ODEON Drie werelden Mozart Da Ponte-trilogie Così fan tutte Don Giovanni Viva la libertà! Le nozze di Figaro Mozart en Da Ponte Decors en kostuums

ODEON 16 de jaargang / nr. 6 nov / dec 2 0 0 6 / j a n 2 0 0  Drie werelden

Met de Mozart / Da Ponte-trilogie sluit De Nederlandse Opera het Mozart-jaar af. Een gesprek met dirigent Ingo Metzmacher en regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito over dit mammoetproject. >> p. 

Viva la libertà!

Vrijheid is een sleutelwoord in het leven van Wolfgang Amadeus Mozart en in zijn opera’s op teksten van Lorenzo da Ponte. >> p. 20

Mozart en Da Ponte

De samenwerking tussen ‘bloedbroeders’ Mozart en Da Ponte leidde tot drie topwerken uit het operarepertoire. >> p. 2

Decors en kostuums

Voor Barbara Ehnes (decors) en Anja Rabes (kostuums) was Mozarts muziek dé inspiratiebron. >> p. 2

De uitdaging

Voor de zangers en voor het Nederlands Kamerorkest is de trilogie een megaproject: het wordt topsport! >> p. 26

63

nov / dec 06 / jan 07

Mozart | Da Ponte-trilogie 8 12 16

Così fan tutte Don Giovanni Le nozze di Figaro

Het traditionele Feestconcert van het Nederlands Philharmonisch Orkest in het Concertgebouw. Uit de romantische sprookjesopera ‘Hänsel und Gretel’ van Humperdinck hoort u prachtige aria’s, gezongen door sopraan Sally Matthews en mezzosopraan Dagmar Peckova. Deze opera slaat een brug tussen de eenvoud van het volkslied en het orkestdrama van Wagner. Het werk werd voor het eerst gespeeld in 1893 o.l.v. Richard Strauss en bezorgde Humperdinck faam en rijkdom. Na de pauze worden zwierige walsen van Johann Strauss gespeeld. Zaterdag 16 december om 20.15 uur Zondag 17 december om 14.15 uur NEDERLANDS PHILHARMONISCH ORKEST o.l.v. YAKOV KREIZBERG Sally Matthews, sopraan Dagmar Peckova, mezzosopraan Humperdinck - Delen uit ‘Hänsel und Gretel’ J. Strauss - Walsen Toegangsprijs: € 30,- (regulier), € 7,50 (tot 27 jaar), € 20,- (Stadspas) Reserveren kan bij het Concertgebouw, Concertgebouwplein 2 of via 020 - 671 83 45 (dagelijks tussen 10.00 en 17.00 uur).

 Klaus Bertisch

Drie verschillende werelden De Mozart | Da Ponte-trilogie begint vorm aan te nemen. Intussen zijn het regie-/dramaturgieteam Jossi Wieler en Sergio Morabito en dirigent Ingo Metzmacher, met een onderbreking in de zomer, al sinds juni bezig met het ensceneren van de drie gezamenlijke opera’s van Wolfgang Amadeus Mozart en Lorenzo da Ponte, die op drie achtereenvolgende dagen in première zullen gaan. Een korte terugblik op de conceptie van een mammoetproject en op een lange repetitietijd, en een blik vooruit naar drie premières, als paukenslag voor de afsluiting van het Mozart-jaar.

Verbanden

Voor Jossi Wieler speelde in het begin het zoeken naar een scenische wisselwerking tussen de drie stukken een belangrijke rol. Juist omdat ze hadden besloten in Amster­ dam zo’n megaproject in één klap te zullen

volbrengen, wilden ze naar verbanden zoeken om tegemoet te komen aan de vereiste totale samenhang. Wieler: ‘Hoe langer we daar echter mee bezig waren, des te sterker werd de aantrekkingskracht van elk afzonderlijk stuk. Wij moesten ons dus – in plaats van dwangmatig naar allerlei verbindende elementen te zoeken – richten naar de wereld van elk van deze meesterwerken afzonderlijk. De grote verbanden zouden dan vanzelf wel tevoorschijn komen en men zou de “hogere” thema’s hoe dan ook wel herkennen. Het gaat natuurlijk om liefde en trouw, maar dan belicht van zulke verschillende standpunten dat het een verarming zou betekenen als men zou proberen alles aan elkaar te knopen. Toch hebben we in elk van de drie producties knipoogjes verstopt die verwijzen naar de andere twee stukken.’ De vraag of er tijdens de voorbereiding ook teleurstellingen waren, om niet te zeggen frustraties doordat men zich heeft verbonden aan zo’n megaonderneming, weet Jossi Wieler te weerleggen. Ze benaderen een stuk altijd geheel open en zonder voorbehoud. Natuurlijk gaf het in de achtergrond extra druk dat ze na de voorbereiding van de ene opera meteen met de volgende doormoesten. Maar er was een grote nieuwsgierigheid hoe het dan verder zou kunnen gaan.

Onderaardse kanalen

Morabito: ‘We voelden ook de ongelofelijke rijkdom. Mozart is er binnen vier jaren in ge­slaagd drie complete werelden te scheppen, te vertellen. Bij hem is er niets uitwisselbaar. En dat was voor ons een grote uitdaging. Elke toon kan alleen maar in één afzonderlijk stuk klinken, kan eigenlijk niet worden verplaatst.’ Ingo Metzmacher: ‘Ik kan dat slechts onderstrepen. De drie opera’s zijn muzikaal heel verschillend. Maar een zin van Jossi heb ik altijd onthouden: “Wij willen de onderaardse kanalen vinden die tussen de stukken bestaan.” Niet dat onderzoeken wat toch al zonneklaar is. Die kanalen zijn er werkelijk en wij willen ze openleggen. Dat heeft zich vaak heel spontaan ontwik-

keld tijdens de repetities. Bij Così fan tutte hadden we bij een bepaalde passage tamelijk aan het begin het gevoel dat we even moesten stoppen om de intrige anders te belichten. En daar klonk dan ineens muziek uit een ander stuk. De toonsoort legt het verband: f-klein komt bij Mozart heel zelden voor en zo hebben wij een kanaal gezocht en gevonden.’ Een korte muzikale frase uit Le nozze di Figaro opent een andere blik op de intrige in Così. Later zal ook nog een citaat uit Don Giovanni te horen zijn. Maar dat, bevestigt Metzmacher, is dan heel bewust ingezet. En dat alles zonder dat op dat moment de twee andere opera’s al gerepeteerd waren. Morabito: ‘We zochten naar een moment dat de naïviteit van de beide jonge meisjes in Così bijzonder duidelijk maakt, hoe zij tegen de gebeurtenissen aankijken als ze de intrige nog niet doorzien. In de muziek van Barbarina uit de Nozze vonden we deze bijzondere klank van verdriet en verlies. Maar het geheel is zeer eenvoudig, poëtisch en speels. Dat moet je niet te gewichtig maken.’

Volgorde

Zo schijnt zich een soort cirkel te sluiten als men bedenkt dat bij DNO de drie Mozart /Da Ponte-opera’s in de omgekeerde volgorde van hun ontstaan worden gepresenteerd. Così kun je beschouwen als het meest privé, het persoonlijkste stuk, waarin de zes personages in vergelijking met die van de andere opera’s het jongst zijn. Don Giovanni staat in zijn totale opzet misschien het meest op zichzelf, onderscheidt zich van de andere door de centrale plaats van één hoofdpersoon en in de individuele beschrijving van de andere personages. Le nozze di Figaro is dan misschien het meest politieke stuk, met personen die al een zekere levenservaring hebben. Dat dan de jongste persoon in deze opera een verband met Così fan tutte vormt, lijkt tegelijkertijd verrassend en logisch. Het gaat om persoonlijke ervaringen die de personages in Così doormaken en die Barbarina in de Nozze nog moet opdoen.

Repetities Così fan tutte, Don Giovanni

en Le nozze di Figaro  

Megaproject

Van wie het idee eigenlijk kwam om alle drie Mozart /Da Ponte-opera’s als een trilogie op drie achtereenvolgende dagen uit te brengen, is niet eens meer zo precies te zeggen. De Nederlandse Opera was in gesprek met Jossi Wieler en Sergio Morabito over de mogelijkheid om binnen afzienbare tijd nieuwe producties van Le nozze di Figaro, Don Giovanni en Così fan tutte op zich te nemen. Bij een gezamenlijk gesprek dat vooral ging over de planningsproblemen van een dergelijk project kwam Ingo Metz­ macher met het voorstel er een bijzondere impuls aan te geven en zo was het start‑ sein voor deze megaonderneming gegeven. Sergio Morabito was aanvankelijk sceptisch: zou dit de aanpak van de drie stukken niet al te uniform maken? Zouden ze niet in de verleiding komen dingen onder één noemer te brengen die helemaal niet onder één noemer gebracht kunnen worden? Zouden ze niet naar continuïteit gaan zoeken waar die helemaal niet is? Maar bij het voorbereidende werk gebeurde precies het tegenovergestelde: Wieler en Morabito verbaasden zich erover hoe zich bij elk stuk het specifieke uitkristalliseerde. Er waren drie verschillende werelden met individuele wetten en een eigen rijkdom. De blik op de afzonderlijke dramaturgie van de individuele stukken heeft echter ook de parallellen blootgelegd. De bijzondere, noodzakelijke pogingen die elke opera voor zich vereist, heeft vragen opgeroepen die men bij alle drie de delen kan stellen: vragen over identiteit en karakterontwikkeling, over het omgaan met seksualiteit, over maatschappelijke status. Dat zijn vragen waarover je in alle stukken geregeld moet discussiëren, ook al zijn de perspectieven van waaruit je ze stelt heel verschillend.

 De volgorde waarin deze stukken bij DNO worden gepresenteerd, heeft natuurlijk ook praktische redenen, legt Ingo Metzmacher uit. In Così is de bezetting met zes zangers het kleinst. Een deel van dit ensemble zien we terug in de Nozze, en in Don Giovanni zijn de persoonlijkheden in het stuk zelfstandiger, ook al zijn daarbij een paar zangers die in kleinere rollen terugkeren voor de Nozze. Maar het ging zeker niet alleen om bezettingsoverwegingen.

Ingo Metzmacher

Bezettingskwesties

Morabito: ‘Dat we met Così beginnen, heeft ook daarmee te maken dat het gaat om een initiatieverhaal, om het zichzelf ervaren in gesimuleerde situaties. Don Alfonso duwt vier jonge mensen de maalstroom van de volwassenwording in. En het ging er ons bij dit eerste stuk ook om dat we elkaar over en weer konden leren kennen, om te zien hoe dit ensemble functioneert. Waar gaan we in ons gezamenlijke werk naar toe? Precies zoals het in het stuk zelf ook is: hoe ver gaan de personages in hun omgang met elkaar? Wanneer komen de momenten dat ze bang worden en eigenlijk niet verder willen gaan? Zo werd het werk met het stuk verbonden: we zijn elkaar voorzichtig genaderd in een klein kader, hebben elkaar zo leren kennen. Voor het werken aan de Nozze was dat ge­weldig, want we konden voortbouwen op de eerdere ervaringen. We hadden al een gemeenschappelijke taal gevonden.’ Natuurlijk is het een luxe, vindt Wieler, dat in de Nozze kleinere partijen bezet zijn met zulke uitstekende zangers, die in de andere opera’s hoofdrollen zingen. ‘Ze verstaan onze taal en hebben niet het gevoel dat ze in een bijrol onbelangrijk zijn.’ Metz­ macher benadrukt dat het van meet af aan een idee in dit project was om bepaalde zangers weer te laten opduiken, dat op die manier de gedachte en het gevoel van een ensemble ontstaat. Zoals de auteurs dezelfden zijn, zijn de uitvoerenden dat ook. En aan het eind van de hele trilogie wordt de finale uit de Nozze letterlijk genomen: ‘Corriam tutti a festeggiar!’ (Laten we snel gaan feestvieren!). Morabito brengt daar tegen in dat juist de finale van de Nozze ook een opening betekent, terwijl de finales van de twee andere opera’s eerder een conventionele functie hebben. Hier is sprake van een moraal en dit slot heeft tegelijkertijd iets verheffends, haast iets heiligs. Maar in zijn geheel onderscheidt Don Giovanni zich in muzikaal op­­ zicht het meest van de twee andere. Het is beslist het meest expressieve, het wildste van de drie, vindt Ingo Metzmacher. Sergio Morabito wijst erop dat dit ook qua dramaturgie het meest heikele stuk is, zich het minst als een geheel samen laat voegen. Hoe alles er op drie dagen achterelkaar zal uitzien en hoe het zal klinken, is een ervaring die het team ten tijde van ons gesprek nog moet opdoen. Metzmacher denkt dat er nog een paar onderaardse kanalen actief zijn, die vervolgens in de voorstellingen naar boven zullen komen.

Stukken van nu

Wat het concept betreft, sluit het team in de drie producties nauw aan bij onze tijd van nu. Così is een stuk over de jeugd en staat misschien daarom al wat verder weg van het

heden. Don Giovanni is ook in dit opzicht een uitzondering, is eerder een kosmos op zich dan iets wat qua tijd eenduidig kan worden vastgelegd. En de Nozze komt wat de maatschappelijke constructie betreft het meest overeen met onze huidige situatie. Voor Jossi Wieler zijn de personages in Così adolescenten. Iets anders kan hij zich er al niet meer bij voorstellen. Het gaat om hun eerste ervaringen. ‘Maar omdat deze ervaringen die de personages daarin op hun vijftiende op­­doen tegenwoordig misschien al door negenjarigen worden opgedaan, hebben wij het stuk iets verder teruggeplaatst, naar een tijd waarin de moraal nog wat meer intact leek te zijn dan tegenwoordig. We hebben de handeling verplaatst naar een soort vakantiekamp uit de jaren vijftig/zestig, omdat ik mij die in het heden, met zijn over-

vloed aan prikkels door televisie, gameboys en weet ik wat allemaal nog meer, helemaal niet meer kan indenken. Voor wat wij willen vertellen, is een wat onschuldiger wereld noodzakelijk. In de Nozze is de wereld veel cynischer. Così is een intelligent, wijs stuk, het enige werkelijke bedenksel van Lorenzo da Ponte. Terwijl de personages in Così geen verleden hebben, hebben die van de Nozze zelfs een ge­meenschappelijk verleden, dat ze onder het tapijt proberen te vegen. Het gaat om macht en geld, en daarmee staat het stuk het dichtst bij onze op carrière ge­­ richte maatschappij. In Don Giovanni daarentegen zijn de personages door hun ver­ leden gevormd en komen ze daar niet meer van los. Het zijn individuen die door het titelpersonage met elkaar verbonden zijn.’

 Jossi Wieler, Sergio Morabito en Rita de Letteriis

De mythe van Giovanni

Morabito: ‘Giovanni is een mythisch thema. Het is geen realistisch gebeuren, anders dan in de Nozze, waar het erom gaat hoe men zich in de maatschappij opstelt: een maatschappijkritische komedie, die laat zien welke strategie de personages moeten volgen om in deze wereld te bestaan, te overleven, succes te hebben. Ze moeten manipuleren en onder controle houden om hun concurrent uit te schakelen. Vormen van sociale afhankelijkheid worden heel realistisch geschilderd. De noden van deze mensen zijn ons allemaal vertrouwd en duidelijk herkenbaar uit onze eigen omgeving. Don Giovanni is in dat opzicht veel surrealistischer, ook al zijn er verschillende hiërarchieën. De mensen zijn van elkaar geïsoleerd; ieder staat met zijn eigen verlangens alleen.’ Voor Wieler maken de personages in Don Giovanni geen ont­ wikkeling door. ‘Ze zijn gestigmatiseerd: de dienaar blijft de dienaar, de verlaten vrouw blijft de verlaten vrouw en wie de hoorns opgezet krijgt, blijft de hoorndrager.’ ‘Er zit eigenlijk geen echte handeling in,’ voert Morabito aan. ‘De personages kunnen zich niet losmaken van het stempel dat op hen gedrukt is, van de verwondingen die ze hebben opgelopen. Het hele gebeuren stagneert. Wat de vorm aangaat, voel je je door het libretto en de regieaanwijzingen in de steek gelaten. In Le nozze di Figaro daarentegen is alles gedetermineerd, de tandwielen van de komedie zijn daar perfect geolied. In de eerste finale van Don Giovanni wordt echter helemaal niet verteld wat daar werkelijk gebeurt. Pas uit het begin van de tweede akte kun je zo ongeveer reconstrueren waarom het Giovanni weer eens is gelukt te vluchten. Hoe en waarom Giovanni telkens weer kan ontsnappen, wordt echter nooit verklaard. Dat is een deel van zijn mythe. Hij is zoiets als een figuur die zich telkens op een andere hoogte beweegt – een soort Dionysos, die je niet kunt ketenen.’

bepaalde conclusies kan trekken om de ‘juiste’ of de ‘verkeerde’ informatie te verkrijgen. Daarom wordt hier ook gebruikgemaakt van videoprojecties, van een ander medium. De toeschouwer maakt daarbij zelf mee hoe het horen en zien kan worden gemanipuleerd. Het regieteam hoopt zo de poëzie van Mozarts muziek nieuwe vleugels te verlenen, in plaats van slaafs de regieaanwijzingen op te volgen. Als laatste deel van de trilogie moet op deze manier de finale van Le nozze di Figaro een buitengewoon culminatiepunt bereiken.

