Afdeling revalidatie
De wervelfractuur
Deze folder geeft algemene informatie over de behandeling bij een (in)stabiele wervelfractuur. Deze folder geeft aan hoe de meeste patiënten kunnen worden behandeld, maar in sommige gevallen kan het nodig zijn om hier van af te wijken. Mogelijk heeft u na het lezen nog vragen. Deze kunt u altijd aan uw behandelend arts, fysiotherapeut of aan de verpleegkundige stellen.
De (in)stabiele wervelfractuur De wervelkolom bestaat uit zeven halswervels, twaalf borstwervels en vijf lendenwervels, zie figuur 1. De belangrijkste functie van de wervels is het ondersteunen van het gewicht van het lichaam, het mogelijk maken van bewegingen en het aannemen van houdingen. Tevens lopen er zenuwbanen door de wervelkolom, het ruggenmerg. Door een val van grote hoogte, door een verkeersongeval of door andere oorzaken kan een fractuur ontstaan in een of meerdere wervels. Afhankelijk van de soort fractuur is de wervelkolom stabiel of instabiel. Om dit te kunnen bepalen, is zeker nader onderzoek met behulp van röntgenfoto’s noodzakelijk. Ook wordt altijd een neurologisch onderzoek uitgevoerd.
1
achter
Halswervels
Borstwervels
voor Figuur 2 wervellichaam (boven-aanzicht)
Voorkant
Achterkant
Lendenwervels
Heiligbeen en staartbeen
Figuur 1 de wervelkolom (zij-aanzicht)
2
Bij een stabiele wervelfractuur is alleen het wervel-lichaam (figuur 2) gebroken. Er is geen sprake van kans op beschadiging van het ruggenmerg en deze breuk wordt meestal behandeld met een aantal dagen bedrust. Hoeveel dagen dit zijn, hangt af van het advies van de arts en de ernst van de pijnklachten. Na een paar dagen bedrust, wordt gestart met mobiliseren onder begeleiding van een fysiotherapeut. U krijgt een korset aangemeten. Dit is een kant en klaar korset van metaal en kunststof, een zogenaamd driepuntskorset. U draagt dit tussen de zes en twaalf weken. Bij een instabiele wervelfractuur is vaak een langere bedrustperiode noodzakelijk om het ontstaan of het verergeren van zenuwbeschadigingen en eventuele scheefstand van de wervelkolom te voorkomen. Zodra de wervelfractuur door genezing stabiel is, mag u starten met mobiliseren onder begeleiding van een fysiotherapeut.
Bedrust U heeft voor een aantal dagen bedrust. Hoeveel dagen dit zijn hangt af van de breuk en de pijn die u van de breuk heeft. Gemiddeld is dit 14 dagen. Het is van belang uw rug zo min mogelijk te belasten. De verpleegkundigen ondersteunen u zoveel mogelijk bij uw dagelijkse bezigheden. Vraag dus gerust om hulp! Het is mogelijk dat u in een plat liggende houding niet kunt urineren. In dat geval wordt een urinekatheter ingebracht. Deze kan er weer uit als u weer kunt mobiliseren. Het is mogelijk dat door het liggen de darmen wat minder goed gaan functioneren. U krijgt een medicament om de stoelgang te ondersteunen. Als pijnstilling krijgt u regelmatig tabletten aangeboden en het is belangrijk dat u die inneemt op de tijden dat u deze krijgt. Als dit onvoldoende helpt, bespreek dit dan met de arts of verpleegkundige. 3
Draaien in bed Als u op de rechter zijde wilt gaan liggen worden de linker arm en het linker opgetrokken been als hefbomen gebruikt. Beweeg beiden tegelijk naar rechts, waarbij de rug zo recht als een boomstam wordt gehouden. Om op de linker zijde te komen gebruikt u de rechter arm en het rechter opgetrokken been als hefboom.
Fout
Goed
Oefeningen in bed tijdens de bedrustperiode
Leg uw handen op uw buik en wordt hiervan bewust. Adem rustig in en uit. Kijk of u de adem ook bij uw handen kunt ervaren. Tenen naar u toetrekken en van u afduwen. Trek de tenen naar u toe en duw de knieën dieper het matras in. U voelt de bovenbeenspieren goed aanspannen. De benen om beurten buigen. De billen samenknijpen. Met opgetrokken benen liggen en een klein beetje heen en weer wiebelen ter ontspanning. Met opgetrokken benen een klein beetje op de voeten afzetten. De rug wordt zo wat boller en de buikspieren spannen aan. Als u stopt wordt de rug weer wat holler en u kunt proberen dit wat meer accent te geven. Schouders wat meer in het matras duwen. Hoofd wat meer in het matras duwen. Strek uit door de hielen en de kruin van elkaar af te bewegen. Beweeg regelmatig bewust met uw armen. 4
Draai uw hoofd een aantal keer naar links en rechts, om dan het hoofd weer in de middenpositie te laten rusten. Kijk met je ogen een aantal keer naar links en rechts, om daarna in het midden te eindigen.
