onderste boven herfst 2008 jaargang 36 nummer 2

onderste herfst 2008 jaargang 36 nummer 2

bov en

2

tijdschrift van de Cliëntenbond

Colofon OndersteBoven, tijdschrift van de Cliëntenbond in de GGZ Doel van de Cliëntenbond De Cliëntenbond is een vereniging voor alle mensen die te maken hebben (gehad) met de geestelijke gezondheidszorg in de breedste zin van het woord. Dat kan ambulante zorg zijn, bijvoorbeeld bij het maatschappelijk werk of een GGZ-instelling, of opname op een psychiatrische afdeling. De bond behartigt belangen en organiseert steun voor mensen met psychische en/of psychiatrische problemen. Redactie OndersteBoven: Bert Aben Peter van de Water Ron Verschoor Petra

Inhoudsopgave 4 • Samenwerking Cliëntenbond - Voice 7 • Anneke Bolle krijgt een lintje Uitstel congres “Goed Wonen” 8 • Afscheidswoorden kritisch lid en reactie bestuur 10 • Vernieuwing van de Cliëntenbond 11 • Het rookverbod Zorgboerderijen (vervolg)

Eindredactie: Bert Aben, Renée Smulders, Elisa Otur, Hanny Splint, Anton van der Vlis

12 • Oproepen, verhalen

Correspondenten: Bert Euser, Renée Smulders, Aart Jongejan, Tatiana Pierot, Anneke Bolle, Re van den Hooff, Mary Anne Bosch

14 • Aart Jongejan over de WMO

Fotografie: Hanny Splint, Hans de Beer Mary Anne Bosch, Petra

13 • Week van de Psychiatrie / Breingeindag 2008

16 • Zonder verbondenheid van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg onjuist overleg 17 • Bezuinigingen in de AWBZ

Vormgeving: Anton van der Vlis

18 • Boekbespreking: The Deeper Secret

Lidmaatschap en donatie: Lid kunnen worden: cliënten en ex-cliënten van de GGZ. De kosten van het lidmaatschap bedragen 14 euro per jaar. Ook kan men donateur worden. OndersteBoven verschijnt 3 keer per jaar.

19 • Oudere, hoe is het nu met U? Gedichten

Kostprijs losse nummers: 1 euro voor leden en 2 euro voor niet-leden (exclusief verzendkosten) Bureau-adres: Postbus 645, 3500 AP Utrecht, Tel: 030-2521822, giro: 328033, E-mail bureau: [email protected] E-mail redactie: [email protected] Website: www.clientenbond.nl Bestuur: Bert Euser - voorzitter Titia Feldmann - vice-voorzitter / secretaris Adri Walhout - penningmeester Cuny Holthuis Cor Bras Geert Eisma Directeur samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice: Renée Smulders Copyright 2008: Cliëntenbond in de GGZ Druk Trepico b.v, Hooglanderveen. ISSN: 1569-0989

20 • Herfstagenda 22 • De GGZ-dichter 23 • Cliëntenbond zoekt nieuwe leden!

De telefonische Advies- en infodienst van de Cliëntenbond is er voor vragen, inlichtingen en advies over de GGZ.

Je kunt bellen naar: 030 - 252 18 12 op maandag van 11.00 tot 15.00 uur, of mailen naar [email protected] Je kunt ook het antwoordapparaat inspreken, dan wordt je teruggebeld. Je kan ook naar een van de afdelingen bellen (zie achterkant). Bij nood 24 uur per dag bereikbaar: Sensoor (voorheen SOS Telefonische Hulpdienst) 0900-0767 (5 cent per minuut)

Van de redactie

De Cliëntenbond wil zich vernieuwen. Onlangs is de samenwerking aangegaan met Voice (de club van regionale cliëntenorganisaties), verder wil het bestuur in het najaar een campagne voor ledenwerving opstarten en daarin een nieuw profiel presenteren. De nadruk ligt hierbij op het bereiken van jongeren. Een aantal artikelen in dit blad dienen als discussiestuk voor de komende algemene ledenvergadering op 15 november, waarin deze en andere plannen verder zullen worden besproken. Dit blad zelf is ook onderdeel van deze vernieuwing. Graag zou de redactie meer kopij van leden willen plaatsen, zoals de kritische brief van Marlies. Een veelgehoorde klacht is de onregelmatigheid in het verschijnen van het blad. Dit wordt vooral veroorzaakt doordat het blad voor het grootste deel wordt geschreven door een team van vrijwilligers, meestal ook leden van de bond. Dit levert soms de nodige problemen op in kwaliteit van de kopij, organisatie en samenwerking, planning en het halen van deadlines. Van vrijwilligers valt niet hetzelfde te verwachten als van professionals. En ook een professional die wij hadden ingehuurd kon hier niet altijd even goed mee omgaan. Er is ook veel verloop in de redactie, momenteel is deze onderbezet. Wij hopen de redactie verder te professionaliseren, eventueel met betaalde ondersteuning, en u in de toekomst een kwalitatief hoogstaand kwartaalblad te kunnen bieden wat op tijd bij u op de mat valt. Maar daarvoor zoeken wij dus nog meer geschikte mensen, wij kunnen ook uw inbreng goed gebruiken! Het redactieteam is versterkt met een fotografe (Hanny Splint) en er heeft zich een nieuw redactielid aangemeld (Anja Bazen). Mary Anne Bosch heeft zich teruggetrokken. Wij willen haar op deze plek graag bedanken voor haar tomeloze inzet voor het blad en wensen haar veel succes met haar nieuwe bezigheden. Naast de ideeën over vernieuwing van de cliëntenbond zijn er een aantal andere achtergrondartikelen over dreigende bezuinigingen in de AWBZ, en Aart Jongejan geeft zijn mening over de WMO. Dit alles gelardeerd met leuke persoonlijke verhalen van onze redactieleden en anderen. Wij wensen u veel leesplezier!

OndersteBoven nummer 2 • 2008

Bert

Sluitingsdatum kopij volgend nummer 21 november 2008

Leden, wilt u dit blad gebruiken? Heeft u een gedicht of verhaal geschreven? Wilt u graag uw mening kwijt over iets wat u in het nieuws over de GGZ zag? Heeft u tips om anderen te helpen? Schrijf of mail ons dan op onderstaand adres. Zoekt u iemand om mee te gaan wandelen? Wilt u een lotgenotengroep opstarten? Heeft u een activiteit van uw regioafdeling en wilt u dat in de Ondersteboven plaatsen? Zoekt u voor uw organisaties vrijwilligers? Kortom, heeft u kopij klim in de pen! Alle kopij voor dit blad kan naar postbus 645, 3500 AP Utrecht, of per mail naar [email protected].

Altijd al schrijver willen worden? Vind u het aantrekkelijk om in een landelijk blad te gaan schrijven? OndersteBoven kan de zeepkist worden waar u op gaat staan! Wij zijn op zoek naar mensen die het leuk vinden om persoonlijke verhalen te schrijven, interviews willen afnemen en uitwerken, graag boekrecensies schrijven, of een verslag maken van een conferentie waar ze gratis naar toe kunnen. Verder is ondersteuning van de eindredactie ook zeer welkom. Daarbij moet u denken aan teksten corrigeren en illustraties verzamelen. Enige ervaring met computers is daarbij wel handig. Reageer ook als u professionele begeleiding kunt bieden. Geïnteresseerd? Schrijf naar redactie Cliëntenbond, postbus 645, 3500 AP Utrecht, mail naar [email protected] of bel naar 030-252 18 12. Zie ook www.clientenbond.nl

Ron


Samenwerking Cliëntenbond-Voice: op weg naar synergie Het samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice bestaat nu vijf maanden. Wat is er in die korte periode al bereikt? Welke plannen hebben we voor de rest van het jaar? En welke kansen zijn er op langere termijn voor de twee organisaties die samen de inbreng van (ex-) cliënten op lokaal, regionaal en landelijk beleid willen versterken? Het bureau Het samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice begon hectisch met een verhuizing van beide organisaties. Vele vrachten van het bureau van de Cliëntenbond aan de Meerkoethof te Utrecht en een kleiner aantal verhuisdozen die Voice meenam uit haar bureau bij het Basisberaad Rijnmond te Rotterdam, belandden in de gang op de

eerste verdieping van ons nieuwe huis aan de Maliebaan 71H. Nauwelijks was de nieuwe vergadertafel in de directiekamer door Caspar en Hans in elkaar gezet of daar stond al een prachtig welkomstboeket van het Landelijk Platform GGz, onze overburen op dezelfde gang. Bureaumedewerkers, leden van de afdeling Utrecht van de bond, Titia en Maryanne werkten keihard om ons bureau in te richten. Binnen twee weken waren de kamers op orde, hadden we een eigen, nieuw en goed werkend ICT-netwerk, was de OndersteBoven verzonden, en had het bestuur haar eerste vergadering in eigen huis. Niet veel later betrok de redactie van

OndersteBoven de bureaus van kamer 4 om te beginnen met de voorbereiding van dit nummer. En vergaderde de congrescommissie “Gewoon wonen” voor het eerst in het nieuwe bureau. Ook het Voice netwerk voelde zich al snel thuis bij ons. Zo zijn de vier meiden van het projectteam EHBO (Eerste Hulp Bij Onafhankelijkheid) heel blij te kunnen vergaderen aan de Maliebaan; zij komen nu op de fiets (behalve ondergetekende).

Er werd gewerkt aan het draagvlak van beide organisaties. De mailing voor de ledenwerving 2008 van de bond (per post) en die voor de deelnemers van Voice (per mail) ging de deur uit. We startten de voorbereiding van de feestelijke ALV die op vrijdag 6 juni plaatsvond, de voorbereiding van de Deelnemersvergadering van Voice en de trainingen van het EHBO project. Er werd gewerkt aan de interne bedrijfsvoering. Kortom: het bureau was binnen zeer korte tijd operationeel! In het werkoverleg van bureaumedewerkers is veel aandacht besteed aan de synergie tussen beide organisaties. Hoe kom je van “wij en zij” naar “ons”? Hoe zorg je ervoor dat Voice gaat leven voor de vrijwilligers van de Cliëntenbond en de bond gaat leven voor de

beroepskrachten van Voice? Dat proces heeft tijd nodig maar is zeer de moeite waard. Ook op bureauniveau kunnen beide organisaties alleen maar winnen bij een bundeling van krachten; dat is al gebleken. Het bureau Cliëntenbond-Voice bestaat anno augustus 2008 uit:

• Meta de Werk (maandag, woensdag, vrijdagmorgen) Bureaumanager en coördinatie financiële zaken • Zoraïda (woensdagmorgen, vrijdagmorgen) Financiële administratie • Jeanne Valkenburg (maandag) Ledenadministratie Cliëntenbond • Leonie Zwaartman (dinsdag, donderdag) Bureaumanager en ICT • Bert Aben (maandag) Telefonische hulplijn en hoofdredactie OndersteBoven • Renée Smulders (maandag, dinsdag, woensdag, donderdag) Directie

Het geheel en de som der delen Als het gaat om synergie tussen beide organisaties gaat het ook om de afzonderlijke delen. De som komt positiever uit als de afzonderlijke delen sterk zijn. Hierbij een korte, persoonlijke tussenbalans van onze organisaties op dit moment. Voice Voice is een jonge organisatie (opgericht in november 2005), een stichting waarbij deelnemers zijn aangesloten; Regi-


onale Cliënten Organisaties (RCO’s). Voice wil de activiteiten voor (ex-) cliënten in de GGZ, de verslavingszorg en de zorg voor dak- en thuislozen die uitgevoerd worden door de RCO’s bundelen en versterken. Dit doet zij onder andere met het digitale nieuwsblad Rijp en Groen. Voice is geen traditionele PGOorganisatie (PGO = stichting fonds voor patiënten-, gehandicaptenorganisaties en ouderenbonden) en ontvangt daarom ook geen instellingssubsidie zoals de bond. De organisatie wordt gefinancierd uit deelnemersbijdragen en betaling van diensten die Voice levert bij de coördinatie en uitvoering van projecten. Eén van deze projecten is het project Eerste Hulp Bij Onafhankelijkheid (EHBO) voor RCO’s, gefinancierd door het VSBfonds. Dit project ondersteunt RCO’s bij hun professionalisering en loopt tot oktober 2009. Het volgende nummer van OndersteBoven zal meer informatie over dit project bevatten. Zeker met de komst van de WMO zijn RCO’s een belangrijke speler geworden als het gaat om de collectieve en individuele belangenbehartiging op regionaal niveau. Dat is onder andere zichtbaar in het aandeel dat RCO’s hebben bij de uitvoering van het programma Lokale Versterking van het Landelijk Platform GGz. Voice is dan ook betrokken bij de werkgroep die de waarborging van de resultaten van het programma voorbereidt. RCO’s fungeren vaak als platform van alle belangenorganisaties (Openbare) GGZ, verslavingszorg en maatschappelijke opvang in de regio. Soms zijn daar ook regionale afdelingen van de Cliëntenbond bij betrokken. RCO’s richten zich op het levensbrede terrein van hun achterban en laten zich als onafhankelijke cliëntgestuurde organisaties leiden door de stem van die achterban. Dit jaar heeft Voice haar deelnemersbijdrage verhoogd; dit was noodzakelijk voor het voortbestaan van de organisatie. Het feit dat er nu 33 organisaties deelnemer zijn en naar rato bijdragen aan het voortbestaan van Voice, wijst op een groeiende kracht van RCO’s en Voice.