Beddenkerkhof

Morabito: ‘Hij raakt de zenuw bij elk personage en boort net zolang tot hij die gevonden heeft. Dat kun je zien als een soort sadisme of destructiviteit. En hij maakt dingen los. Hij is de vleesgeworden ontkenning. Dat maakt hem veel interessanter dan wanneer hij alleen maar een latin lover zou zijn. Zijn kracht ligt bijvoorbeeld ook in zijn atheïsme. Dat was juist het schandalige in dit personage: niet dat hij zo veel vrouwen heeft verleid of de Commendatore gedood, maar dat hij God geloochend heeft en de rust van de doden verstoord. Hij wordt gestraft omdat hij op het kerkhof lacht. In onze proHet specifieke van de Don Bij Don Giovanni ligt de scenische probleductie vatten we de kerkhofscène op als een matiek anders: ‘In de tweede akte gebeurt metafoor voor de hele wereld waarin het daar bijna niets, je hebt de ene aria na de stuk speelt. Een kerkhof vol bedden.’ andere. Maar muzikaal gebeurt er zo onein‘Maar de bedden vertellen ook iets over dig veel en dat geeft je de vrijheid om alles relaties tussen paren in een geïnstitutionavanuit deze muziek te vertellen en ook te liseerd huwelijk, die door Giovanni worden bedenken,’ verklaart Jossi Wieler. Het peropengebroken,’ licht Wieler toe. ‘Het bed sonage van Giovanni zelf heeft voor Ingo staat voor het burgerlijke idee van liefde bij Ruimte voor interpretatie Metzmacher helemaal geen eigen muziek. allen die daarvan dromen, erin leven of die Is Don Giovanni dan voor een regisseur het meest aantrekkelijke stuk, aangezien bijHij leeft in de muziek van de anderen en pro- deze niet meer kunnen beleven omdat ze in voorbeeld in de Nozze alles bijna technisch voceert hen tot hun muziek. Alles draait om de steek gelaten zijn. Precies dat wordt door Giovanni opengebroken.’ Hierin ligt voor de vastligt? ‘De ruimte voor interpretatie is bij een centrum dat er eigenlijk helemaal niet de Nozze inderdaad uiterst beperkt,’ bevesis. De Champagne-aria en de serenade zijn regisseurs ook de positieve kracht van de titelheld: hij blaast versteende compromistigt Jossi Wieler. ‘Je moet nog dieper graven niets specifieks. De muziek om Giovanni sen op om leven mogelijk te maken. En omdat om als regisseur een beetje lucht te krijgen. heen is daarentegen juist des te kleurrijker Het stuk is erg rigide.’ Als bewerking van en feller. En dat willen Wieler en Morabito hij de anderen confronteert met hun eigen een bestaand, destijds actueel en deels ver- nu precies scenisch overbrengen. ‘Giovanni onopgeloste problemen, belich­aamt hij voor probeert bij alle figuren om hem heen iets hen een krachtige provocatie. boden toneelstuk tot een opera kon hier in de recitatieven werkelijk niets worden weg- los te maken, hen tot reacties te bewegen,’ gelaten, en het spannende zat hem erin hoe vindt Wieler. Met wie hij ook zingt, hij doet Recitatieven dat altijd perfect. Of het nu met Anna, Elvira Onvermijdelijk moet in ons gesprek ook de er ruimte voor een eigen interpretatie te vinden was. Voor Morabito valt of staat de of Zerlina is, hij past zich telkens aan. Net vraag naar de behandeling van de recitatieven aan de orde komen. Het verhalende eleperceptie van dit stuk met het feit dat je niet zoals Lulu (in de opera van Berg), die voor ment in Così fan tutte en Le nozze di Figaro uitsluitend bezig mag zijn met het doorgron- elke man een andere naam draagt, telkens den van de mechanismen van het stuk: je anders is en daarbij toch zichzelf blijft. heeft ertoe geleid dat in beide stukken prakNatuurlijk is Giovanni ook specifiek, maar tisch niet gecoupeerd is. In Don Giovanni moet je juist steeds afvragen waarom deze altijd in de context met degene tegenover daarentegen zitten er in de recitatieven veel wereld zo functioneert. De aandacht moet hem. Hij heeft meer dan 2000 vrouwen be­­ niet alleen op het mechanisme gericht zijn, coupures, juist omdat het stuk helemaal niet maar vooral op de inhoud. Je kunt misschien mind, maar nooit was het routine. Hij verstaat als een doorlopend verhaal werkt. Werd er de kunst om hen allen op heel verschillende in de recitatieven gezocht naar een overeennog plezier met het stuk hebben maar door komst, die bij Così bijvoorbeeld te maken distantie verlies je de toegang tot de inhoud. manieren lief te hebben en communiceert met elke vrouw afzonderlijk. Voor Metzmacher heeft met de naïviteit van jonge mensen en Je zou een taal moeten vinden die de komizullen we in de Nozze iets voelen van de sche elementen niet tot een doel op zich laat zijn het juist de ensembles die tot de mooiste momenten in dit stuk horen: het duet van hardheid van de wedstrijd die in alle persoworden. In de beroemde en ook beruchte Giovanni met Zerlina, het kwartet van Gio­ nages naar buiten komt? Zullen wij in de tuinscène willen ze proberen een spelletje vanni met Anna, Ottavio en Elvira, en het ter- recitatieven ook aanpassingen aan onze huite spelen met de waarneming van de toezet met Leporello en Elvira. En bij de aria’s is dige tijd te horen krijgen? En welke positie schouwers. In dit verband moet het publiek nemen de recitatieven bij Don Giovanni in? zelf ervaren hoe men door te zien en te horen hij telkens degene die deze oproept.

6

 Ingo Metzmachers credo luidt dat de recitatieven deel uitmaken van wat er op het toneel gebeurt en dat ze dus niet afgezonderd moeten worden in de orkestbak: ze zijn deel van het ‘theater’. Daarom, legt Sergio Morabito uit, wilden zij zich – wat de recitatieven betreft – niet richten naar de historische uitvoeringspraktijk, eventueel verrijkt met muzikale grapjes. Zij willen de recita­ tieven niet ‘muzikaliseren’ maar bewust opvatten als situatieve momenten. Het toneelmatige, dialogische was beslissend. Niets wordt nieuw gecomponeerd of aangepast, maar de klank van de recitatieven moet in verband staan met de wereld van het betreffende stuk. ‘Wij hebben drie verschillende oplossingen gevonden die met de werelden uit de drie verhalen corresponderen. Het continuo is deel van de bühne.’ Metzmacher: ‘Così speelt in een vakantiekamp en in elk vakantiekamp is er wel iemand die gitaar speelt. Die begeleidt onze jongelui met veel inlevingsvermogen tijdens hun recitatieven. Dat hebben we eerst uit­geprobeerd en het werkt echt goed. Bij Don Giovanni was het altijd het idee om een virginaal te gebruiken, een klein, niet erg resonansrijk instrument, dat nu in het decor ingebouwd is. Een figuur die uit de naaste omgeving van de Commendatore komt, zal de figuren begeleiden in hun recitatieven, die nu uit de burgerlijke beddentombe klinken. De moeite die het kost om aan dit instrument klank te ontlokken past natuurlijk in deze wereld. En bij de Nozze moest de klank natuurlijk nog dichter bij ons heden liggen. De omgeving heeft hier iets synthetisch, is zeer op uiterlijk gericht. Wij zullen hier een elektronisch instrument

gebruiken, dat niet uit zichzelf klinkt, maar alleen daar waar men een luidspreker installeert.’ Sergio Morabito merkt in dit verband op dat de realisering van de recitatieven, met zulke sterk verschillende instrumenten en in aansluiting op een hedendaagse manier van spreken, zonder de creatieve medewerking van taalcoach Rita de Letteriis ondenkbaar geweest zou zijn. Dat een concentratie op taal en woord zonder muzikaal de boventoon te voeren werd bereikt, is vooral aan haar te danken. Zeker zullen velen ervan schrikken, maar het team houdt elke andere keuze voor een gemakzuchtig compromis.

kunnen zijn en Le nozze di Figaro van Cassa­ vetes. Daarmee is de vraag naar een enkel, overkoepelend verband vanzelf en definitief beantwoord. Maar dat dit door dezelfde auteurs werd bereikt, maakt hen geniaal en onsterfelijk. ‘Je denkt altijd Mozart te kennen, maar hoe dichter je Mozart nadert,’ verzekert Ingo Metzmacher, ‘hoe meer je versteld staat over de rijkdom en de veelzijdigheid van zijn werken.’ Vertaald door Frits Vliegenthart

Drie genres

Hoe de verschillende stijlen bij muzikale nummers en recitatieven dan gezamenlijk zullen werken, hoe ze zich vermengen of juist tegen elkaar afzetten, moet nog worden afgewacht. Dat contrastwerkingen ook de oude luistergewoontes positief kunnen beïnvloeden, konden DNO-bezoekers al ondervinden bij La clemenza di Tito, waarvoor Manfred Trojahn nieuwe recitatieven had gecomponeerd. Een wereld van nu en een continuo uit de achttiende eeuw passen naar Metzmachers mening niet bij elkaar. Maar juist deze werelden en de manier waarop ze verteld worden, horen bij elkaar. Aan het slot van ons gesprek benadrukt Jossi Wieler nog een keer wat ook bij de verschillende benaderingen van de recitatieven werd bewezen: het gaat om totaal verschillende werelden, haast om drie genres. Elk stuk is een klassieker op zich. Zonder Mozart en Da Ponte te na te willen komen doet voor Wieler Così fan tutte denken aan een film van Truffaut, Don Giovanni zou van Buñuel (advertentie)

Scalamusica Overzicht van speciaalzaken in klassieke/operamuziek

Informatie over adverteren in deze rubriek: Targetplanning bv Tel. 020-644 22 33 [email protected]

Amsterdam

Breda

Groningen

Concerto Utrechtsestraat 54-60 1017 VP Amsterdam Tel. 020-624 54 67 [email protected] www.klassiek.concerto.nu

Muziekhandel Spronk Wilhelminastraat 24 4818 SG Breda Tel. 076-521 52 13 [email protected]

Opera Speciaalzaak Cadena Lirica Folkingestraat 37 9711 JT Groningen Tel. 050-313 45 30

Den Haag

Heerlen

Caminada Classics Plaats 17 2513 AD Den Haag Tel. 070-346 62 77 [email protected]

Smeets Klassiek CD Shop Akerstraat 5 6411 GV Heerlen Tel. 045-571 55 50 [email protected]

Le Disque D’Or Gelderlandplein 211 1082 LX Amsterdam Tel. 020-644 16 96 [email protected] FAME music Kalverstraat 2-4 1012 PC Amsterdam Tel. 020-638 25 25 www.fame.nl Op vertoon van deze Odeon gratis 10% kortingspas voor alle lezers Goldberg Beeld- en geluidsdragers Weteringstraat 29 1017 SM Amsterdam Tel. 020-618 90 75 [email protected]

Driebergen Cd Artline Traay 1c 3971 GB Driebergen Tel. 0343-521 532 [email protected] www.cd-artline.nl

Utrecht Boudisque Classique Drieharingstraat 27-29 3511 BH Utrecht Tel. 030-232 14 88 [email protected] www.bcq.nl



Così fan tutte ‘Trouw van vrouwen is zoiets als de feniks uit Arabië.’

Repetitie Così fan tutte

I Ferrando is verliefd op Dorabella, en Guglielmo op haar zuster Fiordiligi. Don Alfonso wekt hun verontwaardiging door te beweren dat ook hun geliefden ontrouw zullen worden. Hij sluit hierover een weddenschap met de mannen af. Dorabella en Fiordiligi wachten vol verlangen op hun aanbidders. Dan verschijnt Alfonso met de onheilstijding dat hun verloofden naar het slagveld moeten vertrekken. De paren nemen afscheid en zweren eeuwige trouw. Dorabella laat haar vertwijfeling de vrije loop, maar het dienstmeisje Despina raadt de zusters aan naar nieuwe minnaars uit te kijken. Alfonso besluit Despina in zijn plan te betrekken. Hij stelt haar twee ‘vreemdelingen’ voor, die op de beide zusters verliefd zijn. Despina herkent Ferrando en Guglielmo niet. De zusters zijn ontzet als er vreemde mannen over de vloer zijn. Als reactie op hun geflirt betuigt Fiordiligi haar

rotsvaste trouw. Op Despina’s aanraden simuleren de vreemdelingen een zelfmoordpoging. Als ‘wonderdokter’ slaagt Despina erin beide mannen aan de dood te ontrukken, maar hun volledige ‘genezing’ kan slechts door een kus bewerkstelligd worden – een voorstel waarop de jonge vrouwen met woede en afschuw reageren.

afgewezen. Alleen achtergebleven moet zij zichzelf echter bekennen dat ze verliefd is geworden. Dorabella wil met haar nieuwe geliefde een nieuw leven beginnen. Fiordiligi daarentegen besluit Guglielmo na te reizen. Terwijl ze hiertoe de achtergebleven kleding van Ferrando aantrekt, wordt ze door hem verrast. Ze kan geen weerstand meer II bieden. Alfonso houdt de ontgoochelde Despina geeft de zusters adviezen voor mannen voor welke les ze uit hun recente een vrijblijvende flirt met de twee vreemervaringen kunnen trekken: zo zijn alle delingen. Inmiddels zijn ze wel bereid zich vrouwen! Despina meldt dat de zusters met hen te amuseren. Dorabella kiest voor bereid zijn te trouwen, een notaris is al ter de vermomde Guglielmo, Fiordiligi voor de plekke. Tijdens een huwelijksplechtigheid vermomde Ferrando. De mannen vragen om zetten beide bruiden net hun handtekening vergiffenis voor hun vrijpostige gedrag. Na onder het contract als de terugkeer van bemiddeling van Alfonso en Despina komen Ferrando en Guglielmo wordt aangekonde nieuwe paren nader tot elkaar. Dorabella digd. De kersverse bruidegoms verstoppen is al snel bereid het medaillon van Ferrando zich in een zijkamer – om meteen daarna te ruilen voor een hartje van de vermomde met hun eigenlijke identiteit hun terugkeer Guglielmo. De verklede Ferrando daarente simuleren. Alfonso kan nog maar net tegen wordt door Fiordiligi verontwaardigd voorkomen dat het spel escaleert.



vr 17 nov 2006 première

19.00 uur tv

di 21 nov 2006 za 25 nov 2006 do 30 nov 2006 zo 10 dec 2006 vr 15 dec 2006 do 21 dec 2006 di 26 dec 2006 di 2 jan 2007 za 6 jan 2007

19.00 19.00 19.00 13.30 19.00 19.00 13.30 19.00 19.00

uur uur uur uur uur uur uur uur uur

Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er nog kaarten verkrijgbaar. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455, of een van de andere verkooppunten (zie pag. 26). Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Chris Engeler Plaats: Het Muziektheater (2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 18.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van de Opera Uitzenddata Televisie, Nederland 2: 10 december 2006, 13.00 uur, live Radio 4, Opera Live: 23 december 2006, 19.00 uur

tv tv tv tv tv tv tv tv tv

Così fan tutte Dramma giocoso in due atti, KV 588 libretto van Lorenzo da Ponte muzikale leiding Ingo Metzmacher regie/dramaturgie Jossi Wieler Sergio Morabito decor Barbara Ehnes kostuums Anja Rabes licht David Finn Fiordiligi Sally Matthews Dorabella Maite Beaumont Guglielmo Luca Pisaroni Ferrando Norman Shankle Despina Danielle de Niese Don Alfonso Garry Magee Nederlands Kamerorkest Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 3 uur en 50 minuten. Er is 1 pauze. Het operaboek Così fan tutte is verkrijg­baar in Het Muziek­theater. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in een Neder­landse vertaling opgenomen. De prijs is  8,-. Nagesprek Na de matinee van 10 december spreekt DNO-dramaturg Klaus Bertisch met auteur Rodney Bolt over diens recente biografie van Lorenzo da Ponte. Plaats: Entresol Het Muziektheater Aanvang: ± 17.30 uur Toegang: gratis

Nieuwe productie

Wolfgang Amadeus Mozart 1756 -1791

10  Klaus Bertisch

Van kinderen naar volwassenen Zes jonge zangers vormen het solistenensemble van Così fan tutte. De ‘intriganten’ zijn bij De Nederlandse Opera al bekende gezichten, de ‘jonge paren’ maken hun huisdebuut: een bonte mengeling van nationaliteiten, die door de repetities tot een echte groep aaneen wordt gesmeed. Soms botsen de verschillende meningen nog, soms vloeien de ideeën over de rol en over het echte leven in elkaar over. Eigen ervaringen en hypotheses vanuit het stuk maken de schijnbaar onbegrijpelijke handeling juist daardoor des te waarschijnlijker. We zitten in de kantine van Het Muziek­ theater aan een ronde tafel. Alle zes zangers zijn na de repetitie doodop. Zij hebben net een doorloop van het hele stuk gehad, ge­­ volgd door nog een lange sessie met ‘notes’ van het regieteam, wat nogmaals volledige concentratie eiste. Morgen gaan ze het toneel op. De Spaanse mezzosopraan Maite Beaumont hervindt als eerste haar temperament, geheel in overeenstemming met haar rol. Op de vraag of zij allen in het Mozartjaar ook meer Mozart dan anders hebben gezongen antwoordt Maite: ‘Ja, Mozart is een zwaartepunt in mijn activiteiten. Ik heb juist de twee rollen die ik nu in Amsterdam zing – Dorabella en Cherubino – in veel andere producties gedaan. Maar ik vind het heel fijn om hier met beide tegelijk bezig te zijn en dan ook nog een vrouw én een man te mogen spelen.’ Meteen zitten we midden in de discussie. Terwijl Luca Pisaroni intussen overal een veelgevraagde Guglielmo is en dit jaar ook al Don Giovanni heeft gezongen, beschouwt Danielle de Niese (Despina) zichzelf nog als een beginner in het Mozart-vak. Haar bijdrage aan het Mozart-jaar bestaat uit twee partijen in de Mozart| Da Ponte-trilogie ge­­ lijktijdig, in Amsterdam. Garry Magee (Don Alfonso) heeft daarentegen dit vak al een hele tijd niet meer gezongen. Hij is meer thuis in het repertoire uit de negentiende en twintigste eeuw, en vindt het best moeilijk om weer om te schakelen qua stijl. Sally Matthews, de Fiordiligi, is dol op Mozart: ‘Dit repertoire zing ik het meest. Ik geef ook veel concerten, met werken als de Mis in c of Exsultate jubilate.’

Geloofwaardigheid

Over de handeling van Così fan tutte heeft men telkens weer kritisch opgemerkt dat die niet bepaald geloofwaardig zou zijn. Jossi Wieler en Sergio Morabito benaderen het stuk op een betrekkelijk realistische manier. Hoe staan de zangers tegenover de vraag naar de geloofwaardigheid? Danielle de Niese kan zich wel voorstellen dat zich iets dergelijks zou afspelen binnen de daarvoor uitgekozen wereld van deze jongens en meisjes. Aan de andere kant zijn er momenten die veel minder geloofwaardig zijn dan in andere producties: ‘Despina wordt niet eens echt verkleed, het gaat daar meer om haar houding. Er zitten elementen in deze productie die heel normaal zijn, juist gereduceerd, ontheatraal en niet erg expressief. Dan weer zijn er situaties waarbij de toeschouwers worden gedwongen de gedachte aan waarachtigheid te laten varen, om zich helemaal open te stellen voor de betreffende scène. Het gaat er vooral om hoe deze kinderen op het toneel zich het leven voorstellen, wat ze zelf menen te moeten

doen en hoe ze tegen de gebeurtenissen aankijken.’ Voor Sally Matthews is de kern van het verhaal dat het jonge mensen zijn die zelf spelen met het idee van misleiding en be­­ drog. ‘Het gaat over trouw. In dat opzicht is het verhaal heel actueel en betreft het ieder van ons. Dat is altijd zo geweest en het zal altijd zo blijven. In wezen is wat er gebeurt, nadat men het van het stof heeft ontdaan, echt geloofwaardig, vooral wanneer je bedenkt hoe jong deze kinderen zijn.’ ‘Het is een overgang naar volwassenheid,’ voegt Danielle de Niese hieraan toe. Norman Shankle, die Ferrando zingt, heeft eerder in Stuttgart met Wieler en Morabito samengewerkt. Voor hem is de realistische benadering met sprongen naar het surreële niets nieuws: ‘Het gaat er niet zozeer om wat de mensen op het toneel geloven maar om wat de toeschouwers geacht worden te geloven. Als je dan iets fantasie-achtigs presenteert in een realistisch kader, ontstaat er meestal iets heel bijzonders. Of dat dan ook wordt aangenomen, is weer een andere zaak.’ Sally Matthews benadrukt dat je als vertolker bij deze regisseurs veel vrijheid hebt. ‘Ze geven je de ruimte om je personage uit te werken, maar ze willen wel dat dit levensecht is. Je kunt niets verkeerd doen zolang je waarachtig en natuurlijk blijft.’ Voor Maite Beaumont was het uitgangspunt helder en duidelijk: ‘Als je je voorstelt dat je vijftien of zestien jaar oud bent en naar een zomerkamp gaat, dan weet je dat dit verhaal heel goed kan werken.’

Danielle de Niese probeert begrip op te brengen voor haar collega: ‘Juist bij een zo ingewikkeld stuk als Così, waar het gaat om verdachtmakingen en ongeloof, probeer je op een natuurlijke wijze alles met elkaar te verbinden, zodat je de logica van je personage doorgrondt. Maar Jossi en Sergio houden ervan om zo nu en dan ook dingen in het ongewisse te laten. Daarmee bereiken zij dat de toeschouwer veel meer moet nadenken. Misschien wordt niet alles zo duidelijk als het in het libretto staat, maar de uitdaging voor de toeschouwers wordt des te groter, want die moeten zich zien in te leven in de wereld van deze jonge mensen. Ze moeten meer bij zichzelf te rade gaan.’ Maar is juist het einde van Così niet zonder meer een open vraag? Is dat de reden dat door de regie nog veel meer vraagtekens worden gezet bij de logica achter de hele handeling? Zul je elkaar dan niet eeuwig trouw willen blijven als je als adolescent een verbintenis aangaat? Na een of twee jaar stel je vast dat het een vergissing was. ‘Dat is ook een beetje de manier van werken van Wieler en Morabito,’ brengt Garry Magee in het midden. ‘Zij laten zich inspireren door de ontwikkelingen tijdens de repetities, door de individuele zangers, zonder alles vooraf vast te leggen. Dat bevalt mij wel. Zo kunnen ze ook ingaan op onze eigen persoonlijkheden.’

