en oom p Bali Een oom op Bali
H
ij komt op zijn blote donkerbruine voeten,
BA lI I n 19 65
licht slepend met één been, van opzij van
Op 30 september 1965 werden in Jakarta zes generaals ver-
moord. Indonesiërs zijn gek op acroniemen en het werd al snel
het huisje aangerend. Drie rieten manden
de gestapu-coup gestapu-coup (een acroniem van Gerakan September Tigapuluh
in zijn tuin houden elk een vechthaan gevangen.
of 30-septembergroep) genoemd. Het is nog altijd niet duidelijk
Dit huis, waar we mijn oom en zijn vrouw sinds 1977
wat er toen werkelijk is gebeurd. Het leek een communistische
minstens één keer per jaar bezoeken, moet verdwij-
coup om president Soekarno te dwingen tot een linkser beleid, maar sinds de archieven na het aftreden van generaal Soeharto
nen, vertelde zijn zoon Alex. Een of andere generaal
toegankelijk zijn geworden blijkt het een stuk ingewikkelder
in Jakarta heeft besloten dat het stuk grond met
in elkaar te zitten. Soeharto’s voorganger Soekarno was erin
deze militaire woninkjes meer opbrengt wanneer er
geslaagd om jarenlang de macht te behouden door de grootste partijen in Indonesië - moslims en communisten – tegen elkaar
een grote supermarkt staat. Alex heeft op het eiland
uit te spelen. Die balans was ineens weg. Er ontstond een enorm
Batam, een gokeiland voor rijke Jakartanen, gesol-
machtsvacuüm in het land, waardoor beide groepen elkaar over-
liciteerd naar een baan als chef van de keuken van een
al in de archipel naar de keel vlogen. Na ongeveer een jaar kwam generaal Soeharto als onbetwiste winnaar uit de chaos, maar
groot hotel, zodat hij voor zijn vader elders in Den
voor het zover was had zich in Indonesië een ramp voltrokken.
Pasar een huisje kan laten bouwen. Diens pensioen is
Op Bali waren de nationalistische partij (pni) en de com-
niet toereikend om zelf iets te huren. En Alex zal, als
munistische partij (pki) overal sterk vertegenwoordigd, maar gedurende eind 1965 en het begin van 1966 werd daar radicaal
hij zuinig leeft, van zijn toekomstige salaris iets kun-
mee afgerekend. Het leger was maar al te bereid om groepen
nen overhouden om hem bij te staan. Als mijn oom de
jongeren die op moord- en plundertocht waren te voorzien van
deur voor ons opent, zie ik een nieuwe mountainbike
wapens, om op die manier van de vele communisten op het eiland af te komen. Deze volksoorlog resulteerde in ongeveer
midden in de kleine lage huiskamer staan.
100.000 doden op Bali, duizenden uitgebrande woningen en een
De brief van mijn vader met geld erin maakt hij niet
vrijwel geheel verwoeste infrastructuur en economie. Bovendien in een verlies van gevoel voor waardigheid.
open. Hij legt hem op het dressoir. Het is al eind janu-
De Balinezen zelf hebben geprobeerd de gebeurtenissen een plek te geven. In de jaren voor de coup had er eerst een rattenplaag plaatsgevonden, en daarna was er een uitbarsting van de grote Gunung Agung geweest. Die twee rampen leken voortekenen van de boze goden van deze nog grotere ramp. De doden van 1965 werden niet gecremeerd, maar haastig in ondiepe kuilen begraven. Alles wat er sindsdien misging hebben de Balinezen nog jarenlang in verband gebracht met de vele geesten van onschuldige slachtoffers die niet gecremeerd konden worden en dus ook niet konden reïncarneren. Inmiddels herinneren alleen de ouderen zich dit nog, en een goede geschiedschrijving van de gebeurtenissen ontbreekt nog steeds.
