O D E O N. Turandot Giacomo Puccini. Altre Stelle Hector Berlioz Christoph Willibald Gluck Jean-Philippe Rameau e.a. A Dog s Heart Alexander Raskatov

ODEON Magazine van De Nederlandse Opera 20ste jaargang / nr. 77 mei / juni/ juli 2010

77

6

Turandot Giacomo Puccini

12

Altre Stelle Hector Berlioz Christoph Willibald Gluck Jean-Philippe Rameau e.a.

16

A Dog’s Heart Alexander Raskatov

24

Don Chisciotte in Sierra Morena Francesco Bartolomeo Conti

30

L’elisir d’amore Gaetano Donizetti

3  

Stap binnen en ontdek de wereld van de opera. Je bent van harte welkom. Het programma biedt iets voor jong en oud, voor echte operaliefhebbers of voor mensen die voor het eerst een theater van binnen zien. Iedereen die graag eens een kijkje achter de schermen wil nemen, zal genieten. Dit jaar is ons hoofdthema ‘Metamorfose van mens naar dier’, geïnspireerd op de opera A Dog’s Heart, die in juni bij De Nederlandse Opera te zien is.

Programma zondag 9 mei 2010 Deuren van het Muziektheater gaan open

12.00

12.00 – 17.00 Zang-workshops voor kinderen en volwassenen, rondleidingen, demonstratie toneeltechniek, tentoonstelling, operaquiz en open podium

15.00 16.00 17.00

Wijzigingen voorbehouden

Heb je zin om zelf op te treden tijdens de Open Dag van DNO? Laat horen wat je kunt en geef je op voor het open podium. Heb je pianobegeleiding nodig, laat dit ook weten bij je aan­melding. Stuur een e-mail met je naam, de titel van muziekstuk en hoeveel tijd je nodig denkt te hebben: [email protected] 9 mei 2010 Europese Dag van de Opera Het Muziektheater Amsterdam Amstel 3 T 020 551 8922 Toegang gratis

Giuseppe Verdi

Les vêpres siciliennes Charles Gounod

Roméo et Juliette

Bernd Alois Zimmermann

Die Soldaten

Ludwig van Beethoven

Fidelio

Leoš Janácˇ ek

Het sluwe vosje

Peter-Jan Wagemans

Legende

Benjamin Britten

Billy Budd

Jean-Philippe Rameau

Platée

Wolfgang Amadeus Mozart

Don Giovanni Richard Strauss

Der Rosenkavalier Wolfgang Rihm

www.dno.nl (Foto: Anna van Kooij)

Dionysos

Pjotr Iljitsj Tsjaikovski

Jevgeni Onjegin Seizoen 2010 2011 reserveren T 020 625 5455

www.dno.nl

Een paar zomers geleden verbleven mijn man en ik even in München op doorreis naar Italië. Zoals altijd wan­ neer ik in een vreemde stad ben, wilde ik een opera zien. Vanuit het hotel lukte het de twee allerlaatste kaarten te be­­ machtigen voor Rigoletto, opgevoerd in het kader van de Festspiele. Voor een astronomisch bedrag, maar de plaatsen waren voortreffelijk, de dirigent was Zubin Mehta en het was nu eenmaal vakantie. Voor de zekerheid informeer­ de ik wel even wat de dresscode zou zijn. Onze Amsterdamse nonchalance is nu eenmaal niet internationaal toon­ aangevend. De eigenaresse van het hotel reageerde beslist: ‘Wat jullie nu dragen, is uitstekend. Mijn dochter ging van de week ook, je hoeft je niet op te dirken.’ Wie dacht dat Gerard Kemkers’ advies aan Sven Kramer om de binnen­ bocht te nemen tijdens de Olympische 10 kilometer schaatsen het dieptepunt van slechte raadgeving vormt, is nog nooit tijdens de Festspiele in München naar de opera geweest. Tot dat moment vond ik mijn vintage jurk en gympen nog leuk. Na urenlang wandelen, winkelen (Manolo’s gescoord voor een vijfde van de prijs!) en museumbezoek (de goddelijke Villa Stuck) slenterden we naar het operagebouw. De avond was loom en zacht en diezelfde zachtheid las ik in de ogen van de honderden mensen die op de Max-Joseph-Platz waren neergestreken om de voorstel­ ling vanaf een immens scherm te volgen. ‘Oper für alle’ heet dat daar. Er hingen ballonnen, het publiek was jong, had eten en drinken mee, en zat gewoon op de grond. Het herinnerde me aan een van mijn favoriete David Bowieliedjes, ‘The memory of a free festival’: The children of the summer’s end, gath­ ered in the dampened grass, we played our songs and felt the London sky, rest­ ing on our hands, it was God’s land. It was ragged and naive, it was heaven. Ik wilde me het liefst onderdompelen tussen deze toeschouwers, die zo op­­­ recht blij leken met hun culturele cadeau dat bijna begon. Maar wij had­den nu een­ maal een paar honderd euro voor loge­ plaatsen uitgegeven, dus drongen we door de menigte naar het theater. Een heel ander slag mensen besteeg daar de trappen. Ik slaakte een wan­hopige kreet. ‘Wat jullie nu dragen, is uitste­ kend,’ echode de stem van de hoteldame door mijn hoofd. Van­ochtend leek ze nog sym­pathiek, nu ontpopte ze zich in haar eigen afwezigheid tot een vermale­ dijde, onwetende, keeping-up-appear­ ances tuthola! Ze wist helemaal niets van de codes in dit huis en nu was het haar schuld dat ik me volkomen rag­g ed maar allesbehalve ‘hemels’ voelde. Ik heb heus gevoel voor humor (soms), en kan mezelf best relativeren (af en toe),

maar de indruk een enorme miskoop te hebben gedaan en totáál misplaatst te zijn werd zo vreselijk benadrukt door het venijn in de ogen van de Beierse beau monde. Buiten kwamen mensen om te kijken, binnen om bekeken te wórden. En wie niet in lang, zijden toilet met rijen parels verscheen, voelde zich Assepoester zonder Petemoei. Wat had ik ineens een hoop gemene stief­ zusters! Ironisch genoeg verdween mijn ongemak zodra de voorstelling begon. Midden in de Maximilianstraße, de PC van München, had de regisseur het stoutmoedige plan opgevat om de foute hertog van Manua en zijn hofhouding te tooien in Louis Vuittonattributen. De slaapkamer werd zelfs verbeeld door een reusachtige koffer van dat merk, waar Gilda, de dochter van Rigoletto, letterlijk in was gedoken. Het leek verdraaid of de vormgevers een geheim pact met minder gefortu­ neerde kijkers hadden gesloten en de financiële elite een lesje kreeg. Uit­ einde­l ijk klonk het applaus binnen en buiten even oprecht en bogen de arties­ ten voor alle toeschouwers even diep. Maar de stad was die prachtige zomer­ avond van de gewone mensen, die zich na afloop vrolijk verspreidden over de vele terrassen. Mijn waardering voor publiek dat naar vrij toegankelijke voorstellingen gaat – en voor die voorstellingen zelf – is de afgelopen weken in mijn eigen Amsterdam nieuw leven ingeblazen. Sinds mijn dochter halve dagen naar school gaat, is het of ik een geheime affaire met haar heb. Onze momenten samen zijn ineens heel bijzonder. Eens in de week haal ik Jasmijn klokslag 12 uit de klas, om op de fiets naar een van de gratis aangeboden lunchconcerten in de stad te fietsen. De eerste keer verzucht ze in de Van Eeghenstraat, op weg naar het Stadsdeelkantoor aan het Vondelpark, dat de huizen op paleizen lijken. In het raadszaaltje kronkelt ze tegen me aan en fluistert ze dat ze van me houdt, terwijl liederen van Schu­ mann over Seele en Sehnsucht weekla­ gen. De woensdag daarop concludeert ze in het Concertgebouw na afloop van een orgelconcert dat een ‘oorlog’ een prachtig instrument is. En de dinsdag erna geniet ze in de Boekmanzaal van het Amsterdamse Stadhuis/Muziek­ theater van een optreden in de serie die door DNO wordt geprogrammeerd. Vooral omdat de zangeres een prinses­ senjurk heeft aangetrokken. Elke keer knikken de toeschouwers vriendelijk als zo’n klein wezentje de zaal binnen komt. En ook de musici glimlachen om hun peuterbewonderaar. De liefde voor de muziek bij deze optredens is altijd puur en echt. Niemand komt hier omdat het hoort. En ik vind het verdrietig om te zeggen, maar de toeschouwers zijn

