VOORSTEL
OPSCHRIFT Vergadering van oktober 2014 Besluit nummer: 2014_Raad_00093 Onderwerp: Beleidsnotitie ‘Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen’ - Besluitvormend
Beknopte samenvatting: Vanaf 1 november 2015 is het wettelijk verboden om chemische middelen te gebruiken voor onkruidbestrijding op verhardingen. Dit betekent dat we uitgangspunten en kaders voor alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden moeten vaststellen. In verband hiermee en vanwege de aanbesteding voor het uitbesteden van onkruidbeheer begin 2015, dient het huidige beleid te worden geactualiseerd. Hiervoor is een nieuwe beleidsnotitie opgesteld (zie bijlage). Ik adviseer het college om in te stemmen met de beleidsnotitie ‘Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen' en deze beleidsnotitie door de Raad te laten vaststellen in haar vergadering van 30 oktober 2014. Bestemd voor: Commissie Ruimte
DE GEMEENTERAAD
AANHEF Bijgevoegde bijlage(n): Beleidsnotitie 'Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen'
MOTIVERING Aanleiding en context: Vanaf 1 november 2015 (na het groeiseizoen) is het wettelijk verboden om chemische middelen te gebruiken voor onkruidbestrijding op verhardingen. Begin dit jaar heeft de Tweede Kamer hiermee ingestemd. Eerder was besloten om hiermee pas in 2017/2018 te stoppen. Dit betekent dat uitgangspunten en kaders voor alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden eerder moeten worden vastgesteld. In verband hiermee en vanwege de aanbesteding voor het uitbesteden van onkruidbeheer begin 2015, dient het beleid over onkruidbestrijding uit 2008 te worden geactualiseerd. Hiervoor is de beleidsnotitie ‘Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen’ opgesteld. Hierin zijn aanbevelingen opgenomen voor toekomstig duurzaam onkruidbeheer in Teylingen. Bovendien wordt ingegaan op onderhoudscontracten specifiek voor het integraal en innovatief uitbesteden van onkruidbeheer. Beoogd resultaat: Het vaststellen van een nieuwe beleidsnotitie over ‘Onkruidbeheer op verhardingen’ voor de gemeente Teylingen.
p 1 van 36
Argumentatie: 1.1 De beleidsnotitie voldoet aan de nieuwe wet- en regelgeving Met het vaststellen van de beleidsnotitie ‘Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen’ liggen de kaders en uitgangspunten voor onkruidbeheer op verhardingen vast. Hiermee voldoen we aan het recent vastgestelde beleid door de Tweede Kamer - n.a.v. de brief van Staatssecretaris Mansveld van 6 februari 2014 - om vanaf november 2015 bij wetgeving het gebruik van chemische middelen voor onkruidbestrijding op verhardingen te verbieden. 1.2 De beleidsnotitie is direct te gebruiken voor operationalisering en aanbesteding van integrale werkzaamheden voor onkruidbestrijding in de komende jaren Het beleidsplan bevat uitgangspunten voor de aanbesteding van onkruidbestrijding voor de komende jaren als onderdeel van een integrale aanpak voor het schoonhouden van de buitenruimte. Deze integrale aanpak combineert de aanpak van zwerfafval, onkruidbestrijding, legen van afvalbakken en het (machinaal) vegen tot een maatregelenpakket die onderling afgestemd en flexibel ingezet kan worden om de meest doelmatige uitvoering voor de gekozen schoonheidsgraad te realiseren. 2.1 De gemeenteraad dient het beleid vast te stellen Alternatieven: n.v.t. Kanttekening: Het beschikbare budget is gebaseerd op de gehanteerde uitgangspunten Beeldkwaliteitsniveau, Contractvorm en Aanbestedingswijze (zie financiële consequenties). Het kiezen voor een hogere of lagere beeldkwaliteitsniveau, het toepassen van een andere contractvorm en/of aanbestedingswijze heeft mogelijk een aanpassing van het beschikbare budget tot gevolg. Aanpak / uitvoering: Na vaststelling van de beleidsnotitie ‘Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen’ is het beleid direct te gebruiken voor operationalisering en aanbesteding van integrale werkzaamheden voor onkruidbestrijding in de komende jaren. Deze aanbesteding staat voor het 1e kwartaal van 2015 op de planning. Participatie niveau: Geen rol Duiding participatie niveau: Om te voldoen aan de nieuwe wetgeving moeten uitgangspunten en kaders voor alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden worden vastgesteld. De mogelijke maatregelen/effecten van deze alternatieve methoden zijn gebaseerd op ervaringen van proefprojecten. Hierin spelen bewoners geen rol. De uitkomsten zijn gericht op de uitvoeringsmaatregelen van het onderhoud in de buitenruimte.
Op voorstel van het college van burgemeester en wethouders Beslist het volgende:
VOORSTEL Besluitpunt 1: Instemmen met de beleidsnotitie ‘Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen’. Besluitpunt 2: De beleidsnotitie ‘Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen’ door de Raad laten vaststellen in haar vergadering van 30 oktober 2014.
p 2 van 36
BIJKOMENDE INFO BIJ HET BESLUIT Gemeentewerken — Projecten en Planvoorbereiding Financiële consequenties: Het budget voor het bestrijden van onkruid is in het collegeprogramma van 2015-2018 vastgesteld op € 140.000,- (FCL 6.210.102 – straatreiniging). Dit bedrag is het jaarlijkse budget vanaf 2016 wanneer de nieuwe regelgeving omtrent onkruidbeheersing van kracht gaat. Ten opzichte van het huidige budget gaat het om een verhoging van € 52.000,- op jaarbasis. Het budget is opgehoogd vanuit de verwachting dat het toepassen van alternatieven methoden van onkruidbestrijding duurder uitvalt. Bij de budgettering zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: Beeldkwaliteitsnivau: Het onderhouden op kwaliteitsniveau B (basiskwaliteit) volgens de CROW-methodiek voor beeldkwaliteit. Deze methodiek kent ook een niveau A (hoog) en C (laag). Er zijn dus nog keuzes te maken in een hogere kwaliteit tegen hogere kosten of een lagere kwaliteit tegen lagere kosten. Contractvorm: Het toepassen van een UAV-GC contractvorm (een prestatiebestek op basis van beeld en aanvullende prestatie-eisen) voor het integraal en innovatief uitbesteden van onkruidbestrijding. Aanbestedingswijze: Het integrale onderhoud voor meerdere jaren op de markt zetten via een openbare aanbesteding met EMVI-criteria. Hierbij worden de inschrijvingen getoetst op basis van een combinatie van prijs en kwaliteit (Wegingspercentage: Prijs 70%, Duurzaamheid 10%, Omgevingsmanagement 10% en Technische bekwaamheid 10%).
