Onbetaalbaar. 5epr Onbetaalbaar kopie.indd :16

Onbetaalbaar

5epr05042011Onbetaalbaar kopie.indd 1

05-04-11 19:16

Voor Katya en Masha, moge God jullie zegenen voor jullie moed en toewijding bij het beschermen van de weerlozen.


05-04-11 19:16

Vertaald door Willem Keesmaat


05-04-11 19:16

Tom Davis schreef eerder de aangrijpende roman Angst.

© Uitgeverij Voorhoeve – Utrecht, 2011 Postbus 13288, 3507 LG Utrecht www.kok.nl Oorspronkelijk verschenen onder de titel Priceless bij David C. Cook, 4050 Lee Vance View, Colorado Springs, CO 80918, USA. © Tom Davis, 2010 Vertaling Willem Keesmaat Omslagillustratie David C. Cook Ontwerp omslag en titelblad Bas Mazur ISBN 978 90 297 9622 4 NUR 302 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission of the publisher.


05-04-11 19:16

Woord vooraf

Het boek dat u nu in uw handen heeft is een zeer aangrijpend verhaal over vertrouwen, bedrog, armoede, rijkdom en hoop in een hopeloze situatie. Het is een verhaal over handel in meisjes in Rusland, maar vooral ook over hen die er iets tegen doen. Vrouwenhandel is Mensenhandel1 Handel in mensen komt overal voor, overal in de wereld, overal in Europa, overal in Nederland en dus ook bij u in de buurt. Wereldwijd worden jaarlijks duizenden vrouwen, mannen en kinderen onder valse voorwendselen geronseld en slachtoffer van mensenhandelaars. Ze worden gedwongen tewerkgesteld in de seksindustrie, als huishoudelijke hulp, in de bouw, de landbouw of de havens. Gedreven door armoede en op zoek naar een betere toekomst zijn ze een gemakkelijke prooi. Vrouwen zijn vaak de eersten die te lijden hebben onder de slechte economische omstandigheden in hun land. Gewetenloze handelaren spelen hierop in door hen prachtige banen te beloven in toeristische gebieden of in West-Europa. Een groot deel van deze vrouwen komt terecht in de gedwongen prostitutie en wordt slachtoffer van vrouwenhandel. Netwerk tegen vrouwenhandel Van oudsher richten religieuzen (zusters, broeders, fraters, pa1. Definitie mensenhandel: alle vormen van uitbuiting in arbeid of diensten, slavernij en op slavernij gelijkende praktijken en de handel in organen. Daaronder vallen dus ook vrouwenhandel en gedwongen prostitutie.

5


05-04-11 19:16

ters, monniken en monialen) zich op de noden van hun tijd. Op dit moment kunnen we wel zeggen dat mensenhandel een van de grootste hedendaagse noden is. Daarom werd in Nederland in 1991 gestart met een netwerk tegen vrouwenhandel. De Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel is een kleine organisatie met twee medewerkers en zo’n dertig vrijwilligers. De SRTV houdt zich voornamelijk bezig met preventie en bewustwording van mensenhandel. Voorlichting gebeurt in Nederland en daarbuiten. Religieuzen vormen een wereldwijd netwerk, overal ter wereld zijn ze actief om mensen in de marges van de maatschappij te helpen vooruit te komen. De SRTV spreekt dit internationale netwerk aan om te helpen bij preventie, voorlichting en bewustwording. Op deze manier kunnen mensen in hun eigen land en in hun eigen taal gewaarschuwd worden voordat zij slachtoffer worden. Hiervoor worden de meest uiteenlopende waarschuwingsmaterialen gemaakt. Religieuzen, kerkelijk werkers en ontwikkelingswerkers zetten zich samen in om aan mensen in landen van oorsprong uitleg te geven over de gevaren van mensenhandel. Het is belangrijk mensen goed te informeren over hun kansen en mogelijkheden als ze uit hun land willen vertrekken. In landen waar vrouwen gevaar lopen verhandeld te worden, ondersteunt de SRTV preventieprojecten; landen als Ghana, Oekraïne, Kenia, Roemenië, Chili, Nigeria, Dominicaanse Republiek, Indonesië, Albanië, Brazilië, Tsjechië, Chili en de Filippijnen. Wij zijn ons ervan bewust dat vrouwen de eerste slachtoffers zijn van allerlei ellende, waarvan armoede op de eerste plaats komt. De strijd tegen dat onrecht geeft ons een nieuwe missionaire roeping namelijk om alle vrouwen hun menselijke waardigheid terug te geven.