soms nét iets hoffelijker en geduldiger dan bij de DNO-opera’s. Er wordt niet voorgedrongen bij de garderobe en iedereen staat zonder morren van zijn stoel op als een ander moet passeren. In mijn agenda staat 10 juli aanstaan­ de genoteerd: Tosca in München, ‘für alle’. DNO denkt nog na over een soort­ gelijke vertoning de komende tijd. Ik zie het al helemaal voor me: een groot doek op het plein van Het Muziektheater Amsterdam, picknickende liefhebbers en boten die op de Amstel stil houden, omdat de opvarenden niets willen mis­ sen van de voorstelling en de sfeer... Oh, to capture just one drop of all the ecstacy that sweeps that afternoon. Ik hoop u er te treffen. Desnoods in korte broek. (Foto: William Rutten)

Muzikaal intermezzo Paneldiscussie: dramaturg Klaus Bertisch spreekt met gasten over ‘Dieren op het toneel’ Muzikaal intermezzo Muzikaal intermezzo Einde

13.30 14.00

Opera per tutti! Chazia Mourali Column

Open Dag bij De Nederlandse Opera!

 

4

 Achter de schermen

5

Vrienden van De Nederlandse Opera

Vriendenreis München-Salzburg (Foto: Hannie Rodrigues Parreira)

Ontmoeting met Eva-Maria Westbroek na Die Walküre in Aix-en-Provence (Foto: Hannie Rodrigues Parreira)

Voor elk operahuis is een nauwe band met het publiek van cruciaal belang. In Amsterdam speelt de Vereniging Vrienden van De Nederlandse Opera in dit opzicht een belangrijke rol. De Vereniging is al decennialang nauw betrokken bij het reilen en zeilen van de opera, maar de laatste jaren zijn de banden tussen DNO en de Vrienden nog verder aangehaald. Gezamenlijk heeft men recentelijk een nieuwe koers uitgestippeld, waarbinnen de Vriendenvereniging nieuwe doelen zal nastreven. Reden genoeg om enkele bestuursleden van de Vereniging en haar jongerenafdeling Fidelio aan het woord te laten. De Vereniging werd in 1973 opgericht door Coen Kolff, destijds hoofd publiciteit van de Nederlandse Operastichting. Hoewel de Vrienden zich in de daaropvolgende dertien jaar al tot een club met 1.300 leden ontwik­kelden, nam het aantal georgani­ seerde activiteiten pas vanaf 1986 aanzien­ lijk toe, toen De Nederlandse Opera haar intrek nam in het Muziektheater. Vanaf dit moment verschijnt het Vrien­denbulletin, worden er reizen naar buitenlandse opera­ huizen georganiseerd, en krijgt de Vereni­­­ging een secretariaat in een kantoor binnen het Muziek­theater. In 2002 wordt de jongeren­­ organisatie Fidelio in de Vrien­den­vere­ni­­ging opgenomen en in 2006 is de sterke binding die de organi­satie met De Neder­l andse Opera heeft, verankerd door een naamsverande­ ring; de Vrienden van de Opera gaan sinds­ dien door het leven als Vrienden van De Nederlandse Opera. In de laatste jaren heeft het Vrienden­­bestuur zich gebogen over de vraag hoe een operahuis zich tot de maat­ schappij verhoudt, hoe publieks­a antallen en geldstromen in de toekomst gewaarborgd kunnen worden, en welke rol de Vereniging binnen dit proces zou kunnen vervullen. Een nieuwe koers is het resultaat van deze bespiegelingen.

Voorzitter

Sinds december 2009 is er ook een nieuwe voorzitter, Frits Spangenberg. Spangen­berg verdiende zijn sporen in het markten opinieonderzoek, onder andere met het mede door hem opgerichte bedrijf Motivac­ tion. Ook vervulde hij vele bestuursfunc­ties bij professionele en culturele instel­ lingen. Tevens maakt hij al jaren onderdeel uit van het Vriendenbestuur: ‘De Vereniging Vrienden van DNO heeft mij ongeveer tien jaar geleden gevraagd om zitting te nemen in het bestuur, vanwege mijn kennis over publieksgroepen en de markt- en opinie­ onderzoeken die ik voor DNO en andere podiuminstellingen heb uitgevoerd. De Vriendenvereniging was voornamelijk een gezelligheidsvereniging met opera als lei­ dend thema; veel liefhebbers werden lid om zo eerder in aanmerking te komen voor een abonnement. Ik heb mij, samen met mijn levenspartner ontwerper Menno Jonker, voornamelijk beziggehouden met het helpen organiseren en neerzetten van twee relatief duurzame activiteiten: het fotojaarboek en de Prix d’Amis, een verkiezing waarbij onze leden de beste artiest van het voorbije sei­ zoen aanwijzen.’

Geldstromen

Als bestuurder en opinieonderzoeker heeft Spangenberg uiteraard een visie op de ver­­houding van cultuurinstellingen tot de maatschappij. In Nederland staat de overheidssubsidie aan cultuurinstellingen om verschillende redenen onder druk. Om cultuur te waarborgen is innovatie vereist, zowel in het werven van publiek als in het werven van nieuwe, deels particuliere geld­ stromen: ‘Verandering van omgeving en ver­ andering van bijvoorbeeld financierings­ structuur wordt in eerste instantie bijna altijd als een bedreiging gezien; en dat is ook logisch, want het verstoort bestaande processen en verwachtingen. Dat betekent meer en ander werk. Maar iedereen weet ondertussen, dat je eronderdoor gaat als je bij de pakken neer gaat zitten en vooral bedreigingen ziet. Door kansen en uitdagin­ gen te zien, komen er ook andere mensen en nieuwe ideeën op je af. Met behulp van sub­ sidies zijn prachtige producties tot stand gekomen, maar het is niet de enige weg. De afgelopen decennia is ook, en vooral op

eigen kracht een musicalcultuur tot stand gebracht. Natuurlijk is dat in vele opzichten anders en niet op alle punten helemaal ver­ gelijkbaar, maar wij kunnen er wel heel veel van leren.’

Professioneler

De op handen zijnde cultuuromslag in de operawereld hangt nauw samen met een veranderde rol van het publiek in de bekos­ tiging van producties: ‘Een overheid die subsidieert, doet dat mede om de toeganke­ lijkheid voor in principe alle burgers moge­ lijk te maken. Het productiehuis heeft een opdracht meegekregen en wordt daarop afgerekend om de subsidie te blijven ont­ vangen. De rol van het publiek is relatief beperkt, de primaire stakeholders zijn niet de publieksgroepen en die gaan ook zelden of nooit een extra duit bijdragen, daar is het de relatie niet naar. Naar verwachting zal er in de nabije toekomst een sterker beroep worden gedaan op sympathisanten uit het publiek, en voordat die geldstromen op gang komen, zal er een cultuuromslag plaats

moeten vinden. De Vriendenvereniging zal daarbij behulpzaam zijn, maar zal zelf ook een omslag moeten maken, van een infor­ mele gezelligheidsvereniging naar een veel professioneler fondswervende organisatie. Daar zitten wij als bestuur nu midden in en hoe dat precies uitpakt, zal de komende tijd duidelijker moeten worden.’

