computers, huishoudelijke apparaten die in min of meerdere mate non-ferro metalen bevatten; verpakkingen; ...

Wat de samenstelling betreft dient er bijvoorbeeld op gewezen te worden dat er meer dan 40 verschillende "kwaliteiten" koper bestaan (met inbegrip van de messing- en bronslegeringen) en ongeveer 50 soorten "oud" aluminium. Deze diversiteit geldt ook voor de meeste andere non-ferro metalen.

166

Doorgedreven scheiding is dus de boodschap. Min of meer homogene partijen bestaande uit grote "stukken" worden manueel en met het oog gescheiden, wat gespecialiseerde arbeidskrachten vereist. Deze materialen worden dan voorbereid voor hun verbruik in de non-ferro industrie :

eenvoudig stockeren volstaat voor zuivere materialen in aanvaardbare afmetingen verkleinen met industriële scharen van langere stukken persen teneinde de gewenste omvang en densiteit te verkrijgen shredden wordt eveneens toegepast teneinde de geschikte afmetingen te bekomen en de densiteit te verbeteren. De shredder heeft als voordeel het materiaal van eventuele onzuiverheden te ontdoen. De kabelshredder is in het bijzonder aangewezen om oude elektrische kabels te valoriseren. Zo bekomt men enerzijds zuivere aluminiumen koperkorrels en plasticgranulaten anderzijds.

Voor andere complexe samengestelde partijen (wij denken hierbij ondermeer aan mengsels van non-ferro metalen die na vershredding door middel van magneten van de ijzerfractie worden afgescheiden) (zie shredders) wordt hoofdzakelijk beroep gedaan op volgende doorgedreven scheidingstechnieken:

wervelstroomscheiden (Eddy Current Magneet) - deze installatie geleidt de te scheiden deeltjes door een bewegend magnetisch veld, waardoor een scheiding optreedt tussen de geleidende deeltjes die verplaatst worden, en de niet-geleidende deeltjes die niet verplaatst worden (zo is het ook mogelijk deeltjes met verschillende elektrische geleidbaarheid te scheiden). tril-, schud-, of blaastechnieken; de lichtere non-ferro’s worden opwaarts geworpen of weggeblazen. flotatietechnieken: deze techniek, waarbij de densiteit van water wordt gewijzigd, laat toe non-ferro metalen te scheiden in functie van hun soortelijk gewicht.

Jaarlijks recupereert de sector zo’n 200.000 ton non-ferro metalen, afkomstig van de inzameling in België. Naar alle waarschijnlijkheid zullen deze hoeveelheden toenemen, gelet op het groeiend belang van non-ferro metalen in allerlei toepassingen (bijv. : loodbatterijen in elektrische wagens, elektronica en computertoepassingen, aluminium wagens, …) De shredder zelf is een grote maalmachine, waarvan de rotor, uitgerust met een reeks hamers, aan een snelheid van ongeveer 600 omwentelingen per minuut draait en het shreddervoormateriaal verscheurt en verkleint tot stukken van een vuist groot. Dankzij een sterk afzuigsysteem ter hoogte van de rotor en het vermalen materiaal, worden de stofdeeltjes en de niet-metallische elementen die loskwamen tijdens het malen, gescheiden van de metaalfractie. Gemiddeld bedraagt het aandeel van het residu een 25 %. Het metallisch mengsel gaat vervolgens door een magnetische zeef die het staal scheidt van de non-ferro fractie. De schrootproductie hangt af van de capaciteit van de installatie (een klassieke installatie varieert van 500 tot 2500 PK) en schommelt tussen de 25 en 75 ton per uur.