Lijst deelnemers Voice 2008 • Amsterdams Patiënten en Consumenten Platform • Basisberaad Rijnmond • Cliëntenadviesbureau Noorden Midden Limburg • Cliëntenbelangenbureau GGZ Zuid-Holland Zuidoost • Cliëntenbelangenbureau GGZ-Eindhoven • Cliëntenbelangenbureau K.A.M. • Cliëntenbelangenbureau Participant Wolfheze • Cliëntenbond in de GGZ • Cliëntencentrum Limburg • GGZ Cliëntenplatform, Zorgbelang Groningen • Infocentrum GGZ Hilversum • Kentering Basisberaad GGZ Nijmegen en Rivierenland • Klaverblad Zeeland, sectie GGZ • Platform GGZ Utrecht • Platform Haagse cliëntenorganisaties in de GGZ • Provinciaal Platform GGZ-Zorgvragers Limburg • RCO De Hoofdzaak • RCO GGZ en verslavingszorg Eindhoven en Kempen • Regionaal Service Centrum GGZ Tilburg • Steunpunt GGZ Utrecht • Stichting AanZet Friesland • Stichting Cliënteninitiatieven Deventer e.o. (CIDO) • Stichting CliëntenInitiatieven Doetinchem e.o. (SCI) • Stichting Cliëntenperspectief GGZ NO-Flevoland • Stichting Door en Voor, Noord Brabant • Stichting Gebruikersplatform GGZ in Drenthe • Stichting Info-Meer, Breda • Trimaran, Vereniging GGZ-cliënten Twente • Vereniging Psyïent Nederland • ZON i.o. RCO GGZ Zuidholland Noord • Zorgbelang Gelderland • Zorgbelang Noordoost -Brabant, cluster GGZ • Zorgvragers Organisatie GGZ Midden-Holland

Maar de RCO’s en daarmee ook Voice kennen bedreigingen. Zo dreigt het uitkleden van de AWBZ ten koste te gaan van het financiële draagvlak van de organisaties en van een aantal belangrijke kerntaken van RCO’s, zoals de cliëntondersteuning in de GGZ. Ook “de concurrentiepositie”, die in sommige regio’s is ontstaan tussen RCO’s en de Zorgbelangen als het gaat om de belangenbehartiging in de GGZ, is verontrustend. Een sterke stem van Voice op landelijk niveau is daarom van groot belang. Onze hoop is ook gevestigd op de nieuwe financieringssystematiek van de PGO-organisaties. Daarbij kunnen, zoals het er nu naar uitziet, ook organisaties die geen instellingssubsidie krijgen van het fonds PGO, vier jaren programma’s indienen ter financiering. De programma’s kunnen tot 31-12-2008 worden ingediend. Indien gehonoreerd starten de programma’s op zijn vroegst in juni 2009. Pas medio oktober verwachten we meer duidelijk over de voorwaarden en mogelijkheden. Cliëntenbond Sinds ik vanaf april dit jaar voor het samenwerkingsverband werk, heb ik de bond veel beter leren kennen. Een Vereniging met individuele leden die al 37 jaar bestaat en nog steeds een “handelsmerk” is in de landelijke GGZbelangenbehartiging. Een organisatie die drijft op de inzet van vrijwilligers die zeer gedreven en gemotiveerd zijn. Een club die openstaat voor alle mensen die psychisch kwetsbaar zijn of dat in het verleden zijn geweest, zonder dat er gevraagd wordt naar je diagnose of je ziektegeschiedenis. In het landelijke netwerk staat de bond nog steeds op de kaart. Misschien komt het ook wel door de komkommertijd (GGZ wordt door de media structureel onderbelicht), maar de afgelopen maanden werd ik als vertegenwoordiger van de Cliëntenbond verschillende keren gebeld door media als RTL 4 en Nova. Wat vindt de bond van de eigen bijdrage in de psychotherapie, van de wachtlijsten voor psychiatrische hulp en van het tekort aan psychiaters bij GGZinstellingen? Ook krijgt het bureau elke


dag wel mail of telefoon van cliënten of familie die raad of informatie nodig hebben. Toch neemt het aantal leden van de bond in 2008 verder af. Over de mogelijke oorzaken schreef Marlies een brief die in dit nummer integraal geplaatst

Wie o wie helpt ons aan een originele naam voor het samenwerkingsverband? Tot nu toe nemen wij de telefoon op met de volzin: “Samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice”. Dat kan korter, en leuker, toch? Zelf hebben we nog geen leuke naam kunnen bedenken. CLIVO (Cliënten Vooruit), Cliëntenstem? Wij ruilen deze termen graag in voor een betere! Degene die ons aan de beste naam voor het samenwerkingsverband helpt krijgt een cadeaubon. Reacties kan je sturen naar postbus 645, 3500 AP Utrecht, of mailen naar [email protected]

is (zie pag. 8). Ook de redactie gaat in op de zo noodzakelijke vernieuwing van de bond. Met deze mensen ben ik ervan overtuigd dat er grote behoefte is aan een landelijke “consumentenbond” voor psychisch kwetsbare mensen van alle leeftijden, etnische afkomst, werkenden en niet-werkenden, van chronisch psychisch gehandicapten tot mensen met een depressie die (nog) nooit behandeld zijn. Maar dan moet de bond zich wel anders gaan profileren. Ga met je tijd mee. Realiseer je dat je anno 1971 een wegbereider was, maar dat je nu verbinding moet zoeken met zusterorganisaties die hetzelfde doel nastreven. Wees onverminderd kritisch als het nodig is, maar laat ook zien dat er goede zorg mogelijk is die helend kan werken. Zoek de nuances als die er zijn. Ook de interne organisatie van de bond is naar mijn mening aan vernieuwing toe. Laat de ALV weer een denktank

voor de inhoudelijke belangenbehartiging worden in plaats van een discussieforum voor de reiskostenvergoedingen, de begrotingstekorten, de competenties van het bestuur versus de leden, en andere interne strijdpunten van de bond. Herzie je visie, je missie, en zorg voor nieuw bloed onder je leden. Richt je blik naar buiten toe; er is genoeg te doen! De bond drijft nu op de inzet van een beperkt aantal vrijwilligers. Dat maakt de organisatie kwetsbaar. De afnemende PGO-subsidie, gebaseerd op het aantal leden van de bond, staat professionalisering in de weg. Het samenwerkingsverband met Voice kan de bond steunen bij het professioneler uitoefenen van de kerntaken. Zo is al een extra impuls gegeven aan evaluaties in de redactie van OndersteBoven, en heeft de congrescommissie “Gewoon Wonen” met hernieuwd elan haar taken weer opgepakt. Met de extra stimuleringssubsidie die het fonds PGO nog dit jaar ter beschikking stelt, wil het bestuur extra investeren in verbetering van de bedrijfsvoering en in professionele ondersteuning van het zo kostbare “vrijwilligerskapitaal” van de bond. Er is hoop. En hoop doet leven. De weg naar synergie Directie en bestuur zijn druk bezig met het werkplan 2008-2009 voor het samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice; het moet eind oktober klaar zijn.

Oorspronkelijk was het de bedoeling de plannen in oktober naar buiten toe te presenteren. Maar dat is te vroeg gebleken; het wordt het vroege voorjaar van 2009. Synergie kan je immers niet forceren, het moet op

een natuurlijke wijze groeien. En dat doet het al wel, in ieder geval binnen het bestuur en bureau. Onderdeel van het werkplan is het uitvoeren van ongeveer vijf pilots dit najaar, waarin een aantal RCO’s onder hun deelnemers een ledenwerfcampagne voor de Cliëntenbond zullen starten. Daarbij is een nieuwe folder van de Cliëntenbond nodig, en de actieve inzet van regionale afdelingen van de bond. Er is overleg over een beperkte gezamenlijke website met onderlinge links. Dat overleg buigt zich ook over verbeteringen van de afzonderlijke websites van onze twee organisaties. Over de toekomst van de telefonische hulp- en advieslijn van de Cliëntenbond is nog geen beslissing genomen. De vraag is of deze voorziening moet blijven bestaan. Immers, op regionaal niveau zijn er bij de RCO’s hulp- en informatiepunten die de mensen dichterbij en meer regiogebonden van dienst kunnen zijn. Maar de landelijke signaleringsfunctie van het samenwerkingsverband moet natuurlijk wel intact blijven. Het werkplan doet ook voorstellen voor een gerichte en doelmatige participatie van onze organisaties in de verschillende geledingen van het Landelijk Platform GGz. Professionele ondersteuning daarbij, en een toegankelijker werkwijze van het platform zelf zijn daarbij belangrijke voorwaarden. In de belangenbehartiging binnen het platform zal de stem van de cliënt luider en duidelijker moeten klinken, ook als dat tegen de belangen van de familieorganisatie ingaat. Last but not least zal het samenwerkingsverband waar mogelijk gezamenlijk optreden bij alle komende voorgestelde veranderingen van het zorgstelsel. Op dat punt zal het niet moeilijk zijn de synergie te vinden. Renée Smulders Directeur samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice


Anneke Bolle krijgt een lintje Toespraak van de locoburgemeester H. Bosch ter gelegenheid van de benoeming van mevrouw A.G.J. Bolle tot Ridder in de Orde van OranjeNassau d.d. 6 juni 2008 Dames en heren, Twee voormalige cliëntenorganisaties, de Cliëntenbond in de Geestelijke Gezondheidszorg en Voice Nederland, vieren vandaag een belangrijke gebeurtenis. Ten eerste werden een paar maanden geleden uw plannen om de krachten te bundelen, bezegeld door de totstandkoming van het samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice Nederland. Ten tweede heeft de nieuwe stichting zijn zetel gekozen in Utrecht. Dat zijn twee goede beslissingen, waarmee ik u van harte gelukwens! Maar ik ben hier om een andere reden. Graag wil ik mij tot één van u in het bijzonder richten. Mevrouw Bolle, uw betrokkenheid bij de geestelijke gezondheidszorg dateert al van begin jaren ’80 van de vorige eeuw. In die periode was u lid van verschillende commissies van de Ziekenfondsraad, de Nationale Raad voor de Gezondheids-

zorg en het ministerie van VWS. U had zitting in werkgroepen én u was bestuurlijk actief in vele organisaties, zoals de Nederlandse Vereniging voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg, de Koepel Amsterdamse Ambulante GGZ. Ook was u initiatiefnemer en voorzitter van de werkgroep Ambulant. Van de Cliëntenbond in de GGZ bent u tweemaal bestuurslid geweest: van 1981 tot 1987 en later nog eens van 1997 tot 2001. U was betrokken bij de Nederlandse Patiënten- en Consumentenfederatie en zijn voorlopers, bij het Amsterdams en het Noord-Hollands Patiënten- en Consumentenplatform, bij de Stichting Vriendendiensten Amsterdam, bij het Landelijk Platform van Cliënten- en Familieorganisaties in de GGZ en bij het Europees Gehandicaptenplatform.

Uitstel congres Gewoon Wonen

Mevrouw Bolle, er is veel waardering voor uw werk gedurende bijna dertig jaar. Ik ben daarom blij u te kunnen meedelen dat Hare Majesteit de Koningin heeft besloten u in verband met uw verdiensten te benoemen tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

In een vorig nummer van OndersteBoven stond de vooraankondiging voor het Cliëntenbondcongres Gewoon Wonen. Helaas is het niet gelukt om de subsidie op tijd rond te krijgen, momenteel loopt de aanvraag nog en als dit definitief is wordt een locatie gezocht. De voorlopig geplande datum waarop het moet plaatsvinden is 15 mei 2009. Houd de website van de Cliëntenbond en het volgende nummer van dit blad in de gaten voor het laatste nieuws. Ook het programma is bijgesteld, want de ontwikkelingen gaan door. De doelstelling blijft dezelfde: iedereen ‘baas in eigen huis’, in welke woonvorm dan ook. Om dit wonen mogelijk te maken is natuurlijk een breed aanbod van hulp- en dienstverlening nodig. Het congres beoogt: • door de presentatie van en discussie over een aantal goede praktijken ook anderen te inspireren tot het opzetten van wooninitiatieven; • woningbouwcorporaties, gemeentebesturen en de politiek te stimuleren zich ervoor in te zetten om op veel meer plaatsen in het land ‘Gewoon Wonen’ mogelijk te maken; • onderzoek te stimuleren waarmee een handleiding kan worden opgesteld over hoe de vernieuwing van de AWBZ en de invoering van de WMO optimaal te benutten zijn. Het congres geeft een aantal mensen, die betrokken zijn bij cliënteninitiatieven om tot woonvormen en woongemeenschappen in eigen beheer te komen, de gelegenheid voor een presentatie. Op het programma staat de speciaal voor dit congres gemaakte film van interviews met cliënten over hun ervaringen om tot een woonvorm naar hun wens te komen. Er wordt onder andere aandacht geschonken aan: • het principe ‘housing first’: eerst een huis, daarna de andere voorzieningen. • het woonrecht: er zou behoud van de opbouw van het woonrecht moeten komen als mensen in een beschermende woonvorm wonen.