Dit voorstel kadert binnen: Collegeprogramma, Toelichting: De beleidsnotitie 'Onkruidbeheer op verharding Gemeente Teylingen' heeft betrekking op Programma 4: Leefomgeving uit het Collegeprogramma annex kadernota 2015 - 2018.
STEMMING Ontwerpbesluit door de gemeenteraad in vergadering van 30 oktober 2014
BIJLAGE DIE INTEGRAAL DEEL UITMAAKT VAN HET BESLUIT Beleidsnotitie 'Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen'
p 3 van 36
Beleidsnotitie 'Onkruidbeheer op verhardingen Gemeente Teylingen'
Beleidsnotitie Onkruidbeheer op verharding Gemeente Teylingen projectnr. 269818 revisie 2.0 2 september 2014
auteur(s) M.A.J. de Jong P. Lasterie B. Keizer
Opdrachtgever Gemeente Teylingen Afdeling Gemeentewerken Postbus 149 2215 ZJ VOORHOUT
datum vrijgave 2 september 2014
beschrijving revisie 2.0 definitieve rapportage
goedkeuring BK
vrijgave BdJ
p 4 van 36
Colofon
Projectgroep bestaande uit:
Tekstbijdragen: Antea Group
Fotografie:
Vormgeving: Datum van uitgave: 2 september 2014 Contactadres: Rivium Westlaan 72 2909 LD CAPELLE A/D IJSSEL Postbus 8590 3009 AN ROTTERDAM
Copyright © 2014 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de auteurs.
p 5 van 36
Inhoud
Blz.
Leeswijzer ............................................................................................................................................3
1
Inleiding ..............................................................................................................4
1.1 1.2 1.3
Aanleiding en doelstelling ....................................................................................................4 Toelichting op verbod chemische middelen .........................................................................4 Huidige werkwijze onkruidbeheer .......................................................................................5
2
Kaders voor onkruidbeheer op verharding............................................................6
2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4
Bestuurlijke en beleidskaders ..............................................................................................6 Strategie onkruidbeheer ......................................................................................................7 Preventieve maatregelen .....................................................................................................7 Onderhoudscriteria uitvoering .............................................................................................9 Methoden van onkruidbestrijding........................................................................................9 Milieueffecten (resultaten Levencyclusanalyse) .................................................................10 Financiën............................................................................................................................12 Areaal ................................................................................................................................12 Beschikbaar budget ...........................................................................................................12 Kostenindicatie onkruidbestrijding.....................................................................................12 Een ander wijze van organiseren........................................................................................13
3
Advies................................................................................................................14
3.1 3.1.1 3.1.2 3.2
Aanbevelingen ...................................................................................................................14 Preventie: Inrichting...........................................................................................................14 Uitvoering: Contracteren....................................................................................................15 Effectenmatrix ...................................................................................................................15
Bijlage 1: Meetlat voor onderdeel 'onkruid op verharding .................................................17
Leeswijzer In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op de aanleiding en de doelstelling van deze notitie en wordt een korte toelichting gegeven op de wettelijke bepalingen en de huidige werkwijze. In hoofdstuk 2 wordt de uitgangspunten voor onkruidbeheer behandeld op basis van bestuurlijke ambities en beleidkaders. In het licht van de huidige begroting en deze uitgangspunten wordt de strategie voor onkruidbeheer beschreven, inclusief de onkruidpreventie. Daartoe worden de alternatieven methoden van onkruidbestrijding getoetst aan de uitgangspunten. In hoofdstuk 3 volgen de aanbevelingen voor toekomstig onkruidbeheer in Teylingen. Daarbij wordt ingegaan op het vormgeven van een onderhoudscontracten met oog op het integraal (en innovatief) uitbesteden van onkruidbeheer.
p 63van 36
1 1.1
Inleiding Aanleiding en doelstelling Naast zwerfvuil en hondenpoep vormt onkruid vaak een van de grootste ergernissen voor bewoners. Het is prettiger verblijven in een omgeving die net en schoon is en de aanwezigheid van onkruid heeft hier invloed op. Het verwijderen van onkruid kost de nodige energie, mede door de vele obstakels in de openbare ruimte. Jarenlang gingen gemeenten onkruid effectief te lijf met chemische middelen. De laatste jaren werden toelatingen van bepaalde chemische methoden ingetrokken en werden de regels van het gebruik aangescherpt. Na een besluit door de Tweede Kamer begin 2014 is bepaald dat er een verbod komt op chemische onkruidbestrijding. Deze gaat in november 2015 in voor verhardingen. De gemeente Teylingen wil zich hierop goed voorbereiden en de Notitie Onkruidbestrijding van 2008 actualiseren, mede omdat de markt voor alternatieve bestrijdingsmethoden de afgelopen jaren is doorontwikkeld. Zij wil een gewogen keuze maken in het toepassen van niet-chemische methoden met name door aandacht te hebben voor een integrale aanpak van onkruidbeheer. Dit betekent dat handmatige en mechanische bestrijdingsmethoden worden gecombineerd met het vegen/ reinigen van wegen en goten, het verwijderen van zwerfvuil en het ledigen van afvalbakken. Naast integraal werken zijn andere belangrijke thema's: duurzaamheid, (beeld)kwaliteit, beleving, hinder en onkruidpreventie (ondermeer middels aandacht voor de inrichting). De verschillende methoden worden getoetst op basis van deze thema's, waarna randvoorwaarden en eisen worden geformuleerd voor de implementatie van onkruidbeheer. Met behulp daarvan zijn onderhoudscontract(en) in de markt te zetten. Deze adviesnotitie gaat hierop in en biedt de gemeente houvast om de komende jaren gericht en weloverwogen invulling te geven aan de bestrijding en preventie van onkruid (in het vervolg aangeduid als onkruidbeheer), welke aansluit op wettelijke verplichtingen, bestuurlijke doelstellingen en welke is afgestemd op de eigen situatie. Toelichting beheermodel Deze beleidsnotitie is gepositioneerd in nevenstaande beheermodel van Antea Group, die het primaire beheerproces illustreert. Focus ligt op Ambitie, Plan en Toezicht. In 'Ambitie' worden de bestuurlijke kaders bepaald. Ze vormen de basis voor het 'Plan' (deze notitie), welke de ingrediënten bevat voor het opstellen van een 'Contract' Hierin zijn de eisen opgenomen waaraan het werk van een aannemer moet voldoen. Middels toezicht en meten is zicht te houden op nakomen van afspraken en het behalen van de gewenste kwaliteit. Het model sluit af met 'Review'. Daarmee kan de gemeente toekomstige onkruidbeheer evalueren en haar doelen bijstellen.
