Odini. Technologie. Frequentiebeleid. Management. Radionetwerken koppelen via IP. Massa-alarmering complexer dan verwacht

Vakblad voor mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector en het bedrijfsleven

Jaargang 30, november 2009

Technologie Massa-alarmering complexer dan verwacht

Frequentiebeleid Veilingen verlopen vaak stroef

Management ‘Wireless roadmap’ voor OOV

Odini Radionetwerken koppelen via IP

Verbinding november 2009

redactioneel | inhoud

Verandering “Radioverbindingen in de sector openbare orde en veiligheid zullen de komende tien jaar grondig veranderen”, zo concludeert Rob Jastrzebski na een bezoek half oktober aan het druk bezochte seminar ‘Wireless roadmap voor de OOV-sector’ dat werd gehouden bij TNO in Utrecht. Tijdens de bijeenkomst werd duidelijk dat meer nodig is dan alleen Tetra om tegemoet te kunnen komen aan de toenemende vraag naar radiodekking en breedband. Hierbij kan worden gedacht aan hybride netwerken, waarbij een slimme radio zelf op zoek gaat naar het best beschikbare netwerk voor dataoverdracht en dat kan in de praktijk best een commercieel netwerk zijn. Een aanval op Tetra? Integendeel. Tijdens de bijeenkomst waren eigenlijk alle sprekers het erover eens dat Tetra voor snelle en betrouwbare groepscommunicatie niet ter discussie staat. Of zoals Verbinding-auteur en vtsPNkennismanager Hans Borgonjen het tijdens zijn lezing verwoordde: “Als een andere standaard had kúnnen voorzien in de communicatiebehoeften van de overheid voor OOV-taken, was de Tetra-standaard niet ontwikkeld.” Tetra zal echter niet de exclusieve standaard worden voor mobiele datacommunicatie, maar een plaats krijgen in een hybride structuur. Netwerkleveranciers dragen zelf ook hun steentje bij aan de verandering van radioverbindingen voor de OOV. Zo heeft het Nederlandse Rohill met Odini een manier bedacht om Tetra-netwerken via IP aan elkaar te koppelen. Dat kan handig zijn voor grensoverschrijdende communicatie of voor uitbreiding van de dekking, maar het biedt ook geheel nieuwe scenario’s. In de toekomst moet het bijvoorbeeld mogelijk worden Tetra-functionaliteit aan te bieden op devices, zoals de Blackberry, die zijn gekoppeld aan mobiele IP-netwerken. En dat sluit weer aardig aan op de initiatieven van leveranciers als Ericsson om Tetra-functionaliteit aan te bieden via commerciële mobiele netwerken. Vooralsnog lijkt het erop dat het de komende tien jaar nog alle kanten op kan gaan met de radioverbindingen voor de OOV-sector. Meer over veranderende radioverbindingen leest u verderop in het verslag van het ‘Wireless roadmap’-seminar. Ook duiken we dieper in op Odini. Ferry Waterkamp [email protected]

3

Inhoud Management

‘Wireless roadmap’ voor openbare orde en veiligheid Meldkamersamenwerking vanuit ambulanceperspectief

De technisch-economische factoren van breedband Technologie

Rohill koppelt radionetwerken via IP Massa-alarmering complexer dan verwacht Frequentiebeleid

Organisatie frequentieveiling verloopt stroef Nieuws

GID legt contact tussen routeplanner en dispatching

9 24 22 12 27 18 30

En verder Kort Nieuws

4

Productnieuws

32

Column

38

René Frederick: andere mogelijkheden

Wilt u in 2010 uw bedrijfsgegevens plaatsen in Verbinding én uw logo op de homepage van verbinding.nl? Voor tarieven en reserveringen kunt u contact opnemen met: Kyra Veenhuijsen Tel: 023-5714745 e-mail: [email protected]

Meld je nu aan voor de nieuwsbrief van Verbinding Kijk op www.verbinding.nl!

kort nieuws

4


EZ bezint zich op toekomst gsm-vergunningen Economische Zaken heeft tot begin november marktpartijen geconsulteerd over de zogenoemde GSM1800-vergunningen voor mobiele communicatie. Deze vergunningen zijn in 1998 voor een periode van 15 jaar toegekend en zijn momenteel in bezit van KPN, T-Mobile en Vodafone. Op 25 februari 2013 lopen deze vergunningen af. Volgens de Telecommunicatiewet moet uiterlijk drie jaar voor deze datum een besluit zijn genomen over de toekomst van de vergunningen. Het ministerie bereidt dit besluit momenteel voor. Omdat op 25 februari 2013 ook de GSM900-vergunningen aflopen en dit de mogelijkheid opent het gehele gsm-spectrum opnieuw in te delen en te verdelen met gelijke kansen voor bestaande providers en nieuwkomers, is EZ voornemens om de frequenties, in combinatie met de GSM900-frequenties, opnieuw te gaan verdelen. Binnenkort worden ook de veilingregels voor de zogenoemde 2.6 GHzfrequenties bekend die in het eerste

kwartaal van 2010 worden uitgegeven. Met deze nieuwe frequenties komt er veel meer ruimte voor nieuwkomers op de mobiele markt. De consument zal hiervan profiteren in de vorm van nieuwe aanbieders en nieuwe diensten. Ook wordt zo spoedig mogelijk flexibilisering van bestaande mobiele communicatievergunningen voor onder meer GSM900 en GSM1800 mogelijk gemaakt door een wijziging van het Nationaal Frequentieplan (NFP). Dit houdt in dat in de betreffende frequentiebanden ook voor andere technieken dan bijvoorbeeld gsm mogen worden gebruikt. Hiermee wordt de ruimte geschapen voor providers om deze frequenties naar eigen inzicht in te zetten en zo krijgt innovatie meer kans. Met de publicatie van deze plannen en regels ontstaat voor marktpartijen meer helderheid voor de komende jaren over de te varen koers en op welke moment zij voor hun bedrijfsvoering vitale frequenties kunnen verwerven.

E-Semble visualiseert brand in scheepsloods in De Punt

E-Semble, leverancier van software, heeft in opdracht van de Onderzoeksraad voor Veiligheid een visualisatie gemaakt van de brand in een scheepslood in De Punt op 9 mei 2008. Tijdens deze brand kwamen drie brandweermannen om het leven doordat het vuur plotseling uitbreidde. De visualisatie wordt door de onderzoeksraad gebruikt in een reconstructie van het verloop van de brand en kan daarnaast na vrijgave worden gebruikt als leermateriaal voor hulpverleningsdiensten.

De scheepsloods en de directe omgeving zijn door E-Semble in 3D nagebouwd. Door een vuur- en rooksimulator wordt het ontstaan van de brand in één van de magazijnen en de manier waarop het vuur en de rook zich verspreidden weergegeven. Daarnaast zijn de bluspogingen van het magazijnpersoneel en de brandweer gevisualiseerd. Voor de simulatie is gebruikgemaakt van de simulatiesoftware XVR.


5

KPN zet in op LTE

Raytheon stuurt Android naar het slagveld Het Amerikaanse Raytheon, dat informatiesystemen bouwt voor defensie, heeft een opvallende toepassing gevonden voor Google’s Android. Engineers van Raytheon hebben tools van Google’s mobiele besturingssysteem gebruikt voor de bouw van Rats (Raytheon android tactical system). Dit systeem zorgt ervoor dat militairen in het veld multimedia kunnen ontvangen op een standaard mobiele telefoon.

Voor Rats worden nog diverse ‘widgets’ ontwikkeld, zoals applicaties om kentekenplaten te lezen, biometrische gegevens te verzamelen en videobeelden te streamen. De engineers van het Amerikaanse bedrijf hebben al een basisapplicatie ontwikkeld die een ‘buddy-lijst’ combineert met plattegronden. Een militair kan hiermee bijvoorbeeld een onbemand vliegtuig aanwijzen als buddy en vervolgens de route van het vliegtuig volgen op zijn mobiel.

Entropia koopt Tetra-netwerk MCCN van Zenitel Entropia Networks heeft half oktober het MCCN (mission critical communication network) van Zenitel in België en Nederland overgenomen. Entropia maakte dit bekend via een persverklaring waarin de overname wordt omschreven als ‘een belangrijke nieuwe stap naar uitbreiding van zijn digitale platform’. Door aankoop van MCCN wordt Entropia hiermee de grootste commerciële radio-trunking netwerkoperator in België en Nederland met meer dan tienduizend professionele gebruikers op zijn radionetwerk. Door de verwerving van het MCCN heeft Entropia naast Cuna International uit Rotterdam er nu drie nieuwe partners bij; Zenitel België, Zenitel Nederland en Flash Rental Services die de Entropia-diensten op het Entropia/ MCCN-netwerk aanbieden richting klanten. Het netwerk van Entropia bestrijkt een gebied van meer dan 60.000 km² binnen België en Nederland en verbindt de masten met behulp van digitale straalverbindingen waardoor Entropia naar eigen zeggen de enige onafhankelijke commerciële trunking operator is.

KPN kiest voor LTE (long term evolution), een toekomstige mobiele breedbandtechniek. Dit heeft Ron de Mos, directeur van KPN Zakelijke Markt, verklaard tegenover Computable. Met deze keuze stapt het bedrijf af van Wimax, een concurrerende techniek waar het in het verleden mee heeft geëxperimenteerd. De Mos zegt dat Wimax vooral handig is in uitgestrekte en dunbevolkte gebieden. Bij drukkere gebieden kan volgens De Mos beter worden gekozen voor een techniek als LTE. De directeur vraagt zich dan ook af of Wimax zich in Nederland op dezelfde manier kan positioneren als in de Verenigde Staten.

Cisco brengt bod uit op Tandberg Cisco heeft een openbaar bod uitgebracht op het Noorse Tandberg, leverancier van zakelijke videocommunicatiesystemen. Naast het bod heeft de directie van Tandberg ook een positieve aanbeveling uitgebracht over Cisco. Met de mogelijke overname wil Cisco haar ‘collaboration portfolio’ vergroten, en zo de adoptie van videotechniek binnen organisaties versnellen. Het bod van Cisco is 153,50 Noorse Kronen per aandeel in contanten. Dit komt neer op een totaal overnamebedrag van ongeveer 3 miljard dollar. Deze prijs ligt 11 % hoger dan de slotkoers van het aandeel Tandberg een dag eerder en 25 % hoger dan het gemiddelde van afgelopen drie maanden.

Eads breidt Tetra-netwerk Stadtwerke München uit Eads Defence & Security gaat het Tetra-radionetwerk van netwerkoperator Stadtwerke München (SWM) uitbreiden. Het netwerk wordt gebruikt door ongeveer duizend gebruikers. Het Tetra-netwerk wordt van 15 naar 31 TB3-basisstations uitgebreid. SWM heeft met behulp van Eads ook MAN Nutzfahrzeuge als klant binnengehaald voor M-funk. Het radionetwerk van SWM wordt vooral gebruikt door de brandweer van MAN, de beveiliging van het bedrijf en de onderhoudsmedewerkers.

6


Wifi Alliance komt met Bluetooth-killer De Wifi Alliance, de club die de standaarden en specificaties van het draadloze IEEE 802.11b/g/n communicatieprotocol – ofwel Wifi – beheert, laat weten dat het werkt aan een nieuwe substandaard die luistert naar de naam Wifi Direct. Hiermee kunnen Wifi-apparaten zonder tussenkomst van een hotspot met elkaar communiceren. De nieuwe standaard is bijna gereed, de certificatieprocedure kan medio 2010 beginnen, aldus de alliance. De voordelen van Wifi Direct, dat natuurlijk een directe concurrent van het Bluetooth-protocol wordt, zijn legio. Het nieuwe protocol kan worden geïmplementeerd in allerlei soorten apparatuur, zoals mobiele telefoons, camera’s, printers, notebooks en beeldschermen, maar ook in toetsenborden of hoofdtelefoons. Met Wifi Direct kunnen deze apparaten direct met elkaar in contact treden, op een een-op-een-basis of een-op-veel-basis. Datauitwisseling wordt hierdoor stukken eenvou-

diger, temeer daar Wifii Direct-apparatuur ook met de huidige Wifi-generatie kan communiceren (maar dan wel via een hotspot natuurlijk). Dit maakt het dus mogelijk draadloos op een groot beeldscherm de foto’s op een netbook te bekijken, of met de hoofdtelefoon naar muziek op een laptop die zich elders bevindt, te luisteren. De aankomende standaard biedt dezelfde specificaties qua dekking en dataoverdracht als de huidige generatie Wifi-apparatuur, zo stelt de alliance. De communicatie wordt beveiligd door het WPA 2-protocol (Wifi protected access) en is daardoor ook geschikt voor gebruik in zakelijke omgevingen. Volgens Edgar Figueroa, executive director van de Wifi Alliance, is dit allemaal goed nieuws. “Dit wordt een grote stap vooruit voor onze industrie. Gebruikers over de hele wereld krijgen nu de mogelijkheid heel eenvoudig gegevens met elkaars apparaten uit te wisselen, zelfs wanneer er geen Wifi-hotspot beschikbaar is.”

a d v e r t e n t i e

MAXIMIZING MOBILITY, CREATING CONNECTIVITY VOOR ELK COMMUNICATIEVRAAGSTUK BESTAAT EEN OPLOSSING Maximale bereikbaarheid, altijd kunnen communiceren. Abiom levert al meer dan tien jaar hoogstaande communicatie-, navigatie- en signaleringstechnologie aan een brede groep professionals. Zoals het bedrijfsleven, de politie, ambulance- en beveiligingsdiensten, entertainment- en maritieme industrie. We bieden de meest geavanceerde producten van bekende fabrikanten, en daarnaast ontwikkelen en assembleren we zelf. VOOR ELK COMMUNICATIEVRAAGSTUK BESTAAT EEN OPLOSSING En is de oplossing niet ‘standaard’ voorhanden dan zorgen we dat er één komt. Abiom biedt een breed pakket diensten en producten aan. We onderscheiden drie gespecialiseerde businessunits: • Fleetsystems • Communication systems • Special products Abiom is marktleider in de Benelux en werkt nauw samen met verschillende toeleveranciers, in veel gevallen is er zelfs sprake van een exclusief partnership. Dankzij deze goede relaties kunnen wij productontwikkeling beïnvloeden en zodanig sturen dat we tegemoet komen aan de wensen van onze klanten.

Bijsterhuizen 2218, 6604 LD Wijchen Nederland Tel. +31 (0) 24 373 44 22 Fax +31 (0) 24 378 48 88 E-mail [email protected] Internet www.abiom.nl

Internationalelaan 55 F, 1070 Brussel / Bruxelles België Tel. +32 (0) 2 609 69 20 Fax +32 (0) 2 609 69 66 E-mail [email protected] Internet www.abiom.be

Compass House, Chivers Way Histon Cambridge CB24 9AD United Kingdom Tel. +44 (0) 1223 25 7550 Fax +44 (0) 1223 25 7551 E-mail [email protected] Internet www.abiom.co.uk


7

Bos wordt hoofd IOOV

EU klaar voor draadloze breedband op gsm-frequenties Met de bekendmaking in het Publicatieblad van de EU van nieuwe maatregelen waardoor 3G-telefoons gsm-frequenties kunnen gebruiken, is het pad geëffend voor een nieuwe generatie mobiele diensten in Europa. “De nieuwe EU-voorschriften maken een herschikking van het radiospectrum in de gsm-band voor nieuwe mobiele diensten mogelijk, verscherpen de concurrentie en besparen de mobiele-communicatie-industrie tot 1,6 miljard euro aan kapitaalgaven”, verklaarde Viviane Reding, EU-commissaris voor Telecommunicatie. In november 2008 heeft de Europese Commissie voorgesteld de frequenties die in 1987 aan gsm-telefoons waren toegewezen, te delen met meer geavanceerde technieken - in eerste instantie de 3G-mobiele breedbandtechniek umts. Het voorstel is door het Europees Parlement in mei 2009 met

578 stemmen goedgekeurd en in juli 2009 door de Raad van Ministers. De aangepaste Richtlijn 2009/114/EG is in september ondertekend door de voorzitters van het Europees Parlement en de Raad van Ministers. Door de publicatie in het Publicatieblad zijn de voorschriften wet geworden in alle 27 landen van de EU. De nationale overheden krijgen nu zes maanden de tijd om de richtlijn in nationaal recht om te zetten, de beschikking ten uitvoer te leggen en er op die manier voor te zorgen dat de gsm-spectrumbanden daadwerkelijk ter beschikking worden gesteld voor 3G. Bij het openstellen van de bestaande gsm-vergunningen zullen de nationale regelgevers de concurrentie tussen mobiele exploitanten moeten onderzoeken en eventuele concurrentieverstoringen aanpakken, overeenkomstig de Europese telecommunicatievoorschriften.