167

Bij de meeste shredderinstallaties wordt het mengsel van non-ferro metalen in een lineaire motor met permanente inductie behandeld waardoor een non-ferro fractie met 95 % zuiverheid verkregen wordt. Deze fractie wordt nadien behandeld in flotatie-installaties om de verschillende metalen te scheiden die tot grondstof zullen dienen voor de productie van koper, zink, lood of roestvrij staal. De shredderinstallatie werd ontworpen om, enerzijds het toenemend aantal autowrakken op de markt te valoriseren en anderzijds te voldoen aan de kwaliteitseisen van de staalindustrie. Louter persen of knippen laat immers niet toe de verschillende componenten te scheiden. Bovendien bevatten de gebruiksgoederen steeds meer non-ferro metalen en plastics wat een atmosferische vervuiling meebracht bij de staalindustrie en een stijgende onzuiverheid van het staal. De shredderinstallatie zuivert het schroot en zorgt zo voor een efficiënte en economische oplossing voor de behandeling van de afgedankte gebruiksgoederen van onze consumptiemaatschappij door hoogwaardige grondstoffen aan de staal- en non-ferroindustrie aan te bieden. In België wordt meer dan 400.000 ton shredderschroot per jaar geproduceerd en verzonden naar de elektrische ovens, voor dewelke het één van de belangrijkste grondstoffen is. Parallel met de klassieke shredderinstallatie, die materiaal met een dikte tot 3 à 4 mm verwerkt en dus het grootste deel van de consumptieproducten, zijn krachtiger machines (2.500 tot 6.000 PK) op de markt gekomen. Deze machines werden ontworpen om zwaarder schroot te verwerken (wat tot nog toe gebeurde door de snij-installaties). Deze productie brengt onvermijdelijk een geringe hoeveelheid residu’s voort, wat echter ruimschoots gecompenseerd wordt door de kwaliteit van het eindproduct, waardoor luchtvervuiling bij het smelten wordt voorkomen. De shredderinstallatie is aldus de onontbeerlijke schakel in de valorisatieketen van afgedankte wagens en huishoudtoestellen. De Belgische shredderbedrijven streven ernaar de hoeveelheid te storten residu’s te minimaliseren en verder te valoriseren. Men poogt het residu, shredderafval genoemd, te scheiden in 4 fracties : een brandbare fractie die als vervangingsbrandstof kan dienen voor de cementindustrie of voor verbrandingsovens; een ferro-fractie, waarvan het metaalgehalte, zelfs geoxydeerd, toelaat het ijzererts te vervangen; een inerte fractie die eventueel gebruikt kan worden voor bepaalde toepassingen als fundering of in de constructie; een geminimaliseerde hoeveelheid afval. Dit alternatief heeft een niet te verwaarlozen voordeel: het biedt een totaaloplossing voor alle shredderresidu’s, inclusief deze afkomstig van de afgedankte wagens. Het is voor deze afgedankte wagens dat meer en meer aan demontage wordt gedacht om bepaalde onderdelen en materialen, maximaal te herbruiken of te valoriseren. De shredderbedrijven volgen deze projecten op de voet met het realisme en de voorzichtigheid die hun jarenlange ervaring hen heeft bijgebracht. Hun standpunt is als volgt : integrale demontage is enkel dan aangewezen wanneer het geheel van de automobielonderdelen werkelijk recycleerbaar zijn (en er dus economische afzetmarkten voor bestaan). Zoniet is demontage niet enkel overbodig maar ook bijzonder kostelijk. Voor bepaalde onderdelen of materialen is selectieve demontage dus wel aangewezen. 168

"depollutie" (ontdoen van oliën, koelvloeistoffen en batterij,…) van autowrakken is noodzakelijk, daar zij de samenstelling van het shredderafval garandeert.

Er is dus zeker complementariteit tussen de shredderen de demontagebedrijven.

