O bs a h
1 . Úv o d a c í l pr ác e
2 . Če s ko s love ns ký z ah r ani č ní odboj z a s am o s t at ný s t át
3 . Ve ř e j ná s p r áva a ús t avní vývoj př e d vz ni ke m Če s k os lov e ns ka 3 .1 Pros i n c ov á ús t a v a z r oku 1867
3
5
6
6 7
3 .2 Ve ř e j n á s pr á v a
8
3 .3.Sa mos pr á v a v č e s k ý c h z e m í c h
8
3 .3.1 Ob e c n í s a mo s pr á v a
9
3 .3.2 Okr e s n í s a mo s p r á v a 3 .3.3 Ze ms ká s a mo s p r á v a
4 . Vz ni k Če s ké ho s va z u a Národní ho výbor u 5 . Če c ho s lovác i v roc e 1917 a Ří š s ká r ada
9
11
12
6 . Re v o luč ní rok 1918
14
8 . 2 8.ř í j e n v z e m í c h M or ava a Sle z s ko
20
7 . Vz ni k Če s kos love n s ka
9 . Ně m e c ké obyvat e l s t vo a ro z pad m onarc hi e
17
23
1 0 . Slo v e ns ko a 18. ř í j e n 1918
25
1 2 . Pro z a t í m ní ús t ava
30
11 . Re c e pč ní z ákon a Národní s h rom á ž dě ní
28
30
1 2 .1.1 Ná rodn í s h r omá ž dě n í
30
1 2 .1.2 . Pr e s id e n t r e pub l i k y 1 2 .1.3 . Vlá da
1 2 .2. Zá kon y v y h l á š e n é př e d př i j e t í m Proz a t í m n í ús t a v y
1 3 . Če s kos love ns ko po vz ni ku Národní ho s hrom á ž d ě ní 1 3 .1. Lik v i da c e n á r odn íc h v ý b or ů v č e s k ý c h z e m í c h 1 3 .2. Lik v i da c e n á r odn íc h r a d n a S lov e n s ku
1 4 . Zm ě ny ve ve ř e j né s pr ávě
1 4 .1. Vý v o j z e m s k ý c h s a mos pr á v a úz e m n í s t á t n í s pr á v y po roc e 1918 v č e s k ý c h z e m í c h
31
31
32
33 34
36
36
1 4 .2. Vý v o j okr e s n í c h s a mos pr á v po roc e 1918 v č e s k ý c h z e m í c h
37
1 4 .4. Ve ř e j n á s pr á v a n a S lo v e n s ku do roku 1920
39
1 4 .3. Ob e c n í s a mo s pr á v a
1 4 .5. Ve ř e j n á s pr á v a v Podka r pat s ké Rus i do roku 1920
1 4 .6. Ně kt e r é z a j í m a v é pr á v n í n or m y p ř i j a t é NS č e s kos lov e n s k ý m 1
38 40 41
1 5 . Zá v ě r
42
43
1 5 .1. Re s u mé
44
1 5 .2. Sum m a r y ( En g l i s h )
1 8 . Po už i t á li t e r at u r a
45
1 9 . Za dá ní bakalá ř s ké p r ác e
46
2
1 .Úv o d a c í l pr ác e
V s ouč a s n é dob ě z t r á c í v e ř e j n os t pov ě dom í o h i s t or i c ké m v z n ik u
s v é h o s t át u, c ož a le m ůž e z n a m e n a t , ž e z t r átou h is t or ic ké i de n t i f i k a c e
z t r á c í i s ouč a s n os t . Vý v o j n a š í s po l e č n os t i dos á h l z a pos l e d n í c h pá r l e t
v e l k ý c h z m ě n , Če s k á r e pub l i ka s e s t a la s ouč á s t í Ev r ops ké h o s pole č e n s t v í a č le n e m Se v e r oat la n t ic k é a l i a n c e .
D n e š n í ge n e r a c e v š a k j e n t ě ž ko doká ž e
f or mu lo v a t s pr á v n ou odpov ě ď n a ot á z ku t ý ka j í c í s e v z n i ku Če s ké r e pu b l i k y n e b o d okon c e j e j í h o h i s t or ic ké h o v ý v o j e .
Ča s t o s e můž e m e s e t ka t s př e ds t a v ou, ž e Če c h y, M or a v a a S l e z s k o
t v oř í j i ž po s t a l e t í s ouč á s t je d n oh o s t át n í h o út v a r u a je n v h l u b oké m p od v ě d om í s e oz ý v a j í
hlasy
v y pov í d a j í c í o z n a los t e c h z í s ka n ý c h v e
v l a s t i v ě d ě č i dě j e p i s u, ž e h i s t or ic ká s kut e č n os t s e od t éto př e dst a v y l i š í .
To b y lo př íč i n ou mé h o roz h odn ut í z pr a c ov a t toto t é m a v e s v é
b a k a l á ř s k é pr á c i, v s t oupit do h i s t or ic ké h o v ý v o j e n a š í z e m ě a z n ov u
z ma p ov a t j e d n ot l i v é d n y, kd y v z n i ka l o Če s kos lov e n s k o n a h i s t or ic k ý c h od k a z e c h s v ý c h př e dků, kd y po v í c e n e ž t ř i s t a l e t e c h s e Če c h os lo v á c i
od pout a l i od Ra kous k é mon a r c h i e a v y t v oř i l i v s r dc i E v r opy n ov ý s t á t n í ú t v a r Če s kos lov e n s kou r e pub l i ku, s e z n á m it s e s v ý v o j e m v e ř e j n é s pr á v y a
v i d ě t t a k promě n u, do kt e r é dos pě la d n e s , č i t u s kut e č n os t , ž e je n n a n í h i s t or ic k y n a v a z u j e .
Če s kos lov e n s ko v z n i k lo 28. ř í j n a 1918 po v y h l á š e n í r e c e pč n í n or m y
Ná r od n í m v ý b or e m , kt e r á ust a n ov i l a v s r dc i Ev r op y n ov ý s t á t n í út v a r a z á r ov e ň t e n t o s t át př e v z a l s t á t n í s pr á v u od Ra kous ka - Uh e r s ka a t í m i j e j í p r á v n í ř á d.
Ce s t a k v y b udov á n í n ov é h o s t át u s h i s t or ic k ý m odka z e m n a Kor un u
Če s k ou b y l a z d louh a v á , a l e pods t at n ý i m pu l s pr o dom á c í pol it i c kou reprezentaci
oz n a č ov a n ý m
př i š e l
dnes
s po lu j a ko
se
I.
v z n i ke m
s v ě t ov á
válečného
v á l ka .
kon f l i kt u
Če c h os lov á c i
v Ev r op ě ,
v y b udov a l i
v z a h r a n i č í pr ot ir a kous k ý odb oj s c í l e m půs ob it n a s t á t y Doh ody ( Fr a n c i e , USA,
J a pon s ko, A n g l i e ,
s a mos t a t n é h o
Itálie
č e s kos lov e n s k é h o
a
da l š í ) ,
s t át u
a
aby
tím
i
po moh l y
k v y b udov á n í
k r oz pa du
Ra kous k é
mo n a r c h i e . I kd y ž z poč á t ku t e n to odb oj n e m ě l do má c í podpor u a pol it i c i
h á j í c í č e s ké z á j m y v Ř í š s ké r a dě v e V í dn i b y l i loa j á l n í k c í s a ř i, poz dě j i i on i s e p ř ik lo n i l i k m y š l e n c e s a mo s t a t n é h o s t át u. 3
Ra k ous ku- Uh e r s ku s e i př e s v e š ke r ou s n a h u n e poda ř i l o udr ž e t s i s v á
ú z e m í a z a po moc i z a h r a n i č n í c h s t á tů v z n i k l v Ev r op ě s t á t s n á z v e m Če s k os lov e n s ká
r e pub l i ka ,
kt e r á
doká z a l a
p r ov á z e j í c í poč á t e k s v é h o v z n i ku a t a ké
v y ř e š it
této
b a ka l á ř s ké
pr á c e
je
pr ob lé m y
r e f or mov a t s t á t n í s pr á v u a
s a mos p r á v u, kt e rou př e v z a la od Ra kous ka - Uh e r s ka . Cílem
značné
zej ména
z a c h y t it
a
z m a pov a t
h i s t or ic k ý v ý v o j v z n i ku Če s kos lov e n s ka a v e ř e j n é s p r á v y v l e t e c h 1918 a ž
1 9 2 0 s p olu s n á h l e d e m do dob y př e d t í mt o da t e m, pod st a t n ou pro v z n i k
toh oto s t át n í h o út v a r u. Bude - l i to př í n os n é , úč e l n é a mož n é , mě l a b y t a to p r á c e p omoc i š i r oké v e ř e j n os t i, a l e i s t ude n t ů m k z í s ká n í uc e l e n é h o
p ř e h l e d u o h i s t or i i n a š í z e m ě a t a ké k ob oh a c e n í v ě do mos t í v tomt o zají mavém
ob or u,
kt e r ý m
dě j i n y
č e s ké
č e s k os lov e n s ké pr á v n í dě j i n y b e z e s por u j s ou .
4
veřejné
s pr á v y
a
č e s ké
a
2 . Če s ko s love ns ký z ah r ani č ní odboj z a s am o s t at ný s t át
Vz n i k Če s kos lo v e n s k a je da n ý př e s n ý m ka l e n dá ř n í m d n e m , a l e i př e s t o
j e t ř e b a pouká z a t n a h i s t or ic ké s kut e č n ost i, kt e r é př e dc h á z e l y t omut o dat u a
j s ou
významné
p od mě t e m
pr o
pr o
úv a h y
o
vznik
Če s kos lov e n s ké
v z n i ku
s a m ost at n é h o
r e pub l i k y.
s t át u,
byl
Pods t at n ý m
pr o
č e s kou
p ol it i c k ou r e pr e z e n t a c i, a le i pr o ob y v a t e l s t v o v z n i k v á l e č n é h o kon f l i k t u v r oc e 1 9 14, kt e r ý s e do dě j i n z a ps a l j a k o I . s v ě t o v á v á lk a . Če s k á
n á r odn í
s po le č n os t v s t upov a la do 20. s to le t í
j a ko s t ř e dn ě
r oz v i n u t á i n dus t r i á l n í s po le č n os t , h os podá ř s k y po mě r n ě v y s p ě l á , v z d ě l á n í m
ob y v a t e l s t v a n a dpr ů m ě r n á [ 1 ] . Vě t š i n ov á pol it i c ká r e pr e z e n t a c e pož a dov a la ,
a b y z e m ě z a č l e n ě n é v h a b s b ur s ké mo n a r c h i i t v oř i l y s po le č n ou f e de r a c i, a l e
t ato s k ut e č n os t b y l a v n e doh l e d n u. Pouz e ma l é s t r a n y pož a dov a l y v z n i k s a mos t a t n é h o s t át u a t a k š a n c e n a s a mos t a t n ost Če s ké z e mě b y l a m i z i v á .
Až v s t upe m R a kous ka - Uh e r s ka do v á l e č n é h o kon f l i kt u z a č a l v z a h r a n i č í
č e s k os lov e n s k ý
odb o j
v čele
s T.G.
M a s a r y ke m
za
s a m os t a t n ý
s t á t.
Pol it i c k á r e pr e z e n t a c e s e s ous t ř e di l a do Pa ř íž e , kd e v y d a l a pr oh l á š e n í
Če s k é h o kom it é t u z a h r a n i č n í h o ( 14. l i s t opa d 1915 ) , v kt e r é m f or mu lo v a l a s v ů j p ol it i c k ý pos t oj. V tomt o proh l á š e n í oz n á m i l i s v ů j c í l a t o v z n i k
s a mos t a t n é h o č e s kos lov e n s ké h o s t át u. V Kom it é t u b y l y ob j a s n ě n y dů v od y, k t e r é v e d l y z a h r a n i č n í odb o j k tomut o pr oh lá š e n í , z e j m é n a t o b y l y dů v od y
n á r od n os t í, n e b oť Če š i c ít i l i pot la č ov á n í s v é h o ja z y ka , pot la č ov á n í n á r od n í i d e n t it y, n e s ouh l a s s v á l kou a s y m pa t ie k Rus ku.
A t a k s e v př e d ja ř í r oku 1916 č e s kos lov e n s ká pol it i c ká r e pr e z e n t a c e
r oz h od la
z a lož it
N á r odn í
r a du
č e s kos lov e n s kou,
j a ko
ús t ř e dn í
orgá n
č e s k os lov e n s ké h o odb oje v z a h r a n i č í . R a da s i s t a n ov i l a dv a h l a v n í úko l y :
j e d n a k d i p lo m a t ic k y a pr opa ga n d i s t ic k y pů s ob it n a v e l moc i Doh od y v e
p r os p ě c h z ř íz e n í s a mos t a t n é h o č e s kos lo v e n s ké h o s t átu a z ř a d kr a ja n ů a
z a ja t c ů v y t v á ř e t s a mos t at n é č e s kos lov e n s ké v o je n s k é j e d n ot ky. Ná r odn í
r a d a č e s kos lov e n s ká s e s t a la n a podz i m r oku 1918 z á kla de m pr oz a t í m n í
v l á d y a z a h r a n i č n í č e s kos lo v e n s ké v oj e n s ké je d n ot ky s e s t a l y pr v n í m oz b r oje n ý m z b or e m n ov ě v z n i k l é h o s t á t u, n a kt e r ý c h l e ž e l n e l e h k ý úko l, p ř e v z ít k on t rolu n a d úz e m í m Če s kos lo v e n s k a .
(1)PhDr. Pavel Bělina CSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha : Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 608.
5
3 . Ve ř e j ná s p r áva a ús t avní vývoj př e d vz ni ke m Če s k os lov e ns ka 3 .1 Pro s i nc ová ús t ava z ro ku 1867
V p r os i n c i r oku 1867 b y l a v y da n á R a kous ko- Uh e r s ká ús t a v a z n á m a pod
p oj m e m „ Pr os i n c ov á “ z a r uč u j í c í z á k l a dn í ob č a n s ká pr á v a , z a kot v u j í c í
p a r la m e n t n í z ř í z e n í a o me z u j í c í moc pa n ov n í ka . Ta to ús t a v a b y l a t v oř e n a š e s t i ř íš s k ý m i z á kon í k y pod č . 14 1 a ž 146:
● z á kon č . 141/ 1867 ř .z. o ř íš s ké m z a s t up it e ls t v u,
● z á kon č . 142/ 1867 ř .z. o v š e ob e c n ý c h ob č a n s k ý c h pr á v e c h ,
● z á kon č . 143/ 1867 ř .z. o z ř íz e n í ř í š s ké h o s oudu, ● z á kon č . 144/ 1867 ř .z. o s oudcov s ké m oc i,
● z á kon č . 145/ 1867 ř .z. o v y kon á n í v l á d n í moc i ,
● z á kon č . 146/ 1 867 ř.z . o s pole č n ý c h z á l e ž it os t e c h v š e c h z e m í. Ř í š s ká r a da b y l a t v oř e n a dv ě m a ko mor a m i a t o pos la n e c kou
s n ě mo v n ou ka m b y l i pos la n c i v o le n i ( do roku 1873 – od toh oto roku b y l i p os l a n c i v o le n i př í mo, n i ko l i v j i ž z e m s k ý m i s n ě m y ) z e m s k ý m i s n ě m y,
k t e r é b y l y z a lož e n y n a s y s t é mu kur i í . Ty př e ds t a v ov a l y ko mpr o m i s m e z i
s t a v ov s k ý m s y s t é me m z á j mo v é h o z a s toupe n í a b ur ž oa z n í m i př e ds t a v a m i o
v l á d ě m a j e t n ý c h kr uh ů. Dr uh á komor a b y l a t v oř e n a pa n s kou s n ě mo v n ou, t a byla složena z členů dědičných - pl n o le t ý c h pr i n c ů c í s a ř s k é h o domu, p l n o le t ý c h h l a v š l e c h t ic k ý c h r odů, dr ž it e lů r oz s á h l ý c h v e l kos t at ků, j i m ž c í s a ř
p r op ů jč i l dě d i č n é č l e n s t v í v pa n s ké s n ě m ov n ě , j m e n o v a n ý b y l i pouz e v y n i k a j í c í „ př e d l it a v š t í ob č a n é “ ( ome z e n í od r oku 1 867), kt eř í b y l i
d ož i v ot n ě j m e n ov á n i z a s v é z á s l u h y o s tá t , c ír ke v, v ě du n e b o umě n í ; m e z i n i m i n a p ř . Fr a n t i š e k Pa l a c k ý , J a r os l a v Vr c h l i c k ý , A n t on í n Ra n da - a v i r i l n í c h - a r c i b i s kupov é a b i s kupov é s k n í ž e c í h od n os t í [ 2 ] .
V d a lš í c h l e t e c h ( 1873 - 1907) pa k b y lo v y dá n o n ě ko l i k z á kon ů
r e f or mu j í c í c h a l i b e r a l i z u j í c í c h v ol e b n í pr á v o. Vš e ob e c n é , r ov n é a t a j n é
h l a s ov a c í pr á v o do pos l a n e c ké s n ě mo v n y ř íš s ké r a d y b y lo z a v e de n o a ž rok u 1907.
(2) Web: Parlament České republiky – senát. Dostupný z: http://www.senat.cz/zajimavosti
6
Ak t i v n í m i v o l i č i s e s t a l i v š i c h n i m u ž i s t a r š í 24 l e t , kt eř í b y l i
r a k ou s k ý m i ob č a n y, pob ý v a l i v e v o le b n í m ob v odu n e j m é n ě j e de n r ok a v o le b n í pr á v o j i m n e b y lo od e b r á n o z podrob n ě s pe c i f i kov a n ý c h př í č i n ( v o já c i, os ob y v c h ud i n s ké pé č i , n e s v é pr á v n í, t r e s t a n c i a pod.). Pa s i v n í v o le b n í
pr á v o
b y lo
uz á kon ě n o
pr o osob y
starší
30
let.