Wimax nichetechniek in opkomende markten Uit het rapport ‘Wimax in emerging markets: the opportunity assessed’ van adviesbureau Ovum blijkt dat de combinatie van een aantal factoren, waaronder technologische kosten, de ondersteuning van resellers en de keuzen die serviceproviders maken, ervoor zorgt dat Wimax veroordeeld is tot het zijn van een nichetechniek in de opkomende markten. Het rapport benadrukt dat Wimax-netwerken uiteindelijk veel zullen worden gebruikt, maar dat de populariteit van de techniek minder is dan verwacht. Tweederde van de meer dan driehonderd Wimax-netwerken in de wereld zijn in de opkomende markten van Afrika, Azië, Oost-Europa, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika opgezet. De meeste Wimax-aanbieders hebben slechts duizenden tot tienduizenden inschrijvingen, terwijl werd verwacht dat dit getal in deze periode rond de honderdduizend zou liggen. Het Russische Scartel, dat verkoopt onder de merknaam Yota, is volgens het rapport de eerste Wimax-leverancier die honderdduizend leden heeft.

Gertjan Bos (55 jaar) is benoemd tot hoofd van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid. Deze inspectiedienst valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en oefent het toezicht uit op politie, brandweer, rampenbestrijding en crisisbeheersing. Bos is sinds november 2005 plaatsvervangend directeur-generaal Veiligheid bij BZK. Daarvoor was hij onder meer plaatsvervangend inspecteur-generaal van Vrom-inspectie en vervulde hij diverse functies bij het ministerie van Justitie, waaronder bij de IND. Bos volgt Ric de Rooij op, die is benoemd tot plaatsvervangend secretaris-generaal bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Onderzoekers van Bell Labs bereiken snelheidsrecord met glasvezel Onderzoekers van Bell Labs, onderdeel van Alcatel-Lucent, zijn er in geslaagd een nieuw snelheidsrecord met glasvezel te bereiken. In het experiment verstuurden de onderzoekers gegevens van 400 volle dvd’s binnen een seconde over een afstand van 7000 km. Dit is vergelijkbaar met de afstand tussen Parijs en Chicago. Het experiment werd uitgevoerd in de Bell Labs-vestiging in het Franse Villarceaux. Het onderzoek is met name van belang met het oog op het toenemende internetverkeer. Doordat gebruikers steeds intensiever van internet gebruikmaken kunnen bestaande adsl-netwerken of kabeltelevisienetten de vraag op lange termijn niet meer aan. Glasvezel kan een alternatief zijn door haar grote capaciteit.

Damm implementeert TetraFlex in de Keukenhof Damm Cellular Systems heeft via haar systeempartner Flash het contract gekregen voor de implementatie van een TetraFlex-systeem in de jaarlijkse bloemententoonstelling in het Keukenhof Park in Lisse. Door de grote drukte tijdens de tentoonstelling heeft de organisatie behoefte aan een veilig en betrouwbaar communicatieplatform.

8


Femto Forum test interoperabiliteit Het Femto Forum heeft voor maart 2010 interoperabiliteitstesten aangekondigd. Aan de testen nemen zowel de makers van femtocellen en chipsets deel als de fabrikanten van de gateways om femtocellen aan het mobiele netwerk te koppelen. Tijdens de testen zal onder meer worden gekeken naar hoe goed de femtocell-interface werkt als fabrikanten samenwerken. Ook de beveiligingsprotocols vormen een aandachtspunt. In feite zijn femtocellen minibasisstations voor mobiele telefonie. De term ‘femto’ heeft betrekking op het zeer kleine dekkingsgebied dat het basisstation kan realiseren, vergelijk micro- en picocellen. Het apparaat ziet eruit als een DSL-router en kan een woning voorzien van mobiele telefonie. De verbinding van dit minibasisstation met het netwerk van de mobiele telefonieprovider verloopt via DSL en internet. Het merendeel van de Europese telecomoperators zetten dit jaar proeven met femtocellen door. Het doel hiervan is commerciële femtocell-projecten op te zetten in 2010. De analisten van Frost & Sullivan verwachten dat 11,8 miljoen mensen in 2014 gebruikmaken van femtocellen. Dit levert femtocell-leveranciers ongeveer 401,2 miljoen euro op.


+RHYHHOYHLOLJHUJD MLMKHWPDNHQ Als Technical System Engineer bij vts Politie Nederland heb je een baan middenin de OOV-dienstverlening. Je bent verantwoordelijk voor het installeren en beheren van het landelijke Geïntegreerde Meldkamer Systeem (GMS) en zorgt samen met je collega’s dat deze dag en nacht beschikbaar blijft. Het ene moment bewaak je het systeem en het andere moment spring je in bij calamiteiten. Dit vraagt flexibiliteit, een flinke dosis verantwoordelijkheidsgevoel en oplossend vermogen, omdat ook hier elke seconde telt. Aan een motief om bij vtsPN te werken, zal het je niet ontbreken: je komt te werken in een afwisselende en spannende ICT-omgeving met uitstekende arbeidsvoorwaarden. Zoals uitgebreide mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling (o.a. opleidingen) en een aantrekkelijk salaris (schaal 10 BBP). Ben jij een allround ICT-er met: t )#0XFSLFOEFOLOJWFBV t LFOOJTWBOFOFSWBSJOHNFU6/*9 )169FOPG5SV[JKONVTU FO0SBDMF JTQSF

t FSWBSJOHNFUCFIFFSTUPPMTFOSFNPUFCFIFFS &OXJMKJKKFHSBBHWFSEFSTQFDJBMJTFSFOJOTZTUFFNCFIFFSWPPSNFMELBNFST 3FBHFFSEBOWPPS EFDFNCFSWJBWBDBUVSFT!WUTQOQFPQMFYTDPNPWW7#6.4,JKLWPPSEFWPMMFEJHF vacaturetekst op www.werkenbijvtspn.nl of bel voor meer informatie Benno Duteweerd, SFDSVJUFS8FSFLFOFOKFHSBBHJO

ZZZSROLWLHLFWQO


9

management

Trend naar hybride radionetten en software defined radio

‘Wireless roadmap’ voor openbare orde en veiligheid

Dagvoorzitter Koen Mioulet schetst de ‘wireless roadmap’ naar de toekomst.

De radioverbindingen in de sector openbare orde en veiligheid zullen de komende tien jaar grondig van karakter veranderen. Hybride radionetwerken, slimmer gebruik van het beschikbare spectrum en software defined radio zetten de trend voor de verbindingssystemen van de toekomst. Het OOV-veld is naarstig zoekende naar passende oplossingen voor de alsmaar toenemende vraag naar radiodekking en bandbreedte. Waar gaan we naartoe op het gebied van draadloze communicatietechnologie? De sterk groeiende behoefte aan snelle transportwegen voor mobiele data plaatst productontwikkelaars, etherbeheerders en gebruikers, voor uitdagingen. TNO en het Twente Institute for Wireless and Mobile Communications (WMC) wijdden op 15 oktober in Utrecht een seminar aan de operationele verbindingsvraagstukken voor hulpverlening en crisismanagement. Gebruikers, leveranciers en consultants lieten zich informeren over de

‘wireless roadmap’ voor de OOV-sector. De kernvraag op het seminar was: hoe ziet de toekomstige radiobehoefte van de OOVdiensten eruit en welke voorzieningen zijn beschikbaar om in die behoefte te voorzien? Is een eigen OOV-verbindingsnet op basis van de Tetra-standaard zaligmakend? Of kan het hulpverleningsdomein beter zijn heil zoeken in de veel fijnmaziger commerciële netwerken met meer capaciteit en functionaliteit?

Het zal een combinatie van beide worden, was de algemene conclusie na het seminar. De behoefte aan een ‘eigen’ radionet voor spraakcommunicatie zal altijd blijven, terwijl de commerciële communicatiemarkt wellicht uitstekende alternatieven biedt voor de gewenste snelle datacommunicatie. Intelligente technieken zullen het in de nabije toekomst mogelijk maken de voordelen van verschillende netwerken dynamisch met elkaar te

10


combineren, zonder dat voor elke toepassing aparte terminals en radio-ontvangers nodig zijn.

Mission critical Op dit moment wordt de radiocommunicatie in hulpverleningsland nog hoofdzakelijk gedomineerd door het op de Tetra-standaard gebaseerde C2000-netwerk. Het exclusieve digitale netwerk voor spraakcommunicatie bij de hulpdiensten staat onder druk door de gesignaleerde verbindingsproblemen tijdens

netwerken een nichemarkt is, maar wijst erop dat Tetra-netwerken zowel binnen als buiten Europa enorm in opmars zijn. Vrijwel alle Europese landen hebben al een Tetra-netwerk in aanbouw of in de planning en op tal van plaatsen zijn al nationale en regionale netwerken actief. Duitsland krijgt binnen enkele jaren met meer dan 500.000 gebruikers zelfs het grootste Tetra-netwerk ter wereld. Buiten het OOV-domein groeit de Tetra-markt nog sneller. Ongeveer een derde deel van de netwerken wordt ontplooid in de vervoers- en

Frank Brouwer van WMC belichtte de kracht van hybride radionetwerken met slim gebruik van beschikbare capaciteit en bandbreedte. Oplossingen die met de techniek van vandaag al binnen bereik liggen. Brouwer gaf tijdens het seminar een praktijkdemonstratie van het door WMC ontwikkelde Figo-systeem: een ‘cognitieve radio’, die afhankelijk van de behoefte van de gebruiker zelf in de ether op zoek gaat naar het best beschikbare netwerk voor data-overdracht. Voor lokale toepassingen op een rampterrein

“Geen enkele andere standaard of technologie kan voorzien in de functionaliteit waarin Tetra voorziet.” enkele grote incidenten dit jaar. Sommige critici zien in de problemen het faillissement van de Tetra-technologie en menen dat de OOV-diensten beter kunnen overschakelen op gsm-achtige technieken, al dan niet in de commerciële markt. Hans Borgonjen, kennismanager en coördinator internationale standaardisatie bij vtsPN, heeft een veel genuanceerdere kijk op de zaak: “De Tetra-standaard staat niet ter discussie voor ‘snelle groepscommunicatie voor spraak’ in het internationale hulpverleningsdomein. Het wordt wereldwijd door steeds meer landen omarmd als dé techniek voor ‘mission critical’ communicatiesystemen, zoals voor veiligheid en rampenbestrijding. Gebruikers in die branche zijn aangewezen op een robuust exclusief radionet met hoge beschikbaarheidseisen en hoge redundantie voor spraakcommunicatie. In de afgelopen vijftien jaar is er in Europa geen enkel land geweest dat voor deze vitale overheidstaken een andere keuze heeft gemaakt dan voor Tetra. Als een andere standaard had kúnnen voorzien in de communicatiebehoeften van de overheid voor OOV-taken, was de Tetra-standaard niet ontwikkeld. Geen enkele andere standaard of technologie kan voorzien in de functionaliteit waarin Tetra voorziet, namelijk dynamische groepscommunicatie met veel ad-hocgebruikers in snel wisselende omstandigheden. Tetra zal daarom ook in de toekomst dé standaard blijven voor de spraakcommunicatie in het OOV-domein, daar ben ik van overtuigd.” De in sommige kringen gehoorde opmerking dat Tetra als technologie maar een beperkt draagvlak heeft, omdat het uitsluitend voor een kleine overheidsdoelgroep wordt gebruikt, snijdt volgens Borgonjen geen hout. Hij erkent dat Tetra in vergelijking met de commerciële, mobiele massacommunicatie-

transportsector, zoals in havens, op vliegvelden en in het openbaar vervoer. Die brede toepassing maakt Tetra volgens Borgonjen wel degelijk tot een ‘mission critical’ spraakstandaard met toekomst.

Hybride radionetwerken Of Tetra ook de exclusieve standaard wordt voor mobiele datacommunicatie valt nog te bezien. De tweede generatie Tetra die op de tekentafel ligt, gaat wel in die functionaliteit voorzien, maar waarom investeren in een aparte mobiele datafunctionaliteit, terwijl de ontwikkelingen op dat gebied in de commerciële markt veel sneller gaan en nu al veel meer mogelijkheden bieden dan de besloten OOV-netten?

kan dat een Wifi-netwerk zijn, voor overdracht over grotere afstanden umts of een 4G-netwerk als LTE dat vanaf volgend jaar beschikbaar komt. “Communicatie is een eerste levensbehoefte in de samenleving geworden”, zegt Brouwer. “Dat blijkt uit het feit dat het aantal mobiele telefonie-aansluitingen wereldwijd stijgt van 1 miljard in 1993 naar 6 miljard in 2013. Ons devies is: probeer de techniek waarvan miljarden mensen wereldwijd gebruikmaken op een slimme manier te combineren met ‘mission critical’ radiovoorzieningen tot een integrale oplossing. Uit onderzoek naar de behoefte aan mobiele datacapaciteit bij OOV-diensten tijdens een grote calamiteit, blijkt dat die behoefte ongeveer 100 Mbps bedraagt. Geen

Bram van den Ende: “Invoering van software defined radio is afhankelijk van industriële competitie en marktontwikkelingen.”


enkel landelijk dekkend netwerk kan in zo’n piekbehoefte voorzien. Daar is ook geen noodzaak voor, omdat een groot deel van die behoefte lokaal is en dus via lokaal beschikbare netwerken als Wimax of Wifi kan worden afgehandeld. Capaciteit gaat bij mobiel datatransport ten koste van afstand en andersom. Voor de hulpverlening is echter zowel afstand als capaciteit van belang. Een hybride oplossing met cognitieve radio die zelf voor elke specifieke behoefte het best beschikbare netwerk kiest, kan helpen die kloof tussen capaciteit en afstand te dichten.” Volgens Brouwer worden de processoren voor digitale radiosystemen steeds kleiner en goedkoper en dat biedt producenten volop kansen voor de ontwikkeling van hybride radiosystemen. Zijn waarschuwing is dat implementatie van dergelijke systemen tijd kost en gewenning bij de gebruikers vraagt. Daarom moet niet worden gewacht tot over tien jaar eindelijk de ultieme standaard op de markt is, maar moeten de OOV-diensten nu al het leerproces ingaan. Samen met Studio Veiligheid uit Rotterdam voert WMC experimenten uit in enkele veiligheidsregio’s, die al hoopvolle resultaten hebben opgeleverd.