Meerdere rollen

Sally Matthews is de enige in deze groep die niet met nog een andere rol meedoet met de Mozart| Da Ponte-trilogie. ‘Eerst vond ik dat jammer, maar nu ben ik blij dat ik mij op één partij kan concentreren. Ik spring niet zo Begrip Het idee van de gezamenlijk doorgebrachte graag van de ene rol in de andere en ik weet vakantie heeft zich niet voortgezet in de niet of ik bij een tweede partij beide tot hun repetitieperiode. Het is waar dat de zangers recht zou kunnen laten komen. Aan de andere de meeste tijd met elkaar in het theater door- kant weet ik op deze manier natuurlijk ook brengen, maar het fijne ensemblegevoel blijft niet wat ik mis.’ Danielle vindt het een uitdabeperkt tot het werk. Onder grote hilariteit ging om zich door twee partijen heen te wordt door allen bevestigd dat ze alleen sla- moeten slaan en bovendien vindt ze het pen, ook al willen ze niet voor elkaar spreken. beter om Mozart /Da Ponte tegelijk met Mozart /Da Ponte te doen dan wanneer het ‘Omdat het zo’n ensemblestuk is,’ zegt Danielle met nadruk, ‘werden we op een paar zou gaan om verschillende auteurs. Maite uitzonderingen na ook altijd met zijn allen Beaumont vindt het erg leuk om bijna elke voor de repetities besteld. Het groepsgevoel dag van het ene geslacht in het andere te was er toen meteen al, maar we hebben dat kruipen. Ze geniet enerzijds van de eenheid niet uitgebreid naar onze vrije tijd.’ die de regisseurs in beide stukken schepLuca Pisaroni heeft als Guglielmo wel pen, anderzijds heeft ze plezier in de grote een paar problemen gehad. Niet alles is voor verschillen tussen de rollen van Dorabella hem even overtuigend als het werken met en Cherubino, die totaal niets met elkaar Wieler en Morabito aan Le nozze di Figaro – te maken hebben. wat niets te maken heeft met het feit dat hij Norman Shankle verdeelt zijn aandacht als Guglielmo meer ervaringen in andere tussen de werkelijk zware tenorpartij van producties heeft opgedaan. Eigenlijk heeft Ferrando en de kleine rol van Don Curzio in hij de Figaro veel vaker gezongen. Ten tijde Le nozze di Figaro. Op de vraag waaruit de van ons gesprek zijn voor hem nog niet alle uitdaging bij Don Curzio dan wel bestaat, onduidelijkheden over zijn personage uit de barst hij in schaterlachen uit: ‘Niet in slaap weg geruimd. vallen! Don Curzio is voor mij heel eenvoudig

11 Repetitie Così fan tutte: Maite Beaumont, Garry Magee, Norman Shankle, Luca Pisaroni, Sally Matthews en Danielle de Niese

maar het is gewoon leuk om erbij te zijn. Moeilijk is het om de energie goed te verdelen, want ik moet vanuit de grote inspanning voor Ferrando terugschakelen om voor Don Curzio op het juiste niveau te zitten.’ Garry Magee lijkt als Don Alfonso in Così en als Il Conte in de Nozze de ‘bad guy’ te zijn in de beide voorstellingen waaraan hij meewerkt. ‘Dat is maar hoe je het bekijkt,’ antwoordt hij. ‘Ik zie dat anders! In Così heeft Don Alfonso goede bedoelingen: hij wil de kids iets bijbrengen, ze tonen hoe het werkelijke leven is, ook al is dat vanuit zijn eigen gezichtspunt. Als de Graaf beweeg ik mij in mijn eigen wereld. Ik kan doen en laten wat ik wil. Allen werken hem tegen en hij begrijpt maar niet waarom. Pas aan het einde beseft hij wat er aan de hand is en wordt hij tot een gebroken man. Maar Jossi denkt dat hij na alle verwikkelingen van de ‘dwaze dag’ misschien drie weken op vakantie gaat en dat na zijn terugkomst alles weer opnieuw begint. Alles is goed gekomen aan het eind maar voor hoelang, dat weet niemand.’

Dwarsverbanden

Luca Pisaroni ziet geen bijzondere verbanden tussen Guglielmo en Figaro: ‘In de ene opera speel ik een kind, in de andere een volwassene, die precies weet wat hij wil. En telkens wanneer er bij Figaro iets fout gaat, probeert hij de situatie opnieuw naar zijn hand te zetten. Hij doet alsof hij alles onder controle heeft.’

Danielle de Niese speelt als Despina en als Susanna het dienstmeisje in de twee opera’s. Maar ze heeft helemaal niet het gevoel dat beiden dezelfde baan hebben: ‘Despina heeft veel meer ervaring. Ze is niet eens veel ouder dan de twee meisjes maar juist die paar jaren maken het hele verschil uit. Ze weet wat een gebroken hart betekent en vindt niet dat ze de twee meisjes daarvoor moet beschermen. Susanna is veel zuiverder. Zij wil al haar positieve gevoelens over liefde en huwelijk vasthouden. Wat mijn relatie tot Alfonso betreft, wordt ook weer veel opengelaten. We hebben er heel vaak over gepraat of ze een erotische verhouding met elkaar hebben gehad of niet. Vaak schijnt er een vonk te zijn en dan verwatert het gevoel weer. Net als aan het eind van de opera: de vier jongelui blijven met elkaar in een kamer achter en we weten niet wat daar gaat gebeuren.’ Maite Beaumont en Norman Shankle vertegenwoordigen nogmaals de belangen van de beide paren. Ze vinden dat Despina en Don Alfonso in werkelijkheid niets voor hen gedaan hebben; ze zijn teleurgesteld en denken dat ze niets van hem geleerd hebben. Plotseling ontstaat er nogmaals een heftige discussie en aan het eind daarvan is men het erover eens dat wat er te leren viel uit de ervaringen in het zomerkamp pas na een paar jaar duidelijk zal worden. Op deze manier wordt duidelijk hoe na de zes solisten uit Così fan tutte het concept aan

het hart ligt en hoever de identificatie met hun rollen reikt. Dat er vaak werd gelachen, bewijst hoe homogeen ze als groep geworden zijn. Vertaald door Frits Vliegenthart

12

Don Giovanni ‘Wie aan één enkele trouw is, doet de anderen tekort.’

Repetitie Don Giovanni

I Leporello, de bediende van Don Giovanni, wil zijn lot als knecht ruilen voor een bestaan als edelman. Donna Anna probeert een onbekende vast te grijpen, die haar wilde verleiden. Haar vader, de Commendatore, wordt door de vreemdeling gedood. Zij laat Don Ottavio, haar verloofde, zweren dat hij deze moord zal wreken. Donna Elvira herkent de onbekende als Giovanni, die haar na drie dagen huwelijk verliet. Leporello heeft een lijst bijgehouden van alle veroveringen van zijn baas. Giovanni weet ook Zerlina, de bruid van de boer Masetto, te bekoren, maar Elvira waarschuwt het meisje voor hem. Anna en Ottavio voelen deernis met Elvira, die hen inlicht over Giovanni’s wandaden. Anna meent in Giovanni haar verleider en de moordenaar van haar vader

te hebben ontdekt. Ottavio trekt haar woorden echter in twijfel. Zerlina probeert de onmin met Masetto af te zoenen, maar ze kan Giovanni niet vergeten. Ottavio, Anna en Elvira verschijnen op een feest dat Giovanni ter ere van Zerlina geeft. Als Zerlina door Giovanni wordt ontmaagd, lijkt de tijd gekomen om in te grijpen. II Leporello kan zich niet van Giovanni losmaken. Elvira verlangt naar Giovanni; Leporello verandert zich in de man van haar dromen. Uit wraaklust zit Masetto achter zijn rivaal aan, maar hij krijgt zelf een pak slaag. Zerlina tracht hem te troosten. Het lukt Leporello niet in de vermomming van Giovanni te vluchten zonder herkend te worden. Elvira voelt zich diep vernederd.

Ottavio roept de anderen op om Anna te troosten. Zolang hij haar niet gewroken heeft, wil hij haar niet meer onder ogen komen. Elvira vermoedt dat Gods toorn Giovanni teniet zal doen. Toch kan ze haar liefde voor hem niet opgeven. Zerlina wreekt zich op de mannen. Giovanni verstoort de grafrust van de doden. De Commendatore wil hem het lachen laten vergaan. Giovanni nodigt hem voor het avondmaal uit. Anna vraagt haar verloofde om uitstel van hun bruiloft. Giovanni bereidt de avondmaaltijd voor. Elvira vraagt hem zijn leven te beteren. De Commendatore verschijnt. Hij weigert van Giovanni’s aardse spijzen te eten en komt met een tegenuitnodiging. Giovanni reikt hem de hand. Er begint een strijd op leven en dood.

13

za 18 nov 2006 première

19.00 uur tv

wo 22 nov 2006 zo 26 nov 2006 za 2 dec 2006 ma 11 dec 2006 ma 18 dec 2006 vr 22 dec 2006 wo 27 dec 2006 wo 3 jan 2007 zo 7 jan 2007

19.00 13.30 19.00 19.00 19.00 19.00 19.00 19.00 13.30

uur uur uur uur uur uur uur uur uur

Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455, of een van de andere verkooppunten (zie pag. 26). Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Chris Engeler Plaats: Het Muziektheater (2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 18.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van de Opera Uitzenddata Televisie, Nederland 2: 7 januari 2007, 13.00 uur, live Radio 4, Opera Live: 20 januari 2007, 19.00 uur

tv tv tv tv tv tv tv tv tv

Don Giovanni Dramma giocoso in due atti, KV 527 libretto van Lorenzo da Ponte muzikale leiding Ingo Metzmacher regie/dramaturgie Jossi Wieler Sergio Morabito decor Barbara Ehnes kostuums Anja Rabes licht David Finn Don Giovanni Pietro Spagnoli Il Commendatore Mario Luperi Donna Anna Myrtò Papatanasiu Don Ottavio Marcel Reijans Donna Elvira Charlotte Margiono Leporello José Fardilha Masetto Roberto Accurso Zerlina Cora Burggraaf Nederlands Kamerorkest Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 3 uur en 30 minuten. Er is 1 pauze. Het operaboek Don Giovanni is verkrijg­baar in Het Muziek­theater. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in een Neder­landse vertaling opgenomen. De prijs is  8,-. Na de matinee van 7 januari 2007 spreekt DNO-dramaturg Klaus Bertisch met Ingo Metzmacher, Jossi Wieler en Sergio Morabito. Plaats: Entresol Het Muziektheater Aanvang: ± 17.00 uur Toegang: gratis

Nieuwe productie

Wolfgang Amadeus Mozart 1756 -1791

14  Franz Straatman

‘Grootste probleem: we kunnen het toneel niet af’

Repetitie Don Giovanni: Pietro Spagnoli, Myrtò Papatanasiu; Cora Burggraaf, Pietro Spagnoli; José Fardihla

Vier solisten in het Mozart / Da Ponte-drieluik staan slechts in één opera, in Don Giovanni. Het zijn Pietro Spagnoli in de titelrol, Myrtò Papatanasiu als Donna Anna, José Fardilha als Leporello en Cora Burggraaf als Zerlina. Maar zij werken wel mee in een qua rolinvulling en enscenering bijzondere presentatie van het verhaal. De Italiaan Pietro Spagnoli, de Griekse Myrtò Papatanasiu en de Portugees José Fardilha hebben hun rollen al vele malen gezongen en geacteerd. De Nederlandse Cora Burggraaf daarentegen zingt Zerlina voor de tweede keer in haar nog korte car­ rière. Sterker nog: Zerlina was in 2000 haar eerste operarol toen ze studeerde aan het Royal College of Music in Londen. Het betrof een echt traditionele enscenering van John Copley, een regisseur die in de jaren zeventig en tachtig bij de Nederlandse Opera­ stichting onder meer Un ballo in maschera en Lucia di Lammer­moor deed. Maar niet alleen voor haar, ook voor de andere drie is de overstap naar de opvat­ tingen van de regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito groot. ‘De insteek van deze productie is voor mij compleet nieuw,’ zegt Pietro Spagnoli, die al enige moderne ensceneringen meemaakte. ‘Doorgaans wordt de Don Giovanni-figuur neergezet als een zeer egoïstisch karakter, iemand die niet geeft om het wel en wee van zijn tegenspelers. Maar hier maakt hij echt contact met ze. Hij probeert ze los te weken, te bevrijden uit een onderdrukkende moraal. Don Giovanni treedt naar voren als een verlichte geest.’ Cora Burggraaf beaamt die andere kijk op de Giovanni-figuur. ’In de productie die ik in Londen deed, was ik het gebruikelijke naïeve boerenmeisje dat helemaal overrompeld wordt. Maar hier is Zerlina veel meer een bewuste vrouw, die echter vastzit in de moraal van de jaren vijftig uit de twintigste eeuw. Ze voelt zich seksueel gefrustreerd; ze zou een vrijgevochten type willen zijn. Ze zoekt de bevrijding bij Masetto, maar die heeft daar geen oog voor.’ Zit dat echt in de tekst van Da Ponte? Burggraaf: ‘Jazeker, kijk maar naar de eerste aria die Zerlina zingt: “Batti, batti, o bel Masetto, la tua povera Zerlina” (Sla dan, sla dan, mooie Masetto, sla je arme Zerlina). Haar seksuele frustratie is wakker geschud door de Don; ze heeft iets leren kennen, meer lust en hartstocht, zoals te horen is in Giovanni’s duet met Zerlina “Là ci darem la mano” (Daar geven we elkaar de hand, daar zul je me ‘ja’ zeggen). Zerlina’s aan­ vankelijke houding in het “Vorrei, e non vorrei” (Ik zou willen, en ook niet) is snel voorbij. In traditionele opvoeringen is de ambitie van Zerlina gericht op de status van Don Giovanni; hij is een edelman, een graaf. Als ze zich aan hem verbindt, komt ze hogerop; die kans grijpt ze met beide handen aan. Nu reageert zij uit seksuele frustratie.’

Geblokkeerd

Ook Donna Anna krijgt een heel ander accent, zo blijkt uit de woorden van Myrtò Papatanasiu. ‘In deze productie is zij een geblokkeerde persoonlijkheid, die lijdt onder

15 een slechte verhouding die zij van kinds af aan met haar vader (de Commendatore) heeft. Ze wordt gekweld, en zij uit zich als een nerveuze vrouw. In de meeste producties is Don Ottavio een goede beschermer voor Donna Anna, maar hier heerst afstand tussen de twee. Op het ene moment wijst zij intimiteit af en het volgende ogenblik omhelst ze hem.’ Ook voor José Fardilha wijkt de invulling van de Leporello-rol af van wat hij gewend is. ‘Hij zou net als zijn baas willen zijn, makkelijk in de omgang met vrouwen, maar als hij met Donna Elvira in contact komt, vermomd als Don Giovanni, deinst hij terug, voelt zich seksueel geremd. De regisseurs zien in hem een voyeur. Terwijl de muziek juist uitdijt, gedraagt deze man zich introvert. Dat contrast is moeilijk te realiseren.’ Betekent het dat Fardilha zich met zijn stem klein moet maken? ‘Nee, ik hoef mijn stem niet te sparen; het gaat om de expressiviteit die ik erin moet leggen.’ Leporello krijgt het heftig aan de stok met Zerlina, wanneer hij zijn vermomming aflegt. Mozart en Da Ponte schreven er in het tweede bedrijf een aparte scène voor, die werd ingevoegd in de Weense opvoering van het stuk. Voor Cora Burggraaf is dat een toevoeging die zij nog niet kende. Zerlina is in die scène beslist het tegendeel van een verlegen boerendeerntje. ‘Ze is zo boos over het bedrog, dat ze Leporello ongenadig op zijn donder geeft. “Je haren uitrukken, je hoofd, je hart, je ogen!” zingt ze. Dan moet ik hem met een riem slaan. Het is natuurlijk nep, maar ik (advertentie)

Modern Design Combirek voor:

880 CD’s / 440 DVD’s Boeken, Videobanden, Singletjes

een kast waarin van alles past! Uit gegalvaniseerde plaat 1,5 mm € 175,Uit 2-zijdig geslepen RVS 1,5 mm € 350,- afm. 210x66x20 cm, 14 schappen - bouwpakket, eenvoudige montage - schappen in hoogte verstelbaar op 15 / 22,5 / 30 / 45 cm - draagkracht 35 kg per schap In dezelfde stijl vervaardigd:

517 CD/ 231 DVD rek

- afm. 150x50x15 cm, 11 schappen gegalv. plaat 1 m/m € 100,geslepen RVS 1 m/m € 200,-

600 LP-rek - afm. 198x33x35 cm, 6 schappen gegalv. plaat € 150,- afm. 150x50x35 cm, 4 schappen gegalv. plaat € 125,RVS € 250,De rekken zijn te zien en af te halen na tel. afspraak in Doetinchem of Berkel & Rodenrijs en Ham (B). Thuis bezorgd voor € 25,- per stuk.

www.CD-REK.NL C. W. Faasse Beheer B.V. Oude Terborgseweg 283 NL-7004 GZ Doetinchem Tel. 06 53969157

vind het moeilijk om te doen, om er plezier in te hebben hem te kleineren.’ De steviger karakterisering komt ook tot uitdrukking in de vocale uitbeelding van deze Zerlina, zo bevestigt Burggraaf. ‘Hier moet ik veel meer kracht laten zien. Dat kan ik ook, want, ook al ben ik nog jong, mijn stem is ruimer, voller geworden in de afgelopen jaren. Je zingt toe naar de visie in deze regie. De opvatting van de dirigent is ook van be­­ lang. Zes jaar geleden was dat Colin Davis. Die wilde de voordracht heel dansant hebben; Ingo Metzmacher wil het voller laten klinken. Van hem hoeven we in herhalingen geen versieringen aan te brengen, wat andere dirigenten van Mozart-producties juist wel vragen.’

datore, blijven de volle twee bedrijven op of bij hun bed. ‘Dat is het grootste probleem waar we als zangers mee te maken hebben in deze productie,’ zegt José Fardilha. ‘Normaal kun je tussendoor, als je niet op het toneel hoeft te zijn, wat drinken; dat heb je echt nodig. En je kunt je stem met een oefening loshouden, of je muziek even inkijken.’ ‘Er is ook geen toilet,’ grapt Spagnoli. Myrtò Papatanasiu vult aan: ‘Voor het drinken hebben we overigens een oplossing gevonden; dat kunnen we ongemerkt doen. Als we niet in het spel zijn, reageren we toch op wat er op dat moment gebeurt, maar soms liggen we zogenaamd te slapen. De Commendatore moet zelfs de hele voorstelling plat in bed liggen. Voor hem is het wel moeilijk, want hij komt pas aan het eind weer Kleurrijke bedden terug als Stenen Gast. Zonder voorbereiding De productie van Don Giovanni springt er in dit drieluik bijzonder uit door de vulling moet hij dan zingen “Di rider finirai pria delvan het toneel met twaalf zeer verschillende, l’aurora” (Het lachen zal je voor de ochtendvolumineuze bedden in allerlei kleuren. Zelfs stond vergaan). Het komt erop neer dat wij in een opstelling zonder het omgevende ons allemaal in een soort gevangenis, op een kerkhof bevinden; in het tweede bedrijf decor in de Grote Studio waar gerepeteerd zijn de bedden verzakt en scheef, zoals grafwordt, ziet de beddenshow er geweldig uit. De zangers voelen zich er helemaal thuis, stenen.’ Kun je als solist niets aan die lastige om­­ want voor de repetitie zit een aantal van hen standigheden veranderen, desnoods zeggen: er gezellig op te kouten, al dan niet in een hartelijke omhelzing. zo doe ik het niet? José Fardilha reageert: ‘Als je dat zegt, luidt het antwoord: dan kunt ‘Die bedden dienen als leef- en speelplek van de figuren met wie Don Giovanni te u beter vertrekken. Nee, meedoen aan zo’n maken krijgt. Alleen ik heb geen eigen bed,’ productie is ook een spannende uitdaging.’ laat Pietro Spagnoli met een hartelijke lach Papatanasiu: ‘Het is juist goed om kennis te weten. ’Ik ga van bed naar bed.’ Hij is ook de maken met een nieuwe visie op deze opera.’ enige die het toneel tijdens twee momenten verlaat. De andere figuren, ook de Commen­ (advertentie)

16

Le nozze di Figaro ‘Vergeving! Vergeving!’ I Op de bruiloftsdag van Figaro en Susanna, beiden in dienst bij graaf Almaviva, vertelt Susanna haar verloofde dat de graaf aan Figaro’s promotie een voorwaarde heeft verbonden: Susanna moet hem een rendezvous in de tuin toestaan. Marcellina eist, samen met dokter Bartolo, dat Figaro een huwelijksbelofte gestand doet die hij haar gedaan heeft als onderpand voor een lening. De jonge Cherubino vertelt Susanna dat de graaf hem heeft ontslagen, nadat deze hem had betrapt met Barbarina, de dochter van Antonio. Hij wil dat Susanna voor hem pleit bij de gravin. Als Cherubino de graaf hoort aankomen, moet hij zich verstoppen. De graaf dringt bij Susanna aan op een rendez-vous, maar verstopt zich als Basilio binnenkomt. Als deze spreekt over Cherubino’s liefde voor de gravin, komt de graaf kwaad tevoorschijn. Terwijl hij vertelt hoe hij Cherubino bij Barbarina heeft betrapt, stuit hij op de verstopte knaap. De graaf beveelt hem te vertrekken als officier in zijn regiment.