H. Bosch, loco-burgemeester Utrecht

Anneke Bolle, congrescoördinatie

Dames en heren, het spijt me van deze lange opsomming, maar mevrouw Bolle heeft dit echt allemaal gedaan! Tot op de dag van vandaag geeft u, mevrouw Bolle, bovendien lezingen in Frankrijk, waarmee u de cliëntenbeweging inspireert. En op dit moment bent u ook nog intensief bezig met de voorbereidingen voor het congres ‘Gewoon Wonen’ (voor mensen met een GGZ-problematiek), dat in het voorjaar van 2009 zal worden gehouden. Een indrukwekkende opsomming, mevrouw Bolle. Maar nog indrukwekkender is wat u met uw werk hebt bereikt voor mensen met psychiatrische problemen en hun familie. U hebt nieuwe ontwikkelingen in gang gezet die een enorme rol hebben gespeeld bij de emancipatie en maatschappelijke participatie van GGZ-patiënten. Dat u wars bent van vooroordelen, is misschien wel de drijfveer achter uw inzet en deskundigheid.

tijdschrift tijdschrift van van de de Cliëntenbond Cliëntenbond

Afscheidswoorden van een kritisch lid:

De Cliëntenbond kan zich veel breder profileren Nu de samenwerking tussen de Cliëntenbond en Voice een feit is en we met vernieuwd elan de toekomst ingaan worden we door Marlies geprikkeld om de daad bij het woord te voegen. Met haar instemming voegen we haar brief in deze Ondersteboven bij. Betreft: n.a.v. bevestiging opzegging: redenen van opzegging Utrecht, 13-06-2008

Geachte Cliëntenbond, N.a.v. de opzegging van mijn lidmaatschap en uw bevestiging hiervan inclusief de vraag welke redenen ik hiertoe heb, d.d. 12 juni 2008 jl, schrijf ik u onderstaande. Geen van de opgegeven redenen dekt mijn beweegredenen. Ik heb lang over opzegging van mijn lidmaatschap nagedacht; lang omdat ik aan de ene kant ten zeerste de doelen van de Cliëntenbond kon en wilde onderschrijven. Ik heb zelf jarenlange ervaring in de psychiatrie, en werd daar vaker dan mij lief was geconfronteerd met bepaalde zaken, die verandering, verbetering en bovenal een proteststem behoeven. De laatste jaren ben ik echter binnen de psychiatrische-psychische hulpverlening zeer goede mensen tegengekomen, die mijn beeld van de psychiatrie nuanceerden. Zo voelde ik mij minder direct persoonlijk betrokken bij de doelstellingen van de Cliëntenbond. Maar dat heeft op zichzelf niet gemaakt dat ik mijn lidmaatschap wilde opzeggen. Doordat uw blad OndersteBoven het communicatiemedium naar de leden is, ben ik echter wel gaan twijfelen. De inhoud viel me nogal tegen. Te veel gemopper op de hulpverlening (waardoor eenzijdige beeldvorming), een te groot wij-zij gevoel, en een relatief te grote aandacht voor problemen van mensen met een borderline-diagnose of

schizofrene beperking. Het stond mij ook tegen dat veel auteurs en geïnterviewden weinig zelfkritiek te berde brengen. Het ligt aan de hulpverlening / het overkomt me / ik doe net of het zus en zo met me gaat... enkele ‘boodschappen’ die ik als bijsmaak na de lezing van de OndersteBoven behield. Een verslag van iemand over zijn herkeuring bij het UWV waarbij hij gesimuleerd heeft dat het hem niet goed ging, stemde me niet vrolijker. En ook de activiteiten van de lokale afdeling in de vorm van de SOOS en een blaadje hebben mijn indrukken eerder bevestigd. Al met al heb ik het gevoel gekregen, dat ik niet tot de doelgroep van de Cliëntenbond behoor, ook al heb ik nog steeds met hulpverleners van doen, ook binnen de langer durende begeleiding. Het bij mij ontstane beeld heeft me niet gestimuleerd om vrijwilligerswerk voor de Cliëntenbond te doen, omdat ik me niet meer wilde inlaten met louter kritiek, met bepaalde ‘zwaardere gevallen’ binnen de psychiatrie. En bij mij groeide het gevoel, dat ik mijn beperkte geld ook kan gebruiken voor een ander goed doel, dat evengoed voor bepaalde goede belangen opkomt, maar waaraan ik me meer verwant voel. De opzegging van mijn lidmaatschap neemt niet weg, dat ik me terdege besef, dat veranderingen en verbeteringen binnen de psychiatrie (u merkt wellicht dat ik de Bond associeer met de psychiatrie i.p.v. GGZ... hetgeen wellicht ook iets zegt over het beeld dat OndersteBoven en de lokale afdeling oproepen) zeker nog nodig zijn. En dan denk ik bijvoorbeeld aan de prevalentie van dwang (opnames, separatie), de wildgroei aan het voorschrijven van medicijnen ten koste van aandacht voor iemand zijn verhaal, geduld, lichamelijke gezondheid, en ontspanning (i.p.v. productiecijfers), en het medicaliseren en invalideren van mensen door allerlei diagnoses, protocollen en zorgprogramma’s.

Ik denk zelf dat de Cliëntenbond zich veel breder kan profileren, zodat zij veel meer mensen binnen de GGZ zal aanspreken. Juist in deze tijd. Ook zou het haar helpen om zich genuanceerder te presenteren en om de dialoog te zoeken. Haar belangrijkste beeldvormende medium, OndersteBoven, zou hier een sleutelrol in kunnen en misschien wel moeten vervullen. Ondanks de inspanningen van de redactie, die ik op zichzelf zeker waardeer, is het blad misschien toch wel de hoofdverantwoordelijke voor mijn besluit mijn lidmaatschap op te zeggen. Hoewel, ik heb de indruk gekregen dat ik niet anders actief kan zijn voor de Bond dan als ik veel uren stop in een ‘functie’ op het kantoor, of door te schrijven voor het blad, of door me aan te sluiten bij de lokale afdeling, die naar mijn indruk uit mensen bestaat, waartoe ik me bij voorbaat al niet aangetrokken voel. De grote vraag is: ligt dit aan mij, of mist de Cliëntenbond aansluiting bij de werkende/studerende/vrijwilligerswerkverrichtende GGZ-cliënt, die wellicht geen medicatie gebruikt, een diagnose anders dan borderline, manische depressie of schizofrenie heeft, ook positieve ervaringen binnen de GGZ heeft, eventueel niet van een uitkering leeft, en die als het even kan wel vrijwilligerswerk wil doen maar niet voor veel uren of redactiewerk of met een groep chronisch psychiatrische cliënten. Ik formuleer het wellicht wat scherp, maar ik hoop dat u begrijpt waarom ik het zo schrijf. Ik heb niets tegen mensen met een van de bovengenoemde diagnoses, integendeel zelfs, maar door het algehele beeld dat ik van de Bond heb gekregen, voel ik me er niet meer thuis. Ook al zal ik altijd een zwak houden voor die mensen die structureel afhankelijk zijn van de psychiatrie en daarbinnen oplopen tegen ‘inhumane’ behandelmethodieken, die getuigen


van een shockerende korte-termijn tunnelvisie (dat is: altijd maar medicatie, de toepassing van separatie, de focus op hinderlijk gedrag, onderstimulatie i.p.v. leven). En ook al zal ik nooit vergeten dat ik juist van mensen die zo ongeveer woonden in de psychiatrie zoveel geleerd heb.

De psychiatrie in de meest brede zin van het woord is een prachtig werkveld, voor hulpverleners en voor de Cliëntenbond. Ik kan de laatste slechts de suggestie doen om aansluiting te vinden bij al die mensen die zich moeten begeven in de psychiatrie in die meest brede zin.

Ik wens de Cliëntenbond alle succes in de toekomst. Met hartelijke groeten, Marlies P.S. wanneer u verdere toelichting wenst, is dit altijd mogelijk

Open brief aan Marlies Rhoon, 1 augustus 2008 Aan Marlies Betreft: redenen opzegging lidmaatschap Beste Marlies, In de eerste plaats wil ik je hartelijk dankzeggen voor het feit, dat je de moeite hebt genomen om zo uitgebreid jouw redenen voor opzegging van het lidmaatschap van de Cliëntenbond op papier te zetten. Hoewel wij niet blij zijn als het lidmaatschap van de Bond wordt opgezegd, voor ons telt ieder lid, dwingt het ons wel tot nadenken over het gevoerde en vooral het te voeren beleid. In die zin willen wij jouw brief dan ook in positieve zin oppakken. In de tweede plaats geven de door jou genoemde beweegredenen het bestuur een goede aanleiding tot een reactie, waarbij wij ons beleid voor de komende jaren deels kunnen toelichten. Het aantreden van het nieuwe bestuur in december 2007 en het aangaan van het samenwerkingsverband met Voice is een keerpunt in de ontwikkeling van de Bond. Wij willen ons niet alleen inzetten voor ziektegebonden belangen, maar toegroeien naar een algemene club van en voor mensen in de GGZ. De Cliëntenbond moet zich ontwikkelen tot een brede Bond. Dit is noodzakelijk om de belangen van onze leden, maar ook van de gehele doelgroep, te behartigen, zoals in geval van een mogelijke invoering van een eigen bijdrage in de AWBZ. Die brede bond kunnen we alleen worden, indien er sprake is van verjonging, toestroom van allochtone leden, actieve afdelingen en verbreding

van de doelgroep. Ieder lid telt! In mijn artikel in het vorige nummer, onder de titel ‘Alleen samen kunnen we het klaren!’, schreef ik al dat ons vertrekpunt was ‘niet-diagnosegebonden en gericht op het brede terrein van het leven’. Wij zijn daarom niet a priori gericht tegen de psychiatrische hulpverlening, maar zullen ook niet aarzelen indien er misstanden aan de kaak moeten worden gesteld. Ons verenigingsblad OndersteBoven is inderdaad het belangrijkste communicatiemedium naar de leden, maar zeker ook naar de samenleving en de beleidsmakers. Hoewel de redactie een onafhankelijke status heeft, zullen wij in goed overleg de richting en de inhoud met elkaar bespreken. De inhoud van dit nummer komt mijns inziens al meer in de door ons gewenste richting. Na de zomer gaan we de lokale afdelingen van de Bond en de Regionale Cliëntenorganisaties stimuleren tot meer activiteiten en in nauwere samenwerking. Vele deelnemers, vrijwilligers en medewerkers van RCO’s zijn nog geen lid van de bond, dat kan veel beter. Voor beide organisaties valt er dus op korte termijn heel veel te winnen. Voor vrijwilligers is de Bond zeer binnenkort een aantrekkelijk werkterrein. Onze directeur heeft nog een aantal vacatures voor vrijwilligers openstaan, zowel uitvoerend als beleidsvormend. Misschien toch iets voor jou, Marlies? De Cliëntenbond is een organisatie met een groot verleden, hiervan getuigen nog vele oudere leden, die de vergaderingen en de activiteiten nog regelmatig bezoeken. De moeilijkheid bij koersverandering is altijd om zowel voor de

generatie van de oprichters, als voor de mogelijk nieuwe generatie leden, de organisatie aantrekkelijk te houden en te maken. Of zoals jij het aanduidt, nieuwe leden te binden, zoals ‘de werkende/studerende/vrijwilligerswerkverrichtende GGZ-cliënt, die wellicht geen medicatie gebruikt, een diagnose anders dan borderline, manische depressie of schizofrenie heeft, ook positieve ervaringen binnen de GGZ heeft, eventueel niet van een uitkering leeft, en die als het even kan wel vrijwilligerswerk wil doen maar niet voor veel uren of redactiewerk of met een groep chronisch psychiatrische cliënten’. Marlies, de belangrijkste taak van deze voorzitter is ledenwerving en ledencontact. Ik heb mij dan ook voorgenomen om regelmatig leden van de Bond en deelnemers van RCO’s op te zoeken. In juli heb ik een bezoek gebracht aan Psyient in Zeeland, een buitengewoon inspirerende middag. Mag ik jou in oktober uitnodigen voor een bezoek aan ons nieuwe kantoor in Utrecht, dan kunnen we samen eens kijken of er toch niet een taak voor jou is weggelegd, die past bij jezelf en bij het beeld dat wij beiden van de Bond hebben. O ja, in de omgeving van de Maliebaan heb ik al een paar fantastische broodjeszaken ontdekt. Je bent van harte uitgenodigd. Met vriendelijke groet, Bert Euser voorzitter Cliëntenbond