Software defined radio Als er één rode draad is aan te wijzen in de roadmap naar de toekomst van de mobiele communicatie, dan is het dat bij gebruik van de ether en van beschikbare technieken steeds meer software en kunstmatige intelligentie zullen worden gebruikt. Technieken die de gebruikers de zorgen voor de keuze van de juiste frequentieband, de juiste standaard en het juiste netwerk uit handen nemen. De praktijk is nu vaak al dat plotters en informatiemanagers in crisisteams gebruikmaken van een laptop met meerdere umts-kaarten. Verloopt het datatransport via de ene provider te traag of valt de verbinding weg, dan kan het simpelweg overschakelen naar een andere provider. Dit is in feite al een prille vorm van hybride communicatie-oplossing. Nadeel is wel dat de simkaarten moeten worden omgewisseld en de computer opnieuw moet worden opgestart. Een tijdrovende aangelegenheid en tijd is schaars in de rampenbestrijding. ‘Smart technology’ moet dit kunnen oplossen zodat de gebruiker altijd de best beschikbare verbinding heeft zonder dat hij merkt dat tussentijds naar een andere communicatieweg wordt overgeschakeld. Cognitieve radio biedt uitzicht op het realiseren van een dynamischer gebruiksomgeving voor mobiele communicatie. Een belangrijke ‘enabling technologie’ is ‘software defined radio’ (SDR), die neerkomt op een zeer flexibel systeem dat via software wordt

11

Hans Borgonjen: “Tetra staat niet ter discussie als standaard voor snelle groepscommunicatie voor spraak.”

geleerd wat voor apparaat het is (terminal of basisstation), welke radiogolfvorm moet worden opgewekt en van welk netwerk het gebruik moet maken. Bram van den Ende, senior projectleider bij TNO, gaf de deelnemers aan het seminar een doorkijkje naar de mogelijkheden die dit de gebruikers van radio- en informatiesystemen in de toekomst zal bieden. Dat slimme oplossingen nodig zijn om ook in de toekomst te kunnen voorzien in de snel groeiende behoefte aan spectrumruimte voor mobiele communicatie, is evident. Peter Anker, senior beleidsmedewerker bij het ministerie van Economische Zaken, dat verantwoordelijk is voor frequentiebeleid, sprak er eerder al over op het seminar: “De vraag naar ruimte in het frequentiespectrum is groot en daardoor wordt het aantal beschikbare frequenties steeds schaarser. Door herverdeling van frequenties en het beschikbaar maken van nieuwe frequentiebanden kan in een deel van die vraag worden voorzien, maar deels zal de oplossing ook moeten worden gezocht in het slimmer en dynamischer gebruiken van radiofrequenties, bijvoorbeeld door gedeeld gebruik. Dat vraagt naast weten regelgeving goede onderlinge afspraken en afstemming.”

Toekomstmuziek Én slimme techniek, zoals software defined radio. Toekomstmuziek? Van den Ende van TNO meent van niet, al zal de vorm waarin de techniek voor de OOV-gebruiker beschikbaar komt afhangen van de industriële competitie en van marktontwikkelingen, “Zowel voor de overheidsmarkt als voor de commerciële

3G- en 4G-sector, werken producenten aan SDR-techniek, maar op basis van onderling verschillende uitgangspunten en ontwerpcriteria. Een voor de OOV-sector belangrijk initiatief was het Europese Wintsec-project, dat als allereerste concrete stap moet worden gezien om tot een Europese standaard te komen voor wat je ‘Windows voor SDR’ zou kunnen noemen. Daarmee wordt het op termijn mogelijk om op je professionele portofoon van radiogolfvorm te wisselen, zoals je nu ook tussen applicaties wisselt op je pc. In Wintsec is een poging gedaan deze ‘herconfigureerbaarheid’ op basis van open software-interfaces te demonstreren met twee golfvormen, Tetra en de VHF-radio-interface van de Poolse politie.” De op het seminar geschetste koers maakt duidelijk dat de mobiele communicatie binnen de OOV-sector zich de komende jaren meer en meer zal ontwikkelen tot een hybride structuur, waarbij naast ‘mission critical’ ‘eigen’ netwerken voor spraak en mogelijk ook voor data, er in toenemende mate gebruik zal worden gemaakt van commerciële alternatieven. Intelligente technologie zal daarbij voor de gebruikers ongemerkt op de achtergrond de best beschikbare voorziening selecteren, waarbij ook de redundantie van de vitale informatiekanalen verder wordt verbeterd. En systeemintegratie door het combineren van eigenschappen van nu nog afzonderlijke technieken via SDR, lijkt de ideale oplossing in de strijd tegen de voortdurend groeiende hoeveelheid apparaten, kabels en antennes in hulpverleningsvoertuigen en commandocentra. Door Rob Jastrzebski


technologie

12

Rohill koppelt radionetwerken via IP

Odini belooft verder te gaan dan Tetra-ISI Het Nederlandse Rohill heeft met de Odini (on-demand intelligent network interface) een nieuwe manier ontwikkeld om zowel vaste als mobiele pmr-netwerken aan elkaar te koppelen. Odini maakt voor de koppeling gebruik van IP dat het mogelijk maakt niet alleen alle huidige en toekomstige radionetwerken te integreren, maar ook telefonie- en pc-gebaseerde applicaties. In de toekomst moet het volgens Rohill zelfs mogelijk zijn Tetra-functionaliteit aan te bieden op devices, zoals een Blackberry.

13


De Tetra-industrie steekt momenteel veel energie in het oplossen van interoperabiliteitsproblemen via de Tetra-ISI (inter system interface). Een deel van deze interface is inmiddels definitief vastgesteld als een TIP (Tetra interoperability profile) en de eerste testen zijn succesvol afgerond. Toch kent ISI behoorlijk wat beperkingen, zo stelt Rohill in de whitepaper ’On-Demand Intelligent Network Interface’. Deze beperkingen schuilen volgens de Nederlandse fabrikant in de ‘hoge

verschijningsvormen. In de eerste hoedanigheid is de tactical patch bedoeld voor communicatie over grenzen heen. Bijvoorbeeld bij een gezamenlijke actie waarbij politiefunctionarissen uit Nederland en België met elkaar kunnen communiceren alsof ze in één team zitten. In dit scenario zijn groepsgesprekken de meest voor de hand liggende toepassing. Individuele gesprekken zijn lastiger te realiseren over grenzen heen, omdat dan het nummer van de buitenlandse terminal bekend

Tactical patch voor communicatie over grenzen heen.

Doel van HNPS is te komen tot een concept voor een snelle integratie van beschikbare communicatievormen in geval van een incident of een ramp. kosten, het feit dat de interface is gebaseerd op verouderde technieken (E1, isdn primary rate) en dat het alleen maar roaming, individuele gesprekken en sds-berichtenuitwisseling ondersteunt’. “Groepsgesprekken, die meer dan 80 % van de gesprekken betreffen, worden niet ondersteund.” Rohill belooft de zaken beter aan te pakken met de Odini. Odini moet interoperabiliteit tussen pmr-systemen, waaronder Tetranetwerken, bewerkstelligen op basis van open standaarden en standaard IP-gebaseerde apparatuur, zoals de MPLS-routers van Alcatel-Lucent en Cisco. Odini is behalve een protocol een visie waar ook andere leveranciers een rol in spelen en die onafhankelijk is van een bepaalde leverancier. Rohill heeft voor Odini drie toepassingsscenario’s gedefinieerd. • 1. Tactical patch. • 2. Uitbreiden dekking. • 3. Migreren naar een ander netwerk.

moet zijn. Ook kan dit nummer overeenkomen met een nummer in het eigen netwerk, waardoor een soort van prefix nodig is om toch te kunnen bellen. In de tweede hoedanigheid kan de tactical patch worden gebruikt om overlappende netwerken van verschillende organisaties aan elkaar te koppelen. Een dergelijke koppeling kan van pas komen bij grootschalige incidenten als bijvoorbeeld militair personeel moet kunnen communiceren met personeel van de politie. Een ander voorbeeld is een grootschalig sportevenement waar de beveiliging tijdens een incident overleg wil voeren met de politie. Ook in deze gevallen zal de communicatie vooral bestaan uit groepsgesprekken. Het spreekt vanzelf dat het meldkamerpersoneel een belangrijke rol speelt in de interventie en koppeling van de gespreksgroepen.

MS B1 MS A2

De tactical patch is bedoeld om communicatie mogelijk te maken tussen gespreksgroepen die niet aan elkaar zijn gerelateerd en die zich in twee verschillende netwerken bevinden. Deze vorm van koppeling kent twee

De dekking van een bestaand radionetwerk kan worden uitgebreid door extra netwerken uit te rollen, maar deze netwerken moeten zich dan wel gedragen als één geheel. Maar als de netwerken afkomstig zijn van verschillende leveranciers, loop je al snel

Group call

SiteB1

SiteA2

SiteA15

SiteA4

MS A1 S A3 3 MS

SiteA1

SwMI B

SiteA3 SiteA6

IP network

SwMI A

Communicatie tussen overlappende netwerken.

Individual call

MS 2

Group call

SiteA2

MS 3 SiteB1 SiteB3

MS 1 SiteA1 SiteA3

Uitbreiden dekking Tactical patch

MS B2

SiteB2

SwMI A

Uitbreiden dekking.

IP network

SwMI B

14


Individual call

MS B2

Group call

MS A2 SiteA2

MS A1

SiteB1

SiteA1

SiteB3

MS B1 SiteA3

SiteB4

SiteB2 MS A3

SwMI A

IP network

SwMI B

Werking Odini

Migratie naar een ander netwerk.

tegen integratieproblemen aan. Die problemen moeten met Odini verleden tijd zijn. Een Tetra-terminal moet doorgaans zonder herprogrammering binnen meerdere Tetra-netwerken kunnen werken.

authenticatie toegang krijgen. Dit scenario biedt de mogelijkheid om bijvoorbeeld een achtervolging vanuit Nederland voort te zetten in België. Deze werking is identiek aan de manier waarop Tetra-ISI met een migratie omgaat, met dit verschil dat met Odini de gast de beschikking krijgt over alle gewenste functies. ISI beperkt zich tot individuele gesprekken, sds- en statusberichten.

Migratie naar een ander netwerk Het derde scenario draait om de werking van een radio in een vreemd netwerk. Dit scenario kan worden vergeleken met de roaming van een mobiele

Odini kan worden gezien als een middle-layerprotocol met maar één doel: het ondersteunen van verschillende scenario’s voor missiekritische communicatie. Onder de motorkap van Odini bevindt zich een user-levelprotocol dat op basis van peer-to-peer

Push-to-talk wordt ondersteund met een slim algoritme dat volgens Rohill zelfs bij grote netwerkvertragingen zorgt voor een snelle reactie. Voor gespreksgeoriënteerde berichten wordt gebruikgemaakt van bestaande standaarden uit de telecommunicatie die zich hebben bewezen op een IP-backbone. De XML (extended markup language) wordt gebruikt om de Odiniberichten in te pakken. Door de flexibiliteit van XML kan Odini te allen tijde worden uitgebreid en aangepast met behoud van compatibiliteit. Zoals is te zien in de afgebeelde roadmap ondersteunen de huidige 1.0 en 1.1 versies van het protocol zaken als groepsgesprekken, sds- en statusberichten. De

Odini moet interoperabiliteit tussen pmr-systemen, waaronder Tetra-netwerken, bewerkstelligen op basis van open standaarden en standaard IP-gebaseerde apparatuur. Voorwaarde is wel dat de Mobile Country Code en Mobile Network Code voor beide netwerken gelijk zijn, en dat de subscriberdatabase wordt gedeeld over de betrokken netwerken. In de praktijk is dit bijna alleen mogelijk als de netwerken dezelfde beheerder hebben.

telefoon naar een buitenlands netwerk. Een radio zoekt automatisch naar radionetwerken als deze zich buiten het eigen dekkingsgebied bevindt. Als het ‘vreemde netwerk’ aangeeft dat een migratie wordt ondersteund, zal de terminal zich als gast registreren op het netwerk en na

relaties de interactie tussen nodes definieert. In tegenstelling tot client-serverprotocollen definieert Odini geen hiërarchie in de operatie. Hierdoor is de afhankelijkheid van de hardware geringer en de impact van falende hardware of verbindingen dus kleiner.

verwachting is dat de specificatie in het eerste kwartaal van 2010 fase 2.0 bereikt. Vanaf dan worden ook individuele gesprekken, handovers en authenticatie ondersteund en wordt het migratiescenario ingevuld via protocolextensies.

Odini-ecosysteem

De werking van het Odini-protocol.

Rohill gaat het protocol als mogelijke standaard voorleggen aan het IETF en zonder beperkingen publiceren. De gatewaysoftware wordt als open source beschikbaar gesteld aan partners die zijn geïnteresseerd in Odini. Het protocol is dan ook nog maar een eerste aanzet richting werkende koppelingen tussen radiosystemen. Het is nu aan de partners om ’Odini-enabled’ hardware en software te gaan ontwikkelen, waardoor een ‘Odini-ecosysteem’ ontstaat. Een centrale rol binnen het ecosysteem is uiteraard wegge-


Functionality

Scenario 1: Tactical patch

Scenario 2: Expand coverage

Scenario 3: Migration to other region

Group call

1.0

1.0

2.0

Individual call

2.0

2.0

2.0

SDS and status

2.0

1.1

2.0

Emergency & priority call

1.0

1.0

2.0

Called/talking party ID

2.0

1.0

2.0

Roaming

-

1.1

2.0

Handover

-

2.0

2.0

Migration

-

-

2.0

Authentication

-

2.0

2.0

Supplementary services

-

3.0

3.0

Roadmap van Odini.

legd voor de gateway die nodig is voor de koppeling naar een ander netwerk. Andere mogelijke onderdelen binnen dit ecosysteem zijn: • het dispatchwerkstation: gebaseerd op de Odini-specificaties kan iedere leverancier een nieuwe dispatchingoplossing ontwikkelen specifiek voor een Odini-netwerk; • systemen voor het loggen van spraak en data: de loggingserver kan worden gekoppeld aan een Odini-netwerk om zo alle spraak en data op te vangen; • een gedistribueerde databaseserver: dit is een optioneel component binnen het Odini-ecosysteem voor de ondersteuning van roaming en individuele gesprekken tussen radiogebruikers uit verschillende netwerken. De databaseserver zorgt er in deze gevallen voor dat een systeem na een fout weer snel in de lucht is; • telefoniegateway: door een telefoniegateway op te nemen in een Odini-netwerk is het mogelijk met vaste en mobiele telefonie de gebruikers binnen een radionetwerk te bereiken; • Tetra-client: een Tetra-clientapplicatie is onderdeel van de Odini-roadmap om op termijn Tetra-functionaliteit aan te kunnen bieden op apparaten die zijn verbonden via mobiele IP-netwerken. Te denken valt dan aan groepsgeoriënteerde gesprekken en end-to-end

encryptie tussen Tetra-terminals en mobiele telefoons die op commerciële netwerken draaien.

In oktober is de site www.odini. org gelanceerd die mogelijke partners moet informeren over het project. Hier zijn onder ande-


Actie: Batterijen voor Portofoons Tot 60% voordeel Kijk snel op kpn.com/portofoons of bel (010) 457 27 27 en profiteer van interessante kwantumkortingen.