Pos la n e c k á
s n ě mo v n a b y l a t v oř e n a 516 pos l a n c i, z toh o z Če c h 1 30, z M or a v y 49 a z e S le z s k a 1 5. Pr v n í v o l b y do Pos la n e c ké s n ě mo v n y d l e n ov é pr á v n í úpr a v y
p r ob ě h l y v kv ě t n u r oku 1907 a da lš í v r oc e 1911. So uč á s t í s oub or u z á kon ů z rok u 1 907 s e s t a l i z á kon o pa n s ké s n ě mo v n ě , je j í ž poč e t č le n ů b y l
s t a n ov e n v r oz me z í m e z i 150 a 170 č l e n y. Vo l b y do Ř í š s ké r a d y z r ok u 1 9 11 z ů s t a l y v p la t n os t i a ž do v y h l á š e n í Če s kos lov e n s ka v r oc e 1918 s polu s Pros i n c ov ou ús t a v ou z roku 1907. 3 .2 Ve ř e j ná s p r áva
Str ukt ur a v e ř e j n é s pr á v y b y l a v Ra kous ku- Uh e r s ku č l e n ě n a n a s t á t n í
s p r á v u a z e m s kou s a mos pr á v u. St á t n í s pr á v a b y l a z n á m a i pod poje m
„ Ze m ě p a n s ká s pr á v a “ . Ús t ř e dn í moc b y l a s ous tř e dě n a do Víd n ě , kde s íd l i l a
i j e d n ot l i v á m i n i s t e r s t v a v č e l e s m i n i s t r e m a v j e d n ot l i v ý c h z e m í c h pa k
s íd l i l ú ř a d pod n á z v e m „ Ze m s ká po l i t ic ká s pr á v a “ v č e l e s e z e m s k ý m š é f e m , p od kt er é s pa da l y po l it i c ké okr e s y v č e l e s h e jt m a n e m a ko mu n á l n í
ú ř a d y ob c í , kt e r é mě l i s v ů j s t a t us ( s a mos pr á v n á m ě s t a ) . V Če c h á c h a n a
M or a v ě b y l z e m s k ý m š é f e m m í s t odr ž it e l a v e S le z s ku z e m s k ý pr e s i de n t , t e n to roz dí l b y l da n ý př e de v š í m t í m, ž e v Č e c h á c h a n a M or a v ě z e m s kou p ol it i c k ou s pr á v u v y kon á v a lo m í s t odr ž it e l s t v í, z a t í m c o v e S l e z s ku z e m s k á vláda.
V je d n ot l i v ý c h z e m í c h pa k b y l a v y t v oře n a s a mos pr á v a , kde v č e l e
j e d n ot l i v ý c h s a mos pr á v n í c h z e m í c h s t á l z e m s k ý s n ě m v č e l e s m a r š á l ke m
( Če c h y ) n e b o z e m s k ý m h e jt ma n e m ( M or a v a a S l e z s ko ) , kt er é j m e n ov a l
c í s a ř z č le n ů s n ě m u, dá l e b y l y v y t v oře n y s a mos pr á v n é okr e s y a ob c e ,
v č e l e ok r e s u s t á l okr e s n í s t a r os t a a v č el e ob c e s t a ros t a ob c e . J e tř e b a a l e i p ou k á z at n a s kut e č n os t , ž e s t at ut ár n í m ě s t a mě l a z v l á š t n í pos t a v e n í, kd y
j e j i c h z ř íz e n í b y lo u s kut e č n ě n o z e m s k ý m i z á kon y a n e v z t a h ov a l s e n a n ě z á k on o ob e c n í m z ř í z e n í.
7
3 .3 . Sa m os pr áva v č e s kýc h z e m í c h 3 .3 .1 O be c ní s am os pr áva Se d m n á c t é h o
března
1849
vyšel
v
p la t n os t
„ pr o z at í m n í
ob e c n í
z á k on “ , k t e r ý z ř iz ov a l m í s t n í, okr e s n í a kr a js ké ob c e a s t a l s e t a k z á k l a de m
ú z e m n í s a mos pr á v y. O b c e s e s t a l y z á k la d n í s t a v e b n í j e d n ot kou s t át u a jejich
dřívější
z á v i s los t
na
v r c h n os t e n s ké
s pr á v ě
byla
nahrazena
z a č l e n ě n í m ob c í do ob v odu půs ob n os t i př ís l uš n é h o ok r e s n í h o h e jt m a n s t v í. Až v r oc e 1862 b y l pod č .18 ř í š s ké h o z á kon íku v y dá n ob e c n í z á kon , kt e r ý u mož ň ov a l j e d n ot l i v ý m z e m í m j e d n ot l i v ě upr a v it ob e c n í z ř íz e n í.
V č e le ob c e s t á l s t a r ost a a r a dn í, kt e ř í t v oř i l i v ý kon n ý orgá n ob c e .
Vole n ý m orgá n e m ob c e s e s t a l ob e c n í v ý b or, kt e r ý s e v o l i l n a t ř i r ok y.
Vole b n í pr á v o n e b y lo v š e ob e c n é , a le v o l it moh l i j e n ob č a n é mu ž s ké h o p oh la v í, kt e ř í s p l ň o v a l i z á kon e m da n é podm í n k y a p l a t i l i př í mou da ň
v p ř e d e p s a n é v ý š i , dá l e s e v ol e b n í pr á v o v z t a h ov a lo n a t z v. h on or a c i, kt e r á b y l a t v oř e n a n a př . duc h ov n í m i, důs t oj n í k y, doktor y, a ka de m i k y, uč it e l i .
Z toh oto s y s t é mu l z e us oud it , ž e z v ol e b n í h o pr á v a b y l a v y lou č e n a v ě t š i n a ob y v a t e l s t v a . Ob c e
v y kon á v a l y
vedle
s a mos t a t n é
půs ob n os t i
i
půs ob n os t
p ř e n e s e n ou. V s a mos t a t n é půs ob n os t i ob c e př e de v š í m v y kon á v a l y s pr á v u vlastního
m a j e t ku,
udě lov á n í
ob č a n s t v í,
čestného
ob č a n s t v í ,
s pr á v u
ob e c n í c h c e s t , z ř iz ov a l y o b e c n í po l i c i i , doh l í ž e l y n a t r ž n í ř á d, v y d á v a l y stavební
ř á d,
z ř i z ov a l y
š ko l s t v í,
a td.
V př e n e s e n é
půs ob n os t i
ob c e
v y k on á v a l y s t á t n í s pr á v u, kt e r á b y l a v e l m i r oz s á h l á a r oz m a n it á , z a z m í n k u
s toj í n a p ř . v ý kon ob c í v př e n e s e n é pů s ob n os t i v ob l a s t i údr ž b y s t á t n íc h s i l n i c , s p o lupr á c e s č e t n i c t v e m , kd y j e dn a k př i s p í v a l y n a c h od č e t n ic k é
s t a n i c e , a l e z á r ov e ň z a j i š ť ov a l y u b y t ov á n í č e t n i c t v u, v y m á h a l y pop la t k y, p ok ut y, př í s pě v k y, j e j i c h č i n n o s t z a s á h l a i s oudn i c t v í , z dr a v ot n ic t v í , š k ol s t v í, da ň ov ou ob la s t , odv ody b r a n c ů, a t d.
8
3 .3 .2 O kr e s ní s am o s p r áva
V Če c h á c h b y l a v r oc e 1864 v y t v oř e n a s ous t a v a okr e s n íc h úz e m n í c h
s a mos p r á v, kde v č e l e t a kto v y t v oř e n é s a mos pr á v y s t á l s t a r ost a a okr e s n í v ý b or, ja ko v ý kon n ý orgá n ok r e s n í s a m os pr á v y. Vole n ý m orgá n e m okr e s u b y lo ok r e s n í z a s t up it e ls t v o v ole n é n a ob dob í t ř í le t .
V d a lš í c h d v ou př e dl it a v s k ý c h z e m í c h , t e dy n a M or a v ě a v e S l e z s k u
ok r e s n í s a mos pr á v y z ř í z e n y n e b y l y, p ouz e z de v z n i k l y okr e s n í s i l n i č n í v ý b or y ( s pr a v ov a l y s i l n i č n í s ít ě v t ě c h to z e m í c h ) . J e d n a k pr oto, ž e d le
ř íš s k é h o z á kon a č .18 z roku 18 62 ( ob e c n í z á kon ) , moh l a s a mos pr á v a z e m í
v lož it m e z i ob c e a z e m s k ý v ý b or orgá n y okr e s n í a k r a j s ké . Te d y t a to r e a l i z a c e b y l a z c e l a v komp e t e n c i j e d n ot l i v ý c h z e m í . Okr e s n í s a mo s pr á v n é
ú ř a d y v y kon á v a l y j e d n a k s a mos pr á v u v e s pr á v n í c h ob v ode c h , kt e r é s e n a z ý v a l y okr e s y, a le t é ž s t át n í s pr á v u v př e n e s e n é půs ob n os t i. 3 .3 .3 Ze m s ká s am o s p r áva
Ze m s ká s a mos pr á v a v y c h á z e l a z pr á v n í úpr a v y z r oku 1861, kdy b y l a
v y d á n a ú s t a v a pod č. 20/ 1861 Sb . ř.z ., kt e r á z a klá d a l a z e m s k é z ř íz e n í .
Zá k on od á r n ý m orgá n e m ka ž d é z e m ě s e s t a l z e m s k ý s n ě m a v ý kon n ý m org á n e m z e m s k ý v ý b or. V č e le z e m s ké h o s n ě mu s t á l v Če c h á c h m a r š á l e k a
n a M or a v ě a v e S l e z s ku h e jt m a n . Če s k é z e mě t e d y b y l y r oz dě le n y n a t ř i s a mos t a t n é s pr á v n í z e m s ké s a mo s pr á v y.
Ze m s k ý s n ě m v e d l e č i n n os t i z á kon odá r n é , kt e r á
byla vy mezena
Pros i n c ov ou ús t a v ou z roku 1867, kdy z e m s k ý s n ě m mo h l v z á kon odá r n é č i n n os t i r oz h odov a t o v š e m c o n e b y lo v y h r a z e n o ř íš s ké r a dě , a dá l e t é ž
v y k on á v a l č i n n os t s pr á v n í a a ut on om n í , roz h odov a l n a př . o z e mě dě l s t v í, p r ů m y s l u, ob c h odu a podn ik á n í, z dr a v ot n ic t v í, po l i c i i, ku lt uř e a š kols t v í
( moh l z ř iz ov a t š kol y v č e t n ě v y s ok ý c h s v ý j i m kou un i v e r z it ) , b udov a l veřejné
stavby
(s
č á s t e č n ou
v ý j i m kou
ž e le z n i c ) ,
r e g u lov a l
dopr a v u ,
d okon c e v dob ě m ír u m ě l a j i s t ou pr a v omoc n a d ř í š s k ý m v o j s ke m n a s v é m
ú z e m í a t o v š e c h n o f i n a n c ov a l z př í j m ů z podn iků v e v l a s t n ic t v í z e m ě n e b o z e z e m s k ý c h da n í .
Vol b y do z e m s k ý c h s n ě m ů, b y l y orga n i z ov á n y t a k, a b y v e s n ě mu b y l i
z a s t ou p e n y j e d n a k podn ik a t e ls ké kr u h y, v e l kos t at ká ř i, t a k i i n t e l i ge n c e . Ta kto
orga n iz ov á n a
s a mo s pr á v a
byla 9
v Če c h á c h
do
r ok u
1913,
kd y
r e z ig n ov a l z e m s k ý m a r š á l e k a c í s a ř pot é roz pus t i l Z e m s k ý s n ě m, j e h o
č i n n os t n a h r a d i l Z e m s kou s p r á v n í kom i s í , kt e r á b y l a t v oř e n a s t á t n í m i ú ř e d n í k y. Na M or a v ě a v e S l e z s ku z ů s t a la z a c h ov á n a z e m s ká s a mos pr á v a v n e z m ě n ě n é podob ě a ž do 25.č e r v e n c e 1914, kdy k v ů l i v á l e č n é m u s t a v u b y l y v š e c h n y z e m s k é s n ě m y i ř í š s k ý u z a v ř e n y.
10
4 . Vz ni k Če s ké ho s va z u a Národní ho výbor u
Pot é, co b y l a z a s t a v e n a č i n n os t ř í š s k é r a d y v l é t ě roku 19 14 po
v z n i k u I . s v ě t ov é v á l k y, s e v e š k e r é pol i c ké d ě n í př e s u n u lo do Pr a h y. Ve
Šv e h lo v ě ka n c e l á ř i v H y b e r n s ké u l i c i s e z a č a l i s c h á z e t př e dá c i po l it i c k ý c h
s t r a n a t a k 19. l i s t opa du 1916 de v ě t č e s k ý c h po l it i c k ý c h s t r a n - a gr á r n í c i , s oc iá l n í de mokr a t é , n á r odn í s oc ia l i s t é , m l a doč e š i, s t a r oč e š i, l i dov á s t r a n a
p ok rokov á a t ř i ka t ol i c ké s t r a n y ( s t r a n ou z ůs t a l i j e n s t á topr á v n í pokroká ř i) - oz n á m i lo v e ř e j n os t i, ž e v e s n a z e úč i n n ě j i pr os a z o v a t č e s ké pol it i c k é p ož a d a v k y v ůč i v í de ň s k é v l á d ě a s oh l e de m n a j e j i c h l e p š í s po lupr á c i u t v oř i l i č e š t í pos l a n c i n a ř í š s ké r a dě s pole č n ý pos la n e c k ý k l u b - Če s k ý svaz.
J a k o je h o pr a ž s ká opor a a z á r ov e ň pr ost ř e dn ík m e z i pos l a n c i a
s t r a n a m i b y l v y t v oř e n s e d m n á c t ič l e n n ý Ná r odn í v ý b or. V č e l e Če s k é h o s v a z u s t á lo de v ít i č l e n n é př e d s e d n i c t v o s a gr á r n í ke m Fr a n t i š ke m St a ň ke m jako
p ř e ds e dou,
s oc i á l n í m
de mokr a t e m
Boh u m ír e m
Šmeralem
a
m l a d oč e c h e m J i n dř i c h e m M a š t á lkou ja k o m í s t opř e ds e d y a da l š í m s oc i á l n í m
d e mok r a t e m V l a s t i m i l e m Tus a r e m j a ko je d n a t e le m. Př e ds e dou Ná r odn í h o v ý b or u b y l z v o le n s t a r oč e c h Ka r e l M a t t uš , roz h oduj í c í ú loh u v n ě m v š a k
p ř e v z a l a gr á r n í k A n t on í n Šv e h l a . Ob ě orga n i z a c e z v o l i l y z a h l a v n í m e t od u ob r a n y č e s k ý c h z á j m ů oport un n í pol it i k u n a pr os t é lo a j a l it y s h a b s b ur s kou mo n a r c h i í
a
staly
se
tak
nejv ýraznějš ím
př e ds t a v it e l e m
č e s ké h o
a k t i v i s m u [ 3 ] . Ná r odn í v ý b or s e h r á l v e l kou a podst at n ou rol i poz dě j i a to p ř i
p ř e v z a t í s t á t u a v y h l á š e n í v z n i ku Če s k os lov e n s ka v r oc e 1918, n e b oť n a z á k la d ě doh ody po l it i c k ý c h s t r a n s e s t a l a n e j v y š š í m orgá n e m dom á c í
p ol it i k y s úkole m př i pr a v it s e n a př e v z e t í moc i od Ra kous ka - Uh e r s k a , v y p r a c ov a t z a k lá da j í c í z á kon y a z orga n i z ov a t v e ř e j n ou s pr á v u v z e m i.
(3) PhDr. Pavel Bělina CSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha : Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 616.
11
5 . Če c ho s lovác i v roc e 1917 a Ří š s ká r ada
Poč át ke m r oku 1917 v y da l y s t á t y Doh ody n ot u v e kt e r é s t a n ov i l y
v á l e č n é c í l e a m e z i n i m i ž b y l i c í l os v ob oz e n í Če c h os lov á ků od c iz í
n a d v l á d y. Z a h r a n i č n í od b o j v č e l e s b ud ouc í m pr e s i d e n t e m T.G. M a s a r y k e m s e r a d ov a l, a l e do má c í po l it ic k á s c é n a d a n ou n ot u d e me n t ov a la a v y j á dř i l a loa j a l it u h a b s b ur s ké mo n a r c h i i .
O to v íc e b y lo př e k v a pe n í , kd y ž s e po t ř e c h le t e c h r oz h odl Ka r e l I .
z n ov u z a h á j it z a s e d á n í Ř í š s ké r a d y ( Ř í š s ká r a da v l e t e c h 1914 a ž 191 7 n e z a s e d a l a ) a os v ob od it pol it i c ké v ě z n ě , me z i n i m i i č e s ké pol it i k y Ka r l a
Kr a m á ř e a A lo i s e Ra š í n a . Na pr v n í m z a s e dá n í po t ř e c h le t e c h v y s t oup i l a g r á r n í k Fr a n t iš e k St a n ě k př e d ř í š s kou r a du s pr os l ov e m , kt e r ý do t é dob y
b y l s l ý c h á n pouz e z ús t př e ds t a v it e l ů m e n š í c h po l it i c k ý c h s t r a n . Ve s v é m
p r os lov u v y j á dř i l t ouh u Če c h os lov á ků p o f e de r a c i. Ta kto s it uov a n ý pr os lov
b y l p ř e k v a p e n í m , n e b oť je š t ě poč át ke m r oku Če s k ý s v a z v y j a dř ov a l loa j a l it u s h a b s b ur s kou dy n a s t i í.
Ne z á v i s l e n a tomt o pros lov u v Ř í š s ké r a dě , prob ě h l a 31. kv ě t n a 191 7
r oz s á h l á de mo n s t r a c e dě l n í ků n a St a r om ě s t s ké n á m ě s t í v Pr a z e , kde z a z n ě l i
p ož a d a v e k
na
s a mos t a t n ý
č e s kos l ov e n s k ý
stát,
b y lo
to
pos e l s t v í
p ol it i k ů m, ž e l i d n e s ouh l a s í s da l š í lo a ja l it ou v ůč i mo c n á ř s t v í. B y l a t o d a l š í z p r á v a do Víd n ě , ž e Če c h os lov á c i t ouž í po s v é m v l a s t n í m s t á t ě .
St a r á Ra kous ko- Uh e r s ká pol it i ka z a m ě ř e n á n a udr ž e n í s ouč a s t n é h o
moc n á ř s t v í po v á lc e r y c h l e z e s t á r la . V m on a r c h i i s í l i l y h l a s y n ě m e c k y
m l u v í c í c h pos la n c ů z Př e d l it a v s ka n a v z n i k Ně m e c ké h or a kous ka , kt e r é b y
v z n i k lo z úz e m í c h , kde př e v a ž u j í n ě m e c k y m l u v í c í ob y v a t e lé , c ož pro Če c h y b y lo n e př í pus t n é , n e b oť b y t a k př iš l i o roz s á h l é úz e m í v poh r a n i č í , s k t e r ý m t a k moc poč ít a l i pr o v z n i k n ov é h o s t át u č e s kos lov e n s ké h o.
Ra k ous ko v roc e 1917 v č e l e s c í s a ř e m K a r le m I ., kt e r ý s l í b i l, ž e
u č i n í v š e pr oto, a b y z v ě r s t v a v á l k y b y l a c o n e j dř í v e ukon č e n a , v ě dě lo, ž e u d r ž e n í s t á v a j í c í h o s t á t u je n e mož n é , o to v íc e kd y ž Ně m e c ko př i n ut i lo Sp oje n é s t á t y v s t oupit do v á lk y a t y t a k př e s t a l y b ý t je n o m pr os tř e dn ík y. Té h ož r oku b y lo
h l a d ov ě l
a
Ra kous ko- Uh e r s ko j i ž
př e r oz dě lov á n í
pot r a v i n
válečně
v moc n á ř s t v í
již
v y č e r p á n o, l i d
dá v n o
př e s t a lo
f u n g ov a t . V Říš s ké r a dě s í l i l y h l a s y p os l a n c ů z e z e m í j a ko b y l i Č e c h y,
Ch or v a t s ko, Slov e n s ko, Slov i n s ko, M a ďa r s ko po s a mos t at n os t i. L id b y l n a 12
p ok r a j i v z pour y, v o js ko b y lo de mor a l i z ov á n o, n e oc h o t n o n a dá l e b o jov a t z a Ha b s b u r k y a v oj á c i de z e r tov a l i j i ž po t is í c í c h .