19 00 Opmaak Bali Bloem.indd 19
15-03-12 11:46
• EEn OOM Op baLi •
ari, maar het opvouwbare kerstboompje met groene
kroepoek in onze hand zitten, vraagt hij naar alle fa-
flikkerlichtjes staat er nog. Ze hebben op onze komst
milieleden in Nederland. De meesten die hij opnoemt
gerekend, want hun zoon had verteld dat ik een dezer
heb ikzelf al enkele jaren niet ontmoet... Wij vragen
dagen op bezoek zou komen. Alex, een tamelijk grote,
hoe het met zijn kinderen gaat. De oudste dochter
gespierde jongeman van vijfentwintig, die door mijn
heeft een kleine kledingwinkel in Sanur, de toeristen-
Balinese vriendinnen cakap sekali – dat wil zeggen ‘erg
plaats. Dat brengt wel wat op, waardoor haar kind van
knap’ – genoemd wordt, kwam ik bij toeval tegen in
twaalf, een meisje, de gelukkige eigenares is van de
Matahari, een groot warenhuis. Daar zat hij met zijn
nieuwe fiets die even buiten is gezet, zodat wij kunnen
Jakartaanse vriendin hamburgers, patat en Kentucky
plaatsnemen op de bank met de appelgroene fluwelen
fried chicken te eten, terwijl ik op zoek was naar spek-
zitting. Ja, de oudste woont met haar gezin bij hen in,
koek en kue lapis, Indonesische zoete hapjes die mijn
omdat ze haar huis op basis van een jaarcontract on-
vader erg lekker kan klaarmaken en die op Bali alleen
derverhuurt. Zijn tweede dochter is getrouwd met een
in de supermarktafdeling van Matahari te krijgen
Balinees en heeft sinds kort een zoon.
zijn. Opeens stond hij naast me: ‘Tante! Sudah lama disini?’ Ik voelde me schuldig omdat ik al enige tijd op Bali zat en nog steeds geen poging had ondernomen om de brief bij mijn oom langs te brengen. Meestal doe ik dat pas vlak voor mijn vertrek, omdat ik me dan niet verplicht voel een tweede keer bij deze gastvrije, maar arme oom op bezoek te gaan.
BAlInESE BRuIloFT De huwelijksceremonie op Bali is afhankelijk van de kaste waartoe man en vrouw behoren. Het is voor de Balinezen belangrijk om van dezelfde kaste te zijn. Als je dat niet bent raak
De glazen potten met pinda’s, kaaskoekjes, emping en garnalenkroepoek zijn door mijn tante op de salontafel neergezet. De kleine Soendanese vrouw, die geen Nederlands spreekt, begroet ons met tranen in de ogen, teleurgesteld dat onze inmiddels volwassen zoon er niet bij is. Ze zag hem voor het eerst toen hij
je buiten de gemeenschap, omdat religie en samenleving nauw verweven zijn. Trouwen buiten je religie is nog problematischer. Meestal moet de vrouw zich aanpassen en het geloof van de man aannemen, en het leidt vaak tot verstoting van de vrouw door haar familie. De Balinese priester leidt de bruiloft. Hij reciteert uit de oud-Balinese geschriften (mantra’s) en voert het belangrijke vuuroffer uit. Agni is het heilige vuur, de bron van alles, en Agni
vier jaar oud was en hij spontaan enkele dagen bij haar
is daarom de belangrijkste getuige tijdens de huwelijksvoltrek-
bleef logeren. Hij voetbalde met de kinderen uit de
king. Bruid en bruidegom lopen hand in hand zeven keer rond
buurt, als enige met zijn schoenen aan, terwijl de an-
het heilige vuur en bestendigen daarmee hun belofte aan elkaar. Natuurlijk is er ook een bruiloftsmaaltijd. Samen eten is een
deren op blote voeten door de modder achter de lekke
belangrijk ceremonieel onderdeel van de huwelijksvoltrekking.
bal aan renden. Ieder jaar trok ze hem op schoot, ook
Daarmee wordt de jonggehuwden een nieuwe plaats in de ge-
toen hij al groter was dan zij.
meenschap gegeven. Omdat je voor deze ceremonie de anderen van je gemeenschap nodig hebt, vier je het vanzelfsprekend
De kleine ventilator voert een vergeefse strijd tegen de benauwde hitte. Zweetdruppeltjes rollen over mijn gezicht. Als een oude auto die niet wil starten, zo
gezamenlijk. Een dergelijke selamatan (rituele bijeenkomst om voedsel en/of rijst te delen) kan absoluut niet worden overgeslagen. Wie op internet zoekt naar informatie over bruiloften op
traag komt het gesprek op gang. Oom krabt aan zijn
Bali wordt overstelpt met aanbiedingen om een sprookjeshu-
blote kuit, aan de tatoeage op zijn bovenarm, draait de
welijk op Bali te laten organiseren. Het is een van de favoriete
plastic doppen van de glazen potten met zoute hapjes, en zegt: ‘Vooruit, val aan.’ Als we elk met een stuk
bruiloftsbestemmingen geworden. Het eiland biedt prachtige locaties om je jawoord te geven en exotische rituelen maken zo’n plechtigheid al snel tot een onvergetelijke gebeurtenis.