Actie geldig t/m 10 december 2009

15

re de broncodes, ondersteunende documenten en specificaties te vinden. Voor het onderlinge contact is op Linkedin een Odinigroep in het leven geroepen. Ook doet Rohill voor de verdere ontwikkeling van Odini mee aan het Europese HNPS-project, wat staat voor heterogeneous network for European public safety. Binnen dit project is de Universiteit van Twente de partner voor het ontwerp en de validatie van Odini-protocollen. Doel van HNPS is om te komen tot een concept voor een snelle integratie van beschikbare communicatievormen in het geval van een incident of een ramp. Daarbij wordt gekeken naar communicatiesystemen, zoals gsm/gprs, umts, Tetra, Tetrapol, Wimax en Wlan. Door Ferry Waterkamp

16

a d v e r t o r i a l


Dekking! Tekst: Marjan Jansen Manenschijn

Alle hulpverleners toegang tot een eenduidig communicatiesysteem. Dat was een van de doelen van de invoering van C2000. Dick Kon, kwaliteitsmanager bij de gemeenschappelijke meldkamer van de politie Zuid-Holland Zuid, is blij met het systeem, maar onderkent tevens dat het bereik ‘binnenshuis’ adequate aanvulling behoeft. Of zoals hij het zelf zegt: “Als de burger iets overkomt, moet je hem meteen kunnen helpen”. Het nieuwe politiebureau aan de Overkampweg in Dordrecht is een state of the art voorbeeld van integratie. Alle systemen zijn voorafgaand aan de bouw op elkaar afgestemd en getest. Niets is aan het toeval overgelaten. Toch kwam er op het gebied van de binnenhuisdekking een kink in de communicatiekabel. Meting na het aanbrengen van de raam-coating toonde aan, dat het bereik niet overal gegarandeerd kon worden. Veiligheid staat voorop Dick Kon: “Uitgangspunt voor mij als kwaliteitsmanager is dat de veiligheid van mensen gegarandeerd moet zijn. Je beperkt mensen in hun functioneren als zij informatie niet op tijd binnenkrijgen. En dat kun je je in noodsituaties niet veroorloven. Met Flash werken we al jaren samen en ook dit keer bleken ze weer een passende oplossing te bieden voor het dekkingsprobleem.”

Dick Kon is enthousiast over de samenwerking met Flash Services: “Ik ben pragmatisch ingesteld en zeg altijd recht voor de raap hoe de zaken ervoor staan. Flash Services begrijpt dat. Zij weten wat er speelt bij de politie en houden zich aan onze regels. Groot voordeel van Flash Services ten opzichte van andere leveranciers vind ik dat zij zowel koop-, huur- als lease-contracten leveren. Daarmee ben je altijd gegarandeerd van maatwerk.”

Gegarandeerde binnenhuisdekking

Nauwe samenwerking met VTS Politie Nederland

Marcel Koelewijn, accountmanager bij Flash Services, is al

Flash Services garandeert een totaalpakket van testen, leveren

jaren kind aan huis bij de politie en weet als geen ander hoe

en afwerken. Marcel Koelewijn: “Wij leveren, waarna de huis-

moeilijk het bij sommige gebouwen is om de binnenhuisdek-

leverancier zorgt voor de inpandige aanpassing. Vervolgens

king te kunnen garanderen. “Signalen veranderen van koers

monteren wij en regelen wij de enhancers af. De eindtest

onder invloed van beton en staalconstructies. Dat heb je

doen we in overleg met de klant en VTS Politie Nederland,

buiten al als je bijvoorbeeld achter een hoog gebouw staat.

die zorgdraagt voor de uiteindelijke goedkeuring. We werken

Binnen zijn er nog veel meer obstakels. Onze cell-enhancers

altijd heel nauw en goed samen met VTS Politie Nederland.

versterken reguliere signalen, waardoor we de dekking wél

Daarmee garanderen we een adequate en flexibele afhande-

kunnen garanderen. We hebben de enhancers inmiddels al

ling, die zeker de snelheid ten goede komt.”

bij een groot aantal organisaties geplaatst, zoals bij parkeergarages politiebureaus, luchthavens en ziekenhuizen.”

a d v e r t o r i a l


17

Technische oplossingen: Flash heeft een aantal technische oplossingen uitgewerkt om voor politie, brandweer en ambulancediensten binnenhuisdekking van C2000 en ASTRID (netwerk OOV in België) op speciale locaties te realiseren. De antennemasten van C2000 en ASTRID garanderen een dekking van minimaal 95% buitenshuis. Binnenhuisdekking wordt, ook al is die vaak wel aanwezig, niet gegarandeerd. SCL Voor Special Coverage Locations (SCL) in Nederland is gesteld dat binnenhuisdekking wel vereist is voor het handhaven van de openbare orde en veiligheid. SCL eigenaren zijn verplicht maatregelen te treffen om binnenhuisdekking te realiseren. In België is deze verplichting ook van kracht voor nieuwe gebouwen. Cell-enhancer In gebouwen met veel staal en beton kunnen radiogolven vaak onvoldoende doordringen, zodat het signaal van een C2000- of ASTRID-mast onvoldoende doorkomt. Een oplossing voor het probleem is het plaatsen van een cell-enhancer, een actieve antenneversterker. Die stuurt de C2000/ASTRID-signalen versterkt door, tussen de antenne op het gebouw, de in het gebouw geplaatste antennes en vice versa. Flash heeft zo inmiddels in complexe gebouwen zoals districtskantoren van politie, parkeergarages, evenementen- en winkelcentra, de binnenhuisdekking verbeterd. Bereikmeting Voorafgaand aan het advies dat Flash uitbrengt worden metingen verricht, om te kijken op welke lokaties binnen het pand maatregelen nodig zijn. Daar waar onvoldoende bereik is, wordt dit opgelost door binnenhuisantennes te plaatsen die gekoppeld zijn aan de cell-enhancer. Het dekkingsprobleem op het C2000 netwerk wordt op deze wijze door Flash volledig ondervangen.

VOOR MEER INFORMATIE: Flash Service Nederland Moezelweg 136c 3198 LS Europoort - Rotterdam www.flash-services.com

18


frequentiebeleid

Organisatie frequentieveiling verloopt stroef

Frequentieband opgedeeld in zes kleinere kavels Frequentieveilingen zijn ‘in’. In de westerse wereld worden op gezette tijden frequentieveilingen georganiseerd waarvan de opbrengst naar de schatkist van de organiserende staat gaat. Maar het organiseren van een frequentieveiling verloopt niet zo vlot als we zouden willen. Regeringen en marktpartijen zijn samen op zoek naar de juiste vorm en dat kost tijd. Een goed voorbeeld vormt de 2,6 GHz-frequentieveiling die voor Nederland op de rol staat. Een situatieschets. De veiling van de 2,6 GHz-frequentieband, van oorsprong de Wimax-frequentieveiling, heeft naar verwachting plaats in het eerste kwartaal van 2010. De frequentieband rond 2,6 GHz kan worden gebruikt voor verschillende bestaande en toekomstige draadloze communicatietechnieken, zoals umts, hsdpa, Wimax en LTE (long term evolution). De veiling is al vier keer uitgesteld. Het laatste uitstel, begin 2009, werd veroorzaakt door het besluit van het ministerie van Economische Zaken een zesde kavel aan het te veilen frequentiepakket toe te voegen.

Dwarsbomen Tot het extra kavel is besloten naar aanleiding van kritiek uit de Tweede Kamer. De voorgestelde richtlijnen voor de veiling zouden discriminatoir zijn: twee grote kabelexploitanten, UPC en Ziggo, zijn als bestaande netwerkaanbieders aangemerkt. Zij zouden daardoor moeten bieden op dezelfde

drie frequentiekavels als KPN, T-Mobile en Vodafone. Dit geldt niet voor andere bestaande spelers, zoals Tele2, Reggefiber, Worldmax en kleine kabelaars. Ziggo en UPC worden nu toch als nieuwkomers beschouwd, zij kunnen nu ook bieden op kavels die speciaal voor nieuwkomers zijn gereserveerd. Uiteindelijk komen er nu drie kavels voor nieuwkomers en drie voor bestaande netwerkaanbieders. Het totale aantal veilingkavels komt daarmee op zes. Een aantal gegadigden, waaronder Ziggo, had stevige kritiek op de eerdere veilingvoorwaarden en verwachtte dat de veiling door bestaande marktpartijen zou worden gebruikt om nieuwe initiatieven te dwarsbomen. Er zouden weinig concrete verplichtingen aan een vergunning kleven. Vergunninghouders krijgen twee jaar de tijd om een commerciële gebruiker aan te sluiten. Grote spelers als KPN kunnen vergunningen kopen om er vervolgens niets mee te doen. Daartoe


19

kunnen ze besluiten uit defensieve overwegingen. Om verschillende partijen een kans te bieden was door Economische Zaken al besloten de frequentieband in meer kleinere gebieden (kavels) op te delen (40 MHz in plaats van 80 MHz). Tevens werd van de ver-

Het idee achter een frequentieveiling is de concurrentie op de markt voor mobiele breedbandverbindingen te vergroten. gunningshouder verwacht dat binnen twee jaar een openbare elektronische communicatiedienst wordt aangeboden in een dekkingsgebied van minimaal 20 km2.

Uitstel op uitstel Gepland was dat de 2,6 GHz-frequentieveiling in het najaar van 2007 zou worden uitgevoerd. Maar de veiling werd voor de eerste maal uitgesteld naar begin 2008, vervolgens naar eind 2008, naar het tweede kwartaal van 2009 en voor de vierde maal naar 2010. De veiling stond eerst te boek als Wimax-frequentieveiling. In die tijd (rond 2007/2008) was de verwachting dat de frequenties door Wimax-techniek zouden worden gebruikt. Echter Wimax is tegenwoordig niet meer ‘in the picture’ als dé standaardbreedbandtechniek, deze rol is inmiddels overgenomen door LTE. De 2,6 GHz-frequentieband is technologievrij en kan voor de toepassingen van verschillende draadloze breedbandtechnieken worden ingezet. Het ministerie heeft namelijk geen voorkeur aangegeven voor de uiteindelijke techniek die op de frequenties moet worden gebruikt. De bestaande Wimaxaanbieders, zoals Callmax en Worldmax, maken momenteel gebruik van de frequentie van 3,5 GHz. De lagere frequentieband 2,6 GHz (het spectrumdeel 2.500 – 2.690 MHz) kan een betere dekking betekenen. Het steeds weer uitstellen van de veiling is veroorzaakt door de snelle techniekwisselingen en de grote invloed die de markt tegenwoordig heeft in combinatie met de effecten van een terugtredende overheid. De veiling van de frequentieblokken rond de 2,6 GHz, voor Wimax en 3G, zou eerst in het najaar van 2007 plaatshebben en daarna begin 2008. Volgens het Agentschap Telecom van het ministerie van EZ, dat zich toen al met de voorbereidingen van de veiling bezighield, kwam dat omdat de marktpartijen de

20


voorkeur geven aan ‘een veilingmodel waarin de markt zelf de indeling bepaalt voor welke techniek zij de frequentieruimte wil gebruiken’. Dit resultaat uit de consultatieronde heeft geleid tot een nieuw veilingmodel, de ‘combinatorische klokveiling’. Het ministerie liet in maart 2008 weten dat deze consultatieronde de laatste zou zijn over dat onderwerp. In het derde kwartaal van 2008 zouden marktpartijen de definitieve veilinginformatie gepresenteerd krijgen. Dit uitstel naar eind 2008 werd overigens voornamelijk veroorzaakt doordat een Europese aanbesteding nodig was om de uitwerking van het nieuwe veilingmodel uit te besteden. Het uitstel naar het voorjaar van 2009 werd veroorzaakt door het voorstel van het minis-

terie om twee belangrijke aanpassingen in het veilingreglement op te nemen. Ten eerste de al genoemde inperking van de kavels van 80 naar 40 MHz. Hierdoor kon de frequentieruimte worden verdeeld over ten minste vijf marktpartijen. Dit betekende dat er ruimte was voor minimaal twee nieuwkomers. Ten tweede werd de verplichting tot ingebruikname verder aangescherpt (binnen twee jaar dienstverlening binnen dekkingsgebied van 20 km2).

Veilingen in andere Europese landen In Frankrijk, Duitland en Engeland is de situatie niet veel anders dan in Nederland. Ook in deze landen hadden de frequentie-

veilingen volgens oorspronkelijke planning al in 2008 plaats moeten hebben. De belangstellende telecom- en kabelaanbieders hebben echter nog geen zekerheid over de planning. Dat blijkt uit een onderzoek van technologieuitgave Unstrung, waarin wordt geconstateerd dat alleen in Noorwegen en Zweden daadwerkelijk mobiele breedbandfrequenties zijn verstrekt. De Belgische overheid overweegt dit jaar tussen de acht en vijftien mobiele frequenties te verstrekken. In Duitsland wil men een bandbreedte van totaal 270 MHz het komende jaar laten veilen door de BundesNetzAgentur, een organisatie vergelijkbaar met Agentschap Telecom. De 270 MHz is bedoeld voor mobiele breed-

Volgens insiders is de verwachting voor de opbrengst van de veiling de afgelopen maanden aanzienlijk teruggeschroefd. bandtoepassingen, verder gelden geen beperkingen. De bandbreedte van 270 MHz in de gebieden 1,8 GHz, 2,0 GHz en 2,6 GHz is het grootste frequentiepakket dat ooit in Duitsland is geveild. De bestaande mobiele operators gaan meebieden, maar er zijn net als in Nederland ook een paar nieuwkomers geïnteresseerd.

Umts: eerste frequentieveiling in Nederland Het fenomeen frequentieveiling is niet nieuw. In 2000 organiseerde het ministerie voor Verkeer en Waterstaat, toen het ministerie dat verantwoordelijk was voor spectrummanagement, de roemruchte veiling voor umts-frequenties. Deze veiling nam uiteindelijk slechts dertien dagen in beslag en bracht veel minder op dan de regering had verwacht, maar toch een slordige 5,9 miljard gulden (2,5 miljard euro). Er was gerekend op zo’n 20 miljard gulden, op basis van een frequentieveiling in Groot-Brittannië. Uiteindelijk ging kavel A naar het toen nog bestaande Libertel voor 1.573 miljoen gulden en KPN kreeg kavel B voor bijna dezelfde prijs, 1.567 miljoen gulden. Ook de andere kleinere kavels werden tegen aanzienlijke bedragen verkocht. Een incident vormde de kwestie rond Versatel en Telfort. Versatel voelde zich bedreigd door Telfort dat in een brief zinspeelde op het indienen van een claim bij Versatel, als achteraf zou blijken dat het bedrijf nooit het geboden geld had kunnen opbrengen en dus de prijzen onnodig


21

Het steeds weer uitstellen van de veiling is veroorzaakt door de snelle techniekwisselingen en de grote invloed die de markt tegenwoordig heeft.

had opgedreven. Versatel bestempelde de brief als een overtreding van het reglement dat contacten tussen partijen tijdens de veiling verbiedt. Verstatel vroeg het ministerie om Telfort van de veiling uit te sluiten. Juristen van het ministerie en de mededingingsautoriteit NMa besloten uiteindelijk niet op te treden. Dit incident heeft verder geen consequenties gehad. Umts bleek niet zo snel door de consument en professionele gebruiker te worden opgepakt dan verwacht. Hierdoor werd de invoering van umts behoorlijk vertraagd. De kopers van umts-frequenties moesten een aanzienlijke afschrijving doen op hun investeringen.

Uitgangspunten veiling Het idee achter een frequentieveiling is de concurrentie op de markt voor mobiele breedbandverbindingen te vergroten. Het aantal toepassingen voor breedbandige mobiele communicatie neemt toe, de consument vraagt erom. De markt voor draadloze frequenties is gespannen. Het aantal frequenties is schaars en de vraag naar uitbreiding van de capaciteit is groot. Dit vraagt om een beter op de markt gericht verdelingsmechanisme. Voor de 2,6 GHz-veiling worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: • vergunningen moeten terecht komen bij die partijen die de meeste waarde kunnen creëren; • er moeten voldoende kansen zijn voor nieuwkomers in de markt; • het veilingmechanisme mag geen prijsopdrijvende effecten bezitten; • concurrentie moet worden bevorderd; • kans op samenspanning van partijen moet worden vermeden.