6


05-04-11 19:16

Stem die mij roept: Wie ben je? Zuster waar is je zusje? Wat gebeurt er met haar? Kan zij uitgroeien tot wie zij bedoeld is te zijn? Ben jij niet je zusters hoedster? (vrij naar Genesis 4:9) Het nu volgende verhaal is een hartbrekend relaas over de werkelijkheid waarin vele jonge vrouwen gedwongen moeten leven.Voor hen brandt de vlam in ons hart… Er is nog zoveel te doen! Ivonne van de Kar, namens de Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel

Een deel van de opbrengst van Onbetaalbaar wordt besteed aan het werk van de SRTV. V oor meer informatie kunt u de website van de Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel bezoeken: www.srtv.info

7


05-04-11 19:16


05-04-11 19:16

Proloog

‘Wanneer je er klaar voor bent,’ zeg ik en druk op de knop die de filmopname start. De kleine vrouw, een non in een zwarte, traditioneel orthodoxe habijt die op zachte toon met een meisje staat te praten, kijkt in de camera. Ze strijkt haar habijt glad, produceert een brede glimlach en knikt naar me, alsof ze wil zeggen: ‘Goed, ga je gang.’ Alsof moeder Theresa even haar gezicht laat zien. Ik moet lachen, ondanks de omstandigheden en de reden dat ik ben teruggekomen naar dit klooster in de dichte bossen van Kostroma. De jonge vrouw die op een spartaans uitgevoerde stoel voor me zit, gaat gekleed in een zwarte spijkerbroek en een witte, fris gestreken blouse. Haar haar, dat ooit lang en blond was, is nu donker en kortgeknipt. Achter haar staat een tafel met een marmeren blad, een altaar en een brede witte muur die wordt bedekt door een groot, ingewikkeld wandtapijt dat is opgesierd met iconen, heiligen die al eeuwen door de Russische gelovigen worden vereerd. Ze lijkt niet te passen in dit plaatje, als een slanke, moderne figuur die in een barok tafereeltje is geschilderd. ‘Hoe ben je hier terechtgekomen?’ vraag ik. Ik weeg mijn woorden op een goudschaaltje, zoals ik tegen een vrouw zou praten die op het punt staat om van een flatgebouw te springen. Haar ogen lijken op te lichten, maar haar gezicht is hard, als bleke steen. ‘Ik ben ertussen genomen door mensen die me beschouwden als het uitschot van de maatschappij, bedrogen door mannen en vrouwen die alleen maar aan hun eigen portemonnee dachten. Ik heb ooit gedacht dat ik vrij was…’ 9


05-04-11 19:16

‘En wanneer was dat?’ Ik ben eraan gewend om achter de camera te staan, niet om de vragen te stellen. ‘Toen ik een priester ontmoette, een orthodoxe priester uit mijn eigen land.’ Ze zwijgt en staart in de verte, alsof de herinnering haar verlamt. Ik laat haar even alleen met haar herinneringen en vraag dan: ‘Wat is er gebeurd?’ Terwijl ze nog steeds in de verte staart, zegt ze: ‘In plaats van me de vrijheid te wijzen, nam hij me mee naar de hel.’ Haar slanke hand, rood en vol littekens, beeft wanneer ze hem opheft om ermee door haar haar te strijken. De enige geluiden die te horen zijn, zijn het zachte zoemen van de camera en haar ademhaling. Ze sluit haar ogen, haalt diep adem en draait zich dan langzaam naar me toe, haar staalblauwe ogen kijken recht in de lens. ‘Ik heet Marina. Marina Smolchenko. En dit is mijn verhaal.’

10


05-04-11 19:16

1

IJsberen in een schoenendoos is vrijwel onmogelijk. Vier stappen langs het gebarsten pleisterwerk van de gestuukte muur en vier stappen terug. Bij elke derde stap raakt mijn knie wanneer ik me omdraai het hoofdeinde van mijn bed. De bedden, die staan opgesteld als militaire veldbedden, zijn opgemaakt met bijpassende bruine dekens van badstof. In de hoek staat een houten stoel met een zitting ter grootte van een laptop. In de andere hoek staan een kleine televisie en een groezelig limonadeglas op een oud houten dressoir dat vervaarlijk naar rechts helt. Deze Russische hotelkamer is een replica van de kamers waarin ik vijftien jaar geleden verbleef, als de set uit een film over de Koude Oorlog die niemand ooit geüpdatet heeft. De hele kamer is niet groter dan drie bij drie. Er is niet eens genoeg vloeroppervlak om me op te drukken. Op het bed dat op armlengte van dat van mij staat, liggen twee meisjes. Een tweeling. Ze zien eruit als Bratz-poppen. Ik schat ze op een jaar of vijftien. Hun petieterige figuurtjes zijn gehuld in spijkergoed. Ik weet vrijwel zeker dat de kleren die ze aan hebben de enige kleding is die ze bezitten. Onder hun spijkerjasje zit een strak topje, te kort om een platte buik en een nauwelijks volgroeid lichaam te verhullen. Een van de meisjes draagt laarzen met naaldhakken die zeker tien centimeter aan haar lengte toevoegen. De ander heeft hoge rode hakschoenen aan die uitlopen in puntige neuzen. Ze zien er precies hetzelfde uit, op het ene groene oog van het meisje met de laarzen na. De zware make-up kan de donkere kringen onder hun ogen niet verhullen. Op het moment dat ze zien dat ik hen sta te bestuderen, staat degene met het 11