20 00 Opmaak Bali Bloem.indd 20
15-03-12 11:47
omdat ik zo’n traditioneel feest gemist heb. Mijn oom knikt wazig: ‘Ik was er niet bij. Ik was toevallig ziek.’ ‘En tante?’ ‘Tante ook niet.’ Door zijn antwoord herinner ik me dat hij, omdat
trouwd, van wie ze vijf dochters kreeg. Het onderwerp is taboe. Deze informatie heb ik van mijn vader, en ik zou, volgens Indonesische gewoonte, de tact moeten hebben er niet over door te vragen. ‘Is uw dochter nu een Balinese hindoestaanse geworden?’ ‘Ja, de vrouw gaat altijd met de man mee, toch?’
mijn katholieke Soendanese tante geen kinderen
‘En uw oudste dochter?’
kon krijgen, met haar toestemming een Balinese uit
‘Die is met een moslim getrouwd.’
de buurt als bijvrouw had genomen, bij wie hij twee
‘Dus zij is islamiet geworden?’
dochters en uiteindelijk ook nog een zoon kreeg. Mijn
Hij knikt.
tante heeft de drie als haar eigen kinderen opgevoed.
‘Is Alex katholiek?’
De Balinese moeder is inmiddels met een Balinees ge-
Zijn knik is nu korter en zijn ogen ontwijken mijn
• EEn OOM Op baLi •
‘Was het een Balinese bruiloft?’ vraag ik, spijtig
21 00 Opmaak Bali Bloem.indd 21
15-03-12 11:47
• EEn OOM Op baLi •
blik. Dan zegt hij: ‘Alles is één pot nat, toch? Allemaal dezelfde God. De een knielt, de ander wast zijn voeten, weer een ander steekt wierook aan.’
‘Had u ook naar Nederland willen gaan?’ Die vraag heb ik hem vaak gesteld. ‘Kan niet meer. Al te laat. Ik heb al voor Indonesië
Altijd als we op bezoek zijn begint hij over mijn
gekozen...’
vaders broer, die net als hij bij het Indonesische leger
‘Was u toen al met tante getrouwd?’
is gegaan, dus na de onafhankelijkheid voor Indonesië
Hij knikt. Dan veert hij op en vraagt hoe het zit met
had gekozen, en opeens, zonder het hem te vertellen,
die formulieren die hij ooit heeft ingevuld. ‘Krijgen
als spijtoptant vertrokken was naar Nederland.
wij geld van Japan?’ vraagt hij.
Voor de zoveelste maal horen we hem mompelen:
‘Reken maar nergens op. Waar zat u in de oorlog?’
‘Ik begrijp Boy niet. Opeens is hij weg. Hij vertelt
‘Welke oorlog?’
mij niks. Zomaar weggelopen. Hij zit al in Singapore
‘Tegen de Japanners.’
als hij mij schrijft. Ik snap niet. Hoe kan hij dat nou
‘Dat was geen oorlog. Nederland gaf meteen op.
doen?’
Hoeveel dagen hebben we maar gevochten?’
Hij staart in de verte. We geven hem de tijd, zijn
Hij lacht ondeugend. Er ontbreekt een hoektand en
gewend aan de stiltes, en wachten tot zijn ogen weer in
een kies, maar verder is zijn gebit gaaf. Zijn grote grij-
onze richting kijken.
ze snor, zijn dikke zwarte haar met de grijze lokken, zijn donkere glanzende huid – op zijn achtenzestigste is hij nog een aantrekkelijke man. Zijn ogen glanzen trots. ‘Ik ben weggelopen. Zomaar over het hek. Appèl, en
KASTEnVERScHIllEn
ik ga ervandoor. Eerst naar achter, de wc, dan over het
oP BAlI
prikkeldraad. We moeten hard rennen. Met z’n vijven
Aan de naam van een Balinees kan men meestal aflezen tot welke kaste hij behoort. Zeevaarders uit India hebben het
zijn we. Als ze ons pakken schieten ze ons dood. Maar
hindoeïsme ooit naar Bali gebracht en ze deden het kastenstel-
ik heb geluk gehad. Die jappen zien het verschil niet.