1.2
Toelichting op verbod chemische middelen Op 4 maart 2014 heeft de Tweede Kamer ingestemd met een verbod op chemische onkruidbestrijding 1 op alle terreinen buiten landbouw. Belangrijkste punten uit dit besluit : Per 1 november 2015 geldt het verbod voor verhardingen, voor professioneel én particulier gebruik; Dus: tot 1 november 2015 is het nog toe gestaan om chemische middelen toe te passen; Per 1 januari 2018 geldt het verbod voor overige terreinen (sport- en golfterreinen, siertuinen, recreatiebedrijven), voor alleen professioneel gebruik. Particulier gebruik blijft gehandhaafd, maar wordt ontmoedigd middels voorlichting en aanpassingen aan verpakkingen. 1
Bron: Wageningen UR, 2014 (www.wageningenur.nl), Stichting NCO, 2014 (www.stichting-nco.nl). p 74van 36
Uitzondering op het verbod: gebruik op terreinen (sport- en golfterreinen, siertuinen, recreatiebedrijven) waar zich plagen voordoen, die alleen middels chemische bestrijding voldoende zijn te beheersen. gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen die in de basis een verminderd risicoprofiel met zich meebrengen. Ze worden aangeduid als 'Laag risico stoffen' en 'Basisstoffen'. Hier zijn proeven mee uitgevoerd, zoals het gebruik van EcoStyle Ultima (laag risico stof) in Heemstede en Rotterdam. Het is op het moment van schrijven van deze beleidsnotitie nog niet duidelijk of deze middelen worden 2 toegestaan na 1 november 2015 . Het is mogelijk dat er tot die tijd nieuwe chemische middelen alsnog worden toegelaten, zoals de laag risico middelen. Desalniettemin wordt in deze notitie wel rekening gehouden met het gebruik van deze middelen.
1.3
Huidige werkwijze onkruidbeheer Onkruidbestrijding en veegwerkzaamheden wordt in de gemeente Teylingen momenteel gescheiden van elkaar opgepakt. Onkruidbestrijding op verharding is uitbesteed aan de firma V.d. Luijt. Zij passen een methode toe van sensorgestuurd spuiten middels gebruik van chemische middelen (met een concentratie die voldoet aan de huidige wettelijke eisen). Mechanisch vegen is uitbesteed aan firma Heemskerk. Het legen van afvalbakken en het verwijderen van zwerfvuil op verharding wordt uitgevoerd door het sociale werkvoorzieningschap MareGroep. Tot slot wordt handmatig vegen door de eigen (buiten)dienst opgepakt.
2
In mei 2014 waren nog geen stoffen door de Europese Commissie als laag risico bestempeld. Eén basisstof is goed gekeurd (chitosan hydrochloride). Bron: http://www.ctgb.nl/nieuws/onderwerpdossiers/laag-risico-middelen
p 85van 36
2
Kaders voor onkruidbeheer op verharding Dit hoofdstuk bevat de kaders voor alternatieve methoden van onkruidbeheersing. De methoden zijn te toetsen aan de hand van een aantal uitgangspunten/ kaders (strategische, beleidsmatig, operationeel). Daarbij wordt ook ingegaan op de effecten van onkruidbeheer in termen van milieubelasting. Tot slot wordt ingegaan op een kostenindicatie.
2.1
Bestuurlijke en beleidskaders Op basis van bestuurlijke doelstellingen en relevante beleidskaders zijn in deze paragraaf op bestuurlijk en beleidsmatig niveau relevante uitgangspunten voor onkruidbeheer beschreven. De volgende documenten zijn daarbij geraadpleegd en verwerkt in onderstaande uitgangspunten: Collegeprogramma annex kadernota 2015-2018, 'Samen krachtig verbinden' Duurzaamheidsagenda 2011-2014, 'Samenwerken en verbinden' BOR-gids (meetlat kwaliteit beheer openbare ruimte) Duurzaamheid, milieubelasting Duurzaamheid vormt een belangrijk speerpunt en is vertaald naar de doelstelling om in beleid en bij uitvoering voortdurend aandacht te hebben voor de impact op milieu, het tegengaan van kapitaalvernietiging en de houdbaarheid ('aansluiten op huidige behoeften en geen nadelige gevolgen voor volgende generatie'). In de duurzaamheidsagenda zijn de thema's duurzaamheid, veiligheid en gezondheid uitgewerkt voor aandachtsgebieden wonen, werken, mobiliteit, groene/natte ruimte en gemeentelijke organisatie. Met oog op beheer worden geen specifieke uitgangspunten benoemd, maar duurzaamheid wordt als belangrijk gezien bij groenbeheer, onderhoud en schoonhouden van straten. (Beeld)kwaliteit beheer Gemeentelijke kernwoorden voor beheer zijn: wijkgericht, klantgericht, planmatig, integraal, ecologisch en duurzaam. Ook is 'een schoon en aangeharkte buitenruimte en veilige omgeving' belangrijk. Om kwaliteit meetbaar te maken, beschikt de gemeente over een BOR-gids. Kwaliteit is daarin vertaald naar (beeld)eisen, zo ook voor onkruid op verharding. De gemeente werkt echter niet op basis van beeld, maar op frequentie en heeft kwaliteitsambities beschreven, maar niet vastgelegd. In de toekomst heeft de gemeente de intentie om functionaliteiten aan gebieden toe te kennen om mogelijk te kunnen differentiëren in inrichtings- en onderhoudskwaliteitsniveaus. In bijlage 1 is een uitsnede weergegeven van de meetlat voor het onderdeel 'onkruid op verharding'. In de kantlijn zijn in een overzicht de kwaliteitsniveaus volgens de CROW-richtlijnen opgenomen. Integraal werken In het collegeprogramma is het volgende geformuleerd: 'herinrichting van wegen en openbare ruimte wordt integraal opgepakt, zo mogelijk per wijk, is duurzaam en onderhoudsarm en vindt plaats in nauw