05-04-11 19:16

ene groene oog op en begint als op commando haar broek los te knopen. ‘Da?’ zegt ze en werpt me een plastic glimlach toe. ‘Nee, nee! Njet,’ zeg ik paniekerig. ‘Ostavaites na meste, ga zitten.’ Ik maak met mijn handen neerwaartse bewegingen, alsof ik haar smeek om dekking te zoeken voor een sluipschutter. De meisjes kijken verward en gaan als standbeelden naast elkaar zitten. Mijn hoofd tolt van de gebeurtenissen van de afgelopen uren.

Katya had mij op mijn mobiele telefoon gebeld en we hadden afgesproken dat we samen zouden gaan dineren om mijn project te bespreken. Ze zei dat ze het fijn zou vinden als ik het weeshuis zou bezoeken waarvan zij directrice is. ‘Om een reportage over de toename van aids in Rusland te maken?’ vroeg ik. Katya leek altijd een verborgen agenda te hebben en had daarnaast het vermogen om mensen zover te krijgen dat ze die agenda volgden. ‘O, Stuart,’ zei ze in haar uitstekende Engels met zwaar Slavisch accent, ‘je hebt geen idee hoeveel ik daarmee te maken krijg. Weet je, ik zie elke dag meer wezen die zijn besmet met hiv en…’ De telefoon op de hotelkamer ging. ‘Momentje,’ onderbrak ik Katya halverwege haar zin. Ze praatte sneller dan wie dan ook, als de presentator van een talkshow die op dreef is. ‘De telefoon van het hotel gaat. Die moet ik even opnemen.’ Ik greep naar de zware zwarte hoorn. ‘Hallo.’ Aan de andere kant van de lijn zei een vrouwenstem in gebroken Engels: ‘Wilt u een mooi meisje op uw kamer hebben?’ Ik was er vrij zeker van dat ik de zwaargebouwde vrouw aan de lijn had die ik zag toen ik de lift uit kwam, de gangopzichter. 12


05-04-11 19:16

Het was duidelijk dat dat rare mens me verkeerd had ingeschat. ‘Nee,’ antwoordde ik in het Russisch. ‘Ik wil geen meisje.’ Ik legde de hoorn terug op de haak van het toestel uit de jaren zestig. Ik voelde irritatie en een vreemd soort schaamte opkomen. Het deed me terugdenken aan de tijd dat ik hier jaren geleden rondreisde. Als ik mijn hotelkamer binnenging of uitkwam, werd ik aangeschoten door meisjes die me recht op de man af vroegen of ik seks wilde. Had ik ooit weleens ja gezegd? Dat was iets waar ik niet eens aan wilde denken. Ik drukte mijn mobieltje weer tegen mijn oor. ‘Katya, hier ben ik weer.’ ‘Stuart, was dat iemand die je vroeg of je een meisje op je kamer wilde hebben?’ Ze klonk geïrriteerd. Geïrriteerd en paniekerig. ‘Ja. Maar ik heb natuurlijk nee gezegd.’ ‘Er belt straks een man terug,’ siste Katya. ‘Zeg hem dat je van gedachten bent veranderd en dat je haar voor de hele nacht wilt hebben. Laat dat meisje komen en wacht dan tot ik je bel.’ ‘Ben je helemaal?’ Ik keek de kamer rond om te zien of er niet ergens een verborgen camera was gemonteerd. Misschien was ik wel beland in een Russische versie van Bananasplit. ‘Doe het nou maar gewoon. Het is belangrijk.’ Ik deed mijn mond al open om te protesteren, maar ze hing op. Alsof het was afgesproken, werd ik binnen een minuut gebeld door een man met dezelfde vraag, deze keer in het Russisch. ‘Dobry vecher, goedenavond!’ zei hij. ‘U reist alleen, waar of niet? Ik heb mooie Russische meisjes om u gezelschap te houden.’ Er was niks discreets aan zijn manier van doen. Hij sprak luid, joviaal zelfs. Mijn mond wilde niet. Het leek alsof mijn kaken van schrik niet meer functioneerden. ‘Luister, ik stuur u de beste en maak een mooi prijsje. Twee mooie meiden voor de prijs van één,’ zei hij. ‘Samaya vigodnaya tsena.’ 13