Om aan deze uitgangspunten tegemoet te komen is gekozen voor de combinatorische klokveiling die softwarematig wordt ondersteund, omdat het grote aantal biedingen een handmatige verwerking niet meer toelaat. De uitslag wordt uiteindelijk door de computer bepaald. De veiling zelf zal ook via de computer verlopen: de veiling verloopt via internet (à la eBay). Behalve dat dit natuurlijk aardig trendy is, heeft het ook een praktisch voordeel: de vorige umts-veiling had plaats in het Kurhaus in Scheveningen. Deelnemers verbleven daar wekenlang met grote teams in het hotel. Nu kunnen ze gebruikmaken van hun eigen locaties. Zoals gezegd wordt op de veiling de combinatorische klokveiling toegepast, waarbij kan worden gekozen voor kavels met gepaarde frequenties (voor uplink/downlink), kavels met ongepaarde frequenties en kavels met een combinatie van beide. De combinatorische klokveiling heeft twee fasen: de hoofdfase en de toekenningsfase. In de hoofdfase bieden deelnemers in een aantal

ronden op abstracte kavels: het aantal en soort frequenties is wel bekend, maar niet de plaats in het spectrum. Aan het begin van elke ronde wordt de kavelprijs vastgesteld. Deelnemers geven aan hoeveel en welke (gepaarde/ongepaarde) kavels zij tegen die prijs willen verwerven. Na elke ronde gaat de prijs omhoog en wordt de bieding herhaald, totdat de vraag niet meer groter is dan het aanbod. In de laatste ronde bieden de deelnemers op door henzelf samengestelde pakketten. Op basis van alle biedingen wordt bepaald hoeveel kavels zijn gewonnen en door wie. In de toekenningsfase kunnen de winnende deelnemers bieden op een specifieke plaats in de frequentieband.

Beperkte opbrengst voor schatkist Het ministerie van Economische Zaken geeft summiere informatie over de veiling van de frequentieruimte in de 2,6 GHz-band. De verwachting is dat vooral netwerkoperators die LTE willen gaan exploiteren, hierop afkomen. Ook voor Wimax zijn deze frequenties te gebruiken, maar deze techniek voor draadloos internetverkeer over grote afstanden voldoet niet aan de verwachtingen. Worldmax, dat alleen rond Amsterdam actief is, wil nog wel mee doen aan de veiling. Verder is er van de nieuwkomers interesse van UPC, Ziggo en Tele2 voor de veiling. Volgens insiders is de verwachting voor de opbrengst van de veiling de afgelopen maanden aanzienlijk teruggeschroefd. In eerste instantie werd geschat dat de veiling minimaal 276 miljoen euro zou opbrengen. Het ministerie heeft overigens ook het onderste banddeel van de 3,5 GHz-band in de ‘aanbieding’ gedaan. Een aantal vrije frequenties zijn te gebruiken voor mobiel breedband. Ook de omschakeling van analoge naar digitale televisie-uitzendingen levert frequentieruimte op, het zogenoemde digitale dividend. In 2010 zal worden gekeken wat er wordt gedaan met de frequenties die vrijkomen. Door Wil Haasdijk

22


management

De technisch-economische factoren van breedband

Tetra-infrastructuur upgraden of nieuwbouw? Om het Tetra-netwerk klaar te maken voor datacommunicatie met hoge snelheden heeft de netwerkeigenaar globaal twee keuzen: een upgrade van de huidige infrastructuur of de aanleg van een nieuw datanetwerk speciaal voor hoge snelheden. Netwerkleverancier Eads heeft de vooren nadelen en de kosten van de twee opties naast elkaar gezet.

Veelgebruikte data-applicaties binnen de OOVsector zijn AVL (automatic vehicle location) om voertuigen te lokaliseren en APL (automatic person location) om personen te traceren. Met deze hulpmiddelen kan een meldkamer makkelijker overzicht houden over een operatie. Een andere toepassing is een database raadplegen om bijvoorbeeld het kenteken van een auto te controleren. Ook kunnen we denken aan het versturen of ontvangen van foto’s. Dergelijke applicaties hebben een dataverbinding nodig met een korte reactietijd. Op het moment dat er weinig gebruik wordt

gemaakt van het netwerk, kunnen de huidige pmr-netwerken vaak voldoende snelheid leveren. Als deze oplossingen echter op grote schaal worden gebruikt, zijn hogere snelheden nodig. Vandaar dat veel OOV-organisaties gebruikmaken van publieke datadiensten over bijvoorbeeld gprs.

Teds Teds (Tetra enhanced data services) is een betere manier om te voldoen aan de vraag naar hogere snelheden, zo stelt Eads in de whitepaper ‘Making the case for high speed data’.

Teds is een uitbreiding van het Tetra-netwerk gebaseerd op samenvoeging van maximaal zes kanalen van 25 kHz. Met de uitbreiding zijn datasnelheden mogelijk van 30 – 400 kbps. Een netwerk dat Teds ondersteunt, zal op veel efficiëntere wijze gebruikmaken van het beschikbare spectrum. Zo kan een Teds-carrier veertig keer zoveel data transporteren als een single-slotcarrier, en tien keer zoveel als een multi-slotcarrier. Daarnaast zal Teds de sds-capaciteit van een basisstation vertienvoudigen, zo berekent Eads. Eads neemt aan dat er een Teds-carrier van 50 kHz aanwezig is op elk basisstation, die een capaciteit levert van 80 kbps. Hierdoor kan een Teds-carrier met honderd gebruikers 50 MB dataverkeer per gebruiker per maand verwerken. Per voertuig ligt deze hoeveelheid op 250 MB. Tijdens grote drukte levert het basisstation 360 kB per gebruiker per uur. Bij het traceren van een persoon in het werkveld kan bijvoorbeeld twaalf keer per uur een positie-update worden verstuurd. Als een persoon 160 uur per maand werkt, zijn hiervoor dus 1920 berichten per maand nodig. Een voertuig is gemiddeld zestien uur per dag op de weg, dat is zo’n 480 uur per maand. Hierbij gaat Eads er vanuit dat elke minuut een update wordt verstuurd, waarmee het totaal aantal berichten op 28.800 per maand komt. Voor de extra radiocapaciteit die nodig is voor Teds, moet uiteraard wel de huidige netwerken worden opgewaardeerd. Afhankelijk van de benodigde upgrades kan een dergelijke aanpassing een 25 – 60 % toename van de


23

200 kEuro

150

TEDS IMPEX/site TEDS Core/site

100

TEDS BS carrier TETRA IMPEX/sit

50

TETRA CAPEX/si

0 1 Componenten van de Capex.

2000 1800

TEDS leased lin addition

TE DS O PEX

TEDS maintena addition

1600

Euro

1400

TEDS license addition

1200

TETRA Leased lines/site

1000 800

TETR A OP EX

Site rentals

600

TETRA Maintenance/si

400

Personnel/site

200 0

NR users per cell TCO in verhouding met de opbrengst bij het upgraden van een netwerk. Bij het upgraden van een huidig netwerk naar Teds is uitgegaan van een omzet per locatie per gebruiker van IP-data van vijftien euro. Met deze omzet wordt het breakeven punt voor de Opex bereikt bij twintig gebruikers. Worden alle kosten meegenomen, dan ligt dit getal op de vijfenzestig tot zeventig gebruikers per locatie.

License / site

1 Opex per locatie.

Capex (capital expenses) betekenen. De Capex van een Teds-upgrade wordt daarom geschat op 25.000 tot 55.000 euro per site.

Kosten nieuwbouw Het alternatief voor Teds is een onafhankelijk netwerk bouwen. De investering die hiermee gemoeid is, is ongeveer gelijk aan de investering om het oorspronkelijke Tetranetwerk op te zetten, ook al worden dezelfde radiolocaties gebruikt. Het hergebruik van antenneapparatuur, stroomtoevoer, basisstations en switches kan wel een besparing opleveren. Eads verwacht dat het opzetten van een dergelijk systeem 70 – 80 % van de Capex voor een pmr-spraaknetwerk van dezelfde omvang vereist. Als de omvang van de cellen in het datanetwerk kleiner is dan die van de cellen in het bestaande pmr-netwerk, kan de Capex al gauw meerdere keren de Capex van het pmr-netwerk bedragen. De Capex, inclusief Impex (implementatiekosten), komt hiermee op een bedrag tussen de 60.000 en 120.000 euro per site, afhankelijk van de besparingen die zijn gerealiseerd. Een gezamenlijke Capex en Impex van 120.000 euro leidt tot maandelijkse kosten van 1.000 euro per locatie voor afschrijving en 500 euro per locatie voor rente. De Opex (operationele kosten) die Eads heeft berekend, omvatten ook de kosten om het netwerk draaiende te houden, zoals

Het upgraden van een Tetra-netwerk naar Teds heeft slechts een kleine verhoging van de Opex tot gevolg. administratie, technische dienst, onderhoud, huur en gehuurde verbindingen. Bij de berekening is Eads ervan uitgegaan dat de maandelijkse Opex per locatie in een pmr-netwerk rond de 1.500 euro ligt. Hierbij is uitgegaan van 150 euro aan huurkosten, 400 euro aan gehuurde verbindingen, 500 euro voor onderhoud en minder dan 100 euro voor andere kosten per maand.

Upgraden Het upgraden van een Tetra-netwerk naar Teds heeft slechts een kleine verhoging van de Opex tot gevolg, aldus Eads. Vooral de kosten om verbindingen te leasen, locaties te huren en het systeem te onderhouden zullen slechts licht stijgen. Eads berekent dat de Opex van een voor Teds geschikte locatie ongeveer 280 euro per maand hoger uitvalt. Dit bedrag stijgt wanneer een nieuwe antenneoplossing wordt geïmplementeerd, doordat een nieuwe frequentieband moet worden gebruikt. Deze antennes toevoegen aan bestaande zendmasten levert een extra stijging van de Opex op met 200 euro per maand.

Wanneer alleen naar de Opex wordt gekeken, is de realisatie van een voor Teds geschikt pmr-netwerk haalbaar bij tien tot twintig gebruikers per locatie. Om ook volledig de TCO terug te verdienen, zijn 35 tot 70 gebruikers per locatie nodig, maar dan moet het grootste deel van de gebruikers wel gebruikmaken van de datadienst. Op locaties waar de gebruikersdichtheid niet hoog is, is dit echter moeilijk te realiseren. Bij deze optie stijgt de maandelijkse Opex met ongeveer 15 %. Dit is een marginale kostenpost, en kan volgens Eads makkelijk economisch worden verantwoord. De Capex zal toenemen met 25 – 60 % van de Capex van het oorspronkelijke pmr-netwerk voor spraak. Ook dit noemt Eads een redelijke investering om een huidig netwerk te moderniseren, waarbij bedrijfskritische applicaties ook tijdens noodsituaties altijd beschikbaar zijn. Door Wouter Hoeffnagel

24


management

“Colocatie meldkamers is geen wondermiddel”

Meldkamersamenwerking vanuit het ambulanceperspectief De meldkamersector beleeft roerige tijden. De invoering van de veiligheidsregio’s geeft nieuwe impulsen aan de al jaren lopende discussies over de organisatie van de gemeenschappelijke meldkamers en meldkamerprocessen. Wat is beter: colocatie of integratie? ‘Grijze’ all-round centralisten of monodisciplinaire specialisten? Zijn 25 meldkamers voor een klein land als Nederland niet veel te veel?

Tijdens een symposium voor meldkamerprof in de ambulancezorg, georganiseerd door de LMAZ (Landelijke Meldkamer Ambulancezorg) samen met de Meldkamers Ambulancezorg Gelderland-Midden en Amsterdam-Amstelland, kwam een reeks vragen aan de orde over de aantallen en de organisatie van meldkamers en meldkamerprocessen. Deze discussie over de positie van de meldkamer in het stelsel van de veiligheidsregio’s speelt niet alleen in de ambulancesector, maar ook bij de andere kolommen. Waarom dan nog discussie? Is het niet al lang allemaal goed geregeld? Monodisciplinaire meldkamers zijn, op één regio na, al jarenlang uitgestorven na een golf van samenvoegingen en schaalvergroting. 25 multidisciplinaire meld- en informatiecentra voor 25 veiligheidsregio’s: het lijkt een solide model, dat inmiddels stevig is geworteld in het openbare orde- en veiligheidsdomein. De praktijk blijkt weerbarstiger.

Mono- en multibelangen “Colocatie van meldkamers is geen wondermiddel”, sprak Frank Berens, senior beleidsmedewerker Curatieve Zorg van het ministerie van VWS, tijdens het meldkamersymposium in Utrecht. “De kwaliteit van de meldkamerprocessen wordt niet automatisch beter als je de meldkamerfuncties van drie diensten

in één ruimte onderbrengt. Kwaliteitsverbetering is pas mogelijk als binnen die gecolokeerde werksituatie een natuurlijke routine in samenwerking en afstemming van processen ontstaat.” Die routine in samenwerking is niet vanzelfsprekend, zo bleek uit discussie met de zaal. De crux zit in de vraag wat de hoofddoelstel-

ling is van colocatie en samenwerking in het meldkamerdomein. Monodisciplinaire en multidisciplinaire belangen lijken elkaar soms in de weg te zitten. Een reactie uit de zaal op een stelling over colocatie als instrument voor kwaliteitsbevordering in de hulpverlening, luidde dat slechts 5 % van het werk van centralisten in de ambulancezorg


een multidisciplinaire component heeft. De overige 95 % betreft monodisciplinaire taken inzake het regelen van patiëntenvervoer en het verdelen van ‘schaarste’ in de capaciteit van het ambulancevervoer. Dit is ook precies wat de nieuwe Wet ambulancezorg zegt in relatie tot de meldkamerfunctie in het ambulancedomein. De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van zowel de uitvoerende ambulancezorg als de meldkamer ambulancezorg is opgedragen aan de regionale ambulancevoorzieningen. Berens wijst op de cruciale positie van de meldkamer ambulancezorg voor de ambulancezorg in de regio’s. “Voor een efficiënte inzet van de vervoerscapaciteit is het belangrijk dat een RAV beschikt over een eigen bedrijfsvoeringscentrum beschikken, dat integraal deel is van de RAV-organisatie. Tegelijk is er de uitdaging om de samenwerking en afstemming met de andere disciplines binnen de veiligheidsregio te bevorderen, met het oog op de situaties waarbij de ambulancezorg op straat met politie en brandweer moet samenwerken. Dat doel kan via colokatie van meldkamers worden bereikt, maar om effectief samen te werken moet op het gebied van techniek en faciliteiten nog veel verbeteren. Daarnaast is de vraag hoe centralisten in hun werkprocessen beter met elkaar kunnen samenwerken.” Niet door de introductie van een ‘grijze’, ‘paarse’ of ‘kleurloze’ centralist maakte verdere discussie over dit thema duidelijk. Al jaren een gevoelig thema in de ambulancesector, waar een verpleegkundig centralist op de meldkamer als voorwaarde wordt gezien voor een kwalitatief goede triage van binnenkomende hulpvragen. Landelijk wordt de discussie over samenwerking en deskundigheid op de meldkamervloer inmiddels ook in de andere OOV-beroepsgroepen volop gevoerd. Op een expertmeeting van het Veiligheidsberaad in september, zei een vertegenwoordiger van de politie dat het volledig integreren van meldkamertaken op centralistniveau een onderwaardering zou zijn van de specifieke deskundigheden en werkprocessen van de afzonderlijke disciplines. Ook op het LMAZ-symposium werd de conclusie getrokken dat brandweer, politie en ambulancezorg totaal verschillende sectoren zijn met sterk verschillende werkprocessen. Voor elk van die disciplines speelt de meldkamer een andere rol. Die verschillen mogen bij het verder ontwikkelen van de meldkamerfunctie binnen de veiligheidsregio’s niet uit het oog worden verloren.

