Onderzoek effecten van Windpark Fryslân op het toerisme langs de Friese IJsselmeerkust

Onderzoek effecten van Windpark Fryslân op het toerisme langs de Friese IJsselmeerkust

Rapportage in opdracht van

15 mei 2014 Projectnummer 14.021

ZKA Consultants & Planners Biesbosweg 16C 5145 PZ Waalwijk tel.: 088-2100500 fax: 088-2100100 e-mail: [email protected] www.zka.nl

INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING

1

1.

INLEIDING

4

1.1. 1.2. 1.3. 1.4.

Aanleiding Doel en vraagstelling Aanpak Leeswijzer

4 4 5 5

2.

ONDERZOEKSVERANTWOORDING KWANTITATIEF MARKTONDERZOEK

6

2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Inleiding Methode van onderzoek Populatie (doelgroep) Steekproeftrekking en respons (ex-ante onderzoek)

6 6 7 7

3.

BEZOEKGEDRAG EN -MOTIEVEN IJSSELMEERKUST

9

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5.

Inleiding Bezoekgedrag Bezoekmotieven Belangrijke aspecten voor bezoek Friese IJsselmeerkust Intentie herhaalbezoek

9 9 13 14 15

4.

EFFECTEN WINDPARK FRYSLÂN OP TOERISME FRIESE IJSSELMEERKUST

17

4.1. 4.2. 4.3. 4.4.

Inleiding Effecten op aantrekkelijkheid kust Verwachte effecten op beleving Verwachte effecten op bezoekintentie

17 18 21 23

5.

LITERATUURSTUDIE (EX-POST ONDERZOEK)

29

5.1. 5.2. 5.3. 5.4.

Inleiding Relatie tussen intentie en daadwerkelijk gedrag Algemene resultaten van studies Ex-post studies naar daadwerkelijke effecten van windparken

29 29 31 33

6.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

39

6.1. 6.2.

Conclusies Aanbevelingen

39 41

ZKA Consultants & Planners

SAMENVATTING Achtergrond studie: inzicht in effecten windpark op zee op kusttoerisme/-recreatie Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) heeft een aantal zones aangewezen waar windparken ontwikkeld zouden moeten worden, waaronder het IJsselmeer. Dit heeft geleid tot planvorming van Windpark Fryslân, dat zichtbaar zal zijn in het kustgebied tussen Makkum en Stavoren. Eén van de mogelijke effecten van windturbines op het IJsselmeer is een negatief effect op recreatie en toerisme langs de Friese IJsselmeerkust. Om te bepalen of er dergelijke effecten worden verwacht en zo ja welke effecten dit zijn, is onderzoek gedaan. Online onderzoek onder 1.200 verblijfstoeristen én dagrecreanten Om inzicht te krijgen in de effecten van een windpark voor de Friese IJsselmeerkust op toerisme en recreatie, is online marktonderzoek verricht onder een representatieve groep Nederlandse dagrecreanten en Nederlandse verblijfstoeristen die de Friese IJsselmeerkust in 2013 of 2014 hebben bezocht (inclusief vaarrecreanten). Hierbij zijn de vragen over het windpark ingekleed in een meer algemene vraagstelling over toerisme en recreatie aan de IJsselmeerkust. Om objectief inzicht te krijgen in het effect van een windpark op het IJsselmeer op de waardering van (het uitzicht aan) de kust, de beleving en de bezoekintentie, zijn de respondenten gesplitst in vier groepen. Elke groep heeft een andere foto met uitzicht op het IJsselmeer gezien: een foto van de huidige situatie (één foto van Makkum of een foto van Stavoren) of een fotosimulatie van Windpark Fryslân vanuit Makkum of Stavoren. In totaal hebben 1.200 respondenten deelgenomen aan het onderzoek (800 dagrecreanten, 400 verblijfstoeristen). Vrij uitzicht en vrije horizon zijn belangrijk aspecten van bezoek aan de Friese IJsselmeerkust Voor de dagrecreanten geldt dat genieten van het uitzicht over het IJsselmeer op de 4e plaats komt in de rangorde van bezoekmotieven en voor de verblijfstoerist op de 8e plaats (Friese dorpen en steden bezoeken, ontspannen en uitwaaien zijn belangrijkere bezoekmotieven). Vrij uitzicht is wel een belangrijk aspect voor een bezoek aan de Friese IJsselmeerkust: voor de dagrecreant is dat het derde belangrijkste aspect en voor de verblijfstoeristen het vierde aspect. Een vrije horizon wordt iets minder belangrijk gevonden, maar is voor ruim 66% van de verblijfstoeristen en 68% van de dagtoeristen wel (zeer) belangrijk. Effect van Windpark Fryslân op uitzicht: minder aantrekkelijk in Makkum Een windpark voor de kust maakt het uitzicht op het IJsselmeer met name in Makkum minder aantrekkelijk. Dit blijkt uit het rapportcijfer dat de bezoekers aan de foto’s met een windpark geven ten opzichte van de foto zonder windpark. Het verschil is overigens alleen statistisch significant voor de dagrecreanten die de foto van Makkum hebben beoordeeld. Tabel 1. Foto

Beoordeling foto’s (gemiddeld rapportcijfer voor uitzicht) Dagrecreanten Verblijfstoeristen

Foto 1: Geen windpark, Makkum Foto 2: Windpark, Makkum

7,5 6,9

7,6 7,3

Foto 3: Geen windpark, Stavoren Foto 4: Windpark, Stavoren

7,7 7,8

7,9 7,8

… en werkt in de beoordeling van het uitzicht vanaf de kust bij Makkum negatief door Door een windpark wordt het uitzicht over het IJsselmeer (dagrecreanten) en de vrije horizon bij Makkum (verblijfstoeristen) significant minder aantrekkelijk beoordeeld. Dat geldt echter niet voor de situatie in Stavoren, hier zijn geen significante verschillen te zien. Andere aspecten, zoals de natuur en rust, worden niet significant minder beoordeeld bij een foto met windpark in vergelijking met een foto zonder windpark. ZKA Consultants & Planners

1

Windpark Fryslân heeft (enigszins) negatief effect op beleving…. Circa 10%-20% van de dagrecreanten vindt het windpark (zeer) storend en circa 15 % van de verblijfstoeristen is deze mening ook toegedaan. Hoe verder weg het windpark van de kust ligt, hoe minder bezoekers het windpark (zeer) storend vinden. Ruim een derde van de dagrecreanten (37%) en een derde van de verblijfstoeristen geeft aan dat een windpark op het IJsselmeer de beleving (enigszins) negatief zal beïnvloeden. Voor de dagrecreanten in Makkum is dat significant meer (43%). Er is ook een kleine groep waarbij een windpark een (enigszins) positief effect heeft op de beleving, (12% van de dagrecreanten en 10% van de verblijfstoeristen), maar deze groep is kleiner dan de groep die een (enigszins) negatief effect aangeeft (per saldo zal het effect op de beleving dus negatief zijn). Windpark Fryslân heeft negatief verwacht effect op de bezoekintentie De te verwachten effecten van Windpark Fryslân op de bezoekintentie zijn op twee manieren geanalyseerd: door de bezoekintentie van de groepen die de foto’s met een windpark hebben gezien te vergelijken met de groep die de foto zonder windpark heeft gezien én door te kijken naar de rol die een windpark heeft in het beslissingsproces voor een nieuw bezoek aan de Friese IJsselmeerkust. Op basis van deze eerste analyse blijkt dat het realiseren van een windpark voor de kust geen negatief effect heeft op de bezoekintentie: de bezoekintentie verschilt niet significant tussen de bezoekers die een foto hebben beoordeeld zonder windpark en de bezoekers die een foto hebben beoordeeld met een windpark. Een ander beeld ontstaat uit de tweede analyse: de rol van een windpark in het beslissingsproces voor een (korte) vakantie respectievelijk recreatief (dag)bezoek aan de Friese IJsselmeerkust. Dit speelt voor circa 54-68% van de bezoekers een rol. Voor 12%-17% van alle bezoekers betekent deze rol ook dat de windmolens gevolgen kunnen hebben voor de intentie om de Friese IJsselmeerkust te bezoeken. Ondanks dat er geen significant verschil is tussen de beoordeling van de foto’s verwacht in totaal 6%-10% van de bezoekers een nieuwe kustbestemming (waarschijnlijk) niet te bezoeken als er een windpark op het IJsselmeer zou liggen. Voor een plaats aan de Friese IJsselmeerkust die men reeds eerder bezocht, heeft een zichtbaar windpark op het IJsselmeer een iets groter effect: dan verwacht ongeveer 10%-15% deze bestemming (waarschijnlijk) minder vaak of niet meer te gaan bezoeken. Het aandeel ‘minder vaak’ is daarbij veel groter dan het aandeel ‘niet/niet meer’. Geen significant verschil in verwachte effecten tussen groepen toeristen Vaarrecreanten onder de verblijfstoeristen geven significant vaker (34%) aan dan vaarrecreanten onder de dagtoeristen (16%) dat een windpark op het IJsselmeer een rol speelt in hun beslissing om de Friese IJsselmeerkust te bezoeken. Dit leidt echter tot enigszins verschillende uitkomsten, maar niet tot significante verschillen in effect. Het verwachte effect van Windpark Fryslân op dag- en verblijfstoerisme aan de Friese IJsselmeerkust verschilt namelijk niet significant tussen dag- en verblijfstoeristen en vaarrecreanten en niet-vaarrecreanten. Effect op bezoekintentie van Duitsers niet gemeten, maar mogelijk licht positiever In het huidige onderzoek naar toerisme langs de Friese IJsselmeerkust is geen onderzoek gedaan onder Duitse of andere buitenlandse bezoekers, maar het effect van Windpark Fryslân op de bezoekintentie van Duitse gasten is mogelijk kleiner dan het effect op de bezoekintentie van Nederlanders1.

1

Conform het onderzoek dat ZKA eerder dit jaar uitvoerde naar de effecten van een windpark op zee (naar de bezoekintentie van Duitsers en Nederlanders langs de Nederlandse Noordzeekust). De bezoekintentie van Duitsers was hierin licht positiever.


2

Effect betekent deels een verschuiving binnen toerisme aan de Friese IJsselmeerkust Bezoekers die een plaats met uitzicht op het windpark op het IJsselmeer (waarschijnlijk) niet meer of minder vaak bezoeken geven met name aan uit te wijken naar een andere locatie aan de Friese IJsselmeerkust zonder uitzicht op een windpark. Het verwachte effect van bezoekers op toerisme kan dus een verschuiving in het toerisme binnen de Friese IJsselmeerkust betekenen. Een ander deel (met name de verblijfstoeristen) verwacht deels uit te wijken naar een andere Nederlandse locatie buiten de Friese kustregio. Verschil in verwacht gedrag en daadwerkelijk gedrag van toeristen na realisatie van windparken Uit een literatuurstudie en een aantal casestudies is gebleken dat de relatie tussen intentie (verwacht gedrag) en daadwerkelijk gedrag beperkt is. Verschillen in gedrag kunnen achteraf maar door circa 22% door de oorspronkelijke intentie worden verklaard. Met deze gegevens is geen (nadere) voorspelling te doen van de effecten van Windpark Fryslân. Daarom is een studie gemaakt naar de daadwerkelijke effecten van windparken. In IJmuiden is gekeken naar de omvang van het toerisme: dat nam niet af, maar groeide vanaf de periode vóór realisatie van het windpark (voor de kust van IJmuiden) tot de periode erna veel sterker dan de landelijke en provinciale trend. In Egmond was wat betreft het windpark sprake van een verbetering van de attitude ten aanzien van het windpark na realisatie daarvan (met name bij Duitsers). Uit de studie bleek ook dat een aantal Europese regio’s waar windmolens staan, oplossingen creëren waarbij het toerisme kan profiteren van windparken, waardoor de attitude van toeristen wordt verbeterd.


3

1.

INLEIDING

1.1.

Aanleiding

Het kabinet heeft zich conform Europese afspraken als ambitie gesteld dat Nederland in 2020 minimaal 16% van zijn energie moet opwekken uit duurzame bronnen. Daarbij zal een belangrijk aandeel worden gevormd door windenergie, zowel op land als op zee. Eind maart 2014 presenteerde het ministerie van I & M de definitieve structuurvisie ‘Windenenergie op Land’, waarin elf zones worden aangewezen voor de realisatie van nieuwe windparken. Eén van deze zones is het IJsselmeer Noord. Op deze locatie, ten westen van de Friese IJsselmeerkust, zijn plannen ontwikkeld voor het Windpark Fryslân. Eén van de mogelijke effecten van windturbines is een negatief effect op recreatie en toerisme op of nabij de locatie van het windpark. Om te bepalen of er sprake is van een dergelijk effect en zo ja welke effecten dit zijn, dient nader onderzoek gedaan te worden. De provincie Fryslân heeft ZKA Consultants & Planners (ZKA) opdracht gegeven om onderzoek uit te voeren naar deze mogelijke effecten op recreatie en toerisme langs de Friese IJsselmeerkust. ZKA voerde eerder een vergelijkbare studie uit naar de effecten van een windpark op recreatie en toerisme langs de Nederlandse Noordzeekust (2013).

1.2.