overleg met bewoners' en 'bij nieuwe projecten wordt het beheer vroegtijdig meegenomen in de planvorming'. Integraal werken betekent ook het combineren van uitvoeringstaken om de effectiviteit van de inspanning te vergroten. Onkruidbeheer gaat samen met vegen, zwerfvuil verwijderen, ed. Beleving In het Collegeprogramma is te lezen dat de gemeente dichter bij de burger wil staan middels efficiënte dienstverlening, die gericht is op het denken van buiten naar binnen. Om samen met burgers te werken aan een kwalitatief hoogwaardige buitenruimte heeft zij oog voor de tegenstellingen in belangen. De beleving van de burger is belangrijk. Communicatie en participatie zijn hierin belangrijke instrumenten. Overlast en hinder De gemeentelijke inspanningen om de buitenruimte schoon en netjes te houden, zijn zichtbaar voor de burger. Echter, de gemeente streeft ernaar om de overlast van haar werkzaamheden zo goed als mogelijk te beperken. Denk aan overlast voor de burger door wegversperringen en door geluid en geur. In het kader van onkruidbeheer is dit een belangrijk thema. p 96van 36
Preventie van onkruid Bij het vegen van verharding en de onkruidbestrijding is de focus vaak gericht op het verwijderen van vuil en onkruid. Echter op het gebied van preventie zijn er ook tal van zaken mogelijk. Zo zijn er inrichtingseisen te benoemen die de onkruidgroei preventief aanpakken. Kosten De gemeente wil onkruidbeheer integraal wegzetten in de markt. In het toekennen van een aannemende partij zijn tot de slot de kosten relevant. De manier van aanbesteden is hierin bepalend. Samengevat en vertaald naar uitgangspunten onkruidbeheer: Duurzaamheid: wordt opgelegd vanuit wettelijke bepalingen, daarnaast heeft gemeente aandacht voor het beperken van milieubelasting en kapitaalvernietiging bij de uitvoering van werkzaamheden; (Beeld)kwaliteit: met toekomstige manier van onkruidbeheer moet minimaal een basiskwaliteit worden gerealiseerd op basis van beschikbare budget; Integraal werken: combineren van uitvoeringstaken, slim beheren, effectiviteit vergroten; Beleving: toekomstige manier van onkruidbestrijding kan bij de burger leiden tot reacties en vragen en kan impact hebben op de beleving. Communicatie hierover is belangrijk; Managen overlast en hinder: toekomstige manier van onkruidbestrijding moet tot geen of zeer beperkte overlast en hinder leiden voor de burger; Preventie van onkruid: aandacht voor aanvullende werkzaamheden voor een preventieve aanpak. Kosten: uiteindelijk zal naast bovenstaande uitgangspunten de prijs een rol spelen in de gunning.
2.2
Strategie onkruidbeheer De methoden, en specifiek de effecten daarvan, vormen in belangrijke mate de afweging voor een te hanteren methode of een mix van methodes en daarmee de beheerstrategie voor onkruidbeheer. In deze paragraaf wordt hierop ingegaan. Naast onkruidbestrijding gaat het ook om onkruidpreventie.
2.2.1
Preventieve maatregelen Inrichtingseisen Door inrichtingseisen op te stellen aan ontwerpen kan worden bijgedragen aan het voorkomen van onkruidgroei op verharding (en in groen). Voor verharding zijn de volgende inrichtingseisen relevant: Gebruik beton- en asfaltprints op vluchtheuvels om de hoeveelheid voegen te minimaliseren; Creëer met de plaatsing van straatmeubilair geen moeilijk te bereiken/ betreden verharding; Plaats zo min mogelijk obstakels op verharding. Zo zijn niet-functionele obstakels te verwijderen en functionele obstakels zoveel mogelijk te combineren (of in het groen te plaatsen); Voorkom onvlakke verharding als gevolg van wortelopdruk of door verzakkingen. Gebruik goede passtukken rond obstakels. Zorg voor de afwerking van randen en boorden, zodat geen ruimte wordt gecreëerd voor onkruid. Voorkom de aanleg van verharding, welke niet of nauwelijks gebruikt gaan worden. Want hoe lager de gebruikersintensiteit hoe hoger de kans op de groei van onkruid. Kies bij herbestrating voor een zandsoort, waarvan de samenstelling minder gevoelig is voor het ontkiemen van zaden en dus onkruid teweegbrengt. Beheertoets op een ontwerp: laat de beheerder het ontwerp toetsen op beheergemak. Voegwijdte aanpakken Naar mate elementverharding veroudert, neemt in veel gevallen de voegwijdte tussen de elementen toe. Direct na aanleg van de elementverharding is er vrijwel geen ruimte tussen de elementen aanwezig. Dit betekent dat het onkruid geen mogelijkheid heeft om tussen de verhardingselementen te groeien. Naar mate de voegwijdte toeneemt, krijgt onkruid meer kans om te groeien. Dit is zeker het geval indien een straat vrijwel niet wordt betreden. Het is aan te bevelen om de voegwijdte tijdig aan te pakken. p 107van 36