Andere organisatievormen Een ander thema dat op het programma van het LMAZ-symposium aan bod kwam, was de schaalgrootte van meldkamers.

25

Frank Berens: “Door colocatie wordt de kwaliteit van de meldkamerprocessen niet automatisch beter.”

Professor Guus Schrijvers, hoogleraar public health aan de Universiteit Utrecht, vindt het Nederlandse hulpverleningsbestel te complex en te verbrokkeld. Zijn idee voor een oplossing? Schaalvergroting en andere organisatievormen voor meldkamertaken. “Ik

vergeleken met veel andere landen. Neem nu een stad als Londen. Daar bedient één meldkamer een gebied van 10 miljoen inwoners. We kunnen in Nederland nog veel leren van de organisatie en ontwikkelingen in het buitenland.”

De discussie over de positie van de meldkamer in het stelsel van de veiligheidsregio’s speelt niet alleen in de ambulancesector, maar ook bij de andere kolommen. vind de schaal van de overheidshulpverlening en de ambulancezorg in Nederland te klein en inefficiënt. Het is een bestuurlijke chaos. We hebben in Nederland 12 traumacentra, 25 veiligheidsregio’s, 25 regionale ambulancevoorzieningen en 25 gemeenschappelijke meldkamers met daarbinnen 25 meldkamers ambulancezorg. Een sterk verbrokkeld veld

De tendens naar schaalvergroting wordt al zichtbaar. Zoals in Noord-Nederland, waar Groningen, Friesland en Drenthe samen één nieuwe interregionale meldkamer bouwen en in Oost-Nederland, waar Noord- en OostGelderland en IJsselland ook werken aan samenvoeging van de meldkamers. Maar volgens Schrijvers moet ook een efficiëntere

26


Centralisten van de meldkamers ambulancezorg zouden een grotere rol moeten spelen in het bewaken van de capaciteit van het C2000-netwerk. benutting van bestaande voorzieningen worden onderzocht. “De werkbelasting in meldkamers varieert op verschillende momenten van de dag, waardoor centralisten op sommige momenten niets te doen hebben en zich op andere momenten drie slagen in de rondte moeten werken om het werkaanbod bij te houden. Zo wordt de beschikbare capaciteit niet optimaal benut. Een oplossing kan zijn de meldkamertaken op bepaalde momenten van de dag anders te organiseren. Bijvoorbeeld door in de nachtelijke uren taken te verdelen over meerdere meldkamers of over te dragen aan landelijke meldkamervoorzieningen, zoals de LMAZ. Persoonlijk zou ik willen pleiten voor het ANWB-model. Die organisatie werkt overdag ook met meerdere meldkamers en ’s nachts slechts met één centraal meldpunt. Dat merken de hulpvragers niet, maar het werkt wel efficiënter”, zegt Schrijvers. Een reactie uit de zaal op de visie van Schrijvers luidde dat voor zo’n efficiëntere inzet van meldkamercapaciteit niet per definitie een fysieke schaalvergroting nodig is. Een symposiumdeelnemer wees erop dat de huidige technologie ook virtuele schaalvergroting mogelijk maakt. Door gemeenschappelijke centrale voorzieningen te delen, zoals één gezamenlijk meldkamersysteem en webtechnieken, kunnen taken naar behoefte óók

over meerdere meldkamers worden gespreid, zodat in virtuele zin één grote meldkamer ontstaat.

Regierol voor C2000 Een stelling die aanleiding gaf tot opmerkelijke reacties van deelnemers was dat centralisten van de meldkamers ambulancezorg een grotere rol zouden moeten spelen in het bewaken van de capaciteit van het C2000netwerk. De ervaringen met de poldercrash, de strandrellen in Hoek van Holland en de aanslag tijdens Koninginnedag in Apeldoorn, maken duidelijk dat C2000 in extreme condities snel overbelast kan raken, omdat een te groot beroep wordt gedaan op de beschikbare gespreksgroepen. Centralisten zouden vanaf de meldkamer een grotere regierol moeten hebben in de toewijzing van gespreksgroepen om zo overbelasting te voorkomen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, reageerden enkele symposiumdeelnemers op deze stelling. Zij gaven aan dat zij best een grotere rol zouden willen spelen, maar dat de technische netwerkkennis over C2000 ontbreekt. Het is ook niet de core-business van de centralist, meent een vertegenwoordiger van de meldkamer ambulancezorg Kennemerland. “Wij hebben geen specifieke kennis over welke belasting een C2000-mast aankan en hoeveel

gebruikers een gespreksgroep maximaal kan bevatten. Die informatie willen we ook niet weten. Onze taak is de afhandeling van hulpvragen en de coördinatie van het berichtenverkeer; niet de bewaking van de capaciteit van het C2000-netwerk. Als centralisten gaan we ervan uit dat we voor de mega-investering van ruim zesenhalve ton een gebruiksklaar netwerk hebben gekregen.” Peter Hartog, manager van de LMAZ, vindt dat op dit terrein toch wel wat te winnen is. Hij is van mening dat bevordering van de technische kennis bij MKA-centralisten nuttig is, om meer regie te kunnen voeren op de verbindingen bij grotere calamiteiten. “Effectieve aansturing van de ambulance-inzet bij grotere gebeurtenissen staat of valt met radiocommunicatie. Dat levert bij dagelijkse routine-incidenten geen grote problemen op, maar bij grote en complexe incidenten staat de radiocommunicatie onder druk. Dan moeten de centralisten toch regie zien te houden op het radioverkeer en indien nodig ingrijpen om het radioverkeer beheersbaar te houden. Als centralisten aangeven daar nu niet de juiste kennis voor te hebben, is het een uitdaging voor de sector om in die kennis te investeren.” Door Rob Jastrzebski


27

technologie

Als elke seconde telt

Massa-alarmering, complexer dan verwacht

Rampen, zoals de ramp met de El Al Boeing in de Bijlmer, zijn niet te voorkomen, slechte informatievoorziening rond een ramp wel.

Ontploffingen, branden, misdrijven of ongelukken, allemaal incidenten die het nodig kunnen maken binnen een beperkte straal rond het incident het publiek te waarschuwen. Het lijkt simpel, maar het blijkt onverwacht complex te zijn. Onlangs is de Nederlandse overheid begonnen met de aanbesteding van een massaalarmeringsysteem om in geval van calamiteiten de bevolking via de mobiele telefoon te waarschuwen.

Massa-alarmering is een heikel onderwerp waarover al lang wordt nagedacht. Omdat iedere inwoner van Nederland inmiddels wel van een mobiele telefoon is voorzien, moet de waarde van dit product bij massacommunicatie niet worden onderschat. Vandaar dat overheden op zoek zijn naar technische oplossingen rond de mobiele telefoon, die in geval van calamiteiten kan worden ingezet. Tal van partijen zijn er al langer mee bezig en ook op Europees niveau lopen er projecten. We spraken in dit kader met Frank Hermans die bij Ericsson in Rijen verantwoordelijk is voor businessinnovatie. In Nederland is bij de aanbesteding nadrukkelijk gekozen voor cell broadcast. Bij cell broadcast is niet het nummer van de gebruiker bepalend of hij een bericht ontvangt, maar de locatie waar hij zich bevindt. Alle toestellen

in een specifiek gebied (netwerkcel), ongeacht of ze eigen klanten of roamers van een mobiel netwerk zijn, ontvangen het bericht. Cell broadcast is daarmee een zeer efficiënte communicatietechniek. Omdat in zeer korte tijd heel veel gebruikers te bereiken zijn en de kans op verstopping in het netwerk nagenoeg verwaarloosbaar is. Het rumoer dat in de media is ontstaan na de aankondiging van deze aanbesteding, geeft echter aan dat er ook issues zijn die moeten worden overwonnen en dat er mogelijk betere strategieën bestaan. Ook daar ziet Hermans problemen. Het kiezen voor een niet-gestandaardiseerde oplossing is per definitie een moeilijke. Op Europees niveau lopen projecten die gaan zorgen voor een generieke en betrouwbare oplossing. Nederland is daarbij betrokken, maar kiest nu toch voor een ander concept.

28


Gsm-standaard Een ander interessant probleem: de gsm-standaard voorziet niet in een ringtone voor het ontvangen van een celbericht. De berichten verschijnen bijna altijd zonder alarmering op het scherm van het toestel. Ook daar moet nog iets aan worden gedaan. Al met al geen onoverkomelijkheden, maar wel iets wat een Europese aanpak vergt. Vandaar dat binnen verschillende werkgroepen naar een oplossing wordt gewerkt. Het FP6 EU researchprogramma heeft onder de naam Mobile Cell Broadcast for Public Service (mobiele cell broadcasting voor het waarschuwen van burgers door de overheid, in geval van calamiteiten) een researchproject lopen om die behoefte te adresseren. Hermans meldt dat Ericsson verwacht dat de oplossing uit een gestandaardiseerde

Europese aanpak moet komen en het bedrijf zal zijn ontwikkelingen daarop focussen. Ook het feit dat Ericsson samen met TomTom en Vodafone technieken heeft ontwikkeld om anoniem informatie te verzamelen over de verplaatsing van mobiele terminals in een netwerk, sterkt het bedrijf in die visie. Daarmee is het aantal fans voor het Nederlandse idee wel erg onder druk komen te staan.

Sms kan ook Een bestaande dienst als sms is wel op alle toestellen beschikbaar en wordt ondersteund door een beltoon. Het nadeel van sms is echter dat de berichten naar nummers moeten worden gestuurd en dat betekent dat alle gebruikers in een cel eerst moeten worden geïdentificeerd om daarna individueel, en in het geval van roamers ook nog eens via het

Frank Hermans, business development manager multimedia bij Ericsson, ziet alleen toekomst in een systeem dat een Europees draagvlak heeft.

Gsm-umts-dilemma Globaal zijn bijna alle gsm-telefoons geschikt voor ontvangst van cell broadcast. Umts-netwerken en -toestellen daarentegen zijn dat lang niet altijd en moeten soms nog worden aangepast. Dat is mogelijk, maar vergt tijd. Tot dat moment zullen de meeste umts-toestellen dus niet bereikbaar zijn. Want zodra ze verbinding maken met een umts-netwerk zien ze het gsm-netwerk niet meer. Nog veel vervelender is het dat zelfs de gsmtoestellen nooit zijn geconfigureerd voor cell broadcast. De dienst moet via een aantal (niet gestandaardiseerde) menu’s door de gebruiker worden geactiveerd. Ook het gewenste broadcast-kanaal (bij voorkeur een wereldwijd gestandaardiseerd alarmkanaal) moet worden geselecteerd. Om alarmnummers te kiezen bestaat een goede standaardisering die op elke mobiele telefoon werkt. Cell broadcast is daar nog lang niet klaar voor. Via een flinke mediacampagne zullen de gebruikers dus moeten worden geïnstrueerd om de dienst op hun toestel aan te zetten. Nieuwe toestellen kunnen in de fabriek worden geconfigureerd om de techniek te ondersteunen. De complexiteit van alleen al dit probleem mag niet worden onderschat. Voor roamers is dat ook feitelijk een brug te ver. Ook nu is uiteraard een Europese aanpak mogelijk en daar wordt hard aan gewerkt. Zeker nu in Noorwegen al een oplossing operationeel is (het population alert system of PAS) die aansluit op de ideeën die in Europa leven en die een veel gestructureerdere en techniekneutrale oplossing mogelijk maken. Dit neemt niet weg dat cell broadcast wel een zeer efficiënte en mogelijk ook onderschatte techniek is voor dit type communicatie.

De complete overview van het Noorse PAS-alarmeringssysteem dat tal van informatiekanalen gebruikt om de burgers te alarmeren.

De location based services worden mogelijk door informatiestromen tussen de MSC en de VLR van het mobiele netwerk te analyseren.


thuisnetwerk, een bericht te krijgen. Het is een techniek die al eerder (kleinschalig) is toegepast en ook met succes wordt ingezet door bijvoorbeeld de politie. Het kan wel, maar in realtime is het niet zonder meer mogelijk.

Omgaan met het mobiele netwerk Omdat de mobiele telefoon de meest gebruikte telefoon is en iedereen persoonlijk bereikbaar maakt, is deze van onschatbare waarde bij een effectieve communicatie. Het is dus van groot belang dat hiermee kan worden vastgesteld wie waar aanwezig was en op welk tijdstip. Deze informatie is in principe in elk mobiel netwerk beschikbaar, alleen is die niet zonder meer te ontsluiten. Er is dus een speciale interface nodig die de informatie uit het mobiele netwerk kan ontsluiten. Hiervoor

29

Umts-netwerken en -toestellen zijn lang niet altijd geschikt voor de ontvangst van cell broadcast. zal een beperkte hoeveelheid extra hardware en software in het mobiele netwerk moeten worden geïntegreerd. Dankzij deze location based service is dan bekend welke mobiele terminals (IMSI-nummers) zich in welke cellen bevinden. Deze informatie, de relatie tussen de mobiele nummers en de cel waarin ze zich bevinden, zit in de signaleringsinformatie die in een mobiel netwerk tussen de MSC (mobile switching centre) en de VLR (visitor location register) wordt uitgewisseld. De signalerings-

De informatiestroom die nodig is om een bericht af te leveren bij een roamende gebruiker. Zowel de MSC van het eigen netwerk als de MSC van het netwerk waar de gebruiker zich bevindt, zijn hierbij noodzakelijk.

informatie is van cruciaal belang voor een mobiel netwerk en kan met een probe worden afgetapt zonder de werking van het netwerk op enige wijze te beïnvloeden.

Voorkomen van stagnerende berichtgeving Het afleveren van een sms op een mobiel nummer vergt veel schakelwerk dat bij zware netwerkbelasting verstoppingen (congestie) kan veroorzaken. De bekende nieuwjaarsnacht of de stemming bij een groot evenement op televisie zijn daarvan heldere voorbeelden. Daarom moet dat in geval van calamiteiten slimmer worden aangepakt. Dat kan gelukkig. Gewoonlijk wordt bij aflevering van een sms-bericht het thuisnetwerk van een roamende gebruiker geraadpleegd. Hiervoor wordt internationaal relatief veel signaleringsverkeer gegenereerd. In geval van calamiteiten is dat niet nodig, omdat bekend is dat de desbetreffende gebruiker zich in het crisisgebied bevindt. De alarmerende netwerkoperator kan de terminal daarom direct benaderen met het sms-bericht. Door dit proces te optimaliseren is congestie te voorkomen. Daarmee komt deze gemanagede sms-service tegemoet aan een groot nadeel van sms boven cell broadcast.

Prioriteit voor alarmering Omdat het snel afleveren van sms-berichten cruciaal is voor het succes van het alarmeringssysteem moeten ook op het radionetwerk voorzieningen worden getroffen om de invloed van eventuele congestie op het netwerk te verminderen. Ook hiervoor zijn oplossingen beschikbaar. De berichten komen af van een speciale server met bijbehorend nummer. Dit nummer, of de reeks van nummers, kan prioriteit worden gegeven. Berichten van deze adressen gaan dus voor op andere sms-berichten. Door het alarmeringssysteem een hogere prioriteit te geven dan het gewone telefoonverkeer, maar een lagere dan het telefoonverkeer van de autoriteiten die betrokken zijn bij het beheersen van de calamiteit, wordt interferentie geëlimineerd. Al met al heeft dit concept een aantal voordelen die niet mogen worden onderschat. Het is aan de politiek om te kijken of ze vasthoudt aan cell broadcast of dat ook andere oplossingen in overweging worden genomen.

Alarmberichten kunnen met prioriteit worden verzonden door extra prioriteit op het netwerk te geven aan het nummer dat wordt gebruikt om de berichten te verzenden (de alarmcentrale).