Doel en vraagstelling

Met de uitkomsten van de studie wil de provincie Fryslân inzicht krijgen in de verwachte effecten van Windpark Fryslân op recreatie en toerisme langs de Friese IJsselmeerkustgebieden (met uitzicht op het IJsselmeer). De kust is daarbij afgebakend tot de locaties waar het windpark, afhankelijk van het weer en de locatie, te zien zou kunnen zijn (van Makkum tot en met Stavoren). Het gaat hierbij om de effecten onder de volgende twee doelgroepen:  Nederlandse dagrecreanten (inclusief omwonenden);  Nederlandse verblijfstoeristen. Vaarrecreatie maakt onderdeel uit van deze beide doelgroepen: dagrecreanten die over het Friese deel van het IJsselmeer gevaren hebben en de Friese IJsselmeerkust met een boot of jacht aandoen vanaf huis, of een vakantieadres elders (dit kan ook jachthaven zijn). Om praktische redenen is afgezien van onderzoek onder buitenlandse verblijfstoeristen in deze regio (korte doorlooptijd van het onderzoek, hoge kosten voor onderzoek onder dit segment). Het aantal buitenlandse dagrecreanten (Duitsers, Belgen) in deze regio is niet bekend, maar zal gezien de grotere afstand tot de grenzen (met name de Belgische grens) naar verwachting beperkt zijn en geen grote invloed hebben op recreatie en toerisme. Daarom is naar deze groep geen onderzoek gedaan. De belangrijkste (deel)vragen in het onderzoek zijn gericht op: 1. De rol die het vrij uitzicht op het IJsselmeer speelt bij het huidige bezoek (o.a. waardering); 2. De effecten op de beleving van de omgeving; 3. De effecten op de keuze voor de IJsselmeerkust als bestemming.


4

Tevens heeft deze studie tot doel de verwachte effecten beter te kunnen duiden, door meer inzicht te verkrijgen in:  De daadwerkelijke effecten van windparken aan de kust op het toerisme in de nabijheid van het windpark (aan de hand van een drietal casestudies in Nederland en daarbuiten);  De relatie tussen verwacht gedrag en daadwerkelijke gedrag van consumenten (aan de hand van een korte literatuurstudie).

1.3.

Aanpak

Om de te verwachten effecten van Windpark Fryslân op toerisme en recreatie aan de Friese IJsselmeerkust te achterhalen, is een online consumentenonderzoek verricht onder een representatieve groep Nederlandse verblijfstoeristen en Nederlandse dagrecreanten die de Friese IJsselmeerkust onlangs hebben bezocht (waarbij ze het IJsselmeer hebben gezien). Hierbij zijn de vragen over windturbines ingebed in een meer algemene vraagstelling over het toerisme in dit gebied. Voor deze methode is gekozen vanwege de korte doorlooptijd, de efficiëntie en de betrouwbare resultaten die deze methode oplevert. Het onderzoek is, mede vanwege deze doorlooptijd, alleen afgestemd met de opdrachtgever en niet met belanghebbenden (zoals de windenergiesector en brancheorganisaties).

1.4.

Leeswijzer

Deze rapportage is als volgt opgebouwd:  Eerst is nader ingegaan op de aanpak van het kwantitatief online onderzoek (hoofdstuk 2);  Vervolgens zijn zowel het bezoekgedrag als de bezoekmotieven van de toeristisch-recreatieve bezoekers aan de Friese IJsselmeerkust beschreven (hoofdstuk 3);  Daarna komen de verwachte effecten van Windpark Fryslân op de aantrekkelijkheid van (het uitzicht aan) de kust, de belevingswaarde en de bezoekintentie aan de orde (hoofdstuk 4);  Om de effecten beter te kunnen duiden zijn in het voorlaatste hoofdstuk de resultaten van de casestudies en de literatuurstudie uiteengezet, inclusief de gevolgen hiervan voor de interpretatie van de resultaten (hoofdstuk 5);  Tot slot worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan (hoofdstuk 6). Aan het begin van dit rapport is een samenvatting opgenomen met de belangrijkste resultaten van het onderzoek.


5

2.

ONDERZOEKSVERANTWOORDING KWANTITATIEF MARKTONDERZOEK

2.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk is kort ingegaan op de aanpak van het kwantitatieve marktonderzoek. Als eerste is ingegaan op de onderzoeksmethode (2.2.). Daarna komt de afbakening van de doelgroepen aan bod (2.3.). Tot slot gaan we in op de steekproeftrekking en respons (2.4.).

2.2.

Methode van onderzoek

Opzet Deze studie brengt de verwachte effecten van Windpark Fryslân in kaart op de IJsselmeerkust. Methodisch gezien voeren we nu een ex-ante onderzoek uit dat de effecten in kaart brengt aan de hand van het meten van voorgenomen gedrag: de dag- en verblijfstoeristen voor wie een windpark een rol speelt in hun beslissing om deze kust te bezoeken is gevraagd of zij deze bestemming vaker of minder vaak zullen gaan bezoeken, als er uitzicht is op een windpark op het IJsselmeer. Dit effect gaat dus over verwacht vrijetijdsgedrag (ex-ante). Alvorens deze verwachte effecten te meten, hebben we een overzicht gemaakt van mogelijke positieve en negatieve effecten op toerisme op basis van de literatuurstudie. Deze studies zijn methodisch gezien ex-post: ze meten gedrag of attitude nadat windparken zijn gerealiseerd. Met deze ex-post studies kunnen de resultaten van ons ex-ante onderzoek beter worden geïnterpreteerd. Meer over deze ex-post studies komt aan de orde in hoofdstuk 5. De opzet van het ex-ante onderzoek wordt onderstaand uiteengezet en de resultaten komen in hoofdstuk 3 en hoofdstuk 4 aan de orde. Motivatie onderzoeksmethodiek (kwantitatief/ex-ante) Om inzicht te krijgen in de te verwachten effecten van Windpark Fryslân op toerisme en recreatie aan de Friese IJsselmeerkust, is consumentenonderzoek verricht. Hierbij is gekozen voor kwantitatief online panelonderzoek (en niet voor onderzoek op locatie) omdat:  De kosten relatief laag zijn in vergelijking met onderzoek op locatie waardoor binnen hetzelfde budget veel meer consumenten kunnen worden ondervraagd met een hogere betrouwbaarheid als resultaat;  De doorlooptijd relatief kort is. Voor persoonlijke interviews, longitudinaal onderzoek e.d. was niet voldoende tijd beschikbaar;  Van de respondenten uit panels zijn reeds veel gegevens bekend, zoals een groot aantal sociaal-economische kenmerken (leeftijd, gezinssamenstelling, opleiding, woonplaats, inkomen, etc.) bekend zijn en beschikbaar zijn voor segmentatieanalyse. Ook kan hierdoor de vraagtijd optimaal worden aangewend voor het onderzoeksonderwerp;  De representativiteit van de steekproef optimaal gewaarborgd is doordat veel achtergrondkenmerken van de respondenten bekend zijn en er geen beperking is (zoals bij onderzoek op locatie) van de onderzoeklocaties en -periode. Dit levert een kwalitatief goed fundament op voor de berekeningen van effecten;  De kwaliteit van de datacollectie hoog is, omdat de respondenten in alle rust en op en zelfgekozen moment de vragenlijst kunnen invullen. Ook zijn respondenten bij online onderzoek minder geneigd sociaal wenselijke antwoorden te geven (hogere objectiviteit).


6

Voor het kwantitatieve online panelonderzoek2 hebben wij samengewerkt met GfK Intomart. GfK Intomart is een full service marktonderzoekbureau dat beschikt over een eigen Multi Access Panel (MAP) dat bestaat uit ruim 100.000 panelleden. GfK Intomart draagt het predicaat Research Keurmerk Groep van de MarktOnderzoekAssociatie (MOA) en bezit drie ISO-certificaten (o.a. voor de kwaliteit van het online access panel).

2.3.

Populatie (doelgroep)

Om de doelgroepen – verblijfstoeristen en dagrecreanten aan de Friese IJsselmeerkust – voor het onderzoek te identificeren is, via de maandscreening van het GfK Intomart-panel vanaf 5 april 2014 tot en met 12 april 2014 met een korte vragenlijst in kaart gebracht welke respondenten van dit panel tot de onderzoeksgroep behoorden. De onderzoeksdoelgroep is als volgt afgebakend:  Nederlandse verblijfstoeristen: Nederlanders die recent (2011-2014) de Friese IJsselmeerkust hebben bezocht voor een (korte) vakantie/meerdaags bezoek, waarbij de respondent het IJsselmeer heeft gezien of heeft gevaren op het Friese deel van het IJsselmeer tussen Makkum en Stavoren;  Nederlandse dagrecreanten: Nederlanders die recent (2011-2014) de Friese IJsselmeerkust hebben bezocht voor een recreatief bezoek (hiertoe behoren ook inwoners van Fryslân), vanaf hun Nederlandse thuisadres of een vakantieadres in Nederland, waarbij de respondent het IJsselmeer heeft gezien of heeft gevaren op het Friese deel van het IJsselmeer tussen Makkum en Stavoren. Vaarrecreanten zijn bezoekers die met een boot of jacht over het IJsselmeer gevaren hebben in het gebied tussen Makkum en Stavoren (dit kunnen zowel dag- als verblijfstoeristen zijn). Het gebied is afgebakend tot de volgende (kust)plaatsen:  Makkum;  Workum;  Molkwerum;  Hindeloopen;  Stavoren. Uit de screening resulteerden voldoende respondenten om het bezoek aan de Friese IJsselmeerkust te beperken tot de meest recente periode (bezoek in 2013/2014). De steekproef is hierdoor getrokken uit de bezoekers van deze twee jaren.

2.4.

Steekproeftrekking en respons (ex-ante onderzoek)

Proces Vervolgens is aan een representatieve steekproef van deze verblijfstoeristen en dagrecreanten een vragenlijst voorgelegd. Deze vragenlijst was op hoofdlijnen gelijk voor beide doelgroep, maar verschilde alleen tekstueel op sommige punten. Hierdoor was de vragenlijst voor beide groepen logisch opgebouwd en goed lopend. In het onderzoek kregen de respondenten aan het begin van de vragenlijst een aantal selectievragen om (nogmaals) te bepalen of men tot de onderzoeksdoelgroep behoort. Op basis daarvan viel men af of werd men uitgenodigd de vragenlijst verder in te vullen. 2

Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van CAWI (Computer Assisted Web Interviewing). Bij deze methode werken respondenten mee aan een onderzoek waarvoor de vragenlijst via een e-mail met een link naar het onderzoek naar de respondenten wordt verstuurd.


7

Veldwerkperiode Het veldwerk vond plaats van 17 april 2014 tot en met 24 april 2014. De gemiddelde invulduur van de vragenlijst bedroeg circa 11,5 minuten. Wijze van steekproeftrekking De steekproef van de twee doelgroepen is vooraf verdeeld naar de variabelen geslacht, leeftijd, huishoudgrootte en hoogst genoten opleiding. De populatieverhouding van deze doelgroepen is gebaseerd op de gewogen resultaten van de maandscreening onder het GfK panel. Om een zo representatief mogelijk beeld te krijgen, is voor de doelgroepen een weging opgenomen naar bovenstaande kenmerken. De weegefficiëntie is zeer hoog: 98,1% voor de doelgroep “recreatief bezoek” en 96,4% voor de doelgroep “(korte) vakantie”. Respons In totaal is de volgende respons (compleet ingevulde vragenlijsten) gerealiseerd in het onderzoek:  400 Nederlandse verblijfstoeristen;  800 Nederlandse dagrecreanten. In totaal hebben aldus 1.200 respondenten deelgenomen aan het onderzoek. Circa 20% van de steekproef onder dagrecreanten bestaat uit vaarrecreanten, bij verblijfstoeristen is dat in deze steekproef 29%. Betrouwbaarheid In de navolgende hoofdstukken worden de uitkomsten weergegeven uitgedrukt in percentages. Hierbij moet rekening worden gehouden met een betrouwbaarheidsmarge. Een voorbeeld: van de dagrecreanten heeft 47,0% Makkum bezocht (meerdere antwoorden mogelijk). Met een betrouwbaarheid van 95% kan worden gesteld dat het werkelijke percentage in de populatie tussen 43,5% en 50,5% ligt. Waar in dit rapport wordt gesproken over significante verschillen tussen de onderzoeksgroepen, geldt altijd dat de verschillen significant zijn bij een betrouwbaarheidsniveau van 95%. Interpretatie uitkomsten Bij het interpreteren van de uitkomsten over de te verwachten effecten van een windpark moet rekening worden gehouden met het feit dat nadrukkelijk onderzoek is gedaan naar de effecten van één windpark op de beleving van de kust en het bezoek aan de kust met zicht op dit windpark (in de maximale variant van Windpark Fryslân (o.a. maximale hoogte). Er is ook geen onderzoek gedaan naar de effecten van meerdere kleine windparken naast of achter elkaar. Daarnaast moet met een aantal andere zaken rekening worden gehouden. Zo is men vooraf niet over alle aspecten van een bestemming op de hoogte en spelen meerdere aspecten een rol in het beslissingsproces (zoals afstand, bereikbaarheid, alternatieven, prijs, beschikbaarheid accommodatie, etc.). In het onderzoek is men duidelijk geconfronteerd met een windpark voor de IJsselmeerkust waardoor men hier selectief op gericht was. Verder toont grootschalig onderzoek naar de correlatie tussen voorgenomen en daadwerkelijk gedrag aan dat niet iedereen zijn/haar gedrag juist voorspelt (zie ook hoofdstuk 5).


8

3.

BEZOEKGEDRAG EN -MOTIEVEN IJSSELMEERKUST

3.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk gaan we eerst in op het bezoekgedrag (3.2.) van de toeristisch-recreatieve bezoekers van de Friese IJsselmeerkust. Vervolgens gaan we in op hun bezoekmotieven (3.3.) en komt het belang van deze aspecten aan de orde (3.4.). Daarna komt de intentie tot herhaalbezoek aan bod (3.5.) en tot slot wordt er gekeken naar de samenstelling, het aantal overnachtingen en de uitgaven van groepen bezoekers (3.6). Hierbij wordt steeds onderscheid gemaakt tussen de groepen dagrecreanten en verblijfstoeristen.

3.2.

