Diëtetiek
Telefoonnummer: 020- 512 4560
Ondervoeding bij jongeren
Eten = beter! Voeding werkt! WAAROM DEZE FOLDER?
Tijdens de opname hier in het ziekenhuis, heeft de verpleegkunde je een aantal vragen gesteld over o.a. je eetlust en je gewicht (of je de laatste tijd bent afgevallen of juist niet). Aan de hand van de antwoorden die jij hebt gegeven, is gebleken dat je een risico hebt om ondervoed te zijn, of dat je ondervoed bent. Maar wat is dat nou eigenlijk ondervoeding? Hierover willen we je wat meer vertellen in deze folder. In het ziekenhuis probeert een team van verpleegkundigen, artsen en diëtisten te zorgen wat aan die ondervoeding te doen, of om het risico op ondervoeding kleiner te maken. Jij kan er zelf ook wat aan doen, zowel thuis als in het ziekenhuis. Hoe? Ook dat vertellen we in deze folder. Lees maar verder.
WAT IS ONDERVOEDING?
Ondervoed raak je niet zomaar. Dit gebeurt vaak wanneer je voor een langere tijd weinig eetlust hebt gehad. Hierdoor heb je waarschijnlijk minder kunnen eten dan je normaal gewend bent (dit kan gebeuren wanneer je ziek bent of je niet lekker voelt). Het gevolg is dat je afvalt of dat je weinig in gewicht aankomt. Ook kan het zijn dat je te weinig groeit én te weinig in gewicht aankomt. Vaak voel je je slap of moe en heb je minder zin en puf om bijvoorbeeld te sporten, buiten te spelen enz. De arts, de verpleegkundige of de diëtist kunnen uitrekenen met behulp van een tabel of je ondervoed bent. Ze meten hiervoor je gewicht, om te kijken of je afgevallen bent. Ook meten ze je lengte om te zien of je wel voldoende gegroeid bent. Als je gewicht naar verhouding van je lengte en/of leeftijd fors te laag is, dan noemen we dat ondervoeding. Ondervoeding kan vervelende gevolgen hebben, zoals; • het duurt langer voordat je weer beter bent van je “ziek zijn” • je weerstand is verminderd, waardoor je sneller ziek kunt worden • je conditie is minder goed dan andere kinderen die niet ziek zijn, waardoor je sneller moe bent dan anderen
WAT KAN JE AAN ONDERVOEDING DOEN?
Je kunt wat aan ondervoeding doen, door toch voldoende te blijven eten en drinken. Met eten en drinken krijg je namelijk energie en eiwitten binnen. Je lichaam heeft energie nodig om te kunnen bewegen, slapen, lopen enz. Maar in jou geval heeft je lichaam ook energie nodig, zodat jij je weer lekkerder voelt en je minder ziek voelt. Eiwitten zijn de bouwstoffen van ons lichaam. Deze bouwstoffen zorgen ervoor dat je spieren, botten en andere cellen kunnen groeien en sterk blijven. Hoe kun je nu voldoende energie en eiwitten binnen krijgen, als je helemaal geen trekt hebt? Tijdens je verblijf in het ziekenhuis is het belangrijk dat je probeert om zoveel mogelijk met de maaltijden mee te eten. Daarnaast krijg je ook 3x een tussendoortje aangeboden wat veel energie bevat.
SLZ9526/1209
Diëtetiek
Telefoonnummer: 020- 512 4560 De tijden dat je in het ziekenhuis iets te eten krijgt aangeboden, zijn ongeveer rond: 08:00 uur: ontbijt 10:00 uur: tussendoortje 12:00 uur: warme maaltijd 15:00 uur: tussendoortje 17:00 uur: broodmaaltijd 20:00 uur: tussendoortje Natuurlijk mogen ook je ouders en/of andere familieleden eten en/ of drinken van thuis meenemen. Het kan ook zijn dat er een diëtist met je komt praten. Samen met de diëtist bekijk je dan, hoe je meer energie binnen kunt krijgen. Dit hoeft niet meer via een heel streng dieet (dat is ouderwets). Maar je krijgt wel een dieet met eten/ drinken waar extra energie en eiwit in zit. De diëtist houdt hierbij rekening met wat je wel en niet lekker vindt. Ook komt ze tijdens jouw ziekenhuisopname regelmatig bij je langs om te kijken hoe het gaat met eten en drinken. Wanneer iets niet lukt of je vindt iets niet lekker, dan kan dat in overleg met de diëtist worden aangepast. Als je weer naar huis mag, dan is het belangrijk dat je thuis ook goed (= voldoende energie en eiwitten) en gevarieerd probeert te eten. Maar....wanneer krijg je nou voldoende energie, eiwitten en andere voedingsstoffen binnen? (voedingsstoffen, zitten in jouw eten en drinken. Deze heb je nodig om je lichaam goed te laten werken. een voorbeeld van een voedingsstof is calcium; dit zorgt voor stevige botten) Dit kan je vinden in de tabel op de volgende bladzijde.