Door Hans Steeman

30


nieuws

Belgische integrator ziet kansen in Nederland

GID legt contact tussen routeplanner en dispatching De Belgische systeemintegrator Deboosere Telecom heeft een apparaat ontwikkeld dat een koppeling maakt tussen de routeplanner en de Tetraradio. Op die manier staat de meldkamer in direct contact met de gps. Na de eerste successen in België wil Deboosere het GID (gps interface device) nu ook in Nederland op de markt brengen.

Het GID (gps interface device) bestaat op het eerste gezicht uit niet meer dan een zwart kastje met daaraan drie kabels: een voedingskabel, een kabel naar de Tetra-radio en een kabel naar de routeplanner. De vroege versie van het GID ondersteunt aan de radiokant alleen nog maar toestellen van Eads/Nokia en de Cleartone CM9000. Aan de ondersteuning

van andere terminals wordt gewerkt. De ondersteunde gps-systemen zijn de 765T nüvi en de 5000 nüvi van Garmin, maar ook hier is uitbreiding onderweg. “In principe moet het mogelijk zijn elk type systeem aan te sluiten”, zegt vicepresident Jos Deboosere van Deboosere Telecom. “Dat zou bijvoorbeeld ook een CityGISNavigator-systeem kunnen zijn.”

Meldingen Het intelligente kastje zorgt ervoor dat sds-berichten automatisch worden omgezet naar een positiebepaling op de gps. Op het moment dat er een sds-bericht binnenkomt verschijnt er een melding van een nieuw bericht op de routeplanner. Op dat moment heeft ook een terugmelding plaats dat het


31

Debocom

bericht is ontvangen. Na openen van het bericht wordt ook nog eens de melding teruggekoppeld dat het bericht is gelezen. Een dergelijke melding ziet er als volgt uit: ‘1234567890@Status@@ Read@’. Hierin geeft het GID met het nummer 1234567890 aan dat het bericht met de bestemming (Unique ID) is gelezen. Op het moment dat de navigatie op de gps wordt gestart, heeft wederom een terugmelding plaats. Daarna kunnen ook nog de geschatte aankomsttijd en met tussenpozen de exacte locatie van het voertuig worden doorgestuurd naar de dispatching. Bij benadering van de bestemming wordt de gebruiker gevraagd of hij wil aangeven dat de bestemming is bereikt.

Uitbreiding Deboosere Telecom gaat het aantal mogelijke meldingen nog verder uitbreiden en zal dat doen met een nieuw GID dat is voorzien van statusknoppen. Daarmee moet het onder meer mogelijk worden de beschikbaarheid en de afloop van een incident door te geven. Het Belgische bedrijf heeft er bewust voor gekozen alles af te handelen via het GID en geen eigenlijke ontwikkeling te doen op de routeplanner. “Het GID moet onafhankelijk werken van de systemen die onze klanten kiezen”, verduidelijkt Deboosere. Bijkomend voordeel is dat een defect of gestolen navigatiesysteem eenvoudig kan worden vervangen.

Kansen in Nederland Het GID is momenteel al in gebruik bij de Belgische brandweerkorpsen van onder andere Scherpenheuvel-Zichem en Bilzen. Volgens Deboore naar tevredenheid. “Wat we van de gebruikers horen is dat het GID tijdwinst oplevert en de dispatching van meer informatie voorziet.”

De Belgische systeemintegrator kijkt nu ook naar Nederland als mogelijke afzetmarkt voor het GID en is al in gesprek met enkele mogelijke partners. Aandachtspunt daarbij is de integratie met de meldkamersoftware. De Belgische brandweerkorpsen die het GID al in gebruik hebben, gebruiken het systeem in combinatie met het door Deboosere geleverde EasyCAD. Hierin kunnen de voertuigen worden ingevoerd, waarna de software zorgt voor de verzending van de sds-berichten.

Het familiebedrijf Deboosere Telecom uit het Belgische Izegem is in 1968 opgericht. Na een brede focus is het bedrijf zich in de loop van de jaren meer en meer toe gaan leggen op radiocommunicatie. Tegenwoordig omschrijft het bedrijf zichzelf als systeemintegrator, distributeur en value-added reseller van merken als Motorola, Icom en Davis. Het paradepaardje van Deboosere is het in eigen huis ontwikkelde EasyCADsysteem dat in België vooral in gebruik is bij de meldkamers van de brandweer die vallen onder de 112-meldkamers. EasyCAD helpt bij het snel en efficiënt afhandelen van oproepen en biedt onder andere een GIS (geographic information system), AVL (automatic vehicle location) en een gebouwbeheersysteem.

EasyCAD wordt door Deboosere Telecom echter voorlopig niet in Nederland geleverd, maar dit wordt niet uitgesloten als een competente partner zich hiervoor aanmeldt. Door Ferry Waterkamp

Het GID is momenteel al in gebruik bij de Belgische brandweerkorpsen van onder andere ScherpenheuvelZichem en Bilzen.

productnieuws productnieuws

32


Motorola brengt 802.11n naar buiten

Discrete Bluetoothheadset van Jabra

Motorola onthulde begin oktober zijn AP 7181 access point om wat het bedrijf noemt een ‘outdoor mesh wide area network’ (Mwan) op te zetten. Het draadloze toegangspunt maakt gebruik van 802.11n, de standaard voor draadloos netwerken met snelheden tot maximaal 300 Mbps. Motorola’s Adept-antennesysteem (advanced element panel technology) moet garant staan voor optimate prestaties. De MeshConnex-techniek zorgt voor een optimale routing van het draadloze netwerkverkeer, waardoor onder realtime videosurveillance een optie wordt. Meer informatie: www.motorola.com

Headsetleverancier GN Netcom presenteert de nieuwe Jabra Stone. Deze draadloze headset is amper zichtbaar voor het oog, mede omdat de standaard on-face microfoon is weggewerkt. De bedieningstoetsen op de Jabra STONE zijn zeer discreet weggewerkt, maar toch makkelijk te bedienen, aldus het bedrijf. De aanraaktoetsen van de volumeregeling zijn vrijwel onzichtbaar op de buitenkant van de headset geplaatst. Gebruikers hoeven enkel en alleen hun vinger naar boven of beneden te laten bewegen om het volume te regelen. De Jabra Stone wordt geleverd met een slanke, draadloze oplader, zodat het apparaatje ook onderweg is te gebruiken. De nieuwe headset is voorzien van een systeem voor ruisonderdrukking, Noise Blackout Extreme genaamd. Deze technologie maakt gebruik van twee microfoons om achtergrondgeluid optimaal en direct te kunnen filteren. Meer informatie: www.jabra.nl

DigiTrading presenteert Globalsat tracker Distributeur DigiTrading brengt de Globalsat TR-203-tracker op de Nederlandse markt, een apparaatje waarmee de verplaatsingen van mensen of goederen realtime kan worden gevolgd. De Globalsat TR-203 is een klein en licht apparaatje (circa 8x4x2 cm, 70 gr) dat de actuele geografische locatie van mensen (denk vooral aan kinderen en ouderen), voertuigen of goederen realtime doorgeeft via sms of gprs, naar een mobiele telefoon of pc. De precieze locatie wordt via de digitale kaarten van het GS-Traq trackingportal weergegeven. Dit trackingportal werkt normaal via abonnementen,

maar gebruikers van de TR-203 kunnen zich gratis aanmelden. De informatie die de Globalsat TR-203 via zijn gps-module genereert, kan naar drie – uiteraard programmeerbare – telefoonnummers worden verzonden. Een vierde nummer is gereserveerd voor de SOS-knop op het toestel: wordt daar op gedrukt, dan wordt onmiddellijk een sms-bericht verstuurd. Voorts kan een ‘geografisch hek’ of territoriale afbakening worden gedefinieerd. Wanneer de

Globalsat dit gebied verlaat of betreedt, geeft het apparaat hiervan melding. Tot slot is de tracker voorzien van een microfoon, zodat je op afstand live kunt meeluisteren met wat zich rondom de tracker afspeelt. De Globalsat TR-203 is in Nederland verkrijgbaar via diverse verkooppunten van distributeur DigiTrading. De adviesprijs bedraagt 249 euro inclusief btw en is daarmee geschikt voor particulier en professioneel gebruik. De TR-203 wordt overigens zonder sim-kaart geleverd. Meer informatie: www.digitrading.nl


Blackberry Storm krijgt gevoeliger schermpje

33

Groene batterij voor Kenwoordporto’s Het Amerikaanse BatteryJack brengt onder eigen naam een lithium-ion batterij op de markt voor een reeks radio’s van Kenwood. De batterij is geschikt voor de TK260/360/270/370 en TK280/380/290 /390/480/481. Met de in eigen huis geproduceerde lithium-ion biedt BatteryJack naar eigen zeggen een lichter, groener en krachtiger alternatief voor de batterijen die momenteel worden gebruikt in Kenwood-radio’s. De batterij zou bovendien tot dertig procent langer op een lading functioneren. Meer informatie: www.batteryjack.com

Blackberry-maker Research in Motion (RIM) introduceert de Blackberry Storm2 in Zuid-Afrika en zeven Europese landen, waaronder Nederland. In ons land wordt de nieuwe smartphone exclusief door Vodafone op de markt gebracht. Storm2 maakt gebruik van de nieuwe techniek, SurePress, die moet zorgen voor een eenvoudigere bediening van

het aanraakscherm. Dankzij de techniek reageert het scherm volgens de makers beter op aanrakingen. Bij gebruik van het virtueel toetsenbord moet het mogelijk zijn bijvoorbeeld met de duim een toets aan te slaan, terwijl andere vingers nog op andere toetsen rusten, wat volgens RIM de typesnelheid bevordert.

Flash levert Mototrbo-portofoons

Meer informatie: www.blackberry.com


Alles weten over IP-technologie? Kijk op www.ipworks.biz

Flash Services heeft zijn portofoonaanbod uitgebreid met de nieuwe Mototrbo-lijn van Motorola. De portofoons zijn robuust en geschikt voor gebruik in industriële en in een kantooromgevingen. Mototrbo wordt gepositioneerd als het digitale alternatief voor bedrijven tot dertig portofoons. De Mototrbo-lijn is stap voor stap toe te voegen aan de bestaande portofoons. De portofoons worden dan in eerste instantie analoog gebruikt en kunnen na de complete vervanging worden omgezet naar digitaal. Op die manier kunnen bedrijven geleidelijk de overstap maken. Bij een groter aantal dan dertig gebruikers adviseert Flash een Tetraoplossing. Meer informatie: www.flash-services.com

34


Distributeur voor de Benelux van ICOM radiocommunicatie AMCOM Luzernestraat 24 Postbus 215 2150 AE Nieuw Vennep

T F E I

+31 (0) 252-629370 +31 (0) 252-629371 [email protected] www.amcom.nl

VER

HUUR

-VERKOOP-ONDERHOUD ING (Ex)PORTOFOONS & TRUNK

Hessing Telecommunicatie bv T Kruyderlaan 2a F E Postbus 585 3430 AN Nieuwegein I

(030) 6043424 (030) 6035588 [email protected] www.hessing.com

Hutronic Telecommunicatie bv T Johan van Oldenbarneveltlaan 44 F E 3705 HH Zeist I

(030) 6999100 (030) 2213330 [email protected] www.hutronic.nl

Koning & Hartman

(015) 2609906 (015) 2619194 [email protected] www.koningenhartman.com

www.flash-services.com

Constructie-, kantel-, schuif-, en getuide pyloon-masten.

Antennebouw Bijzen Beerzerweg 1 F 7692 PB Mariënberg

T 0523 - 250 444 F 0523 - 250 237 M 06-27 55 33 55 E [email protected] I www.antennebouwbijzen.nl

Gannexion bv

T F E I

Transistorstraat 71A Postbus 60187 1320 AE Almere

(036) 5498814 (036) 5498815 [email protected] www.gannexion.com

www.awbroadcast.com

Battrex BV Schieweg 15b Postbus 131 2600 AC Delft

leverancier voor uw inbouwaccesoires

T F E I

(015) 2616059 (015) 2622597 [email protected] www.battrex.nl

www.jabra.nl www.mijnparrot.nl wwww.mijngolla.nl wwww.mijnigo.nl

IN-CAR LAAD EN MONTAGE OPLOSSINGEN WWW.GLOBAL.NL

Televisieweg 26, 1322 AL Almere Telefoon: 036 538 70 70

www.ceotronics.com

CeoTronics AG Communication Headset & Systems Tel. +49 60 74 87 51-0 Mobile +31 6 53 56 92 41 E-Mail [email protected]

T F E I

Postbus 5080 2600 GB Delft

KPN BMS Postbus 16118 2500 BC Den Haag

MULTIMEDIA EN COMMUNICATIE OPLOSSINGEN WWW.GLOBAL.NL

T F E I

(010) 457 27 27 (084) 222 01 36 [email protected] www.kpn.com/portofoons


Microlinks

DTM-Products BV Postbus 2148 6020 AC Budel

T F E I

(0495) 492335 (0495) 493710 [email protected] www.dtm.nl

GPS, C2000 EN GSM ANTENNE OPLOSSINGEN WWW.GLOBAL.NL


ADVERTEERDERS INDEX Abiom

6

Flash Services Nederland

16

IP Works

33

KPN Rhode & Schwarz

15 40

Wireless systems Ceintuurbaan 28 1271 BJ Huizen Tel: +31 (0)35 5250153 Fax:+31 (0)35 7851639 . Licentiestraalzenders . Licentievrij 2.4/ 5.4 GHz . Hotspot . turn-key of alleen hardware . onderhoud & service (SLA)

/FUXFSL4IPQ#7 7FME[JHU 18%F.FFSO

www.microlinks.nl [email protected]

%F1PSUPGPPOTQFDJBMJTU

#&- &NBJMJOGP!QPSUPGPPOXJOLFMOM Accessoires

Meetapparatuur

Producent

Advisering

Meldkamer apparatuur

Provider

Amateurapparatuur

Meldkamer inrichting

Randapparatuur

Antennes

Netwerkaanleg

Software

Batterijen

Netwerken

System integrator

Beveiliging

Operator

Telecomdealers

P(A)RM

Verhuur Verlichting

Vidicode

2

Groothandel GSM

Paging

vts Politie Nederland

8

Importeur

Plaatsbepaling


35

VeiligMobiel vereenvoudigt beheer mobiele apparatuur

VeiligMobiel introduceert met MobiDM een SaaS-oplossing (software as a service) om alle mobiele apparatuur te beheren en te beveiligen. MobiDM maakt het mogelijk via een webinterface routinematige beheertaken in vergaande mate

te automatiseren, apparatuur- en platformonafhankelijk. Omdat het een SaaS-oplossing is, kunnen klanten er laagdrempelig mee starten, zonder een server te hoeven installeren. Dat verkort de implementatietijd en verlaagt ook de kosten en risico’s. “Het mooie van MobiDM is het feit dat wij een heel gebruiksvriendelijke toegang tot Sybase iAnywhere Afaria hebben ontwikkeld, de marktleidende managementoplossing voor mobiele apparatuur”, vertelt Alex Bausch, oprichter en directeur van VeiligMobiel. “Daarmee kunnen wij onze beheerservice binnen vijftien

Nieuwe noodradio aan te slingeren

minuten bij een bedrijf implementeren en naar gelang hun behoeften en mobility strategie flexibel uitbreiden.” “Het eenvoudige concept en de gebruiksvriendelijke interface van MobiDM maken het een ideale oplossing voor kleine, middelgrote en grote internationaal opererende ondernemingen”, vervolgt Artie Jasperse, regional sales manager van Sybase iAnywhere. “Of je nu 5, 50 of 5.000 mobiele apparaten gebruikt, MobiDM vereenvoudigt het operationele beheer en de beveiliging substantieel.” Meer informatie: www.mobidm.com