10


Vernieuwing van de Cliëntenbond De vereniging “Cliëntenbond in de GGZ” is officieel opgericht op 9 september 1971 (de naam is ontleend aan de Consumentenbond). We bestaan nu 37 jaar. Alleen de stichting Pandora is ons voorgegaan. Wij waren samen met hen de eersten, de voorhoede van de cliëntenbeweging. Maar dat is inmiddels al lang verleden tijd. Er zijn nu veel organisaties die naast ons opereren. De cliëntenbeweging is versnipperd geraakt. Toch bleef de Cliëntenbond wie zij was. Wat goed was in het begin zou het nu nog steeds zijn. Lotgenotencontact als vanouds, al werd de naam van het blad weliswaar veranderd van “Bulletin” in “OndersteBoven”. De noodzaak tot samenwerken werd wel gezien, maar er was weerstand tegen een intensief samenwerkingsverband met Voice. Dit zou de onafhankelijkheid aantasten van de Cliëntenbond. Maar goed, dit standpunt werd uiteindelijk in 2006 toch verlaten. Met het aantreden van Titia Feldmann als voorzitter brak er, na een periode van bestuurlijke conflicten, een tijd aan van vooruitgang. Samenwerking kwam opnieuw in beeld, om aan het einde van 2007 in de algemene ledenvergadering, na hevig verzet van enkele leden, goedgekeurd te worden door de meerderheid van de aanwezige leden. In april 2008 verhuisden de Cliëntenbond en Voice, onze nieuwe samenwerkingspartner, naar een ander pand. Ook het Landelijk Platform GGz heeft hier zijn thuisbasis. De voorsprong die de Cliëntenbond in het begin had in de cliëntenbeweging, doordat ze een van de eersten was, is nu teruggebracht tot een bijrol. Leden lopen weg doordat we niet meer van deze tijd zijn, en er komen geen nieuwe aanmeldingen. Het ledenaantal is teruggelopen tot ca. 1000. De voorsprong die we ooit hadden is nu tot staan gebracht. Weinig mensen willen zich inzetten voor het werk waar de bond voor staat. Vaak is er een tekort aan vrijwilligers. In de afgelopen tijd hebben we dit ook bij de redactie en de telefoondienst gemerkt. Maar volgens mij komt dit vooral door een gebrek aan visie en identiteit. Wat willen we bereiken in de komende 10 jaar? Welke rol willen we vervullen in de cliëntenbeweging? Want verandering is noodzakelijk, deze moet er komen willen we niet ten onder gaan. Zelf ben ik nog niet zolang lid. Ik herken me in de doelstelling van de Cliëntenbond, alleen zou ik zaken graag wat voortvarender willen aanpakken. Bijvoorbeeld in de richting van de politiek, als Cliëntenbond kunnen we effectiever samenwerken aan beleidsbeïnvloeding van dit kabinet. Met de veranderingen in onze levens door de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning), de AWBZ en alle andere (ver)nieuw(d)e wetten is dat wel nodig.

Daarnaast kunnen we ook wat meer positieve geluiden laten horen. Dit kan door inspirerende stukken te schrijven voor ons blad om de belangen van GGZ-cliënten voor een groot publiek toegankelijk te maken. Het zou mooi zijn als wij een blad kregen, dat naast andere bladen bij de Bruna of de AKO zou liggen. Ondersteboven te bestellen via de website www.bol.com, dat zou nog eens de ultieme promotie zijn van onze doelgroep. Onze ervaringsdeskundigheid is nuttig voor de samenleving. Wij kunnen onze levensverhalen ook op internet zetten, bijvoorbeeld Hyves. Maar dat moeten onze leden allemaal zelf bepalen. Dit zijn individuele keuzes. Verder kan er ook meer aandacht worden besteed aan alternatieve geneesmethoden. Want ook lachtherapie, NLP (neuro linguïstisch programmeren) en dergelijke zijn benaderingen waar een mens wat aan kan hebben. Zelf heb ik een antroposofische achtergrond en ik gebruik uit principe geen psychofarmaca. Onlangs zegde een van onze leden op, en gaf als reden o.a. op “de relatief grote aandacht voor problemen van mensen met een borderline-diagnose of schizofrene beperking.” Begrijp me goed, ik ben niet tegen deze berichtgeving. Maar onze doelgroep van GGZ-cliënten is ruimer dan die van de (ex-) psychiatrische patiënten. Dit kunnen wij wat meer voor het voetlicht brengen als Cliëntenbond. Hulpverleners kunnen dan ook inspiratie putten uit ons blad. Door ervaringsdeskundigen op te leiden en die terugkoppeling te laten geven aan de professionals ontstaat een positieve samenwerking waarin wij kunnen laten horen hoe het ook kan. Zo kent Voice bijvoorbeeld een project ‘Eerste Hulp Bij Onafhankelijkheid’ (EHBO) voor regionale cliëntenorganisaties,dus voor de leden van Voice. Maar onze leden mogen hier ook aan meedoen. Meer hierover kun je lezen op de website van Voice. Hoe krijgen we samen als GGZ-cliënten weer een sterke stem? Daar heb ik geen pasklaar antwoord op. Maar zoals Bert Euser zei in het vorige nummer: samen staan we sterker. Ik roep iedereen op: laat wat van je horen, en laat ons weten wat je voor de Cliëntenbond kunt doen. Peter van de Water www.voicenederland.nl www.clientenbond.nl


de gevaren al bekend sinds eind tachtiger jaren. Maar nu, nu moeten we er allemaal aan geloven, ... als je blijft roken. Dus we moeten stoppen onder overheidsdwang. En voor je geloof roken, zoals in de rookkerken. Dat is door de rechter ook al naar de prullebak verwezen. Zo wordt de zoveelste manier om je eigen gezondheid geleidelijk naar de filistijnen te helpen de grond in geboord. Ook al had Freud het over een libido sexualis (levensdrift) en een libido thanatos (doodsdrift). Vrijwillige euthanasie wordt steeds moeilijker gemaakt door onze regering. Roken, de langzame methode, is nu ook al niet meer mogelijk. Ik erken, roken verbruikt ook zo het nodige aan ziektekostenpremies. Maar ja, allerlei andere ongezonde gewoonten zoals te veel en te vet eten, dronken achter het stuur zitten, niet handsfree bellen, hasj roken en xtc-gebruik zijn ook nog steeds niet definitief uitgebannen. Psychiatrische patiënten, GGZ-cliënten, zijn veelal vrij onschuldig in hun Half Nederland zucht onder het rookverbod. En vooral in de gedrag. Waarom hen zo straffen met deze maatregel? Er zijn psychiatrie is dit een probleem. Deze mensen zijn ziekelijk ver- mensen voor wie nicotine een absoluut noodzakelijke aanvulling is voor hun dagelijkse medicijnbehoefte, en die worden slaafd aan roken. Zij kunnen er niet mee stoppen. Alle stress verbannen naar rookruimten, zodat het personeel de rook niet reageren ze ermee af, en nu, nu ... zijn ze verslaafd! Net als de meer hoeft in te ademen. Je kunt toch wel wat meer considemensen die aan de heroïne of aan de cocaïne verslaafd zijn. Maar er is nog geen methadon voor hen gevonden. Of dat zou ratie hebben met de nicotinelobby vind ik. Je zou bijvoorbeeld ook van rookkringen blazen een uur creatieve therapie kunnen de nepsigaret moeten zijn, of de Nicorette of de Niquitin. Of misschien sloten koffie, maar dat goedje wordt al flink genut- maken. Maar nee hoor, deze overheid pakt iedereen keihard tigd in psychiatrische inrichtingen. Dus dat lijkt me ook geen aan, iedereen behalve zichzelf. Nee, we kunnen het wel shaken oplossing. Er kunnen geen uitzonderingen worden gemaakt, in de psychiatrie. Sorry mensen. Het spijt me voor jullie en voor niemand. Dus ook niet voor deze patiënten. Op de voor mij, want ik rook ook vanaf mijn veertigste levensjaar. treinstations wordt ook al omgeroepen dat je het risico loopt Minderen met roken gaat trouwens niet beter omdat we buiom een boete van 6o euro te krijgen als je niet binnen 3 meter ten moeten staan. Ik houd wel van een beetje frisse lucht, en van de rookzuil blijft. Dat heet een rookzone. Zo’n vijf jaar ik wil anderen niet lastig vallen met deze gewoonte. geleden rookten velen er nog stevig op los. Toen was het nog bon ton. Je hoorde erbij als je rookte, anders niet. Al waren Peter van de Water

Het rookverbod

Zorgboerderijen (vervolg) Dit is een aanvulling op het artikel in de vorige OndersteBoven. Ik wil u deze informatie niet onthouden. Van 1986 tot 1989 was ik in therapie op de therapeutische leefwerkgemeenschap Nieuw-Rijsenburg. Dit is de oudste zorgboerderij van Nederland. Het is een antroposofisch initiatief dat opgericht is in 1976, het bestaat nu 32 jaar. Een van de stichters was mevrouw E.M. Schade (anesthesiste). Toen ik in NieuwRijsenburg verbleef had nog niemand in Nederland van een zorgboerderij gehoord. Deze naam was toen nog niet bedacht. Het werd toen therapeutische boerderij genoemd, die naam heb ik leren kennen uit een kwartaaltijdschrift van de (antroposofische) Triodosbank in 1985. Pas eind jaren negentig ontstonden de eerste zorgboerderijen. Oorspronkelijk was Nieuw-Rijsenburg bedoeld als “afkickboerderij”. Dit is later Arta geworden. Beide boerderijen zijn nu onderdeel van de Lievegoed Zorggroep. Deze bestaat uit drie divisies, namelijk gehandicaptenzorg, verslavingszorg en psychiatrie. Nieuw-Rijsenburg is een 24-uurs opvangmogelijkheid, niet

een dagopvang, zoals sommige zorgboerderijen. En de voedingsmiddelen, die de bewoners zelf produceren (o.a. kaas, groenten en fruit), worden ook in natuurvoedingswinkels verkocht. Op internet kunt u meer informatie vinden over zorgboerderijen en de samenhang tussen zorg en landbouw. Peter van de Water

11

12


Volgende ALV

Oproep

De volgende ALV is op zaterdag 15 november 2008 van 11.00 tot 15.00 uur, in de Kargadoor, Oudegracht 36, Utrecht. Graag vooraf reserveren (tel. 030-2521822). Op de agenda staan onder andere de plannen van het samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice en de begroting/werkplan Cliëntenbond 2009.

De Stichting Chevallierfonds biedt incidenteel financiële hulp aan (ex) cliënten van stichting de Meerkanten, GGZ Flevo-Veluwe en van stichting Kwintes, RIBW in Midden Nederland voor zover deze binnen het verzorgingsgebied van Meerkanten valt. Het bestuur van de stichting telt 7 leden, waaronder een vertegewoordiger van de Cliëntenbond. Vanwege het aflopen van de termijn van de huidige vertegenwoordiger is het Chevalliefonds op zoek naar een nieuw bestuurslid namens de Cliëntenbond.

Oproep. Dringend! In het kader van de vernieuwing van de Cliëntenbond wil het bureau in de toekomst meer gebruik gaan maken van email bij de communicatie met de leden. Daarom willen wij graag over uw emailadres beschikken, als u dat heeft. Graag zo spoedig mogelijk een berichtje naar j.valkenburg@cliëntenbond.nl. Bij voorkeur dank van de ledenadministratie!

Lekker in de tuin Het is zondag. Mijn vriendje en ik zijn allebei vroeg opgestaan. Ik heb een gevoel van onrust in me. Ik moet van mezelf wat doen. Reader uitgelezen (ik ga maandag weer een vak volgen voor mijn studie), plantje in de tuin gezet, glas naar de glasbak gebracht. Bier, shag en sigaretten gehaald. Het wordt twee uur. Eindelijk, ik word rustig. Ik zit met mijn kont op een stoel in de zon een tijdschrift te lezen. Ik heb een peuk in mijn hand, kop koffie naast me, wat is dit heerlijk. Het wordt vanzelf drie uur en vier uur. Langzamerhand begint het af te koelen. Ik voel me één met de natuur. Ik blijf in de tuin zitten om de afkoeling van de avond mee te maken. Genoeg te lezen voorradig. Dit voelt goed. Petra

Bernard Al is teruggetreden als penningmeester. In een volgend nummer zullen wij proberen hier meer aandacht aan te besteden. Wij danken hem bij voorbaat voor zijn inzet.