Integraal werken/ afstemming Verwijderen van onkruid is geen activiteit die los staat van het overige onderhoud van de openbare ruimte. Het is aan te bevelen om onkruidbestrijding af te stemmen op beheermaatregelen, zoals: Vegen: na elke borstelronde volgt bijvoorbeeld een veegronde Maaien van gazon: goed maaien voorkomt verspreiding van zaden. Bovendien is het niet wenselijk om de maaibak boven verharding leeg te schudden. Schoffelen: middels schoffelen wordt onkruid in het groen aangepakt, wat onkruidgroei op verharding kan voorkomen. Zorg dat het (schoffel)vuil na elke ronde direct wordt verwijderd om nieuwe aanwas van onkruid te voorkomen. Dit geldt ook voor het vuil na het steken van graskanten. Zwerfvuil prikken: tijdens een (dagelijkse) rondgang waarin zwerfvuil wordt geprikt, verwijdert de beheerder/ uitvoerder ook opvallende en grote planten, waarbij sprake is van onkruid. Afvalbakken legen: wanneer een afvalbak wordt geleegd wordt in de zelfde werkgang ook het (omliggende) zwerfvuil geprikt. Het tijdig legen van de afvalbak zorgt voor minder zwerfafval. Bovenstaande motiveert de keuze om onkruidbeheer integraal op te pakken en uit te besteden. Materieel Het type reinigingsmaterieel kan bepalend zijn voor de effectiviteit van onkruidbestrijding, maar kan ook bijdragen aan efficiënt beheren in algemene zin. Zo zijn er combinatiewerktuigen op de markt, die verschillende beheertaken kunnen combineren. Denk aan een veeg-zuigmachines met een borstel als derde arm om het onkruid in de goot of op de trottoirband te verwijderen. Vegen (frequentie en slim vegen) Van een goed opgezet veegplan gaat een preventieve werking uit. Vegen moet je toch en door dit met enige regelmaat te doen, wordt voorkomen dat een voedingsbodem ontstaat voor onkruid. De praktijk moet uitwijzen welke frequentie en intensiteit van het vegen is te hanteren om de groei van onkruid zo goed als mogelijk te beperken. Een preventieve maatregel betreft ook het grondig vegen van elementverharding alvorens deze vanwege een herbestrating wordt verwijderd. Door te vegen wordt zand tussen de voegen verwijderd en wordt zo goed als mogelijk voorkomen dat zaadjes in het zand in het cunet terecht komen (waardoor in een later stadium onkruid de kans krijgt om te groeien). Omgevingsmanagement Communicatie over ondermeer de gemeentelijke inspanningen maakt de burgers meer bewust en betrokken, wat kan leiden tot een hogere waardering van de kwaliteit van de buitenruimte. Om die reden is omgevingsmanagement belangrijk. Communicatie is het instrument om bewustwording te realiseren, maar ook om burgers optimaal te informeren. Samengevat is in de communicatie omtrent onkruidbeheersing het volgende van belang: Informeren: - Informatie over verbod op gebruik van chemische middelen, welke de gemeente verplicht andere methoden van bestrijding te gebruiken, dit betekent ander materieel en/ of andere frequentie. - Informeren over kwaliteitambities, zo ook voor onkruid. Dit kan betekenen dat onkruidgroei in zekere mate wordt getolereerd. - Aankondigen van veeg- en onkruidrondes, zodat de gemeentelijke inzet extra zichtbaar wordt. - Verzoek aan bewoners om de auto verderop te parkeren in verband met vegen/ onkruidbeheer. Bewustwording: - Communiceer regelmatig over de Inspanningen om de buitenruimte schoon en netjes te houden. - Besteed aandacht aan burgerinitiatieven, die met hun inzet bijdragen aan een schone en nette buitenruimte. Goede voorbeelden kunnen mogelijk andere burgers inspireren.
p 118van 36
2.2.2
Onderhoudscriteria uitvoering Onkruidbeheer gaat de gemeente uitbesteden. Afspraken zijn vast te leggen in een RAW-bestek (UAVcontract op basis van frequenties of beeld) of een prestatiebestek (UAVgc-contract op basis van beeld en aanvullende prestatie-eisen). De gunning is ook te realiseren op basis van EMVI, waarbij inschrijvingen worden getoetst op basis van een combinatie van prijs en kwaliteit. Afhankelijk van de contractvorm zijn een aantal criteria/ aandachtspunten te benoemen. Enige harde eis is het verbod van chemische middelen (vanaf 1 november 2015). Het is aan de aannemende partij hoe zij invulling geeft aan:
beperken van overlast voor de burger (o.a. machines met beperkte geluidsoverlast); milieuvriendelijke toepassing(en); communicatie richting de burger met oog op werkzaamheden; preventieve maatregelen om onkruidgroei te remmen; controle op werkzaamheden door aannemer zelf.
Belangrijk om te weten is dat veel aannemers een bewuste keuze hebben gemaakt in de techniek die zij voor onkruidbestrijding toepassen. Dit betekent dat de machines in hun wagenpark hierop zijn afgestemd. Vaak is dit tot stand gekomen op basis van afspraken met leveranciers. Zo is de ene partij gespecialiseerd in heetwater-techniek en past de andere infrarood-methoden toe.
2.2.3
Methoden van onkruidbestrijding Naast het handmatig verwijderen van onkruid worden onderstaande alternatieve methoden van onkruidbestrijding toegepast in de praktijk:
Bosmaaier (gevolgd door vegen) Borstelen (gevolgd door vegen) Branden Heet water, volvelds Heet water (sensorgestuurd/ WAVE) Combinatie Heet water/ hete lucht/ Infrarood Hete lucht Schuim Chemisch: laag risico/ basisstoffen
In de tabel op de volgende pagina zijn de verschillende methoden voor onkruidbestrijding op verharding met elkaar vergeleken op basis van de specifieke kenmerken en zijn tevens de voor- en nadelen 3 benoemd. Opmerkingen bij de tabel: het cijfer m.b.t. frequentie is gebaseerd op een B-kwaliteit en betreft een gemiddelde van twee cijfers: 1) gemiddelde frequentie gehanteerd door gemeenten, 2) gemiddelde frequentie gehanteerd door aannemers. Gegevens voor de methode chemisch middel laag risico zijn op basis van twee pillots.