Bezoekgedrag

Leeftijden en huishoudssituatie Van de verblijfstoeristen is het grootste deel van de bezoekers tussen 50-64 jaar (41,6%). Circa 37% is jonger dan 50 jaar (circa 15% is tussen 18-34 en 22% tussen 35 en 49). Met circa 21% zijn de senioren (65+) de vierde groep. Er zijn ook relatief veel stellen onder de verblijfstoeristen (68%), die gemiddeld wat ouder zijn (75% van de stellen is 50+).Daarnaast zijn er nog 17% gezinnen en 16% alleenstaanden. Voor de dagrecreanten geldt een iets jongere leeftijdsopbouw. Het aandeel senioren is iets hoger (23%), maar er zijn meer jongeren (17%) en meer gasten van middelbare leeftijd (35-49 jaar, 25%). De groep van 50-65 jaar is weer iets kleiner. Deze groep kent iets meer gezinnen (22%) dan de verblijfstoeristen en juist iets minder stellen (61%). Gemiddelde groep bestaat uit 4,2 personen De gemiddelde groepsgrootte onder dagrecreanten is 3,9 personen. Voor verblijfstoeristen bestaat de gemiddelde groep uit bijna één persoon meer, namelijk 4,8 personen. Voor zowel dagrecreanten als verblijfstoeristen bestaat het merendeel van de groepen uit twee personen (respectievelijk 50% en 51%). Herkomst Van de verblijfstoeristen komt bijna de helft (circa 43%) uit Midden-Nederland (Zuid-Holland en Utrecht), een behoorlijk aandeel woont in Zuid-Nederland (22%, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg). Onder dagtoeristen komt een behoorlijk aandeel uit Friesland zelf (circa 26%), maar nog circa 31%komt uit Midden-Nederland. Het aandeel Zuid-Nederland (8%) is zeer beperkt. Overnachtingen: gemiddeld verblijf duurt ruim 3 nachten Aan de verblijfstoeristen werd vervolgens gevraagd hoeveel overnachtingen er zijn doorgebracht langs de Friese IJsselmeerkust tijdens het laatste bezoek. Gemiddeld waren dit er 3,2. Het grootste aandeel had de groep die twee nachten verbleef (34%). Verder verbleef 22% één nacht, 17% drie nachten, 10% vier nachten, 14% vijf tot tien nachten en 3% elf nachten of meer. De vaarrecreanten verblijven gemiddeld langer dan niet-vaarrecreanten (gemiddeld 3,7 respectievelijk 3,1 nachten). Varen: Bijna één op vier maakt tocht met boot of jacht Varen is een belangrijke activiteit voor bezoekers van de Friese IJsselmeerkust. Circa 21% van de dagrecreanten geeft aan tijdens hun laatste bezoek aan de Friese IJsselmeerkust gevaren te hebben met een boot of jacht in het gebied tussen Makkum en Stavoren. Onder de verblijfstoeristen ligt dit percentage op ruim 27%.


9

Vaarbestemming: Friese IJsselmeerkust en Friese meren populair In grafiek 3.1. zijn de (eind)vaarbestemmingen tijdens het meest recente bezoek van de dagrecreanten en verblijfstoeristen aan de IJsselmeerkust weergegeven. Zowel de Friese meren als dorpen en jachthavens aan de Friese IJsselmeerkust zijn veruit het meest bezocht. Samen zijn ze goed voor ongeveer 80%. Er zijn nauwelijks verschillen in de populariteit van de verschillende bestemmingen tussen dagrecreanten en verblijfstoeristen. Grafiek 3.1.

Vaarbestemmingen

100% 90%

9%

8%

9%

15%

80% 70% 60%

40%

36%

50% 40% 30% 20%

43%

41%

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

10% 0% Anders De Waddenzee of -eilanden De Friese meren Een dorp of jachthaven aan de Friese IJsselmeerkust

Bezoekfrequentie: veelal meerdere bezoeken In tabel 3.1. is het gemiddeld aantal bezoeken van de toeristisch-recreatieve bezoekers van het Friese IJsselmeerkust in de afgelopen 3 jaar (2011 tot heden) weergegeven. Hieruit blijkt dat dagrecreanten de Friese IJsselmeerkust gemiddeld ruim 6 keer hebben bezocht voor een recreatief bezoek vanuit huis. Verblijfstoeristen hebben de Friese IJsselmeerkust gemiddeld 3,1 keer bezocht voor een vakantie in een Friese IJsselmeerkustplaats en/of Waddeneiland en zijn daarnaast ook gemiddeld 1,3 keer aan de Friese IJsselmeerkust geweest voor een recreatief bezoek vanuit huis. Tot slot blijkt een recreatief bezoek aan de Friese IJsselmeerkust vanaf een vakantieadres buiten de Friese IJsselmeerkustplaatsen gemiddeld minder vaak voor te komen. De Friese IJsselmeerkust wordt kortom met name bezocht vanaf een vakantieadres nabij de kust of vanuit huis. Tabel 3.1.

Bezoekfrequentie afgelopen drie jaar (2011 tot en met medio april 2014)

Type bezoek Vakantie in een Friese IJsselmeerkustplaats en/of Waddeneiland Recreatief bezoek vanuit huis Recreatief bezoek vanaf vakantieadres buiten Friese IJsselmeerkustplaats en/of Waddeneiland


Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

1,0

3,1

6,1

1,3

1,0

0,6

10

Bezochte plaatsen: Stavoren populairst bij vaarrecreanten Zoals op te maken uit de grafieken 3.2. en 3.3. zijn er verschillen tussen vaarrecreanten en mensen die niet gevaren hebben. Onder zowel dagrecreanten als verblijfstoeristen gaven de meeste respondenten die hadden gevaren aan Stavoren te hebben bezocht3. Deze plaats is het meest bezocht onder verblijfstoeristen. Van deze groep geeft 77% aan Stavoren te hebben bezocht (of er langs is gevaren) tijdens hun meest recente bezoek. Verder is te zien dat ook Makkum, Hindeloopen en Workum het goed doen bij zowel dagrecreanten als verblijfstoeristen. Molkwerum is het minst populair (van de onderzochte plaatsen). Grafiek 3.2.

Bezochte plaatsen dagrecreanten (meerdere antwoorden mogelijk)

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Makkum

Stavoren

Hindeloopen

Wel gevaren

Grafiek 3.3.

Workum

Molkwerum

Niet gevaren

Bezochte plaatsen verblijfstoeristen (meerder antwoorden mogelijk)

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Makkum

Stavoren

Hindeloopen

Wel gevaren

3

Workum

Molkwerum

Niet gevaren

Ook als respondenten langs de plaats hebben gevaren wordt dit gezien als een bezoek.


11

Belangrijkste bezochte plaats: gespreide populariteit Grafiek 3.4. geeft een overzicht van de belangrijkste bezochte plaats tijdens het meest recente bezoek van de dagrecreanten en verblijfstoeristen aan de Friese IJsselmeerkust. Voor de dagrecreanten wordt hiermee de plaats bedoeld waar de meeste tijd is doorgebracht en voor de verblijfstoeristen wordt de plaats bedoeld waar het grootste deel van de overnachtingen heeft plaatsgevonden. Uit deze grafiek blijkt dat Makkum en Stavoren de populairste plaatsen zijn onder dagrecreanten, terwijl dit voor verblijfstoeristen Makkum en Workum zijn. Ook is te zien dat Molkwerum veruit het minst bezocht wordt door beide groepen. Als er verder wordt gekeken naar de verschillen tussen dagrecreanten en verblijfstoeristen is te zien dat Makkum duidelijk de meest bezochte plaats is onder de verblijfstoeristen, waarna Workum op gepaste afstand volgt. Onder de dagrecreanten zijn de verschillen minder groot. Makkum, Stavoren en Hindeloopen zijn allen ongeveer even populair en ook Workum wordt met een aandeel van 20% nog relatief goed bezocht. Grafiek 3.4.

Belangrijkste bezochte plaats

100%

2%

90%

20%

3% 26%

80% 70%

24%

15%

60% 50%

21%

29%

40% 30% 20%

36%

27%

10% 0%

Dagrecreanten Makkum

Stavoren

Verblijfstoeristen Hindeloopen

Workum

Molkwerum

Verblijfsaccommodatie: hotel populairste accommodatie Tijdens hun vakantie aan de Friese IJsselmeerkust verblijft bijna 37% van de verblijfstoeristen in een hotel en bijna 16% op hun boot in een jachthaven. Dit percentage is voor de groep die tijdens hun verblijf gevaren heeft vanzelfsprekend een stuk hoger (bijna 51%). Verder is zowel een verblijf op een camping, als een verblijf in een appartement/bungalow/vakantiewoning op een park populair. Beide zijn goed voor ongeveer 12%. Er valt dus te concluderen dat een hotel veruit de populairste accommodatie onder verblijfstoeristen van de Friese IJsselmeerkust is, op afstand gevolgd door het overnachten op de eigen boot in een jachthaven. Vakantieadres: vooral bezoek vanuit Friesland Circa 74% van de dagrecreanten kwam van hun thuisadres en 26% kwam vanaf hun vakantieadres in Nederland naar de IJsselmeerkust. Van deze laatste groep verbleef 70% tijdens hun vakantie elders in Friesland. Op grote afstand volgt Noord-Holland met bijna 11%. Provincies die verder noemenswaardig zijn, zijn Drenthe (5,1%), Overijssel (4,3%) en Flevoland (3,3%).


12

3.3.

Bezoekmotieven

Fries dorpje/stadje bezoeken en ontspannen belangrijke bezoekmotieven De dagrecreanten en verblijfstoeristen zijn gevraagd naar hun (maximaal) 3 belangrijkste redenen om de Friese IJsselmeerkust te bezoeken. Deze bezoekmotieven zijn opgenomen in grafiek 3.5. Voor dagrecreanten is een Fries dorpje/stadje bezoeken (50%) de vaakst genoemde reden om de Friese IJsselmeerkust te bezoeken. De top 3 wordt voor dagrecreanten gecompleteerd door ontspannen (45%) en uitwaaien/lekker buiten zijn (43%).Voor verblijfstoeristen geldt dat ontspannen (51%) het vaakst wordt genoemd als motief voor een bezoek aan de Friese IJsselmeerkust. Onder de verblijfstoeristen maken een Fries dorpje/stadje bezoeken (47%) en uitwaaien/lekker buiten zijn (43%) de top 3 compleet. Ook valt op dat ook samen zijn met familie/vrienden (41%) een belangrijk bezoekmotief is voor verblijfstoeristen4. Grafiek 3.5.

Bezoekmotieven (% in top 3)

60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

Uit een nadere analyse van het aspect ‘genieten van het uitzicht over het IJsselmeer’ als bezoekmotief, blijkt dat circa 9% van de dagrecreanten en 7% van de verblijfstoeristen dit als belangrijkste bezoekmotief noemt5, zie tabel 3.2. Voor de dagrecreanten geldt dat genieten van het uitzicht over het IJsselmeer op de 4e plaats komt in de rangorde van bezoekmotieven en voor de verblijfstoerist pas op de 8e plaats (zie ook grafiek 3.5.). Geconcludeerd kan worden dat genieten van het uitzicht over het IJsselmeer met name voor de dagrecreant een relatief belangrijk motief is voor een bezoek aan de Friese IJsselmeerkust. Tabel 3.2.

Genieten van het uitzicht over het IJsselmeer als bezoekmotief

e

Als 1 bezoekmotief genoemd Als 1 van de 3 motieven genoemd Niet genoemd als bezoekmotief

4

5

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

9% 35% 65%

7% 22% 78%

Museumbezoek (in het bijzonder een bezoek aan het Jopie Huisman museum) is het meest genoemde bezoekmotief bij de respondenten die ‘anders’ in hebben gevuld. Met de volgorde van antwoorden konden de respondenten een prioritering in belangrijkheid aan hun bezoekmotieven geven. Het eerst genoemde aspect is het belangrijkste.


13

Activiteiten: Leuke stadjes bezoeken meest ondernomen activiteit Het bezoeken van leuke stadjes is de meest ondernomen activiteit tijdens een bezoek aan de Friese IJsselmeerkust voor beide groepen (dagrecreant 50% en verblijfstoerist 66%). De dagrecreant gaat daarnaast vaak iets eten/drinken bij een strandtent (42%) en wandelen op of langs het strand (30%). Ook bij de verblijfstoeristen staan deze activiteiten op plaats 2 en 3 (respectievelijk 41% en 36%). Verdere populaire activiteiten zijn wandelen over de boulevard, wandelen elders in Friesland, fietsen, varen op het IJsselmeer en zonnen/luieren. 3.4.

Belangrijke aspecten voor bezoek Friese IJsselmeerkust

Natuur en leuke stadjes om te bezoeken belangrijke aspecten van Friese IJsselmeerkust De dagrecreanten en verblijfstoeristen zijn vervolgens gevraagd het belang van een aantal aspecten van de Friese IJsselmeerkust aan te geven door deze aspecten te scoren van zeer onbelangrijk tot zeer belangrijk. Grafiek 3.6. geeft inzicht in het percentage van de bezoekers dat aangeeft een aspect belangrijk/zeer belangrijk te vinden. Hieruit blijkt dat dagrecreanten de natuur (85%), leuke stadjes om te bezoeken (85%) en het uitzicht over het IJsselmeer (79%) het vaakst (zeer) belangrijk vinden. De top 3 van belangrijke aspecten bij de verblijftoeristen bestaat uit leuke stadjes om te bezoeken (89%), natuur (86%) en de mogelijkheden om iets te eten/drinken (82%). Een vrije horizon wordt iets minder belangrijk gevonden, maar wordt nog altijd (zeer) belangrijk gevonden. Grafiek 3.6.

Belang van aspecten van de Friese IJsselmeerkust (% bezoekers (zeer) belangrijk)

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

Van de verblijfstoeristen vindt namelijk 66% dit een (zeer) belangrijk aspect (waarmee het op de 7e plek staat). Dagrecreanten vinden een vrije horizon iets belangrijker: circa 68% vindt dit (zeer) belangrijk waarmee dit aspect eveneens op de 7e plek staat voor deze groep. ZKA Consultants & Planners

14

Bij de dagrecreanten is dit aspect voor degenen die gevaren hebben significant belangrijker dan degenen die niet gevaren hebben (75% versus 67%). Bij de dagrecreanten is dit verschil niet significant.

3.5.