Artistieke autonomie

Uiteraard zijn het de sterke schouders die een dergelijke ontwikkeling zouden moeten dragen. De opera mag voor mensen met een kleine portemonnee nooit een onneembare vesting worden. Wat Spangenberg betreft, zou het toch al progressieve toegangsprij­ zenbeleid van De Nederlandse Opera zelfs verder doorgevoerd mogen worden: ‘Ik ben persoonlijk voor een veel sterkere differen­ tiatie van toegangsprijzen, laat mensen met weinig inkomsten die wel naar opera of andere podiumkunsten willen, ook binnen, ook al zijn het staan- of hangplaatsen.’ Wanneer private geldstromen de kop opsteken, leidt dit in culturele kringen dik­ wijls tot bezorgdheid over het waarborgen van de kwaliteit en de artistieke autonomie van een kunstinstelling. Spangenberg deelt deze scepsis niet: ‘Dit is een wel zeer inte­ ressante vraag, maar het gaat er vooral om wie de vraag stelt en wie zich de grootste zorgen maakt. Want wat is precies een artis­ tieke autonomie? Wie heeft die wijsheid pre­ cies in pacht? Absolute autonomie bestaat in deze wereld natuurlijk niet, het speelt zich altijd af in samenhang met en dankzij bepaalde andere structuren. Als de belang­ hebbenden of stakeholders veranderen, zal de vraag naar en de zorg over de artistieke autonomie een andere inhoud krijgen. En waarom niet? Alles verandert en er zijn vele manieren waarop er invulling gegeven kan worden aan een artistiek product. Verande­ ring is niet altijd een verslechtering.’

Fidelio-leden tijdens OperaFlirt (Foto’s : Eugene Schwartz)

 Kasper van Kooten

toevoeging van Lena zal het veel makkelijker Draagvlak Ook Spangenberg is hoopvol en ambitieus zijn om dit plan tot stand te doen komen.’ over de toekomst van de Vriendenvereni­­­ging en De Nederlandse Opera, maar bena­ Activiteiten drukt tegelijkertijd dat hij en het bestuur de Hoewel deze nieuwe koers ongeveer ge­­ beslissingen in samenspraak met de leden lijktijdig wordt ontwikkeld met die van de nemen, en dat er voor ingrijpende verande­ Vrienden, hebben de plannen van Fidelio ringen altijd een breed draagvlak en een wel een ander karakter en een andere invul­ platform voor een brede discussie moet zijn: ling. Stoop: ‘We zijn druk bezig met een nieuw plan, om vooral een veel groter leden­ ‘Natuurlijk heb ik het allemaal niet voor het zeggen en dat is misschien maar goed ook. aantal te verkrijgen. We willen ons gelijk­ Als voorzitter van de Vereniging Vrienden tijdig bezighouden met de organisatie van Fidelio succesvolle introductieactiviteiten en van Ook de jongerentak van de Vrienden, van DNO vertegenwoordig ik onze bijna 5.000 kleine activiteiten die diepgang proberen leden. Niet iedereen is het met mij eens, dat Fidelio, is bezig met het ontwerpen van een te geven aan het lidmaatschap van Fidelio.’ kan ook niet, maar ik wil wel graag het debat nieuwe koers. Geprobeerd wordt, in nauwe samenwerking met DNO, opera onder de Houtman: ‘De afgelopen jaren organiseerden aangaan en zien hoe wij de komende jaren een aandacht van de hedendaagse jongeren te we vooral sociale activiteiten, zoals borrels, prachtig operagezelschap in stand kunnen brengen en daarmee een nieuw publiek aan maar we hebben ook vaak inleidingen en ont­ houden, dat dient als bron van inspiratie.’ te boren. Jonathan Houtman (31) en Arjan moetingen met de zangers geregeld. Helaas Stoop (23) zijn als voorzitter en secretaris is op een gegeven moment de animo voor al enkele jaren actief in de commissie. Hout­ dergelijke activiteiten erg af­­genomen, waar­ man werkt als beleidsmedewerker jeugd bij door de intensieve voorbereiding van deze de Gemeente Maassluis en Arjan Stoop stu­ evenementen in onze optiek te weinig resul­ deert Beleid, Communicatie en Organisatie taat opleverde. We vinden de organisatie van aan de VU. Over de samenwerking met DNO dergelijke acti­v iteiten wel heel leuk en waar­ stelt Stoop: ‘DNO en Fidelio zijn de laatste devol. In de toekomst zullen zulke grotere jaren veel nauwer verweven. Fidelio is ooit activiteiten dus zeker weer een onderdeel gestart als klein clubje voor operafanaten. uit gaan maken van ons programma.’ Stoop: De doelstelling is nu verbreed en we willen ‘Dat kan echter alleen met veel meer leden een club zijn voor alle jongeren die opera dan we nu hebben.’ leuk vinden! Bovendien is DNO begonnen Ook Houtman beschouwt een groter met de succesformule OperaFlirt. Hierbij ledenbestand niet alleen als een doel, komen jongeren voor het eerst in aanraking maar ook als een voorwaarde voor het ont­ met opera. Deze nieuwe doelgroep willen plooien van nieuwe initiatieven: ‘We hopen wij natuurlijk graag lid maken van Fidelio, in de toekomst opnieuw een toegevoegde en hiervoor is een nauwe samenwerking waarde te vormen binnen het aanbod van jongerenverenigingen die zich op theater met DNO verstandig. Sinds ruim een maand en muziek richten. We hopen dit te bereiken heeft Lena Vizy als afgevaardigde van DNO door een veel groter ledenbestand, een pro­ plaatsgenomen in de commissie Fidelio. fessionelere opstelling van het bestuur en Hiermee zijn we erg blij, omdat de lijnen een nauwe samenwerking met De Neder­ naar DNO nu veel korter zijn. Bovendien is de steun van DNO heel erg belangrijk bij het landse Opera.’ uitstippelen van een nieuwe koers. Door de

6

7

Turandot

vr

Nee! Niemand zal mij ooit nog bezitten! (Turandot) I De mooie Chinese prinses Turandot wil haar hand alleen aan een prins schenken die drie moeilijke raadsels kan oplossen. Wie faalt, wordt onthoofd. Menigeen vond reeds de dood, en hun hoofden werden aan palen gespietst. Het nieuwste slachtoffer is de prins van Perzië. In de menigte die op zijn executie wacht, bevinden zich de onttroonde koning der Tataren Timur, zijn zoon Calaf en de slavin Liù, die verliefd is op Calaf. Calaf heeft alleen oog voor Turandot en is vastbesloten zijn kansen te wagen, hoewel Timur, Liù en de gemaskerde hovelingen Ping, Pang en Pong hem proberen te weerhouden. Ook het inmiddels afgehakte hoofd van de Perzische prins, dat aan het volk wordt getoond, schrikt hem niet af. Hij slaat op de gong om zich aan te melden.

II Ping, Pang en Pong beklagen de toestand van het rijk. De oude keizer verschijnt met acht wijzen, vervolgens Turandot. Calaf weet de antwoorden: ’hoop’, ’bloed’ en ’Turandot’. Turandot smeekt de keizer zijn woord terug te nemen, hetgeen deze weigert. Calaf geeft nu Turandot een raadsel op: als zij vóór het aanbreken van de morgen zijn naam weet, is zij vrij en is hij bereid te sterven.

III Turandot verordonneert dat het hele volk moet meewerken aan het ontdekken van de naam van de onbekende prins. Niemand mag gaan slapen. Soldaten brengen Timur en Liù op, want men heeft gezien dat zij met Calaf spraken. Liù zegt dat alleen zij de naam weet. Als zij wordt gefolterd, doorsteekt ze zichzelf. Turandot is hierdoor ontroerd, maar laat niets merken. Calaf nadert haar en kust haar. Zij bekent weliswaar dat ze hem liefheeft, maar vraagt hem te vertrekken. Calaf vertelt haar zelf zijn naam en afkomst. Daarop roept Turandot hem uit tot haar echtgenoot.

