Centrumlocatie Daniel den Hoed Oncologisch Centrum
Instructie– en informatieboekje
Spiegeltherapie Afdeling Revalidatie Geneeskunde
Inhoud
Informatie over spiegeltherapie
3
Onderzoekers op het gebied van spiegeltherapie
4
Erasmus MC spiegel
5
Oefenprogramma voor patiënten met Complex Regionaal Pijn Syndroom type1 (CRPS-1)
6
Oefenprogramma voor patiënten met
2
perifeer zenuwletsel met spiegeltherapie
8
Foto’s van handen
12 - 23
Informatie over spiegeltherapie Spiegeltherapie is voor het eerst in 1996 beschreven als therapie voor het behandelen van fantoompijn bij patiënten met een amputatie door Ramachandran professor in de neurologie aan de Universiteit van Californie, San Diego, USA. Hij schreef een interessant boek "Phantoms in the Brain” welke vertaald is in het Nederlands als: Het Bizarre Brein. Ramachandran was de eerste die rapporteerde dat het oproepen van een visuele illusie met een spiegel een therapeutisch effect kan hebben. Bij patiënten met fantoompijn na amputatie gebruikte hij een doos met spiegel (zie foto: ‘virtual reality box’). De patiënt oefende terwijl hij keek naar het spiegelbeeld van de intacte ledemaat. Ramachandran rapporteerde dat herhaald oefenen leidde tot een vermindering van fantoompijn en fantoomspasmen.
Succesvolle therapeutische effecten van spiegeltherapie zijn daarnaast gerapporteerd in kleine studies bij Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS). Het precieze werkingsmechanisme van spiegeltherapie is nog onduidelijk. Een mogelijk mechanisme voor de werking van spiegeltherapie kan zijn dat het een visuele ondersteuning is van ‘mental imaging’ of ‘motor imaging’, dat wil zeggen het maken van mentale voorstellingen over het uitvoeren van bewegingen. 3
Dit zogenaamde mental imaging wordt onder andere in de sport ook veel toegepast. We kennen allemaal de beelden van de hoogspringer die in gedachten al vele malen de sprong heeft gemaakt voordat hij/zij uiteindelijk de sprong waagt. Het is aangetoond dat dit soort training, zonder daadwerkelijk de beweging uit te voeren, kan leiden tot krachttoename en coördinatieverbetering. Ramachandran verklaart de effecten bij fantoompijn vooral vanuit de wetenschap dat de hersenen zich voortdurend aanpassen aan de omstandigheden en de functie die gevraagd wordt. Deze aanpassing wordt plasticiteit van de hersenen genoemd. Mogelijk dat deze ook door de spiegeltherapie beïnvloed wordt.
Onderzoekers op het gebied van spiegeltherapie Candy McCabe, een verpleegkundige uit Engeland, heeft bij een kleine groep van patiënten met pijn (CRPS) als eerste de spiegeltherapie toegepast. Birgitta Rosen, een ergotherapeut uit Zweden, heeft in een artikel over 1 patiënt met zenuwletsels het effect van spiegeltherapie beschreven. Lorimer Moseley, een fysiotherapeut uit Australië, heeft ook bij patiënten met CRPS enkele opmerkelijke resultaten bereikt.
4
Erasmus MC spiegel De spiegel moet zo in elkaar worden gezet dat het spiegelende vlak aan de kant zit van uw niet-aangedane hand. Foto 1 is dus voor iemand waarbij de rechterhand de hand is met het probleem (de aangedane hand). Foto 1
Het frame met het witte doek zit ook aan de spiegelkant. Dit doek houdt uw hand uit het zicht, terwijl u nog goed het spiegelbeeld van die hand kan zien.
Foto 2
Uw aangedane hand bevindt zich aan de achterzijde van de spiegel terwijl u het spiegelbeeld van uw goede hand bekijkt in de spiegel.
Foto 3
5
Oefenprogramma voor patiënten met Complex Regionaal Pijn Syndroom type1 (CRPS-1) Voor u begint U wordt geadviseerd om te oefenen in een stille ruimte waar u zich goed kan concentreren en niet zal worden gestoord. De therapie bestaat uit drie fases waarvan de eerste 2 weken elk uit één week bestaan waarin nog niet met spiegeltherapie wordt begonnen. Pas in de 3e week wordt er geoefend met de spiegel.
Eerste week oefeningen; Herkenning van linker en rechterhanden (1 week) Gedurende deze week gaat u alleen maar kijken naar foto’s (in dit boekje of van de DVD) van handen in verschillende posities. Het enige wat u hoeft te doen is in gedachten te bepalen of u een linker of een rechter hand ziet. U wordt geadviseerd om dit elk uur 10 minuten te doen. In het geval dat u meer pijn krijgt dan moet u stoppen met de oefeningen en later nog eens proberen.