Intentie herhaalbezoek

Het weer en mogelijkheden voor recreatie belangrijkste aspecten voor toekomstig bezoek Het weer/de weersvoorspelling (71%) wordt door dagrecreanten gezien als het belangrijkste aspect bij een eventuele toekomstige keuze voor de Friese IJsselmeerkust. Daarna worden mogelijkheden voor recreatie (67%) als het belangrijkst gezien. Ook al zijn de verschillen klein, voor verblijfstoeristen is dit precies omgekeerd. Zoals af te leiden uit grafiek 3.7. geeft 65% van de verblijfstoeristen aan mogelijkheden voor recreatie belangrijk of zeer belangrijk te vinden. Hiermee is dit voor verblijfstoeristen het belangrijkste aspect voor een toekomstig bezoek. Het weer/de weersvoorspelling (61%) staat voor deze groep op de tweede plaats. De plaatsen 3, 4 en 5 worden voor beide groepen bezet door respectievelijk het prijsniveau van de Friese IJsselmeerkust ten opzichte van de rest van Nederland, het prijsniveau van verblijf/reizen naar een buitenlandse bestemming en het al dan niet bezitten van een vakantiewoning of vaste standplaats. Grafiek 3.7.

Belang van aspecten voor toekomstig bezoek (% bezoekers (zeer) belangrijk)

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Het weer/de Mogelijkheden voor Prijsniveau Friese weersvoorspelling recreatie Ijsselmeerkust t.o.v. de rest van Nederland

Dagrecreanten

Prijsniveau verblijf/reizen buitenlandse bestemmingen

Eigendom van een vakantiewoning of vaste standplaats

Verblijfstoeristen

Tabel 3.3. geeft inzicht in de herhalingsintentie voor een bezoek aan de Friese IJsselmeerkust. Bijna 80% van de dagrecreanten en een even groot aandeel verblijftoeristen geeft aan zeker of misschien van plan te zijn om de Friese IJsselmeerkust binnen 12 maanden (voor dagrecreanten) of 3 jaar (voor verblijfstoeristen) opnieuw te bezoeken voor een recreatief bezoek of een (korte) vakantie. Slechts 10% van de dagrecreanten en 7% van de verblijftoeristen geeft aan (waarschijnlijk) niet van plan te zijn om de Friese IJsselmeerkust opnieuw te bezoeken. Over het algemeen kan geconcludeerd worden dat de intentie voor een herhalingsbezoek aan de Friese IJsselmeerkust hoog is.


15

Tabel 3.3.

Herhalingsintentie bezoek

Intentie

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

Ja, zeker

39%

38%

Ja, waarschijnlijk wel

41%

41%

Nee, waarschijnlijk niet Nee, zeker niet

9% 0%

6% 0%

Weet nog niet

11%

14%


16

4.

EFFECTEN WINDPARK FRYSLÂN OP TOERISME FRIESE IJSSELMEERKUST

4.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk gaan we in op de verwachte effecten van Windpark Fryslân op de aantrekkelijkheid van (het uitzicht aan) de IJsselmeerkust, de belevingswaarde en de bezoekintentie aan de Friese IJsselmeerkust. De kortste afstand van het park tot de kust is circa 6,5 km (bij Makkum). Hiervoor is gebruik gemaakt van de techniek van een ‘split run’, waarbij aan de twee onderzoeksgroepen (dagrecreanten en verblijfstoeristen) aselect één van de vier foto’s van (het uitzicht over het IJsselmeer) is voorgelegd:  Foto 1: een foto van de bestaande situatie zonder windpark vanuit gezichtspunt Makkum;  Foto 2: een foto met een windpark (maximale variant), vanuit gezichtspunt Makkum;  Foto 3: een foto van de bestaande situatie zonder windpark vanuit gezichtspunt Stavoren;  Foto 4: een foto met een windpark (maximale variant), vanuit gezichtspunt Stavoren. Respondenten die Makkum en Stavoren hebben bezocht, hebben uiteraard de foto gezien van de plaats waar ze geweest zijn. Bij de overige respondenten zijn de twee locaties/vier foto’s at random (willekeurig) verdeeld, wat tot een goede verdeling van de aantallen respondenten over de vier foto’s heeft geleid. Er is gebruik gemaakt van twee bestaande foto’s waarbij Windpark Fryslân op de geplande afstand van de IJsselmeerkust is gevisualiseerd. Het betreft een windpark bestaande uit 65 windturbines. De windturbines hebben een ashoogte van 105 meter en een rotordiameter van 154 meter (tiphoogte 182 meter). De windturbines zijn opgesteld in een cluster met afgeronde hoeken waarbij de lijnen onder een hoek met de Afsluitdijk zijn geplaatst. De kortste lijn bevat 4 windturbines en de langste 9, bron: Pondera Consult). Voor de fotosimulatie is gekozen voor deze variant (tevens de maximale variant, met het hoogste aantal windturbines en turbines met 182 meter tiphoogte). De fotosimulaties zijn gemaakt door Pondera Consult. De foto’s zijn in het onderzoek beeldvullend getoond. Onderstaand zijn de foto’s verkleind weergegeven. In bijlage 1 zijn de foto’s groter afgebeeld. Foto 1: Bestaande situatie (geen windpark), Makkum


17

Foto 2: Windpark Fryslân, Makkum

Foto 3: Bestaande situatie (geen windpark), Stavoren

Foto 4: Windpark Fryslân, Stavoren

Na het zien van de foto’s zijn de verblijfstoeristen en dagrecreanten bevraagd over:  De aantrekkelijkheid van (het uitzicht) op de foto (en indien het uitzicht niet aantrekkelijk is de reden(en) hiervoor);  Invloed op de belevingswaarde van de Friese IJsselmeerkust;  Invloed op de plannen voor een toekomstig bezoek aan de Friese IJsselmeerkust. Het vergelijken van de uitkomsten op deze vragen tussen de vier subgroepen, geeft inzicht in het verschil in waardering van (het uitzicht over het IJsselmeer vanaf) de IJsselmeerkust met en zonder Windpark Fryslân (4.2.) en de invloed op de belevingswaarde van de IJsselmeerkust (4.3.) en plannen voor een toekomstig bezoek (4.4.).

4.2.

Effecten op aantrekkelijkheid kust

Windpark maakt uitzicht op IJsselmeerkust minder aantrekkelijk voor dagrecreanten In tabel 4.1. staat het gemiddelde rapportcijfer dat dagrecreanten en verblijfstoeristen geven voor de aantrekkelijkheid van (het uitzicht aan) de IJsselmeerkust (het cijfer 1 staat voor zeer onaantrekkelijk en een 10 is zeer aantrekkelijk). ZKA Consultants & Planners

18

Hieruit blijkt dat bijna alle foto’s met een ruim voldoende (hoger dan 7) worden beoordeeld door alle onderzoeksgroepen. In de boordeling is wel sprake van kleine onderlinge verschillen, maar deze verschillen zijn in het algemeen niet significant. Daarop is één uitzondering: de dagrecreanten waarderen het uitzicht op de IJsselmeerkust op de foto met een windpark vanuit gezichtspunt Makkum significant minder dan op de foto zonder windpark vanuit gezichtspunt Makkum. Tabel 4.1.

Beoordeling foto’s (gemiddeld rapportcijfer voor uitzicht op het IJsselmeer)

Foto

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

Foto 1: Geen windpark, Makkum

7,5

7,6

Foto 2: Windpark, Makkum

6,9*

7,3

Foto 3: Geen windpark, Stavoren

7,7 7,8

7,9 7,8

Foto 4: Windpark, Stavoren

* Significant verschil ten opzichte van desbetreffende foto zonder windpark (met 95% betrouwbaarheid)

Tabel 4.2. geeft inzicht in het percentage bezoekers dat het uitzicht op de foto met een onvoldoende heeft beoordeeld (rapportcijfer ≤ 5). Zowel vanuit gezichtspunt Makkum als vanuit Stavoren geldt dat meer bezoekers de foto met windpark met een onvoldoende beoordelen, dan de foto van de bestaande situatie zonder windpark. De verschillen bij de foto’s vanuit gezichtspunt Stavoren zijn relatief klein. Vanuit gezichtspunt Makkum zijn de verschillen groter, met name voor dagrecreanten. Circa 17% van de bezoekers die een onvoldoende heeft gegeven, noemen de windturbines specifiek als motivatie (m.n. uitzicht op windturbines, horizonvervuiling door windturbines/teveel windturbines etc.). Geconcludeerd kan worden dat het plaatsen van een windpark op het IJsselmeer het uitzicht op de IJsselmeerkust minder aantrekkelijk maakt, met name voor dagrecreanten en dat dit effect vooral zichtbaar is in Makkum, aangezien het windpark dichtbij ligt en vanuit hier duidelijker zichtbaar is dan vanuit Stavoren. Tabel 4.2.

Beoordeling foto’s (aandeel onvoldoende (rapportcijfer <= 5) voor uitzicht op het IJsselmeer)

Foto

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

Foto 1: Geen windpark, Makkum Foto 2: Windpark, Makkum

10,2% 18,8%

9,8% 13,5%

Foto 3: Geen windpark, Stavoren

5,1%

0,0%

Foto 4: Windpark, Stavoren

5,4%

1,5%

Windpark maakt Friese IJsselmeerkust minder aantrekkelijk De dagrecreanten en verblijfstoeristen hebben diverse aspecten op de foto’s met een rapportcijfer beoordeeld. In tabel 4.3. staan de rapportcijfers weergegeven die de respondenten die de foto zonder windpark hebben gezien, hebben gegeven. Hieruit blijkt dat alle aspecten hoog worden beoordeeld. ‘Uitzicht over het IJsselmeer’ en ‘vrije horizon’ worden op de foto van de bestaande situatie vanuit gezichtspunt Makkum het hoogst beoordeeld. Voor de foto van Stavoren geldt dat ‘gemoedelijke sfeer’ het hoogst wordt beoordeeld, gevolgd door ‘stilte/rust’ en ‘uitzicht over het IJsselmeer’.


19

Tabel 4.3.

Beoordeling aantrekkelijkheid aspecten foto’s bestaande situatie: geen windpark

Makkum Aspect

Stavoren

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

7,1

7,1

7,5

7,4

6,8

7

7,3

7,3

7,6

7,7

7,4

7,5

7,5

7,8

7,4

7,4

7,0

7,2

7,7

7,6

6,8 6,3 6,4

7,2 6,2 6,6

n.v.t. 6 6,6

n.v.t. 5,7 6,7

Stilte/rust Natuur Uitzicht over het IJsselmeer Vrije horizon Gemoedelijke sfeer Mooi strand Kindvriendelijk Duurzaamheid

Ook de respondenten die een foto met een windpark hebben gezien, hebben de diverse aspecten op de foto’s beoordeeld met een rapportcijfer. In tabel 4.4. en 4.5. staat per gezichtspunt het verschil in de beoordeling ten opzichte van de foto zonder windpark. Uit tabel 4.4 blijkt dat dagrecreanten die een foto hebben gezien met een windpark vanuit gezichtspunt Makkum alle aspecten op de foto als minder aantrekkelijk beoordelen dan de dagrecreanten die de foto zonder windpark hebben gezien, al is dit effect niet significant voor alle aspecten. De aspecten ‘vrije horizon’ en ‘uitzicht over het IJsselmeer’ beoordelen dagrecreanten vanuit gezichtspunt Makkum wel significant minder aantrekkelijk dan de dagrecreanten die de foto zonder windpark beoordeelden. Voor de foto met windpark vanuit het gezichtspunt Stavoren geldt dat de meeste aspecten ook iets lager worden beoordeeld, maar dat deze beoordeling niet significant lager is dan de beoordeling van de aspecten op de foto zonder windpark. Tabel 4.4.

Verschil rapportcijfer t.o.v. foto zonder windpark (dagrecreanten)

Windpark, gezichtspunt Makkum

Windpark, gezichtspunt Stavoren

Stilte/rust

-0,3

-0,1

Natuur

-0,4

-0,1

Uitzicht over het IJsselmeer

-0,6*

0,0

Vrije horizon

-0,9*

-0,1

Gemoedelijke sfeer

-0,1

-0,3

Mooi strand

-0,1

n.v.t.

Kindvriendelijk

-0,1

-0,4

Duurzaamheid

+0,1

0,0

Aspect

* Significant verschil ten opzichte van foto zonder windpark (met 95% betrouwbaarheid)

Bij de verblijfstoeristen heeft een windpark op het IJsselmeer alleen een significant negatief effect op de beoordeling van de ‘vrije horizon’ vanuit het gezichtspunt Makkum, zoals blijkt uit tabel 4.5. Voor de overige aspecten geldt dat de foto met windpark vanuit gezichtspunt Makkum niet significant minder aantrekkelijk is geworden.


20

De aspecten op de foto met windpark vanuit het gezichtspunt Stavoren worden eveneens niet significant minder aantrekkelijk beoordeeld dan op de foto zonder windpark. Sommige aspecten zoals ‘vrije horizon’ krijgen juist een hogere beoordeling, maar ook dat is geen significant verschil. Tabel 4.5.

Verschil rapportcijfer t.o.v. foto zonder windpark (verblijfstoeristen)

Aspect Stilte/rust Natuur Uitzicht over het IJsselmeer Vrije horizon Gemoedelijke sfeer Mooi strand Kindvriendelijk Duurzaamheid

Windpark, gezichtspunt Makkum

Windpark, gezichtspunt Stavoren

+0,1

0,0

-0,1 -0,2 -0,8*

+0,1 +0,1 +0,3

-0,2 -0,4

-0,2 n.v.t.

-0,1

-0,2

0,0

0,0

* Significant verschil ten opzichte van foto zonder windpark (met 95% betrouwbaarheid)

Geconcludeerd kan worden dat een windpark in het algemeen een negatief effect heeft op de beoordeling van de aantrekkelijkheid van de ‘vrije horizon’ bij relatief korte afstand tot de kust (Makkum). Indien het windpark op grotere afstand staat, zoals voor Stavoren het geval zal zijn, vervalt dit effect. Tot slot geldt voor dagrecreanten ook een negatief effect op de beoordeling van het ‘uitzicht op het IJsselmeer’, wederom alleen vanuit het standpunt Makkum.