Nadere informatie is in te winnen bij Els van Hulten, secretaris, [email protected], telefoon 0320-221279.

Het Zevenblad Ik heb een echte zevenbladtuin. Er moest nodig wat aan de tuin gebeuren. Er stonden wat bomen die weg moesten, wat bollen, een paar rozenstruiken en heel veel zevenblad. Op een dag in de tuin, ging mijn vriendje de bomen weghalen. Ik ging maar het glas wegbrengen. Het volgende weekend in de tuin had ik te veel energie. Ik verklaarde onbewust de oorlog aan het zevenblad. Ik zag de gigantische wortelpartijen van het zevenblad. Ik kreeg diep respect voor de plant, maar moordde rustig verder. Ik zat in een flow. Nog wat andere plantjes gekocht en in het lege stukje tuin gezet. Ik keek naar de tuin. Het is eigenlijk wel mooi groen. Ik begon stukken tuin voor het zevenblad te reserveren: de zevenbladregio’s, in politieke termen. Ik ging een weekendje weg en kwam weer terug in de tuin. Gevoelsmatig had ik een staakt het vuren afgesloten met het zevenblad. Wat zag ik… Om alle nieuwe plantjes heen stond zevenblad. Zelfs om de tuinkabouter, die we als bewaking hadden neergezet. Respect! Ik

dacht: “Ach, wat kan mij het verrekken, ik vind een zevenbladtuin eigenlijk veel mooier.” Die andere plantjes waren ineens heel stom. Nee, ik laat mij niet koeieneren door het zevenblad. Wij mogen ook een stukje tuin. Het voorste stukje tuin is een VNVluchtelingenkamp in een gebied dat beheerst wordt door de rebellen: “het Zevenblad.” Ik ben een Blauwhelm die het VN-vluchtelingenkamp moet verdedigen: het kleine stukje tuin, vlak voor de bank, waar wij zicht op hebben. Daar woedt de oorlog, de rest van de tuin is voor het zevenblad. Ik heb een echte zevenbladtuin. Petra


13

Week van de Psychiatrie / Breingeindag 2008 belangstellenden. Er werden niet alleen speeches gehouden, maar er waren ook veel boekentafels van cliëntenorganisaties en GGZ-instellingen, en daarnaast stands met informatie over alternatieve geneeswijzen. Ik had de demo-separeer van de Cliëntenbond meegenomen. Het ding was een maand daarvoor gereedgekomen en kreeg in Eindhoven de primeur.

De Breingeindag is de landelijke manifestatie die jaarlijks naar aanleiding van de Week van de Psychiatrie wordt georganiseerd. De Week van de Psychiatrie wordt voorbereid door afgevaardigden van een aantal organisaties (Pandora, Cliëntenbond, VMDB, Cliëntenraad Altrecht en Basisberaad Rijnmond). De samenstelling van deze landelijke werkgroep kan jaarlijks wisselen. In het voorafgaande jaar werkt de landelijke werkgroep een thema uit, dat ze in de herfst bekend maakt op de website www.weekvandepsychiatrie.nl. Eind maart in het volgende jaar organiseren regionale of plaatselijke groepen van (ex-)psychiatrische patiënten (zoals een cliëntenraad van een GGZ-instelling) veel bijeenkomsten, die op hun eigen wijze het thema vormgeven. De

De week van de Psychiatrie wordt volgend jaar gehouden van maandag 30 maart tot en met zondag 5 april 2009. Het thema is ervaringsdeskundigheid. Wat vinden cliënten nu eigenlijk zelf van ervaringsdeskundigheid binnen en buiten de GGZ?

landelijke werkgroep kiest een van de werkgroepen uit om de Breingeindag, een landelijk evenement, te organiseren. Het thema van de week in 2008 was aanvullende - en alternatieve geneeswijzen. Wat houdt dit nu precies in? Aanvullende geneeswijzen zijn behandelingen of therapiën, die naast de reguliere GGZ bestaan. Ik denk aan lotgenoten contact voor (ex-) patiënten. Er is op een bepaald moment een overgangsgrens naar alternatieve genees-

Bert Aben

Breingeindag 2008 Leent ons brein wijzen, die geen aansluiting kent bij de reguliere GGZ. De GGZ is er soms niet mee bekend, vindt het onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd, of heeft het niet in haar pakket omdat de zorgverzekeraar het niet vergoedt. Het doel van de week was om een discussie op te zetten, waarbij vanuit cliëntperspectief ervaringsverhalen van mensen komen, die ervaring hebben met de aanvullende en alternatieve geneeswijzen. Ervaringen die zowel positief als negatief kunnen zijn. Vanuit verhalen en discussies kunnen cliënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars inzetten op maatwerk. Mensen kunnen nu, na jarenlang tobben in de GGZ, een geneeswijze uitproberen, die uiteindelijk tot meer levensgenot kan leiden. De Breingeindag werd dit jaar op 31 maart georganiseerd door de cliëntenraad van GGZ Eindhoven (GGzE), op het terrein van de Grote Beek. Het programma werd ingevuld door ervaringsdeskundigen en professionals die ter gelegenheid van het thema waren uitgenodigd. Tussen de serieuze gesprekken door luisterde een eindhovense toneelgroep de dag op. De Breingeindag heeft ook altijd wel een beetje het karakter van een reünie. Volgend jaar wordt de 35e Breingeindag gehouden. Dit jaar kwamen er uit het hele land zo’n 200 cliënten en

zich wel voor gein en vindt het brein het fijn om middelpunt van zo’n breingeindag te zijn? Ik mag aan de bloesem van Bach, en aan de Reiki en healing. Oh what a lovely feeling. En op al het geloof, zoals die van de antroposoof, zo bleek maar weer rust ook geen taboe meer. Ook spiritueel, kan er veel. Voel ik mij ziek, dan ga ik fysiek. Als ik er wat slechter uitzie, dan ga ik aan de orthomoleculaire therapie. Kortom, en dat konden ook de inleidende psychiaters/ onderzoekers beamen, komen in een uitgebalanceerde behandeling alle methodes samen. En omdat het ene het andere versterkt is het logisch dat het werkt. Roelof Wit

14


Aart Jongejan over de WMO:

Maak zichtbaar waar je belangen liggen De redactie heeft een aantal vragen over de WMO voorgelegd aan Aart Jongejan. Aart is de laatste beleidsondersteuner in dienst van de Cliëntenbond geweest en actief betrokken gebleven bij de vereniging. Zijn opvatting is dat professionele belangenbehartigers als bondgenoot met de cliënt gezamenlijk moeten werken aan maatschappelijke acceptatie en participatie. Sinds september 2007 werkt hij voor het Programma Lokale Versterking GGz Wmo, in de initiatiefgroepen op het gebied van (openbare) geestelijke gezondheidszorg: maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en verslavingszorg (OGGz, MO, VO, Vz). Wat is in het kort uitgelegd de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)? De WMO is een wet die regelt dat gemeenten verantwoordelijk zijn en de regie voeren over deelname aan de maatschappij van hun burgers met een beperking. Deze beperkingen kunnen medisch, psychisch en bijvoorbeeld ook psychosociaal zijn. Het gaat om beperkingen die mensen een ‘makke’ opleveren waardoor zij in een zwakkere positie geraken om deel te nemen aan de samenleving. Hoe kunnen GGZ-cliënten gebruik maken van de WMO? Hoewel het er vaak op lijkt dat de WMO bijvoorbeeld vooral gericht is op thuiszorg wil ik graag de missie en doelstelling van ons programma onder jullie aandacht brengen: “Het Programma Lokale Versterking GGz Wmo (OGGz, MO, VO, Vz) biedt mensen met een psychische beperking, met een verslavingsprobleem, uit de vrouwenopvang en dak- en thuislozen mogelijkheden om actief en op eigen geaarde wijze mee te doen aan de samenleving. Met als doel hun cliëntenbelangen binnen de WMO op een hoger peil te brengen en de politieke en publieke opinie over hen te beïnvloeden. Het programma doet dit door hen op lokaal en regionaal niveau bijeen te brengen om op formele en informele wijze hun eigen belangen te behartigen. Zij krijgen hierbij ondersteuning in de vorm van kennis, handreikingen en financiële middelen.”

Vijfendertig initiatiefgroepen door het hele land werken aan deze missie met de volgende doelen in hun achterhoofd: • ‘Meer en beter’: meer mensen uit de GGZ, maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en verslavingszorg betrekken bij de uitvoering van de WMO en totstandkoming van de WMO-voorzieningen. En de deelnemers die participeren beter toerusten om (politieke) invloed erop te kunnen uitoefenen. • ‘Solidariteit en samenwerking’: actief de samenwerking zoeken en aangaan met bestaande lokale en regionale cliëntenen gehandicaptenorganisaties. • ‘Verbetering beeldvorming’: kennis vergroten bij gemeenteraadsleden, wethouders, ambtenaren en organisaties die een rol hebben in de uitvoering van de WMO over burgers met een psychische handicap. Zodat zij een meer realistisch beeld van deze groep krijgen. Mensen uit onze kring zijn heel actief om op allerlei manieren te werken aan voorwaarden en voorzieningen in de gemeenten om dit te realiseren. In de WMO wordt veel op lokaal niveau bij gemeentes aangestuurd. In hoeverre zijn loketmedewerkers en hulpverleners geïnformeerd over de wensen en mogelijkheden van mensen met psychische problemen, en kunnen zij de doelgroep ook bereiken? Hier hebben jullie het over de punten uit de vorige vraag. Voor ons en al die mensen uit de initiatiefgroepen valt nog veel te doen om bijvoorbeeld de beeldvorming te verbeteren. Daartegenover staat dat een goed functionerende groep in staat zal zijn de gemeente zover te krijgen dat informatieloketten en -steunpunten bemenst worden door zeer adequate medewerkers: ervaringsdeskundigen die hier in geschoold zijn! Kan de overheid een vangnetconstructie bieden als de gemeente de WMO slecht uitvoert? Nee. De gemeenteraadsleden moeten ervoor zorgen dat de WMO in gemeentes goed wordt uitgevoerd. Om de vier jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen en daar ligt de mogelijkheid van de burger om invloed te hebben. Initiatiefgroepen hebben er dus belang bij tussendoor ook goede contacten met raadsfracties op te bouwen.


Zal de WMO een deel van de bezuinigingen in de AWBZ opvangen, en hoe verhouden zij zich tot elkaar? Dit is een gevoelige vraag. De landelijke overheid suggereert wel dat ze bijvoorbeeld van alles wat overgaat naar gemeentes, zoals ondersteunende begeleiding op psychosociale grondslag, compenseert. Ik weet dat dit geen geoormerkte gelden zijn en verwacht dat gemeenten zeer wisselend eigen gelden inzetten om kwaliteit te bieden en te waarborgen. Gemeenten hebben volgens alle onderzoeken, van Verweij Jonker tot het Nederlands Dagblad, nog te weinig oog voor onze groepen. Ik verwacht het komend jaar nog veel onduidelijkheid en verwarring voordat gemeenten, cliënten en aanbieders weten wat de markt biedt (moet bieden). Is het ook een doel van de WMO om GGZ-cliënten verplicht te laten reïntegreren? Het woord verplicht daar heb ik wat moeite mee. Als jullie bedoelen dat gemeenten voorwaarden moeten scheppen om ook GGZ-cliënten volwaardig burger te laten zijn dan zeg ik ja. De WMO biedt gemeenten hier ook juist de mogelijkheden voor door hun de regisseursrol te geven in het afstemmen van regelingen en voorzieningen op elkaar. Een gemeente zou hier bijvoorbeeld aan kunnen werken door bij het gunnen van bouwopdrachten of aanbestedingen van dienstverlenend werk in het contract op te nemen dat een X aantal medewerkers mensen met een makke moeten zijn. Dit lijkt ook ‘de regeltjesmaatschappij’ waar ik weinig van

hebben moet, maar bevordert wel arbeidsparticipatie en maatschappelijke integratie. Waar zijn de cliëntenbond en Voice mee bezig als het gaat om de WMO? Cliëntenbond en Voice zijn zichtbaar en onzichtbaar bezig zich sterk te maken voor de cliënt. Ik bedoel daarmee dat in de diverse initiatiefgroepen Programma Lokale Versterking GGz Wmo leden actief zijn en dat Regionale Cliënten Organisaties (RCO’s) aangesloten bij de Stichting Voice vaak in hun regio (van oudsher) de gebundelde vertegenwoordiging van GGZ-cliënten en naastbetrokkenen zijn. Deze bundelingen, in onderlinge solidariteit, zullen voor gemeenten en gemeenteraadsleden steeds belangrijker worden als informatie- en onderhandelingsbasis voor lokaal WMO-beleid. Beide organisaties zijn lid van het Landelijk Platform GGz en Programma Lokale Versterking GGz Wmo is een project van het Landelijk Platform. Als zodanig zie ik Voice en Cliëntenbond als kwartiermakers WMO, mits het kader zich breder en sterker manifesteert als nu soms gebeurt. Wat wil je verder nog opmerken over de WMO? Laat je zien, laat je horen en maak zichtbaar waar je belangen liggen als burger met een ‘makke’. Wees solidair als lotgenoot – gedraag je als een bondgenoot. Samen staan we sterker.