13
6 . Re v o luč ní rok 1918
6 . le d n a 1918 s e v Pr a z e s e š l i č e š t í ř íš š t í pos la n c i a z e m š t í pos l a n c i
n a p r ot e s t prot i n e p ř iz v á n í č e s ké h o n á r oda n a m í r ov á j e d n á n í do L it e v s ké h o
- Br e s t u. Z toh oto je d n á n í v z e š e l dokum e n t , kt e r ý s v ý m ob s a h e m s e s t a l
j e d n í m z n e j v á z a n ě j š í c h doku me n t ů č e s k é pol it i c ké r e pr e z e n t a c e v pr ůb ě h u l e t 1 9 1 4 – 1918. Do dokume n t u b y l z a pr a c ov á n pos toj č e s ké po l it i c k é
r e p r e z e n t a c e v ůč i Ra kous ku- U h e r s ku a v y t v oř e n s po leč n ý pr ogr a m, kt e r ý s e
s k l á d a l z pr ot e s t ů, a l e i s pož a da v ků. J a ko je d e n z n e j v ý z n a m n ě j š í c h b od ů b y l v y t ý č e n b od, kde b y l z a pr a c ov á n pož a da v e k n a v z n i k s a mos t a t n é h o s t át u v h i s t or ic k ý c h h r a n i c í c h č e s k ý c h z e m í c h a S lo v e n s k a př i r e s pe kt ov á n í
p r á v n á r odn ost n í c h m e n š i n . Poz dě j i t a t o de k l a r a c e b y l a po j m e n ov á n a j a k o Tř ík r á lo v á .
Če c h os lov á ků m n a t éto c e st ě z a s v ob odou v e l m i po moh l i pr e s i de n t
Sp oje n ý c h
států
a m e r ic k ý c h
Woodrow
Wi l s on ,
kt e r ý
v le d n u
na
k on g r e s ov é m z a s e d á n í př e d n e s l s v o j í m í r ov ou i n i c i a t i v u , kt e r á ob s a h ov a l a 1 4 b od ů . J e de n z b odů ob s a h ov a l i uz n á n í a ut on om i e n á r odů m, je n ž j s ou
s ou č á s t í Ra kous ka - U h e r s ka , t é h ož dn e pr ob ě h l a v Če c h á c h s t á v ka , kt e rou z org a n iz ov a l i s oc iá l n í de mokr a t é a n á r odn í s oc ia l i s t é s h e s l e m : „ C h c e m e m ír, s v ob odu a c h lé b “ .
Kd y ž n a j a ř e t é h ož r oku propukla S i x tov a a f é r a ( S i x t us b y l š v a gr Ka r l a
I ., kt e r ý s louž i l v be l g i c k é a r má dě a z a je h o pomoc i v y j e d n á v a l c í s a ř s Fr a n c i í
o
u je d n á n í
m íru
za
zády
Ně m e c ka
),
kt e r á
př i n e s l a
v n it r opol it i c kou kr iz i mon a r c h i e pot é c o doš lo ke z v e ř e j n ě n í K a r lov ý c h m ír ov ý c h n a b í de k f r a n c ouz s k ý m m i n i s t e r s ký m př e d s e do u, to z n a m e n a lo
d e b a k l m ír ov ý m j e d n á n í m s doh odov ý m i moc n os t m i. O to h ůř e pa k ř í š e čeli la
b l í z ké
po l it i c ké
ofenzivě
p ols k é h o z a h r a n i č n í h o odb o je [ 4 ] .
č e s k os lov e n s ké h o,
j i h o s lo v a n s k é h o
a
Vy v o l a lo t o s ka n dá l a N ě m e c ko toh o v y u ž i lo k j e š t ě v ě t š í m u upout á n í
Ra k ou s k o- Uh e r s ka k Ně me c ku. Ka r e l I . s e s t a l n e j e n p r o Ně me c ko, a le i pro
doh odov é
moc n os t i
n e s po le h l i v ý .
S K a r lov ou
n e dů v ě r y h od n os t í
z á r ov e ň b y lo z m a p y s t ř e dn í E v r op y r oku 1918 ode ps á n o i c e l é h a b s b ur s k é moc n á ř s t v í .
(4) Václav Veber, Milan Hlavačka a kol., Dějiny Rakouska, Praha: Nakladatelství Lidové noviny, 2002, s. 469.
14
V k v ě t n u 1918 Ka r e l I . s Vi l é m e n I I . s e ps a l i doh odu o v oj e n s k é ,
h os p od á ř s ké
a
pol it i c ké
s po lupr á c i.
Po
tomt o
př ipou t á n í
Ra kous k a
k Ně me c ku s e s t át y Doh od y r oz h od l y n e t r v a t n a c e l i s t v os t i Ra kous koUh e r s k é mo n a r c h i e a n ov ou s n a h ou s e s t a lo podporov a t r oz pa d t éto ř í š e , c ož
mě lo
za
n á s l e de k
Ještě
př e d
uz n á n í
Če s kos lov e n s ké
rady
v P a ř í ž i,
jako
p ř e d s t a v it e lk y b udouc í h o s t át u č e s kos lov e n s ké h o, sta lo s e t a k 29. č e r v n a 1918.
t í mt o
dn e m
se
sešl i
v kv ě t n u
1918
př e ds t a v it e l é
z a h r a n i č n í h o odb o j e půs ob í c í v e Spo je n ý c h s t á t e c h a m e r i c k ý c h s Tomá š e m
Ga r r iq u e M a s a r y ke m , kt e r ý po dv ou mě s í č n í c e s t ě z R u s ka př i c e s t ov a l d o s t át ů s ú kole m j e d n a t s a me r i c kou v l á dou o př e pr a v ě č e s kos lo v e n s k ý c h j e d n ot e k
z Rus ka
na
z á pa d n í
f r on tu
Če s k os lov e n s ka od h a b s b ur s ké mon a r c h i e .
a
o
mož n os t i
os a mos t a t n ě n í
Př i t é to př í l e ž it os t i doš lo m e z i T.G. M a s a r y ke m a p ř e d s t a v it e l i
t a m n í h o č e s ké h o a s lo v e n s k é h o odb oje k Pit t s b ur s ké doh odě . Ta to doh od a n e s l a v s ob ě u j e d n á n í o v z n i ku s a mos t a t n é h o s t át u č e s kos lov e n s ké h o v e s p oj e n í Če c h ů a S lo v á ků ( S lov e n s ko m á dos á h n out a u ton om ie ) v č e l e s p r e s id e n t e m,
ús t a v ou
a
pa r l a m e n t n í
de mokr a c i í.
Př e s n é
us poř á dá n í
p omě r ů v Če s kos lov e n s ku m ě l y us poř á da t a ž v o le n é org á n y v s a mos t a t n é m s t át ě , t ato doh oda b y l a u lož e n a v kon gr e s u Spoje n ý c h s t á t ů a m e r ic k ý c h .
Na tož s e př e ds t a v it e lé po l it i c ké r e pr e z e n t a c e doh od l i n a u s t a n ov e n í
n e j v y š š í h o orgá n u č e s ké do má c í pol it i k y. T í mt o orgá n e m s e s t a l Ná r odn í
v ý b or č e s kos lov e n s k ý , j e h ož h l a v n í m ú kole m s e s t a la př í pr a v a n a př e v z e t í moc i v n ov é m s t á t ě , orga n iz a c e v e ř e j n é s pr á v y a v y p r a c ov á n í z á k l a d n í c h z á k on ů n ov é h o s t át n í h o út v a r u v s r dc i Ev r opy. S lož e n í Ná r odn í h o v ý b or u
v y c h á z e lo s v ý s l e dků pos l e d n í c h v o le b do Ř í š s k é r a d y z r oku 1911 . Ná r od n í v ý b or č e s kos lo v e n s k ý m ě l z poč á t ku 38 č le n ů a b y l t v oř e n :
●Če s k os lo v a n s ká s oc i á l n ě de mokr a t ic ká s t r a n a dě l n i c k á - 10 de l e gá t ů,
●Če s k á s t r a n a a gr á r n í – 9 de le gá t ů ,
●Če s k á s t r a n a s t á topr á v n ě de mokr a t ic k á – 9 de le gá t ů,
●Če s k á s t r a n a n á r odn ě s oc iá l n í – 4 de le g á t ů, ●k a tol i c k é s t r a n y – 4 de le gá t ů ,
●s t a roč e š i a Če s ká s t r a n a pokrokov á po 1 de le gá t ov i.
15
Ná r odn í v ý b or s e h r á l pods t a t n ou rol i p ř i př e v z e t í m oc i v e s t á t ě p ř i
vzniku
Č e s kos lov e n s ka ,
zanikl
13.
1918
se
l i s t opa du
z á k la d e c h us t a v i lo Ná r odn í s h r om á ž dě n í. Na
podz i m
r oku
pa k
1918,
k dy
t r an s f or mo v a l a
se
na
jeho
Ná r odn í
rada
č e s k os lov e n s ká a 26. z á ř í Edua r d Be n e š v y h l á s i l v P a ř íž i Pr oz a t í m n í č e s k os lov e n s kou v l á d u, kt e rou de n pot é uz n a l a Fr a n c i e a poz dě j i i Br it á n i e , Sr b s k o, It á l i e , J a pon s ko, Kub a , USA, Ře c ko a Be lg i e .
C í s a ř Ka r e l I . r e a gov a l n a v á l e č n ý v ý v o j a n a po l it i c kou s it ua c i
v Ra k ou s ku- Uh e r ku a v y d a l m a n i f e s t s l i b u j í c í n á r odn í m z e m í m f e d e r á l n í
u s p oř á d á n í Ra kous ka - U h e r s ka . A l e j i ž n a z á s a d n í z m ě n u v m y š l e n í n á r od ů b y lo p oz dě . O dv a dn y poz dě j i 18. ř í j n a b y lo v Pa ř í ž i pu b l i kov á n o
p r oh lá š e n í o n e z á v i s los t i Če s kos lov e n s k a . Te x t z á s a d n ě od m ít a l r a kous kou
f e d e r a c i a j e d n oz n a č n ě pr os a z ov a l de mo kr a t iz a c i a v z n i k n e z á v i s l é h o s t át u , toto
p roh lá š e n í
v y t v oř i l
T.G.
Masaryk
v e W a s h i n gton u .
Proh lá š e n í
p r oz at í m n í v l á d y b y lo dor uč e n o i pr e s i d e n t u s poje n ý c h s t á t ů W . W i l s o n ov i, k t e r ý j í u z n a l a n a z á k l a dě n í i odpov ě d ě l r a kous ké mu c í s a ř i, ž e j i ž n a dá l e
o b u d ou c n ost i z e m í c h Če c h , M or a v y , Če s ké h o Sle z s ka a S lo v e n s ka , je t ř e b a j e d n a t s Pr oz at í m n í v l á dou č e s kos lov e n s kou v Pa ř íž i . Pot é 27. ř í j n a 191 8
od e s la l r a kous k ý m i n i s t r z a h r a n i č í h r a b ě A n dr á s s y n ót u do Spoje n ý c h s t á t ů a me r i c k ý c h , kde v y s lo v i l s ouh l a s s j e h o podm í n ka m i . Toto proh l á š e n í b y lo p ot é v Pr a z e c h á pá n o j a ko ka pit u la c e Ra kous ka - Uh e r s ka .
16
7 . Vz ni k Če s kos love n s ka
Kd y ž 28. ř í j n a dor a z i l a n ót a r a kous ké h o m i n i s t r a z a h r a n i č í do Pr a h y ,
b y l a p ot é v y v ě š e n a n a b udov ě n ov i n Ná r odn í po l it ika n a Vá c l a v s ké m n á m ě s t í. Pr a ž a n é da n ou n ót u poc h opi l i ja ko ka p it u l a c i a z r a du j í c í c h s e
Pr a ž a n ů n a j e d n ou v z n i k l n ě ko l i ka t i s í c ov í da v , kt e r ý z b udov s t r h á v a l v š e co
p ř ip om í n a lo
r a kous kou
mon a r c h i i .
M ís t odr ž it e ls t v í
n e od v á ž i l a pr ot i já s a j í c í m u da v u v Pr a z e j a kkol i v z a s á h n out. Če s k á
p o l it i c ká
r e pr e z e n t a c e
oč e ká v a la
r oz pa d
s a mos t a t n é h o s t át u, a le př e s n ý t e r m í n n e z n a l a .
a
a r má d a
mon a r c h i e
a
se
vznik
To, ž e k un á h l e n í v z n i k u Če s kos lo v e n s ka př i s pě l a n á h oda s v ě dč í i
s k u t e č n os t , ž e 25. ř í j n a odj e l i př e ds t a v i t e lé Ná r od n í h o v ý b or u z Pr a h y d o Že n e v y
jednat
s proz at í m n í
v l á dou,
kde
Edua r d
Be n e š
př e s v ě dč ov a l
n a n a š e m úz e m í
j i ž oč e ká v a l
p ř ítom n é o tom, a b y s v y h l á š e n í m s a mos t at n é h o s t át u n e pos p íc h a l i a p lá n ov a l
j e j n a j a r o roku 1919, kdy
s p oj e n e c ká v oj s ka .
Na ž e n e v s k ý c h por a dá c h b y l doh odn ut z půs ob př e v odu s t át n í moc i z
r u k ou r a kous ko- uh e r s k ý c h do č e s kos lov e n s k ý c h . Dos a va d n í moc e n s k ý a
h os p od á ř s k ý me c h a n i s m u s n e m ě l b ý t r ozb it , č e s kos lov e n s k ý s t á t n e mě l b ý t b u d ov á n n a t ros ká c h R a kous ko- Uh e r s ka , n ý b r ž mě l n a v á z a t n a j e h o s oc iá l n í a p ol it ic k ou s t r ukt ur u i pr á v n í ř á d [ 5 ] .
Za s t upu j í c í v e de n í Ná r odn í h o v ý b or u v Pr a z e – A n t on í n Š v e h l a ,
A lo i s Ra š í n , J iř í St ř í b r n ý a Fr a n t iš e k Soukup – pot é c o z j i s t i l i j a ká j e
s it u a c e v pr a ž s k ý c h u l i c í c h s e r oz h odl i p ř e v z ít moc v k l í č ov ý c h i n s t it uc í c h . Ne jp r v e s e A. Šv e h l a a F. Soukup v y da l i př e v z ít O b i l n ý ús t a v v Pr a z e , a b y n e mo h lo b ý t odv e z e n o ob i l í z Pr a h y n a f r on t u.
Bě h e m t oh o s e d a v y j á s a j í c í c h l i d í v Pr a z e v a l i l i b e z c í l e s e m a t a m,
h l a v n í d a v s e v a l i l z Vá c l a v s ké h o n á m ě s t í n a St a rom ě s t s ké a z pě t . Da v j i ž č i n i l n ě k o l i k d e s ít e k t i s í c l i d í. Vš i c h n i j á s a l i a v o já c i a po l i c i s t é r a kous k é mo n a r c h i e m u s e l i z dr a v it č e s ké pr a por y . Da v a l e n i k do n e v e d l a t e n s e c ít i l
n e n a s y c e n ý a t a k kd y ž n a Př íkopě da v m í j e l a gr á r n í k a I s i dor a Za h r a d n í k a ( č le n Ná r odn í h o v ý b or u, ř í š s k ý pos la n e c a kn ě z ) ,
(5) PhDr. Pavel Bělina CSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha : Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 625.
17
z d a v u n ě kdo z v o la l j e h o j m é n o a v tom s e n á h l e oc i t l n a r a m e n n ou, da v j e j
n e s l a ž k domu u Z l a t é h us y , kde m u n ě kdo da l do r u kou t r iko lor u a ř e kl :
„ v e ď n á s “ . I . Za h r a d n í k v z po m í n á : „ a t a k j s m e š l i “ , d a v doš e l a ž z pě t n a Vá c l a v s k é n á m ě s t í, kde I . Za h r a d n í k v y s t oupi l n a s c h od y Sv . Vá c l a v a , v o já c i s i s t r h á v a l i odz n a k y r a kous ké h o moc n á ř s t v í, ž e n y p l a ka l y , m už i j á s a l i . Za h r a d n í k z v o la l : „ n a v ž d y l á me m e pout a, v n i c h ž n á s t ý r a l i
v ě r o lo m n í, c i z á č t í a n e m r a v n í H a b s b ur kov é . J s m e s v o b odn i … Př í s a h á m e , ž e c h c e m e t éto s v ob ody s e s t á t i h odn ý m i. “ L id é n a n á m ě s t í v o la l i :
„ p ř í s a h á m e“ [ 6 ] . Pot é s e n a n á m ě s t í s t ř íd a l i ř e č n í c i a pr okl í n a l i H a b s b ur k y . I . Za h r a dn í k s e m e z i t í m v y da l n a n á dr a ž í Fr a n t iš ka J os e f a ( n y n í W i l s on ov o ) . Ta m s e u j a l j m é n e m Ná r odn í h o v ý b or u s p r á v y ž e l e z n i c a vydal
p ř íka z
ztrhat
vše
co
př ipo m í n a lo
mon a r c h i i
a
hlavně
necha l
ž e le z n i č n í m t e l e gr a f e m v š e m č e s k ý m s t a n i c í m z a s l a t z pr á v u o v z n i k u č e s k os lov e n s ka . I s i dor Za h r a d n í k s e pos l é z e s t a l pr v n í m Če s kos lov e n s k ý m m in istrem železnic.
V p ole d n í c h h od i n á c h s e př e ds t a v it e l é Ná r odn í h o v ý b or u r oz h od l i
p ř e v z ít s pr á v u č e s kos lo v e n s k é h o s t át u a v y da l i s e t e d y n a m í s t odr ž it e l s t v í,
k d e je p ř i j a l v i c e pr e z i d e n t J a n Kos i n a o oz n á m i l de l e ga c i s kut e č n os t, ž e m í s t od r ž it e l h r a b ě M a x m i l i a n Coude n h ov e V íd n ě .
odje l v r a n n í c h h od i n á c h d o
Vic e pr e s i de n t je ob e z n á m i l , ž e n e m á ž á d n é i n s t r ukc e c o dě la t
v p ř íp a d ě s t á t n í h o př e v r a t u a t a k ž á da l V íd e ň o s t a n ov i s ko, kd y ž s e v i c e p r e s id e n t n e doč ka l odpov ě d i, r oz h odl s e n e k l á s t odpor. Pot é s e č le n ov é
Ná r od n í h o v ý b or u A lo i s Ra š í n , Fr a n t i š e k Soukup, J iř í St ř í b r n ý a A n t on í n
Šv e h l a r oz h odl i v y da t n a Ze m s kou s prá v n í ko m i s i, kd e s e j e j í př e ds e d a
h r a b ě Sc h ön b or n da l k d i s poz ic i n ov é m u s t á t u, a n iž v ě dě l, ž e t e n t o st á t p ř e r u š u je v š e c h n y s t y k y s c í s a ř e m [ 7 ] .