4.4.8.2 Diffuse stofemissies van schrootverwerkende bedrijven Er zijn aanwijzingen dat diffuse stofemissies van schrootverwerkende bedrijven belangrijk kunnen zijn. Er is echter quasi niets in de literatuur te vinden met betrekking tot stofemissies van deze bedrijfstak. Uit enkele MER-studies blijkt dat de emissies van shredderinstallaties beperkt worden door klassieke ontstoffingsmaatregelen (cyclonen, natte wassers of doekfilters). Deze emissies zijn dan ook geleide emissies. Het kan echter voorkomen dat de capaciteit van de afzuiging of van de ontstoffing onvoldoende is waardoor er toch nog diffuse emissies ontstaan door het shredderen zelf. Uiteraard dient de ganse installatie, inclusief de emissiebeperkende maatregelen, afgestemd te worden op de maximale verwerkingscapaciteit. Er zijn uiteraard nog diverse andere oorzaken van diffuse emissies. Het schroot zelf bevat een hoeveelheid stof of fijn materiaal dat bij manipulaties vrij kan komen. Het beperken van het aantal manipulaties kan bijgevolg als een emissiebeperkende maatregel beschouwd worden. belangrijk is het schoonhouden (stofvrij) van het opslagterrein en zeker van de plaatsen waar via verkeer stof kan opgewaaid worden.

4.4.8.3 Bedrijven in de Gentse kanaalzone Manuport, Reyniers Havenbedrijf

totale kaailengte van 560 m diepgang van 12,25 m walkranen tot 35 ton 50.000 m² opslagcapaciteit gespecialiseerd in ijzer en staal, houtproducten en algemeen stukgoed

Retra recuperatie van schroot van containerparken, gedepollueerde autowrakken en afbraakschroot shredderinstallaties Van Heyghen Recycling recuperatie en recyclage van ferro- en non-ferrometalen

4.4.8.4 Bedrijven in de Antwerpse Haven Belgian Scrap Terminal NV (BST of Craenhals)

169

Gelegen aan het Vrasene Dok – Haven 1201/1205 & 1137 De terminal heeft een oppervlakte van 80 000 m2. Na aankomst van een lichter of een vrachtwagen wordt het schroot gewogen en gesorteerd vooraleer het geladen wordt in schepen. De terminal heeft twee 8-ton walkranen, een 40-ton mobiele Gottwald kraan en een 60-ton weegbrug. BST heeft eveneens een shredder en een schrootschaar in gebruik met een capaciteit van 10 000 ton per maand.

4.4.8.5 Overige locaties

170

ALFAMET B.V.B.A. Tel.: 052/21.77.85 - Industrieterrein Hoogveld - Driebek, 3 9200 DENDERMONDE ALUMET Tel.: 059/27.92.95 - Rochesterlaan, 13 - 8470 GISTEL BELGIAN SCRAP TERMINAL (BST) NV Tel.: 03/860.94.80 - Boomsesteenweg, 170 – 2830 WILLEBROEK BELGOMET NV Tel.: 09/386.60.96 - Tonnestraat, 11 – 9800 DEINZE Firma: BRUGSE SCHEEPSSLOPERIJ NV Tel.: 050/33.28.18 - Louis Coiseaukaai, 15 - 8000 BRUGGE BULMETAL PVBA Tel.: 03/828.29.28 - Van Praetstraat, 90 - 2660 HOBOKENANTWERPEN CASIER RECYCLING NV Tel.: 056/77.74.44 - St-Elooistraat, 2 - 8540 DEERLIJK DE ROOY A. & ZOON NV. Tel.: 03/685.03.63 - Wijnegembaan, 2 A - 2900 SCHOTEN DE SAEDELEIR Pascal NV Tel.: 052/41.00.41 - Fabriekstraat,18 – 9280 LEBBEKE DE SAEDELEIR-PHILIPS BVBA Tel.: 052/22.54.53 - Adres: Wissenstraat, 12 9200 DENDERMONDE DEGELS METALEN BVBA Tel.: 057/20.02.02 - Jaagpad, 4 – 8900 IEPER DEPLA H & C & Cie NV. Tel.: 051/48.84.10 - Randweg, 1 - 8760 MEULEBEKE DIMETAL NV "Résidence Carlton" Tel.: 03/216.41.03 - Desguinlei, 6 - 2018 ANTWERPEN EUROPE METALS BELGIUM NV. Tel.: 052/45.33.35 - Lindestraat, 21 - 9240 ZELE FIHAMETAL SPRL Tel.: 02/767.38.05 - Brusselsesteenweg, 71A - 3080 TERVUREN FRATEUR-DE POURCQ ETN NV. Tel.: 03/888.01.04 - Plantsoenstraat, 5 - 2850 BOOM GALLOO NV. Tel.: 056/52.13.00 - Wervikstraat, 320 - 8930 MENEN GHEYSENS Metalen PVBA Tel.: 056/35.11.21 - Meensesteenweg, 91 - 8500 KORTRIJK HENDRICKX & C° NV Tel.: 03/489.32.32 - Kantstraat, 44 - 2500 LIER HURON VALLEY EUROPE NV Tel.: 011/80.41.36 - Fabrieksstraat, 144 - 3900 OVERPELT IMC BELGIUM METALS BVBA Tel.: 03/230.02.07 - Floraliënlaan, 2 Bus 1 - 2600 BERCHEM (Antwerpen)