DVD uitgebracht door programma Lokale Versterking: ‘Samenwerking / samenleving: iedereen wordt betrokken’ Aandacht voor (de belangen van) mensen uit de OGGZ (Openbare Geestelijke Gezondheidszorg): de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en vrouwenopvang. Een groep, waarover veel wordt gesproken, maar die zelden zelf aan het woord komt. Er bestaat een zeer negatief beeld over daklozen, verslaafden en andere mensen, die leven in een marginale maatschappelijke positie. Zij worden vaak louter gezien als potentiële overlastgevers. Om het heersende negatieve beeld over deze mensen te nuanceren, hebben 12 initiatiefgroepen van het Programma Lokale Versterking besloten om een DVD te laten produceren met de voorlopige werktitel: samenwerking/samenleving: iedereen wordt betrokken. De DVD bevat een korte documentaire (ongeveer 15 minuten), waarin drie ‘goede voorbeelden’ tonen hoe het anders kan. Deze ‘hoofdfilm’ geeft een indruk van een succesvolle aanpak van de opvang van dak- en thuislozen in de wijk en de factoren die aan deze positieve ontwikkeling bijdragen. De ‘hoofdfilm’ wordt op de DVD geflankeerd door acht korte portretten (±5 min.) waarin woordvoerders uit de doelgroep

persoonlijk in beeld worden gebracht. Deze portretten tonen hoe mensen op hun eigen wijze een manier hebben gevonden om te participeren in de samenleving. De kijker maakt kennis met ‘de’ dak- en thuisloze, ‘de’ verslaafde en ‘de’ zwerfjongere. Over wie hebben we het eigenlijk? Wat heeft voor die persoon bijgedragen aan een succesvol maatschappelijk herstel? De portretten laten een gevarieerd beeld zien van de verschillende doelgroepen en de verschillende soorten problematiek. Vanuit een positief perspectief: mensen hebben mogelijkheden. Prijsindicatie € 15, reserveren kan! Heeft u belangstelling neem dan contact op met: Aart Jongejan tel. 06-15200728 [email protected] Jenny de Jeu tel. 030-2363764 [email protected]

LPGGz

15

16


Tatiana Pierot is sinds kort lid van de Cliëntenbond. Onlangs ontving ze het certificaat voor de cursus “werken met eigen ervaring” bij de Regionale Cliënten Organisatie De Hoofdzaak in Alkmaar. Ze heeft zich aangemeld als correspondent voor OndersteBoven. Hieronder haar eerste bijdrage!

Zonder verbondenheid van cliënten in de geestelijke gezondheidszorg onjuist overleg De politiek heeft ervoor gekozen om de marktwerking haar intrede te laten doen in de publieke sector. Dus ook in de geestelijke gezondheidszorg. Om de invoering van de marktwerking soepel te laten verlopen is men overgestapt naar een ander managementmodel. Dit model is vooral gericht op efficiënter werken, meer productie en bezuinigingen. De overheid heeft vanuit de marktwerkinggedachte de zorgverzekeraars een monopoliepositie gegeven. De zorgverzekeraar bepaalt nu de prijs van het product, hoeveel productie er gemaakt mag worden, welk budgetplafond daarvoor wordt ingesteld, en of nieuwe initiatieven gefinancierd gaan worden. Zorg- en dienstverlenende instellingen moeten daar nu keihard met de zorgverzekeraar over onderhandelen. Op 1 januari 2007 deed de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) haar intrede. In deze wet zijn een aantal bestaande wetten en regelingen gebundeld en onder de regie van de gemeente gebracht. Sommige wetten en regelingen vielen al onder de verantwoordelijkheid van de gemeenten. De WMO moet eenheid brengen in de maatschappelijke ondersteuning aan kwetsbare burgers. Het gaat ondermeer om: de Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG), de Welzijnswet, delen uit de AWBZ (de huishoudelijke verzorging, ondersteunende en activerende begeleiding) en de openbare geestelijke gezondheidszorg uit de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid. Ook subsidieregelingen voor openbare geestelijke gezondheidszorg, coördinatie van vrijwillige thuiszorg en mantelzorg, diensten bij wonen en zorg en zorgvernieuwingsprojecten in de geestelijke gezondheidszorg gingen naar de WMO. Andere wetten die zorgen dienstverlenende instellingen, en (ex-) psychiatrische cliënten raken, zullen door ‘de overheid’ nog onder de loep worden genomen. Velen wachten op de veranderingen die nog zullen worden doorgevoerd, naast de veranderingen die voortkomen uit het voorafgaande. Dit alles zorgt nu voor roerige tijden. In de WMO is vastgesteld dat alle instellingen die vanuit de WMO door de gemeente worden betaald een klanten- of cliëntenraad moeten hebben. In de Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstellingen (WMCZ) is vastgelegd dat zorgaanbieders op het terrein van maatschappelijke zorg en gezondheidszorg die vanuit collectieve middelen gefinancierd worden een cliëntenraad moeten hebben. Ook zijn er onafhankelijke

cliëntgestuurde organisaties, zoals de Cliëntenbond. Alle deelnemers zijn dus (ex) cliënten die ook weer met andere cliënten overleggen. Cliënten kennen als geen ander de eigen behoeften/wensen en die van andere (ex) cliënten. Opmerkelijk is dat de WMO cliëntenorganisaties bij elkaar brengt. Belangenorganisaties, variërend van psychisch kwetsbaren, verstandelijk en lichamelijk gehandicapten tot ouderen, trekken tegenwoordig, bij gezamenlijk belang, samen op. Bijvoorbeeld in het platform WMO en andere overlegorganen. Op lokaal niveau, in de regio Noord Holland Noord, is dit zichtbaar door onder andere de fusie, die in februari 2007 tot stand kwam tussen het Cliënten Belangen Bureau ‘De Hoofdzaak’ en het Basisberaad GGZ West-Friesland. Zij werken nu samen onder de naam Regionale Cliënten Organisatie (RCO) De Hoofdzaak, op drie vestigingen (Alkmaar, Den Helder en Hoorn). Op landelijk niveau is deze ontwikkeling zichtbaar door onder andere de nauwe samenwerking tussen de stichting Voice; een landelijke bundeling van lokale en regionale belangenorganisaties van en voor mensen met psychische problemen, een psychische handicap, verslaving en mensen zonder thuis, én de Cliëntenbond, een landelijke vereniging van en voor mensen die psychische of psychiatrische klachten hebben (gehad). Doordat cliënten met elkaar overleggen en zich verenigen en vanuit verbondenheid overleg voeren in en met cliëntenorganisaties, maatschappelijke zorginstellingen en gezondheidszorg instellingen, worden zaken zichtbaar. Bijvoorbeeld dat mensen met psychische klachten als het gaat om participatie in de samenleving nog weinig baat hebben bij de WMO. Er worden allerlei beleidsadviezen geformuleerd en geïmplementeerd, zowel op landelijk, regionaal, lokaal als op instellingsniveau. Cliëntenorganisaties werken andersom. De behoefte en de wensen van de (ex) cliënt staan hierbij centraal. Cliënten organiseren zich in de instelling en/of organisatie. Tot op landelijk niveau. Waarbij de draagkracht van een (beleids)onderwerp toeneemt. Tatiana Pierot


Moeten we nu alweer naar het Malieveld?

Bezuinigingen in de AWBZ Het kabinet doet weer voorstellen om de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) verder te ontmantelen. In voorbereiding zijn onder andere de invoering van een eigen bijdrage voor de psychotherapie en dagactiviteitencentra, en de overheveling van het PGB (Persoonsgebonden Budget) naar de WMO. (Wet Maatschappelijke Ondersteuning). De centrale overheid trekt haar handen steeds meer af van de collectieve voorzieningen en de burger moet het verder zelf maar regelen. Toen ik zo’n 30 jaar geleden op de middelbare school zat was het verzekeringsstelsel in de sociale verzorgingsstaat op z’n hoogtepunt. Er waren allerlei volksverzekeringen die voor iedereen recht gaven op een gelijke uitkering. Daarnaast waren er de werknemersverzekeringen die onder andere uitzicht gaven op een vervroegde pensionering voor het 60e levensjaar. Voor veel cliënten in de psychiatrie

waren de werknemersfaciliteiten een ver-van-ons-bed-show. Eenmaal arbeidsongeschikt betekende dit vaak een schorsing van de arbeidsmarkt. Voor zover er nog sprake was van een pensioen kon je vaak rekenen op een pensioenbreuk. De hoop bleef gevestigd op de volksverzekeringen, ooit door vader Drees ingevoerd. Deze hielden een dekking

in van onder andere de ziektekosten van mensen die langer dan een jaar ziek zijn. Nu is het kabinet er natuurlijk veel aan gelegen om een aardige rijksbegroting te presenteren en 4 jaar geleden werd er al een eigen bijdrage voor de AWBZ voorgesteld. Ik was er ook bij tussen die vele demonstranten, cliënten en (ex-) cliënten. We hebben gedemonstreerd en

gezongen op het Malieveld. De eigen bijdrage ging niet door en het werd duidelijk voor het kabinet dat cliënten ook een stem hebben. In de afgelopen jaren is wel een andere beperking van de AWBZ doorgevoerd, in de vorm van de overheveling naar de WMO. Een groot deel van de AWBZzorg wordt voortaan uitgevoerd door de gemeenten. Nu zijn al die honderden gemeenten het wiel opnieuw aan het uitvinden, waar dat vroeger door één instantie gebeurde in het “dorp Nederland.” Veel gehandicapten ijveren voor een goed functionerende WMO-klankbordgroep, -raad, en -commissie. Het beperkte leger GGZ-actievelingen heeft er nu nog een taak bij: het bewerken van gemeenteraadsleden en ambtenaren om de zorg voldoende te financieren. Het is overigens niet mijn bedoeling om de WMO af te kraken. De WMO betrekt de burger bij de noden van zieken, ouderen en gehandicapten. Staan we nu weer voor een nieuwe ronde van bezuiniging van de AWBZ? Blijft psychotherapie alleen betaalbaar voor beter-gesitueerden? Wat doen we aan de zorg voor gehandicapten? Ik denk weer aan vader Drees: een volksverzekering die voor iedereen toegankelijk is. We moeten weer naar het Malieveld om dat duidelijk te maken! Bert Aben

17

18


The Deeper Secret nieuwe tijden breken aan, of we willen of niet Dit jaar verscheen het boek “The deeper secret” van Annemarie Postma. Het is een reactie op “The secret” van Rhonda Byrne, dat in 2006 verscheen. Dit boek creëert een geheimzinnige sfeer rondom de vroeger door ingewijden overgeleverde kennis betreffende “de wet van de aantrekking”. Hierdoor wordt er een soort nieuw geloofsmysterie van gemaakt. Kort geformuleerd komt deze wet erop neer dat je met het richten van je gedachten je toekomstige leven gestalte geeft en de dingen/personen aantrekt die je nodig hebt. Het gedoe eromheen is populistisch en commercieel gericht. Echt Amerikaans, vind ik. Maar de inhoud van deze materie is erg van deze tijd!

Jouw vraag zal zijn, wat kan ik hier nou mee als GGZ-cliënt? Tja, ik kan er persoonlijk wel iets mee, maar of jij er als lezer iets mee kunt? Dat hangt ervan af of er bij jou belangstelling is voor dit soort zaken. Wat is er aan de hand? Al sinds jaren na de oorlog speelt het thema van persoonlijke ontwikkeling, individualisme en emancipatie. De invloed van het feminisme is niemand ontgaan naar ik aanneem. De opkomst van allerlei politieke bewegingen en maatschappelijke organisaties bleven niet onopgemerkt. Dit zijn maar een paar willekeurige voorbeelden. Iedereen viel andere zaken op, naar ik aanneem. Ook op het vlak van het geloof veranderde er het nodige. Ook daarin is iedereen zijn eigen weg gegaan. We bleven trouw aan wat we kenden of we zochten naar iets anders wat beter aansloot bij onze persoonlijke behoeften. Hierdoor ontstond de controverse tussen het fundamentalisme enerzijds en de New Age anderzijds. Vroeger beoefenden we ons geloof in groepen (kerken), en nu doen we dat meer individueel.