3
Bron: informatie is gedeeltelijk afkomstig uit: 'Inventarisatie onkruidbestrijding op verhardingen', 2013, Tauw B.V. en 'Evaluatie Proef Ultima', 2014, Meerlanden. p 129van 36
Figuur 1: Overzicht methoden onkruidbestrijding
2.2.4
Milieueffecten (resultaten Levencyclusanalyse) Om de invloed op het milieu van een bepaald product of activiteit te kunnen bepalen worden Levenscyclusanalyse (LCA) uitgevoerd, zo ook met betrekking tot onkruidbestrijding. In deze wetenschappelijk onderbouwde onderzoeken wordt de milieubelasting van diverse vormen van onkruidbestrijding op gelijke waarde met elkaar vergeleken aan de hand van speciale rekenmodellen 4 (wegingsmethodiek). De laatste LCA-studie met betrekking tot onkruidbestrijding is uitgevoerd in 2012 . Hierin is gekeken naar energie- en chemicaliënverbruik, waterverbruik, handelingsfrequentie, slijtage aan bestrating en het effect op diverse milieuaspecten, zoals broeikaseffect, aantasting ozonlaag, uitputting fossiele grondstoffen, ed. In de figuur op de volgende pagina is de relatieve milieubelasting per methode weergegeven. De totaalscore is gebaseerd op diverse aspecten die op gelijke waarde zijn gewogen, maar vanuit de LCAstudie kunnen aspecten ook zwaarder of minder zwaar zijn mee gewogen. De milieubelasting per methode is berekend voor het realiseren van een kwaliteitsniveau Basis. Voor de methoden 'schuim' en 'laag risico' zijn geen LCA resultaten bekend, zodoende ook niet opgenomen in het figuur.
4
Bron: LCA-quickscan vergelijking onkruidsbestrijdingsmethoden (2012), in opdracht van Plant Research International; Wageningen University & Research, uitgevoerd door IVAM.
10van 36 p 13
Figuur 2: Totale milieu-impact per methode (relatieve waarde, uitgedrukt in single score)
Relatieve milieubelasting per methode 12,0 11,0
10,0
10,5 9,3
Singlescore
8,0
7,9 7,0
6,0 4,0 2,0
7,2
4,2 2,8 0,5
0,0
Bo
Bo Bo Br a He He C He Ch rs t rs t rs t em et w et w omb te l nde ele ele ele i st uc isc n a a n, g n, 1 n, 2 te r te r h h, s , vo o t, v om , vo se n e ns ee n 0% 5% lve o / l v l h l s v or / k k d e e te slij or g eld ort ort s to ld s tag sch s e e e l toe epa uc h s tu re re t ea o ijfv ep le v le v pa urd s t an / s e rn a i s en en Inf ng ssin sin (W te g eve s s r d d a g g AV els uur uur r o laa od E) r*
* In de grafiek is voor de chemische methode uitgegaan van de volgende toepassing: standaard sensorgestuurd spuiten (30 cm sensoren) en schijfvernevelaars op spuitboom, 50% afspoeling.
De volgende zaken vallen op: De mate van potentieel milieueffect verschilt duidelijk per bestrijdingsmethode, maar ze hebben allen overduidelijk een grotere impact dan gebruik van chemische middelen. De separate milieueffecten van de borstelmethoden zijn redelijk te noemen. Toch blijkt uit ervaring dat deze methode in het kader van effectiviteit vaak wordt gecombineerd met andere vormen van onkruidbestrijding. Daarmee wordt de totale milieubelasting van deze methode weer ongunstig. Het effect van borstelen hangt bovendien af van het wel of niet meenemen van kapitaalvernietiging door schade aan tegels. In de grafiek is rekening gehouden met een 25% kortere levensduur van de tegels en is de aanschaf van extra tegels hierin meegenomen. Het bestrijden van onkruid middels branden wordt minder geschikt geacht voor het realiseren van kwaliteitsniveau B, omdat de effectiviteit op dit niveau matig is. Er dient een hoge frequentie te worden toegepast om onkruiden voldoende te kunnen bestrijden, voor het realiseren van een niveau Hoog wordt deze methode geschikter geacht. De methoden 'heet water' en 'hete lucht' en een combinatie van stoom, hete lucht en infrarood worden nog verder doorontwikkeld om effectiviteit, milieubelasting en kosten verder te optimaliseren. Deze methoden scoren in ieder geval beter qua milieubelasting dan branden.
11van 36 p 14
2.3 2.3.1
Financiën Areaal De gemeente heeft in totaal ongeveer 161 strekkende kilometers aan verharding in beheer. In onderstaande tabel is het areaal (m2) opgenomen van elementverharding, betonverharding en halfverharding. Op deze type verharding is sprake van (enige vorm van) onkruidbeheer. Verharding per wegtype rijbanen (incl. rabatstroken, verkeerspleinen, woonerf) fietspaden voetpaden parkeervakken overig (drempels, druppels, in- en uitritten en overige categorieën) subtotaal verhardingen halfverharding betonverharding Totaal
2.3.2
areaal/ m2 211.148 20.867 186.873 91.839 12.957 523.684 17.592 8.156 549.432
Beschikbaar budget Het beschikbaar budget voor het bestrijden van onkruid is in het collegeprogramma van 2015-2018 vastgesteld op €140.000,-. Dit bedrag vormt het jaarlijkse budget vanaf 2016 wanneer de nieuwe regelgeving omtrent onkruidbeheersing van kracht gaat. Ten opzichte van het huidige budget gaat het om een verhoging van € 52.000,- op jaarbasis. Het budget is opgehoogd vanuit de verwachting dat het 5 toepassen van alternatieven methoden van onkruidbestrijding ongeveer drie keer duurder uitvalt . Een overzicht van het beschikbaar budget is opgenomen in onderstaande tabel. 6
Huidige budget u 34323 Machinaal Vegen in alle kernen volgens veegschema: u 34332 Onkruidbestrijding op verhardingen (uitbesteed): Subtotaal: Post 6210102 Straatreiniging 7 Extra budget vanaf 2016 Alternatieve onkruidbestrijding op verharding Totaal jaarlijks budget vanaf 2016
€ 63.767 € 24.600 € 88.367 € 52.000 € 139.367
Totaal voor onkruidbestrijding (exclusief vegen) is € 76.600,- begroot.
2.3.3
Kostenindicatie onkruidbestrijding 8
In de tabel op de volgende pagina is een kostenindicatie weergegeven van de verschillende bestrijdingsmethoden. De kostprijs per methode is op basis van kengetallen (aangeleverd door diverse aannemers) berekend. In de calculatiemethoden zijn de directe kosten en indirecte kosten (eenmalige kosten, bedrijfskosten en winst en risico) meegenomen. Bovendien zijn de prijzen gebaseerd op een kwaliteitsniveau B.