Voje n s ké v e l it e l s t v í m e z i t í m v y s l a lo do ul i c v o js k o, př e de v š í m
ob s a d i l i St a romě s t s ké a Vá c l a v s k é n á m ě s t í. Kr á t c e p ot é Fr a n t iš e k Souku p ž á d a l g e n e r á l a Za n a n t i h o o to, a b y s v é v ojá k y s t á h l z pě t a t e n mu v y h o v ě l.
(6)Antonín Klinek, Samostatný stát vyhlásil katolický kněz Zahradník,Lidové noviny, 27.11.2003, str. 1 přílohy.
(7) PhDr. Pavel BělinaCSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha : Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 626.
18
V p oz d n íc h odpole d n í c h h od i n á c h potom př i j e l z e S lo v e n s ka Va v r o Šrob á r, k t e r ý v Ná r odn í m v ý b or u z a s t upov a l S lov á k y a t a k t ě c h t o pět č le n ů Ná r od n í h o v ý b or u ko le m os m n á c t é h od i n y 28.ř í j n a 191 8 v y h l á s i l i pr v n í
z á k on „ o z ř íz e n í s a mos t a t n é h o s t á t u č e s kos lov e n s ké ho“ , kt e r ý v př e dc h oz í n oc v y p r a c ov a l A lo i s Ra š í n .
Te n to z á kon z n ě l : „ Sa mo s t a t n ý s t á t č e s kos lov e n s k ý v s t oupi l v ž i v ot .
A b y z a c h ov á n a b y l a s ouv i s lo s t dos a v a dn í h o pr á v n í h o ř á du s e s t a v e m n ov ý m, a b y n e n a s t a l y z m a t k y a upr a v e n b y l n e r uš e n ý př e c h od k n ov é m u
s t át n í m u ž i v ot u, n a ř iz u j e Ná r odn í v ý b or j m é n e m č e s k os lo v e n s ké h o n á r od a j a k o v y k on a v a t e l s t á t n í s v r c h ov a n os t i toto:
Č l.1 .St át n í f or mu č e s kos lov e n s ké h o s tá t u ur č í n á r od n í s h r om á ž dě n í v e s r oz u mě n í
s
Č e s kos lov e n s kou
Ná r odn í
r a dou
v
Pa ř í ž i.
Orgá n e m
j e d n o m y s l n é v ů l e n á r oda a t a ké v y kon a v a t e l e m s t á t n í s v r c h ov a n os t i j e Ná r od n í v ý b or ;
Č l.2 .Ve š k e r é dos a v a d n í z e m s ké a ř í š s ké z á kon y a n a ř íz e n í z ů s t á v a j í p r oz at í m v p l a t n os t i ;
Č l.3 .Vš e c h n y ús t a v y s a mos pr á v n é , s t á tn í a ž up n í, ú s t a v y s t á t n í, z e m s k é , ok r e s n í, a z e j m é n a i ob e c n í j s ou podř í z e n y N á r odn í m u v ý b or u a pr oz a t í m ú ř a d u j í a j e d n a j í d l e dos a v a d n í c h p la t n ý c h z á kon ů a n a ř í z e n í ; Č l.4 .Zá k on t e n to n a b ý v á úč i n n os t i d n e š n í m d n e m ;
Č l.5 .Ná r odn í m u v ý b or u s e uk l á dá , a b y t e n t o z á kon prov e d l“ [ 8 ] .
Ná s l e du j í c í de n s e do Pr a h y v r á t i l m í s todr ž it e l h r a b ě Coude n h ov e ,
p ot é co z j i s t i l , ž e mu V í de ň n e n í oc h ot n a j a kkol i v po moc i, poda l de m i s i.
C í s a ř i j e h o v lá da s e post upn ě z c e l a v z da l i n a dě j e , ž e udr ž í s v ou ř íš i p oh r oma d ě , a t a k 31. ř í j n a da l c í s a ř K a r e l I . s v á v o j s ka k d i s poz ic i
p ř e d s t a v it e lů m n ov ě s e t v oř íc í c h s t á t ů, 11. l i s t opa du pa k n a s v ů j t r ů n a b d i k ov a l . V Pr a z e s e z a č a la v y t v á ř e t prv n í č e s kos l o v e n s ká v l á da [ 9 ] .
(8) Zákon č. 11/1918 Sb. o zřízení samostatného státu československého
(9) PhDr. Pavel Bělina CSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha : Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 626.
19
8 . 2 8.ř í j e n v z e m í c h M or ava a Sle z s ko
Na M or a v u s e i n f or ma c e o z á s a d n í m z v r a t u v e v ý v o j i mo n a r c h i e
d ost a l a poz dě odpole d n e , v ě t š i n ou a l e a ž v n oč n í c h h od i n á c h . Pouz e m í s t od r ž it e l Ka r l b a r on v on He i n o l d dos t a l z pr á v u o udá los t i j i ž v po le d n e . Te le g r a m z a dr ž e l a z j i š ť ov a l v e V íd n i j a k ý j e s kut e č n ý s t a v v ě c i. V í de ň , a le
v t u dob u je š t ě ž á dn é i n f or m a c e n e m ě la . Ty z í s k a l a a ž v e v e č e r n í c h
h od i n á c h a t a k v y da l a m í s t odr ž it e l i př í ka z př e v é s t a r c h i v m í s t odr ž it e l s t v í z Br n a d o Víd n ě a z n i č it v š e c h n y po l it i c ké l i s t i n y.
Ob dob n ě j a ko v Če c h á c h t a k i n a M or a v ě v z n i k l j i ž p ř e d v y h l á š e n í m
Če s k os lov e n s ka Ná r odn í v ý b or n a M or a v ě , b y lo to 25. ř í j n a 1918 kd y
mor a v š t í č l e n ov é pr a ž s k é h o n á r odn í h o v ý b or u v y t v oř i l i v Br n ě M or a v s k ý
n á r od n í v ý b or, kt e r ý s e pov a ž ov a l z a c e n t r á l n í orgá n č e s k é h o n á r oda n a
M or a v ě . M or a v s k ý n á r odn í v ý b or b y l t v oř e n č l e n y pr a ž s ké h o Ná r odn í h o v ý b or u , kt e ř í s e 28. ř í j n a 191 8
n e dos ta l i do Pr a h y a dá l e d e l e gov a n ý m i
č le n y p o l it i c k ý c h s t r a n . Pr v n í n e odk la dn é ř e š e n í, k t e r ý Ná r odn í v ý b or m u s e l ř e š it b y l odv oz a r c h i v u do Víd n ě .
Br n o s v ou r oz loh ou n e b y lo t a k v e lk é , a b y s e m í s t odr ž it e l i poda ř i l o
t uto s k ut e č n os t ut a j it a t a k moh l Ná r odn í v ý b or z a pomoc i v l a s t e n c ů n a ž e le z n i c i, odklon it v l a kov ou s oupr a v u s a r c h i v e m n a s l e pou kole j a t í m od je z d u ž e l e z n i č n í s ou pr a v y z a b r á n it . Ná s l e du j í c í h o
dn e
se
mor a v š t í
č l e n ov é
Ná r odn í h o
v ý b or u
č e s k os lov e n s ké h o pr oh lá s i l i z a N á r odn í v ý b or pr o M o r a v u a S l e z s ko a
z a č a l i ú ř a dov a t v Ze m s ké m do mě n a J oš tov ě t ř ídě a z á r ov e ň doš lo i k p ř e v z e t í m í s t odr ž it e ls t v í od Ka r l a b a r on a v on He i n o lda .
St e j n ě j a ko v Pr a z e t a k i v Br n ě b y l v z n i k s a mo s t a t n é h o s t át u př i j a t
s v e l k ý m oh l a s e m l i du. L i dé s e s h r o ma ž ďov a l i n a n á m ě s t í c h , v u l i c í c h a slavili,
pr ov olá v a l i
hanbu
mo n a r c h i i
a
v y z v e dá v a l i
os ob n os t i
T.G.
M a s a r y k a a pr e s i de n t a Spoje n ý c h s t á t ů a me r i c k ý c h W. Wi l s o n a a m n o h a dalších.
S it ua c e
ve
S le z s ku
neby la
tak
je d n oduc h á
ja k
na
M or a v ě
a
v Če c h á c h , n e b oť v e d n e c h 28. a ž 29. ř í j n a 1918 v z n i k l y v e S l e z s ku h n e d
d v a org á n y a t o Ze m s ká n á r odn í r a da Tě š í n s ké h o kn í ž e c t v í ( Pols k á R a d a Na r odowa ) , ja ko n e j v y š š í orgá n po l s ké h o ob y v a t e l s t v a v e S l e z s ku a
20
2 9 .ř í j n a n e c h a l a p l a k á t ov a t proh lá š e n í , ž e př e v z a l a s pr á v u a z á r ov e ň oz n á m i l a př i v t ě le n í t oh oto úz e m í k Pols k u.
St e j n é h o dn e b y l v Opa v ě ut v oř e n Ná r odn í v ý b or pro Sle z s ko, je h ož
z á s t u p c i h n e d n a v š t í v i l i n e j dů l e ž it ě j š í opa v s ké úř a d y, z e m s kou v l á du , ok r e s n í h e jt m a n s t v í, v oj e n s ké v e l it e l s t v í, m a g i s t r á t, pošt u a n á dr a ž í, kd e
v š u d e oz n á m i l i v y t v oř e n í t oh oto orgá n u pr o Sle z s k o, ja kož to j e d i n é op r á v n ě n é i n s t it uc e k př e v z e t í v e š ke r é moc i [ 1 0 ] . Dn e 31. ř í j n a b y l u s t a v e n
Ze m s k ý n á r odn í v ý b or pr o S le z s ko s e s íd l e m v O s t r a v ě . M oc a pr a kt ic k á č i n n os t
Ze ms k é h o
n á r odn í h o
v ý b or u
byla
m i n i m á l n í.
P o ls ká
Rada
Na r odowa a Ze m s k ý n á r odn í v ý b or v y kon á v a l y s pr á v u p r a kt i c k y j e n n a ome z e n é m úz e m í s t í m , ž e v l e pš í m pos t a v e n í b y l a s t r a n a pol s ká .
Z toh oto dův odu a z ob a v y př e d mož n os t í b ouř í s e ob ě s t r a n y s e š l y v
Or lov é v e dn e c h 2. a 5.l i s t opa du1918 k j e d n á n í. B y l o doh odn ut o, ž e Ra d a Na r odowa b ude v y kon á v a t v l á du n a d okr e s y Tě š í n a B í l s ko, Ze m s k ý
n á r od n í v ý b or n a d okr e s e m Fr ý de k, dá l e ob c e s č e s k ý m ob y v a t e l s t v e m v ok r e s e
Fr y š t á t
b udou
pod
ob y v a t e l s t v e m pod Ra dou.
Ze m s k ý m
n á r odn í m
v ý b or e m ,
s
po ls k ý m
Dá le m ě l a b ý t z ř í z e n á de m a r ka č n í č á r a . Pols ká v l á da t uto doh od u
s c h v á l i l a , a l e r e a kc e pr a ž s ké h o Ná r odn í h o v ý b or u b y l a opa č n á . S it ua c e s e
s t á l e v í c e ko mp l i kov a l a a doh oda b y l a ob ous tr a n n ě p or uš ov á n a . Pol s k á M or a c z e ws ké h o v l á da v y p s a l a v o l b y d o ús t a v odá r n é h o Se j m u, kt e r é s e
m ě l y k on a t 26.le d n a 1919 i n a Tě š í n s k u, Sp íš í a Or a v ě . R a da N a r odowa z ř íd i l a 1 . l e d n a 1919 z v l á š t n í z e m s kou v l á du t z v. „ R z ą d Kr a jow y “ . S it ua c e s e s t a la k r it ic kou a v r c h o l i l a v t z v. „ s e d m i de n n í v á l c e “ v e d n e c h 23. le d n a 1 9 1 9 a ž 30. le d n a 1919 .
Útok z a č a l 23. l e d n a 1919. Do J a b l u n k ov a v s t upu je č e s ké v o js ko z e
s m ě r u od Ča dc e a post upuje dá l e k Tě š í n u. M e z i Hr á d ke m a B y s t ř ic i
d oc h á z í k pot y č c e s po l s kou domob r a n ou. Sla b é pol s k é s í l y, č ít a j í c í v t é
d ob ě 1 0 0 0 mu ž ů pr a v i de l n é a r m á d y i domob r a n y, v y dá v a j í pod n á por e m
1 6 0 0 0 č e s k ý c h v oj á k ů Tě š í n a us t upuj í dá l e . Fr on t a s e z a s t a v i l a t e pr v e p ř e d Skočov e m n a l i n i i h or n í Vi s l y. Po pols k é i n t e r v e n c i k e s poj e n c ů m b y l a
(10) Doc. JUDr. Karel Schelle CSc.,Vývoj veřejné správy v letech 1848-1990, Praha : Nakladatelství Eurolex Bohemia s.r.o., 2005, s. 85.
21
v y z n a č e n a de m a r ka č n í č á r a , z a kt e rou s e mus í s t á h n o ut č e s ké v o j s ko, což p ot é t a k y u č i n i lo. A t í m s kon č i l da l š í v o je n s k ý kon f l i kt , kt e r ý m us e lo Če s k os lov e n s ko uč in it pr oto, a b y udr ž e l o c e l i s t v os t s v é h o úz e m í .
22
9 . Ně m e c ké obyvat e l s t vo a ro z pad m onarc hi e
Roz pa du h a b s b ur s ké mo n a r c h i e v e l kou m ě r ou př i s pě l i s a m i N ě m c i ,
s t a lo s e t a k j i ž 21. ř í j n a 1918, kd y v Ř íš s ké r a dě v y h l á s i l i Pr oz a t í m n í n á r od n í
s h r o má ž dě n í
nového
s t át u
t z v.
Ně me c ké h or a ko us ka ,
toto
p r oz at í m n í s h r o má ž dě n í t v oř i l i n ě m e c k y m l u v í c í pos l a n c i, kt e ř í pož a dov a l i
v y t v oř e n í n ě m e c k ý c h s po lkov ý c h z e m í j e dn a k v Ra kous ku, a le i v č e s k ý c h z e m í c h s b udouc í v i z í s e př ipo j it k Ně me c ku a v y t v o ř it t a k Ve lk é Ně me c ko. Ně me č t í
pos l a n c i
z Če c h
ihned
na
to
v y t v oř i l i
z e m s k ou
v lá d u
Ně me c k é h oč e s ka s e s í d l e m v L i b e r c i, kt e r ou pot v r di l i t a ké h n e d po v z n i k u Če s k os lov e n s ka 29. ř í j n a 1918 a o de n poz dě j i t a k u č i n i l i i Ně m c i v e S le z s k u , kde v y h l á s i l i Sude t e n l a n d s v l á dou v Opa v ě .
Ob ě z e m ě h n e d po s v é m v z n i ku z a č a l y b udov a t v l a s t n í s t á t n í s pr á v u ,
v y t y č ov a t s v o je v l a s t n í úz e m í a v u l i c í c h s e z a č a l a ob j e v ov a t domob r a n a t z v. „ Wo lk s we h r “ .
Če s ká po l it i c ká s c é n a n a t o r e a gov a la n á v r h e m, kt e r ý ob s a h ov a l n a p ř .
v s t u p Ně m c ů do pa r l a m e n t u a po v z or u Ra kous ka t z v. „ m i n i s t r a - kr a ja n a “ , a le Ně m c i s n a b ídkou n e s ouh l a s i l i a t a k b y lo z ř e j m é , ž e s e v z t a h y n e d a j í ř e š it p ol it ic k y, a le ž e b ude n e z b y t n á v o j e n s ká c e s t a .
Ně mc i ž i j í c í v č e s k ý c h z e m í s t á le v í c e touž i l i po v z n i ku s v ý c h
n á r od n í c h n ě m e c k ý c h z e m í a t a k 3. l i s t opa du 1918 v y h l á s i l i v č e s ké m p oh r a n i č í da l š í d v ě n ě m e c ké z e m ě a t o De ut s c h s üd m ä h r e n Z n oj m ě a Böh m e r wa l dga u s c e n t r e m v Pr a c h a t i c í c h .
se sídlem ve
Voje n s ká i n t e r v e n c e , kt e r á mě l a z a c í l l i kv i da c i s u de t s k ý c h pr ov i n c i í
z a č a l a k on c e m l i s t opa du a do kon c e r oku 1918 b y lo h i s t or ic ké ú z e m í
v č e s k ý c h r ukou. Spolupr á c i Ně m c ů s př e ds t a v it e l i p r a ž s ké v l á d y kr o mě n e oc h ot y
z n ě m e c ké
strany
n ě k o l i k a de s ít ka m i m r t v ý c h . Hr a n i c e
Ně m e c ka
bráni l y
i
oz b r oj e n é
s Če s kos lov e n s ke m
pa k
srážky
pot v r di l a
doprov á z e n é až
m ír ov á
s m lou v a v e Ve r s a i l l e s a s Ra kous ke m s m lou v a z St .- G e r ma i n . Ně m c i s e
od m ít l i z úč a s t n it př ípr a v y Ús t a v y ( 1 920) a t a k j i n e mo h l i ov l i v n it .
Če s k os lov e n s ká v l á da s e z a v á z a l a dodr ž ov a t pr á v a me n š i n a t e n t o z á v a z e k p l n i l a . Ně m c i m ě l i v š e c h n a ob č a n s ká i n d i v i duá l n í pr á v a , n á r odn í š ko ls t v í ( v č e t n ě v y s oké h o) a mož n os t p l n é h o kult ur n í h o v y ž it í. Opa ke m v s t ř íc n ý c h
g e s t Be n e š e a M a s a r y k a b y lo pr ot i n ě m e c ké b r o je n í Če s ké n a c io n á l n í f r on t y. 23
Až od r oku 1926 z a č a l i př i j í m a t př e ds t a v it e lé n ě m e c k ý c h a kt i v i s t ic k ý c h s t r a n ( a g r á r n íc i, s oc i á l n í de mokr a t é ) č le n s t v í v e v l á d n í c h ka b i n e t e c h .
24
1 0 . Slo v e ns ko a 18. ř í j e n 1918 S lov e n s k á
veřejně
pol it i c ká
př i h l á s i l a
až
30.
r e pr e z e n t a c e října
1918,
se
k Če s kos lov e n s k é mu
t e dy
dva
dn y
po
státu
vyh lášen í
Če s k os lov e n s ka v Pr a z e . Toh oto dn e s e s e š l i s lo v e n š t í př e ds t a v it e l é v Sv.
Martině
za
úč e l e m
v y t v oř e n í
S lov e n s ké
n á r odn í
r a d y,
jako
r e p r e z e n t a t i v n í h o orgá n u S lov á ků a j e j i c h j m é n e m s e př i h l á s it k m y š l e n c e
n a s e b e u r č e n í n á r odů a t a k s e př ipoj it k č e s k ý m z e m í m a s po le č n ě v y t v oř it č e s k os lov e n s k ý s t á t.