Toen bepaalde de leiding van een kerk nog wat we moesten geloven, nu doen steeds meer mensen dat zelf. Het zappen is ook in de geloofswereld in geraakt. Dit verschijnsel omschrijven ze wel eens met reli-shoppen en reli-hoppen. Er is veel in beweging gekomen in onze samenleving, ook internationaal. Soms lijkt het erop dat het allemaal maar de waan van de dag is, maar dat is het niet, in mijn ogen. “The Secret” is het derde spraakmakende boek op dit vlak in de laatste 10 jaar. Eerst waren er de Celestijnse Belofte en de Da Vinci Code. Overigens zijn alle drie deze boeken inmiddels verfilmd, “The Secret” is ook verspreid via het internet. Waarom was de reactie van Annemarie Postma (“The deeper secret”, gepubliceerd bij uitgeverij Ankh Hermes) nou zo nodig? Enerzijds, omdat het allemaal zo makkelijk wordt voorgesteld, deze mogelijkheden om gezond, gelukkig en rijk te worden, anderzijds, omdat gezegd wordt, dat als je er maar in gelooft, dan zul je het worden. Annemarie zegt dat het niet

zo eenvoudig is, maar er is wel het een en ander mogelijk. Je kunt dit in haar boeken lezen. Dit is de heilsboodschap van deze tijd. Je zou kunnen zeggen “The American Dream”. Als je je best doet kun je wel wat bereiken. Mocht je je nog niet verdiept hebben in dit nieuwe geloven, dan raad ik je aan: lees eens wat in deze boeken. Persoonlijk zou ik haar graag interviewen, zij heeft zich als rolstoeler door middel van haar activiteiten, zowel als columniste, schrijfster en journaliste, gast in talkshows (zoals nu bijv. Knevel en van de Brink) zelfstandig weten te maken zonder hulpverlenende en uitkerende instanties. Annemarie, dat gun ik je van harte. Ook jullie als lezers en leden van onze welgewaardeerde Bond gun ik dat wat “The Secret” ons belooft. Maar, ik denk als we voor een wonder gaan, dan moet je ook zelf een beetje aan de slag. Vertel ons, wat vindt u van dit thema en het boek? Uw mening telt voor ons. Peter van de Water


Oudere, hoe is het nu met U? Wanneer ik op mijn brommer de stad door rijd dan zie ik vaak ouderen in het straatbeeld. Samen kletsen of net als ik op weg naar hun eigen plek, zij het soms wat moeilijker dan ik. Ook op de activiteitencentra kom ik ze tegen. Ik vraag soms: ‘Hoe gaat het met u?’ Meestal is het antwoord ‘goed’. Ook geven ze aan dat ze blij zijn dat ze naar het activiteitencentrum kunnen. Het beeld van ‘Stille wateren en diepe gronden’ dringt zich aan mij op. Het maakt mij nieuwsgierig naar hun verhaal. Ik ben een vrouw van 41 en heb het nodige meegemaakt. Zij komen uit een tijdperk waarin veel wetten en regels er niet waren. Toch blijven zij gesloten over hun ervaringen. Een andere houding nu, door een ander tijdperk toen? De vraag; ‘hoe gaat het nu met de ouderen’ maakt zich van mij meester. Toch kruip ik weer achter mijn PC. Op het Internet kom ik een onderzoek tegen dat wordt uitgevoerd bij het circuit ouderen van Mediant in samenwerking met de Universiteit Twente. Het onderzoek moet een toekomstschets opleveren van de toekomstige ouderen. De resultaten uit een enquête onder huisartsen blijken al te zijn beschreven. Mijn aandacht en interesse worden getrokken en ik lees verder. In dit onderzoek wordt beschreven dat ouderen bij zichzelf geen psychische problemen herkennen, het bij de levensfase vinden horen en er liever niet over praten. Vermoedelijk uit

De hemel op aarde is maar voor even Waar zijn alle verlangens gebleven van die held in dop Hij wou naar de top maar oh, zo anders blijkt zijn levenslot! zei een veel wijzer zot. Maryanne Bosch

De zon Wat de zon me geeft is meer dan je kunt denken Dat is geven, onvoorwaardelijk uit puur plezier, royaal! M’n haar springt op en snuift al haar volle warmte. M’n nek strekt, m’n schouders worden breed. Zo sta ik daar; een radar en vang elke vonk in mijn hart. Re van den Hooff

schaamte. Misschien een verklaring waarom zij zo gesloten zijn en wij, mensen van deze tijd, niet? Vaak herkent de omgeving van de ouderen de problemen en trekken zij aan de bel. Het lichamelijke van psychische klachten, depressie en eenzaamheid bereikt de huisarts vaak wel. Iets wat ik en misschien ook anderen, wel herkennen. Een kleine meerderheid van de huisartsen is er van overtuigd dat het goed te behandelen is. Uit dit onderzoek blijkt dat ouderen in deze huisartspraktijken iets meer aandacht krijgen dan andere patiënten. Ook maken zij een praatje dat verder gaat dan de gepresenteerde klacht. Of verwijzen door naar bijvoorbeeld het maatschappelijke werk. Nu wordt het pas echt interessant. Zijn ouderen al gebaat bij aandacht en een praatje? Of bij de juiste doorverwijzing? Uit het onderzoek kan ik zeker opmaken dat het helpt. Ik wil dan ook pleiten voor projecten die zich hiermee bezighouden. Zoals het maatjesproject. Ik bedenk tegelijkertijd dat ik en jij, ook iets kunnen doen. Ik moet eens vaker uit mijn eigen jachtige leven stappen en tijd maken om met een oudere een praatje te maken. Het kan plezierig werken, een praatje over het weer, want dan kan ik ook eens zeggen dat ik het een slechte zomer vind. Ook kan ik de ander er mee helpen. Dus mensen kom op, laten we weer eens tijd maken voor een praatje. Tatiana Pierot

Het Olympische Spelen Sonnet Een olympisch ideaal is een gezonde geest in een gezond lichaam. Voor lichamelijke - en geestelijke sportmensen voortaan. De Paralympics zijn lichamelijk. Gelukkig is er ook DAC “de Boog” met zomersport, vooral dankzij Annemieke Dijk. We gaan met Suus roeien op de Kromme Rijn. Gezonde buitenlucht is voor De Boog en de Cliëntenbond sporters fijn. Dagelijks schaken ze al en de winnaars zijn nog meer tevree. Tafeltennissen of ping pong in het lunchcafé. Zaalvoetbal willen we bijna allemaal. Ook al geeft dat wel eens kabaal. En is Laura geen Louis van Gaal. Jacques en Welmert maken met de Boog deelnemers een vakantie fietstocht. Dagelijks fietsen ze 40 – 50 km door de bocht. Door te sporten en te praten gebruiken we veel vocht. Ko Bakker

19

20


Herfstagenda Algemeen Dinsdag 28 oktober 13.00 - 17.00 uur ’t Vechthuis Jagerskade 13-15, Utrecht Congres Landelijk Platform GGz “Mét familie gaat het beter…” Over de kansen die de Modelregeling Betrokken Omgeving biedt voor kwaliteitsverbetering. Kosten € 25,- voor medewerkers van instellingen, € 15,- cliënten, lunch: € 15,Aanmelden: [email protected] www.platformggz.nl Tel. 030-2363765

Donderdag 30 oktober 12.30 - 18.00 uur World Forum Churchillplein 10, Den Haag Eindcongres Zekere Zorg www.zekerezorg.nl Tel. 070-3316543 Vrijdag 7 november 10.00 - 16.30 uur Congrescentrum Orpheus Churchillplein 1, Apeldoorn Openingscongres week van de chronisch zieken Kiezen in Zorg Leven met medicijnen en hulpmiddelen aanmelden via website, of per post/fax, kosten € 15,www.zonmw.nl/ congreschronischzieken2008 Meer informatie tel. 070-3495150 7 t/m 13 november Week van de chronisch zieken Thema: leven met medicijnen en hulpmiddelen.

Tijdens deze week ook veel activiteiten in de provincie, en de Dag van de Mantelzorg op 10 november. Voor het complete overzicht de zoekfunctie bij tab weekprogramma op website www.chronischziek.nl Zaterdag 15 november 11.00 - 15.00 uur Kargadoor, Oudegracht 36, Utrecht Alg. ledenvergadering Cliëntenbond Op de agenda staan onder andere de plannen van het samenwerkingsverband Cliëntenbond-Voice en de begroting en het werkplan Cliëntenbond 2009. Entree gratis, graag vooraf reserveren. Tel. 030 – 2521822 Donderdag 4 december De Meervaart Meer en Vaart 300, Amsterdam Congres GGZ Nederland Langdurende zorg ‘Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap’ Een congres over mensen met een ernstige psychische aandoening. Kosten voor cliënten € 25,Aanmelden [email protected] www.ggznederland.nl Tel. 06-19226525, info 033-4608958 Zaterdag 13 december 9.00 - 16.00 uur Amsterdam RAI Publieksdag 2008 “Open Mind” over de laatste stand van zaken rondom het voorkomen, behandelen en leren omgaan met psychische ziekten. Entree € 10,www.psychischegezondheid.nl 030-2823781 Zaterdag 13 december 19.00 - 24.00 uur Trianon, Oudegracht 252, Utrecht Feest van de Cliëntenbond en Platform GGz, live muziek, DJ en open podium. Tel. Caspar, 030-2715351 Najaar 2008 Voorlichting en discussie over de overheveling GGZ van de AWBZ naar de Zorgverzekeringswet. Dit najaar organiseert Voice in samenwerking met Kwadraad en het Landelijk

Platform GGZ zeven regionale voorlichtingsbijeenkomsten bij regionale cliënten organisaties over de consequenties van de veranderingen in het verzekeringsstelsel van de GGZ. Tijdens de bijeenkomst kunnen ook vragen gesteld worden en kan er waar mogelijk gediscussieerd worden met zorgverzekeraars en zorgaanbieders. Leden van de Cliëntenbond zijn van harte welkom! Voor meer informatie en data per regio: kijk op www.voicenederland.nl 030 - 2521822

Activiteiten regionale afdelingen Cliëntenbond Regio Amsterdam De Cliëntenbond organiseert gezellige gespreksavonden voor cliënten en ex-cliënten van de geestelijke gezondheidszorg. Alle belangstellenden welkom. Toegang vrij. Korte inleiding, gevolgd door vrijuit praten met iets te drinken erbij. Elke tweede vrijdag van de maand (behalve juli en augustus) Aanvang: 20.15 uur 1e Helmersstraat 106 (tegenover nr. 165) Tram: lijn 1, halte Jan Pieter Heijestraat Vrijdag 14 november Vanaf 20.15 uur Thuiszorg voor (ex-)cliënten Thuiszorg Emile (www.thuiszorgemile.nl) biedt ondersteunende begeleiding thuis aan cliënten, in en buiten het Persoonsgebonden Budget (PGB). Inleiding door Emile de Roy van Zuydewijn. Vrijdag 12 december Vanaf 20.15 uur De psychiatrisch patiënt en zijn medemensen Wijlen professor P.C. Kuiper, psychiater, werd psychotisch en beschreef na zijn genezing in het belangrijke boek “Ver heen” hoe reacties van medemensen zijn problemen verergerden. Inleiding: Paul Kuiper.


Vrijdag 9 januari 2009 Vanaf 20.15 uur Nieuwjaarsborrel Alle (ex-)cliënten en andere belangstellenden hartelijk welkom. Kom het nieuwe jaar meevieren! Inloopspreekuur Cliëntenbond Amsterdam: Donderdag 15.00 - 17.00 uur 1e Helmersstraat 106 Tel. (020) 612 74 40

Vrijdag 5 december 16.00 - 21.00 uur Extra inloop met hapjes en sapjes. Donderdag 11 december Dag van de GGZ Vrijdag 26 december 14.00 tot 21.00 uur Extra inloop met dinertje (25 december en 1 januari geen inloop) De locaties van deze activiteiten worden nog bekend gemaakt.

Iedere maandag Snookeren/poolen 14.00 tot 16.00 uur Westend Snooker Westzijde 18, Zaandam € 1,50 p.p.

Contactdagen van overige regionale afdelingen Regio utrecht Elke 1e en 3e zondag van de maand 19.00 - 24.00 uur Kargadoor, Oudegracht 36, Utrecht

Iedere donderdag Zwemmen 10.00 tot 11.00 uur Zwembad de Slag Koningsgeelstraat 3, Zaandam € 1,85 p.p.