sel meteen cadeau. Anders dan India, waar het kastenstelsel
Indisch of Indonesisch, voor hen is het allemaal het-
vrij ingewikkeld is, kent Bali slechts vier kasten. Brahmanen vormen de hoogste. De naam van de priesters begint met ‘Ida Bagus’ voor mannen en ‘Ida Ayu’ voor vrouwen. Dan volgt de kaste van de Ksatria, die van de koningen en de adel. De namen beginnen met ‘Anak Agung’, of ‘Cokorda/Tjokorde Gde’ voor mannen en ‘Tjokorde Istri’ voor vrouwen. De derde kaste is die van de Wesia, de handelaren. De namen beginnen met ‘I Gusti’. De vierde en laagste kaste is die van de Sudra. Negentig procent van de gewone Balinezen behoort daartoe. Ooit betekende het behoren tot een bepaalde kaste dat ook je beroep al min of meer vastlag. Dat geldt tegenwoordig alleen nog voor priesters. Die komen altijd uit de Brahmanakaste. Balinezen van de verschillende kasten spreken een verschillende taal. Zodra ze praten, onthullen ze dus onmiddellijk welke positie ze in de samenleving innemen. In het Balinees (Basa Bali) spreken mensen van een hogere kaste Hoogbalinees. Mensen van lagere kasten moeten mensen van hogere kasten in een bepaalde vorm aanspreken. Op die manier is taal een belangrijk mechanisme om kastenonderscheid en -bewustzijn in stand te houden.
22 00 Opmaak Bali Bloem.indd 22
15-03-12 11:47
‘Heeft hij u ontslagen?’
jap, dan duiken we weg. Slapen onder een brug, onder
‘Nee, ikzelf heb mijn ontslag genomen. Verlegen
een huis... Ook bij mijn tante, jouw oma, een tijdje.
toch. Kan niet, je baas slaan. Maar als ik bloed zie
Toen daar weg. Te gevaarlijk. Overal ben ik geweest.
word ik gek. Al te veel immers...’
Daarna ben ik overgegaan naar het Indonesische leger.
‘Dus toen had u geen baan meer?’
Ik heb weer mijn rijst en sigaretten. Je hebt die schei-
‘Nee, ze nemen overal jonge mensen tegenwoordig,
dingslijn toch. Gelukkig maar, ik heb niet hoeven
geen gepensioneerde militairen. Maar ik repareer
schieten...’
zelf mijn motorfiets. Ik kon tenminste nog rondrij-
Hij praat eigenlijk meer tegen zichzelf dan tegen mij.
den. Totdat ik dat andere ongeluk krijg... Ik kom net
‘Ik heb veel bloed gezien...’ Hij zwijgt, zucht, neemt
terug van... hoe noemen jullie dat in Nederland...
een trekje van zijn sigaret en staart nu naar buiten.
zeg maar sociale dienst, om mijn pensioen te beuren,
‘In de revolutietijd?’
elke maand tweehonderd gulden toch, want ik ben
‘Nee, die Chinezen toch. In ’65. Kasian... Ik droom
kapitein vroeger... Vrolijk nota bene... een beetje bier,
er nog van. Wat ze elkaar aangedaan hebben. De grep-
geloof ik... maar toen ben ik lang in het ziekenhuis
pels waren rood, man. En ik moet ertussen. Orde. Van
geweest, want ze hebben een ijzeren pin in mijn been
de militaire politie immers...’
gezet, hier toch. Nu heb ik geen motorfiets meer.’
We blijven zwijgen, want opnieuw neemt hij een trekje en staart hij ver weg. ‘Daarom heb ik mijn baas
‘Alex heeft een Harley Davidson, hè?’ ‘Nee, hij heeft zijn motorfiets verkocht, want hij
gebeukt, toen ik dat motorongeluk kreeg. Hij rijdt op
gaat werken op Batam, helemaal bij Maleisië daar. Een
me in van achter, ik val over de kop, van mijn motor-
betere baan. Hij wordt hoger. Maar hij moet zelf zijn
fiets, ik sta op, voel aan mijn neus, zie bloed aan mijn
vliegticket betalen, want hij is niet gestuurd, hij wil
vingers, en... Bloed kan ik niet meer zien. Ik word
zelf.’ Hij schudt zijn hoofd, neemt een diepe trek van
mataglap. Ik zie niet meer dat hij mijn baas is, ik weet
zijn sigaret en kijkt ernstig.
alleen nog: hij heeft mij aangereden. Ik sla erop los, en dan ligt hij daar, bewusteloos.’