MOMMENS J. BVBA Tel.: 03/237.73.31 - De Burburestraat, 9 - 2000 ANTWERPEN MOTORMET NV Tel.: 059/27.92.95 - Rochesterlaan, 13 – 8470 GISTEL NEFER (ETS) Tel.: 089/61.38.88 - Tiendenstraat, 8 - 3690 ZUTENDAAL PEELAER PVBA Tel.: 016/56.96.23 - Hamerstraat, 31 - 2230 RAMSEL-HERSELT POLESE Alex SPRL Tel.: 012/45.23.19 - Maastrichtersteenweg, 224 - 3770 VROENHOVEN RETRA NV Tel.: 09/251.32.53 - Scheepzatestraat, 5 - 9000 GENT ROOSEN NV Tel.: 011/68.24.36 - Tiensesteenweg, 191 - 3800 SINT-TRUIDEN RUMSTSE METAALHANDEL NV. Tel.: 03/888.78.48 - Doelhaagstraat, 79 - 2840 RUMST STASSEN-IJZER Tel.: 089/35.51.01 - Hengelhoefstraat, 177 - 3600 GENK STELIMET NV Tel.: 089/35.27.93 - Swinnewijerweg, 26 Fax: 089/35.82.07 - 3600 GENK STENOFER NV Tel.: 03/886.54.78 - E. Vandeveldestraat, 130 - 2830 WILLEBROEK VAN DALEN BELGIUM NV. Tel.: 014/86.64.41 - Eindhoutseheide, 2 - 2440 GEEL VAN DER GUCHT WILLIAM NV. Tel.: 03/770.71.53 - Buitenstraat, 130 B - 9170 DE KLINGE WAAS VAN HEES METALEN NV Tel.: 014/31.12.97 - Hoogstraat, 60 - 2400 MOL VAN HEYGHEN RECYCLING NV Tel.: 09/251.25.21 - Scheepzatestraat, 9 - 9000 GENT VANDENBROUCKE (OUDE ETN) Tel.: 051/22.44.71 - Kokelaarstraat, 50 - 8800 ROESELARE VERLINDEN-VAN LOO Walter Tel.: 059/26.60.81 - Ettelgemstraat, 9 - 8460 OUDENBURG VERMETAL BVBA Tel.: 03/887.54.95 - Brandekensweg, 54 - 2627 SCHELLE WERRENS NV (Metaalhandel) Tel.: 014/81.37.67 - Industrieweg, 3 - 2490 BALEN

171

REFERENTIES Verslag van de Belgische Baksteenfederatie, 2004. www.baksteen.be Batonneau et al. Speciation of PM10 sources of airborne nonferrous metals within the 3-km zone of lead/zinc smelters. Environ. Sci. Technol., 2004, 38, 5281-5289. AGORIA

Verschillende informatie over de non-ferro nijverheid en de gieterijen.

BAKKUM, A

‘Emissieregistratie van vuurhaarden’, BAKKUM, A., TNO, (1987).