7 mei 2010 première

ma 10 mei do 13 mei zo 16 mei di 18 mei vr 21 mei ma 24 mei wo 26 mei zo 30 mei

20.00 uur 20.00 20.00 14.30 20.00 20.00 14.30 20.00 14.30

uur uur uur uur uur uur uur uur

Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er nog enkele kaarten verkrijgbaar. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455 Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Raya Lichansky Plaats: Het Muziektheater Amsterdam (foyer 2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/13.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van De Nederlandse Opera Uitzenddatum Radio 4, NPS Opera Live: zaterdag 29 mei 2010, 19.00 uur. Cd/dvd-aanbeveling DNO beveelt de volgende cd en dvd aan. Deze zijn verkrijgbaar bij de winkel van Het Muziektheater Amster­dam of bij alle vestigingen van Plato en Concerto:

Turandot Dramma lirico in tre atti e cinque quadri libretto van Giuseppe Adami en Renato Simoni muzikale leiding Yannick Nézet-Séguin regie Nikolaus Lehnhoff decor Raimund Bauer kostuums Andrea Schmidt-Futterer belichting Duane Schuler choreografie Denni Sayers La principessa Turandot Lise Lindstrom L’imperatore Altoum Jean-Léon Klostermann Timur Mario Luperi Il principe ignoto (Calaf) Lance Ryan Liù Ana Maria Martinez Ping Angelo Veccia Pang Roberto Covatta Pong Carlo Bosi Un mandarino Roger Smeets Rotterdams Philharmonisch Orkest

Scènes uit Turandot (Foto’s: Hermann & Clärchen Baus)

Cd Turandot Montserrat Caballé, Luciano Pavarotti, Koor en Orkest van Saint Francisco Opera, Riccardo Chailly, Gala, 1977, € 9,99 Dvd Turandot (Ensce­ nering Zhang Yimou) Giovanna Casolla. Sergej Larin en Barbara Frittoli, Maggio Musicale Festival, Zubin Mehta, 1999 in de Verboden Stad in Peking, RCA Victor, € 22,99

Dinerbuffetten Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u ge­­­nie­ten van een diner­buffet in de foyer van Het Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustig eten en bent u op tijd voor de opera. Reserveren kan via het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek­theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 of via www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviseren u tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.

Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright Kinderkoor Muziekschool Waterland De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 3 uur. Er zijn 2 pauzes. Het operaboek Turandot is verkrijgbaar in Het Muziek­t heater Amsterdam. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in het Neder­lands opgenomen. De prijs is  8,-.

Reprise

Giacomo Puccini 1858 -1924 Luciano Berio 1925 - 2003

 Achtergrond Turandot

8

9

Puccini’s ‘Onvoltooide’

Luciano Berio

Giacomo Puccini, 1924

Het moeizame scheppingsproces van Turandot baarde Giacomo Puccini veel zorgen. Terecht, want kort voor de voltooiing haalde de dood hem in. Jarenlang werd het werk afgesloten met de door Franco Alfano geschreven finale; sinds 2001 kan men ook kiezen voor het slot dat Luciano Berio creëerde. Omstreeks 1910 kwam er in Italië een gene­ ratie componisten op, die zich afzette tegen de muziek van die tijd, in het bijzonder de nationale opera. Ook Giacomo Puccini lag onder vuur: een recensent stelde niet alleen zijn smaak, maar ook zijn vakmanschap aan de kaak. Puccini vervolgde echter onver­ stoorbaar zijn weg, wetende dat hij zijn riva­ len ver vooruit was. Enerzijds hield hij de 19de-eeuwse traditie in ere, anderzijds volg­ de hij met grote belangstelling de ontwikke­ ling van de internationale nieuwe muziek. Zo was hij in 1913 getuige van het schandaal bij de première van Stravinsky’s Le sacre du printemps. Bij die gelegenheid koos hij ondubbelzinnig de kant van de supporters. En hoewel Puccini in april 1924 al ernstig ziek was, belette dit hem niet in Florence de Italiaanse première van Schönbergs Pierrot lunaire bij te wonen. Na het concert had Puccini een lang en diepgaand gesprek met de componist. Schönberg gaf bij die gelegenheid uiting aan zíjn bewondering voor Puccini. Incidenteel is in Puccini’s werken na 1910 de invloed van Stravinsky aan te wijzen, vaker die van Debussy en Richard Strauss. Een modern trekje is het gebruik van ooster­ se toonschalen, de heletoon-ladder en een modale harmonie. Wat de structuur betreft, ontwikkelde Puccini een opzet in grote muzikale blokken. Leidmotieven spelen een belangrijke rol, zij het niet zo systematisch als bij Wagner.

Tegen de zomer van 1920 had Puccini in­­ gestemd met de schetsen voor de eerste akte. Minder tevreden was hij over wat Adami en Simoni van de overige twee bedrijven had­ den gemaakt. Toen zij zich bij hem voegden in Bagni di Lucca, kwam hij zelf met talloze wijzigingen in de eerste akte en met een nieuw personage, dat gestalte moest geven aan de piccola donna, een liefhebbend, zich opofferend meisje. Als tegenpool van de Van Oliver Twist naar Turandot meedogenloze Turandot deed de slavin Liù Na een lange periode van zoeken naar een onderwerp voor een grootschalige, vernieu­ haar intrede. wende opera maakte Puccini in 1919 kennis Omdat de componist de exotische couleur met Renato Simoni, blijspelauteur, sinoloog locale zo goed mogelijk wilde treffen, was en voormalig recensent. Het was de bedoe­ hij zeer verheugd toen zijn vriend baron ling dat Simoni samen met Giuseppe Adami, Fassini, voormalig consulair medewerker die hem aan Puccini had voorgesteld, een in China, bleek te beschikken over een nieuw operalibretto zou creëren: Adami speeldoos met oude Chinese melodieën. zou de dialogen schrijven en Simoni zou er Hiervan zijn er drie terechtgekomen in verzen van maken. Nu moest nog de juiste Turandot. Een andere belangrijke bron was stof worden gevonden. Puccini opperde zelf J.A. van Aalsts Chinese Music (Shanghai Dickens’ Oliver Twist, waarvan hij in Londen 1884), waaruit Puccini vier Chinese thema’s een toneelversie had gezien. putte. Wat in Turandot ‘Chinees’ klinkt, is Adami en Simoni gingen meteen aan dat dus ook werkelijk! de slag, maar weldra kwam Puccini tot de conclusie dat het gegeven te zeer uit het Keelklachten gewone leven gegrepen was. Op zijn voor­ Puccini en Adami waren in oktober ’20 niet stel liever iets in de sprookjessfeer te zoe­ alleen bezig met Turandot: eerst moest er ken kwam Simoni met het Chinees getinte nog een aantal wijzigingen in La rondine toneelsprookje Turandotte van de 18deworden doorgevoerd. Daarna popelde de eeuwse Venetiaanse blijspelschrijver Carlo componist om te kunnen beginnen met Gozzi. Dit voorstel sprak Puccini direct aan. het schrijven van zijn nieuwe opera, maar Hij had al gehoord van het stuk, dat in 1911 Adami en Simoni stelden zijn geduld tot in Berlijn was geregisseerd door Max Rein­ het uiterste op de proef. In december begint hardt, met de toneelmuziek van Ferruccio Puccini eindelijk met het componeren van Busoni, die het gegeven in 1917 uitwerkte Turandot, hoewel er nóg meer herzieningen tot een opera. Niet alleen Busoni liet zich van La rondine volgen. Er zijn allerlei storende factoren, in het bijzonder de vestiging van trouwens inspireren door het van oorsprong een turffabriek in de buurt van zijn landhuis Perzische verhaal over de wrede prinses, ook was er een Turandot-opera van Puccini’s in Torre del Lago. De componist wordt bij­ kans gek van de stank en de sirenes, en laat vroegere leraar Antonio Bazzini.

maakte. Tegen dirigent Arturo Toscanini sprak hij de profetische woorden: ‘Deze opera zal onvoltooid blijven, en iemand zal het podium opkomen en tegen het publiek zeggen: “Op dit punt is Maestro Puccini gestorven.”’ Er bleek een tumor onder zijn strottenhoofd te zitten. Hoop werd geput uit een nieuwe behandeling met radiumnaal­ den. Na de operatie in Brussel kreeg Puccini echter een zware hartaanval, waaraan hij een dag later overleed (29 november 1924). In zijn nalatenschap bevonden zich zo’n dertig schetsen voor de finale van Turandot. Deze werden door Toscanini overhandigd aan de Napolitaanse componist Franco Alfano, die ook met plannen voor een Turan­ dot had rondgelopen. Alfano voltooide de slotscène, maar de wereldpremière op 25 april 1926 eindigde abrupt met de dood van Liù, gevolgd door een korte verklaring door Toscanini, precies zoals Puccini had voor­ speld. De ontroering van alle aanwezigen ontlaadde zich in een stormachtig applaus. De overige voorstellingen waren mét het Alfano-einde, waarvan in de tweede parti­ tuuruitgave een verkorte versie werd ge­­ plaatst. Jarenlang was dit de vorm waarin Turandot werd uitgevoerd.