V d ob ě , kdy s e s lo v e n š t í po l it i c i s j í ž d ě l i, n e v ě dě l i j e š t ě , ž e v Pr a z e
j i ž b y l u č i n ě n z á s a d n í kr ok ke v z n iku s pol e č n é z e m ě v y h l á š e n í m v z n i k u Če s k os lov e n s ka 28. ř í j n a 1918.
S lov e n s ko v t é dob ě je š t ě s pr a v ov a lo Uh e r s ko a m í s t n í n ov i n y
n e i n f or mov a l i o t é to s kut e č n os t i. A t a k S lov á c i pos t upov a l i pod le p l á n u , z v o l i l i S lov e n s kou n á r odn í r a du a př i j a l i t z v. „ M a r t i n s kou de k la r a c i “ , v n i ž
s e ř í k a lo: „ Ve j m é n u s lo v e n s k é h o n á r oda opr á v n ě n á j e t e d y m l u v it pouz e
S lov e n s k á n á r odn í r a da . Ná r odn í r a da č e s kos lov e n s ké h o n á r oda v Uh e r s k u usazeného
os v ě dč u j e :
k u lt u r n ě h i s t or i c k y
1.
S lov e n s k ý
j e d n ot n é h o
n á r od
je
č e s kos lov e n s ké h o
částí
n á r oda .
j a z y kov ě Na
i
všec h
k u lt u r n íc h b o j í c h , kt e r ý v e d l č e s k ý n á r od a kt e r é h o uč i n i l y z n á m ý m p o c e lé m s v ě t ě , s e podí l e l a i s lo v e n s ká v ě t e v. 2. Pro t e n to č e s kos lov e n s k ý n á r od ž á dá me i n e z á v i s los t i“ [ 11 ] .
my
n e o me z e n é s e b e ur č ov a c í pr á v o n a z á k l a dě p l n é
Té h ož v e č e r a , kd y ž j i ž č á s t úč a s t n íku M a r t i n s ké de k l a r a c e b y l i n a
c e s t ě d omů dor a z i l do M a rt i n a M i l a n Hodž a a poda l z pr á v u o tom, ž e v Pr a z e b y l v y h l á š e n Če s kos lo v e n s k ý s t á t j i ž př e d d v ě m a d n y. Na t o z b y l í
ú č a s t n í c i z n ov u z a s e d l i a pr ov e d l i d v ě z m ě n y v de k l a r a c i a t o je d n a k v y p u s t i l i u s t a n ov e n í s pož a da v ke m s a m ost at n é h o z a s t oupe n í S lo v á ků a d o b od u d v ě v s u n u l i pr oh l á š e n í, ž e t a k r e a gu j í n a n ov ě v z n i k lou s it ua c i, t e d y
v y h l á š e n í Če s k os lov e n s ka v Pr a z e 28. ř í j n a 1918. Tato de kl a r a c e b y l a
p r oje v e m S lov á ků s d í l e t s Če c h y, M or a v a n y a S l e z a n y s po le č n ý s t á t a t a k s e odt r h n out od Uh e r s ka .
(11) Dušan Kováč, Dějiny Slovenska, Praha: Nakladatelství Lidové noviny s.r.o., 1998, s. 191.
25
Nov ě v z n i k l á s it ua c e n e b y l a l e h ká ja k v č e s k ý c h z e m í, t a k i n a
S lov e n s k u, kde s e s i c e ú č a s t n í c i M a r t i n s k é de k l a r a c e r oz je l i po c e lé m
S lov e n s k u, a b y i n f or mo v a l i l i d o v z n i ku Če s kos lov e n s ka , t v oř i l i s e Ná r od n í r a d y ( ob dob a N á r odn íc h v ý b or ů v č e s k ý c h z e m í c h ) a i n á r odn í g a r d y, a l e
s it u a c e b y l a t a kov á , ž e c e lé S lo v e n s ko s t á le ov l á da l U h e r s k ý s t á t n í a pa r á t , t e d y j a k úř e dn í k y, t a k i v o js ke m a č e t n i c t v e m. Ná r o dn í r a da n e b y l a s c h opn a f a k t ic k y př e v z ít s t á t n í moc n a S lov e n s k u, o to h or š í s it u a c e b y l a , kd y ž d n e
3 1 . ř í j n a 1918 s e v U h e r s ku us t a n ov i l a n ov á v l á da , kt e r á s e pov a ž ov a la z a v l á d u c e l é h o s t a r é h o Uh e r s ka a t o b y l z á s a d n í r oz d í l m e z i V í d n í a
Bu d a p e š t í. Uh e r s ká v l á d a s e ob r á t i l a n a S lov e n s kou n á r odn í r a du s n á v r h e m
n a a u t on om i i pr o Slov e n s ko, a le S lov á c i t uto n a b í dk u od m ít l i . Na to Uh e r s k é v o j s ko ob s a d i lo Sv. M a r t i n a n a kr á t kou dob u dokon c e z a dr ž e l i
p ř e d s e d u S lo v e n s ké n á r odn í r a d y. S it ua c e n a S lo v e n s ku n e b y l a l e h ká n e b oť
S lov e n s k á n á r odn í r a da n e b y l a s c h opn a j a kko l i v př e v z ít t uto z e m i pod v l a s t n í s pr á v u, a t a k 4. l i s t opa du z pov ě ř e n í pr a ž s ké h o Ná r odn í h o v ý b or u byla
v y t v oř e n a
(předseda
a
doč a s n á
dá l e
v l á da
pr o
S lov e n s ko,
s pr a v ov a l f i n a n c e ) ,
I . Dé r e r
č le n y (
byli
V. Šr ob á r
s pr a v ov a l
v o js k o
a č e t n ic t v o) , P. Bla h o ( s pr a v ov a l z á s ob ov á n í a n á r o dn í r a d y ) , A. Št e f á n e k (
s p r a v ov a l
š ko ls t v í) .
S íd l e m
vlády
byla
1 4 . l i s t op a du po us t a v e n í č e s kos lov e n s ké v l á d y.
Ska l i c a ,
č i n n os t
ukon č i l a
Poz ic e S lov e n s ké n á r odn í r a d y s e z t íž i l a d n e 11. p r os i n c e 1918, kd y
v Koš ic í c h Vi kt or Dv or s á k v y h l á s i l v z n i k V ý c h odos lo v a n s ké r e pub l i k y, t v oř e n ou př e v á ž n ě S lov j a k y, kt e ř í b y l i l oa já l n í s U h e r s kou v l á dou. Uh e r s k á v l á d a s i b y lo v ě do m a , ž e s i lo v é ř e š e n í n a S lo v e n s ku n e n í mož n é a t a k s e s n a ž i l a z a j a koukol i v c e n u s i udr ž e t Slov e n s ko, a le c í l e Če c h os lov á ků b y l i p r á v ě op a č n é , n e v z da t s e Slov e n s ka a u dr ž e t s i t uto z e m i pr o n ov ě v z n i k l ý s t át .
I k d y ž s i U h e r s ká v l á da b y l a v ě do m a , ž e v o je n s ké ř e š e n í pr ob lé m u
S lov e n s k a
není
mož n é ,
př e s to
s polu
se
v z n i ke m
V ý c h o dos lov a n s k é
r e p u b l i k y, v y h l á s i l m a ďa r s k ý př e d s e da v l á d y Ká r o l y i pr ok la m a c i , v n í ž od m ít l
„český
v pá d “
na
S lo v e n s ko
a oh lá s i l
úmysl
c h r á n it
hranice
u h e r s k é h o s t á t u ( n a ř íd i l mo b i l i z a c i pě t i r oč n íků, v y pr a v i l n a S lo v e n s k o d ě los t ř e le c ké
a pa n c é ř ov é
vlaky).
Če s kos lov e n s ké
v o j s ko
ob dr ž e lo
u lt i m á t u m i h n e d opus t it z e m i, c ož t a ké uč i n i lo. M a ď a r s ké oz b r oj e n é s í l y 26
ob s a d i l y č á s t z á pa d n í h o S lov e n s ka a Pov a ž í a pos tou pi l y a ž do Ž i l i n y, Vr ú t e k a M a rt i n a .
Na t uto s it ua c i r e a gov a l a v l á da a př e s ku p i l a č e s kos lov e n s ké j e d n ot k y,
m e z it í m z a kr oč i l a f r a n c ouz ká v l á da a v e l it e l é s po je n e c k ý c h a r m á d, kt e ř í v y z v a l y M a ďa r s ko, a b y s t á h lo s v é v oje n s ké je d n ot ky. H la v n í v e l it e l
s p oj e n e c k ý c h a r m á d ma r š á l Foc h v y z n a č i l de m a r ka č n í č á r u. M a ďa r s k á v o js k a b y l a don uc e n a k ús t upu , n a c ož č e s kos lov e n s k á v o js ka z a č a l a i h n e d ob s a z ov a t s lov e n s ké úz e m í. 1. le d n a ob s a d i l y Br a t i s l a v u a do kon c e le d n a
1 9 1 9 d okon č i l y ob s a z ov á n í s lo v e n s ké h o úz e m í . Pr v n í v á ž e n é oh r ož e n í n ov é h o s t át u b y lo z a ž e h n á n o.
27
11 . Re c e pč ní z ákon a Národní s h rom á ž dě ní
Re c e pč n í m z á kon e m t e d y v z n i k l s a m ost at n ý s t á t Če s ko s lov e n s k á
r e p u b l i k a , a le t a k y t outo n or mo doš lo k př e v z e t í d v ou pr á v n í c h ř á dů r a k ou s k é h o a uh e r s ké h o a
k př e v z e t í dv ou odl i š n ý c h s y s t é mů v e ř e j n ý c h
s p r á v. Což b y lo z a př í č i n ě n o t í m, ž e č e s ké z e m ě b y l y s p r a v ov á n y v e ř e j n ou s p r á v ou t v oř e n ou Víd n í, z a tož Slov e n s ko b y lo s pr a v ov á n o v e ř e j n ou s p r á v ou t v oř e n ou v Buda pe š t i a to od Ra kous ko- Uh e r s ké h o v y r ov n á n í.
V n ov ě v z n i k l é m s t á t ě t e dy z a č a l y h n e d od s a mé h o po č át ku f u n gov a t dv a od l i š n é p r á v n í s y s t é m y. měl
Do č e la v e š k e r é h o pol it i c ké h o dě n í s e post a v i l Ná r o dn í v ý b or, kt e r ý jednak
moc
z á kon odá r n ou
t ak
i
moc
v ý kon n ou
pr o
c e lé
Če s k os lov e n s ko, př e stož e v č e le Ná r odn í h o v ý b or u s t á l pouz e j e de n S lov á k
a to Dr. Va v r o Šrob á r. Ná rodn í v ý b or ukon č i l s v o j í č i n n os t 13. l i s t opa d u 1918,
k dy
se
z á kon odá r n í m
s b or e m
v Če s kos lov e n s ku
s h r o má ž d ě n í a v ý kon n á moc př e š la do r ukou v l á d y. s e š lo
s t a lo
Ná r od n í
B y lo t o v Pr a z e , v e s t a rob y l é m s á l e Če s ké h o z e m s k é h o s n ě m u, kde s e na
své
pr v n í
s c h ůz i
r e v o luč n í
Ná r odn í
s h r omá ž d ě n í,
nejv yšš í
z a s t u p it e ls k ý orgá n Če s kos lo v e n s k a . Kt e r é v z n i k lo r oz š íř e n í m Ná r odn í h o v ý b or u č e s kos lov e n s ké h o n a z á k l a d ě s t e j n é h o pr i n c i p u, t j. podl e v ý s l e dk ů p os l e d n í c h v o le b do Ř í š s ké r a d y v r oc e 1911. Če s ké pol it i c k é s t r a n y v n ě m v y t v oř i l y š e s t pol it ic k ý c h k l u b ů, v š i c h n i pos la n c i z e S lo v e n s k a b y l i
s ou s tř e d ě n i v e S lov e n s ké m k l u b u. C h y b ě l i z á s t upc i č e s k ý c h Ně m c ů, kt e ř í od m ít a l i uz n a t z a č le n ě n í n ě m e c ké m e n š i n y do n ov é h o s t át u a v y t v á ř e l i s i v l a s t n í p r ov i n c i e Ně m e c ké h or a kous ka [ 1 2 ] . Na
z a s e dá n í
Ná r odn í h o
s h r o má ž dě n í
toh oto
dn e
byla
zej ména
p r oje d n á v á n a v o l b a pr e s i de n t a , v ol b a př e ds e d y Ná r od n í h o s h r o má ž dě n í , s l i b p ř e d s e d y, v o l b a m í s t opř e ds e dů a s l i b y č l e n ů Ná r odn í h o s h r o má ž dě n í.
Kd y ž v y z v a l Dr. Kr a m á ř pos l a n c e , a b y pr v n í m pr e z i de n t e m z v o l i l i T. G. M a s a r y k a , oz v a l s e pot le s k a v o l á n í s l á v y, Dr. Kr a m á ř pr oto pov a ž ov a l v o l b u z a s kon č e n ou. Př e ds e dou r e v olu č n í h o Ná r odn í h o s h r omá ž dě n í b y l p ot é z v ole n s oc iá l n í de mokr a t Fr a n t iš e k Tomá š e k.
(12) PhDr. Pavel Bělina CSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha : Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 627.
28
Do
je h o
r ukou
t a ké
s lož i l i
svůj
slib
č l e n ov é
ustavené
pr v n í
č e s k os lov e n s ké v l á d y v č e l e s m i n i s t e r s k ý m př e d s e do u Dr. Kr a m á ř e m. Kd y ž
F. Tom á š e k př i j í m a l s v ou f u n kc i, č i š e l opt i m i s m e m : " Dokon e j m e v e l ké d í lo d e mok r a c ie , p r od c h n ě m e
v y b udu j m e
veškeré
své
ž i v ot
pol it i c k ý
z á kon y
a
na
c e lou
z á s a dá c h
s ous t a v u
pravé
duc h e m
s v ob od y,
pokrok u ,
v y b u d u j m e kr á t c e s v ou v l a s t n a v z or n ý , dokon a l ý út u le k pr o v š e c h n y ! "
Re v olu č n í Ná r odn í s h r o má ž dě n í pr a c ov a lo a ž do dub n a 1920, kd y s e p o přijetí
Ús t a v y
29.
ú n or a
Če s k os lov e n s ké r e pub l i c e [ 1 3 ] .
1920
kon a l y
pr v n í
pa r l a m e n t n í
volby
v
(13) PhDr. Pavel Bělina CSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha : Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 627.
29
1 2 . Pro z a t í m ní ús t ava 1 2 .1 .1 Národní s hro m á ž dě ní
Pr v n í e t a pa v ý v o j e s a mo s t a t n é h o s t átu b y l a z a kon č e n a v y dá n í m
p r oz at í m n í ú s t a v y č . 3 7/ 1918 Sb . z á kon o proz at í m n í ús t a v ě , kde s e popr v é ob je v i l p o je m r e pu b l i k a a dá l e z a kot v e n í us t a n ov e n í t ř í n e j v y š š í c h orgá n ů s t át n í moc i a t o Ná rodn í h o s h r o má ž dě n í , pr e s ide n t a r e pub l i k y a v l á d y. Ná r odn í
s h r o má ž dě n í
m ě lo
256
pos l a n c ů
a
v z n i k lo
r oz š íř e n í m
Ná r od n í h o v ý b or u, př it om b y lo už it o s t e j n é h o k l í č e j a ko př i u s t a n ov e n í
Ná r od n í h o v ý b or u, t j. b y l y už it y pos l e d n í v ý s l e dk y do Ř í š s ké r a d y z r ok u 1 9 11 . Č le n e m Ná r odn í h o s h r om á ž dě n í př e s t a l b ý t t e n : kdo n a př . z t r at i l
s v é p r á v n os t a kdo b y l ods ouz e n pr o tr e s t n ý č i n , kt e r ý z půs ob u j e z t r át u v o l it e l n os t i do ob c í v Če c h á c h , č i b y l z b a v e n č l e n s t v í r oz h odn ut í m Ná r od n í h o s h r omá ž dě n í.
Ná r odn í s h r omá ž dě n í v y kon á v a lo j e d n a k moc z á kon odá r n ou, a le b y l o
v y b a v e n o i pr a v o moc í doz orov ou n a d moc í v ý kon n ou . Tuto dozorov ou č i n n os t b y lo opr á v n ě n o v y kon á v a t a ž do dob y, kd y s e us t a n ov i lo n ov é Ná r od n í s h r omá ž dě n í v z e š l é z ř á dn ý c h d e mokr a t ic k ý c h v ol e b .
K l í č , d le kt e r é h o s e v o l i lo do Ná rodn í h o s h r o má ž dě n í s e n e d a l už ít pr o
s lov e n s k é pos l a n c e a pr oto b y lo pr o s lo v e n s ké pos la n c e ur č e n o č t y ř i c e t m í s t , t it o pos la n c i t v oř i l i t z v. „ S lo v e n s k ý k l u b “ .
Da lo b y s e t e d y i ř í c i, ž e Ná r odn í s h r om á ž dě n í b y lo t v oř e n ou pouz e
č e s k ý m i a s lo v e n s k ý m i pos l a n c i a t o z toh o dův odu, ž e i kd y ž b y lo
m e n š i n á m v Če s kos lov e n s ku n a b í d n ut o v s toupit do Ná rodn í h o s h r om á ž dě n í , t y t o me n š i n y t uto n a b ídku od m ít l i . 1 2 .1 .2. Pre s i de nt re publi ky
V č e le r e pub l i k y d l e pr oz a t í m n í ús t a v y s t á l pr e s id e n t r e pub l i k y,
v o le n ý
N á r odn í m
s h r omá ž d ě n í m . V p ř ípa dě , kd y
byl
pr e s i de n t
m i mo
r e p u b l i k u č i s e s t a l pr e s i de n t s k ý úř a d n e ob s a z e n ý , př e v z a l a j e h o pr a v omoc i v l á d a . Dá l e pr e s id e n t
b y l v r c h n í m v e l it e l e m oz b r oj e n ý c h s i l , z a s t upov a l
s t át n a v e n e k, př i j í m a l v e l v y s l a n c e , j m e n ov a l důs t oj n í k y, s t á t n í úř e d n í k y a
s ou d c e , udě lov a l a m n e s t i i a v př ípa dě , kd y č i n i l v l á d n í úkon pot ř e b ov a l
s p olu p od p i s č l e n a v l á d y odpov ě dn é h o z a da n é m i n i s t e r s t v o. Pr e s ide n t 30
s c h v a lo v a l z á kon y a v př ípa dě , kd y s n í m n e s ouh l a s i l j e j mo h l v r á t it Ná r od n í m u s h r o má ž dě n í z pě t . Ta kto v r á c e n ý z á kon z n o v u pr o je d n a lo Ná r od n í s h r omá ž d ě n í, kt e r é j e j mo h lo př e h l a s ov a t a v t omto př ípa d ě b y l z á k on v y h l á š e n . 1 2 .1 .3. Vláda
V ý kon n á a n a ř i z ov a c í moc př í s l u š e l a v l á dě , kt e r á b y l a t v oř e n a
s e d m n á c t i č l e n y, v š e c h n y č l e n y v l á d y v o l i lo Ná r odn í s h r omá ž dě n í j e m u ž
b y l i t é ž odpov ě dn i, a kt e r é j e mo h lo v y s lo v e n í m n e d ů v ě r y odv o la t ja k j e d n ot l i v ě , t a k i j a ko c e le k ( v l á du ) .