05-04-11 19:16

‘Wat zegt u? Ik versta u niet, ya ne ponimayu.’ ‘O, sorry.’ Hij lachte hard en gemaakt. ‘Ik geef u de beste prijs voor twee meisjes. Duizend roebel. U zult zien dat ze u helemaal zullen opvrolijken.’ ‘Hoeveel voor de hele nacht? Ik wil ze de hele nacht.’ Rolden die woorden echt over mijn lippen? Hij lachte nogmaals, alsof we oude vrienden waren die een grap maakten die alleen wij begrepen. ‘Aha. U hebt er zin in. Ze zijn niet duur. Tweeduizend roebel. Contant. Of moeten we het op uw hotelrekening zetten?’ Ik hoorde mijn stem hees worden en zei tegen alle gezond verstand in: ‘Contant is prima.’ In gedachten zag ik al nachtelijk vertier op mijn onkostennota staan. Hoewel de man die thuis die nota bekeek er niet wakker van zou liggen zolang de onkosten maar binnen de perken bleven, wilde ik hier niet mee worden geassocieerd. Wat zou mijn vrouw er wel niet van denken? ‘Goed. Dan komen ze straks naar uw kamer en kloppen drie keer op uw deur. Om zes uur morgenochtend moeten ze weer weg zijn. Niet later. Ze hebben nog meer klanten.’ Een half uur later werd er zacht op de deur geklopt en verscheen een Russische versie van de Olsen-tweeling. Ze kwamen gearmd in één beweging de kamer binnen. Ik had vrouwen verwacht, geen meisjes. De zwaargebouwde gangopzichter was erbij en ze stak haar hand uit. ‘Zestig dollar,’ beval ze als een sergeant-majoor. Ik legde het geld in haar hand en ze liep weer weg, de gang uit. Ik deed de deur dicht en keek naar wat ik zojuist had aangeschaft met die zestig dollar. Het meisje met de blauwe ogen keek naar de vloer; de andere volgde me met haar blik. Ze sloeg haar rechterhand om mijn middel en liet de vingers van de andere hand als een waterval langs mijn borst naar beneden glijden. Ik duwde haar hand opzij en liep weg. Mijn beste vriend heeft dochters van hun leeftijd. Het zijn nog kinderen. 14


05-04-11 19:16

‘Ik verwacht een telefoontje, dus ga maar even zitten en wacht,’ zei ik tegen hen, waarbij ik kalmte probeerde uit te stralen. Ik begon te ijsberen en bedacht wat mijn volgende zet zou worden. Toen ze gingen zitten, schoven hun korte topjes omhoog. Ik zag dat ze allebei een tatoeage van een klassieke draak op hun onderrug hadden. Ze zagen er meer uit als een brandmerk dan als een modestatement. Misschien was dit wel een uiting van de opstandigheid uit hun vroege tienerjaren, maar dan in tweevoud uitgevoerd. Je zou denken dat ze op deze leeftijd toch liever een verschillende zouden willen laten zetten. Ik wist niet dat tatoeages in Rusland net zo’n trend waren als in de Verenigde Staten. Het leek me nogal riskant in dit land. En toen herinnerde ik me weer waarom ze hier waren.

Eindelijk gaat mijn mobiele telefoon over, een Russische ringtone die bij mijn reis past, en we draaien ons alle drie om en kijken alsof er nog iemand de kamer is binnengekomen. ‘Goed, Katya, wat nu?’ zeg ik zacht. Katya’s stem lijkt op het geratel van een machinegeweer. ‘Stuart, die hutkoffer waar al je apparatuur in zit, gooi die leeg en leg alles onder het bed.’ ‘Wat?’ ‘Doe het maar gewoon. We hebben geen tijd te verliezen. Ik beloof je dat je alles terugkrijgt.’ ‘En dan?’ ‘Stop daarna dat meisje in de koffer.’ ‘Katya, ik heb hier twee meisjes, een tweeling.’ Ik kijk naar mijn koffer. Ik betwijfel of ze daarbinnen wel genoeg zuurstof zullen krijgen. Zonder te aarzelen vraagt ze: ‘Passen ze er allebei in?’ Ik kijk naar de meisjes op het bed. Als ze hun schoenen uittrekken wel, denk ik. Het is een flinke koffer. De meisjes kijken 15