4.3.

Verwachte effecten op beleving

Windpark opgevallen op de foto De twee onderzoeksgroepen die een foto hebben beoordeeld waarop een windpark op het IJsselmeer te zien was (foto 2 en 4) hebben de vraag voorgelegd gekregen of dit hen ook was opgevallen, zie grafiek 4.1. Van de bezoekers die een foto met een windpark vanuit gezichtspunt Makkum hebben gezien is circa een derde van de dagrecreanten (33%) en bijna een derde van de verblijftoeristen (28%) dit (zeer) duidelijk opgevallen. Het percentage bezoekers dat het windpark (zeer) duidelijk is opgevallen onder de bezoekers die een foto vanuit het gezichtspunt Stavoren hebben gezien ligt beduidend lager: circa 7% van de dagrecreanten en 4% van de verblijfstoeristen. Over het algemeen kan gezegd worden dat het windpark vanuit het gezichtspunt Makkum duidelijk meer opvalt en dat is niet opmerkelijk, aangezien de afstand tot Windpark Fryslân vanuit Makkum een stuk kleiner is dan vanuit Stavoren.


21

Grafiek 4.1.

Windpark op IJsselmeer opgevallen op foto

100% 90%

16%

0% 7% 16%

80%

11%

0% 4% 21%

17%

16% 70% 12% 60%

20%

50%

Duidelijk op 39%

Enigzins op

25%

Nauwelijks op (Helemaal) niet op

20% 10%

Zeer duidelijk op

37%

42%

40% 30%

Weet niet

36%

34% 22%

20%

0% Makkum

Stavoren

Dagrecreanten

Makkum

Stavoren

Verblijfstoeristen

Deel van bezoekers vindt windpark storend Vervolgens is gevraagd in hoeverre men het windpark op het IJsselmeer storend vindt, op een schaal van (helemaal) niet storend tot zeer storend. Uit tabel 4.6. blijkt dat circa 10%-20% van de dagrecreanten het windpark (zeer) storend vindt en circa 15 % van de verblijfstoeristen. Tevens blijkt, dat hoe kleiner de afstand vanaf de IJsselmeerkust tot aan het windpark, hoe groter de groep is die het windpark (zeer) storend vindt. Dat geldt met name voor de dagrecreanten en in veel mindere mate voor de verblijfstoeristen. Het aandeel dat het windpark (zeer) storend vindt is vanuit het gezichtspunt Makkum (circa 6,5 kilometer) ongeveer even groot als vanuit Stavoren. Tabel 4.6.

Windpark (zeer) storend

Foto Windpark, gezichtspunt Makkum Windpark, gezichtspunt Stavoren

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

21% 11%

16% 15%

Windpark Fryslân heeft verwacht negatief effect op beleving Om inzicht te krijgen in de te verwachte effecten op de belevingswaarde van dagrecreanten en verblijfstoeristen zijn de onderzoeksgroepen geïnformeerd over de plannen om in de toekomst een nieuw windpark te realiseren op het IJsselmeer, nabij de Afsluitdijk. Hierbij is aangegeven dat het windpark, afhankelijk van het weer, vrijwel altijd (met foto 2, Makkum) of regelmatig (met foto 4, Stavoren) zichtbaar is vanaf het strand en de kust. Hierbij hebben de respondenten die eerder hebben aangegeven Makkum te hebben bezocht tijdens hun laatste bezoek/verblijf de foto te zien gekregen van Makkum met windpark. De respondenten die Stavoren hebben bezocht bij hun laatste bezoek/verblijf is de foto van Stavoren met windpark getoond. De respondenten die de overige bestemmingen hebben aangedaan, zijn random toegedeeld aan één van de foto’s. Vervolgens is hen gevraagd welk verwacht effect Windpark Fryslân heeft op hun beleving van de Friese IJsselmeerkust, zie grafiek 4.2.


22

Grafiek 4.2.

100% 90%

Beleving bij windpark op het IJsselmeer 1% 15%

11%

3% 11%

14%

21%

21%

19%

52%

56%

52%

6% 6%

6% 6%

4% 5%

7% 5%

Windpark, Makkum

Windpark, Stavoren

Windpark, Makkum

Windpark, Stavoren

80% 70%

27%

4%

60% 50% 40% 30%

46%

20% 10% 0%

Dagrecreanten

Positief beïnvloeden Niet beïnvloeden

Verblijfstoeristen

Enigszins positief beïnvloeden Enigszins negatief beïnvloeden

Uit grafiek 4.2. kan geconcludeerd worden dat het windpark (per saldo) een negatief effect zal hebben op de beleving van de Friese IJsselmeerkust door dagrecreanten en verblijfstoeristen. Voor alle onderzoeksgroepen geldt dat minimaal 32% voor 3 van de 4 groepen van de bezoekers aangeeft dat een windpark de beleving (enigszins) negatief zal beïnvloeden. Het grootst is het effect op de beleving van dagrecreanten vanuit het gezichtspunt Makkum (42%). Dit negatieve effect neemt af naarmate het windpark op grotere afstand is vanaf het gezichtspunt van de foto. Vanuit gezichtspunt Stavoren geeft 32% van de dagrecreanten aan dat het windpark een (enigszins) negatief effect heeft op de beleving. Voor verblijfstoeristen is dit verminderende effect van afstand niet zichtbaar: zowel vanuit het gezichtspunt Makkum als Stavoren noemt circa 32% van de verblijfstoeristen een (enigszins) negatief effect op de beleving. 4.4.

Verwachte effecten op bezoekintentie

Het te verwachten effect op de intentie voor een (herhalings-)bezoek kan op twee manieren worden geanalyseerd:  Het meten van het verschil in de aangegeven intentie )voor een bezoek aan de Friese IJsselmeerkust met uitzicht op het IJsselmeer) tussen de foto’s met Windpark Fryslân en de foto’s zonder Windpark Fryslân;  Analyse van de rol die aan een windpark op het IJsselmeer wordt toegekend in het beslissingsproces en de verwachte gevolgen daarvan voor de bezoekintentie.


23

Bezoekintentie neemt niet significant af onder dagrecreanten Dagrecreanten is gevraagd of ze de Friese IJsselmeerkust met het getoonde uitzicht willen bezoeken voor een recreatief bezoek. Grafiek 4.3. geeft inzicht in de verschillen in bezoekintentie onder dagrecreanten tussen de vier foto’s6. Grafiek 4.3.

100% 90% 80%

Bezoekintentie dagrecreanten na het zien van de foto 7% 1%

6% 3%

10% 2%

22%

12% 0% 15%

45%

51%

54%

27%

24%

22%

18%

Geen windpark, Makkum

Windpark, Makkum

Geen windpark, Stavoren

Windpark, Stavoren

17%

17%

70% 60% 50%

49%

40% 30% 20% 10% 0%

Ja, zeker


Nee, zeker niet

Weet nog niet

Nee, waarschijnlijk niet

Windpark Fryslân lijkt in deze grafiek effect te hebben op de bezoekintentie van Makkum (de groep die deze kust waarschijnlijk zeker wil bezoeken neemt af), maar dit effect is niet significant. Voor Stavoren geldt dat de bezoekintentie bij de groep met de foto met windpark vrijwel overeenkomt met die van de foto zonder windpark. Over het algemeen kan geconcludeerd worden dat op basis van deze vergelijking de bezoekintentie onder dagrecreanten niet afneemt bij de komst van Windpark Fryslân. Ook onder verblijfstoeristen neemt bezoekintentie niet af bij een windpark op het IJsselmeer Voor verblijfstoeristen geldt eveneens dat de bezoekintentie niet significant afneemt, bij een windpark op het IJsselmeer (zie grafiek 4.4.). De groep die, zowel vanuit gezichtspunt Makkum als Stavoren, de Friese IJsselmeerkust met uitzicht op een windpark zeker wel zal bezoeken voor een (korte) vakantie neemt wel af ten opzichte van een situatie zonder windpark, maar deze afname is niet significant. Hetzelfde geldt voor bezoekers die de Friese IJsselmeerkust met uitzicht op Windpark Fryslân waarschijnlijk wel zullen bezoeken. Geconcludeerd kan worden dat er - op basis van deze methode - geen sprake lijkt van een verminderde bezoekintentie voor verblijfstoeristen door het realiseren van Windpark Fryslân.

6

De dagrecreanten hebben deze vraag voorgelegd gekregen voordat de plannen voor de realisatie van een nieuw windpark op het IJsselmeer zijn toegelicht. Zij hadden toen één van de vier foto’s gezien, Makkum of Stavoren, met of zonder windpark.


24

Grafiek 4.4.

Bezoekintentie verblijfstoeristen na het zien van de foto

100%

12% 1% 5%

5% 1% 13%

58%

59%

19%

24%

22%

Windpark, Makkum

Geen windpark, Stavoren

Windpark, Stavoren

14% 2% 12%

11% 4%

50%

52%

23%

Geen windpark, Makkum

90% 80%

14%

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

Ja, zeker


Nee, zeker niet

Weet nog niet

Nee, waarschijnlijk niet

Windpark speelt voor meeste bezoekers een rol in het beslissingsproces Aan de respondenten is ook de mogelijke toekomstsituatie van Windpark Fryslân voorgelegd, waarbij is aangegeven dat dit windpark, afhankelijk van het weer, regelmatig of vrijwel altijd zichtbaar is vanaf het strand en de kust. Hierbij is foto 4 (regelmatig, gezichtspunt Stavoren) of foto 2 (vrijwel altijd, gezichtspunt Makkum) getoond. De respondent is vervolgens de vraag gesteld in welke mate dat meespeelt in de beslissing om een Friese IJsselmeerkustplaats met uitzicht op dit windpark te bezoeken voor een recreatief bezoek respectievelijk (korte) vakantie. In tabel 4.7 is aangegeven voor welk deel van de respondenten dit een rol speelt7. Tabel 4.7.

Foto

Aandeel bezoekers waarbij windpark een rol speelt bij bezoekbeslissing Dagrecreanten Verblijfstoeristen

Windpark, gezichtspunt Makkum Windpark, gezichtspunt Stavoren

62% 53%

58% 52%

% van alle bezoekers

Uit tabel 4.7. blijkt een windpark op het IJsselmeer voor circa 52%-62% van de toeristen en recreanten een rol te spelen in het beslissingsproces (variërend van nauwelijks een rol tot een grote rol). Voor recreanten blijkt dit een grotere rol te spelen in de beslissing voor een bezoek, dan bij verblijfstoeristen. Voor dagrecreanten geldt daarnaast dat de afstand een significante rol speelt. Een windpark vanuit gezichtspunt Makkum speelt voor ongeveer 62% van de dagrecreanten een rol bij de bezoekbeslissing. Dit is significant meer dan vanuit het gezichtspunt Stavoren, circa 53%. Voor verblijfstoeristen is dit effect van afstand niet significant.

7

Antwoordmogelijkheden waren: geen rol, nauwelijks een rol, enigszins een rol, een grote rol en weet niet. ‘Speelt een rol’ is de optelling van ‘nauwelijks een rol’, ‘enigszins een rol’ en ‘een grote rol’.


25

Voor circa 12%-17% bezoekers worden gevolgen voor bezoekintentie verwacht door komst WPF Indien een windpark op het IJsselmeer voor bezoekers een rol speelt in het beslissingsproces is gevraagd of dit gevolgen heeft voor de bezoekintentie. In tabel 4.8. is aangegeven welk deel van de bezoekers aangeeft dat Windpark Fryslân gevolgen kan hebben voor hun bezoekintentie (dit betreft het percentage van alle bezoekers). Tabel 4.8.

Aandeel bezoekers waarbij Windpark Fryslân verwacht effect heeft op bezoekintentie

Foto

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

17% 14%

12% 12%

Windpark, Makkum Windpark, Stavoren % van alle bezoekers

Uit tabel 4.8. kan worden afgelezen dat voor 12%-17% van de verblijfstoeristen en dagrecreanten gevolgen worden verwacht voor de bezoekintentie (zowel positieve als negatieve gevolgen, wat betreft de effecten op toerisme) door de komst van Windpark Fryslân. De afstand van het gezichtspunt tot het windpark blijkt echter geen significant effect te hebben op de bezoekintentie. Maximaal 10% bezoekers zou nieuwe bestemming niet bezoeken met Windpark Fryslân Aan de bezoekers die hebben aangegeven dat Windpark Fryslân gevolgen zal hebben voor hun bezoekintentie is gevraagd, wat de aard van dit effect zal zijn. Dit is zowel gevraagd voor de situatie als de bezoeker deze locatie nog nooit bezocht zou hebben (bezoekintentie nieuwe bestemming) als voor de situatie waarheen de bezoeker de getoonde locatie al wel bezocht zou hebben (intentie herhaalbezoek). In tabel 4.9. is aangegeven welk deel van de bezoekers een nieuwe bestemming (waarschijnlijk) niet zou bezoeken indien Windpark Fryslân op het IJsselmeer zichtbaar zou zijn. Hieruit kan worden afgelezen dat ongeveer 6%-10% van de bezoekers een bestemming aan de Friese IJsselmeerkust die men nog nooit heeft bezocht (waarschijnlijk) niet zou gaan bezoeken als Windpark Fryslân op het IJsselmeer zou liggen. Tabel 4.9.

Aandeel bezoekers negatieve bezoekintentie nieuwe bestemming door Windpark Fryslân

Foto Windpark, Makkum Windpark, Stavoren

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

10%

7%

7%

6%


Maximaal 15% verwachte bestaande bestemming minder vaak of niet meer te bezoeken In de tabellen 4.10. en 4.11. is voor de verschillende doelgroepen aangegeven wat het verwachte effect is van Windpark Fryslân op het bezoek aan een Friese IJsselmeerkustplaats die men reeds eerder heeft bezocht. Het negatieve effect – men gaat (waarschijnlijk) minder vaak of (waarschijnlijk) niet meer – is maximaal 15% (gezichtspunt Makkum, waarvan ruim 12% minder vaak en ruim 2% niet meer verwacht te gaan bezoeken). Het negatieve effect is kleiner voor de locatie verder vanaf het windpark (Stavoren, 11%-12%), maar dit verschilt, is niet significant. Voor alle doelgroepen geldt ook dat de negatieve effecten (een bestemming minder vaak of niet meer bezoeken) groter zijn dan de positieve effecten (een bestemming vaker bezoeken).