Repetitie Le nozze di Figaro

II Figaro heeft de graaf een anonieme brief laten bezorgen waarin een verzonnen rendez-vous van de gravin wordt verklapt. Bovendien zal Susanna de graaf het verlangde rendez-vous toezeggen, maar de als meisje verklede Cherubino sturen, zodat de gravin haar man kan betrappen. De gravin en Susanna zijn bezig Cherubino te verkleden. Als Susanna even de kamer uit is, wil de graaf naar binnen.

Achterdochtig eist hij dat zijn vrouw haar kabinet openmaakt, waarin Cherubino zich verstopt heeft. Als de gravin weigert, haalt hij gereedschap om de deur open te breken. Als hij het kabinet openmaakt, komt verrassend het kamermeisje te voorschijn. Beschaamd moet de graaf om vergiffenis smeken. Figaro komt binnen en de graaf con­fron­ teert hem met de anonieme brief. Maar als Antonio zich komt beklagen over de vernieling van een bloembed doordat er een man naar beneden kwam, geeft Figaro toe dat hij het briefje heeft geschreven. Ook beweert hij dat hij uit het raam was gesprongen, uit angst voor de woede van de graaf. Marcellina, Bartolo en Basilio wijzen op het contract van Figaro met Marcellina; de bruiloft van Figaro en Susanna moet worden uitgesteld. III De gravin dwingt Susanna de graaf een rendez-vous te beloven. Zijzelf zal hem dan in Susanna’s kleren opwachten. Bij toeval blijkt dat Marcellina en Bartolo de ouders zijn van de als kind ontvoerde Figaro. Er wordt besloten tot een dubbele bruiloft. De gravin dicteert Susanna een briefje waarin de plaats van het rendez-vous wordt vermeld. De speld waarmee het wordt ver­zegeld, moet de graaf als bevestiging terugsturen. Barbarina heeft Cherubino als meisje verkleed, zodat hij stiekem bij haar kan blijven. Antonio doorziet hun plannen en licht de graaf in. Barbarina weet Cherubino

tegen de graaf te beschermen door te drei­gen diens toenaderingspogingen te ver­ klappen. Tandenknarsend moet de graaf de huwelijksceremonie voltrekken. Als Figaro ziet hoe hij zich aan een speld prikt waarmee een briefje was dichtgemaakt, vermoedt hij dat dit een uitnodiging is voor een rendez-vous. IV Barbarina heeft de speld verloren die ze naar Susanna moest terugbrengen. Hieruit concludeert Figaro dat Susanna hem wil bedriegen. Marcellina probeert hem te kalme­ ren en waarschuwt Susanna. Susanna en de gravin hebben van kleding gewisseld. Zij willen hun echtgenoten een lesje leren. Cherubino heeft een afspraak met Barbarina, maar valt de ver­meende Susanna lastig. In haar vermomming als Susanna weet de gravin te ontkomen. Figaro ziet Susanna voor de gravin aan en wil ervoor zorgen dat zij de graaf betrapt. Als Susanna vergeet haar stem te verdraaien, doorziet Figaro de maskerade en begint de ‘gravin’ het hof te maken. Susanna is woedend maar zij verzoenen zich. Als ze de graaf horen aankomen, simuleren zij een liefdesscène tussen Figaro en de ‘gravin’. De verontwaardigde graaf trommelt zijn personeel op en roept beide ‘echtbrekers’ ter verantwoording. Allen smeken hem om vergiffenis – tever­ geefs. Pas als de gravin haar stem verheft, ziet de graaf in dat hij om de tuin geleid is. Hij knielt voor de gravin neer, die hem vergeving schenkt.

17

zo 19 nov 2006 première

19.00 uur tv

do 23 nov 2006 di 28 nov 2006 zo 3 dec 2006 di 12 dec 2006 di 19 dec 2006 zo 24 dec 2006 do 28 dec 2006 do 4 jan 2007 ma 8 jan 2007

19.00 19.00 13.30 19.00 19.00 13.30 19.00 19.00 19.00

uur uur uur uur uur uur uur uur uur

Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455, of een van de andere verkooppunten (zie pag. 26). Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Chris Engeler Plaats: Het Muziektheater (2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 18.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van de Opera Uitzenddata Televisie, Nederland 2: 24 december 2006, 13.00 uur, live Radio 4, Opera Live: 6 januari 2007, 19.00 uur

tv tv tv tv tv tv tv tv tv

Le nozze di Figaro Opera buffa in quattro atti, KV 492 libretto van Lorenzo da Ponte muzikale leiding Ingo Metzmacher regie/dramaturgie Jossi Wieler Sergio Morabito decor Barbara Ehnes kostuums Anja Rabes licht David Finn video Chris Kondek Il Conte di Almaviva Garry Magee La Contessa di Almaviva Cellia Costea Susanna Danielle de Niese Figaro Luca Pisaroni Cherubino Maite Beaumont Marcellina Charlotte Margiono Bartolo Mario Luperi Basilio Marcel Reijans Don Curzio Norman Shankle Barbarina Channa Malkin / Floor van der Sluis Antonio Roberto Accurso Nederlands Kamerorkest Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 3 uur en 40 minuten. Er is 1 pauze. Het operaboek Le nozze di Figaro is verkrijg­baar in Het Muziek­theater. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in een Neder­landse vertaling opgenomen. De prijs is  8,-.

Nieuwe productie

Wolfgang Amadeus Mozart 1756 -1791

18  Peter van der Lint

De goede mix tussen spreken en zingen

Repetitie Le nozze di Figaro: Cellia Costea

In Le nozze di Figaro valt een van de personages in het bijzonder op door haar waardigheid en diepzinnigheid: gravin Almaviva. Zij wordt vertolkt door Cellia Costea, voor het eerst bij De Nederlandse Opera te gast. Een kijkje achter de schermen bij de repetities met het solistenensemble. La Contessa di Almaviva: ‘Bravo! Che bella voce! Io non sapea che cantaste sì bene’ (Bravo! Wat een mooie stem. Ik wist niet dat je zo goed kon zingen) – Le nozze di Figaro, akte II, scène 2. La Contessa di Almaviva richt zich tot de jonge Cherubino nadat deze voor haar zijn beroemde arietta ‘Voi che sapete’ heeft gezongen. In theaters met boventiteling zorgt deze ontboezeming meestal voor binnensmondse instemming van het publiek, vooral als de zangeres die de rol van Cheru­ bino zingt ook daadwerkelijk een bella voce heeft. Op basis van wat de Spaanse Maite Beaumont als Cherubino tijdens de repetitie laat horen, zit dat in Amsterdam wel goed. De repetitie van deze ochtend behelst de tweede scène van de tweede akte van Le nozze di Figaro. Het is de scène tussen de Gravin, Susanna en Cherubino tot aan het moment dat de Graaf op de gesloten deur klopt en de grootse finale van deze akte met het terzet ‘Susanna, or via, sortite’ begint. Veel recitatief en naast de arietta van Cherubino ook Susanna’s aria ’Venite inginocchiatevi’ gedurende welke Cherubino als meisje verkleed wordt. In de grote repetitiestudio van Het Muziektheater staan zangeressen Cellia Costea (Gravin), Danielle de Niese (Susanna) en Maite Beaumont (Cheru­ bino) op een loopbrug boven het podium. Beneden aan lange tafels zitten regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito. Er is een taalcoach, er zijn assistenten, dirigent Ingo Metzmacher zit achter de synthesizer om de recitatieven te begeleiden en repetitor Peter Lockwood ondersteunt achter de vleugel de aria’s. Verder is het die ochtend een komen en gaan van allerlei medewerkers, die een kostuum komen halen of controleren, een vraag komen stellen, gaan zitten om even te kijken. Voor een buitenstaander een wat chaotisch overkomende drukte.

Tempoaanduidingen

Op de loopbrug praten de Amerikaanse De Niese en de Spaanse Beaumont erover hoe ze het beste met elkaar om kunnen gaan tijdens hun onderonsje, waarin Susanna Cherubino uit zijn mantel helpt. In dit internationale operawereldje spreekt men een grappig mengtaaltje van Duits, Engels en Italiaans. Ondertussen neemt Costea even wat dingen door met de repetitor. Danielle de Niese roept van boven of iemand kan aangeven waar straks in het echte theater de rand van de orkestbak zal zijn. Lockwood probeert aan te geven hoe ver en hoog de zangers straks van de dirigent verwijderd staan. ‘Echt waar?’ vraagt De Niese met ongeloof in haar stem, nadat ze de afstand even op zich heeft laten inwerken. ‘Dan mogen we allemaal wel een bril op doen.’ Er wordt uiterst minutieus gerepeteerd. Elk

gebaar, elk loopje heeft te maken met tijd, waarbij de muziek uiteraard de puls aangeeft. Metzmacher heeft eventjes problemen met een bepaalde passage. ‘Zo heeft Mozart het niet gecomponeerd. Susanna roept Cherubino presto bij zich en in het recitatief moet het ook presto klinken.’ Er wordt gemoedelijk wat heen en weer gemopperd, maar het gaat niet zoals Metzmacher wil. Tempoaanduidingen zijn voor hem net zo belangrijk als de genoteerde toonhoogtes. Hij wordt er wat onverschillig van. ‘Dan kunnen we hier net zo goed een andere noot spelen,’ roept hij baldadig uit, waarop direct iemand reageert met: ‘Waarom niet? We veranderen al zó veel!’ Er wordt gelachen. Op­­ vallend gedurende de repetitie is dat regisseur Jossi Wieler kalm, aardig, voortdurend glimlachend rondloopt, aanwijzingen geeft en voor iedereen tijd lijkt te hebben. Met de blik van een verrast en verwonderd kind kijkt hij toe hoe de zangers – op deze laatste repetities voordat het orkest erbij komt – hun best doen om het werk van de vele repeti­­ties hiervoor te consolideren.

Puntjes op de i

De Roemeense Cellia Costea zingt de regels ’Bravo! Che bella voce!’ een octaaf lager dan genoteerd. Ze markeert, zoals dat in zangerstermen heet. Ze wil haar stem in dit stadium niet onnodig vermoeien op zo’n lange repetitiedag – een van de vele! Ze is erg vertrouwd met de rol van gravin Almaviva, maakte er in 2001 in Oostenrijk zelfs haar internationale debuut mee en zong de rol vervolgens in Stuttgart, Berlijn en Wenen. Niet in de kleinste huizen dus en

hier in Amsterdam is alles weer anders dan in de voorgaande producties. Misschien wel iets té anders dan Costea lief is. ‘Dit is een heel speciale enscenering,’ vertelt Costea later. ‘Voor mij persoonlijk is het misschien wel iets te modern, maar dat is een kwestie van smaak. Buiten kijf staat dat we hier heel goede regisseurs hebben en ook met Ingo Metzmacher werk ik fantastisch samen.’ Hoe vindt Costea het dat zij in de recitatieven begeleid wordt door een synthesizer? ‘Ja, het was even wennen, maar omdat de productie zo modern overkomt, past het er ook weer goed bij. Ik denk dat het uiteindelijk heel bijzonder en interessant kan worden. Het is niet zo makkelijk om de recitatieven in Mozart-opera’s goed over het voetlicht te krijgen. We hebben er erg hard aan gewerkt om de goede mix tussen spreken en zingen te krijgen.’ Op de repetitie klinkt het inderdaad niet storend, het elektronische geluid van de synthesizer. Metzmacher hangt er een beetje ontspannen achter en improviseert soms bijna achteloos een riedel op zijn nieuwe speeltje. Na de eerste doorloop van de scène gaan Wieler en Morabito de loopbrug op om met de drie dames het gerepeteerde door te nemen. Metzmacher en Lockwood bespreken ondertussen een adempauze in een recitatief, waarna ook de taalcoach zich bij hen voegt om nog meer puntjes op de i te zetten. Er is zo veel om op te letten.

Mentale kracht

De tweede keer gaat de scène zonder onderbrekingen van wie ook. Vanachter zijn vleugel roept Lockwood tegen het eind van de scène de frases van de Graaf die buiten de gesloten deur staat. Het lawaai van snelle voetstappen en dichtslaande deuren klinkt tot slot. Maite Beaumont vraagt zich na af­­ loop bezorgd af of haar voetstappen en de klap van de deur niet veel te hard zijn. Die geluiden moeten de Graaf toch zeker achterdochtig maken? Is dat de bedoeling? Nog meer wil Beaumont weten. Het blauwe lint van de Gravin dat tijdens de verkleedpartij om de polsen van Cherubino wordt gevonden, waarom schaamt hij zich daar nou voor? Toch niet alleen maar om het feit dat het een lint van de Gravin is? Toch ook omdat onder dat bebloede lint de littekens zitten van zijn zelfmoordpoging? Volgens Wieler is niet zo heel erg duidelijk dat de Gravin dat door heeft. ‘Maar,’ zo zegt Beaumont, ‘als ik zelfmoord zou plegen, dan zou ik echt goed in mijn polsen snijden. Dan zouden het van die japen zijn. En dus schaamt Cherubino zich juist daarom, volgens mij.’ Wieler luistert geïnteresseerd en aandachtig toe, maakt wat aantekeningen in zijn productieboek. Hier is een regisseur aan het werk die zijn zangers serieus neemt.

19 Repetitie Le nozze di Figaro: Garry Magee, Danielle de Niese en Marcel Reijans

‘Eigenlijk ben ik op dit moment Mozart al voorbij,’ bekent Cellia Costea. ‘Begrijp me goed, ik houd ontzettend van deze rol, maar ik zing de laatste tijd allemaal zwaardere rollen, van Verdi en Puccini. De Contessa is echter wel een rol die heel dicht bij me staat. Ze is een heel sterke en intelligente vrouw, een gevoelige vrouw ook. Ze heeft de mentale kracht om over de zwakte van haar man, de Graaf, heen te stappen. Daaruit spreekt dat ze erg nobel is. Ik bedoel daarmee niet haar adellijke afkomst, maar haar gewone, menselijke inborst. En ze heeft natuurlijk wonderschone muziek te zingen. Persoonlijk houd ik meer van de tweede aria van de Gravin, “Dove sono i bei momenti”, omdat die krachtiger is dan de eerste, “Porgi amor”. Ik houd erg van dramatisch en krachtig zingen. De beide regisseurs hebben een nieuwe visie op deze opera, die ik zelf nog niet eerder ben tegengekomen. Bij hen is het helemaal niet komisch, maar meer cynisch en dramatisch. Daar houd ik wel van en het past ook beter bij mijn geluid.’

De middagrepetitie

Costea is dus een ervaren Gravin, maar Danielle de Niese zingt Susanna voor de allereerste keer en is daar dolgelukkig mee. In tegenstelling tot Costea zingt zij wel alles met volle stem en draaft met groot plezier heen en weer over de loopbrug. Als het eerste deel van de repetitie voorbij is – weer een paar minuten in de grondverf gezet – komt De Niese even uitleggen wat die groene sportauto toch op het toneel doet. ‘Het is de bruidsschat die ik van de Graaf meekrijg als ik met Figaro trouw. Veel van de actie speelt zich op, onder of in die auto af. Blijf maar voor de middagrepetitie, dan kun je het zien.’ Il Conte di Almaviva: ‘Susanna, tu mi sembri agitata e confusa’ (Susanna, je komt opgewonden en in de war over) – Le nozze di Figaro, akte I, scènes 6 en 7.

Voor die middagrepetitie komt Garry Magee (Il Conte di Almaviva) als eerste binnen. Hij begroet Wieler en de anderen hartelijk en roept: ‘Wat gaan we doen?’ Hij loopt meteen helemaal naar achteren en trekt daar zijn operakleren aan. Tenor Marcel Reijans (Basilio), die even later binnenwandelt, bespreekt met deze en gene de muziekactualiteit in Nederland en komt vertellen dat deze voorlopig laatste repetitie hem welkom is. ‘Ik ben erg blij dat ik nu even vakantie heb, want we zijn al negen weken met dit project bezig.’ Reijans zingt ook de rol van Don Ottavio in Don Giovanni.

Rinkelend mobieltje

Het terzet tussen de Graaf, Susanna en Basilio staat als eerste gepland. De eerdere repetities en de beslissingen die daar gemaakt zijn, worden doorgenomen. En dan volgt er iets vreemds. De drie personages zitten met de beide regisseurs en de taalcoach in een kringetje en ‘doen’ hun recitatieven. Er is veel discussie over de aperte seksualiteit in deze scène en over waarom Susanna in godsnaam bij twee van deze abjecte mannen blijft, alleen maar om te voorkomen dat ze de in de motorkap verstopte Cherubino zullen ontdekken. Metz­ macher oefent op de synthesizer even het melodietje dat de ringtone van Basilio’s mobieltje moet voorstellen, en dan roept De Niese: ‘Okay, let’s go’. Ze springt in de sportauto achter het stuur en Magee neemt plaats naast haar. De scène ziet er al erg professioneel uit, maar Wieler is niet tevreden met de interactie tussen de Graaf en Basilio, en er zijn problemen met de timing van het rinkelende mobieltje. Ook bij de tweede keer gaat het niet naar Wielers zin. Volgens hem moet Basilio de woorden van Susanna absoluut niet serieus nemen en dat moet te zien zijn in de blikken die hij met de Graaf wisselt. De zangers protesteren en beweren dat ze wel duidelijk zijn,

maar Wieler krijgt steun van Metzmacher: ‘Het was niet duidelijk genoeg, zelfs niet voor een musicus.’ Opnieuw dus, en nu gaat het wel goed en aan het slot zitten Wieler en Morabito uitbundig lachend naar het toneel te kijken. De Niese zegt tegen Magee: ‘Heel goed. Dat is nou precies waarom jij zo’n asshole bent.’