V lá da v e s b or u roz h odov a l a o n á v r z í c h z á kon ů, v ě c e c h po l it ic k é
p ov a h y a j m e n ov á n í s t a n ov e n é h o okr uh u úř e dn í ků. V l á da b y l a v y b a v e n a i
p r a v o moc í n or mot v or n ou a to v e f or mě podz á kon n ý c h a k t ů t z v. „ n a ř í z e n í c h vlády“.
1 2 .2 . Zá kony vyhláš e né p ř e d př i j e t í m P ro z at í m ní ús t avy J i ž př e d v y h l á š e n í m Pr oz a t í m n í
ús t a v y
b y lo
v y h l á š e n o n ě ko l i k
z á k on ů d ů le ž it ý c h pr o c h od s t át u a kte r é moh l y m ít i pov a h u ús t a v n í c h
z á k on ů . J e dn a k t o b y l z á kon č . 11/ 1918 Sb . o z ř íz e n í s a mos t a t n é h o s t át u č e s k os lov e n s ké h o, j e d n a k a l e i z á kon n i m ž Ná r odn í v ý b or z ř íd i l ú s t ř e dn í
org á n y moc i v ý kon n é pod č . 2/ 1918 Sb ., j i m ž s e z ř í d i lo dv a n á c t ús t ř e dn íc h s p r á v n í c h úř a dů a kt e r é b y l y r oz š íř e n é z á kon e m č . 2 0/ 1 918 S b ., kd y b y lo
z ř íz e n o m i n i s t e r s t v o z á s ob ov á n í , z á kon e m č . 40/ 1918 Sb ., b y lo z ř íz e n o m i n i s t e r s t v o pošt a z á kon e m č . 431/ 1918 Sb ., m i n i s t e r s t v o pro s j e d n oc e n í z á k on od á r s t v í a orga n i z a c e s pr á v n í v Če s kos lov e n s k é r e p ub l i c e .
Dá le t o b y l z á kon č . 3/ 1918 Sb ., o n e j v y š š í m s p r á v n í m s oudu a ř e š e n í k omp e t e n č n í c h
kon f l i kt ů,
což
b y lo
podm í n ě n o
roz pa de m
r a kous k é
mo n a r c h i e , kd y z a n i k l pr o Če s kos lov e n s ko n e j v y š š í s p r á v n í s oud a t a k y s ou d ú st a v n í ( Ř í š s k ý s oud ) [ 1 4 ] .
(14) Web: Mgr. Daniel Šimáně, Právní dějiny, [ 31.12.2004 ], dostupný z: http://simane.info
31
1 3 . Če s kos love ns ko po vz ni ku Národní ho s hrom á ž d ě ní
Ná r odn í s h r om á ž dě n í b y lo u s t a n ov e n o 14. l i s t opa d u 1 918 a př e v z a l o
z á k on od á r n ou č i n n os t pro h i s tor ic ké z e mě Č e c h y, M or a v a , S le z s ko a S lov e n s k o, do č e la v l á d y b y l pos t a v e n D r.Ka r e l Kr a m á ř a h i s t or ic k y pr v n í m p r e s id e n t e m Če s kos lov e n s ké r e pub l i k y s e s t a l T. G. M a s a r y k.
Čt y ř i d n y po us t a n ov e n í Ná r odn í h o s h r o má ž dě n í s e Ná r odn í r a d a
u h e r s k ý c h Ru s í n ů v e Spoje n ý c h s t á t ec h př ipo j i l a k m y š l e n c e , a b y s e Pod k a r p at s ká Rus s t a la s ouč á s t í Če s k os l ov e n s ké r e pub l i k y, s t a lo s e t a k a l e a ž 1 0 . z á ř í 1919. S m lou v a m e z i Če s kos l ov e n s kou r e pu b l i kou a Doh odov ý m i moc n os t m i
z a r uč ov a l a
Ru s í n ů m
s n ě m,
gu v e r n é r a
a
z a s t oupe n í
v
č e s k os lov e n s ké m N á r odn í m s h r o má ž dě n í, k f a kt ic ké m u n a p l n ě n í t ě c h t o b od ů s m lou v y n i kd y n e doš lo. K os pr a v e d l n ě n í č e s kos l o v e n s k é v l á d y n ut n o ř íc i, ž e tomu b r á n i l a n a pr os t á pol it i c ká n e z r a los t z e mě ( v pr ů mě r u 83 % n e g r a mot n ý c h ) . Če s kos lov e n s ká v l á da b r a l a s pr á v u Po dka r pat s ké Ru s i p ř e d e v š í m j a ko ja kous i ú l it b u Doh odě a př í l i š s e n e t a j i l a n á z or e m, ž e s e j í
p ř ip oj e n í m t oh oto r e g ion u dos t a lo da n a j s ké h o da r u. To ov š e m n ikt e r a k n e s n i ž u j e ob ě t a v é ú s i l í t ě c h č e s k ý c h l é ka ř ů, uč it e l ů a úř e d n í ků, kt e ř í s e z a s lou ž i l i o pov z n e s e n í t oh oto úz e m í [ 1 5 ] .
Do kon c e r oku 1918 Ná rodn í s h r o má ž dě n í j e š t ě s c h v á l i lo z á kon o
m i moř á d n ý c h př e c h odn ý c h opa t ř e n íc h n a S lov e n s ku ( ř í z e n í m m i n i s t e r s t v a s
p l n ou moc í pr o Slov e n s ko b y l pov ě ř e n V. Šrob á r ) a p r os a di lo de m a r ka č n í č á r u me z i S lov e n s ke m a M a ďa r s ke m u s t át ů Doh ody. Po dor uč e n í n a ř í z e n í
M a ďa r s k u o de m a r ka č n í č á ř e od s t átů Doh ody z a č a l i č e s kos lo v e n s k é
v o je n s k é je d n ot ky ob s a z ov a t Slov e n s ko, kt e r é n a kon c i l e d n a r oku 191 9 b y lo z c e l a pod kon t rolou č e s kos lov e n s ké v l á d y. u ja l
M a ďa r s ko s e a l e S lo v e n s ka n e c h t ě lo v z d á t a t a k, kd y ž s e v M a ď a r s k u
k o mu n i s t i c k ý
př e dá k
Bé lo
Ku n e m
vlády
a
vyhlásil
M a ďa r s kou
r e p u b l i k u r a d, kt e rou ř íd i l d i kt a t urou s ov ě t s ké h o t y pu a s h e s l y, kt e r é mě l y
z a c í l ob n ov e n í Uh e r s k ý c h h r a n i c , b y l m i n i s t r pr o S lov e n s ko Št rob á r n uc e n 2 5 . b ř e z n a 1919 v y h l á s it n a S lov e n s ku s t a n n é pr á v o.
(15) PhDr. Pavel Bělina CSc., PhDr. Stanislav Biman, Mgr. Pavel Bittner a kol., Kronika českých zemí, Praha: Nakladatelství Fortuna Print, 1999, s. 633.
32
Pot é n a kon c i dub n a ob s a d i lo č e s kos lo v e n s k é v o j s ko de ma r ka č n í č á r u
m e z i S lov e n s ke m a M a ďa r s ke m, c ož s e poz dě j i uká z a lo j a ko c h y b a , n e b oť M a ďa r s k o odpov ě dě lo v o je n s k ý m út okem n a kt e r ý n e b y l o č e s kos lo v e n s k é v o js k o p ř ipr a v e n o a ut r pě lo r oz s á h lé z t r át y. M a ďa r s k á Rudá a r m á d a v k r á t k é dob ě ob s a d i l a d v ě t ř e t i n y S lo v e n s ka a v č e r v n u j i ž dos á h l a h r a n i c s Pols k e m .
vyh lášením
Na
c ož
r e a gov a l
S lo v e n s ké
l e v i c ov ě
r e pu b l i k y
r a d,
or ie n t ov a n ý
A n t on í n
J a n ouš e k
v t a kto ut v oř e n é r e pub l i c e
pod
oc h r a n ou m a ďa r s ké Rudé a r m á d y s e t r v a l A n t on í n J a n ou š e k tř i t ý d n y, n e b oť již
13.
června
pot v r di l a
pa ř í ž s ká
m ír ov á
kon f e r e n c e
hranice
mez i
Če s k os lov e n s ke m a M a ďa r s ke m , n a t ož s e okupa č n í v o js ka s t á h l a z pě t d o M a ďa r s k a . S lov e n s ká r e pub l i ka r a d upa dl a .
A t a k n a podz i m r oku 1919 b y l a Če s kos lov e n s ká r e pu b l i ka p l n ě pod
k on t rolou v lá d y. K Če s kos lo v e n s ku s e př ipoj i l a Podk a r pa t s ká Rus , n ov ý s t át mě l v í c e j a k 13,5 m i l ió n ů ob y v a t e l a S lov e n s ko popr v é v e s v é h i s t or i i
m ě lo i s v ou a d m i n i s t r a t i v n í h r a n i c i . Ná r odn ost n í s l ož e n í ob y v a t e ls t v a b y lo p e s t r é , ja k o tom s v ě dč i lo s č ít á n í l i du z roku 1921 . V Če s kos lov e n s ku ž i l o
6 8 5 0 0 0 0 Če c h ů, 3 123 000 Ně mc ů, 1 910 000 Slov á ků , 745 000 M a ďa r ů , 4 6 1 0 0 0 Rus í n ů, Ukr a j i n c ů a Ru s ů, 180 000 Ž idů, 75 000 Polá ků a n ě ko l i k m e n š í c h n á r odn os t n íc h s kup i n .
1 3 .1 . Li kvi dac e národní c h výbor ů v č e s kýc h z e m í c h
Ná r odn í v ý b or č e s kos lo v e n s k ý j a ko n os it e l v e š k e r é s t át n í mo c i
v Če s k os lo v e n s ku z a n i k l s po lu s v y dá n í m Pr oz at í m n í ús t a v y 13. l i s t opa d u 1918,
n e b oť
v e š ke r á
z á kon odá r n á
m oc
př e š l a
do
r ukou
Ná rodn í h o
s h r o má ž d ě n í č e s kos lov e n s ké h o a v ý kon n á moc př e š l a d o r ukou pr e s ide n t a a v l á d y.
M í s t n í n á r odn í v ý b or y a okr e s n í n á r odn í v ý b or y v z n ik l y, j a ko r e a kc e
n a v z n i k s t á t u č e s kos lov e n s k é h o. Hn e d od s a mé h o poč át ku, a l e z a č a l y
p r os a zov a t s v é v o l n ě s t á t n í moc a to v e v š e c h ob l a s t e c h v e ř e j n é s pr á v y a s e s a z ov a t úř e dn ík y, c ož b y lo n e ž á douc í a v y v o l á v a lo to n e j i s t ot u a ob a v u u ob y v a t e l s t v a .
Ná r odn í
v ý b or
se
t outo
prob le m a t ikou
zabýval
již
2 . l i s t op a du n a p le n á r n í s c h ůz i, kde s e ob je v i l y n á z or y, kt e r é v y b í z e l y k rychlé
l i k v i da c i
n á r odn í c h
v ý b or ů,
33
a le
byly
z de
i
n á z or y,
kt e r é
s c h v a lo v a l y pos t up n á r odn íc h v ý b or ů s ob h a jo b ou, ž e j s ou s e s a z ov á n y ú ř e d n í c i, j e n ž z de půs ob i l i i z a r a kous ké mon a r c h i e .
Zá n i ke m N á r odn í h o v ý b or u b y l, a l e p ř e dur č e n i os ud m í s t n í c h a
ok r e s n íc h n á r odn íc h v ý b or ů, s v ů j úko l j i ž s p l n i l y a t a k s e př i s t oupi lo k j e j i c h l i k v id a c i. Zpoč á t ku s e př i s toup i lo k s y s t é mu j e j i c h l i k v i da c e
ome z ov á n í m j e j i c h pr a v omoc í, c ož od m ít a l y m í s t n í a okr e s n í n á r odn í v ý b or y s odův odn ě n í m , ž e z í s k a l y dů v ě r u l idu, kt e ro u zt r at i l y pol it i c k é ú ř a d y r a k ous ké mon a r c h i e .
K l i k v id a c i n á r odn íc h v ý b or ů b y lo př i s toupe n o j i ž v pr os i n c i 1918,
k d y s e n a s c h ůz i v l á d y ods ouh l a s i lo j e j i c h r oz puš t ě n í, z odův odn ě n í m : „ ž e
s v ů j ú k o l s p l n i l y a ž e v e š k e r á moc s t át n í s pr á v y př e c h á z í n y n í v r uc e j e d n ot n ě orga n i z ov a n é v l á d y “ [ 1 6 ] .
Proh l á š e n í
vlády
b y lo
potom
8 . p ros i n c e 1918 pu b l i kov á n o i v t i s ku, a le j i ž z a d v a d n y v y š e l doda t e k , v e k t e r é m b y l y ž á dá n y n á r odn í v ý b or y, kde n e f u n gu j e s t á t n í s pr á v a , a b y
p ok r a čov a l y v e s v é č i n n o s t i. Což s e s e b ou n e s lo a l e i pr ob l e m a t iku j e j i c h f i n a n c ov á n í.
K úp l n é
l i k v i da c i
n á r odn í c h
v ý b or ů
tedy
n e doš lo
hned
p r oh lá š e n í m v l á d y v pr os i n c i 1918, a le n ě kt e r é me n š i n o v é n á r odn í v ý b or y s v o j í č i n n os t v y kon á v a l y a ž do č e r v n a 1920.
1 3 .2 . Li kvi dac e národní c h r ad na Slov e ns ku
St e j n ý os ud j a ko n á r odn í v ý b or y pos t i h l i n á r odn í r a d y n a S lo v e n s ku .
Př i j e j i c h l i k v i da c i
s e h r á lo r oz h oduj í c í r ol i
m i n i s t e r s t v o pro s pr á v u
S lov e n s k a v y t v oř e n é n a z á k l a dě z á kon a č . 64/ 1918 Sb . v č e le s
V. Šrob á r e m, je n ž b y l os ob a n á z orov ě b l í z ká pr a ž s ké m u ús t ř e d í [ 1 7 ] .
Na S lov e n s ku n e b y l a s it ua c e s t e j n á j a ko v č e s k ý c h z e m í c h , j e d n a k
p r oto, ž e z de st á le v pr os i n c i 1918 pů s ob i l y v o jka M a ďa r s ka a j e d n a k i
p r oto, ž e z de půs ob i l y r e v o luč n í n á l a d y ob y v a t e ls t v a . Na t o r e a gov a lo Ná r od n í s h r omá ž d ě n í č e s kos lov e n s ké s c h v á l e n í m z á kon a o m i moř á d n ý c h
op at ř e n íc h n a S lov e n s ku, kde v § 1 b y lo u s t a n ov e n í pov a h y, kt e r é u mož ň ov a lo r oz pus t it v š e c h n y n á r odn í v ý b or y ( n á r od n í r a d y b y l y ob dob ou
(16) Doc. JUDr. Karel Schelle CSc.,Vývoj veřejné správy v letech 1848-1990, Praha : Nakladatelství
Eurolex Bohemia s.r.o., 2005, s. 135.
(17) Doc. JUDr. Karel Schelle CSc.,Vývoj veřejné správy v letech 1848-1990, Praha : Nakladatelství Eurolex Bohemia s.r.o., 2005, s. 140.
34
n á r od n í c h v ý b or ů v č e s k ý c h z e m í c h ) a j e j i c h č i n n o s t mě l a př e j ít n a k om i s e , k t e r é ust a n ov í v l á da .
Vz h l e d e m k pomě r ů m n a S lo v e n s ku pov ě ř i l pr e s i de n t Če s kos lo v e n s k a
g e n e r á l a P i c c io n e h o j i ž 25. pr os i n c e 19 18 v o je n s kou s p r á v ou Slov e n s ka a
b y lo s t a n ov e n o, ž e ka ž dý : „ v e l it e l j e d n á a ž do př íc h odu v l á d n í c h orgá n ů v d oh od ě s e s lo v e n s k ý m i č l e n y Ná r odn í r a d y “ , v z á pě t í v š a k b y lo dodá n o, ž e „ n á r odn í m r a d á m b ud i ž podot kn uto, ž e př e b í r á n í j i c h k i n f or m a c í m
n e t v oř í p r e jud i c pr o je j i c h b udouc í č i n n os t , ž e n a o pa k Ná rodn í r a d y p o p ř í j e z d u v l á d n í c h orgá n ů b udou z á h y r ozpuš t ě n y “ [ 1 8 ] .
A k d y ž m i n i s t r pr o s pr á v u Slov e n s ka 8 . l e d n a 19 19 v y da l n a ř íz e n í ,
k t e r ý m z r uš i l č i n n os t n á r odn í c h r a d, dov r š i l t í m pr oc e s j e j i c h l i k v i da c e n a S lov e n s k u.
(18) Doc. JUDr. Karel Schelle CSc.,Vývoj veřejné správy v letech 1848-1990, Praha : Nakladatelství
Eurolex Bohemia s.r.o., 2005, s. 142.
35
1 4 . Zm ě ny ve ve ř e j né s pr ávě 1 4 .1 . Vý voj z e m s ký c h s am o s pr áv a ú z e m ní s t át ní s pr á vy po roc e 191 8 v č e s ký c h z e m í c h
Če s kos lov e n s ká r e pu b l i ka př i s v é m
v z n i ku př e v z a l a p r á v n í ř á d
Ra k ou s k a - Uh e r s ka v č e t n ě v e ř e j n é s pr á v y. Od poč á t ku a le b y lo z ř e j m é , ž e
p ot ř e b y n ov é h o s t á t u v ob la s t i v e ř e j n é s pr á v y j s ou odl i š n é od pot ř e b r a k ou s k é
k r e f or mě
mon a r c h i e . veřejné
A
tak
s pr á v y,
pr v n í
ale
opa t ř e n í
vlády
k pe r s on á l n í m u
s m ě ř ov a l i
ob s a z e n í
n i ko l i v
j e d n ot l i v ý c h
ú ř e d n i c k ý c h m í s t , n e b oť v ě t š i n a úř e d n í ků s v o j í č i n n o s t v y kon á v a l a j i ž z a Ra k ou s k a - Uh e r s ka a b y l a loa j á l n í k c í s a ř i.