Het korset Het korset stimuleert het lichaam om tijdens het zitten, staan en lopen een gestrekte of rechtopstaande positie te handhaven. Het korset is deels flexibel en helpt u eraan herinneren niet te buigen. Op deze manier traint u uw rugspieren die op hun beurt ervoor zorgen dat u een gestrekte wervelkolom houdt. Bij een gestrekte wervelkolom is er geen druk of belasting op de voorzijde van het wervellichaam. Dit is van belang om de breuk te laten genezen. Deze houding wordt aangeduid als onbelast. Indien u gaat buigen, wordt de breuk belast. De kans dat de breuk gaat inzakken, wordt dan vergroot. Het korset helpt dit voorkomen.
Figuur 3: wervel belast en onbelast
Figuur 3: drie-punt-korset
5
Revalidatie De revalidatieperiode start in het ziekenhuis. Het is van belang dat de gebroken wervel de gelegenheid krijgt te herstellen. Dit duurt zes tot twaalf weken. Om het genezingsproces zo goed mogelijk te laten verlopen, is het belangrijk dat u op de hoogte bent van een aantal herstelprincipes: Het is belangrijk uw rug- en buikspieren te trainen onder begeleiding van een fysiotherapeut. De fysiotherapeut besteed ook aandacht aan de ademhaling. Een liggende positie op de rug is altijd een onbelaste positie. U hoeft dan het korset niet om. Zodra u van plan bent om te gaan zitten, doet u het korset in liggende of zittende positie om. U gaat via zijligging zitten, om zo weinig mogelijk druk aan de voorzijde van het wervellichaam te krijgen. In overleg met de fysiotherapeut wordt besloten op welke manier u het korset aan kunt doen. Zitten geeft altijd een hogere belasting op de wervelkolom dan staan of liggen. U heeft al snel de neiging om ‘onderuit te zakken in de stoel’. Let erop dat u goed met uw billen achter in de stoel gaat zitten. Zodra u merkt dat u onderuit begint te zakken, gaat u weer staan of liggen. De opname of het ongeval kunnen een extra belasting voor u betekenen. Er kunnen bijvoorbeeld problemen ontstaan die te maken hebben met de verwerking van het ongeluk. Het kan ook om praktische problemen gaan. Vraag de arts of de verpleging naar advies of begeleding.. Zij kunnen een van de disciplines inschakelen die hiervoor in het ziekenhuis aanwezig zijn.
6
Richtlijnen Zolang u het korset draagt, dient u de richtlijnen te volgen. U draagt het korset in alle verticale posities; bij het gaan zitten, zitten en staan. U hoeft het korset niet om bij een liggende positie. In de beginperiode mag u twintig minuten zitten. De zitduur mag langzaam uitgebreid worden als de rugspieren sterk genoeg zijn en de pijn het toestaat om langer recht op te zitten. Het zitten, staan, lopen en liggen wisselt u af. U mag het korset wat losser maken voor de stoelgang. Let op het behoud van een rechte rug. Vraag hulp als het niet lukt om de billen af te vegen. De volgende keer kunt u het weer zelf proberen, maar het als het niet lukt … vraag hulp! Douchen mag zonder korset, mits u een rechtopstaande houding handhaaft. U mag uw rug niet buigen. Trek sokken en schoenen eventueel aan in een liggende positie. Draag geen zware tassen of voorwerpen.
Weer naar huis U mag met ontslag als het mobiliseren goed gaat. Dit betekent dat u zelfstandig, eventueel met een hulpmiddel, kunt lopen. Het is verstandig om tijdens de opname het douchen zonder korset te oefenen. Het vereist enige oefening om u zeker te voelen zonder korset. U krijgt een controle afspraak mee voor bij uw behandelend arts. Als de arts het nodig vind schrijft hij een aanvraag voor fysiotherapie als u naar huis gaat. U kunt dan beginnen met geleidelijk afbouwen van het korset. Dit bepaalt uw behandeld arts aan de hand van röntgenfoto’s. Bouw nooit op eigen initiatief het dragen van het korset af! september 2010
7