WAT ZOUDEN GEZONDE KINDEREN VANAF 1 JAAR PER DAG MOETEN ETEN? groente per opscheplepel fruit per stuk brood met boter per sneetje aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten per opscheplepel melk(producten) per stuk kaas per plak vlees(waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers bak-, braad- en frituurproducten, olie per eetlepel dranken (bijv. limonade, frisdrank, thee)
SLZ9526/1209
1-3 jaar 50-100 gram 1-2 opscheplepels 150 gram 1,5 stuk 70-105 gram 2-3 sneetjes 50-100 gram 1-2 aardappelen/ opscheplepels 300 ml bijv. 1 glas melk en 1 toetje 10 gram 0,5 plak 1-3 jaar 60 gram
4-8 jaar 100-150 gram 2-3 opscheplepels 150 gram 1,5 stuk 105-140 gram 3-4 sneetjes 100-150 gram 2-3 aardappelen/ opscheplepels 400 ml bijv. 2 glazen melk en 1 toetje 10 gram 0,5 plak 4-8 jaar 60-80 gram
9-13 jaar 150-200 gram 3-4 opscheplepels 200 gram 2 stuks 140-175 gram 4-5 sneetjes 150-200 gram 3-4 aardappelen/ opscheplepels 600 ml bijv. 2 glazen melk en 2 toetjes 20 gram 1 plak 9-13 jaar 80-100 gram
14-18 jaar 200 gram 4 opscheplepels 200 gram 2 stuks 210-245 gram 6-7 sneetjes 200-250 gram 4-5 aardappelen/ opscheplepels 600 ml bijv. 3 glazen melk en 1 toetje 20 gram 1 plak 14-18 jaar 100-125 gram
15 gram 1 eetlepel
15 gram 1 eetlepel
15 gram 1 eetlepel
15 gram 1 eetlepel
0,75 liter 5 glazen
1 liter 6,5 glas
1-1,5 liter 6,5-10 glazen
1-1,5 liter 6,5-10 glazen
Diëtetiek
(incl. melk) per glas* *1 glas= 150 ml
Telefoonnummer: 020- 512 4560
Nou is wat in bovenstaande tabel staat, misschien wel helemaal niet zo makkelijk voor jou om dat allemaal in 1 dag te eten en te drinken. Dan volgen hier nog een aantal adviezen om het eten/ drinken makkelijker te maken; Ten eerste: Neem liever 6x per dag iets te eten, dan 3x een grote maaltijd. Dit kan helpen om meer te eten. Tussendoortjes: Ook tussendoor kun je wat eten of drinken om zo meer energie en eiwitten binnen te krijgen. Je kunt bijvoorbeeld kiezen uit de volgende tussendoortjes: - beschuit, cracker, knäckebröd, een sneetje brood of een paar toastjes met (dieet)margarine of roomboter en beleg - versier je beschuit of plak ontbijtkoek met verschillende soorten beleg (bijvoorbeeld chocoladepasta met vruchtenhagelslag en een beetje jam) - plak ontbijtkoek of kleine krentenbol met (dieet)margarine of roomboter - schaaltje pap, vla, (vruchten)yoghurt, (vruchten)kwark of een ander kant-en-klaar nagerecht - glas melk of chocolademelk - milkshake (eventueel zelfgemaakt: zie recepten achterin de brochure), kant-en-klare melkdrank of een schaaltje ijs - portie fruit, schaaltje vruchtencompote of een glas vruchtensap - rolletje vleeswaar, reepje kaas of stukje worst - handje noten, studentenhaver of een kant-en-klaar slaatje Broodmaaltijd Ook bij je broodmaaltijd kun je extra energie binnen krijgen. Besmeer je boterham flink dik met (dieet)margarine of roomboter en doe dubbel beleg op je boterham. Maak je boterham zo lekker, dat je er nog wel één lust. Een geroosterd boterham of een vers broodje is ook een goede keus. Probeer als beleg eens: chocoladepasta, notenpasta, sandwichspread gekookt ei en tomatenketchup, roerei, omelet warme ragoût (uit blik) (vraag evt. of iemand dit voor je wilt klaarmaken) gebakken vis, haring of vis uit blik (tonijn, zalm) slaatje mayonaise in plaats van boter Dranken Probeer voldoende te drinken. Kijk in de tabel op de vorige bladzijde, hoeveel drinken jij per dag nodig hebt. Bouillon, soep (behalve maaltijdsoep), thee zonder suiker en melk, water en light frisdrank geven een vol gevoel in je maag. Maar deze producten leveren weinig of zelfs helemaal geen energie. Kies dan ook zoveel mogelijk dranken waar ook energie (= vetten en suikers) en/ of eiwitten (= bouwstoffen) inzitten zoals: - volle melk en andere volle melkproducten - vruchtensap zoals sinaasappelsap en grapefruitsap of limonadesiroop - gebonden soep en thee met suiker en/of melk - drinkyoghurt of chocomel of fristi® SLZ9526/1209