Scène uit Turandot (Foto: Hermann & Clärchen Baus)

 Frits Vliegenthart

Luciano Berio

een nieuw huis bouwen in Viareggio; Torre del Lago houdt hij aan voor korte be­­zoeken en jachtpartijen. In augustus 1921 voltooit Puccini het eerste bedrijf van Turan­d ot en in december verhuist hij naar zijn nieuwe villa. Het liefdesduet in de derde akte blijkt al in dit stadium een struikelblok te zijn: hoe kan de transformatie van de ijsprinses in een liefhebbende jonge vrouw geloofwaardig worden gemaakt? Een bizar voorval kost de componist een jaar later bijna het leven: hij verslikt zich in een ganzenbotje, dat in zijn keel blijft ste­ ken en operatief moet worden verwijderd. Als Puccini in de volgende jaren chronische keelklachten krijgt, schrijft hij die toe aan dit incident, terwijl het in werkelijkheid sympto­ men van keelkanker zijn. Puccini’s literaire talent blijkt uit een brief aan Adami (november 1923): ‘Arme Turandot, wat word je verwaarloosd! Nu ik er eindelijk weer toe gekomen ben een beetje te compo­ neren, ontbreken de woorden voor de dood van Liù. De muziek is compleet en er moeten alleen nog woorden onder worden gezet [...] Het gaat om eenvoudige settenari [verzen van zeven lettergrepen, FV] die aan de strofe moeten worden toegevoegd. Zal ik het voor de vuist weg zelf dan maar doen? Hier komt het: Tu che di gel sei cinta, / da tanta fiamma vinta, / l’amerai anche tu! / Prima di questa aurora (dit kan worden herhaald, want het heeft veel effect). Hier moet nog een sette­ nario en dan nog een (ze moeten vol gevoel zijn). Io chiudo stanca gli occhi / Perchè egli vinca ancora... / Per non vederlo più.’

Profetische woorden

In het voorjaar van 1924 werd Puccini ge­­ kweld door ondraaglijke keelpijn, die hem in de herfst het componeren onmogelijk

Aangezien de Alfano-finale artistiek niet voldoet, als het ware ‘te kort door de bocht’ is, kreeg de beroemde Italiaanse compo­­nist Luciano Berio van het Festival van de Canarische Eilanden de opdracht een nieuw slot te componeren, uitgaande van Puccini’s vooruitstrevende ideeën. In een interview met de Corriere della Sera (29 december 2001) vertelde Berio over zijn respectvolle, integere werkwijze. ‘Ik koesterde het idee al drie jaar. De finale die Franco Alfano had geschreven, gaat tegen de natuur van Turandot in. Alfano was een heel capabel musicus, maar zijn werk heeft totaal niets te maken met de ware aard van deze opera. Het verraad tegenover de surreële geest van het oorspronkelijke sprookje van Carlo Gozzi zit hem in de knie­­val voor het happy end in Hollywood-stijl. Ik heb gewerkt aan de terugkeer van de “oosterse horizon”, in een onopgeloste dimensie. In feite eindigt de opera hier op een vraagteken.’ ‘Het is absurd dat Calaf al dertig secon­ den nadat Liù is gestorven haar offer is ver­ geten en zijn sidderende lippen wil drukken op het lichaam van Turandot. Vervolgens, wanneer Calaf met haar de liefde wil bedrij­ ven, negeert Alfano haar totaal. Dit is een dubbelzinnig moment en een regisseur kan het juist spannend vinden om te suggereren dat daar iets gebeurt.’ ‘Mijn bijdrage begint onmiddellijk na de dood van Liù. Twintig minuten muziek, zo’n zestig pagina’s partituur. Het is het moment waarop Turandot menselijk wordt en de liefde ontdekt. En ze “gilt” steeds minder. Ik heb de instrumentale partijen uitgewerkt die de handeling becommentariëren, zonder ook maar één instrument toe te voegen aan die welke Puccini heeft voorgeschreven. Ik heb gebruikgemaakt van de schetsen van Puccini, wat Alfano veel te weinig heeft gedaan. En ze zijn nog wel zó interessant! Er spreekt uit hoezeer Puccini op de hoogte was van de muziek uit zijn tijd. Neem nu eens de vier noten waarmee de opera begint. Het is een

kiemcel die vervolgens constant aanwezig is en die aansluit bij de harmonieën van Tristan und Isolde.’

Moderniteit

‘De grammatica is een beetje pucciniaans, maar de syntaxis niet,’ aldus de maestro. ‘Ik combineer de dingen op een andere manier dan Puccini zou hebben gedaan. De elementen uit Puccini’s schetsen zijn op een vreemde manier zeer aanwezig, ik weet waar ze zitten en ik herken ze; maar iemand die ze nooit eerder heeft gehoord, weet dat niet. Ze lijken op niets anders, maar passen bij elkaar. Er zit niets in dat aan mijn eigen muziek doet denken. Ik ben te werk gegaan volgens structurele criteria. Voordat Liù “Tu che di gel sei cinta” zingt, komt er een wagneriaanse golf. Puccini heeft een aantekening nagelaten in verband met de finale, waarin staat: “E poi Tristano”. Na “Princi­pessa di gelo” voeg ik een fis toe en zo verkrijg ik een akkoord uit Tristan.’

Een kenmerk van de moderniteit van Turandot is onder meer de manier waarop de muziek zich beweegt tussen exotisme, dissonanten en ‘sentimentele’ melodieën, in een veelheid van stijlen. ‘Ja,’ beaamde Berio, ‘het moderne zit hem in de zeer uit­ eenlopende verwijzingen, bijvoorbeeld naar Mahlers Zevende symfonie en Schönbergs Gurrelieder. Voor het eerst gebruikt Puccini heterogeen materiaal ook melodisch en hij slaagt er niettemin in dit alles uit te werken tot een hechte muzikale eenheid.’ De Nederlandse Opera had op 1 juni 2002 de scenische primeur van Turandot met Berio’s nieuwe finale. Een wrede ironie van het noodlot heeft inmiddels gezorgd voor een treurige biografische parallel tussen de levenseindes van Puccini en zijn sympathieke landgenoot: ook Luciano Berio overleed (op 27 mei 2003) na een slopende keelziekte.