Stil spel

Basilio: ‘In quegli’anni in cui val poco la mal pratica ragion’ (In die jaren waarin het onervaren verstand er nog weinig toe deed) – Le nozze di Figaro, akte IV, scène 7. In deze scène zingt Basilio zijn enige aria. In de meeste ensceneringen wordt die aria geschrapt, maar in Amsterdam niet. Dat zou ook zonde zijn, zeker als je een zanger hebt rondlopen van Reijans’ kaliber. Het is ook niet zomaar een scène, want Wieler en Mora­bito hebben er een soort gangstermeet­ ing van gemaakt. Bartolo (Mario Luperi), Don Curzio (Norman Shankle) en Antonio (Roberto Accurso) zijn ook gewenst in deze scène. Zij hebben al even zitten wachten, want het zorgvuldig opgestelde tijdschema is overschreden. Er wordt niet gemopperd. Terwijl zij minutieus aan de mysterieuze en duistere scène werken – veel stil spel – past Magee op verzoek van iemand van de kostuumafdeling zijn schoenen. Ook die zijn nog niet helemaal op maat, net als de gerepeteerde scène. Veel overleg. Reijans overdrijft op operateske manier: ‘Hebben we vijf weken gerepeteerd en op de laatste dag doen we alles weer anders. Ik heb toch de hele tijd al gezegd dat deze opera over Basi­­ lio gaat!’ Gelach. De tijd zit er eigenlijk al op, maar Wieler vraagt aardig en deemoedig of het nog één keer over kan.

20  Frits Vliegenthart

Viva la libertà!

Wolfgang Amadeus Mozart (Onvoltooid portret door Joseph Lange, ± 1790)

Wolfgang Amadeus Mozart was een van de eerste grote componisten die hebben geprobeerd een zelfstandig bestaan te leiden. Bij aartsbisschop Colloredo in Salzburg had hij geen ruimte zich te ontplooien en toen hij zich in Wenen vestigde, was er aan het keizerlijke hof geen geschikte vacature voor hem. De wens naar creatieve vrijheid had niet alleen te maken met Mozarts eigen karakter: het groeiend verlangen naar vrijheid was een onderdeel van de tijdgeest. De Franse Revolutie was daarvan de dramatische uitbarsting, en ook de Amerikaanse Vrijheidsoorlog was er een gevolg van. Mozarts drie opera’s op libretti van Lorenzo da Ponte – wereldpremières tussen 1786 en 1790 – gaan over mensen van vlees en bloed, over de keuzes die zij maken, kortom ook over vrijheid. Ontsnappen aan de provinciale bekrompenheid van het aartsbisschoppelijk hof te Salzburg, dat was Mozarts belangrijkste drijfveer om zijn geluk in Wenen te beproeven. In de omgeving van de muziekminnende Habsburgse keizer Joseph II zou hij met zijn unieke talenten toch zeker een carrière moeten kunnen opbouwen. Joseph II is de ge­­ schiedenis ingegaan als een ‘verlicht despoot’: een vorst die alles (ook zichzelf) in dienst stelde van het algemeen welzijn. Dit heeft overigens niets te maken met het moderne begrip democratie, zoals al blijkt uit het woord ‘despoot’. Juist om allerlei vernieuwingen door te kunnen voeren wilde Joseph zijn handen vrij hebben en ging hij volgens velen wel eens wat al te voortvarend te werk. Al sinds 1765, toen Joseph naast zijn moeder Maria Theresia ging meeregeren, werd Oostenrijk van bovenaf in een fors tempo gemoderniseerd. Een aantal kerke­ lijke privileges werd door moeder en zoon afgeschaft en in 1781 (na het overlijden van Maria Theresia) kondigde Joseph per edict godsdienstvrijheid af, zowel voor diverse christelijke richtingen als voor het joodse geloof. Het begraven van doden binnen de stad werd verboden, het onderwijs werd hervormd en op intellectueel gebied heerste er – zeker in de beginjaren van Josephs eigen regering – een opmerkelijke mate van vrijheid. Dit ‘josephinisme’ heeft er zeker toe bijgedragen dat Oostenrijk een bloedige revolutie als die in Frankrijk bespaard is gebleven. De adel bleef weliswaar tot nader order een bevoorrechte stand – niet onlogisch, want aan de top van de ‘piramide’ stond de keizer zelf – maar het was niet moeilijk meer voor toegewijde ambtenaren of officieren om zich in de adelstand te laten verheffen. Grofweg viel de maatschappij in twee groepen uiteen: een rijke elite (door geboorte of verdienste) en een arme massa. Joseph II had een afkeer van protocol en overbodige praal. Hij begaf zich graag onder de mensen en ging doorgaans eenvoudig gekleed. Helaas overspeelde hij meer dan eens zijn hand en zo zag hij zich tegen het einde van zijn leven – hij stierf in februari 1790 – ge­­ noodzaakt menige vernieuwing weer ongedaan te maken. Oorzaken daarvan waren onder meer het hardnekkige verzet uit conservatieve hoek, protesten uit het volk vanwege bepaalde belastingen, te weinig beschikbaar geld voor kunsten en wetenschappen, de oorlog tegen de Turken (17881790), en de Franse Revolutie (1789), die in

1793 aan Josephs zuster Marie Antoinette het leven zou kosten. Juist de versoepeling van de censuur had zich tegen de vooruitstrevende vorst gekeerd: zo konden reactionairen hun kritiek vrij ventileren, wat tot veel onrust leidde.

Einde en begin

Mozarts dienstbetrekking bij de Salzburgse aartsbisschop Colloredo eindigde na het zoveelste conflict toen kamerheer graaf Arco hem met een schop onder zijn achterste de laan uitstuurde (juni 1781). Dit was natuurlijk een grote vernedering maar hij was nu eindelijk een vrij man, zoals hij dat al lange tijd wenste. Het incident vond plaats in Wenen, waar Mozart deel uitmaakte van de entourage van Colloredo, die daar langdurig in het Deutsche Haus verbleef. Mozart nam nu zijn intrek bij Caecilia Weber, een weduwe met drie dochters; de middelste, Constanze, werd in 1782 zijn vrouw. Aan­ vankelijk slaagde Mozart, die eigenlijk hoopte op een aanstelling aan het keizerlijk hof, erin om een behoorlijk bestaan op te bouwen als vertolker van zijn eigen pianoconcerten, maar vanaf het seizoen 1785-1786 nam de publieke belangstelling hiervoor geleidelijk af.

Mozarts eerste opera voor Wenen was het Duitse Singspiel Die Entführung aus dem Serail (1782), gevolgd door de onvoltooide werken L’oca del Cairo en Lo sposo deluso, en door Der Schauspieldirektor (1786). Toen Mozart ten huize van zijn mecenas baron Wetzlar de Italiaanse librettist Lorenzo da Ponte ontmoette (mei 1783), ‘klikte’ het meteen tussen hen en was het duidelijk dat een vruchtbare samenwerking tot de mogelijkheden behoorde. Dit zou leiden tot drie mees­ terwerken: Le nozze di Figaro, Don Giovanni en Così fan tutte.

Eigen initiatief – Le nozze di Figaro

Opmerkelijk genoeg was het de componist die met het idee voor Le nozze di Figaro op de proppen kwam. Bovendien begonnen Da Ponte en Mozart eraan zonder voorafgaande opdracht. Voor Mozart, als vrij ondernemer, stond er veel op het spel: van het succes van de Nozze zou hij wellicht laten afhangen of hij in Wenen zou blijven. Het aan de opera ten grondslag liggende toneelstuk van Pierre Auguste Caron de Beaumarchais Le mariage de Figaro was geschreven tussen 1777 en 1780. Van meet af aan waren er in Frankrijk problemen met de censuur geweest. Uit­ein­

21

Triomf in Praag – Don Giovanni

In Praag – waar Mozart sinds Die Entführung aus dem Serail (1782) beroemd was – werd de Nozze in de winter van 1786 een sensati­ oneel succes, bij een breder publiek dan in Wenen. Met plezier stemde Mozart toe in het schrijven van een nieuwe opera voor het Nationaltheater: Don Giovanni. Aanvankelijk leek dit dramma giocoso uit vier akten te zullen bestaan: I t/m Donna Anna’s ‘Or sai chi l’onore’ (nr. 10), II t/m het sextet ‘Sola sola in buio loco’ (nr. 19), III t/m de balscène (nu finale eerste akte) en IV t/m het slotsextet. Om verbrokkeling te voorkomen werden het echter twee bedrijven, zoals we de opera nu kennen. Als tegemoetkoming aan de keizerlijke censuur – ook Bohemen viel onder Oos­ tenrijks gezag – had de sluwe Da Ponte de autoriteiten een versie van het libretto laten zien waaruit de uitroep ‘Viva la libertà’ (in de balscène) geschrapt was. Tragische en komische elementen (en personages) zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Er valt veel te lachen maar er zijn ook momenten van ontroering en huivering. Met Le nozze heeft het werk het personage van de wellustige edelman gemeen, hier echter tot hoofdpersoon verheven. De rollen zijn met veel psychologisch gevoel uit-

Lorenzo da Ponte als professor aan het Columbia College, New York (Anoniem portret)

delijk ging het in 1784 bij de Comédie Fran­ çaise in première. Mogelijk was Mozart op het idee gekomen om een stuk van Beau­ marchais te kiezen door Paisiello’s Il barbiere di Siviglia (1782), dat eveneens op een komedie van deze auteur is gebaseerd. Zelfs in het betrekkelijk liberale Wenen van 1785 mocht de explosieve Hochzeit des Figaro niet worden uitgevoerd. Wel werd het onder die titel vertaalde toneelstuk gepubliceerd – een exemplaar ervan zat bij Mozarts nalatenschap. Maar Da Ponte wist het operaproject met verve te verdedigen bij de keizer, nadat hij de meest controversiële passages had geschrapt en terecht had aangekondigd dat het hier ging om iets totaal nieuws in het genre, geen clichématige opera buffa maar een commedia per musica met een actueel thema. Met tegenzin moesten de auteurs in de publiciteit alsnog de aanduiding opera buffa accepteren. In Josephs eigen politieke kraam kwam het Figaro-verhaal overigens uitstekend te pas: hij wilde de adel onderwerpen aan dezelfde wetten als het gewone volk. Door in het National-Hoftheater een arrogante edelman te laten zien, wiens mondige personeel met zijn immorele gedrag geen genoegen meer neemt, zou de keizer een duidelijk signaal kunnen afgeven. Voor­ proefjes van Mozarts sublieme muziek hielpen verder om hem te overtuigen. De periode oktober 1785-april 1786 was misschien wel de meest productieve uit Mozarts leven. Hij componeerde vele instrumentale en vocale werken en tussen de Nozze-bedrijven door voltooide hij Der Schauspieldirektor (première januari 1786). Op 1 mei 1786 werd Le nozze di Figaro onder Mozarts leiding ten doop gehouden. Ken­ ners bewonderden het rijpe werk om de vindingrijkheid waarmee muzikale lijnen en kleuren werden gecombineerd. De aria’s houden de handeling niet op, maar geven hieraan juist een richting en de contrasten tussen de personages worden levendig en met veel gevoel neergezet.

gewerkt en de geniale muziek verheft het geheel boven elk gevaar van banaliteit, waartoe het hier en daar enigszins groteske libretto aanleiding had kunnen geven. Ver­ nieuwend zijn de doorgecomponeerde grootschalige finales. Een geestig trekje zijn de operacitaten die de toneelmusici spelen tijdens Giovanni’s avondmaal, en waarop Leporello commentaar geeft: ‘O quanto un sì bel giubilo’ uit Solers Una cosa rara, ‘Come un agnello’ uit Sarti’s Fra due litiganti en ‘Non più andrai’ uit Mozarts eigen Nozze – alle drie op teksten van Da Ponte! Het Praagse publiek zal deze verwijzingen onmiddellijk hebben begrepen. De op 14 oktober 1787 geplande première moest worden uitgesteld wegens organisatorische problemen en ziekte van zangers. In plaats daarvan dirigeerde Mozart opnieuw Le nozze di Figaro. De verplaatste Don Giovanni-première op 29 oktober was een overweldigend succes.

Kammermusicus – Così fan tutte

Een paar weken later overleed in Wenen de hofcomponist Christoph Willibald von Gluck. Nu diens salaris niet meer uit de staatskas hoefde te worden betaald, benoemde men Mozart in december tot Kammermusicus (of Kammer-Kompositeur volgens sommige bronnen). Het kan zijn dat de succesvolle reprise van de Nozze in Wenen eerder dat jaar en het triomfantelijke onthaal van Don Giovanni in Praag daarbij een rol speelden. Maar bovendien had de keizer vernomen dat Mozart overwoog naar Londen te vertrekken en hij wilde hem graag behouden voor Wenen. Bij de titel hoorde een jaarlijkse toelage van 800 florijnen, waarvoor de componist niet veel hoefde te doen: het leveren van menuetten en Duitse dansen voor de hofbals was al voldoende. Aldus had Mozart in ieder geval dat bedrag als vast inkomen én de vrijheid om bijvoorbeeld opera’s te schrijven.

De laatste van zijn drie Da Ponte-opera’s was een opdrachtwerk van het hof. Het is de enige van de trits die geen bewerking is van een bestaand toneelstuk. De rol van Fiordi­ ligi werd bij de wereldpremière op 26 januari 1790 gezongen door Adriana Ferrarese del Bene, Da Pontes minnares; het kan geen toeval zijn dat de twee zusters in de opera worden aangeduid als ‘dames uit Ferrara’. Vergeleken met de Nozze en Don Giovanni gaat Così fan tutte nog een stap verder in het muzikaal schilderen van de personages en hun emoties. Emotionele vrijheid is hier een belangrijk element. De enthousiaste ontvangst van het werk was passend voor deze subtiele opera, die in chronologische zin de Mozart / Da Pontetrilogie waardig afsluit. Opgemerkt zij dat De Nederlandse Opera in de productie van Jossi Wieler en Sergio Morabito heeft gekozen voor de volgorde Così fan tutte-Don Giovanni-Le nozze di Figaro. Door deze bijzondere aanpak komen verrassende onderlinge verbanden aan het licht. Een en ander wordt uitvoerig besproken in het interview met de regisseurs en dirigent Ingo Metz­ macher op pag. 3. Literatuur: Volkmar Braunbehrens, Mozart in Wien Piper, München 1986 Robert W. Gutman, Mozart – A cultural biography Harcourt Brace & Company, New York, San Diego, Londen 1999 Charls Osborne, The Complete Operas of Mozart Atheneum, New York 1978 H.C. Robbins Landon (red.), The Mozart compendium Thames and Hudson, Londen 1990

VOOR PROGRAMMA-INFORMATIE

SPOTLIGHTS

de unforgettable songs van

Grand Café Café l´Opera l’Opera Grand u op 5 minuten lopen van Carré op isvindt op loopafstand van Het Muziektheater ophet het Rembrandtplein 27 - 1017 CT Amsterdam

Den Haag www.theater-diligentia.nl t 0900 4104104 Amsterdam www.concer tgebouw.nl t 020 671 83 45 Naarden www.naarden-cultureel.nl t 035 694 88 46 Heerenveen www.centrumvoordekunstena7.nl t 0513 61 94 94 Laren (N.H.) www.rosaspierhuis.nl t 035 538 67 97

Grand Café l’Operakunt kuntuu heerlijk heerlijk én In In Grand Café l´Opera én sfeervol sfeervoldineren dineren voordat u naar CarréHet gaat. Ook na afloop voordat u naar Muziektheater gaat.verwelkomen Ook na afloopwij u graag wij voor een gezellig drankje een hapje. verwelkomen u graag voor een gezelligendrankje en een hapje.

Claron McFadden sopraan Tania Kross mezzosopraan Mark Tevis tenor Reinild Mees piano en toelichting Guido Segers trompet

06 07 WWW.20STE-EEUWSELIED.NL

STICHTINGHET20STEEEUWSELIED

Leonard Bernstein

woensdag 17 januari 2007 20:15 Diligentia • Den Haag maandag 22 januari 2007 20:15 Concertgebouw • Amsterdam vrijdag 26 januari 2007 20:15 Stadhuis • Naarden zondag 28 januari 2007 15:30 De Rinkelbom • Heerenveen maandag 29 januari 2007 20:15 Rosa Spier Huis • Laren (N.H.)

www.l-opera.nl www.l-opera.nl +31 (0)20-6204754 +31 (0)20-6204754

Hannick Reizen organiseert al sinds 1990 compleet verzorgde muziek- en cultuurreizen. Onze reizen kenmerken zich onder meer door goede theaterplaatsen, een boeiend excursieprogramma en begeleiding door een deskundige reisleider, tevens muziekkenner. Alvast een greep uit ons reisaanbod van 2007: TOPREIS BARCELONA Naast al het moois dat de stad Barcelona u te bieden heeft, geniet u van een prachtig muziekprogramma met de opera Don Carlos en een concert in het befaamde Gran Teatre del Liceu. Facultatief kunt u ook een concert in het Audiorium bijwonen. 4-daagse vliegreis. Vertrek 8 februari 2007. ONTDEK DE CULTUURSTAD DRESDEN Kunst, cultuur en vooral grandioze muziek in Dresden. Beluister de opera's Beatrice di Tenda en Don Carlos in de Semperoper en een concert van de Dresdner Philarmonie in de Kulturpalast. 6-daagse busreis. Vertrek 8 maart 2007 WENEN, OPERASTAD BIJ UITSTEK! Wenen: stad van barok, Jugendstill, musea en vooral van muziek. Inclusief o.a. de opera Manon in de Staatsoper met stersoliste Anna Netrebko. 4-daagse vliegreis. Vertrek 15 maart 2007

fantastische muzikale

kerstreis naar Dresden en Praag

met prachtige concerten en excursies

HANNICK REIZEN tel. 070 - 319 19 29 www.hannick.nl [email protected]

Inclusief � Orgelconcer t in de Frauenkirche in Dresden � � � � � � � �

Opera La Traviata in het Nationaaltheater in Praag Kamermuziekconcer t in Mozar thuis Ber tramka Kamermuziekconcer t in de spiegelzaal van Slot Dobris Stadswandelingen door Dresden en Praag met gids Bezoek aan het Nationaalmuseum in Praag Zeven gangen kerstdiner en vier 3-gangenmaaltijden Verblijf in uitstekende hotels in Dresden en Praag Ver voer per luxe touringcar

www.icproductions.nl

Vraag naar onze brochure!

23 t/m 28 dec 2006 € 795

IC Productions, Postbus 655, 5000 AR Tilburg tel 013 - 536 39 21

e-mail [email protected]

23  Reinder Pols

Mozart en Da Ponte — twee bloedbroeders De samenwerking tussen Mozart en librettist Lorenzo da Ponte wordt terecht omschreven als een van de vruchtbaarste uit de hele muziekgeschiedenis. De drie opera’s die hieruit voortkwamen – Le nozze di Figaro, Don Giovanni en Così fan tutte – behoren niet alleen tot de topwerken van het operarepertoire, maar zijn zelfs iconen geworden van de westerse kunst in het algemeen. Mozart, die vanaf het begin van zijn Weense periode de conventies van de verschillende operagenres perfect beheerste, vond in Da Pontes libretti net die grensverleggende elementen die hem tot op de grootste artistieke hoogten konden stuwen. Voor Da Ponte was Mozart slechts een van de vele componisten die zijn teksten op muziek zetten, en hoewel hij hem met respect bejegende, zag hij in hem niet de componist die zijn libretti het best tot hun recht liet komen. Salieri stond bij hem hoger aangeschreven en zijn absolute favoriet was Martín y Soler. De tijd oordeelde anders: Da Pontes naam blijft verbonden met zijn drie Mozart-libretti, niet met de vijfenveertig andere… Het leven van Lorenzo da Ponte (17491838) – eigenlijk heette hij Emmanuele Conegliano, maar hij nam de naam aan van zijn beschermheer, de bisschop van Ceneda, toen zijn joodse vader zich tot het christendom bekeerde – was nogal bewogen. In zijn Memorie beschrijft hij zelf hoe hij steeds door het noodlot achtervolgd werd: hij werd tot priester gewijd op zijn vierentwintigste maar bleef een grote interesse koesteren voor het schone deel der schepping, zoda­nig zelfs dat hij uit Venetië moest vluchten na een affaire met een gehuwde vrouw; hij werd een gevierd librettist in het Wenen van Joseph II, maar viel in ongenade bij diens opvolger Leopold II, verhuisde naar Londen waar hij bankroet ging, en week tenslotte definitief uit naar Amerika om zich in New York als handelaar en leraar te vestigen. Zijn grote levenservaring, zijn mensenkennis en zijn libertijnse geest hebben Mozart ongetwijfeld aangesproken.

situaties en karakters worden duidelijker omlijnd, de taal wordt sensueler en de personages worden vooral emotioneel rijker. Mozart gaat in zijn partituur op dit elan voort: hij zet niet alleen mensen van vlees en bloed op de scène, maar dringt uiterst diep door in de psychologie van zijn personages door hen op muzikaal vlak tot in de puntjes te karakteriseren. Stendhal zou later heel scherp opmerken dat de muziek deze komedie ernstig maakt. Kortom: hoewel Le nozze als commedia per musica beschouwd werd, bleef van de conventies van het komische of buffa-genre niet veel overeind! Met al deze troeven en zeker ook dankzij zijn diplomatieke gaven wist Da Ponte keizer Joseph II over te halen om het embargo op het stuk op te heffen. Amper twee jaar na de Parijse creatie van het Franse toneelstuk beleefde Wenen, in mei 1786, de wereldpremière van Le nozze di Figaro in het Italiaans.