26

Tabel 4.10.

Effect bezoek bestaande bestemming dagrecreanten

Windpark, Makkum Windpark, Stavoren

Vaker

Minder vaak

Niet meer

2% 2%

12% 11%

2% 2%

Vaker

Minder vaak

Niet meer

1%

6%

4%

1%

7%

3%


Tabel 4.11.

Effect bezoek bestaande bestemming verblijfstoeristen

Windpark, Makkum Windpark, Stavoren % van alle bezoekers

Friese IJsselmeerkust zonder uitzicht op windpark meest favoriete alternatieve bestemming Aan de toeristen-recreanten die hebben aangegeven een Friese IJsselmeerkustplaats met uitzicht op een windpark op het IJsselmeer (waarschijnlijk) niet meer of minder vaak te bezoeken, is gevraagd welke bestemming(en) zij dan zouden bezoeken als alternatief. In grafiek 4.5. zijn de antwoorden van de recreanten en toeristen weergegeven. Hieruit kan worden afgelezen dat de Friese IJsselmeerkust de favoriete bestemming blijft. Bijna twee derde (66%) van de dagtoeristen en ruim de helft (54%) van de verblijfstoeristen geeft aan dan (onder andere) te kiezen voor een Friese IJsselmeerkustplaats waar je het windpark niet of nauwelijks kunt zien. Onder de verblijfstoeristen is een alternatieve bestemming elders in Nederland (buiten Friesland) ook populair (53%). Ook een andere plaats in Friesland blijkt in trek als alternatieve bestemming. Attitude Duitse bezoekers mogelijk licht positiever dan Nederlandse bezoekers Uit een ander onderzoek van ZKA (naar de effecten van een windpark op de Noordzee) is gebleken dat het effect van een windpark op de bezoekintentie van Duitsers in licht positiever is dan het effect op de bezoekintentie van Nederlanders. In het huidige onderzoek naar toerisme langs de Friese IJsselmeerkust is geen onderzoek gedaan naar Duitse of andere buitenlandse bezoekers, maar het effect van Duitse gasten van Windpark Fryslân op de bezoekintentie is mogelijk kleiner dan het effect op de bezoekintentie van Nederlanders. Grafiek 4.5.

Alternatieve bestemmingen

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Een andere Een andere plaats aan de plaats in Friese Friesland (niet IJsselmeerkust, aan de kust) waar je het windpark niet of nauwelijks kunt zien

Een andere locatie in Nederland (buiten Friesland)

Dagrecreanten


Een andere locatie in het buitenland

Anders, namelijk

Weet niet

Verblijfstoeristen

27

Dat de meeste dagrecreanten en toeristen als alternatief op zoek gaan naar een andere plaats aan de kust blijkt uit tabel 4.12. Vooral verblijfstoeristen zoeken en alternatieve kustplaats, maar ook bijna driekwart van de dagrecreanten zoekt een alternatief aan de kust. Tabel 4.12.

Alternatieve bestemming aan de kust

Bestemming Aan de kust Niet aan de kust

Dagrecreanten

Verblijfstoeristen

72,9% 27,1%

91,9% 8,1%

.


28

5.

LITERATUURSTUDIE (EX-POST ONDERZOEK)

5.1.

Inleiding

In dit hoofdstuk komen de resultaten van een aantal studies aan de orde, die een licht kunnen werpen op de (interpretatie van) verwachte economische effecten van windparken op toerisme en recreatie in het algemeen. We hebben daarvoor een aantal verschillende bronnen onderzocht en we hebben ook gebruik gemaakt van de samenvatting van de studies die ETFI (onderzoeksinstituut van de Stenden Hogeschool) heeft bestudeerd. Deze laatste studies gaan veelal over de effecten van windparken op het toerisme in het buitenland. Onze literatuurstudie onderscheidt zich in drie delen. Deel 1 Studie naar intentie en daadwerkelijk gedrag Deze studie zegt meer over de relatie tussen voorgenomen gedrag (intentie) en daadwerkelijk gedrag en gebruiken we om de resultaten van het kwantitatieve online onderzoek iets beter te kunnen interpreteren. Deze komen aan de orde in paragraaf 5.2. Deel 2 Algemene resultaten van studies van ETFI (buitenlandse cases) Dit deel geeft een beeld van de effecten die door windparken kunnen optreden op toerisme en recreatie, inclusief bijzondere voorbeelden en unieke oplossingen. Deze komen aan de orde in paragraaf 5.3. Deel 3 Studies van daadwerkelijke gerealiseerde effecten van windparken op het toerisme In deze casestudies (ex-post studies, meten van daadwerkelijk gedrag) gaan we in op de effecten van (kust)windparken op het toerisme rondom de locatie van het park. Daartoe zijn kwantitatieve gegevens beschikbaar van de omvang van het toerisme (uitgedrukt in bestedingen en werkgelegenheid op de betreffende locaties) vóór realisatie van het windpark en gegevens over de situatie na realisatie van het windpark. Aan de hand van deze gegevens kan een inschatting worden gemaakt van de economische effecten van windparken op het lokale/regionale toerisme. Hiervoor zijn drie cases gekozen. Deze komen aan de orde in paragraaf 5.4.

5.2.

Relatie tussen intentie en daadwerkelijk gedrag

Om het gebruik van gedragsintenties in ex-ante studies naar de effecten van windparken op toerisme meer te kunnen duiden, gaan we wat dieper in op de relatie tussen intenties en daadwerkelijk gedrag. Onderzoek naar de relatie tussen intenties en gedrag is begonnen met de ‘Theory of Reasoned Action’ (TRA). Deze theorie is ontwikkeld door Ajzen & Fishbein (1975, 1980). Deze theorie gaat er vanuit dat intenties gevormd worden door de houding van een bepaalde persoon tegenover het gedrag en de subjectieve norm die een bepaald persoon heeft tegenover het gedrag. Deze intenties leiden uiteindelijk tot gedrag: Houding Intentie

Gedrag

Subjectieve norm


29

Later is deze theorie uitgebreid door Ajzen zelf (1985) en werd vanaf nu de ‘Theory of Planned Behavior’ (TPB) genoemd. Deze theorie kan gedrag uiteindelijk beter voorspellen dan TRA. Het belangrijkste verschil is eigenlijk dat in deze theorie ‘perceived behavioral control’ is toegevoegd als voorspeller van intenties. TPB ziet er zo uit:

Voor het onderzoek met de windturbines is het niet relevant hoe intenties gevormd worden, omdat dit niet gemeten wordt. Het belangrijkste is de link tussen intenties en gedrag. Hier valt wel wat over te zeggen kijkend naar onderzoek dat gebaseerd is op TPB. Ajzen en Madden (1986) laten zien dat als er alleen naar de relatie tussen intentie en gedrag wordt gekeken, er een correlatie van .36 (b = .30)8 gevonden wordt (13% verklaarde variantie van het gedrag) tussen gedrag en intentie. In 1998 publiceerde Sutton een meta-analyse van 9 verschillende studies die te maken hadden met TRA en TPB. Daarin werden correlaties van 0.44 tot en met 0.62 gevonden tussen intentie en gedrag (gemiddelde correlatie van 0.49; 24% verklaarde variantie). Dat wil zeggen dat het gedrag voor 44%-62% is gebaseerd op de intentie van de consument. Later is door Armitage en Conner (2001) een veel uitgebreidere meta-analyse uitgevoerd waarin 48 studies werden betrokken die de link tussen intenties en gedrag onderzochten. Hier werd een gemiddelde correlatie van 0.47 gevonden (22% verklaarde variantie), dit is voor ons het uitgangspunt. De correlatie tussen intentie en gedrag neemt toe naarmate de intentie en het gedrag specifieker gemeten worden. Interpretatie van deze theorie Uit de studie blijkt dat er een correlatie (verband) bestaat tussen intentie en daadwerkelijk gedrag. Dit verband kan pas worden vastgesteld als het gedrag is vertoond; in dit geval bezoekgedrag als gevolg van de realisatie van Windpark Fryslân. De uitkomst van de studie kan daarom niet worden gebruikt om vanuit de intentie het gedrag ten aanzien van Windpark Fryslân te voorspellen omdat:  De studies zijn opgezet om (achteraf) het gedrag te verklaren, aan de hand van de gegevens over de intentie (en niet andersom, zoals voorspellen van gedrag aan de hand van intentie). Dit gedrag heeft in de situatie aan het IJsselmeer namelijk nog niet plaatsgevonden (het windpark is niet gerealiseerd) zodat in dit concrete verband de relatie tussen intentie en gedrag (of: de rol die de intentie bij het gedrag heeft gespeeld) nog niet kan worden vastgesteld; 8

De regressiecoëfficiënt wijkt af van de correlatiecoëfficiënt omdat ook ‘perceived behavioral control’ in het model was opgenomen.


30



Om het gedrag te voorspellen ook een aantal andere factoren in een model zou moeten worden opgenomen, bijvoorbeeld het weer, het budget, de rol van de beslisser bij vakanties of dagbezoek, etc. Vervolgens zou er ook een concreet model beschikbaar moeten zijn dat het gedrag van vakantiebezoeker voorspelt, waarbij de rol van windparken en de andere factoren worden meegenomen. Een dergelijk model is bij ons niet bekend en we verwachten ook niet dat een dergelijk model bestaat.

Uit de studies blijkt wel dat gedrag ten dele door intentie kan worden verklaard. Circa 22% van de variantie (verschillen in daadwerkelijk gedrag) kan worden verklaard door de intentie. Dat betekent dat 78% van de variantie door andere factoren kan worden verklaard, ofwel er spelen vele andere factoren een rol in gedrag naast de intentie. Deze studies hebben het consumentengedrag in het algemeen geanalyseerd, de studies waren niet specifiek op vakantie- en vrijetijdsgedrag en de rol van windparken daarin gericht. De conclusies van de studie hebben dan ook meer in het algemeen betrekking op consumentengedrag. Toch zijn wel enkele conclusies aannemelijk ten aanzien van de rol van windparken in het vrijetijds-/of vakantiegedrag:  Naast de intentie van vakantiegedrag die uit het onderzoek in de volgende hoofdstukken blijken, spelen ook andere factoren een rol: naar onze mening o.a. het weer, de beschikbaarheid van alternatieve bestemmingen, wie de beslisser is, de algemene houding van de consument ten aanzien van windparken, de mate waarin de consument meer gericht is op groep waarmee men reist of op de activiteit die men gaat doen, het seizoen waarin de consument gaat, vaarrecreant of ander type recreant, etc.;  Deze statistische verbanden kunnen niet in omgekeerde richting worden gebruikt om het gedrag van de consument aan de Friese IJsselmeerkust kwantitatief te voorspellen. Hiervoor is de interpretatie van ex-post studies geschikter. Wel kan worden geconcludeerd dat vele andere factoren dan de intentie een rol spelen in de beslissing van de consument/bezoeker van de Friese IJsselmeerkust.

5.3.

Algemene resultaten van studies

We hebben een overzicht gemaakt van mogelijke positieve en negatieve (economische) effecten op toerisme op basis van de literatuurstudie, waarbij gebruik is gemaakt van de studie die ETFI reeds heeft uitgevoerd. Mogelijk zijn er nog andere effecten van windparken op toerisme denkbaar. Dit overzicht is niet uitputtend, maar geeft wel inzicht in de belangrijkst denkbare effecten.


31

Tabel 5.1

Overzicht mogelijke effecten van windparken op de omgeving

Positieve effecten Verbeteren aantrekkingskracht van de regio Mogelijke combinatie met toerisme Interesse in techniek Bijdrage aan beter milieu

5.2.1

Negatieve effecten Effecten op het landschap Aanspraak op de wateroppervlakte Geluidsoverlast en schaduw Risico op ongelukken met schepen

Positieve effecten

Verbeteren van de aantrekkingskracht van de regio Naast mogelijke negatieve effecten van windturbines op de aantrekkingskracht van een regio kan een windpark ook positieve effecten hebben op de aantrekkingskracht van een regio voor het toerisme. Een toename van de interesse in techniek en een bijdrage aan een beter milieu zijn effecten die niet direct zijn gerelateerd aan het toerisme; hier wordt onderstaand niet verder op ingegaan. Een Duitse studie9 geeft echter wel een aantal interessante voorbeelden, waarbij het toerisme profiteert en gebruik maakt van een windturbine of windpark, waardoor de aantrekkingskracht van de regio wordt vergroot. Er worden een aantal voorbeelden genoemd van projecten waarbij windparken en toerisme elkaar versterken, zoals:  De inzet van een bijzondere tentoonstelling of informatiecentrum om informatie over windenergie over te dragen en de acceptatie te bevorderen. Tussen 2009 en 2011 zette de Stichting Offshore-Windenergie het museumschip “Ms Greundiek” in. Dit schip lag gedurende drie jaar in meer dan 40 havens in de regio van de Duitse Noord- en Oostzeekust. Op het schip was een bijzondere tentoonstelling geïnstalleerd met de titel “Faszination Offshore”. Deze voorstelling was voor iedereen te bezoeken, maar de tentoonstelling trok met name inwoners van de kustregio, toeristen, media, scholieren en beslissers uit politiek en industrie. Op een oppervlakte van circa 200 m² waren audiovisuele presentaties, touchscreens en interactieve elementen te zien, zoals kaarten van offshore-windparken en miniatuurmodellen van schepen en windturbines. Gedurende de genoemde drie jaren trok de tentoonstelling ruim 120.000 bezoekers. Als spin-off werden vaak lokale tentoonstellingen of evenementen georganiseerd. Ook zijn er plannen ontstaan om een permanente tentoonstelling rond windparken op een ander museumschip te realiseren in Rostock (oppervlakte 300 m²). Op dit schip was al een tentoonstelling te zien over scheepsvaart en scheepsbouw. Daarna (april 2013) zijn deze plannen ook gerealiseerd en is de tentoonstelling permanent geopend;  Inzet van rondvaarten. Ook in Nysted (Denemarken), dicht bij een windpark op zee gelegen, werd een tentoonstelling opgericht “ The World of Winds”. Deze was bedoeld om de bevolking te informeren. De bevolking staat positief tegenover de windparken. Voor zeilers zijn speciale routes ontwikkeld, om door het windpark (tussen de turbines door) te zeilen. De burgemeester geeft aan dat er geen negatieve houding is van toeristen, die ertoe zou kunnen leiden dat toeristen niet terugkeren. Op aanvraag zijn er voor toeristen zelfs rondvaarten beschikbaar naar het windpark. Per jaar trekken deze rondvaarten circa 4.000 bezoekers. Ook in Scroby Sands (Verenigd Koninkrijk) worden scheepsrondvaarten ingezet om het windpark te bezoeken. Daarnaast is er een permanent informatiecentrum ingericht, met een edutainment karakter, dat jaarlijks circa 35.000 bezoekers trekt.