10

Interview Turandot

Hein van Eekert

Elaine Lok

Prinses én mens

OperaFlirt – Puccini: een onstuimige ‘flirter’

Ze wordt ‘de IJsprinses’ genoemd: in operaboeken wordt aan de titelrol in Puccini’s Turandot gerefereerd als ‘onmenselijk’ en zelfs ‘kwaadaardig’, omdat ze haar aanbidders laat doden uit wraak voor de vreselijke wreedheden die haar voorouder, prinses Lo-u-Ling eeuwen geleden zijn overkomen. Sopraan Lise Lindstrom, die Turandot zingt bij DNO, nuanceert die visie. De Zweedse sopraan Birgit Nilsson sprak over de Chinese prinses als haar ‘vakantie­ rol’, omdat het relatief gezien zo’n korte par­ tij is, maar de meeste bronnen vertellen ons dat Turandot een van de moeilijkste rollen in het hele repertoire is. Zangeressen die haar aankunnen, zijn dun gezaaid. Laten we dus dankbaar zijn voor Lise Lindstrom. Hoewel haar repertoire zich beweegt van Verdi, Wag­ ner en Strauss tot aan Britten en Menotti, heeft Turandot een prominente plaats in haar agenda, met producties in Hongkong, Berlijn en de Metropolitan Opera in New York. Lindstrom zingt de rol graag, maar weet ook wat ervoor nodig is om hem uit de voeren: ‘Hoewel ik niet zover zou gaan om te spreken over een “vakantierol”, is Turandot vanwege de geringe lengte inderdaad anders dan andere dramatische sopraanrollen. Maar als een sopraan problemen heeft met de hoge ligging of het heldhaftige karakter van de muziek, is het bijna onmogelijk en nogal angstaanjagend om eraan te begin­ nen. Gelukkig heb ik ondervonden dat het een rol is die me veel voldoening geeft. Het is echt een van mijn favoriete partijen.’

Doria en Giulia Manfredi, filmbeeld Puccini e la fanciulla

In het eerste bedrijf verschijnt Turandot zonder een noot te zingen. Vervolgens, in het tweede bedrijf en na lang wachten – ‘Maar ik heb genoeg om me mee bezig te houden in de tussentijd,’ verzekert ons de zangeres – moet ze meteen technisch heel lastige muziek zingen: ‘Je kunt je wel voor­ stellen dat een entree maken met een aria als “In questa reggia” zo laat op de avond nogal zenuwslopend kan zijn, maar ik pro­ beer gewoon niet aan die kant van de zaak te denken en me te concentreren op de muziek en het karakter. Als ik eenmaal op het podium sta en dingen moet doen, ver­ dwijnen mijn zenuwen. Gelukkig maar!’ In die moeilijke aria motiveert Turandot haar beslissing om haar aanbidders zo wreed te behandelen. Toch heb je als publiek moeite om sympathie voor haar te voelen. Lise Lindstrom weet hoe we haar toch een beetje beter zouden kunnen begrijpen: ‘Van­ uit mijn oogpunt is Turandot een prinses die altijd aan de mensenwereld onttrokken is geweest. Haar universum was nooit meer dan het paleis, dat vol zit met leraren, minis­ ters en hofdames, plus jaren van onderwijs in geschiedenis en legendes. Net als zo ongeveer elke andere jongvolwassene raakt ze geboeid door dramatische verhalen uit het verleden. Ze gaat zelfs zo ver dat ze een buitengewoon wreed beeld krijgt van het leven, macht en de liefde.’ Dat maakt de prinses dus niet van nature wreed: ‘Turandot leeft in die door haarzelf gedefinieerde wereld waarin geen enkel persoon de macht of positie heeft om haar tegen te spreken of te corrigeren. Ze heeft

Door Puccini’s vroegtijdige overlijden zou zijn laatste opera Turandot onvoltooid blijven. Componisten Alfano en Berio bogen zich over de nagelaten schetsen en kwamen met verschillende versies van het slot. Maar er is meer wat de opera intrigerend maakt: naast de toegankelijke muziek en het verhaal, waarvoor de librettisten zich op een sprookje met Chinese elementen baseerden, is opmerkelijk dat Puccini’s eigen onstuimige leven gelijkenis vertoont met dat van twee van zijn belangrijkste vrouwelijke personages uit de opera: Turandot, de ijskoude prinses, en Liù, het zichzelf opofferende slavinnetje. Puccini had tijdens zijn leven talloze liefdes­ affaires. Dit tot groot ongenoegen van Elvira, aanvankelijk een van zijn minnaressen, maar van 1904 tot aan zijn dood in 1924 Puccini’s wettige echtgenote. Elvira’s jaloezie bereik­ te een hoogtepunt toen zij hem ervan ver­ dacht een affaire te hebben met hun zeven­ tienjarige dienstertje uit het dorp, Doria Manfredi. Zelfs na het onslag van het meisje bleef de buitensporig jaloerse Elvira onheuse en onterechte beschuldigingen jegens haar uiten. Begin 1909 escaleerde de zaak en pleegde Doria zelfmoord. Ze nam gif in en stierf. Geruchten over een mislukte abortus zorgden voor een autopsie. Hieruit bleek onomstotelijk dat het meisje nog maagd was en van een affaire geen sprake kon zijn geweest. Voor Elvira’s aandeel in de dood van Doria daagde de familie haar voor het gerecht. Vijf maanden moest zij het gevang in, ware het niet dat Puccini een fikse finan­ ciële regeling met de familie trof.

Sympathieke kant

Lise Lindstrom

11

OperaFlirt

Noodzakelijk offer

de proef met de raadsels bedacht als een soort groter plan om het lot te beheersen en bij te stellen. Haar sympathieke kant zit hem in haar naïviteit over wat ze eigenlijk aan het doen is. Haar hele leven is haar verteld dat ze afstamt van een hemels geslacht en dat gelooft ze ook echt.’

Toevalligheden

Turandots visie op het leven en de liefde veranderen radicaal door middel van de sla­ vin Liù, die bereid is voor haar grote liefde prins Calaf te sterven: ‘Tijdens het verloop van het verhaal en vooral bij Liùs daad van grote opoffering, realiseert Turandot zich hoe verkeerd ze zat. Door Liùs zelfmoord en haar liefde voor Calaf betreedt Turandot de wereld der mensen. De kus van Calaf en het duet met hem bekrachtigen nog dat ze naast prinses een mens is.’ De zangeres benadrukt dat deze ontwik­ keling de opera tot meer dan een exotisch sprookje uit een lang vervlogen tijd maakt: ‘Voor mij moet er in het verhaal van Turandot een band met het heden zijn. Ik zie Turandot als een vrouw met macht die in een door zichzelf opgelegd waanbeeld heeft geleefd. De toevallige verschijning van Calaf veran­ dert haar wereld voor altijd, omdat ze zich tot hem aangetrokken voelt en naar hem luis­

tert. Ik geloof dat het leven vol van die “toe­ valligheden” zit die geen toevalligheden zijn en die onze levensloop kunnen veranderen.’ Intussen heeft de hele wereldtop, van de Koning van de Hoge C’s Pavarotti tot aan de Queen of Soul Aretha Franklin, bijgedragen aan het populariseren van ten minste één deel van de opera: de aria ‘Nessun dorma’. Lise Lindstrom denkt dat die een goed start­ punt kan zijn voor iedereen die voor het eerst een complete opera zou willen horen: ‘Alle opera’s van Puccini zitten vol krachtige muzikale momenten. Ik zou willen zeggen tegen wie overweegt de opera te komen zien: kom zeker en luister naar de prachtige aria “Nessun dorma”, maar sta vanaf het begin ook open voor alle andere magische muziekmomenten. Er zijn er te veel om op te noemen. Hoe vaker je de opera meemaakt, des te meer zul je er vinden!’