Menselijke gevoelens

De volgende opdracht kwam uit Praag, na de triomf die Mozart en Da Ponte er met hun Nozze di Figaro behaald hadden. Da Ponte beweerde dat Mozart hem voor deze nieuwe opdracht volledig vrijliet in de keuze van de stof, maar of dit met de realiteit strookt, is niet zo duidelijk. In ieder geval viel zijn (hun?) keuze op de Don Juan-stof, een thema dat erg populair was in de jaren ’80, en waarbij specifiek de Don Gio­vanni van Gazzaniga op tekst van Giovanni Bertati, gecreëerd in de eerste maanden van 1787, hun voorbeeld werd. Da Ponte volgde Ber­ tati’s tekst vrij getrouw, maar breidde de dimensies aanzienlijk uit, en maakte van een farsa in één akte een dramma giocoso in twee akten (de hele kerkhofscène bijvoorPsychologie Mozart nam het initiatief tot hun eerste beeld is Da Pontes vondst). Net als bij Le samenwerking, en koos daarvoor Beau­ nozze barsten de personages ook hier uit marchais’ succeskomedie La folle journée, hun conventionele patronen. ou Le mariage de Figaro (wereldpremière Mozart beantwoordde deze onconventio1784). In Wenen mocht het stuk in vertaling naliteit door het traditionele rollenpatroon wel worden uitgegeven maar niet opgevoerd, volledig overhoop te gooien: geen duidelijke enerzijds omdat het beledigend geacht werd scheiding tussen ernstige en komische rolvoor de adel onder het ancien régime, maar len, geen heldere tenor maar het donkere timbre van een bariton in de hoofdrol. Psy­ anderzijds – en dit argument was doorslaggevender voor Joseph II – omdat het een vrij cho­logisch bestrijkt hij hier het hele scala immoreel thema had. Mozart erkende zeker van menselijke gevoelens, van de duisterste tot de nobelste, terwijl zijn personages be­­ de politieke dimensie, maar had ook oog voor de dramatische kracht die de situaties wegen tussen lichtheid en dramatiek, tussen en de personages uitstraalden. Da Ponte humor en ernst. Maar ook door zijn inhoud was zich bewust van de nieuwheid van zijn past Don Giovanni niet in het kader van de taak en stelde in zijn voorwoord tot het opera buffa of van de opera seria. Het zwaarlibretto terecht dat het hier gaat om een tepunt van de handeling situeert zich in het ‘fast neue Art des Schauspieles’. Zijn be­­ ‘ongeval’ aan het begin en de bestraffing op het einde, maar de vitaliteit en sympa­werking – ‘ik [heb] dit voortreffelijke lustspel niet vertaald maar nagebootst’ – gaat thie waarmee Don Juan hierbij geportreteigenlijk verder dan het origineel: Beau­ teerd wordt, strookte misschien wel met de marchais’ stuk wordt sterk ingekort, de libertijnse, maar niet echt met de sociaal-

ethische normen van de 18de eeuw. De mora­ listische epiloog na de bestraffing kan het evenwicht niet meer herstellen. Don Gio­ vanni blijft een ode aan de (mannelijke) krachten van de natuur, die de hele cultu­­rele orde op de helling zetten.

Hun wreedste werk

Een reprise van Le nozze in Wenen in augustus 1789 vormt de aanleiding voor een nieuwe opdracht voor een buffa-opera. Over de om­­ standigheden van de opdracht en het ontstaan van Così fan tutte weten we bijzonder weinig. Werd het onderwerp ingegeven door een gebeurtenis in de Weense adellijke kringen, of baseerde Da Ponte zich meer op Ovi­ dius’ Metamorfosen (Cephalus en Procris) en op Ariosto’s trouwbeproeving in Orlando furioso (Ariosto’s personages Doralice en Fiordespina leverden alleszins de inspiratie voor enkele namen)? Waarschijnlijk onder financiële druk componeerde Mozart uitermate snel: de wereldpremière had reeds plaats op 26 januari 1790. Met Così leveren Mozart en da Ponte ongetwijfeld hun wreedste werk af: onder het mom van een dramma giocoso wordt er op een haast sadistische wijze ge­­speeld met de diepste menselijke gevoelens, een spel waar niemand ongeschonden uit komt. Als ‘leerschool der liefde’ kan dit tellen… Ook hier weer heeft Da Ponte een libretto geleverd waarin de sensualiteit en de onconventionaliteit Mozart in hoogste mate inspireerden tot een partituur die de kleinste gevoelsnuances van de menselijke ziel registreert. [...] De libretti van Lorenzo da Ponte, die de mens in al zijn glorie en kleinheid portretteerden, haast als een encyclopedie van de menselijke psyche, werden door Mozarts genie naar een universeel niveau getild. Het feit dat beiden in hun samenwerking de conventies aan hun laars lapten, maakte hen tot bloedbroeders in hun strijd voor een nieuwe theaternorm die nog steeds actueel is. Om hun menselijkheid, hun diepgang, hun universaliteit en hun actualiteit behoren de drie Mozart /Da Ponte-opera’s ongetwijfeld tot de absolute top van de westerse cultuur. Eerder verschenen in Muziek & Wo ord, januari 2006

24  Franz Straatman

Mozarts muziek — inspiratie voor decor- en kostuumonwerpsters

Barbara Ehnes met Jossi Wieler

Van het spreektheater naar het muziektheater. Van een enkelvoudige productie naar een drieluik met verschillende karakters. Van een doorgaans relatief korte aanloopperiode tot de première naar een meer dan twee jaar durend wordingsproces... Barbara Ehnes (decorontwerp) en Anja Rabes (kostuumontwerp) ervaren het Mozart/Da Ponte-project als een ongekend avontuur, met nieuwe dimensies en ontdekkingen naarmate de repetities vorderen. Hoe begin je eraan? En: hoe gaat het eruitzien? Drie maquettes heeft Barbara Ehnes klaarstaan om de verslaggever een eerste beeld te geven van hoe de wereld eruitziet waarbinnen Così fan tutte, Don Giovanni en Le nozze di Figaro zich afspelen. Anja Rabes stalt enkele propvolle ordners uit waarin schetsen voor de kostuums, foto’s uit boeken en tijdschriften, en staaltjes van te gebruiken stoffen openbaren hoe de fantasie op zoek ging naar karakteriserende kleding. Kregen zij de ideeën voor de beeldvorming aangereikt van de regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito? ‘Nee,’ antwoorden beide ontwerpsters, ‘we zijn met zijn vieren begonnen vanuit het niks. Tweeënhalf jaar geleden kwamen we voor het eerst bij elkaar, in Berlijn. Daarna volgden nog vele bijeenkomsten elders, afhankelijk van de producties waar we individueel mee bezig waren. Meestal duurden de ontmoetingen drie tot vier dagen, op een rustige plek, zodat we ons helemaal konden concentreren. Want zo’n groots en omvangrijk project hadden we alle vier niet eerder meegemaakt.’ Voor beide ontwerpsters is het de eerste keer dat zij een opera van Mozart doen; ook zagen zij nauwelijks Mozart-voorstellingen. ‘We gaan niet zo vaak naar opera, in ieder geval veel minder dan naar toneelvoorstellingen,’ zeggen zij half verontschuldigend. Anja Rabes werkte wel met het regisseursduo aan een paar opera’s, zoals Macbeth en Don Carlo. Hun werkterrein ligt echter vooral op het gebied van het spreektheater door het hele Duitse taalgebied. Binnen die kunstwereld kennen zij elkaar al zo’n tien jaar. Zij werkten onder meer samen in producties met stukken van Fassbinder, Schnitzler en Sternheim. Ter voorbereiding had Barbara Ehnes de libretti van de opera’s gelezen, maar die zeiden haar niet zoveel. ‘Tijdens onze bijeenkomsten ging de aandacht vooral naar de muziek van Mozart, want van daaruit werken Wieler en Morabito. Voor mij was dat een grote belevenis. Ik ervoer bijvoorbeeld dat er een grote discrepantie bestaat tussen het libretto en de muziek in Così fan tutte. De muziek voegde gevoelslagen toe die voor mij nieuw waren. Al luisterend vond ik de sleutel voor de ruimtes. De muziek inspireerde mij in plaats van de tekst; dat had ik niet verwacht omdat ik juist veel met toneelstukken werk en de tekst mij de inspiratie geeft.’ Anja Rabes: ‘In de muziek komt de diepte van de gevoelens van de twee jonge stellen tot uitdrukking, terwijl het libretto een nogal plat verhaal biedt; dat zou te flauw zijn om nu nog op te voeren.’

Gelukkig?

Ook Le nozze di Figaro, toch gebaseerd op een gerespecteerd toneelstuk van de Franse schrijver Pierre Auguste Caron de Beau­mar­ chais, zouden de ontwerpsters als spreektheater niet meer dan een vlakke komedie vinden. Maar wat de muziek teweegbrengt, dat sprak tot de verbeelding, zo betoogt Anja Rabes: ‘Al neem je alleen maar het sextet uit de derde akte, waarin iedereen gelukkig lijkt, terwijl de muziek een gedrukte stemming weergeeft.’ In hun zoektocht naar aard en wezen van de drie stukken hielden regisseurs en ontwerpsters de volgorde aan van de geplande opvoeringen. Als eerste bogen ze zich over Così. ‘We noteerden kernwoorden om de situaties te karakteriseren,‘ vertelt Barbara Ehnes bij de maquette voor Così. ‘Het gaat over een proces van volwassen worden, van jonge mensen in hun eerste liefde en wat er allemaal gebeurt. Dat leidde tot begrippen als vakantietijd, jeugdherbergen, strand, Italië. Je zou het verhaal in het nu kunnen situeren, maar we kozen voor de jaren vijftig, omdat de moraal toen zwaarder over het leven lag. Op basis daarvan maakte ik ontwerpen die we vervolgens in de groep bespraken.’ Zo kwam ze uit op een draaitoneel voor een jongerenhotel met drie ruimtes: een conversatiezaal, een slaapzaal en een keuken. De houtachtige bekleding wekt de indruk van een zonnige atmosfeer. Om het draaiplateau komt zand, legt Ehnes uit. Ze oriënteerde zich voor de vormgeving van

meubels en details aan de hand van foto’s uit de jaren vijftig. In deze speelwereld past een jeugdige kleurrijkheid wat betreft de kostuums, zo zet Anja Rabes uiteen. Ze ging te rade bij de zomer- en badmode van een halve eeuw terug. ‘Ik heb geen kopieën van toen ge­­maakt, maar een mix van wat toen en nu wordt ge­­ dragen. De kostuums stralen iets van het kinderlijke uit; ze zijn hier en daar bewust iets te groot gemaakt om de groei naar volwassenheid te onderstrepen. Het is geweldig om te zien hoe de zangers zich in de repetities al zo inleven dat ze ernaar gaan lopen.’ Nog het meest verbaasde het de ontwerpsters dat de zusjes Fiordiligi en Dorabella hun geliefden niet herkennen, wanneer die zich verkleed aandienen als stoere mannen uit Turkije of Walachije. In de opvatting van Anja Rabes keren Ferrando en Guglielmo terug als volwassen mannen die hun naïviteit hebben verloren en zich nu in de stijl van idolen als Marlon Brando en James Dean presenteren; de zussen vallen als bakvissen voor hen en zijn daarom blind voor hun eigen vriendjes.

Veel bedden

Het gesprek verplaatst zich naar de maquette voor Don Giovanni. Eén grote ruimte, trapsge­ wijs oplopend, gevuld met bedden van allerlei grootte en stijl, twaalf stuks. Het ziet er op poppenhuisformaat al spannend uit, deze leef- en denkwereld van vrouwenversierder Don Giovanni. Het rococo-achtige bed van

25 Anja Rabes tijdens een kostuumpas met Garry Magee

Donna Elvira is rose, dat van de Commen­ datore imposant-klassiek en bruinig van kleur. Zerlina heeft een gebloemd hemelbed dat zo afkomstig lijkt uit de bruidssuite van een hotel. De enige die geen bed heeft, is Don Giovanni! ‘Hij is ook de enige die het toneel verlaat. De andere figuren blijven in en rond hun bed,’ legt Barbara Ehnes uit. ‘Je moet die bedden zien als de eilanden waar zij op leven. Bedden hebben in de Duitse cultuur een belangrijke rol. Vooral rond 1900 drukten zij status uit; je had bedden voor het jonge meisje, voor alleenstaande heren, voor echtparen. Ik heb me daarop georiënteerd bij de ontwerpen.’ In de gedachtegang van de beide regisseurs en de ontwerpsters zijn de figuren uit Don Giovanni volwassenen die, in tegenstelling tot de figuren in Così, hun ervaringen al achter zich hebben. Ze leven in herinneringen; Don Giovanni is de figuur die in hen dromen opwekt die ze projecteren op de Don. Ook de kostuums tonen een vermenging van stijlen uit de twintigste eeuw waarbij iedere figuur volgens zijn eigen periode ge­­ kleed gaat. ‘Don Giovanni typeren we niet als een Casanova-playboy; hij ziet eruit als een intellectueel uit de jaren zeventig,’ aldus Anja Rabes. Er zit wel één écht historisch kostuum in.’ Zij toont mij een afbeelding van een Spaanse edelman in zestiende-eeuwse wambuis en pofbroek met een breedgerande hoed met veer, zoals afgebeeld op een schilderij van Max Slevogt. ‘Het verbeeldt de mythe van Don Giovanni, zoals die in het originele Spaanse verhaal naar voren komt. Zo’n pak trekt Leporello aan wanneer hij zich verkleedt als Don Giovanni. Hij heeft dat pak als kleinood in zijn eigen klerenkast hangen.’ Na de pauze blijken de bedden enigszins weggezakt in de toneelvloer. De personages zijn ook wat dikker en ouder geworden. ‘We willen er het vergaan van de tijd mee uitdrukken en de sfeer oproepen van een oud kerkhof, waar grafstenen wegzakken,’ aldus Barbara Ehnes, die verwijst naar de kerkhofscène waarin de Commendatore zijn uitdagende uitnodiging doet aan zijn moordenaar. ‘Vaart Don Giovanni uiteindelijk in vuur en rook ter helle?’ luidt de begrijpelijke vraag. ‘Nee,’ lacht Ehnes, ‘helemaal niet. Er ontstaat een strijd met de Commendatore in de vorm van een botsing tussen de bedden.’

Hoe wordt in de wereld van autohandel en technologie het voor Le nozze zo kenmerkende begin uitgebeeld met Figaro die de maten van een bed uitzet? ‘Hij zit aan een bureau, hier aan de rechterkant, met een beeldscherm. Daarop tekent hij het bed in, en Susanna kijkt mee. We hebben erover ge­­dacht de beelden van het scherm te projecteren op de ruimte boven het toneel; we laten het nu over aan de fantasie van de toeschouwers,’ aldus Barbara Ehnes. Ook al worden de drie Mozart /Da Ponteopera’s als een drieluik aangeboden, toch zijn het zelfstandige producties geworden. Ehnes: ‘In het begin van onze oriëntatie hebben we het er wel over gehad of we de drie stukken als een eenheid konden presenteren, maar dat zagen we niet zo zitten. Ze verschillen te veel van elkaar; het leek ons beter om de concentratie te richten op steeds één opera.’ Rabes: ‘Ik denk dat de toeschouwer die ze achter elkaar ziet en hoort, ontwikkelingen, innerlijke verbanden ervaart. Het soort mannen uit Così keert terug in Le nozze, en ik heb in de kostuums voor Masetto en Zerlina uit Don Giovanni een link gelegd naar Così, waarin eenzelfde type jonge mensen naar voren komt.’

Ingewikkelde logistiek

Vanwege de omvangrijkheid van het Mozart / Da Ponte-project moesten de decorontwerpen al anderhalf jaar geleden worden afge­ leverd. Want drie operaproducties op een Firma Almaviva Bij het doorlichten van Le nozze di Figaro kluitje kreeg de Technische Organisatie kwamen begrippen boven als middelgroot Muziektheater – het facilitair bedrijf van familiebedrijf, autohandel gelardeerd met DNO, Het Nationale Ballet en Gastprogram­ wat louche zaken. Graaf Almaviva komt naar mering – nog niet eerder te verwerken. De voren als een rijke patriarch, mooi in het pak. vier opera’s die tezamen de Ring van Wagner De Gravin is een geëmancipeerde vrouw, die vormen, werden over twee seizoenen eerst vanuit haar eigen etage de zaken leidt. In het apart geproduceerd alvorens ze achter decorontwerp leidden deze gedachten tot elkaar op het toneel kwamen. Ook voor het een grote ruimte, een showroom, waar in kostuumatelier is de klus enorm. Anja Rabes het midden een glanzende limousine komt schat dat zij voor de 25 solisten uit de drie opera’s en de 24 koorleden meer dan honte staan. Aan de bovenkant wordt het toneel afgederd ontwerpen heeft ingeleverd, omdat er sloten door een deels bemuurde etage waar- nogal eens gewisseld wordt van outfit. ‘In januari heb ik die voor het koor afge­ tegen het met vleugels versierde logo van de firma Almaviva is aangebracht. Dat logo geven, maar voor de solisten wilde ik een staat ook op de overalls van de garagetech- latere inleverdatum, want bij het toneel werk nici en van Cherubino. De andere figuren ik altijd op de personen. Je krijgt wel maten dragen kleding die gebaseerd is op de jaren en foto’s, maar in het echt zien mensen er tachtig waarin deze opera buffa is gesituanders uit. Ook tijdens het repetitieproces eerd, zo leggen de ontwerpsters uit. ben ik gewend veranderingen aan te bren-

gen; je komt soms op nieuwe, betere ideeën.’ Vanaf begin juni zijn Barbara Ehnes en Anja Rabes ter plekke. Tot aan de premières op 17, 18 en 19 november is dit een voor hen ongewoon lange aanloop. ‘Es ist toll. Wir haben viel Spaß,’ zo verklaren zij unisono. ‘Als je de solisten hoort en ziet in de repetities, ontdek je iedere dag iets nieuws. De ene dag ben je onder de indruk van een bepaalde zanger, de andere dag raak je in de ban van een aria. Die treurigheid die er spreekt uit de aria “Dove sono” van de Gra­ vin, bijvoorbeeld. Het is een unieke ervaring.’