5
Bron: Kadernota 2014-2017, gemeente Teylingen Bron: Beheersbegroting/ productraming 2013 7 Bron: Collegeprogramma annex kadernota 2015-2018 8 Bron: 'Kosten onkruidbeheer op verhardingen', 2012, Plant Research International Wageningen 6
12van 36 p 15
Methoden
kostprijs per m2
Borstelen (gevolgd door vegen) Branden Heet water, volvelds Heet water/ hete lucht/ Infrarood Hete lucht Chemisch
0,155 0,16 0,255 0,16 0,17 0,045
indicatie voor gemeente in €'s 85.162 87.909 140.105 87.909 93.403 24.724
Voor de kostprijs per methode is het gemiddelde genomen van een bandbreedte in Nederland. Er is uitgegaan van het gemiddelde aangezien uit de kostenberekening van de huidige kosten van chemische onkruidbestrijding (beschikbaar budget, gedeeld door areaal) wordt uitgekomen op het gemiddelde bedrag binnen de bandbreedte (0,045 per m2). Het betreft een gemiddelde bandbreedte van 1,15%. De kostenindicatie van alle technieken ligt boven het beschikbaar budget van € 76.600,- . Indien in de aanbesteding ook het vegen wordt opgenomen, is mogelijk winst te halen. Vooral omdat het economisch meest voordelige alternatief borstelen/bosmaaier opvolgend dient plaats te vinden met vegen. Voor machinaal vegen is namelijk jaarlijks een budget van € 63.767,- opgenomen. Voor de kosten berekening is nu uitgegaan van kwaliteitsniveau B. De CROW-methodiek voor beeldkwaliteit kent ook een niveau A en C, zie hoofdstuk 1. Er is dus ook een keuze te maken in een hogere kwaliteit tegen hogere kosten of een lagere kwaliteit tegen lagere kosten.
2.3.4
Een ander wijze van organiseren Beheer en onderhoud van de openbare ruimte kan door verschillende partijen in verschillende samenstelling worden uitgevoerd. Op dit moment wordt onkruidbestrijding, vegen en het verwijderen van zwerfvuil door drie verschillende partijen uitgevoerd. Het schoon houden van de verharding is binnen de gemeente Teylingen traditioneel sectoraal uitbesteed op basis van "Markt onderhands" en "Sociale Werkplaats". Dit is niet de goedkoopste werkwijze. Er zijn ander mogelijkheden. Onderstaande schema geeft inzichten in de kostenverhoudingen: INTERN Sociale Werkplaats
EXTERN Eigen Dienst
Markt 1:1
Markt Onderhands
Markt Openbaar
Opdracht - Trad. Sectoraal
0% - + 50%
0% - + 20%
0%
- 15%
- 20%
Opdracht -Trad. Integraal
0% - + 45%
0% - + 10%
0% - - 10%
- 15% - - 25%
- 20% - - 30%
Opdracht - Innovatief/Int.
0% - + 35%
0% - 10%
- 10% - -20%
- 25% - - 35%
- 30% - - 40%
Het integraal innovatief in de markt zetten van d zelfde onderhoudswerken kan 5 tot 15 % goedkoper uitpakken. In de praktijk zal dit eerder 10% zijn gezien de beperkte integraliteit en de deels verplichte winkelnering 1 op 1 met de MareGroep. Dit overzicht is tot stand gekomen op basis van landelijke IMAG normen en aanbestedingservaringen van Antea Group.
13van 36 p 16
3 3.1
Advies Aanbevelingen Op basis van inzichten beschreven in voorgaande hoofdstukken, worden in dit hoofdstuk aanbevelingen gedaan voor onkruidbeheer in de gemeente Teylingen aan de hand van de kern thema's. Duurzaamheid/ milieubelasting Alle methoden van onkruidbestrijding kennen nadelen en de milieuvriendelijke alternatieven op chemisch zijn daarmee niet zo milieuvriendelijk als op eerste gezicht lijkt. Een mix van methoden is met betrekking tot ondermeer de milieubelasting het meest wenselijk. De impact op milieu is op te nemen als één van de beoordelingscriteria voor de inschrijvingen. Scores zijn te kwantificeren op basis van de cijfers uit de LCA-studie. Tevens is de milieubelasting naar beneden te brengen wanneer er meer schoonmaakwerkzaamheden op verharding integraal uitgevoerd gaan worden. Denk aan het verwijderen van onkruid, veegvuil én zwerfvuil. Integraal werken Neem in EMVI-uitvraag naast onkruidbestrijding ook veegwerkzaamheden mee. Dit is een zeer voor de handliggende combinatie. Door één partij verantwoordelijk te maken voor onkruidbestrijding, vegen én de aansturing van de zwerfvuilbeheersing door de MareGroep, is efficiency te behalen. Het heeft voordelen voor de organisatie, het beheerproces en uiteindelijk voor de te realiseren beeldkwaliteit van de openbare ruimte. Voor de eigen werkzaamheden (uitgevoerd door eigen dienst) geldt dat zoveel mogelijk wordt gezocht naar het combineren van beheerwerkzaamheden. Een aantal tips zijn opgenomen in paragraaf 2.2. Omgevingsmanagement Laat in de EMVI-gunning het aspect omgevingsmanagement (zwaar) meewegen. Dit betekent dat de aannemende partij aandacht heeft voor de communicatie richting de burger (en de manier van communicatie) met oog op werkzaamheden. Door te communiceren is begrip te creëren en kan preventief worden bijgedragen aan het beperken van de overlast. Voor het beperken van de overlast/ hinder zijn ook scores toe te kennen, namelijk op basis van type materiaal. Ter illustratie: een machine die werkt op een accu maakt doorgaans minder lawaai dan een machine, welke wordt gedragen op brandstof. Kosten De kosten voor 2015 zullen licht dalen ten opzichte van de huidige kosten door het toepassen van een openbare aanbesteding en de schaalvergroting (samenvoegen van onkruid, veegvuil en zwerfafval). Aangezien in het eerste contractjaar nog chemische middelen zijn toe te passen, zit er geen synergie in de inzet van machines. Wel is dit een goed jaar om het areaal relatief goedkoop op het gewenste beeldkwaliteitsniveau te krijgen. De opvolgende jaren zullen duurder zijn door het (voor als nog) niet mogen toepassen van chemische middelen. Echter, er is winst te behalen in het combineren van veegwerkzaamheden met een borstel.