Deze persoonlijke intrige uit Puccini’s leven zou een goede plot voor een opera zijn ge­ weest, én werd dit vermoedelijk ook. Zijn laatste en onvoltooid gebleven opera draait om de ijskoude Chinese prinses Turandot. Binnen de keizerlijke paleismuren van de Verboden Stad in Peking leest een manda­ rijn de verordening van de kuise prinses voor: slechts hij die erin slaagt haar drie opgegeven raadsels op te lossen, zal haar gemaal kunnen worden. Velen gingen de uit­ daging aan, maar werden onthoofd. Alleen prins Calaf, de zoon van de onttroonde koning der Tataren, zou haar hand winnen; maar helaas, alle moed ten spijt, de prinses wil hem alsnog niet. Calaf besluit hierop Turandot eveneens een raadsel op te geven: als zij voor het ochtendgloren zijn naam heeft weten te achterhalen, is hij bereid voor haar te sterven. Juist de ontknoping van de opera leverde Puccini de nodige problemen op. Hoe kon een gedurende twee uur ijskoude ongenaak­ bare Chinese prinses immers in het laatste kwartier van de opera nog veranderen in een hartstochtelijk verliefde vrouw? Een ander vrouwelijk personage uit de opera, Liù, zou hem soelaas bieden. Als de kille prinses haar bevraagt, berooft de hopeloos op Calaf verliefde Liù zichzelf van het leven, om zo maar niet zijn naam te hoeven onthullen. Met haar zelfmoord brengt Liù, slachtoffer van de situatie en haar eigen verliefheid, het noodzakelijke offer waarmee later de kille prinses alsnog kan transformeren in een

hartstochtelijke vrouw: op het raadsel van de prins verkondigt Turandot aan het slot niet Calafs naam – intussen door hemzelf aan haar kenbaar gemaakt – maar roept luid: ‘Il suo nome è Amor!’, ‘Zijn naam is Liefde!’.

menten weten wij tegenwoordig dat Puccini geen affaire had met Doria en alle beschul­ digingen jegens haar onterecht waren, máár geheel onschuldig was Puccini niet. Hij had namelijk wel degelijk een affaire gehad, maar met een ander Manfredi­meisje: Giulia, het nichtje van Doria, die nota bene wél zwanger was geraakt! Of Turandot nu gezien kan worden als een verismo­opera staat ter discussie. De term, een afgeleide van het Italiaanse woord vero, wat ‘waar’ betekent, doet vreemd aan in het geval van deze opera met personages die op het eerste gezicht verre van alledaags zijn. Desalniettemin lijkt het verhaal meer uit Puccini’s eigen leven gegrepen dan je op het eerste gezicht zou vermoeden: de ge lijkenis tussen Turandot en Elvira, en de zichzelf opofferende Liù en Doria, is op zijn minst opmerkelijk. Puccini worstelde aan het eind van zijn leven met de thematiek van deze opera, een worsteling tussen sprookje en realiteit, maar de onstuimige ‘flirter’ zou deze door zijn vroegtijdige overlijden nooit tot een oplossing brengen. Zie verder het achtergrondartikel op pagina 8.

Documenten

Bij het schrijven van deze laatste scène voor Liù, moet Puccini ongetwijfeld aan Doria Manfredi hebben gedacht. Regisseur Paolo Benvenuti kwam voor zijn film Puccini e la fanciulla (2008) – een film over het Doria­ drama – in aanraking met Nadia, de klein­ dochter van Giulia, het nichtje van Doria. Tijdens gesprekken tussen Benvenuti en Nadia kwam een tot dan toe onbelangrijk geachte koffer met allerlei documenten van zolder boven tafel. Op basis van deze docu­

OperaFlirt

Bij elke OperaFlirt kun je eerst deel­ nemen aan een rondleiding achter de schermen. Daarna bezoek je de opera en als er een pauze in de voorstelling zit, krijg je een sandwich met een drankje. Na afloop staan er cocktails voor je klaar. Dan heb je uitgebreid de tijd om met de andere OperaFlirters te praten. Meestal bezoeken ook enkelen van de zangers en zangeressen deze bijeen­ komst.

Kaarten voor de OperaFlirt Turandot op 26 mei 2010 kunnen vanaf 1 mei via www.dno.nl worden besteld. Bij meer aanmeldingen dan beschikbare plaat­ sen zullen de kaarten worden verloot. Mogelijk gemaakt door:

12

13

Jij, harteloze! Zonder jou kan ik niet leven. (Armide) I Twee kinderen zitten in een donkere en verlaten paleiszaal stilletjes te spelen. Er wordt gewacht op een held, een man. Een gevoel van intens verdriet is nagenoeg tastbaar. Vanuit de verte nadert een vrouw. Zorgzaam loopt zij op de kinderen af en begint een wiegeliedje te zingen over de arme Ophelia, die bij het plukken van wilde bloemen in het water viel en verdronk. Als de kinderen slapen, wordt ze overmand door verdriet. Waarom zoekt de man zijn lot altijd elders? En waarom wil de vrouw telkens weer zijn motieven doorgronden, waardoor haar gelaat net zo getekend raakt als het zijne als hij uiteindelijk terugkeert? Deze vragen stelt de vrouw zich in elk van haar gedaantes. En het is de liefde die haar wil en emotie beweegt. De liefde die de zon en andere sterren drijft.

II In het donkere paleis dringt een lichtstraal naar binnen. Het is een straal van hoop, die de kinderen een kans lijkt te bieden op ontsnapping aan hun noodlot. Dan verschijnt echter de door verdriet tot waanzin gedreven vrouw in de deuropening en maakt vluchten onmogelijk. Verscheurd door de liefde die zij voelt voor haar kinderen en de wraakgevoelens jegens de geliefde die zij verloor aan een ander, zint zij op wraak. De kinderen weten op veilige afstand te blijven. Plotseling steekt er een storm op, die alles bedekt met een dikke laag sneeuw. Vertwijfeld zoekt de vrouw haar kinderen, maar vindt alleen hun kleren die zij in een met krijt getekende cirkel legt als voor een altaar. De waanzin maakt de vrouw tot een gebroken wezen en hoe onomkeerbaar lijkt het lot als zij zich vol smart voorbereidt

wo 12 mei 2010 première

20.15 uur

vr 14 mei za 15 mei

20.15 uur 20.15 uur

Het Muziektheater Amsterdam

op de dood? Ze breekt een glas en snijdt zich in de arm. Alle hoop het lot te kunnen veranderen is verloren. Langzaam zakt de stervende vrouw ter aarde, buiten sneeuwt het zachtjes. Het paleis is leeg en stilletjes komen de kinderen weer tevoorschijn. Zij pakken een boek waaruit de vrouw hen eerder had voorgelezen. Op het moment dat zij het aanraken, horen zij een engelachtige stem van boven en klinkt het liedje over Ophelia.

Kaartverkoop is reeds begonnen. Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er nog kaarten verkrijgbaar. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455 Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Janine Brogt Plaats: Het Muziektheater Amsterdam (foyer 2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 19.30 uur Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag

Altre Stelle muziek van Étienne-Nicholas Méhul Hector Berlioz Christoph Willibald Gluck Jean-Philippe Rameau Luigi Cherubini spreekteksten Andrée Chedid muzikale leiding François-Xavier Roth regie Juliette Deschamps decor Nelson Wilmotte kostuums Macha Makeïeff licht Joël Hourbeigt sopraan Anna Caterina Antonacci kinderen Léonore Bonnin Ivan Dhédin Les Siècles Productie: Instant Pluriel Coproductie van Grand Théâtre de Luxembourg, Théâtre de Nîmes, Grand Théâtre de Provence, Palazzetto Bru Zane – Centre de musique romantique française De aria’s worden in het Frans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 1 uur en 10 minuten. Er is geen pauze.

Scène uit Altre Stelle (Foto: Christophe Olinger)

Anna Caterina Antonacci (Foto: Serge Derossi)

Het operaboek Altre Stelle is verkrijgbaar in Het Muziek theater Amsterdam. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis en de teksten in het Frans en in het Neder lands opgenomen. De prijs is  5,-.

Dinerbuffetten Ook bij deze voorstelling kunt u genieten van een dinerbuffet in de foyer van Het Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustig eten en bent u op tijd voor de opera. Reserveren kan via het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 of via www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviseren u tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.