26 Marianne Broeder

De uitdaging van de trilogie Een megaproject als de Mozart | Da Ponte-trilogie is voor alle partijen topsport. Niet in de laatste plaats voor de orkestleden en de zangers. Strijkers en blazers zijn zwaar belast met drie achtereenvolgende avonden verschillend repertoire. Het merendeel van de zangers vervult een rol in twee opera’s. Wat speelde zich af achter de schermen bij de samenstelling van het muzikaal ensemble? Odeon sprak met Ronald Vermeulen, manager artistieke zaken van het Nederlands Philharmonisch Orkest / Nederlands Kamerorkest en met voormalig casting director van DNO Peter de Caluwe*. ‘De Mozart| Da Ponte-trilogie is vooral een enorme uitdaging,’ opent Ronald Vermeulen met een brede grijns. De artistiek manager van het Nederlands Kamerorkest (NKO) en Nederlands Philharmonisch Orkest (Ned­ PhO) brengt eventuele bijkomstige problemen liever nog even niet ter sprake. ‘Het Nederlands Kamerorkest heeft de drie opera’s al eerder gespeeld onder verschillende dirigenten. Bovendien zit Mozart de musici in het bloed. We hebben met Chris­ tian Zacharias alle pianoconcerten uitgevoerd, naast symfonieën verspreid over drie seizoenen. Op dit moment zijn we bezig met de afronding van cd-opnames van de vioolconcerten met Julia Fischer. Het orkest be­­ heerst Mozarts stijl langzamerhand door en door. Daardoor gaan de musici anders naar de opera’s kijken. Juist die kruisbestuiving is voor ons extra inspirerend.’ Mozarts Da Ponte-opera’s verbeelden ieder een geheel eigen wereld, dramatisch en zeker ook muzikaal. Voor de musici betekent dat telkens een flinke overschakeling van de ene dag op de andere. ‘Een zware belasting,’ vindt Vermeulen, ‘maar ook een pre. Juist de inleving in drie zo verschillende werken is een fantastische training voor het orkest. De schrijfwijze voor het orkest is bij elke opera totaal anders. Le nozze di Figaro is heel snel, chaotisch bijna, met een oneindig aantal thema’s. De muziek staat bijna haaks op Così fan tutte, een rustiger werk, lichter bezet, fijnzinniger en met meer soloblazers. Don Giovanni heeft de meest symfonische partituur. Het orkest is geconcipieerd als een blok. Met veel lange massapassages, aan het slot versterkt door de trombones.’ ‘Voor het orkest is het heel goed om die stijlverschillen gelijktijdig te doorgronden. Een ervaring waar het orkest zijn voordeel mee zal doen bij elke Mozart-, Haydn- of zelfs Beethoven-symfonie die het later zal spelen. We hebben dat ook gemerkt met Der Ring des Nibelungen. De klank die het NedPhO daar heeft opgebouwd, is geheel eigen geworden. Op vergelijkbare wijze zal het Kamerorkest door de Mozart| Da Pontetrilogie een nieuwe ontwikkeling doormaken in zijn Mozart-traditie.’

Mozart-traditie

Wie het Nederlands Kamerorkest de afgelopen jaren volgde, heeft de ontwikkeling van zijn Mozart-traditie kunnen horen. Begonnen in een traditionele stijl, kreeg het orkest gaandeweg een steeds meer authentieke klank. Vermeulen is er niet weinig trots op. ‘In de jaren tachtig heeft het Kamerorkest de vioolconcerten opgenomen met Jean-Jacques Kantorov,’ memoreert hij. ‘Daar hoor je een stijl die nu traditioneel

genoemd wordt. Een ronde klank, mooi afgewogen, licht transparant. Hartmut Haen­ chen hield zich in de jaren negentig al bezig met een meer authentieke benadering. Onze laatste Mozart-opera Lucio Silla speelden we onder Adam Fischer nog meer in authentieke stijl, non-vibrato.’ ‘In de Mozart| Da Ponte-trilogie gaan we nog een stap verder. Met onze concertmeester Gordon Nicolic´, gast-concertmeester Kees Hülsmann en Ingo Metz­macher besloten we op authentieke hoorns, trompetten en pauken te gaan spelen. De strijkers zullen, in nauwe samenwerking met Hülsmann, zoveel mogelijk authentiek fraseren. We gaan nog niet op darmsnaren spelen maar wel, op vrijwillige basis, met oude stokken. We gebruiken de partijen met de aantekeningen die Nikolaus Harnoncourt destijds maakte bij De Nederlandse Opera. Geweldig dat Metzmacher meegaat in onze zoektocht naar een authentiek klankbeeld. Overigens heeft hij daar al eerder belangstelling voor getoond.’ ‘In dit voorstadium ben ik erg benieuwd naar de uiteindelijke muzikale stijl met het hele team. Metzmacher en regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito zijn nog in onderhandeling over wijzigingen in het continuo en eventueel te schrappen recitatieven. Heel begrijpelijk als je een hedendaagse ensce­ nering wilt brengen. Voor ons is het spannend omdat wij muzikaal juist zoveel mogelijk in de geest van Mozart willen blijven. Daarin zien we het continuo als een rechtstreeks verlengstuk van wat het orkest speelt. Samen met dirigent en regisseurs willen we tot een eensluidend klankbeeld komen en een esthetische breuk voorkomen. In goed overleg zal dat zeker lukken.’

de blazersaanvoerders gaat in alle drie de opera’s spelen. Roulatie zal nauwelijks plaatsvinden. We hebben alle musici ge­­ vraagd of ze in twee of in drie opera’s wilden spelen. De meesten kozen voor twee. Een enkeling die voelt dat het te zwaar zal worden, speelt überhaupt niet mee.’

Planning opera’s en concerten

Het spreekt bijna vanzelf dat het Nederlands Kamerorkest in de periode van de Mozart|  Da Ponte-trilogie, die anderhalve maand bestrijkt, geen concerten kan geven. Het NedPhO, waarin een deel van de Kamer­ orkest-musici participeert, speelt echter juist in die periode een zwaar bezet concertprogramma. En gaat bovendien op tournee. De seizoensplanning van de twee orkesten moet een flinke puzzel zijn geweest. Vermeulen slaat een hand voor zijn ge­­ zicht: ‘Eigenlijk kan het niet,’ beaamt hij. ‘Als je de repetitieperiodes meerekent, lopen de opera’s parallel met vijf concerten, een tournee naar onder meer Salzburg, Boedapest en Zagreb, en de cd-opnames van Dvorˇák-symfonieën. Natuurlijk hebben we met enige aarzeling tot dit scenario besloten. Maar we zagen in dat de trilogie, met één dirigent, één stel regisseurs en grotendeels één zangerscast, door één en hetzelfde orkest begeleid moet worden.’ ‘Bijkomstig probleem is dat het Kamer­ orkest sinds de bezuinigingen een parttimeorkest is. Dat zou impliceren dat we de rest van het seizoen geen concerten meer konden geven, wat volkomen onacceptabel is. Temeer omdat we met onze nieuwe concertmeester Nicolic´  in de opbouwfase zitten. Daarom hebben we besloten met extra uitgaven toch een goed concertseizoen te garanderen: door uitkopen, met sponsorconcerten en met eigen kapitaal. Ook artistiek Topsport voor de musici De voortekenen zijn goed. Het Nederlands moeten we concessies doen. Dit seizoen Kamerorkest lijkt hét orkest om de trilogie te spelen we geen grote Mahler-symfonie, tergaan begeleiden. Hoe staan de musici tegen­ wijl we bezig zijn met de uitvoering van de over het veeleisende project? hele cyclus. In plaats daarvan spelen we nu ‘Het wordt topsport, zoveel is zeker,’ be­­ Des Knaben Wunderhorn en Rachmaninovs aamt Vermeulen. ‘Vooral de strijkers krijgen Derde symfonie, die niet al te zwaar bezet is.’ het zwaar, omdat ze uren achter elkaar in Vermeulen spreekt niet op een klaagtoon. dezelfde positie spelen. Mozart gebruikt niet Integendeel. Een dergelijke artistieke planalle posities van de strijkers. Dat deed men ning blijkt eerder regel dan uitzondering. niet in die tijd. De strijkers zullen dan ook ‘De operaseizoenen zijn altijd dicterend gaan rouleren. En omdat we maar een klein voor onze concertplanning,’ verklaart hij. orkest zijn, zullen we extra musici moeten ‘Een doodenkele keer overleggen we of een aantrekken.’ bepaalde operaproductie niet beter door een Wie de partituren kent, zou verwachten ander orkest gespeeld kan worden omdat dat juist de door Mozart royaal bedeelde dat ons beter uitkomt. Maar in het algemeen blazers, met name door de vele solo’s, een is De Nederlandse Opera onze leidraad. uitputtingsslag vrezen. Dat was ook de verDaarvan plukken de orkesten ook de rijpe wachting van Vermeulen: ‘Maar het blijkt dat vruchten voor hun concertseries. Zoals nu juist de blazers er alle vertrouwen in hebeens temeer in de Mozart| Da Ponte-trilogie’. ben,’ meldt hij opgewekt. ‘Het merendeel van

27 Violisten van het Nederlands Kamerorkest tijdens een muzikale repetitie in de Beurs van Berlage

De zangers

Eén orkest, één dirigent en één stel regisseurs voor de Mozart| Da Ponte-trilogie: dat was ook voor casting director Peter de Caluwe het argument om te streven naar één zangersteam, het ‘Mozart-ensemble’ zoals hij het uitdrukt. In de eerste plaats om artistieke redenen, die hij graag toelicht. Maar ook logistiek een mooie oplossing, vindt hij. ‘We engageren de zangers voor een lange periode, bijna vier maanden,’ legt hij uit. ‘Diegenen die twee rollen hebben, spelen dan in twintig voorstellingen. Dat is voor een beginnende carrière – er zitten veel jonge zangers bij – een mooie opdracht.’ Vanzelfsprekend speelden bij de keuze artistieke overwegingen een belangrijker rol. De Caluwe: ‘Toen het voorstel kwam voor de trilogie, heb ik meteen geopteerd voor een vast ensemble van echte Mozartinterpreten waarin we zouden proberen zoveel mogelijk rollen te dubbelen. Het publiek kan nu zangers herkennen uit een vorige opera en zien dat ze in staat zijn uiteenlopende aspecten van Mozart uit te drukken. De reden waarom de meeste dubbelrollen in Così fan tutte en Le nozze di Figaro zitten, is zuiver praktisch. Zo hoeven de zangers nooit twee avonden na elkaar te zingen.’

Rolverdeling

Wie de dubbele rollen bekijkt, zal opmer­­­ken dat er geen sprake is van een dramaturgische dubbelcasting. Er is niet gezocht naar gelijksoortige partijen. Integendeel. De zangers zullen totaal verschillende persoonlijkheden moeten uitbeelden. Maite Beaumont bijvoorbeeld: de vrolijke, lichtzinnige, ook wat gewetenloze Dorabella naast de dartele, schattige page Cherubino. Luca Pisaroni vertolkt de opgewekte, door de wol geverfde Guglielmo, maar ook Figaro, de wakkere tegenspeler van de Graaf. Tussen Il Commen­datore, de meedogenloze Stenen Gast en de opgeblazen praatjesmaker Bar­ tolo, beide gezongen door Mario Luperi gaapt een wereld van verschil. Minstens zo groot als tussen de charmante protagoniste Susanna en de komische, commedia dell’arte-figuur Despina, beide gezongen door Danielle de Niese. Ook de rollen van Marcel Reijans: de geduldige, toegewijde Don Ottavio en de onderdanige, boosaar­dige Basilio hebben weinig met elkaar van doen. ‘Absoluut,’ knikt de Caluwe gedecideerd maar met reserve. ‘Ik heb vooral gekeken naar stemsoort en persoonlijkheid. De mensen die dubbelrollen zingen, zijn allen in staat beide karakters knap uit te drukken. Zowel in hun zang als in hun bewegingen. Ook heb ik een zware rol steeds gecombineerd met een lichtere. Waar mogelijk heb ik toch gezocht naar overeenkomsten. Il Com­ mendatore en Bartolo vertegenwoordigen allebei het ancien régime. Donna Elvira en Marcellina (Charlotte Margiono) hebben beiden een veelbewogen leven geleid. Elvira probeert Don Giovanni trouw te blijven terwijl ze eigenlijk alle hoop heeft laten varen en barst van woede. Marcellina, teleurgesteld en verbitterd, blijft haar halve leven achter Figaro aan zitten, zij het met andere motieven. Beide vrouwen zijn van eenzelfde generatie en in bepaald opzicht van eenzelfde signatuur. Dorabella en Cherubino zijn beiden jong en levendig. Dorabella is avon-

tuurlijk terwijl Cherubino eerder schalks is. Susanna en Despina delen een zekere wijsheid. Susanna is uitgekiend. Ze weet de mensen om haar vingers te winden. Despina biedt – even handig als speels – inzicht in de aard van de liefde.’ ‘Sommige rollen heb ik met opzet enkel bezet. Een Don Giovanni moet je apart zetten. Zo’n unieke figuur kun je niet laten terugkomen. Don Giovanni is er en dan is hij weg. Als een soort tornado, een natuurverschijnsel. Dat geldt ook voor Leporello. Ook andere heel centrale rollen met lastige muzikale opgaven, zoals Donna Anna en Fiordiligi hebben we enkel bezet.’

Het Mozart-ensemble

De Caluwe spreekt soms in de eerste persoon enkelvoud. Dan weer in een loyaal meervoud. Hoe is de cast tot stand gekomen? Hebben ook dirigent Ingo Metzmacher en regisseurs Jossi Wieler en Sergio Mora­ bito daarop invloed gehad? ‘De cast is in goed overleg gevormd,’ reageert De Caluwe. ‘Metzmacher opteerde onvoorwaardelijk voor Maite Beaumont; Wieler en Morabito wilden per se Cellia Costea als de Contessa en Norman Shankle als Ferrando. Zelf heb ik veel zangers uitgezocht die al bij De Neder­ landse Opera horen, zoals Mario Luperi, Char­lotte Margiono, Danielle de Niese, Roberto Accurso en Garry Magee. Cora Burggraaf heb ik sterk gepusht.’

‘Het resultaat is geweldig. Vooral in Don Giovanni blijkt het team heel goed te werken. Elk karakter is constant op het toneel. Ieder leeft in een eigen wereld. Die werelden ontmoeten elkaar nauwelijks. Dat hoor je terug in de interpretatie. Elk leeft in zijn eigen muzikale wereld met een eigen karakter. Het zijn stuk voor stuk individuele stemmen en toch wordt het een geheel. Eerlijk gezegd heb ik dat van tevoren niet voorzien. Bij Mozart casten moet je er vooral voor zorgen dat elke zanger een eigen stem heeft en een eigen uitstraling. Goede Mozart-interpreten moeten vrijuit kunnen spelen. Met hun stem en met hun lichaam.’ * Peter de Caluwe is per 1 augustus 2006 opgevolgd door Hein Mulders.

28

Algemene informatie Verkoop kaarten

Precies drie maanden vóór de première van een productie in Het Muziektheater gaan alle voor­stellingen van die productie in de verkoop. start losse kaartverkoop do 2 nov Tannhäuser Madama Butterfly za 9 dec Hercules wo 17 jan Die Gezeichneten zo 18 feb Wagner Dream n.t.b. Doctor Atomic za 10 mrt

06 06 07 07 07 07

U kunt kaarten kopen: – bij het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: Amstel 3, Amsterdam, 020-625 5455. Het Kassa-bespreekbureau is geopend van maandag t/m zaterdag vanaf 10.00 uur tot aanvang voorstelling; op zonen feestdagen vanaf 11.30 uur tot 14.30 uur, indien avondvoorstelling tot aanvang voorstelling; op dagen zonder voorstelling of met alleen een matinee 10.00-18.00 uur; – bij de AUB Ticketshop op het Leidse­­-

­­ plein, bij de meeste landelijke VVV-Theater­ bespreekbureaus en bij het Amsterdams Uitburo: 0900-0191 (zeven dagen per week van 9.00-21.00 uur, E 0,40 per minuut). Bij deze verkooppunten betaalt u een toeslag; – online reserveren: via www.dno.nl.

Betalen van uw kaarten

Betalen aan de kassa kan contant of met een creditcard (Visa, Eurocard, AmEx), pinpas of chipknip, met de Theater- en Concert­ bon en met CKV-vouchers. Bij telefonische reservering kunt u betalen met een creditcard. Na ontvangst van betaling worden de kaarten toegestuurd, waarvoor per plaatskaart  1,75 administratie- en porto­kosten in rekening worden gebracht. Wanneer u telefonisch reserveert, kunt u uw kaarten ook bij het Kassa-bespreekbureau betalen en af­halen. Dit dient binnen één week na uw tele­­­­fo­nische reservering te gebeuren. Reser­­­­­­veert u binnen

een week vóór de voorstellingsdatum, dan dient u de kaarten tot uiterlijk 45 minuten vóór aanvang van de voorstelling af te halen en te betalen. Haalt u uw kaarten niet tijdig af, dan loopt u het risico dat uw reservering vervalt.

Prijzen losse kaarten

Seizoen 2006-2007 Het Muziektheater Amsterdam

première



CJP/65+/ Stadspas

1ste rang  100,00 80,00 2de rang  75,00 60,00 3de rang  50,00 40,00 4de rang  35,00 30,00 5de rang  33,00 27,00 6de rang  25,00 20,00 7de rang  20,00 17,50

gewone voorstelling

CJP/65+/ Stadspas

 85,00 70,00  65,00 50,00  45,00 35,00  35,00 30,00  27,00 22,50  25,00 20,00  20,00 17,50

Mozart | Da Ponte-trilogie

première



CJP/65+/ Stadspas

1ste rang  115,00 95,00 2de rang  90,00 75,00 3de rang  65,00 55,00 4de rang  40,00 30,00 5de rang  35,00 27,00 6de rang  27,00 20,00 7de rang  22,00 17,50

gewone voorstelling

CJP/65+/ Stadspas

 100,00 80,00  80,00 60,00  55,00 40,00  35,00 30,00  30,00 25,00  25,00 20,00  20,00 17,50

Uitverkocht?

Het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek­ theater hanteert bij uitverkochte voorstel­ lingen een volgnummersysteem. Vanaf een uur vóór aanvang van een voorstelling kunt u per persoon één volgnummer afhalen bij het Kassa-bespreekbureau. Van­af een halfuur vóór aanvang worden ge­reser­veerde maar niet afgehaalde kaarten te koop aangeboden aan houders van een volgnummer. Per volgnummer kunt u maxi­maal twee kaarten voor de betref­fende voorstelling kopen. Bij voorstellingen van DNO worden bij volgnummerverkoop alle eerste- en tweederangskaarten

verkocht voor res­pectievelijk tweede- en derderangsprijzen. Op deze verlaagde prijzen is CJP/ 65+/Stadspas-korting niet van toepassing.

Boventiteling

In principe worden alle voorstellingen van DNO Nederlands boventiteld. Het kan echter vóórkomen dat de boventiteling als gevolg van de enscenering vanaf sommige plaatsen slechts gedeeltelijk of helemaal niet zichtbaar is. Een beperkt aantal plaatsen biedt nooit zicht op de boventiteling. Dit zijn de kaarten in de 4de en 6de rang. Wilt u verzekerd zijn van een plaats met zicht op de boven­tite­ling, informeert u dan bij het Kassa-bespreek­­bureau, voordat u uw kaarten koopt.

Openbaar vervoer

Het Muziektheater is uitstekend bereik­­baar met het openbaar vervoer. Vanaf Amsterdam Centraal Station of Amster­­dam Amstel brengen de metro’s 53 en 54 en de sneltram 51 u in een paar minuten naar de halte Water­loo­­plein. Ook tram 9 gaat vanaf het Centraal Station rechtstreeks naar Het Muziektheater.