Diëtetiek
Telefoonnummer: 020- 512 4560
Warme maaltijd Het is belangrijk dat je minimaal 1 keer per dag een warme maaltijd eet. Een warme maaltijd bevat méér energie en voedingsstoffen dan een broodmaaltijd of een tussendoortje. Als afwisseling mag je ook best eens een maaltijdsoep, een maaltijdsalade of stamppot eten. En een keertje een warme maaltijd vervangen door een uitgebreide broodmaaltijd kan ook. Als je een broodmaaltijd neemt in plaats van een warme maaltijd, is het belangrijk dat je de boterhammen goed belegd met hartig beleg, zoals vleeswaren of kaas of kip of een stukje vis. Bij de boterhammen moet je dan ook nog een portie fruit of rauwkost, een glas sinaasappelsap of groentesap èn een beker melk of een schaaltje yoghurt nemen. Aardappelen Aardappelen leveren energie. Maar je hoeft echt niet elke dag aardappelen te eten. In plaats van gekookte aardappelen kan je ook het volgende eten: - gebakken aardappelen, aardappelpuree of stamppot met een extra klontje (dieet)margarine - gekookte rijst, macaroni, spaghetti of peulvruchten - broodje, bijvoorbeeld een pistoletje Groente
-
Gekookte groente geeft een minder vol gevoel in je maag, dan rauwe groente. Als je weinig trek hebt, is het dus beter om gekookte groente te eten dan rauwe groente. Groente bevat weinig energie, maar wel veel voedingsstoffen zoals vitaminen en mineralen. Bijvoorbeeld het mineraal ijzer, dit zit veel in spinazie. Met onderstaande adviezen krijg je naast voedingsstoffen ook wat extra energie binnen:
een extra klontje (dieet)margarine of roomboter een sausje van (dieet)margarine of roomboter en bloem of maïzena met melk geraspte kaas en fijngesneden ham (lekker bij witlof, prei, andijvie en bloemkool) een kant en klaar groentesausje
Jus Als je jus neemt bij je warme maaltijd, dan kan je aan je vader of moeder (of iemand anders die bij jullie thuis kookt) of er van de jus een sausje gemaakt kan worden. De jus wordt dan gebonden met bloem of maïzena. Om deze saus een andere smaak te geven, kan je peper, kruiden of iets anders toevoegen, zoals een uitje, champignons, tomatenketchup of room. Vlees In vlees zit veel eiwit (= een bouwstof). Ook zitten er in vlees veel voedingstoffen. Het is daarom belangrijk om regelmatig vlees te eten en het liefst iedere dag. In de tabel eerder in deze brochure kun je opzoeken hoe groot je stukje vlees mag zijn. Als je geen vlees lust, of geen vlees eet, dan is het belangrijk om vlees te vervangen voor iets anders waar veel eiwit in zit. Een goede vervanging voor vlees kan zijn: - stukje vis: gebakken, gestoofd, gekookt of als ragoût - 1 ei: gebakken, gekookt, of als roerei of omelet - kaas als gebakken kaasplak of kaassaus of blokjes in de stamppot. Kaas bevat geen ijzer; kies het daarom niet vaker dan 1x per week als vleesvervanging. - vegetarische hamburger of schnitzel: kant en klaar te koop in sommige supermarkten en reformzaken - Quorn®; een vegetarische vleesvervanging te koop in sommige supermarkten en te verwerken als vlees - tahoe of tempé te koop in reformzaken, Indonesische winkels en in sommige supermarkten - Valess®; een vleesvervanging bereid uit zuivel te koop in de meeste supermarkten.