Honeywell voegt gps toe aan Dolphin 7600 Honeywell heeft zijn populaire Dolphin 7600 mobiele computer uitgebreid met een geïntegreerde gps-radio. De gps-verbinding wordt verwerkt via het ingebouwde Windows Mobile 6-besturingssysteem. Dit houdt in dat er geen extra installatie, configuratie of aanpassing van eigen drivers, applicaties of diensten is vereist. De Dolphin 7600 met gps is een uitbreiding op de standaard 7600 en heeft dezelfde reeds toepassingen als het originele model. “We bieden gps-techiek op de 7600 om specifiek te voldoen aan de wensen van de transport- en logistiekindustrie. Hier is het traceren van goederen en het optimaliseren van de routes van de vloot belangrijk ter verhoging van de zakelijke efficiëntie”, zegt Garrison Gomez, manager mobility marketing bij Honeywell Scanning & Mobility. Meer informatie: www.honeywellaidc.com

Er is nu ook een noodradio zonder batterijen verkrijgbaar bij noodradio.nl. De noodradio is goedgekeurd door het ministerie van Binnenlandse Zaken. De radio kan worden opgeladen met een slinger of met het zonnepaneel. Daarna is de ontvangst weer voor geruime tijd gegarandeerd. Bovendien

is de noodradio uitgevoerd met een sterke (LED) zaklamp. Handig is ook de mogelijkheid om de noodradio te gebruiken als oplader voor mobiele telefoons. Zo kan men ook tijdens langdurige stroomstoringen gewoon de mobiele telefoon blijven gebruiken. Meer informatie: www.noodradio.nl

36


Getac laat tablet pc met vingers bedienen

Computerfabrikant Getac zorgt naar eigen zeggen voor een technische doorbraak door zijn stootvaste tablet pc’s uit te rusten met een multi-touchscherm dat zelfs met handschoenen aan is te bedienen. De multi-touchtechniek wordt als eerste toegepast op de Getac V100. De werking van de multi-touchtechniek zal gebruikers van Apple’s iTouch en iPhone bekend voorkomen. De techniek maakt het mogelijk taken uit te voeren door met de vingers bewegingen te maken. Zo moet het mogelijk zijn

Raca Batteries Nederland B.V. Satellietbaan 10A 2181 MH HILLEGOM Postbus 75 2180 AB HILLEGOM Tel: +31 (0)252-227070 Fax: +31 (0)252-533922 Internet: www.racabatteries.nl

met de vingers documenten te bewerken en verplaatsen, foto’s en plattegronden te roteren en in en uit te zoomen. Volgens Getac blijft de gevoeligheid van het scherm ook optimaal bij gebruik onder extreme omstandigheden, zoals slecht weer of in chemische omgevingen waar gebruik van handschoenen noodzakelijk is. In die omstandigheden biedt het aanraakscherm een betere bediening van de pc dan een toetsenbord, aldus de fabrikant. Meer informatie: www.getac.com

Wilt u in 2010 hier ook Selecsys

T (0529) 488888 Mobiele Communicatie Nederland B.V. F (0529) 488889 Rollecate 65-11 E [email protected] I www.selecsys.nl 7711 GG Nieuwleusen

uw bedrijfsgegevens plaatsen én uw logo op de homepage van verbinding.nl? Voor tarieven en reserveringen kunt u contact opnemen met:

MISSION C RITIC AL IT SYSTE MS

Rohde & Schwarz Nederland B.V. T Postbus 1315 F E 3430 BH Nieuwegein I

C O M P U T E R W EG 5 P OSTBUS 8 3 07

(030) 6001720 (030) 6001799 [email protected] www.rohde-schwarz.com

35 03R H U TRECHT T : 0 3 4 6 – 5 8 17 3 0 F : 0 3 4 6 – 5 8 174 0

Kyra Veenhuijsen Tel: 023-5714745 e-mail: [email protected]

INFO @ TRIOPSYS. NL W W W. T R I O P S Y S . N L

Accessoires

Meetapparatuur

Producent

Advisering

Meldkamer apparatuur

Provider

Amateurapparatuur

Meldkamer inrichting

Randapparatuur

Antennes

Netwerkaanleg

Software

Batterijen

Netwerken

System integrator

Beveiliging

Operator

Telecomdealers

Groothandel

P(A)RM

Verhuur

GSM

Paging

Verlichting

Importeur

Plaatsbepaling

Importeur van o.a.

Safety-Lux Nederland BV Nijverheidswerf 37 1402 BV Bussum

T F E I

(035) 6914476 (035) 6915474 [email protected] www.safety-lux.nl

Voorhout Data Connection Productieweg 7 3481 MH Harmelen

T F E I

(0348) 443557 (0348) 444951 [email protected] www.vdcinfo.nl


37

CellTrust beveiligt sms-verkeer CellTrust, gespecialiseerd in beveiligde communicatie, introduceert de SecureSMS–appliance om het sms-berichtenverkeer te beveiligen. De appliance moet ervoor zorgen dat bijvoorbeeld medewerkers binnen de OOV-sector veilig tekstberichten

kunnen versturen via het mobiele netwerk. De oplossing van CellTrust bestaat uit de SecureSMS–gateway en een modem van Mulyi-Tech. Naast een beveiligde verbinding biedt de appliance de mogelijkheid ontvangst te laten bevestigen. Ook kunnen berichten op afstand worden gewist. Meer informatie: www.celltrust.com

Procyon biedt tijdelijk Wlan voor OOV

Procyon Networks uit Venray heeft begin november de International CCR Summit in Kerkrade aangegrepen voor de presentatie van VP-Anygrid. Hiermee kan ad hoc een draadloos netwerk worden gecreëerd op plaatsen waar geen enkel ander medium beschikbaar is. Volgens de ontwikkelaars ervan kan het systeem een aanvulling zijn op C2000. “Juist daar waar C2000 het laat afweten”, zegt accountmanager Peter Rijs van Procyon Networks. “Om dekkingsproblemen op te lossen wordt te vaak gekeken naar dure en complexe oplossingen, zoals het bijplaatsen van masten en het aanwijzen van SCL’s (special coverage location). Wij hebben een werkende oplossing die geen vervanging vereist en dus ook geen torenhoge kosten met zich meebrengt.”

VP-Anygrid maakt voor het opzetten van een draadloos netwerk gebruik van draagbare ‘nodes’ die kunnen worden meegenomen op bijvoorbeeld reddingsboten, brandweerwagens of politieauto’s. Het ad hoc Wlan bevindt zich dus daar waar de gebruiker is. Het opzetten van het netwerk gaat volgens Procyon Networks volledig automatisch. Door verschillende mobiele Wlan’s van bijvoorbeeld politie en brandweer aan elkaar te koppelen kan een groot draadloos netwerk worden gerealiseerd. Ook is het mogelijk VP-Anygrid te integreren in een vaste draadloze infrastructuur. Gebruikers binnen het dekkingsgebied van het draadloze netwerk kunnen vervolgens met standaard Wifi-apparatuur het netwerk betreden en met elkaar communiceren. Met

de beproefde techniek VP-Anylink kan een verbinding met de buitenwereld worden opgezet. Deze techniek maakt het mogelijk – afhankelijk van de uitvoering – twee tot zes radioverbindingen tegelijkertijd te maken via gprs, umts, edge, hsdpa, satelliet of Mobitex. VP-Anylink is enkele jaren geleden ontwikkeld voor Essent. Het energiebedrijf had het communicatiekoffertje van Procyon Networks nodig om mobiele klantbalies te koppelen aan het bedrijfsnetwerk. Inmiddels wordt VP-Anylink al enkele jaren uitgebreid toegepast door landelijk opererende bouwbedrijven. Zij kunnen met deze oplossing op een nieuwe bouwplaats direct met hun ict-infrastructuur aan de slag. Meer informatie: www.procyon.nl

38

Verbinding | november 2009

column

Colofon

Andere mogelijkheden Het leuke van columns is dat mensen er door worden geïrriteerd of geïnspireerd. De afgelopen jaren dat ik deze column maak, heb ik diverse prettige reacties gekregen. Allemaal uit de branche, allemaal constructief en allemaal opbouwend. Vorige maand ben ik weer gemaild, dit keer over C2000. Het onderwerp leeft in de sector en geheel in strijd met de publieke opinie is er binnen de branche wel degelijk veel vertrouwen in het systeem. En er zijn legio bedrijven die graag meedenken aan oplossingen om het systeem op een juiste wijze te laten functioneren. Leveranciers die kijken naar meer en andere mogelijkheden en weigeren slachtoffer te worden van techno-bashing. Maar worden zij dan niet gehoord of communiceren ze niet? Met schuchterheid heeft nog niemand een oorlog gewonnen. Dus dames en heren technoaanbieders, laat van jullie horen. Neem een voorbeeld aan Procyon Networks in Venray. Vorige maand concludeerde ik in deze column dat de techniek die aan de basis staat van C2000, op zich prima functioneert, maar dat mensen (zoals gewoonlijk) een cruciale, zelfs destructieve rol spelen bij het beheer en gebruik ervan. Enerzijds zijn er gebruikers die ervan worden beticht het systeem onjuist te gebruiken en anderzijds zijn er slechte politieke keuzen gemaakt op het gebied van piekbelasting. Vooral de laatste problematiek is interessant omdat er maar weinig wordt gekeken naar andere oplossingen. Althans, zo schreef Procyon mij. “De kritiek is altijd: aanpassen van de infrastructuur en masten is te duur, kan niet overal, duurt te lang en de werking ervan is onzeker. Er wordt echter te weinig gekeken naar het feit dat er andere oplossingen zijn.” Het relatief kleine en innovatieve Limburgse bedrijf Procyon Networks wijst dus op iets waarover in de discussie rond C2000 nauwelijks wordt gesproken, of het moet mij zijn ontgaan. Iedereen met een beetje verstand van mobiele en draadloze netwerken moet toch de ontwikkeling van draadloze mesh-netwerken en ad–hocnetwerken in de afgelopen jaren hebben gevolgd. Deze mesh- en ad–hocnetwerken zijn ook in relatie tot C2000 wel degelijk mogelijk. Procyon heeft een oplossing verzonnen, waarbij Wlan door draagbare, mobiele of zelfs stationaire opstelpunten op ad-hocbasis ten dienste kan worden gemaakt aan C2000. Allerlei applicatie kunnen er overheen worden getransporteerd, waaronder telefonie, spraak, data, video, wat je maar wil. Het netwerk kan worden gedeeld of juist worden afgeschermd. Hoe dan ook, zonder te technisch te worden, Procyon heeft haar oplossing gedemonstreerd tijdens de CCR Summit 2009 in Kerkrade begin deze maand. De oplossing, VP Anygrid, is volgens de Limburgers geen vervanging van het netwerk of onderdelen ervan met hoge kosten tot gevolg, maar juist een aanvulling op C2000. Het werkt juist daar waar C2000 het laat afweten. En er is niks mis met mesh. Deze Wifi-netwerken zijn jaren geleden al gebouwd om draadloos internet aan te bieden in grote steden in de Verenigde Staten en wereldwijd in publieke ruimten en ook op vliegvelden. Bedrijven als Strix en Nortel bieden deze techniek al jaren aan. En het is erg veilig hoor, zelfs Schiphol werkt ermee. Of deze oplossing of een ander systeem nou de juiste is om de piekbelasting in C2000 op te vangen is niet eens zo zeer mijn punt. Het gaat mij erom dat diverse aanbieders van netwerktechnieken onvoldoende of gewoonweg niet worden gehoord in de ruis van verontwaardiging over hoe slecht C2000 wel niet is. Of het nu grote bedrijven zijn, zoals Ericsson, Motorola en Nortel, of de kleinere lokale aanbieders, zoals Procyon en vele, vele anderen. Een belangrijke les is dat zij dus van zich zullen moeten laten horen. Dat Procyon het lef had te reageren op deze column is een voorbeeld voor anderen. Neem geen genoegen met stemmingmakende media, onwetende en roepende politici die hun eigenbelang camoufleren, of argeloze burgers die al helemaal niet weten wie ze moeten geloven in de storm van onzinnige verslaggeving over C2000. Laat van je horen en blijf communiceren. René Frederick

Verbinding is een vakblad over mobiele communicatie in de openbare orde & veiligheidssector. Jaargang 30, november 2009, nr 9 Verbinding verschijnt tienmaal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementsbasis en middels controlled circulation. Uitgever Robbert Hoeffnagel Hoofdredactie Ferry Waterkamp Eindredacteur M. Rubel Redactie Postadres Postbus 82, 2460 AB Ter Aar Telefoon: 079-3416632 Administratie: [email protected] Abonnementen: [email protected] Redactie: [email protected] Website: www.verbindingonline.nl Advertentie-exploitatie Bureau van Vliet B.V. Postbus 20, 2040 AA Zandvoort Telefoon: 023-5714745 [email protected] In dit nummer bijdragen van René Frederick, Wil Haasdijk, Wouter Hoeffnagel, Rob Jastrzebski, Hans Steeman, Ferry Waterkamp Druk Drukkerij JB&A van Driel, Rotterdam Een jaarabonnement op VERBINDING kost € 51,95 inclusief 6% BTW, over te maken op bankrekening 1062.74.619 t.n.v. FenceWorks B.V. in Alphen aan den Rijn, onder vermelding van ‘jaarabonnement Verbinding’. Een jaarabonnement loopt gelijk met het kalenderjaar. Een jaarabonnement wordt aangegaan tot schriftelijke wederopzegging en automatisch gecontinueerd indien niet voor één november van het lopende jaar schriftelijk is opgezegd. Kopij kan worden ingezonden in overleg met de redactie. Geplaatste artikelen hoeven niet noodzakelijkerwijs de mening van de redactie te vertegenwoordigen. De redactie noch de uitgever aanvaarden enige aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van derden, ingezonden mededelingen, advertenties en de juistheid van genoemde data en prijzen. Fotokopie en overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk op welke wijze dan ook, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie en onder vermelding van: ‘Overgenomen uit Verbinding, vakblad voor professionele telecommunicatie’. Met de vermelding van het jaar en het nummer. ISSN-nummer 1386-4300 VERBINDING is een uitgave van FenceWorks BV.

BQ^NUZPUZS[[W[ZXUZQ

7UVWb[[^MXXQM^ÙWQXQZaU`BQ^NUZPUZSQZTQ`XMM`_`QZUQac_[\

ccc$bQ^NUZPUZS$ZX

Uw mobiele netwerk al onder controle? De ROMES Drive Test software en TSMx Serie Network Scanner geven u een compleet beeld van de kwaliteit van uw mobiele netwerk J J J J J J

GSM/EDGE, WCDMA/HSPA, WLAN, WiMAX, DAB, DVB-T/H, TETRA Gelijktijdig meten met max. 16 testmobielen TSMx Serie scanners voor veldsterkte metingen tot 6 GHz Handover/Neighborhood/Interference analyzer Data Quality/PESQ Speech Quality/Network Problem Analyzer Nu ook ROMES2GO Walk Test System

De FSH4/8 Handheld Signal Analyzer is hét instrument voor metingen aan uw antenne-installaties en van de veldsterkte rond uw basisstations J J J J J

3,6 of 8 GHz frequentiebereik TDMA en WCDMA Tx metingen VSWR en Distance to Fault metingen Vector Network Analyzer LAN en USB interface met krachtige FSH-View software

Bel of mail ons voor meer informatie: Tel: 030-6001721 E-mail: [email protected] Web: www.rohde-schwarz.com Kijk voor prijsgunstige test en meetapparatuur van ROHDE & SCHWARZ, HAMEG, e.a. ook op

Odini. Technologie. Frequentiebeleid. Management. Radionetwerken koppelen via IP. Massa-alarmering complexer dan verwacht

Recommend Documents