05-04-11 19:16

naar me met een groeiende angst in hun ogen. ‘Jullie hoeven niet bang te zijn,’ zeg ik tegen hen. ‘Ya vas ne obizhu.Ya khochu vam pomotch. Ik probeer jullie te helpen.’ Katya zegt: ‘Geef de telefoon even aan een van de meisjes, Stuart.’ Ik overhandig hem aan de verwilderd kijkende helft van de tweeling met het groene oog en knik. Haar Russisch is zo snel en gebroken, en ze gooit er zoveel straatdialect doorheen, dat ik er geen woord van versta. Maar na wat uitleg van Katya wordt ze iets rustiger. ‘Da,’ zegt ze zacht. Haar stem klinkt een beetje hees. ‘Da. Da.’ Opeens gaan haar laarzen uit en draagt ze haar zus op hetzelfde te doen. Ik prop de schoenen en de laarzen onder het bed en voel me net een echtgenoot die de sporen van zijn overspel probeert uit te wissen. Wat Katya ook mocht hebben gezegd, het werkte. Ik was nog nooit zo dankbaar geweest voor dat Russische meisje – lang en blond, zoals je in James Bondfilms ziet – dat twintig jaar geleden voor me in de rij stond op de universiteit van New York toen we ons inschreven voor de minors van het eerste jaar. Mijn moeder sprak Russisch, maar ik beheerste de taal maar net genoeg om er anderen mee te kunnen beledigen. En om iemand mee uit te vragen. En dus schreef ik me in voor wat niet meer dan één afspraakje bleek te worden en vier jaar intensieve taalstudie. Mijn minor Russisch bezorgde me een trotse moeder en een fotoreportage voor de Pravda, de bekendste krant van Rusland, vlak na de val van het communisme. Ik was in die tijd zeker drie keer per jaar in Rusland om fotoreportages te maken. Iedereen in het Westen wilde zien hoe Rusland eruitzag. Ze wilden foto’s van de mensen en van beroemde plaatsen. Amerika liep weg met Rusland. En zo ben ik verliefd geworden op dit land, op haar volk en op een Russisch meisje dat Marina heette. Terwijl ik voor vijftigduizend dollar aan fotoapparatuur onder het bed schuif, krijg ik een knoop in mijn maag, alsof ik een baby in een mandje leg en dat met de rivier laat meedrij16


05-04-11 19:16

ven. Nadat ik de laatste onderdelen heb verborgen, draai ik me om en zie dat de tweeling al bezig is in de koffer te kruipen en zich op te vouwen. Ik kijk naar hen, opgerold tegen elkaar aan. Ze zien eruit alsof ze weer in de buik van hun moeder zitten. Ik weet dat ik ze niet hoef te vertellen dat ze stil moeten zijn. Degene met de blauwe ogen heeft die stevig dichtgeknepen. Ik produceer een glimlachje. ‘Alles komt goed,’ zeg ik, hoewel ik mijn best moet doen om dat zelf te geloven. Ik verzamel de plukken bruin haar die over de rand van de koffer hangen en leg ze er voorzichtig in, alsof ik bang ben dat ze zullen breken. Ik sluit het deksel en steek de sleutel in een van de sloten, klaar om hem af te sluiten. Dit voelt helemaal verkeerd aan, alsof ik ze levend ga begraven, maar ik vertrouw Katya. Ik moet wel. Ik ga op bed zitten en klop een paar keer geruststellend op de koffer, zoals je een hond een klopje op zijn rug geeft wanneer je televisie zit te kijken. De jetlag, de honger en de wetenschap dat er twee jeugdige prostituees in mijn camerakoffer zitten, raken me als een op hol geslagen kudde bizons. Mijn maag begint vreemde dingen te doen. In plaats van te gaan ijsberen, wat ik normaal gesproken doe wanneer ik onder extreme spanning sta, begin ik te lachen. Wat zou er gebeuren als de politie nu een inval zou doen? Wat zouden die meisjes denken als ze me horen lachen? Ik demp het geluid met mijn arm. Bozhe, pogomi mne, bid ik. Bozhe, pogomi etim devochkam. God, help me. Help deze meisjes.

17


05-04-11 19:16

Onbetaalbaar. 5epr Onbetaalbaar kopie.indd :16

Recommend Documents