• EEn OOM Op baLi •
zelfde als je bruin bent. Maar zien we een kop van een
‘Ja, dat vertelde hij toen we hem zagen in de supermarkt, met zijn vriendin.’
23 00 Opmaak Bali Bloem.indd 23
15-03-12 11:47
• EEn OOM Op baLi •
DE BAlInESE KEuKEn
De ogen van mijn oom ogen lichten op. ‘Drinkt hij
Mensen die dankzij veelvuldig restaurantbezoek vertrouwd
als zij erbij is?’ Hij is oprecht nieuwsgierig naar mijn
zijn met de uitgebreide keuze aan Indonesische gerechten,
antwoord.
halen soms hun neus op voor de Balinese keuken. Er wordt veel gewerkt met varkensvlees, eend en kokosmelk; daar word je
‘Ik heb hem niet zien drinken, oom.’
dik van en die ingrediënten zijn niet goed voor je cholesterol.
‘Hij drinkt te veel. Voor haar neus durft hij niet,
Toch valt me altijd op hoe prachtig slank en gespierd Balinezen
natuurlijk.’
eruitzien, dus of het Balinese eten op zichzelf nu zo dikmakend
‘Van wie zou hij dat hebben?’ vraagt mijn man, die
en ongezond is weet ik niet. Ik verbaas me wel over hun kleine porties!
tot nu toe heeft gezwegen, maar nu zegt wat ik niet
De Balinese keuken is eenvoudig, maar dat geldt voor alle
waag.
Indonesische regionale keukens. Er zijn niet zoveel bijzondere
Mijn oom lacht breeduit – geluidloos, maar zijn hele
gerechten, en de specialiteiten, zoals varken aan het spit en gestoomde eend, worden door de Balinezen eigenlijk alleen bij
lichaam schudt. Zijn mondhoeken reiken bijna tot aan
feestelijke gelegenheden gegeten.
zijn oren. Dan wordt zijn lichaam weer stil. Hij neemt
Op Bali stond altijd de rijstbouw centraal, en de arbeidscyclus die dat met zich meebracht is bepalend geweest voor de manier
een kort trekje van zijn sigaret en zegt: ‘Maar nu drink
van eten. ’s Morgens werd een grote pot rijst gekookt en daar at
ik niet meer.’
men de hele dag van. In principe zijn er in traditionele families nog altijd twee maaltijden. De familieleden bepalen zelf wan-
‘Hoelang al niet meer?’
neer ze die nuttigen, en dat hoeft niet tegelijkertijd te zijn.
‘O, sinds mijn pensioen... alleen een beetje, totdat ik
Omdat rijst zo belangrijk is voor de Balinese keuken, moet die
geen bewaker meer ben door dat ongeluk... Ik drink
goed smaken. Mensen die zelden rijst eten denken dat alle rijst
alleen toen ik jong ben.’ Hij praat zacht.
hetzelfde smaakt. De bereidingswijze is echter belangrijk en
‘Daarna nooit meer?’
een geoefende ‘rijstepikker’ proeft, ruikt en ziet het verschil. Op Bali gaat het als volgt: de rijst wordt gewassen, waarbij
‘Nee, geen geld, alleen een beetje. Maar sinds die pin
eventuele steentjes eruit worden gehaald, en in water geweekt
helemaal niet meer. Gestopt.’
zodat er al vocht in kan trekken. Dan wordt de rijst gedeeltelijk
Het is weer stil. Hij rookt en zucht. Weer schudt hij
gekookt, maar niet tot hij helemaal gaar is, want dat laatste gebeurt door de rijst in een rieten mand (kukusan) te stomen boven
zijn hoofd. ‘Alex zit vol tatoeages, van nek tot tenen,
een pot kokend water.
zijn hele rug, zijn buik, zelfs zijn benen en zijn voe-
Tussendoor zijn er veel kleine hapjes. Die zijn ook gemakkelijk mee te nemen naar de rijstvelden, waar de rijst verbouwd
ten... Hebben jullie gezien? Hij is helemaal gek gewor-
wordt.
den.’ ‘Ja, mooie tekeningen,’ grinnik ik vanwege de herinnering aan de supermarkt, waar ik Alex’ rug en borst onder zijn poloshirtje bekeek, en hij, giechelend, zijn broekspijpen optrok om zijn bewerkte benen te laten zien. ‘U hebt toch ook een paar tatoeages op uw arm?’ ‘Ja, daarom. Ik kan niets zeggen natuurlijk,’ lacht mijn oom weer. ‘Ze zeggen immers: de appel valt niet ver van huis.’