SLZ9526/1209
Diëtetiek
Telefoonnummer: 020- 512 4560 Soms kan het zijn dat je geen trek hebt in vlees. Wat je dan kan nemen is het volgende: - vleeswaren koud gebraden vlees in dunne plakjes (bijvoorbeeld gehakt) - een ragoût met vlees - een vleessalade. Dit kun je eten bij de warme maaltijd, op brood of als tussendoortje (uit het vuistje) Nagerecht Een toetje hoort bij de warme maaltijd. Ook kan je een toetje als tussendoortje gebruiken. Er zijn toetjes in verschillende soorten en maten, zoals vla, yoghurt, vruchtenyoghurt, ijs, pudding, kanten-klare toetjes. Je kan ook zelf een toetje maken zoals: - fruit of vruchtenmoes met vla, yoghurt, kwark, pap of ijs - verschillende soorten vla of vla met yoghurt of vla met kwark. Je kan je toetje ook nog extra versieren met wafels, lange vingers, puddingsaus, slagroom, hagelslag of chocoladevlokken. Energierijke voedingsmiddelen Als de adviezen niet genoeg helpen, kan de diëtist beslissen om speciale dieetvoeding voor je te regelen. Dit gebruikt je dan naast je normale eten en drinken. Deze speciale dieet-voeding levert energie en eiwitten (= bouwstof) en allerlei voedingsstoffen. Vaak wordt dit product tijdelijk gebruikt. Hieronder staan een paar recepten voor milkshakes die veel energie en eiwit bevatten. Kijk maar eens of er iets bij zit wat jullie thuis kunnen maken. Recepten voor energierijke dranken Een recept voor een milkshake kan bestaan uit: 4 delen melkproduct 2 delen ijs 1 deel toevoegingen De verhouding kan naar wens aangepast worden. Enkele suggesties voor de samenstelling: melk, roomijs, vruchten (evt. uit blik), karnemelk, vanille-ijs, vruchtenmoes, yoghurt, aardbeienijs, limonadesiroop, Bulgaarse yoghurt, chocolade-ijs, blanke vla, chocoladevla, kwark, mokka-ijs, citroenvla, hopjesvla, hangop, hazelnootijs, slagroom, koffieroom, umer, sterke koffie, koffiepoeder, cacao, suikerstroop, honing, jam Bereiding Snijd het ijs in grove stukken. Voeg het melkproduct en andere toevoegingen (vruchten klein gesneden of geprakt) toe en mix het geheel met behulp van een mixer of mengbeker. Bij de bereiding van milkshakes kunnen ook voedingssuikers of andere poedervormige dieetproducten worden toegevoegd. In onderstaande recepten is uitgegaan van hoeveelheden voor 1 persoon. Aardbeien-yoghurtshake 10 aardbeien, of ander fruit 1 dl volle yoghurt 2 bolletjes roomijs 1 schenk- koffie- of slagroom Aardbeien met een vork fijnmaken. In een kom met mixer aardbeien, yoghurt, roomijs, slagroom en vanillesuiker schuimig kloppen. Mengsel in een hoog glas schenken en direct opdienen. Hazelnoot-chocolademelk 1 dl volle melk 1 theelepel cacaopoeder 1 eetlepel suiker 1 eetlepel hazelnootpasta 50 ml slagroom
SLZ9526/1209
Diëtetiek
Telefoonnummer: 020- 512 4560
Bereiding: Melk aan de kook brengen. Intussen een papje maken van de cacaopoeder, suiker en een scheutje melk. Al roerende eerst het cacaomengsel en dan de hazelnootpasta aan de kokende melk toevoegen en even laten koken. Eventueel de slagroom stijfkloppen met wat suiker, op de melk scheppen of de slagroom ongeklopt door de iets afgekoelde melk roeren.
Er kan ook gekozen worden voor een kant-en-klare drinkyoghurt of volle chocolade melk met eventueel een scheut ongeklopte room.
MEER INFORMATIE
Voor meer informatie of eventuele vragen kan contact opgenomen worden met: afdeling Diëtetiek van het Slotervaartziekenhuis, telefoonnummer 020-512 4560 tussen 9.00 en 10.00 uur.
SLZ9526/1209