3.1.1
Preventie: Inrichting Ook de preventie van onkruid is als aandachtspunt op te nemen in de uitvraag. Naast de preventieve maatregelen door een aannemende partij, kan de gemeente ook zelf bijdragen aan het voorkomen van onkruid. Denk bijvoorbeeld aan het tijdig aanpakken van oneffenheden/ voegwijdten, het toetsen van ontwerpen op beheerkennis, ed. Tips voor preventief onkruidbeheer zijn opgenomen in paragraaf 2.2. Een preventieve aanpak is concreet te borgen door de 9 punten onder de kop 'inrichtingseisen' in paragraaf 2.2.1. als standaard op te nemen in een leidraad inrichting openbare ruimte. Deze is vervolgens als onderdeel van een Programma van Eisen toe te passen bij projecten.
14van 36 p 17
3.1.2
Uitvoering: Contracteren Contractvorm Wij adviseren het toepassen van een UAV-GC contractvorm, omdat deze ruimte biedt om de volgende aandachtspunten door te voeren: Wijzigingen in kwaliteitsniveau per onderdeel of functioneel gebied door te voeren gedurende de looptijd van het contract; Het eenmalig op B (Basis) niveau brengen; Het is niet nodig om onderscheid te maken in de methode, er is geen sprake van een knip wanneer onkruidbestrijding en wanneer straatreiniging nodig is; De opdrachtnemer dient zelf per betalingstermijn aan te tonen dat aan de kwaliteitseiseisen word voldaan zowel de prestatie-eisen als de EMVI beloften; Geen minimale hoeveelheid toezichtgegevens noodzakelijk om te kunnen sturen op de uitvoering, eventuele boetes; Het overdragen van de aansturing van het afstemmen en aantonen van zwerfafvalwerkzaamheden van de MareGroep met de mogelijkheid hun breder binnen dit onderhoudswerk te betrekken. Werken op basis van de landelijke normen maar terminologie en aanvullend beleid van de gemeente Teylingen; Afstemming van veegwerk met de overige partijen binnen de openbare ruimte (verplichting om maandelijks veegschema af te stemmen met de partij voor groenonderhoud); De mogelijkheid om onderhoud van aangrenzende 'harde' graskanten mee te nemen binnen het contract (verplichting om werk af te stemmen met de partijen voor gazon en berm onderhoud). Aanbestedingswijze Wij adviseren om middels EMVI de onkruidbestrijding integraal aan te besteden inclusief het verwijderen van veegvuil en zwerfafval. Daarmee geef je de markt alle vrijheid om te bepalen welke techniek/ methode (of een combinatie ervan) het beste resultaat oplevert en het beste aansluit op genoemde aandachtspunten in hoofdstuk 2. Dit betekent dat de gemeente niet meer hoeft na te denken over welke techniek bijvoorbeeld het beste past bij een bepaald weerbeeld, want dit is aan de marktpartij om te beoordelen. Een marktpartij kan middels het beschrijven van de werkwijze hier een eigen invulling aangeven en zich onderscheiden op basis van zijn plan van aanpak binnen de EMVI. Prijstechnisch is het wenselijk om het onderhoud voor meerdere jaren middels een openbare aanbesteding in de markt te zetten. De volgende EMVI verdeling wordt als uitgangspunt genomen: Prijs 70% (i.v.m. beperkt beschikbaar budget dient dit sterk mee te wegen); Technische bekwaamheid 10% (o.b.v. combinatie van methodieken en integraliteit van werkzaamheden); Omgevingsmanagement 10% (o.b.v. communicatie richting bewoners en mate van hinder); Duurzaamheid 10% (o.b.v. LCA score en inpassing sociaal werkvoorzieningschap). Looptijd Los van deze keuze van aanbesteden en contractvorm bestaat het risico dat de inschrijving hoger uitvalt dan noodzakelijk wanneer gelijk voor een vaste periode van 3 jaar met optie 2x1 jaar verlenging wordt gegund. Dit risico ontstaat doordat inschrijvers de prijs zullen baseren op de inzet van niet chemische methoden na 1 november 2015 en dus duurdere methoden. Dit terwijl de kans bestaat dat chemische middelen worden vrij gegeven in de periode na de gunning. Om dit risico (van teveel betalen voor een methodiek, welke wettelijk niet noodzakelijk is) te ontlopen, adviseren wij om het integrale onderhoud voor 1 jaar met een optie van 1x3 jaar en 1x1 jaar aan te besteden.
3.2
Effectenmatrix In de matrix op de volgende pagina zijn tot slot de verschillende methoden met elkaar vergeleken op basis van bovenstaande thema's. Het gaat om een eenvoudig overzicht van de effecten per methode. De kleuren geven de impact aan. Groen is positief, rood is negatief.
15van 36 p 18
Figuur 3: Effectenmatrix
Opmerkingen met betrekking tot beeldkwaliteit: De methoden hebben een verschillende score qua impact op beeldkwaliteit: middels een bosmaaier, borstelen en/of chemische behandeling van onkruid is sneller een nette (onkruidvrije) straat te realiseren dan middels de andere methoden (die enige inwerktijd nodig hebben). Middels borstelen gecombineerd met vegen is zelfs tijdelijk een kwaliteitsniveau Hoog te realiseren. Met de toepassing van schuim is nog dagenlang onkruid zichtbaar en kan de beeldkwaliteit tijdelijk achter blijven op het gewenste kwaliteitsniveau. De beeldkwaliteit heeft invloed op de beleving en vormt daarom een belangrijke wegingsfactor. De verschillen in kwaliteit zijn te illustreren aan de hand van de beelden en normen van het CROW, zie hiervoor bijlage 1.
16
p 19 van 36
Bijlage 1: Meetlat voor onderdeel 'onkruid op verharding
17van 36 p 20