BBT-asfalt

A. Jacobs, L. De Bock en R. Dijkmans. Best beschikbare technieken voor asfaltcentrales, November 2001

BBT-gieterijen

Best beschikbare Technieken voor de gieterijen, L. Goovaerts, Y. Veys, P. Vercaemst en R. Dijkmans, Academia Press, Gent, 2001

BBT-klei

D Huybrechts, P. Vercaemst en R. Dijkmans beste Beschikbare Technieken voor de kleiverwerkende nijverheid, Gent, Academia Press, 1999

BBT-natuursteen

Beste beschikbare technieken voor de natuursteenverwerkende bedrijven; A. Jacobs, J. Van Dessel, W. Adams en K. Vrancken; VITO; 2004

BBT-non ferro

Best beschikbare Technieken voor de non-ferro nijverheid, Vercaemst P. en Dijkmans R., VITO, 2001

BBT-ontginning

Beste beschikbare technieken voor de ontginning van zand, grind, leem en klei; A. Jacobs, K. Vrancken, J. Van Dessel en W. Adams; VITO; 2005

BBT-recyclage

Beste beschikbare technieken voor recyclage van bouwen slooppuin; A. Jacobs, E. Hooyberghs, K. Vrancken, J. Van Dessel en W. Adams; VITO; 2005

BBT-spaanplaten

Jacobs A., Dijkmans R. Best beschikbare Technieken voor de productie van spaanplaten, 1998

BBT-beton

A. Jacobs, J. Van Dessel en R. Dijkmans. Best beschikbare Technieken voor betoncentrales en de betonproductenindustrie, Gent, Academia Press, 2001

BREF-storage

BREF, Reference document on best available techniques on emissions from storage, EC, 2005

BREF-gieterijen

Reference Document on Best Available Techniques in the Smitheries

172

and Foundries Industry, IPPC, Spain, July 2004 BREF-non-ferro

Reference Document on Best Available Techniques in the Ferrous Metals Processing Industry; Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC); EU; December 2001

BUWAL-2000

Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft. Handbuch für stationäre Quellen, Ausgabe 2000

CEPMEIP

CEPMEIP (Co-ordinated European Programme on Particulate Matter Emission Inventories, Projections and Guidance) Emission factors for particulate matter; Jan Berdowski, Antoon Visschedijk, Erik Creemers, Tinus Pulles; TNO-MEP, Apeldoorn, The Netherlands

De Haas

Bijdrage van dhr. P.J. de Haas(Corus Staal), studiedag “Fijn stof”, TIKVIV van 08/12/2005

DRAFT-BBTGLAS

Beste beschikbare technieken voor de glasindustrie in Vlaanderen: een verkennende studie op basis van de BREF; Anne Jacobs en Roger Dijkmans; 2e Draftversie - VITO; augustus 2002

ECOLAS-afval en grondstof

‘Afval of grondstof, waar ligt de grens’, ANONIEM, Ecolas, (1997).

ECOLAS-NON FERRO

Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluentemissies naar het compartiment lucht voor de non-ferro industrie in Vlaanderen - studie i.o.v. AMINAL-AMINABEL; Van Biervliet K., et al., Ecolas; eindrapport 12 maart 2003

EPA-

AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 11: Mineral Products Industry: 11.12 concrete Batching, draft november 2005

EPA-

AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 11: Mineral Products Industry: 11.1 Hot mix Asphalt plants, 2004

EPA-

AP42, Fifth Edition, Volume I Chapter 13 Miscellaneus sources. 13.2 fugitive dust sources, 1995 and 2003

EPA zink

-

primair AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 12.7: Metallurgical Industry Zinc Smelting, Final Section, EPA, US, October 1986

EPA - secundair AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 12.9: Metallurgical Industry Secundary Copper Smelting and Alloying, Final Section, EPA, US, koper January 1995 EPA - secundair AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 12.11: Metallurgical Industry Secundary Lead Processing, Final Section, EPA, US, October 1986 lood