Parkeren bij Het Muziektheater

Onder Het Muziektheater bevindt zich de parkeer­garage ‘Het Muziektheater’. Deze is echter niet exclusief voor onze bezoekers en is vaak al vroeg vol. Voor informatie kunt u zich wenden tot Parkeergebouwen Amster­ dam, 020-563 2911. Andere parkeergarages in de buurt zijn: ‘Waterlooplein’ aan de Valken­burger­straat en ‘Markenhoven’ tegenover politiebureau IJtunnel. Voor informatie over het reserveren van een parkeerplaats kunt u bellen met de Parkeer Reserveer Lijn: 0900202 2002 ( 0,40 per minuut). Een andere mogelijkheid is uw auto te parkeren bij het Trans­ ferium van de Amsterdam ArenA (inlichtingen: 020-400 1721) en ver­volgens gebruik te maken van het openbaar vervoer of een taxi.

Colofon

Odeon Tijdschrift van De Nederlandse Opera Odeon is het Oudgriekse woord voor een aan muziek en poëzie gewijd gebouw. In de zestiende eeuw ontstond uit de combi­­natie van muziek en poëzie het genre opera, eind twintigste eeuw het muziektheater zoals wij het vandaag de dag trachten vorm te geven.

Nummer 63 nov 2006 ISBN: 0926 - 0684 Oplage 25.000 exemplaren Ode on is een uitgave van De Nederlandse Opera Afdeling Communicatie Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam. telefoon 020 - 551 8922 f ax 020 - 551 8311 e-mail [email protected] advertenties 020 - 644 2233 / 2263 (fax) abonnementen 020 - 551 8922 internet www.dno.nl

Hoofd- en eindredactie

Frits Vliegent­­hart

Omslag Repetitie Don Giovanni (Foto: Hans Hijmering)

Redactionele bijdragen

Klaus Bertisch, Marianne Broeder, Peter van der Lint, Reinder Pols Franz Straatman en Frits Vliegenthart Basisontwerp en lay-out

Lex Reitsma mmv Leon Bloemendaal

Rechthebbenden die menen aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/ of openbaar ge­maakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Productie

Hans Hijmering Coördinatie interviews

Tia Schutrups Advertenties

Targetplanning BV, B. Frisch Postbus 75261, 1070 AG Amsterdam [email protected] Lithografie

Media Traffic Press, Amsterdam Repetitiefoto’s

Hans Hijmering

Abonnementen Abonnementhouders van De Nederlandse Opera krijgen Odeon gratis thuisgestuurd. Wilt u Odeon ook ontvangen? Voor  14,- ontvangt u alle vier nummers van het betreffende seizoen thuis. Losse nummers kosten  3,50 incl. porto per stuk. Geef uw naam, adres, postcode en woonplaats op per (brief)kaart, e-mail of telefonisch. Zie linkerkolom. Voor abonnees buiten Nederland: gelieve contact op te nemen met de Afdeling Communicatie: + 31 20 551 89 22.

29

De Nederlandse Opera zoekt voor de afdeling Communicatie een Perscoördinator (m/v, 38 uur per week) De perscoördinator is het contactpunt binnen de opera voor de binnen- en buitenlandse pers. Hij/zij schrijft persberichten en biografieën, bereidt perspresentaties voor en voorziet de pers van relevant en aantrekkelijk materiaal over operaproducties. De perscoördinator ontvangt de pers bij o.a. premières en zorgt voor de voorbereiding en begeleiding van interviews met regisseurs, dirigenten en solisten. Wij zoeken een initiatiefrijke communicatiemedewerker met een relevant persnetwerk of iemand die dat snel weet op te bouwen. Affiniteit met opera en kennis van het repertoire is een must. Kandidaten houden van schrijven én praten en kunnen – ook telefonisch – in het Nederlands en het Engels uitstekend contact leggen en onderhouden met de vele contacten van De Nederlandse Opera. Kennis van Duits en Frans en andere moderne talen is een pré. Voor meer informatie over de functie-inhoud, de functie-eisen en de sollicitatieprocedure raadpleeg www.dno.nl

Culinair buffet voor bezoekers ‘Mozart | Da Ponte-trilogie’ Een complete avond uit in Het Muziektheater Heeft u kaarten voor (één van) de voorstellingen* Così fan tutte, Don Giovanni en/of Le nozze di Figaro? Dan begint u uw opera-avond pas goed door een uur voor aanvang van de voorstelling te genieten van een heerlijk culinair buffet in de foyer van Het Muziektheater. Culinair genieten Menu Così fan tutte, menu Don Giovanni en menu Le nozze di Figaro. Net als eigen muziek en eigen tekst heeft elke opera ook zijn eigen menu! Het Muziektheater biedt een gevarieerd buffet van culinaire lekkernijen met een ruime keuze aan vis, vlees en vegetarische gerechten. Veel mensen hebben kaarten voor alle voorstellingen van de ‘Mozart |Da Ponte-trilogie’, daarom wisselt het buffet per voorstelling. De matineevoorstellingen worden voorafgegaan door een luxe lunchbuffet. Op tijd voor de voorstelling Door gebruik te maken van het speciale ‘Mozart |Da Ponte-buffet’ heeft u genoeg tijd om rustig te eten en bent u op tijd voor de opera. Het buffet staat een uur voorafgaand aan de voorstelling voor u klaar. De kosten zijn 25 euro per persoon, inclusief een drankje (wijn of frisdrank) en in de pauze een dessert met koffie of thee. Uitgebreid dineren? Heeft u meer tijd voorafgaand aan de voorstelling en wilt u uitgebreid lunchen of dineren? Dan kunt u vanaf twee uur voor aanvang van de voorstelling ook eten in het Theatercafé, het eigen restaurant van Het Muziektheater. Het Theatercafé is gevestigd tegenover de hoofdingang van Het Muziektheater en biedt een uitgebreide keuze aan à la carte gerechten en twee- en driegangen menu’s. Bestellen Bestellen kan via het onderstaande bestelformulier of via het Kassabespreekbureau van Het Muziektheater, telefoon 020-6255455 (groepsreserveringen vanaf 10 personen via nummer 020-5518062). * m.u.v. de premières

✂

opera aanbiedingen

–

tijdelijk voordeliger

–

Bestelformulier operabuffet ‘Mozart | Da Ponte-trilogie’ Voorletters / naam



wolfgang am a d e u s m o z a rt



d e d r i e d a p o n t e - o p e r a’ s

Adres*

Me t o . a . C h a r l o t t e M a rgiono,

così fan tutte

L u b a O rgo n a s ova e n

don Giovanni

C h r i s t o p h e Pr é g a rd i e n

m / v*

Le nozze di Figaro

Th e En g l i s h B a ro q u e S oloists, Th e M o n t eve rd i C h o i r o . l . v. Si r Jo h n El i o t G a rdiner o p h e t l a b e l Arc h i v Vo o r h e t e e rs t i n é é n b ox vo o r s le c h t s  4 4 , 9 9

 44,99

Postcode*

Plaats*

Telefoonnummer* E-mail * verplicht in te vullen velden Hierbij bestel ik:

(aantal) operabuffet Così fan tutte op:

(datum voorstelling)



(aantal) operabuffet Don Giovanni op:

(datum voorstelling)

VERZENDING DOOR H ET H ELE LAND



(aantal) operabuffet Le nozze di Figaro op:

(datum voorstelling)

i n k o o p e n v e r k o o p va n t w e e d e h a n d s c d ’ s



(totaal aantal) x e 25,00 =  e

D e z e i s va n a f h a l f s e p t ember leverbaar.

Concerto Utrechtsestraat 52- 60 1017 VP Amsterdam telefoon 020-6266577 telefax 020-6278084 open ma - za 10.00 tot 18.00, zo 12.00 tot 18.00 uur donderdag koopavond inkoop ma - za 10.00 tot 12.00

Hierbij machtigt ondergetekende Het Muziektheater het totaalbedrag van deze bestelling eenmalig af te schrijven van zijn/haar bankrekening: Datum

Handtekening

Deze machtiging is onherroepelijk. De kaarten worden u tijdig toegezonden. Stuur deze bon uiterlijk 1 week vóór uw voorstellingsdatum in een ongefrankeerde envelop naar: Het Muziektheater Antwoordnummer 11315 1000 PJ Amsterdam

30

V r i e n d e n va n de Opera De Vereniging Vrienden van de Opera organiseert tal van activitei-

f i d e l i o , j o n g e v r i e n d e n va n d e o p e r a

ten, w.o. lezingen, literaire avonden, operafilmavonden, openbare

Jonge mensen (t/m 28 jaar) kunnen lid worden van Fidelio, dé vereni-

repetities, masterclasses en een groot aantal eendaagse opera-

ging voor jonge Operafans. Voor deze groep leden worden speciale

reizen naar vijf verschillende operahuizen in Luik, Münster, Duis-

activiteiten georganiseerd, terwijl ook alle activiteiten en voordelen

burg, Düssel­dorf, Essen en Dortmund. Bovendien worden jaarlijks

van de Vereniging Vrienden van de Opera voor hen openstaan.

een of twee meerdaagse reizen georganiseerd.

Speciaal voor Fidelio-leden stelt De Nederlandse Opera Jonge Operafan-abonnementen samen, waarbij een aanzienlijke korting

Naast inschrijving op het speciale Vriendenabonnement bij DNO

wordt gegeven. [email protected] www.fidelio-opera.nl

hebben de leden de mogelijkheid tot (beperkte) vóórreservering van losse plaatskaarten. De Kerstmatinee is traditioneel een Vrienden­

contributie per seizoen

voorstelling.

Individueel lidmaatschap

 25,-

Gezinslidmaatschap (2 pers.)

 45,-

Vijfmaal per seizoen komt het Vriendenbulletin uit, een tijdschrift

Donateur (minimaal)

 60,-

met verenigings- en operanieuws.

Jonge Vrienden (t/m 28)

 15,-

Aanmelding door overmaking van het bedrag op giro 32.500 Wilt u zich aansluiten bij de Vrienden van de Opera, schrijf, bel of

of bank 43.40.57.207 t.n.v. Vrienden van de Opera te Amsterdam,

mail naar onderstaand adres.

o.v.v. ‘nieuw lidmaatschap’. Vereniging Vrienden van de Opera

fotojaarboek dno seizoen 2005-2006

Waterlooplein 22 1011 PG Amsterdam

Het fotojaarboek 2005-2006 DNO is vanaf eind december verkrijg-

telefoon 020 551 8282 (ma, di en do 9.00 tot 13.00 uur)

baar aan de Vriendenbalie (t/o de champagnebar, foyer zaalniveau).

e-mail [email protected]

Prijs  15,-. Voorgaande seizoenen zolang de voorraad strekt.

www.vriendenvdopera.demon.nl

DAS_62063_A5liggend

4/4/06

11:27 AM

Page 1

Geef cultuur de kans

Ons land kent vele toneelgezelschappen. Miljoenen landgenoten maken muziek. Daarnaast zijn er talloze monumenten die bezocht, bewoond en bewonderd kunnen worden. Zo’n kleurrijke cultuur moet gekoesterd worden. En dat lukt niet alleen met overheidsgeld. Gelukkig springt het Prins Bernhard Cultuurfonds vaak bij. Per jaar steunen wij bijna 4.000 culturele projecten, groot en klein. Onze donateurs zorgen dat cultuur toekomst heeft. Word ook donateur, voor 25 euro per jaar geeft u cultuur de kans. www.cultuurfonds.nl

1 H et COncertgebOuw 31

muziek op haar mooist Vocale variëteit

Coryfeeën

zondag 5 november 2006 20.15 uur Grote Zaal Wiener Akademie Martin Haselböck dirigent diverse solisten

donderdag 7 december 2006 20.15 uur Grote Zaal Yo-Yo Ma cello Kathryn Stott piano werken van o.a. Schubert, Sjostakovitsj, Piazzolla € 50,Yo-Yo Ma, de wereldcellist die voortdurend zijn muzikale horizon blijft verleggen.

maandag 19 februari 2007 20.15 uur Grote Zaal Gürzenich-Orchester Köln Markus Stenz dirigent diverse solisten

zondag 10 december 2006 20.15 uur Grote Zaal Hélène Grimaud piano Gulbenkian Orchestra Gulbenkian Choir Lawrence Foster dirigent Bruce Sledge tenor Beethoven - Chorfantasie in f; Vijfde pianoconcert; Stravinsky - Perséphone € 65,Hélène Grimaud speelt op piano een hoofdrol in beide Beethovens én draagt de spreektekst voor in Perséphone.

dinsdag 27 maart 2007 19.30 uur Grote Zaal Koor en Orkest van De Koninklijke Muntschouwburg Kazushi Ono dirigent diverse solisten

In de Grote Zaal komen alle vormen van vocale muziek volledig tot hun recht.

De grootste internationale sterren doen jaarlijks het Concertgebouw aan. Een selectie.

Mozart - Zaide

€ 45,In deze opera weten dienstmeisje Zaide en haar geliefde uit de harem van de sultan te ontsnappen.

Thomas Quasthoff

vrijdag 24 november 2006 20.15 uur Grote Zaal Thomas Quasthoff bariton Justus Zeyen piano liederen van Mahler 1e rang € 40,- 2e rang € 34,Thomas Quasthoff, Mahler en het Concertgebouw: een betere combinatie is haast niet denkbaar. maandag 29 januari 2007 20.15 uur Grote Zaal Openingsconcert Turkey Now Festival Metropole Orkest Arjan Tien dirigent Sezen Aksu zang 1e rang € 45,- 2e rang € 37,50 Sezen Aksu wordt in haar geboorteland Turkije al zo’n dertig jaar op handen gedragen en verkocht inmiddels meer dan 22 miljoen albums!

maandag 5 februari 2007 20.15 uur Grote Zaal Gidon Kremer viool Kremerata Baltica werken van o.a. Goebaidoelina, Piazzolla € 45,Gidon Kremer schatte als een van de eerste grootheden uit de klassieke muziek de melancholische klanken van tangokeizer Piazzolla op juiste waarde.

Kerst

Concerten in kerstsfeer: van een jazz-kerstconcert tot Händels ‘Halleluja!’

Opera

Tijdens concertante uitvoeringen komen zowel de muziek als de zang volledig tot hun recht.

R. Strauss - Salome

1e rang € 55,- 2e rang € 45,Oscar Wilde’s toneelstuk verleidde Strauss tot een van zijn sterkste opera’s.

Dee Daniels

dinsdag 12 december 2006 20.15 uur Grote Zaal Jazz kerstconcert Jazz Orchestra of the Concertgebouw Henk Meutgeert dirigent Dee Daniels zang Cor Bakker piano € 35,Henk Meutgeert en de zijnen spelen samen met twee topsolisten onder meer liederen uit de Sacred Concerts van Duke Ellington.

Saint-Saëns - Samson et Dalila

1e rang € 60,- 2e rang € 50,Olga Borodina kruipt in de huid van Dalila en verleidt krachtpatser Samson.

maandag 18 december 2006 19.30 uur Grote Zaal The Academy of Ancient Music The Choir of New College Oxford Edward Higginbottom dirigent diverse solisten

Händel - Messiah

1e rang € 50,- 2e rang € 40,Olga Borodina Händels ‘sublieme’, ‘grootse’ en ‘tedere’ oratorium raakte van meet af aan bij donderdag 24 mei 2007 pers en publiek hart en oor. 19.30 uur Grote Zaal Koor en Orkest van De Koninklijke donderdag 15 februari 2007 Muntschouwburg vrijdag 22 december 2006 20.15 uur Grote Zaal David Daniels countertenor 20.15 uur Grote Zaal Maurizio Benini dirigent Le Point du Jour English Baroque Soloists diverse solisten Monteverdi - delen uit ‘L’incoronazione Monteverdi Choir Bellini - I puritani Sir John Eliot Gardiner dirigent 1e rang € 60,- 2e rang € 50,di Poppea’; Scarlatti - Perché tacete diverse solisten Een meeslepende opera van Vincenzo 1e rang € 45,- 2e rang € 38,25 cantates van J.S. Bach Bellini over de Engelse burgeroorlog. ‘De Amerikaan streelde de oren met € 50,een heldere falsetstem, die warmer, Vier cantates van Bach, met onder sensueler en sopraanachtiger is dan andere een verwachtingsvolle die van welke mannelijk alt dan ook’ cantate voor de Adventstijd. (The Times).

Via de reserveerlijn 020-6718345 (dagelijks tussen 10.00 en 17.00 uur), de kassa (dagelijks van 10.00 tot 19.00 uur) of via www.concertgebouw.nl bestelt u snel en makkelijk uw concertkaartjes. Fotografie: Wolfgang Reese, Sheila Rock

Mozart  | Da Ponte-extra De Entresol van Het Muziektheater zal tijdens de voorstellingen van de drie Mozart/ Da Ponte-opera’s geheel in de sfeer van de producties zijn aangekleed, met rekwisieten, kostuums, maquettes e.d. Op deze locatie worden diverse activiteiten georganiseerd, die vrij toegankelijk zijn voor alle bezoekers. Veel geschiedt in nauwe samenwerking tussen DNO en NPS-televisie. Er is een gemeenschappelijke website: www.mozartdaponte.nl. Hierop vindt u allerlei informatie, weblogs, filmpjes en nog veel meer.

Het digitale kanaal Cultura zendt de opera’s live op internet uit. Een streaming zal tot eind februari 2007 te zien zijn (alleen in Neder­land, niet te downloaden): www.cultura.nl.

In het kader van het Mozart-jaar 2006 zijn de concerten op 21 en 28 november, 5 en 12 december gewijd aan werken van Mozart:

De drie opera’s worden t.z.t. op dvd uit­ gebracht.

21

Nagesprekken op de Entresol

Op 10 december spreekt DNO-dramaturg Klaus Bertisch na de matinee van Così fan tutte met auteur Rodney Bolt over diens recente biografie van Lorenzo da Ponte. Aanvang ± 17.30 uur. Toegang: vrij voor Bij de live-tv-uitzendingen (Ned 2) van Così fan tutte (zondag 10 december, 13.00 iedereen. uur), Le nozze di Figaro (zondag 24 december, Ook zal Klaus Bertisch met dirigent Ingo 13.00 uur) en Don Giovanni (zondag 7 januari Metzmacher en regisseurs Jossi Wieler en 2007, 13.00 uur) zijn er talkshows voorafSergio Morabito spreken na de matinee van gaand aan de voorstellingen en in de pauze. Don Giovanni op 7 januari 2007. Aanvang: ± 17.00 uur. Toegang: vrij voor iedereen. Presentatie: Hadassah de Boer. Ook worden liveopnamen op een later tijdstip op Radio 4 uitgezonden. Zie hierover de informatie op de pagina’s 8, 12 en 16. Delicatessen vertoont de drie opera’s en de talkshows live op grootbeeld met HD-kwaliteit en 5.1 surround geluid in bio­scopen in Nederland (zoals het Ketelhuis in Amster­dam), wellicht ook in Vlaanderen. De complete adressenlijst vindt u op bovengenoemde website.

Wijzigingen voorbehouden Zie voor de meest actuele informatie: www.mozartdaponte.nl of www.dno.nl.

Lunchconcerten in de Boekmanzaal

De Boekmanzaal is onderdeel van het Stad­huis/ Het Muziektheater. Elke dinsdag wordt hier van 12.30 tot 13.00 uur een gratis lunch­concert gegeven.

november 2006 Céleste Zewald & Van Dingstee Kwartet: Ingrid van Dingstee Marjolein van Dingstee Helena van Tongeren Ewout van Dingstee Mozart: Klarinetkwintet in A, KV 581

klarinet viool viool altviool cello

28 Opera Studio Nederland Mozart december 2006 5

Danielle de Niese* Peter Lockwood Mozart

12

Trio Mutano: Jos Roeden Arwen van der Burg Lodewijk Crommelin Mozart: Trio in Es, KV 498, ‘Kegelstatt’

sopraan piano

klarinet altviool piano

* Despina in Così fan tutte

Susanna in Le nozze di Figaro Nagesprek op de Entresol van Het Muziektheater