Tweede week oefeningen; In gedachten oefenen van de hand (1 week) Bij elke foto en/of filmpje wordt u gevraagd in gedachten dezelfde houding met de hand aan te nemen als de getoonde hand. Elke positie drie keer herhalen. U wordt nu ook geadviseerd om dit elk uur 10 minuten te doen Op de DVD zijn er:
- oefeningen voor patiënten met pijn in rechter hand - oefeningen voor patiënten met pijn in linker hand
6
Derde week oefeningen: spiegeltherapie (4 weken) U zit comfortabel in een stoel achter een tafel waarop de spiegel is geplaatst. De spiegel is zo geplaatst zodat alleen het spiegelbeeld van de niet aangedane hand goed in beeld is. De pijnlijke hand is “verborgen” achter de spiegel en bevindt zich als het ware onder het spiegelbeeld. De niet aangedane hand is ook zoveel mogelijk uit het zicht (zie ook instructiefilmpje op DVD). 1. Start met u eerst te concentreren op het spiegelbeeld van de gezonde hand terwijl de hand met zenuwletsels achter de spiegel ligt (ongeveer 1 minuut). 2. Daarna gaat u bewegingen maken met uw goede hand zoals op de getoonde foto’s in dit boekje en de filmpjes op de DVD waarbij de niet-aangedane hand verborgen is en u alleen naar het spiegelbeeld van de niet-aangedane hand kijkt (ongeveer 4-5 minuten). 3. Met beide handen dezelfde bewegingen maken, waarbij de niet-aangedane hand verborgen is en u alleen naar het spiegelbeeld van de niet-aangedane hand kijkt (4-5 minuten) U wordt gevraagd om dit elk uur 10 minuten te doen.
7
Oefenprogramma voor patiënten met perifeer zenuwletsel met spiegeltherapie Voor u begint U wordt geadviseerd om te oefenen in een stille ruimte waar u zich goed kan concentreren en niet zal worden gestoord. Probeer zo vaak als mogelijk met de spiegel te oefenen met sessies van ongeveer 10 minuten, met een minimum van 3 keer per dag. In een sessie: 1. Begin steeds met u 1 minuut te concentreren op het spiegelbeeld van de gezonde hand terwijl de hand met zenuwletsels achter de spiegel ligt. 2. Daarna kunt u bewegingen maken met uw goede hand zoals op de getoonde foto’s in dit boekje en de filmpjes op de DVD waarbij de niet-aangedane hand verborgen is en u alleen naar het spiegelbeeld van de niet-aangedane hand kijkt. 3. Met beide handen dezelfde bewegingen maken, waarbij de niet-aangedane hand verborgen is en u alleen naar het spiegelbeeld van de niet-aangedane hand kijkt. 4. Bepaalde spelvormen bv solitair waarbij u via het kijken in de spiegel bepaalde opdrachten uitvoert. Op de DVD staan specifieke oefeningen opgesplitst naar de zenuw(en) die beschadigd zijn:
8
-
ulnaris zenuw
-
medianus zenuw
-
beide zenuwen beschadigd
Oefenprogramma voor patiënten met ulnaris zenuw beschadiging 1.
Vingers spreiden
2.
Vingers sluiten
3.
Vanuit strekstand een dakje maken
4.
Pincetgreep
5.
Hand plat op tafel en alleen buigen in knokkels
6.
Hand gebogen in knokkels en vingers strekken
7.
Vanuit vuist alleen vingers trekken
8.
Kommetje maken
9.
Vingers strekken (zonder knokkels te overstrekken)
10.
Tikken op tafel (piano) zonder overstrekken knokkels
Spelletjes, bijvoorbeeld:
- solitair spel - stapelen van kaarten, damstenen - kaarten op goede volgorde leggen - damstenen op dambord zetten - damstenen in doosje doen - damstenen stapelen - lucifers in luciferdoosje doen - figuur maken met lucifers (cirkel, huisje, vierkant)
9
Oefenprogramma voor patiënten met medianus zenuw beschadiging 1. Duim bewegen van handpalm af 2. Rondje met duim 3. Duim naar wijsvinger 4. Duim naar pink, 5. Duim langs wijsvinger van basis naar topje 6. Handpalm plat op tafel, met duim op tafel tikken (spatie) 7. Knikker ronddraaien
Spelletjes, bijvoorbeeld:
- solitair spel - stapelen van kaarten, damstenen - kaarten op goede volgorde leggen - damstenen op dambord zetten - damstenen in doosje doen - damstenen stapelen - lucifers in luciferdoosje doen - figuur maken met lucifers (cirkel, huisje, vierkant)
10
Oefenprogramma voor patiënten waarbij beide zenuwen beschadigd 1. Vingers spreiden en sluiten 2. vanuit strekstand een dakje maken 3. Pincetgreep 4. Hand plat op tafel en alleen buigen in knokkels 5. Hand gebogen in knokkels en vingers strekken 6. Vanuit vuist alleen vingers trekken 7. Kommetje maken 8. Vingers strekken (zonder knokkels te overstrekken) 9. tikken op tafel (piano) zonder overstrekken knokkels 10. Duim bewegen van handpalm af 11. Rondje met duim 12. Duim naar wijsvinger 13. Duim naar pink, 14. Duim langs wijsvinger van basis naar topje 15. handpalm plat op tafel, met duim op tafel tikken (spatie) 16. knikker ronddraaien Spelletjes, bijvoorbeeld:
- solitair spel, stapelen van kaarten, damstenen - kaarten op goede volgorde leggen - damstenen op dambord zetten, damstenen in doosje doen, damstenen stapelen
- lucifers in luciferdoosje doen, figuur maken met lucifers (cirkel, huisje, vierkant)
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
6182297
Erasmus MC ‘s Gravendijkwal 230 3015 GE Rotterdam Tel (010) 704 0 704 www.erasmusmc.nl
© Erasmus MC - Patiëntencommunicatie - 06/08
Aan de inhoud van deze folder kunnen geen rechten worden ontleend