9

Der Einfluss der Offshore-Windenergie auf den Tourismussektor, Stiftung Offshore Windenergie, im Rahmen der Interreg-IV AProjekts South Baltic O.F.F.E.R., 2013


32

5.2.2

Negatieve effecten

Effecten op het landschap Bij de komst van windparken wordt veelal gevreesd voor de gevolgen van het plaatsen van windturbines op het landschap voor het toerisme en de kwaliteit van het landschap in het algemeen. Een aantal studies toonde overigens aan dat de grote meerderheid van de ondervraagde personen een positieve attitude ten opzichte van windturbines heeft, maar wel graag ziet dat windturbines zover mogelijk weg geplaatst worden, het liefst buiten gezichtsbereik. Ook hebben inwoners een voorkeur voor meerdere kleine windparken, in plaats van één grote. Als het om offshore-windparken gaat, wordt (mede daarom) in Nederland en Duitsland er tot nog toe vrijwel altijd voor gekozen om de windturbines buiten de 12 mijlszone van de kust te plaatsen. Inbeslagname van wateroppervlakte Als windturbines offshore worden gebouwd, wordt een afgebakend gebied rondom het windpark uitgesloten van beroepsscheepsvaart. Ook voor waterrecreatief verkeer van toeristen, zoals zeilboten, kunnen beperkingen gelden. Er zijn echter ook voorbeelden bekend waar zeilroutes langs of zelfs door een windpark lopen en juist toeristen trekken, zoals in Denemarken en Duitsland. Geluidsoverlast en schaduw Deze effecten treden alleen op in de onmiddellijke nabijheid van het windpark en ze hebben meer consequenties voor het milieu dan voor het toerisme, tenzij deze erg dicht op het land staan. Gevaar voor ongelukken met schepen Uit een onderzoek onder Duitse inwoners is gebleken dat het risico op ongelukken vrijwel het belangrijkste nadeel/verwachte negatieve effect van windturbines is, met name als windparken op zee in de nabijheid van (drukbevaren) scheepsvaartroutes worden ontwikkeld. De windparksector en de scheepsvaartsector zullen moeten samenwerken om het aantal ongelukken met schepen, die aanwezige windturbines zouden kunnen veroorzaken, zoveel mogelijk te beperken. Uiteraard speelt ook het menselijke handelen een grote rol.

5.4.

Ex-post studies naar daadwerkelijke effecten van windparken

Opzet analyse Deze studie is een ex-ante onderzoek, dat de verwachte effecten van Windpark Fryslân analyseert op basis van het kwantitatieve onderzoek naar het voorgenomen consumentengedrag. Om de resultaten beter te kunnen duiden, presenteren we ook de resultaten van drie case studies waarin achteraf (ex-post, nadat het windpark is gerealiseerd), de effecten van het windpark op het toerisme worden gemeten. Dat doen we door:  De economische betekenis van toerisme vóór de realisatie van het windpark te vergelijken met de economische betekenis nadat het windpark is gerealiseerd. We focussen daarbij op offshore windparken/windparken voor de kust; Of  De attitude van (dag) toeristen en recreanten na de installatie van windparken (indien mogelijk) te vergelijken met de attitude ten aanzien van windparken vóór installatie. We analyseren aan de hand van drie cases de gevolgen van de windparken voor de kust ( in een toeristische regio) op attitude en toerisme. Daarbij is getracht studies naar situaties/locaties te vinden, die sterke gelijkenis vertonen met de ligging van Friesland ten opzichte van het IJsselmeer.


33

Het IJsselmeer is een unieke locatie, waarvan –na bestudering van de door ETFI10 genoemde studies–is gebleken dat qua locatie geen goed vergelijkbaar voorbeeld is te vinden; mede omdat ook veel studies gericht op de effecten van windparken op land. We hebben ons daarom gericht op studies naar de effecten van offshore windparken en de effecten van windparken op kustgemeenten. In Nederland zijn studies beschikbaar over de effecten van de windparken Prinses Amalia en het Offshore Windpark Egmond aan Zee. In Duitsland is een studie uitgevoerd naar de attitude van toeristen en inwoners in Duitse kustgemeenten waar windturbines gevestigd c.q. waar te nemen zijn. Deze drie cases zijn de basis van onze analyse van ex-post studies. Case 1: Effecten op toerisme IJmuiden/Velsen Deze analyse gaat over de effecten van het Prinses Amalia Windpark op het toerisme. Dit windpark (60 turbines) is op 23 kilometer uit de kust van IJmuiden gelegen op de Noordzee en is bij goed weer vanaf het strand te zien. Het park is in september 2007 gerealiseerd en in juni 2008 in gebruik genomen. We meten het effect aan de hand van twee studies (die ZKA heeft uitgevoerd11) die respectievelijk de economische betekenis van toerisme en recreatie in de gemeente Velsen/de regio IJmond meten van het jaar 2004 (ruim voordat het park werd gerealiseerd) en het jaar 2010 (ruim twee jaar na in bedrijfstelling van het windpark). De studies werden telkens het daaropvolgende jaar gepubliceerd. Het toeristisch aanbod in IJmuiden en de rest van de gemeente Velsen bestaat uit een aantal campings en bed- and breakfast, een vakantiepark, een aantal wat luxere hotels, strandhuisjes en een zeer grote jachthaven. Uiteraard zijn het strand, een aantal bezienswaardigheden en het Spaarnwoude gebied belangrijk dagtoeristische trekkers in de gemeente. In 2005 en 2011 is volgens een vergelijkbare meetmethodiek door ZKA de economische betekenis van toerisme in de regio IJmond gemeten (over 2004 en 2010) en in een rapportage verwerkt. Vanuit deze gegevens is nu de omvang van het toerisme van de gemeente Velsen verder uitgesplitst/berekend en zijn de resultaten hiervan onderstaand verder uiteengezet. Het aantal toeristische overnachtingen nam in de periode 2004-2010 toe van circa 175.000 tot circa 189.000 (+8%) en het aantal dagbezoeken daalde licht van 4,1 naar 3,9 miljoen bezoeken per jaar (met name door minder wandelen en fietsen. Het strandbezoek nam juist fors toe). Om de ontwikkelingen van met name het aantal overnachtingen te kunnen duiden, is het volumeeffect (dat deel van de verandering van de economische betekenis dat betrekking heeft op aantallen) vergeleken met de ontwikkelingen in de provincie Noord-Holland en Nederland (bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, exclusief jachthavens). Bij de duiding van de ontwikkelingen in de hotelsector in de gemeente Velsen zijn de volgende ontwikkelingen buiten beschouwing gelaten:  De hotelontwikkelingen in Amsterdam, omdat deze een bijzondere en aparte positie in het toerisme inneemt. De vergelijking met Noord-Holland zou immers minder goed te maken zijn, omdat de ontwikkelingen in Amsterdam sterk kunnen verschillen met de ontwikkelingen in de overige delen van Noord-Holland/Nederland;  De ontwikkelingen in de jachthavens. Hiervan zijn noch voor Noord-Holland noch voor Nederland actuele cijfers beschikbaar over het aantal overnachtingen;  Groepsaccommodaties. Er zijn geen overnachtingsgegevens bekend van groepsaccommodaties in de gemeente Velsen. 10

11

Windpark Fryslân Potentiële toeristische impact, Literatuurstudie in opdracht van Pondera Consult, European Tourism Futures Institute, 2014. Economische effectmeting toerisme en recreatie IJmond, ZKA, 2005/2011.


34

De vergelijking (benchmark) heeft dus betrekking op overnachtingen in/op hotels, bed- and breakfasts, campings en vakantiewoningen. Tabel 5.2.

12

Benchmark volumeontwikkeling verblijfstoerisme 2004-2010 gemeente Velsen

Item Totaal aantal overnachtingen 2004 Totaal aantal overnachtingen 2010 Trend

Gem. Velsen

Noord-Holland13

Nederland

131.925 166.330

9.383.100

76.819.900

10.235.000

80.999.200

+26%

+9%

+5%

Uit de benchmark blijk dat het verblijfstoerisme in de gemeente Velsen veel forser (+ 26%) is gegroeid dan de provinciale en landelijke trend in de periode van 2004-2010. De heer Westerman, wethouder van de gemeente Velsen in de periode 2010-2014, bevestigt dat de toeristische sector in de gemeente nooit klachten of problemen heeft ondervonden met betrekking tot het windpark of het uitzicht daarop vanaf de kust van IJmuiden. Er zijn zelfs plannen voor nieuwe windparken op zee, waar naar verwachting werkgelegenheid voor Velsen en de omgeving uit voortkomt. Er zijn ook windturbines op land in IJmuiden en de windturbines op zee worden ook wel bezocht als toeristische attractie. Dat het windpark geen effect heeft op het toerisme blijkt ook uit een rondgang rond toeristische ondernemers (accommodaties die vrijwel direct achter de duinen zijn gelegen):  Marina Seaport IJmuiden, één van de grootste jachthavens in Noord-Holland, heeft geen teruggang gemerkt als gevolg van het windpark, ook zijn er geen klachten van klanten. Na 2008 ondervond zowel de haven als het hotel voordeel van het windpark. In de haven liggen veel tenders voor het onderhoud van het windpark en een deel van het onderhoudspersoneel verblijft in het Holiday Inn IJmuiden Seaport Beach Hotel;  Hotel het Hoge Duin (Wijk aan Zee) is dicht bij de kust gelegen, het windpark is vanuit het hotel te zien. Het management heeft hier geen klachten over ontvangen van toeristen. De gasten zijn juist eerder nieuwsgierig naar het windpark en wat het park inhoudt dan dat er klachten zijn;  Fletcher Hotel Het Zeeduin (Wijk aan Zee) dit hotel krijgt sporadisch vragen over het windpark van gasten (het windpark is te zien vanuit het hotel), maar ondervindt geen merkbare hinder hiervan of invloed van het windpark op de vraag naar hotelkamers. Case 2: Effecten windpark op toerisme Egmond/gemeente Bergen NH Deze analyse heeft betrekking op het Offshore Windpark Egmond aan Zee (OWEZ). Dit windpark bestaat uit 36 windturbines. Door de relatief grote afstand tussen de turbines beslaat het gebied 27 km² en ligt circa 10 tot 18 kilometer uit de kust van Egmond aan Zee (binnen 12 mijlszone). Bij helder weer is het park goed zichtbaar vanaf de kust; niet alleen in Egmond maar ook in Zandvoort en Noordwijk. Met betrekking tot het Offshore Windpark Egmond aan Zee zijn geen gegevens bekend over de omvang van het toerisme in Egmond en omgeving in de periode vóór de installatie van het windpark en daarna. Het is –zonder afzonderlijk onderzoek hiernaar – dus niet mogelijk hier uitspraken over te doen.

12

13

Toeristische overnachtingen, exclusief (passanten)overnachtingen in jachthavens en overnachtingen op vaste plaatsen op campings. Exclusief de gemeente Amsterdam voor wat betreft de hotelovernachtingen.


35

Wel is door marktonderzoekbureau GfK, in opdracht van NoordzeeWind Amsterdam, ex-post onderzoek en ex-ante onderzoek gedaan14 naar de attitude van Nederlandse en Duitse toeristen ten aanzien van windturbines. Daarin is hun attitude vergeleken tussen de jaren 2005, 2006, 2007 (toen het windpark nog niet in bedrijf was gesteld) en 2008 (nadat het windpark is geopend). Dit onderzoek is ons door GfK ter beschikking gesteld. Er waren daarbij met name grote verschillen te zien tussen Nederlandse en Duitse toeristen, die na opening van het windpark groter zijn geworden. De respondenten zijn foto’s getoond van het uitzicht op het windpark (bij verschillende tijdstippen en weersituaties). De o.i. belangrijkste vraagpunten van dit onderzoek waren:  De mate waarin het windpark als storend wordt ervaren;  De mate waarin de respondent vindt dat uitzicht op het windpark aantrekkelijk is;  Het aandeel respondenten dat de omvang van het windpark acceptabel vindt; Het aandeel respondenten dat de omvang van het windpark acceptabel vindt;  Het aandeel respondenten de afstand tot windpark acceptabel vindt;  De mate waarin respondenten aangeven dat hun bezoekfrequentie van het strand met windpark gaat wijzigen. In onderstaande tabel worden de betreffende percentages weergegeven. De doelgroep is gesplitst naar Nederlandse en Duitse recreanten. Tabel 5.3

Onderzoeksresultaten ex-post onderzoek Egmond aan Zee (% mee eens)

Stelling (% ja + enigszins) Uitzicht windpark is niet storend Uitzicht windpark is aantrekkelijk Afstand windpark tot strand is acceptabel Omvang van windpark is acceptabel Ga strand even vaak/vaker bezoeken met uitzicht op windpark

Nederlanders 2005 2008

2005

Duitsers 2008

32% 35%

51% 41%

16% 17%

73% 49%

66%

81%

42%

91%

70%

83%

54%

93%

60%

72%

39%

91%

Uit deze tabel blijkt het volgende:  De algemene attitude ten aanzien van het windpark is na komst van het windpark sterk verbeterd. Voor Nederlandse recreanten is de stijging matig tot behoorlijk, terwijl de stijging voor Duitse recreanten zeer sterk is. De Duitsers waren aanvankelijk ook veel sceptischer dan de Nederlanders, maar na realisatie van het windpark zijn de Duitsers op vrijwel alle relevante punten positief (uitzicht, afstand, omvang, bezoekfrequentie), in sterkere mate dan de Nederlanders;  Toch heeft in 2008 circa 18% van de Nederlandse recreanten aangegeven het strand met uitzicht op het windpark minder vaak of vrijwel nooit meer te bezoeken. Voor de Duitse recreanten was dit circa 8% (een klein deel van de respondenten weet niet aan te geven of hun bezoekfrequentie zal veranderen). Uit een rondgang langs enkele voor het toerisme in Egmond/Bergen relevante hotels blijken echter geen negatieve effecten als gevolg van het windpark te zijn opgetreden (sinds 2008) op de markt:  Hotel Zuiderduin (Egmond aan Zee) geeft aan dat er weinig vragen of klachten van de gasten zijn over het windpark. Sommige strandgasten vinden het uitzicht minder aantrekkelijk, maar tot een lagere bezetting leidt dit niet;  Hotel De Dennen (Bergen aan Zee) kan veranderingen in de vraag niet toeschrijven aan de komst van het windpark. Ook hier hebben gasten nauwelijks tot geen opmerkingen over het windpark en de invloed daarvan op hun bezoek of hun herhaalfrequentie; 14

De beleving van het windpark voor de kust van Egmond, Intomart GfK, Hilversum, 2009.