173

EPA - secundair AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 12.14: Metallurgical Industry Secundary Zinc Processing, Final Section, EPA, US, April 1981 zink EPA-clay

AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 11: Mineral Products Industry: 11.3 Bricks and Related Clay Products Final report, EPA Contract 68D2-0159. August 1997

EPA-FRIT

Frit Manufacturing - Final section; EPA - AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 11: Mineral Products Industry; June 1997

EPA-GLASS

Glass Manufacturing - Final section; EPA - AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 11: Mineral Products Industry; October 1986

EPA-GLASS FIBER

Glass Fiber Manufacturing - Final section; EPA - AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 11: Mineral Products Industry; September 1985

EPA-IRON

AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 12.10: Metallurgical Industry Gray Iron Foundries, Final Section, EPA, US, Update May 2003

EPA-IRONBACKGROUND

Background Report, AP 42 Section 12.10, Iron Foundries, EPA, US

EPA-MINERAL WOOL

Mineral Wool Manufacturing - Final section; EPA - AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 11: Mineral Products Industry; July 1993

EPA-SEC-AL

AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 12.8: Metallurgical Industry Secundary Aluminium Operations, Final Section, EPA, US, October 1986

EPA-STEEL

AP 42, Fifth Edition, Volume I Chapter 12.13: Metallurgical Industry Steel Foundries, Final Section, EPA, US, January 1995

EPA-STEELBACKGROUND

Background Report, AP 42 Section 12.13, Steel Foundries, EPA, US

FEBE

Economisch jaarverslag 2004

FED PLAN

Energievooruitzichten 2000 - 2020, Verkennende scenario's België; Gusbin D. en Courcelle C.; Federaal Planbureau, januari 2001

Heidenrech

Bestimmung diffuser Emissionen in einem Asphaltmischwerk, Heidenrech R, Zschoppe A., Krusche J., ILK Dresden, november 2003

HIVA

Neveneffecten van het bouwen sloopafvalbeleid Joos Gysen, Kris Bachus, KULeuven, 2005.

IR-02-076

Modelling Particulate Emissions in Europe - A Framework to Estimate Reduction Potential and Control Costs; Zbigniew Klimont, et

174

al.; Interim Report IR-02-076; IIASA NeR

Nederlandse Emissierichtlijnen

SCHEFFER, C

‘Uittreksel van de interne TNO-handleiding voor het vaststellen van verbrandingsemissies’, SCHEFFER, C. B., JONKER, W. J., TNO, (1997).

TA-Luft

>Technische Anleitung zur Reinhaltung der Luft, Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit, 24 juli 2002

TNO

R86/205 ‘Emissiefactoren van stof bij open overslag van stortgoederen. Mulder W. 1987 ZM-2000: genk, Zelzate en Raffinaderijen Antwerpen. Guido Cosemans, VITO, oktober 2001

VITO-2001

VITO-2002

Ontwikkeling van een methodologie voor een emissie-inventaris van PM10 en PM2,5 en opstellen van een emissie-inventaris voor 1995 en 2000; L. Schrooten et al.; VITO; december 2002

VITO-2003

‘Collectieve registratie van industriële emissies – definitieve bijwerking 2002 – voorlopige bijwerking 2003’, JOUL, H., POLDERS, C., JANSSEN, L., VAN ROMPAEY, H., VITO, (2003).

VITO-2003

Evaluatie van het reductiepotentieel voor fijn stofemissies (TSP, PM10, PM2,5) naar het compartiment lucht in een aantal sectoren in Vlaanderen - Eindrapport: Deel 2: Scenario's; L. Schrooten et al.; VITO - 2003/IMS/R/175b; december 2003

VMM

Gegevens uit emissie-inventaris

VROM

JPF Kimmel, Diffuse emissies van fijn stof door (semi-) industriële activiteiten, Haskoning i.o. Ministerie van VROM, 2000

175

Onderzoek en inventarisatie van diffuse bronnen van fijn stof en de daarop aanwezige micro-polluenten. Voorstellen voor reductiemaatregelen

Recommend Documents