Proto b y lo n ut n é , a b y v š i c h n i úř e d n í c i b y l i s po le h l i v ý a odda n ý
n ov é m u s t á t u. Př e c i j e n o m doš lo k pods t at n é z m ě n ě , a t a k b y lo ž á douc í,
a b y u k a ž dé h o j e d n ot l i v é h o úř e dn í ka b y l a t a to z mě n a s t v r z e n a f or má l n í m
a k t e m. A t a k n a 27. s c h ů z i N á r odn í h o s h r o má ž d ě n í č e s kos lov e n s ké h o b y l
p ř i j a t z á k on č . 74/ 1919 Sb . o př e j í m á n í s t át n íc h úř e d n í ků a z ř í z e n c ů, j a kož i ú ř e d n í k ů a z ř í z e n c ů s t á t n íc h podn i ků . D le t oh oto z á kon a b y l i v š i c h n i
ú ř e d n í c i a z ř í z e n c i b ý v a l é h o moc n á ř s t v í r a kous ko- u h e r s ké h o, ja kož to i
ú ř e d n í c i a z ř íz e n c i s t á t n íc h podn i ků, pov i n n i do je d n oh o mě s í c e od
v y h l á š e n í n a ř íz e n í v l á d y, kt e r é b y lo pr ov á dě j í c í m p ř e dp i s e m k tomut o z á k on u , s lož it s l i b do r ukou s v é h o n a dř í z e n é h o a to pí s e m n ou f or mou, kdo t a k n e u č i n i l poz b y l s v é h o m í s t a . Poz dě j i b y l a př i j a t a i r e z o luc e , v e kt e r é s e
u k lá d a l a v l á d ě pov i n n os t př i ob s a z ov á n í j e d n ot l i v ý c h úř e d n i c k ý c h m í s t , d b á t z á s a d y v e ř e j n os t i.
Na dá l e a l e v š a k v e s t á t ě č e s kos lov e n s ké m půs ob i l a z e m s ká po l it i c k á
s p r á v a , k t e r á b y l a t y p i c ká pr o r a kous kou s t át n í s pr á v u, i kd y ž s e oč e ká v a lo j e j í z r u š e n í, doš lo pouz e k je j í r e orga n i z a c i a to v e f or mě z m ě n y n á z v u. V Če c h á c h
a
m í s t od r ž it e ls t v í ,
na
kt e r é
M or a v ě byly
za
r a kous ké h o
př e j m e n ov á n y
na
moc n á ř s t v í
„ úř a d y
z e m s ké
půs o b i l y
s pr á v y
p ol it i c k é “ , k tomut o př e j m e n ov a n í doš lo i u z e m s ké v l á d y v e S le z s ku.
Co s e a l e t ý ka lo okr e s n í po l it i c ké s pr á v y, t a k t a pods t at ě z ůs t a la b e z e
z mě n y, a le i t a d y doš lo ke z mě n ě v n á z v u z okr e s n í po l it i c ké s pr á v y n a „ ú ř a d ok r e s n í s pr á v y po l it i c ké “ , c ož b y l a pouz e b e z v ý z n a m n á z m ě n a .
36
V ob la s t i s a mo s pr á v y a l e doš lo k pods t at n é z m ě n ě , t a s e t ý k a l a
p ř e d e v š í m z á kon odá r n é č i n n o s t i z e m s k ý c h s n ě m ů, n e b o ť t ato moc př e š l a n e j p r v e do r ukou Ná rodn í h o v ý b or u a poz dě j i N á r odn í m u s h r o má ž dě n í
č e s k os lov e n s ké m u, a le i v ob l a s t i v ý k on n é , kde s t á l e půs ob i l y orgá n y
s a mos p r á v n é a t o v Če c h á c h „ Ze m s ká s pr á v n í ko m i s e “ a n a M or a v ě a v e S le z s k u „ Ze m s ké v ý b or y “ . Ze m s k á s pr á v n í ko m i s e b y l a př e j m e n ov a n á n a
„ Ze m s k ý s pr á v n í v ý b or “ , c ož n e b y lo n ě j a k komp l i kov a n é , n e b oť „ Z e m s kou s p r á v n í ko m i s i “ t v oř i l i úř e d n í c i a n e v o le n i č l e n ov é j a k tomu b y lo v e S le z s k u a n a M or a v ě .
Ve S le z s ku b y l a s it ua c e v e l m i ko mp l i kov a n á a t o h l a v n ě kv ů l i
n á r od n os t n í m po mě r ů m v t éto z e m i , a t a k v l á da př i s toupi l a k tomu, ž e
p od a la v du b n u 1919 v l á d n í n á v r h z á kon a n a z r uš e n í „ Ze m s ké h o v ý b or u pr o S le z s k o“ . Te n t o z á kon b y l př i j a t a n a m í s to toh oto v ý b or u, b y l a us t a n ov e n a „ Ze m s k á s pr á v n í ko m i s e “ . Č l e n y t é t o kom i s e v č e t n ě p ř e ds e d y v o l i l a v l á d a . A l e j i ž z a m ě s í c v l á da
„ Ze m s kou s pr á v n í ko m i s i “ r o z pus t i l a a m í s t o n í
v z n i k l a „ Spr á v n í ko m i s e “ . V ob la s t i
s a mos pr á v n é h o
z e m s ké h o
v ý b or u
na
M or a v ě
n e doš lo
k pod s t at n ý m z m ě n á m , pouz e doš lo ke z m ě n ě k us t a n ov ov á n í j e d n o l it ý c h č le n ů „ Z e m s ké h o v ý b or u“ a t o z v ole n é h o č le n a n a j m e n ov a n é h o v l á dou. 1 4 .2 . Vý voj okre s ní c h s am os p r áv po ro c e 1918 v č e s k ýc h z e m í c h Ok r e s n í
s a mos pr á v y
př i
v z n i ku
Če s k os lov e n s ka
půs ob i l y
pouz e
v Če c h á c h , v e S l e z s ku a n a M or a v ě z ř íz e n y n e b y l y t o proto, ž e je j i c h
z ř íz e n í z á v i s e lo v r a kous ké mon a r c h i i z c e la n a z e m s ké s a mos pr á v ě , kt e r á mo h l a v lož it me z i ob c e a z e m s ké v ý b or y orgá n y okr e s n í a kr a j s ké . A t a k n a M or a v ě a v e S le z s ku b y l y z ř í z e n y pouz e okr e s n í s i l n i č n í v ý b or y.
A l e h n e d po v z n i ku Č e s kos lov e n s ka b y lo z ř e j m é , ž e z a s toupe n í
v j e d n ot l i v ý c h okr e s n í c h z a s t upit e l s t v e c h , s lož e n í v ý b or u a kom i s í j i ž
n e od p ov ída l po l it i c ké s it ua c i v z e m i . A t a k v l á da b y l a v y z v á n a , a b y h n e d r oz p u st i l a
všechna
z a s t up it e ls t v a
okre s n í,
pa k
ob e c n í
v ý b or y
všec h
p ř e d mě s t s k ý c h ob c í pr a ž s k ý c h , b r n ě n s k ý c h , ob c e p l z e ň s ké , ob c í okol n í c h a
j i n ý c h ob c í , j e j i c h ž s louč e n í b y lo p l á n ov á n o, n e b o kde o to ž á da la n e j m é n ě
j e d n a č t v r t i n a ob y v a t e ls t v a . K ř í z e n í s pr á v y m í s t o roz puš t ě n ý c h v ý b or ů m ě l y b ý t us t a n ov e n y s pr á v n í v ý b or y, v n i c h ž b y b y l y z a s t oupe n i i dě l n í c i . 37
K r oz puš t ě n í okr e s n í c h z a s t up it e ls t e v v Če c h á c h do š lo r oz h odn ut í m
Ze m s k é
s pr á v y
po l it i c ké
a
nahrazeny
byly
„ Okr e s n í m i
s pr á v n í m i
k om i s e m i “ . J e j i c h s lož e n í z á v i s e lo n a v ý s l e dc í c h z v ol e b do z a s t up it e l s t e v ob c í z 1 5 . a 16. č e r v n a 1919.
Na M or a v ě a v e S l e z s ku k v ý z n a m n ě j š í m z m ě n á m v t éto ob la s t i
n e d oš lo. I kd y ž j a k z Ús t ř e d í mor a v s k ý c h ob c í , m ě s t a okr e s ů, t a k od s a mos t a t n ý c h s i l n i č n í c h v ý b or ů, j e j i c h ž z á s t upc i s e pr a v i de l n ě s c h á z e l i n a
s j e z d e c h v Br n ě , b y l y č i n ě n y r ůz n é n á v r h y n a z m ě n u dos a v a d n í h o s y s t é m u , a ž d o r e a l i z a c e t z v. orga n iz a č n í h o z á kon a v r oc e 19 28 d á le pů s ob i l y pouz e
s i l n i č n í v ý b or y, j e j i c h ž s lož e n í v š a k b y lo po r oc e 1919 př iz půs ob e n o r oz lož e n í po l it i c k ý c h s i l v okr e s e [ 1 9 ] . 1 4 .3 . O be c ní s am os pr áv a
Ob e c n í s a mo s pr á v a j a ko n e j n i ž š í s a m os pr á v n í c e l e k s e h n e d od
v z n i k u s a mos t a t n é h o s t át u t ě š i l a m n oh a d is ku z í m . J e d n a k pr oto, ž e v ole b n í
ř á d y d o ob c í v z e m í c h č e s k ý c h b y l y pon ě kud s t a r š í h o da t a . V Če c h á c h , n a
M or a v ě a v e S l e z s ku b y l y z l e t 1863 a 1864, n ě k t e r é s t at ut y ob c í, j e ž j s ou
v y j m u t y z p l a t n os t i z ř íz e n í ob e c n í c h , b y l y j e š t ě s t a r š í h o da t a , n a př . v o le b n í ř á d h la v n í h o m ě s t a Pr a h y b y l z r oku 1850. Z toh o
lz e
u s uz ov a t ,
že
t a kto
v ole n a
z a s t up it e ls t v a
ob c í
již
n e od p ov ída l a po l it i c ké s it ua c i v z e m i a b y l a p ož a do v á n a pods t at n á z mě n a v o le b n í h o ř á du. H n e d od poč á t ku v z n i k u Če s kos lo v e n s ka b y lo pož a dov á n o r oz p u št ě n í ob e c n í c h z a s t up it e l s t e v, kt er á mě l a b ý t n a h r a z e n a s pr á v n í m i
v ý b or y. Zá r ov e ň j e a l e t ř e b a pouká z a t i n a to, ž e v o le b n í pr á v o s e op ír a lo
j e d n a k o př e dp i s př í m é da n ě s t á t n í v ob c i, j e d n a k o j i s t ý úř a d n e b o h odn os t a k a d e m i c kou, c ož j i ž n e v y h o v ov a lo n ikom u.
Proto n e b y lo ž á d n ý m př e k v a pe n í m, kd y ž h n e d n a j a ř e r oku 1919 b y l
p ř i j a t n ov ý z á kon o ř á du v ole b n í m do ob c í, kt e r ý u m ož ň ov a l v š e ob e c n é a r ov n é p r á v o h l a s ov a c í pr o muž e a ž e n y
a dá l e s n í ž i l h r a n i c i v o le b n í h o
p r á v a z d os a v a d n í c h 24 le t n a 21 le t , v ol it moh l i j e n v o l i č i,
(19) Doc. JUDr. Karel Schelle CSc.,Vývoj veřejné správy v letech 1848-1990, Praha : Nakladatelství Eurolex Bohemia s.r.o., 2005, s. 167.
38
k t e ř í v d a n é ob c i kde c h t ě l i v o l it b y d l e l i dé l e n e ž t ř i m ě s í c e a b y l i z a p s á n i d o v ol i č s ké h o s e z n a m u. Vole n i mo h l i b ý t v ol i č i, kt e ř í dos á h l i v ě ku 26 l e t a
v d a n é ob c i b y d l e l i dé l e j a k j e de n r ok. Vol i lo s e n a z á k l a dě v á z a n ý c h k a n d i d á t n í c h l i s t i n a pod le z á s a d po m ě r n é h o z a s t oup e n í. Vole b n í o b dob í b y lo č t y ř l e t é a poč ít a lo s e ode d n e pr á v opla t n os t i v o l b y. V r oc e 1933 b y lo
v o le b n í ob dob í ob e c n í c h z a s t upit e l s t e v prodlouž e n o n a š e s t l e t . Orgá n y ob c e t v oř i l y : ob e c n í z a s t up it e ls t v o, ob e c n í r a da , s t a r ost a ob c e a kom i s e .
D le n ov é pr á v n í úpr a v y s e popr v é v o l i l o 15. a 16 . č e r v n a 1919 a to
p ou z e v č e s k ý c h z e m í c h ( n a S lov e n s ku a v Podkar pat s ké Rus i v důs l e dk u v á l e č n í c h a kc í s e v o l b y n e kon a l y ) . Zv ít ě z i l a v n i c h s oc iá l n í de mokr a c i e ( s
3 0 % h l a s ů ) , n á s l e dov a l i a gr á r n í c i ( s 21 % h l a s ů ) , s oc ia l i s t é ( s 16 % h l a s ů ) , p a k l i dov c i ( s 9 % h la s ů ) a t e prv e z a n i m i n á r odn í de mokr a t é . 1 4 .4 . Ve ř e j ná s pr áva na Slove ns ku do r oku 1920
Pol it i c ká s it ua c e n a S lo v e n s ku po v z n i ku Č e s kos lov e n s ka n e b y l a
v ů b e c d ob r á , o t éto s it ua c i j i ž b y lo ps á n o v př e de š l ý c h v ý k l a de c h a t a k k t éto s it ua c i m us e l a i v l á da č e s kos lov e n s ká př i j mo ut pat ř ič n á opa tř e n í od l i š n á od opat ř e n íc h kon a n ý c h v č e s k ý c h z e m í c h .
Na 8. z a s e dá n í Ná r odn í h o s h r o má ž dě n í č e s kos lov e n s k é h o kon a n é m
d n e 1 0 . p r os i n c e 1918 v y s t oupi l př e ds e da v l á d y Dr. Kr a m á ř př e d Ná r od n í s h r o má ž d ě n í m
a
i n f or mov a l
př ít om n é
o
n ut n os t i
př i j m out
z á kon
o
m i moř á d n ý c h opa t ř e n íc h n a S lo v e n s ku. Tuto n ut n ost o b h a jo v a l pov i n n o s t í n a s t ol it p oř á de k v e v š e c h z e m í c h Če s kos lov e n s ké r e p u b l i k y a i t í m, ž e j e
t ř e b a s t e j n ě j a ko v č e s k ý c h z e m í c h , t a k i n a S lo v e n s ku ř í c i, kt e r é z á kon y p la t í a k t e r é n e , s t e j n ě t a k uč i n it n ě k t e r á opatř e n í v ob l a s t i c i v i l n í h o i
v e ř e j n é h o pr á v a . Tato v š e c h n a opa tř e n í m ě l a b ý t pou z e př e c h odn á a
p ř e d s e d a v l á d y c ít i l i pov i n n os t v y s v ě t l i t Slov á ků m pr oč s e v l á da k tomu t o m i moř á d n é m u
opa t ř e n í
uc h ý l i l a ,
to
pr oto
aby
S lo v á c i
neměli
poc it
u t la č ov a n é h o n á r oda . Po pros lov u Dr. K r a má ř e z a s e d l ú s t a v n í v ý b or a c e l ý n á v r h z á kon a o m i moř á d n ý c h opa tř e n íc h n a S lo v e n s ku pr oje d n a l a t ý ž de n i n a v r h l Ná r odn í m u s h r om á ž dě n í ke s c h v á l e n í, kt e r é i t a k uč i n i lo.
Ve d l e toh oto z á kon a n a S lov e n s ku půs ob i lo i m i n i s t e r s t v o s pl n ou
moc í p r o s pr á v u S lo v e n s ka , kt e r é b y l o v y b udov á n o ja ko doč a s n ý orgá n s t át n í mo c i. M i n i s t r Va v r o Šr ob á r z r uš i l S lo v e n s k é n á r odn í r a d y a n á r odn í 39
v ý b or y a r e orga n iz ov a l ž up n í u s poř á dá n í , a t a k uk on č i l pr v n í e t a p u r e org a n iz a c e v e ř e j n é s p r á v y n a S lo v e n s k u.
V lé t ě roku 1919 pa k př e da l m i n i s t r pro s pr á v u Slo v e n s ka moc d o
r u k ou v oje n s k ý c h a t a k n a Slov e n s ku b y l a v y h l á š e n á v o je n s ká d ikt a t ur a. Voje n s k é
velení
mo h lo k udr ž e n í
v e ř e j n é h o poř á dku u č i n it
j a ká ko l i v
op at ř e n í v č e t n ě v y d á v a t z á kon n á opatř e n í. Pouz e s t át n í pr okur at ur a a s ou d n i c t v í
b y lo
vyňato
z v oje n s ké
d ikt a t ur y.
K t omu to
kroku
b y lo
p ř is t ou p e n o z dův odu v pá du ma ďa r s k é Rudé a r m á d y n a S lo v e n s ko a z d ů v od u v y h l á š e n í S lo v e n s ké r e pub l i k y r a d.
I k d y ž s e po z a h r a n i č n í c h i n t e r v e n c í c h a Pa ř íž s k é m m ír ov é m j e d n á n í ,
k t e r é u r č i lo h r a n i c e m e z i S lov e n s ke m a M a ďa r s ke m , s t á h l a m a ďa r s k á v o js k a z pě t n a s v é úz e m í, n e pokoje kt e r é v l á d l y m e z i dě l n i c t v e m m ě l y z a
n á s l e d e k , ž e v o je n s ká d i kt a t ur a n a S lov e n s ku b y l a v ome z e n é m íř e a ž d o 9 . le d n a 1922.
1 4 .5 . Ve ř e j ná s pr áva v Podka r pat s ké R us i do roku 19 2 0
1 0 . z á ř í 1919 b y l a uz a v ř e n a m í r ov á s m l ouv a v Sa i n t - Ge r ma i n , pod l e
n í ž s e Podka r pa t s ká Rus s t a la s ouč á s tí Č e s kos lov e n s k a j a ko a ut on omn í
z e mě s v l a s t n í m s n ě m e m , kt e r ý m ě l m ít z á kon odá r n ou moc v ot á z ká c h m í s t n í s a mos pr á v y, š ko ls t v í , n á b ož e n s t v í a pod. De s á t ý č l á n e k s m lou v y s t a n ov i l :
" Če s kos lov e n s ko
se
z a v a z u je ,
že
zřídí
úz e m í
Rus í n ů
j i h ok a r p a t s k ý c h v h r a n i c í c h , ur č e n ý c h č e l n ý m i mo c n o s t m i s po je n ý m i a
s d r u ž e n ý m i , v r á m c i s t á t u č e s kos lov e n s ké h o ja ko s a m os pr á v n ou je d n ot ku,
k t e r á b u de v y b a v e n a n e j š ir š í s a mo s pr á v ou s l uč it e l n o u s j e d n ot n os t í s t á t u č e s k os lov e n s ké h o."
Hn e d n a t o j i ž 18. z á ř í v y h l á s i l ge n e r á l He n n oc que i t z v. „ Ge n e r á l n í
s t at u s “ , p od le n ě h ož s e z ř i z ov a lo z a t í m n í d i r e kt or i u m a ut on om n í z e m ě , a b y
s e t a k v y h ov ě lo Sa i n t - ge r m a i n s ké pod m í n c e . B y l a s ou č a s n ě v y t v oř e n a funkce
vládního
a d m i n i s t r á tor a
podlé h a j í c í h o
min isterstvu
v y u č ov a c í j a z y k a úř e dn í b y l pr oh l á š e n j a z y k l i dov ý r us í n s k ý .
v n it r a .