Donderdag 30 oktober Vanaf 16.00 uur Mevr. Anqelique Rijlaarsdam, geestelijk verzorger D&D, en de opvolger van Jan Tulp, waarmee wij al kennis maakten. Donderdag 27 november 16.00 - 18.00 uur Live muziek Deze middagen zijn beiden in café C’est la Vie, Stationsstraat 5, Zaandam. Van 7 t/m 13 november willen wij iets doen in het kader van de week van de chronisch zieken.

Vrijdagmiddag 19 december ’s Middags Eindejaarsbijeenkomst met kerst- en eindejaarsattenties en feestelijke ingebruikname nieuwe bedrijfslocatie. Voor meer informatie over alle activiteiten van Psyiënt: www.psyient.nl Tel. 0113-316400

Regio Zaanstreek

Iedere donderdag Inloop Vanaf 16.00 uur Café C’est la Vie, Stationsstraat 5, Zaandam

uitreiking door bekende Zeeuw van de Psyiënt Nederland prijs regio Zeeland 2008 voor de Beste GGZ-hulpverlener, invulling verwenzorgwensen en uitreiking van de befaamde verwenzorgtasjes. www.weekchronischzieken.nl Tel. 0113-316400

Regio Zeeland Vereniging Psyiënt Nederland (VPN) organiseert de volgende voor de leden van de Cliëntenbond Afdeling Zeeland gratis toegankelijke activiteiten: Donderdag 30 oktober Algemene ledenvergadering met bestuurs- en ledenraadverkiezing en presentatie beleidsplan 2009 te ’s-Gravenpolder met aansluitend barbecue -oogstfeest te Ovezande-Borssele Woensdag 12 november 13.30 - 16.30 uur Theaterzaal Emergis E-Plaza Oostmolenweg 101 Kloetinge - Goes Psyiënt Verwenmiddag in aanwezigheid van Nationaal Ambasadeur Verwenzorg en met muziekbingo,

Regio KAM Elke dinsdagavond Vanaf 20.15 uur Bezoekersgroep in de Linden op terrein Geestgronden Bennebroek Regio Oost-Gelderland Elke vrijdag 10.00 - 12.00 uur en zondag 14.00 - 16.00 uur Inloop in de ‘Zandloper’ Lange Zandstraat 15, Deventer Regio Zwolle Elke maandag t/m vrijdag 10.00 - 13.00 uur Inloop Stichting Uitweg Händellaan 237a, Zwolle Zie ook de informatie op de achterpagina van dit blad.

Wilt u een regio activiteit vermelden in het volgende nummer? Schrijf naar postbus 645, 3500 AP Utrecht of mail naar [email protected]

21

22


De GGZ dichter Er speelt veel in de GGZ. Vernieuwingen die kansen bieden. Ontwikkelingen die zorgen baren. Ervaringen die blij maken, ervaringen die pijn doen. De GGZ-dichter zet dit alles om in poëzie. Zoals een stadsdichter dit voor een stad doet. Doelen van de GGZ-dichter zijn: • Poëtische reflectie op de ontwikkelingen in de GGZ. • Prikkelen en inspireren. • Verbinden van mensen die betrokken zijn bij de GGZ. Elk jaar worden in de week van de psychiatrie de GGZdichters bekend gemaakt. Dit zijn 2 of 3 personen die een jaar lang op een weblog gedichten publiceren. Zij baseren deze gedichten op thema’s, voorbeelden, ideeën die mensen aandragen op het weblog. Een redactiecommissie kiest elk jaar de dichters. Gedichten van het weblog kunnen ook in andere media worden gepubliceerd, bijv. websites en bladen van cliëntenorganisaties, van GGZ-instellingen, algemene media. De GGZ-dichter kan desgevraagd voordragen tijdens bijeenkomsten over de GGZ. Als het jaar om is, worden de gedichten gebundeld en uitgegeven. Dus hierbij roepen wij lezers op om de website www.ggzdichter.nl te bezoeken en thema’s door te geven voor de dichters: Wat verrast u? Waar maakt u zich zorgen over? Wat heeft u geraakt? Het wordt op prijs gesteld als u reageert op de gedichten. Zo ontstaat een levendig podium. Als u zelf een gedicht wilt plaatsen, kan dat op sites waarmee de GGZ-dichter is gelinkt. www.ggzdichter.nl

Folders over medicijngebruik: - Stoppen met antidepressiva - Stoppen met antipsychotica - Stoppenmet Lithium - Stoppen met slaap- en kalmeringsmiddelen Prijs: € 2,00 incl. verzendkosten - Medicijnen bij depressie alleen verzendkosten Folders over rechten in de psychiatrie: - Gedwongen opname in psychiatrisch ziekenhuis - Uw rechten in het psychiatrisch ziekenhuis - Klachten over het verblijf in het psych. ziekenhuis - Ontslag en verlof uit het psyciatrisch. ziekenhuis. alleen verzendkosten Alles of niets Informatie en advies voor patiënten en betrokkenen over borderline stoornis, door E. van Meekeren. € 6,95 voor leden zonder verzendkosten € 6,95 + verzendkosten voor niet-leden

Onbereikbaar verklaard! De zorg schandalig uitgekleed patiënten lijden kou, door hulp die op vakantie is we zinken in het nauw. Ziekte dreigt weer op te staan wil ons weer overheersen. Daar wachters weggevallen zijn en hulp waar wij op teerden. In Gods genade zijn wij nu in angsten en in beven, hoop is al dat ons nog rest de hoop te overleven. Anneke Slagter

Een dichter Een dichter brengt ons misschien wel dichter bij elkaar denk ik maar, en misschien wordt het leven wel wat lichter.. Roelof Wit

Overwogen medicijngebruik Informatie over medicijnen. € 5,68 + verzendkosten voor leden € 6,81 + verzendkosten voor niet-leden Het heft in eigen hand Gesprekken met ex-psychiatrische patiënten. € 4,54 + verzendkosten voor leden € 5,67 + verzendkosten voor niet-leden Beeldvorming in de GGz € 3,25 + verzendkosten Eigen kijk op kwaliteit Kwaliteitsaspecten vanuit cliënentperspectief. € 2,04 + verzendkosten voor leden € 3,40 + verzendkosten voor niet-leden Te bestellen bij 030-252 18 22 of [email protected]


Cliëntenbond zoekt nieuwe leden! Ben jij iemand die hulp gezocht heeft bij het algemeen maatschappelijk werk, een RIAGG of een andere GGZ instelling? Ben je opgenomen (geweest) in een psychiatrisch ziekenhuis of op een afdeling psychiatrie? Heb je het gevoel dat je daar niet overal over kunt praten? Voel je je in de zorg niet serieus genomen? Vind je dat de zorg tekort schiet en dat cliënten dit mede in de gaten moeten houden? Weet je dat de Cliëntenbond al 37 jaar opkomt voor jouw belangen en jouw rechtspositie? Vind je het belangrijk dat de Cliëntenbond door kan gaan om op landelijk niveau op te blijven komen voor cliënten, wordt dan lid of geef iemand anders een jaar lidmaatschap cadeau. Als geschenk ontvang je als nieuw lid het boekje ‘Turbulente jaren’ van Wim Olijve.

Ja, ik wil de Cliëntenbond graag ondersteunen, en word:

Lid* van de Cliëntenbond en

Donateur/Donatrice* en

betaal minimaal € 14.00 per jaar

betaal minimaal € 14.00 per jaar

* (Ex-)cliënten van de GGZ, zoals van Riagg’s, PAAZ’en of psychiatrische instellingen kunnen lid worden. * Voor belangstellenden is het mogelijk om donateur te worden.

Lidmaatschap: Als lid kan je je stem laten horen bij ledenvergaderingen, actief worden voor de afdeling in de regio, drie keer per jaar dit blad ontvangen en misschien mee op stap tijdens het ledenweekend. Hoe meer leden, hoe krachtiger de Bond haar achterban kan vertegenwoordigen bij al haar onderhandelingen en acties, en hoe beter ze in staat is om de kwaliteit van de GGZ te verbeteren en ervoor te zorgen dat de stem van cliënten wordt gehoord. Ben je nog geen lid, dan kun je de bovenste bon invullen (of je kunt hem aan iemand anders geven). Met de onderste bon kun je het blad Ondersteboven cadeau doen.

Ik vind het wel niet goed dat mijn naam en adres wordt doorgegeven aan de ledenadministratie van de regionale afdeling. Naam Adres Postcode E-mail

Plaats

Telefoon Geboortedatum

Handtekening

Bon invullen en opsturen naar: Cliëntenbond in de GGZ, antwoordnummer 4164, 3500 VB Utrecht. Een postzegel hoeft niet, maar mag wel.

Ja, ik geef OndersteBoven een jaar lang cadeau voor € 14.00 en ontvang hiervoor een acceptgirokaart thuis op het hiernaast staande adres.

Naam Adres Postcode E-mail

Plaats

Telefoon

Handtekening

OndersteBoven kan als cadeau gestuurd worden naar: Naam Adres Postcode Plaats E-mail

Tel.

23

R

egionale afdelingen

AMSTERDAM 1e Helmersstraat 106n 1054 EG Amsterdam Tel: 020-6127440 Persoonlijk contact + inloop: donderdag van 15-17 u. thema-avond: 2e vrijdag van de maand, vanaf 20.00 u. E-mail: [email protected] KENNERMERLAND AMSTEL EN MEERLANDEN (KAM) Volhardingstraat 2 2032 SX Haarlem Tel: 023-5278131 Fax: 023-5359839 Contactpersoon: Ton de Vries Tel: 06-18193261 Postadres: Postbus 5313 2000 CH Haarlem E-mail: [email protected] Website: www.clientenbondkam.nl Bezoekersgroep (i.s.m. het ISP): elke dinsdagavond 20.15 u. in de Linden op terrein Geestgronden Bennebroek Infosteunpunt in de 1e lijn GGz ISP: Tel: 023-5342206 of 023-5402030 E-mail: [email protected] Website: www.informatiesteunpunt.nl ROTTERDAM EN DEN HAAG Contactpersoon: Alexandra Haman Tel: 06-19589347 ZEELAND Magnoliastraat 57-A 4431 DP ’s-Gravenpolder Contactpersoon: Adri Walhout Tel: 0113-312440 of 06-20903545

NOORD-HOLLAND NOORD Contactpersoon Den Helder: An, tel: 0223-631701 (luisterlijn vrijdag van 10-12 u.) Contactpersoon/luisterlijn West Friesland: Frans v. Uden 0229-213308 E-mail: [email protected] Zaans Praatcafé: 0756-315191 E-mail: [email protected] Website: www.zaanspraatcafe.tk GOOI, VECHTSTREEK EN ALMERE Contactpersoon Gooi en Vechstreek: George, tel: 0294-419475 Julianastraat 62 1382 XZ Weesp [email protected] Contactpersoon Almere: Judith, tel: 036-5302958 p/a Kampenweg 3 1324 SB Almere [email protected] Website: www.clientenbond-gva.nl LEIDEN Contactpersoon: functie vacant UTRECHT Contactpersoon: Caspar Postbus 8496 3503 RL Utrecht Tel: 030-2715351 Inloopavond: 1e en 3e zondag van de maand, 19-24 u. De Kargadoor Oude Gracht 36, Utrecht E-mail: [email protected] Website: www.klantenkring.info OOST-BRABANT Schoolstraat 59 5731 AP Mierlo

FRIESLAND Postbus 148 8900 BW Leeuwarden Tel: 058-2890429 ZWOLLE Koolmees 12 8271 HL IJsselmuiden Tel: 038-3330403 Contactpersoon: W.A. Jager-Hissink Inloop Stichting Uitweg: ma t/m vr van 10-13 u. Händellaan 237a 8031 EL Zwolle Tel. 038-4214836 [email protected] STEDENDRIEHOEK EN OOST-GELDERLAND Herman Borhaavelaan 3 F 21 7415 ES Deventer Contactpersoon Deventer: Truus Zuiderveld, tel: 0570-625657 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Inloop: DAC Zandloper, Lange Zandstraat 15, Deventer vr: 10-12 u. en zo: 14-16 u. NOORD- EN MIDDEN-LIMBURG Contactpersoon: Jan Verheijen Tel: 077-3985074 ZUID-LIMBURG St. Josephstraat 6 6301 EL Valkenburg Tel. 043-6014201 / 06-10003546 (ma t/m wo tijdens kantooruren) E-mail: [email protected]

LANDELIJK BUREAU Tel: 030-2521822 Voor ondersteuning, advies en info, zie telefoondienst op blz. 2 Alg. email: [email protected] Redactie: [email protected] Website: www.clientenbond.nl

onderste boven herfst 2008 jaargang 36 nummer 2

Recommend Documents