24 00 Opmaak Bali Bloem.indd 24
15-03-12 11:47
• HOOFDREGEL •
nASI cAmPuR En R IJSTTAFEl Het eten in Indonesië is streekgebonden. Op de verschillende handelsposten en vestigingen in de archipel behield de koloniaal vaak dezelfde kok, die de recepten uit de diverse gebieden leerde kennen. De kok kon daardoor meerdere ge-
rechten uit allerlei streken van het land bereiden. De koloniaal had veel tijd om te feesten en bij zulke gelegenheden kreeg de kok opdracht te laten zien wat hij allemaal kon. Daarmee
werd de Indische rijsttafel geboren. De Indische rijsttafel werd gegeten op feestdagen en als er bezoek was. Op Bali zijn er tegenwoordig meer plekken dan vroeger waar je een goede rijsttafel kunt bestellen. Vroeger kon het
Padang i a l u G Zalm(2 porties)
eigenlijk alleen bij Warung Made (Made’s Warung) op zondagavond. Nasi campur is wat in Nederland ook wel nasi rames genoemd wordt. Campur (tjampoer) betekent ‘gemengd’. Op een bord rijst worden verschillende kleine porties van verschillende gerechten bijgevoegd. Het is in principe geen rijkeluis-
Bloem, de chef-kok Ik ben mijn neef Henry Alexie pt van zijn favoriete rece het op Bali, dankbaar dat hij Hij houdt noga l aan. afst e wild boek dit voor gerecht on foo d, fusi ert creë en van gerechten uit Pada ng ekgerech ten. stre e isch ones Ind alle r doo beïn vloed
voedsel en niet vergelijkbaar met de rijsttafel. Meestal gaat het om een stukje zoute vis, tahoe- en tempégerechten (goedkoop), een plukje kangkung (Aziatische spinazie) en veel droge gerechten (kroepoek, seroendeng, gebakken teri of guppy’s) om de rijst meer smaak te geven. Daarbij komt een flinke lepel van de beste sambal. Bij een nasi campur speciaal wordt er een vleesgerecht of een krokant gebakken kippenvleugeltje
Ingrediënten 300 gram zalmfilet 1 limoen, geperst zout naar smaak Bumbu Gulai Padang 1 9 kleine uitjes 3 teentjes knoflook 5 rode pepers 1,2 cm gember, geraspt 1 eetlepel koenjit Bumbu Gulai Padang 2 1 stengel sereh (citroengras) 1 eetlepel kencurpoeder (lid van de gemberfamilie, maar kleiner) 1 kurkumablad 2 citroenbladeren
Bereiding Doe de ingrediënten voor boemboe 1 (Bumbu Gulai Padang 1) in een keukenmachine en maak er een pasta van. Verhit de pan en doe er plantaardige olie in; bak daarin de ingrediënten van boemboe 2. Als die goed doorbakken zijn, voeg je de pasta van boemboe 1 erbij. Doe er nu een beetje water en het citroensap bij, en voeg er zout naar smaak aan toe. Doe wat zout en wat citroensap op de zalm, en bak deze een paar minuten in een hete pan. Schik de zalm mooi op een bord en doe de boemboe die je gemaakt hebt eroverheen.
toegevoegd. Het is de standaardmaaltijd voor alle Indonesiërs die ergens onderweg in een waroeng willen eten: nasi campur. En als je haast hebt en het mee wilt nemen, dan vraag je om nasi bungkus, die in een bananenblad wordt verpakt, zodat je hem elders op je hurken op je gemak kunt opeten.
25 00 Opmaak Bali Bloem.indd 25
15-03-12 11:48
• HOOFDREGEL •
26 00 Opmaak Bali Bloem.indd 26
15-03-12 11:48