36



Hotel De Boei (Egmond aan Zee): dit hotel geeft aan dat er bij de bouw van het windpark wat scepsis bestond over de effecten op het uitzicht, maar dat gasten er nu geen klachten over hebben en aan het uitzicht (met windturbines) gewend zijn geraakt.

Case 3: Effecten windparken op toerisme in Duitse Noordzeekustgemeentes Langs de Duitse Noordzeekust zijn een aantal windparken gelegen. De Hochschule Bremerhaven voerde in 2005 een studie uit naar de attitude van toeristen en inwoners met betrekking tot voor het toerisme belangrijke kustgemeenten aan de Duitse Noordzeekust15. Het onderzoek is uitgevoerd onder 840 toeristen, passanten en inwoners van deze gemeenten. De respondenten werden een aantal vragen voorgelegd over hun attitude ten aanzien van windparken, aan de hand waarvan hetzij door directe beantwoording van vragen, hetzij door het statistisch aangetoonde verband (correlatie) tussen de beantwoording van twee verschillende vragen. Het onderzoek werd afgenomen in gemeentes in de zeer directe nabijheid van windparken. Uit de resultaten van het onderzoek geven we onderstaand de zes voor deze studie meest relevante hypothesen en de uitkomsten van het onderzoek weer (is de hypothese juist of niet). Hypothese 1: Naarmate de jaren verstrijken, vindt geen gewenning plaats aan windparken in de eigen omgeving, de oorspronkelijke attitude blijft na en voor de bouw van het park gelijk Deze vraag kon worden beantwoord op een schaal van 1 tot 5. Circa 68% geeft aan dat hun attitude niet is gewijzigd. Ook gemiddeld genomen (score 3,1 uit 5) blijkt dat de stelling wordt bevestigd: de attitude ten aanzien van windparken blijft meerdere jaren stabiel. Hypothese 2: Een klein aantal grotere windparken worden beter geaccepteerd dan een groot aantal kleinere parken Uit het onderzoek blijkt dat deze hypothese juist is. Hypothese 3: Personen die in het toerisme werkzaam zijn, of mensen uit de toeristische sector kennen, vrezen meer voor een afwijzende houding van toeristen t.o.v. windparken Na analyse blijkt dat toeristen aangeven dat hun keuze voor een vakantiebestemming licht negatief beïnvloed wordt door de aanwezigheid van windparken. Het meest positief waren de toeristen over de aanwezigheid van stranden, het meeste negatief over de aanwezigheid van hoogspanningsleidingen op een vakantiebestemming (hoogspanningsleidingen hadden nog een iets negatievere invloed dan windparken). Er is geen relatie gevonden met de toeristische sector: personen die daar werkzaam waren of in de sector mensen kenden, waren niet negatiever of positiever over de rol van windparken op hun bestemming dan inwoners/toeristen/passanten die niets met de sector van doen hadden. Hypothese 4: Windparken zijn karakteristiek voor de regio en versterken het gevoel in een gezonde, natuurlijke en ontspannende omgeving te verblijven De respondenten zijn het er mee eens dat windparken karakteristiek zijn voor de regio. Er kan echter niet worden aangetoond (maar ook niet worden ontkend) dat dit bijdraagt aan het gevoel in een gezonde, natuurlijke en ontspannende omgeving te leven. Wellicht heeft deze uitkomst te maken met de balans die er is tussen voordelen en nadelen van windparken, zoals de (Duitstalige) illustratie op de volgende pagina weergeeft.

15

Akzeptanz von Windparks in touristisch bedeutsamen Gemeinden der deutschen Nordseeküstenregion, Prof.dr. M. Vogel, Hochschule Bremerhaven, Bremerhaven, 2005


37

Hypothese 5: Het regionaal hoge aantal windturbines op land, leidt tot de wens dat in de toekomst windparken met name op zee worden gebouwd Met deze stelling zijn de onderzochte toeristen en andere groepen het overduidelijk eens. Hypothese 6: Windparken op zee worden alleen geaccepteerd, als ze buiten gezichtsafstand worden gebouwd Deze stelling wordt bevestigd: op een schaal van 1 tot 5 (zeer met de stelling mee oneens tot zeer mee eens) is de gemiddelde waarde 3,7. De onderzoekers merken op dat de stelling niet inhoudt dat de toeristen en inwoners alleen windparken wensen die totaal niet zichtbaar zijn. Een deel van de ondervraagden is echter wel deze mening toegedaan.


38

6.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

6.1.

Conclusies

Uit het onderzoek naar de verwachte effecten van het Windpark Fryslân op het toerisme langs de Friese IJsselmeerkust is het volgende gebleken Effecten (en verschillen tussen groepen toeristen)  De bezoekerstrouw (in de vorm van herhaalbezoek) aan de Friese IJsselmeerkust is op dit moment groot. Circa 80% van de dagrecreanten en 79% van de verblijfstoeristen wil zeker of waarschijnlijk terugkeren naar de Friese IJsselmeerkust (geen significant verschil tussen deze groepen). De herhalingsintentie verschilt niet significant tussen bezoekers die een foto met Windpark Fryslân en een foto zonder windpark (huidige situatie) hebben beoordeeld;  Het effect van Windpark Fryslân op de beleving is met name in Makkum te zien. De dagrecreanten die de foto van Makkum hebben beoordeeld geven een significant lager rapportcijfer aan het uitzicht over het IJsselmeer ten opzichte van de foto zonder windpark;  Het verwachte effect voor Windpark Fryslân op de bezoekintentie hangt mede af van de rol die het windpark speelt in de besluitvorming van de bezoeker voor een herhalingsbezoek aan de Friese IJsselmeerkust. Voor 52%-62% van de bezoekers speelt het windpark wel een rol. De meerderheid van deze groep geeft overigens aan dat een windpark ‘nauwelijks’ een rol speelt. Uiteindelijk verwacht circa 12%-17% van alle bezoekers dat het windpark ook daadwerkelijk een effect heeft op hun bezoekintentie (zowel positief als negatief). Voor circa 6%-15% van alle bezoekers is dat negatief: zij verwachten de Friese IJsselmeerkust minder vaak of niet meer te bezoeken als het uitzicht met windpark wordt zoals getoond. Er zijn hierbij geen significante verschillen tussen dag- en verblijfstoeristen te zien in de effecten (ook niet tussen vaarrecreanten en niet-vaarrecreanten);  Het aandeel ‘minder vaak’ (bezoekers waarvan de bezoekfrequentie aan de Friese IJsselmeerkust naar verwachting afneemt) is overigens in alle situaties veel groter dan het aandeel ‘niet’/ ‘niet meer’16 (bezoekers die verwachten weg te blijven). Het aandeel ‘bezoekt de regio niet (meer)’ varieert van 2%-4% en het aandeel ‘bezoekt minder vaak’ van 7%-12%. Ook bezoekt 1%-2% de Friese IJsselmeerkust juist vaker;  De dagbezoekers die de foto van Makkum hebben beoordeeld geven het meeste aan dat hun bezoekintentie negatief wordt beïnvloed (15% komt minder vaak of niet meer, als het herhalingsbezoek betreft), dit verschil is echter niet significant met Stavoren of andere groepen toeristen;  Bezoekers die een plaats met uitzicht op het windpark op het IJsselmeer (waarschijnlijk) niet meer of minder vaak bezoeken geven met name aan uit te wijken naar een andere locatie aan de Friese IJsselmeerkust zonder uitzicht op een windpark. Het verwachte effect van bezoekers op toerisme kan dus een verschuiving in het toerisme binnen de Friese IJsselmeerkust betekenen. Een ander deel (met name de verblijfstoeristen) verwacht deels uit te wijken naar een andere Nederlandse locatie buiten de Friese kustregio;  In het huidige onderzoek naar toerisme langs de Friese IJsselmeerkust is geen onderzoek gedaan onder Duitse of andere buitenlandse bezoekers, maar het effect van Windpark Fryslân op de bezoekintentie van Duitse gasten is mogelijk kleiner dan het effect op de bezoekintentie van Nederlanders17.

16

17

Dit percentage kan niet worden doorvertaald naar een direct effect op de bestedingen (bv. 15% minder bestedingen zou een onjuiste conclusie zijn). ‘Minder vaak’ is immers niet uitgedrukt in een bezoekfrequentie. Daarnaast zijn de precieze toeristische bestedingen langs de Friese IJsselmeerkust bij ons niet bekend. Conform het onderzoek dat ZKA eerder dit jaar uitvoerde naar de effecten van een windpark op zee (naar de bezoekintentie van Duitsers en Nederlanders langs de Nederlandse Noordzeekust). De bezoekintentie van Duitsers was hierin licht positiever.


39

Interpretatie effecten  Uit een literatuurstudie is gebleken dat de relatie tussen intentie (verwacht gedrag) en daadwerkelijk gedrag beperkt is. Verschillen in gedrag kunnen van consumenten kunnen achteraf maar door circa 22% door de oorspronkelijke intentie worden verklaard. Met deze gegevens kan geen voorspelling worden gemaakt van de effecten. Daarom is een studie gedaan naar de daadwerkelijke effecten van windparken in Nederland en daarbuiten. In IJmuiden is gekeken naar de omvang van het toerisme: dat nam niet af, maar groeide vanaf de periode vóór realisatie van het windpark (voor de kust van IJmuiden) tot de periode erna veel sterker dan de landelijke en provinciale trend. In Egmond was wat betreft het windpark op zee sprake van een verbetering van de attitude (ten aanzien van het windpark) na realisatie daarvan (met name bij Duitsers). Uit de studie bleek ook dat een aantal Europese regio’s waar windmolens staan, oplossingen creëren waarbij het toerisme kan profiteren van windparken, waardoor de attitude van toeristen wordt verbeterd.  Deze conclusies ten aanzien van attitude en gedrag van toeristen ten aanzien van windparken op toeristische locaties stemmen overeen met de conclusies die ETFI trekt in de eigen literatuurstudie. Daarom is (op basis van casestudies en relatie tussen intentie en gedrag) het te verwachten dat de effecten van het Windpark Fryslân op het toerisme aan de Friese IJsselmeerkust na installatie van het park (ex-post) mogelijk kleiner zullen zijn dan (ex-ante) op basis van het huidige kwantitatieve onderzoek is voorspeld. Dat wil echter niet zeggen dat de negatieve effecten op het toerisme niet aanwezig zullen zijn. In de aanbevelingen komen we hier op terug.


40

6.2.

Aanbevelingen

We bevelen de provincie Fryslân het volgende aan:  Het daadwerkelijke economische effect van Windpark Fryslân op het toerisme nader vast te stellen door een raming te maken van de kwantitatieve economische effecten op het toerisme die (ex-ante) worden verwacht op basis van voorliggend onderzoek. Dit om de effecten in perspectief te plaatsen van de totale economische betekenis van de Friese IJsselmeerkust. Hiervoor is het noodzakelijk om eerst inzicht te hebben in de bestedingen van toerisme en recreatie langs de Friese IJsselmeerkust. Aan de hand van verschillende scenario’s kan dan het verwachte minimale en maximale economische effect worden berekend;  De besluitvorming over Windpark Fryslân gaat verder. Mocht het besluit tot realisatie van Windpark Fryslân genomen worden, dan bevelen we aan een vervolgonderzoek in te stellen hoe de verwachte negatieve effecten op het toerisme langs de Friese IJsselmeerkust kunnen worden geminimaliseerd, zodat ondernemers in de toeristische (en andere) sectoren minimale of geen negatieve economische effecten ondervinden van de realisatie van het windpark. Daarbij valt te denken aan combinaties met het toerisme, goede en veilige mogelijkheden voor zeilers/watersporters om langs of door het windpark te varen, voorlichting, e.d.


41

BIJLAGE 1

GETOONDE FOTO’S IN ONDERZOEK

Foto 1: Bestaande situatie (geen windpark), locatie boulevard/strand van Makkum

Foto 2: Windpark (maximale variant), locatie boulevard/strand van Makkum


Foto 3: Bestaande situatie (geen windpark), locatie haven van Stavoren

Foto 4: Windpark (maximale variant)), locatie haven van Stavoren


43

Onderzoek effecten van Windpark Fryslân op het toerisme langs de Friese IJsselmeerkust

Recommend Documents