Za
Ge n e r á l n í m s t a t us e m s e z ř iz ov a lo i pě t i č l e n n é d ir e k t or iu m v č e l e s
Dr. Ža t kov i č e m, kt e r ý f u n gov a lo j a ko por a dn í orgá n c i v i l n í m u s pr á v c i t z v.
„ a d m i n i s t r á torov i “ . Podka r pat s ká Rus v s t upov a la do 20. l e t 20. s tole t í pod v o je n s k ou dikt a t urou.
40
1 4 .6 . Ně kt e r é z aj í m avé p r ávní no r m y př i j at é Ná rodní m s h ro m á ž dě ní m č e s ko s lo ve ns ký m
Ve l m i dů l e ž it ý m i z á kon y s e pr o n ov ou r e pub l i ku s t a l y z á kon y o
k olk ov á n í b a n kov e k a s oupi s u j m ě n í a s t át n í pů jč c e v e z l a t ě , s tř í b ř e a c iz í c h
v a l ut á c h ,
kt e r é
byly
schváleny
na
33.
z a s e dá n í
Ná r odn í h o
s h r o má ž d ě n í č e s kos lov e n s ké h o. K odl i š e n í m ě n y b y lo př is t oupe n o n e b oť n a ú z e m í Č e s kos lov e n s ka s t á le p l a t i l i b a n k ov k y z Ra kou s ka - U h e r s ka , kt e r ý m i
s e p l a t i lo i v Ra kous ku a M a ďa r s ku a t a to mě n a v e l m i r y c h l e z t r á c e la n a s v é h od n ot ě . Proto m i n i s t e r s t v o f i n a n c í n a v r h lo a b y v c o n e jkr a t š í dob ě p r ob ě h lo okolkov á n í m ě n y n a ú z e m í s t á t u. Tato dob a n e m ě l a b ý t de l š í n e ž
j e d e n t ý de n a z a okolkov á n í m ě n y s e úč t ov a l p opl a t e k v e v ý š i 1 % z k olk ov a n é mě n y.
Dá le s e př is t oupi lo k tomu, ž e s e v š e c h n a okolkov a n á m ě n a n e v r a c e l a
z p ě t k ma j it e l ů m, a l e pouz e 50 % , z b y t e k m ě n y b y l z a dr ž e n j a ko s t á t n í p ů jč k a a n a t uto z a dr ž e n ou č á s t st á t v y da l pot v r z e n í. Pů jč k a b y l a úr oč e n á ov š e m n e př e v od it e l n á , n e z a d lu ž it e l n á a n e z a s t a v it e l n á .
Sou pis j m ě n í m ě l s louž it j a ko př ípr a v a n a ma j e t kov é da n ě , s oup is m ě l
t v oř it ma j e t e k mov it ý , n e b oť o ma j e t ku n e mov it é m s o up is y b y l y. Te d y
s ou p i s u n e j e n v š e c h b a n kov e k, n ý b r ž z e j m é n a s oup is v š e c h v k l a dů, v š e c h p oh le d á v e k, v š e c h c e n n ý c h pa p í r ů, v š e c h po j i s t e k, a le t a ké v š e c h j i n ý c h
c e n n ý c h př e d m ě t ů, s kv os t ů, v š e c h z á s ob z b ož í, v š e h o dob y t ka , v š e c h s t rojů , a t d.
Ná r odn í s h r om á ž dě n í
„ z á b orov ý “ ,
pod le
n ě h ož
dá l e př i j a lo z á k on o poz e mkov é r e f or mě t z v.
se
pr o
úč e l y
poz e m kov é
reformy
z a b ír a l
p oz e mk ov ý m a j e t e k o v ý m ě ř e n a d 150 h a z e m ě dě l s ké n e b o n a d 250 h a v e š k e r é p ůd y ( př e v á ž n ě š lo o š le c h t ic ké v e lkos t a t ky a c ír ke v n í poz e mk y ) .
Zá b or u podlé h a lo c e l ke m n a 4 m i l io n y h e kt a r ů půdy, t j. 28 % v e š ke r é půd y
v ČSR ( z toh o 58 % z e mě dě l s ké , z b y t e k t v oř i l y l e s y - t y z ůs t a l y m a j e t ke m s t át u ) . K r e a l i z a c i r e f or m y b y l 11. č e r v n a 1919 v y t v oř e n St á t n í poz e mkov ý úřad
ov lá da n ý
i n g . J . Vož e n í l e k) .
a gr á r n í k y
(v čele
41
stál
K. Viš kov s k ý
a po
ně m
1 5 . Zá v ě r
Vz n i ke m Če s kos lov e n s ké r e pub l i k y v r oc e 1918 a roz pa de m
r a k ou s ko- uh e r s ké mon a r c h i e z a č a l i p s á t Če c h os lov á c i s v é pr v n í
d e mok r a t ic ké dě j i n y, kd y j i ž v č e l e z e m ě n e s t á l mon a r c h a , a le v o le n ý
p r e s id e n t a s t át n í moc b y l a př e dá n a l i du, kt e r ý j í z a č a l v y kon á v a l v o le n ý m i z á s t u p c i.
Sp olu s r e pub l i kou v z n i k l y i n ov é s t á t n í h r a n i c e , kt e r é do t é dob y
v Ev r op ě n e z n a l y a t a k z a č a la v s r dc i E v r opy půs ob i t n ov á z e m ě z a lož e n á n a d e mok r a t i c k ý c h pr i n c i pe c h , kt e r á a le n e m ě l a m n o h o př í l e ž it os t í s i z v y k n ou t n a s t át, ja ko n a n ě c o s v é h o, s a moz ř e j m é h o.
J i ž b r z y po s v é m v z n i ku pa d l a do podn á ruč í f a š i s t i c ké h o Ně me c k a a
p oz d ě j i d lou h é r oky s e t r v á v a l a pod n a dv l á dou Sov ě t s ké h o s v a z u. Až v r oc e 1 9 8 9 s e z e mě , kt e r á s e n ikd y moc d louh o n e t ě š i l a z n a b y t é s v ob ody, j í op ětov n ě z í s ka l a . A l e i t e h d y n e n a d lou h ou dob u. Te n tokr át a le j i ž
n e s p a d l a do podn á r uč í j i n é h o s t át u, a le n a s t a la s ku t e č n os t , kt e r á s e da la
p ř e d p ok lá da t a to t a, ž e i s lo v e n s k ý n á r od z a touž i l po s v é z e m i, po s v é m s t át n í m ú t v a r u a t a k v roc e 199 3 s e Če s kos lov e n s ko po 75. le t e c h s v é e x i s t e n c e r oz pa dlo n a d v a n ov é s t á t n í út v a r y a to Č e s kou r e pub l iku a S lov e n s k ou r e pub l i ku.
I s odst upe m č a s u s e dá dn e s ř íc i, ž e Če c h os lov á c i v r oc e 1918
u d ě la l i s p r á v n ý kr ok, z r e f or mov a l i v e ř e j n ou s pr á v u, doká z a l i př e kon a t
p r ob lé m y, kt e r é j i m př ipr a v i lo n ě m e c ké a pols ké ob y v a t e ls t v o ž i j í c í n a
ú z e m í č e s k ý c h z e m í , u dr ž e t s i S lov e n s ko o kt e r é t a k moc us i lo v a l i M a ďa ř i a p ř ip o j it ke s v é m u úz e m í i n ov ou z e m i Podka r pat s ko u Rus a v y da t s e d e mok r a t ic kou c e s tou.
A t a k a utor t éto pr á c e př e dpoklá dá , ž e s e mu poda ř i lo z a c h y t it a
z ma p ov a t h i s t or ic k ý v ý v o j v z n i ku Če s kos lov e n s ké r e p ub l i k y a v e ř e j n ou s p r á v u v le t e c h 1918 a ž 1920 a ž e č t e n á ř př e čt e n í m t é to p r á c e z í s ka l
u c e le n ý p ř e h l e d o v z n i ku Če s kos lo v e n s k é r e pub l i k y. I kdy ž r oz s a h e m t é to p r á c e n e mo h l a ut or z a c h y t it v š e c h n y s ku t e č n os t i, kt e r é s e v uv e de n ý c h l e t e c h s t a l y.
42
1 5 .1 . Re s um é
Zá m ě r e m pr á c e Vz n i k Č e s kos lov e n s ka a v e ř e j n á s pr á v a v le t e c h 191 8
a ž 1 9 2 0 , b y lo n a b í d n out š ir oké v e ř e j n os t i, a l e i s t ude n t ů m poh l e d d o h i s t or ie ,
kd y
Če s k os lov e n s ku.
v z n i ka l
č e s kos lov e n s k ý
stát
a
veřejná
s pr á v a
v
Pr á c e v j e d n ot l i v ý c h ka p it o lá c h po je d n á v á n e j e n o v z n i ku ČSR, a l e i
o je d n ot l i v ý c h ú s ka l í c h , kt e r ý m Če s kos lo v e n s ko č e l i lo n a poč á t ku s v é h o v z n i k u . O v ý v o j i v e ř e j n é s pr á v y, j a k v ob l a s t i s t á t n í s pr á v y, t a k i v ob l a s t i
s a mos p r á v y. A l e i o pr á v n í c h n or m á c h př i j a t ý c h Ná r o dn í m v ý b or e m a Ná r od n í m
s h r omá ž dě n í m
č e s kos lov e n s k ý m,
p od st at n é , a b y s e s n i m i č t e n á ř i s e z n á m i l i.
kt e r é
jsem
p ov a ž ov a l
za
Pr á c e je č l e n ě n a do je d n ot l i v ý c h ka p it ol a podka p it ol pr o s n a d n ou
or ie n t a c i a důr a z b y l k l a de n ý n a v ě c n ou a č a s ov ou s pr á v n os t. Př i ps a n í t é to p r á c e b y l y už it y pr a m e n y od př e dn í c h a ut or ů, kt eř í s v ů j ž i v ot s poj i l i
s h i s t or i í z e m ě , v kt e r é ž i j í. Ty t o pr am e n y b y l y už it y pr oto, a b y z d e
u v á d ě n é i n f or ma c e b y l y c o n e jo b j e kt i v n ě j š í . Spolu s i n f or m a c e m i , kt e r é b y l y t ě ž e n y s pr a me n ů t iš t ě n ý c h , b y l o př i t v or b ě t éto pr á c e už it o i
e le k t r on ic ké s ít ě ( i n t e r n e t ) , ja ko da l š í h o mož n é h o z dr oje č e r pá n í i n f or ma c í .
Tě ž iš t ě c e l é pr á c e j e z a ko mpon ov á n o v ka p it ol e š e s t é a ž de s á t é a
v k a p it ol e č t r n á c t é . V ka pit ole š e s t é a ž de s á t é je pods t a t n ý m z půs ob e m
p op s á n v z n i k Č e s kos lov e n s ka , ja k v Če c h á c h , t a k i n a M or a v ě a v e S le z s ku , v č e t n ě S lo v e n s k a . A v ka p it o le č t r n á c té js ou pops á n y z m ě n y v e v e ř e j n é s p r á v ě p o v z n i ku Če s kos lov e n s ké r e pub l i k y. Ale
i
os t at n í
ka p it o l y
ob s a h u j í
pods t at n é
i n f or m a c e
o
vzniku
Če s k os lov e n s ka a v e ř e j n é s pr á v y. Na př . v ka p it ol e t ř e t í j e pops á n a v e ř e j n á s p r á v a , t a k ja k z a s á h l a Če s kos lov e n s ko př i j e h o v z n iku, to proto, a b y b y l
č t e n á ř ob e z n á m e n i s e s it ua c í, kt e r á b y l a n a úz e m í č e s k ý c h z e m í př e d 2 8 . ř í j n e m 1918.
Vz h l e d e m k r oz s a h u da n é pr á c e , js ou n ě kt e r é h is t or ic ké s kut e č n os t i
p op is ov á n y pouz e okr a jov ě , a le pods t a t n á h i s t or ic ká f a kt a , b y l y do t éto p r á c e z a k ompon ov á n a .
43
1 5 .2 . Sum m a r y ( Engli s h )
I n t e n t ion of t h i s f i n a l b a c c a l a ur e a t e w or k: „ H is t or ic a l de v e lop m e n t
of t h e Cz e c h os lo v a k i a a n d pu b l i c a d m i n i s t r a t ion i n 1918- 1920 “ , wa s t o of f e r h i s tor ic a l f a c t s to ge n e r a l pu b l i c a n d s t ude n t s . Th i s f i n a l b a c c a l a ur e a t e wor k
i n s i n g l e c h a pt e r s d e a lt w it h r i s e o f
t h e Cz e c h os lo v a k i a a n d a b out prob le m wh e r e b y Cz e c h o s lo v a k i a f a c e a t t h e begin ing
of
it ´ s
f or ma t ion .
Th e
r e a de r
can
a c qu a i n t
of
pu b l i c
a d m i n i s t r a t ion de v e lop m e n t , t h a t wa s c r e a t e d w it h t h e s t a t e a dm i n i s t r a t ion a n d a u t on om y. Fur t h e r mor e w it h l a ws e d it e d b y t h e Na t ion a l c o m m it t e e a n d Na t ion a l c on v e n t ion o f t h e Cz e c h os l ov a k ia .
Wor k i s d i v i de n d i n t o s i n g l e c h a pt e r s a n d s u b - c h a pt e r s f or e a s y
or ie n t a t ion . Emp h a s i s wa s l a y i n g on i n t e r c e pt ion t h e r e a l f a c t s . Th i s
final
b a c c a l a ur e a t e
wor k
st a rt s
f r om
h i s t or ic a l
r e a l it y,
which
d e s c r i b e d we l l k n ow h i s t or i c a n s , w h o us e d t o l i v e d i n t h e c ou n t r y. T h os e
h i s t or ic a l f a c t s we r e ut i l it e d t o ke e p th e t r ut h . I n f or ma t ion s we r e dr a w n f r o m b ooks a n d i n t e r n e t de s c r i b i n g t h e s tor y of t h e Cz e c h os lov a k i a . Re l e v a n t i n f or ma t ion a r e
i n c h a pt r s s i x t h t i l l t e n t h , wh e r e i s
d e s c r i b e d t h e r i s e of t h e Cz e c h os lov a k ia , i n c l us i v e f a c t s i n Boh e m i a ,
M or a v ia , S i l e s i a a n d S lov a k i a . I n c h a t r f ourt e e n t h t h e y a r e de s c r i b e d changes
in
pu b l i c
Cz e c h os lov a k i a .
a d m i n i s t r a t ion ,
after
the
f or m a t i on
of
the
Ot h e r c h a pt r s c on t a i n i n f or ma t ion s i m port a n t f or f or m a t ion t h e
Cz e c h os lov a k i a a n d pu b l i c a d m i n i s t r a tio n .For e x a m p l e i n c h a t r t h ir d i s
d e s c r i b e d pu b l i c a d m i n i s t r a t ion i n t h e Cz e c h os lov a k i a a t it ´ s r i s e . T h e s e
h i s t or ic a l f a kt s we r e de s c r i b e d, to ge t i n f or ma t ion s a b out t h e s it ua t ion on t e rr it or y a t t h e Cz e c h os lo v a k i a b e f or e 28. octob e r 1918. Th i s
Final
b a c c a l a ur e a t e
wor k
de s c ri b e d
m a rg i n a l l y, b ut r e le v a n t h i s t or ic a l i n f or ma t ion d e s c r i b e d.
44
some
h i s t or ic a l
facts
a r e i n t h i s d i s s e r t at ion
1 8 . Po už i t á li t e r at u r a -
Doc . J UDr. Ka r e l Sh e l l e , CSc ., V ý v o j v e ř e j n é s pr á v y v l e t e c h 1848 1 9 9 0, s t r a n 430, Na k la d a t e l s t v í EURO LEX BOHEM I A s .r.o., Pr a h a 2 0 0 5, ISBN 80 - 86861- X,
-
Du š a n Kov á č , Dě j i n y S lo v e n s k a , s t r a n 422, Na k l a da t e ls t v í L i dov é
-
Vá c l a v Ve b e r, M i l a n H l a v a č ka a kol., Dě j i n y Ra kous k a , s t r a n 72 7 ,
-
Ph Dr. Pa v e l B ě l i n a , CSc ., Ph Dr. St a n i s l a v B i m a n , M g r. Pa v e l B it t n e r
n ov i n y, Pr a h a 1998, I SBN 80 - 7106- 267-7,
Na k la d a t e ls t v í L i dov é n ov i n y, Pr a h a 2002, ISBN 80 - 7 106- 491- 2,
a k ol., Kr on ika č e s k ý c h z e m í , pr v n í v y d á n í , s t r a n 9 04, Na kla da t e l s t v í Fort un a Pr i n t Pr a h a , s pol. s .r.o., Pr a h a 1999, ISBN 80 - 86- 144- 33- X,
-
M g r. Da n i e l S i mo n ě , Če s ké a č e s kos l ov e n s ké pr á v n í d ě j i n y, We b :
-
I ma n n e l Ge i s s , Dě j i n y s v ě t a v s ouv i s lo s t e c h , tř et í v y dá n í , s t r a n 529 ,
d ost upn ý z h t t p: / / s i m a n e . i n f o,
Na k la d a t e ls t v í Rowoh lt Ta s e h e n b u c h Ve r la g, Ha m b ur k 1992, I SBN 8 0 - 240- 0453- 4,
-
J .M . Rob e r s , Př e h l e d n é dě j i n y
-
Holouš ov á Dr a h o m ír a , Kr ob e t ov á M i l e n a , D i p lo mo v é a z á v ě r e č n é
-
-
-
-
-
-
-
s v ě t a , pr v n í
v y dá n í,
s t r a n 59 8 ,
Na k la d a t e ls t v í Be t a - Dob rov s k ý , Pr a h a 1 993, ISBN 80- 86278- 94- 8,
p r á c e , pr v n í v y dá n í , s t r a n 117, Na k l a d a te l s t v í: U n i v e r s it a Pa l a c ké h o, O lo mouc 2002, I SBN 80- 244- 0458- 3,
We b : h t t p: / / www.ps p.c z [ on l i n e 13.2.2006 ] ,
We b : h t t p: / / www.s e n a t .c z [ on l i n e 10.2.2006 ] ,
We b : h t t p: / / www.wik i pe d i e .c z [ on l i n e 5 .2.2006 ] ,
We b : h t t p: / / www.l i b r i .c z [ on l i n e 31.1.2006 ] ,
Zá kon č . 11/ 1918 Sb . o z ř íz e n í s a mo s t a tn é h o s t át u č e s kos lov e n s k é h o
z á k on č . 74/ 1919 Sb . o př e j í m á n í s t á t n íc h úř e dn í ků a z ř íz e n c ů
p r oz at í m n í ú s t a v a č . 37/ 1918 Sb . z á kon o proz at í m n í ús t a v ě
45