Het Muziektheater Amsterdam presenteert ism De Nederlandse Opera

Altre Stelle

15

 Achtergrond Altre Stelle

 Joke Dame

opera & muziektheater in het holland festival 1 – 23 juni 2010

benjamin britten Indrukwekkende productie van Benjamin Brittens mystieke muziekdrama in een nieuwe enscenering.

olivier py opéra de lyon do 3 en vr 4 juni, 21.00 uur Stadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal

The Corridor sir harrison birtwistle Onvervuld verlangen en hartverscheurend verdriet in double bill van Harrison Birtwistle.

asko|schönberg ma 21 en di 22 juni, 20.30 uur Muziekgebouw aan ‘t IJ

Juliette Deschamps’ liefde voor zangstemmen ontvlamde door de alt Kathleen Ferrier. Later hoorde de jonge regisseur sopraan Anna Caterina Antonacci en onmiddellijk laaide haar stemmenpassie weer op. In 2007 maakten Deschamps en Antonacci de voorstelling Era la Notte (Holland Festival 2007), gebaseerd op vroegbarokke Italiaanse solomadrigalen van onder anderen Monteverdi. Vorig jaar continueerden zij hun samenwerking met Altre Stelle, een voorstelling rond tragische heldinnen uit Franse opera’s.

Pygmalion

Hebben we niet allemaal wel eens gedacht: waarom toch altijd die geslachtofferde vrouwen in de opera? Waarom die exces­ sieve vrouwelijke zelfopoffering, die sek­ segekoppelde zelfhaat, die zelfdodelijke wraak? En ons met Catherine Clément – in haar boek Opera, or the undoing of women – verscheurd gevoeld: het zingen is tot tranen toe zo prachtig, maar kan ik wel instemmend luisteren en kijken naar de zelfdestructie van Elektra, Carmen, Medea, ach noem maar op, zonder ook met het podiumlot van mijn seksegenoten in te stemmen? Het zijn niet de vragen van regisseur Juli­ ette Deschamps en evenmin van sopraan Anna Caterina Antonacci. Zij eisen zonder meer het podium op voor hun ‘niet-recital, niet-opera’ waarin vijf tragische heldinnen – Ophelia, Phaedra, Armida, Dido en Medea, geplukt uit werken van Rameau, Gluck, Berlioz en Cherubini – in een pasticcio bij­ een zijn gebracht. Of nee, geen pasticcio, een montage noemt Deschamps (1977) haar voorstelling, een scenische productie op­­ gebouwd uit scherven van diverse opera’s. ‘Montage is een procedé dat al zo lang in de film en de literatuur wordt aangewend, waarom zouden we die werkwijze niet ook in de opera toepassen?’

jean-philippe rameau Dansopera met een nieuwe visie op één van de kroonjuwelen van de Franse barokmuziek.

william christie trisha brown Les Arts Florissants, Trisha Brown Dance Company zo 13, di 15 en wo 16 juni, 20.00 uur Koninklijk Theater Carré

Antiheldinnen

Noh with bonfire

Montage als techniek heeft iets geweld­ dadigs, zegt de regisseur, en dat geldt ook voor de montage van opera-aria’s in Altre Stelle. De breuklijnen worden niet wegge­ poetst en de ellipsen, of weglatingen, blijven bestaan, niet alleen in muziekhistorisch opzicht, ook in de verhaallijn. Toch zit er eenheid in het verhaal van de tragédiennes, vindt Deschamps, namelijk in de overeen­ komstige geschiedenissen van deze vrou­ wen en moeders die wachten op mannen die nooit meer zullen komen. ‘Deze heldin­ nen zijn verlaten en bedrogen vrouwen die in zich de conflicterende dimensies dragen van geliefde en moeder, van minnares en moordenares.’ De titel Altre Stelle is gelicht uit de slot­­zin van Dantes Divina Commedia waarvan de laatste woorden luiden: … l’amor che move il sole e l’altre stelle (… liefde, die de zon en andere sterren drijft). Woorden uit Paradiso (xxxiii, 145), maar hier ook verwij­ zend naar de hel waar de ene na de andere operaheldin in belandt. Phaedra moet haar gepassioneerde liefdesverklaring aan haar stiefzoon met zelfmoord bekopen. Armida, de tovenares, blijft in wanhoop achter nadat de betovering, die haar liefde voor Rinaldo wederkerig maakte, werd verbroken. Dido doorboort zich met het zwaard nadat Aeneas

umewaka rokuro gensho De reeks klassieke Japanse kunstvormen die het Holland Festival de afgelopen jaren heeft getoond, wordt afgesloten met traditioneel muziektheater. vr 11, za 12 en zo 13* juni, 20.30 uur, *15.00 uur Muziekgebouw aan ‘t IJ

kaartverkoop www.hollandfestival.nl Holland Festival-Odeon.indd 1

12-3-2010 11:39:47

Juliette Deschamps (Foto: Agathe Poupeney)

Curlew River

Liefde, de drijfkracht van de zon en de andere sterren

haar heeft verlaten. Medea vermoordt haar kinderen en sterft in een vlammenzee omdat Jason haar achterliet voor een andere vrouw. Die ‘altre stelle’ (andere sterren) van de titel zijn in feite antiheldinnen, aldus Des­ champs, ‘verdwaasde antiheldinnen ondanks hun kracht, verraden ondanks hun listen en hekserij, en die uiteindelijk de liefde veraf­ schuwen, ronddolend, opgejaagd door de meest sombere, woedende en destructieve krachten.’

In één adem

Het zijn mythische vrouwen uit het opera­ repertoire met wie Antonacci op dit moment van haar carrière veel opheeft. Vorig jaar nog zong ze de titelrol in Cherubini’s Médée, ‘een loodzware rol, zowel fysiek, vocaal als mentaal’. Deschamps: ‘Het is repertoire waarin ze uitblinkt. Anna Caterina heeft het gewicht van een Madonna en de hartstocht van vrou­ wen die zijn voorbestemd tot grote dingen. Zij verscheen aan mij en ik herkende haar.’ En Antonacci herkent de tragedieheldin­ nen. Allemaal hebben ze iets waardoor ze zich graag in hen verplaatst. ‘Ze worstelen met liefde, met eer en met macht, en het is een uitdaging die personages zo veelzijdig mogelijk weer te geven, in al hun facetten, met hun verschillende gezichten. Die the­a­ trale ambitie had ik al jong en is met het rijpen van mijn stem alleen maar gegroeid.’ Beschouw Altre Stelle niet als een histo­ rische bloemlezing van de opera, waar­

schuwt Deschamps, ‘maar als een doorkijkje in een freudiaans hospitaal met vrouwelijke patiënten.’ Deze vrouwen hebben vuile han­ den gemaakt. Zij dromen van moorden, maar tonen ook berouw dat ze gewelddadig zijn geworden, monsterlijk, moordenaressen uit liefde. Dat is de hel – niet ergens anders, zelfs niet ‘de ander’, maar jezelf. Het dier dat in één adem liefheeft en haat, verlangt en doodt. We hebben het politieke vertoog van de 17de-eeuwse opera achter ons gelaten, het sociale vertoog van de 18de-eeuwse opera en begroeten de romantische lyriek van de afschrikwekkendheid in een nieuwe histo­ rische figuur: de diva. ‘En Freud zou haar hebben liefgehad!’ Er zijn nogal wat jongeren afgekomen op de eerste uitvoeringen in Frankrijk van Altre Stelle. ‘Dat heeft me diep ontroerd,’ zegt Deschamps. ‘We hebben de neiging ons niet zo bezig te houden met het ongeschool­ de deel van het operapubliek en dat is onte­ recht. Juist omdat ze weinig referentiekader hebben, stapt het niet-geïnformeerde, jonge publiek Altre Stelle makkelijk binnen. In een maatschappij die seks, geweld en dood ob­­ sceen en zonder elegantie overbrengt, is de opera misschien de laatste plaats waar nog ruimte is voor iets anders, iets universeels en fundamenteels: het gevoel.’

16

Ik ben een man! Ik heb recht op een vrouw. (Sjarikov) I De chirurg Filipp Filippovitsj experimen­teert met orgaantransplantaties die tot doel hebben zijn patiënten te verjongen. Hij plant bij de straathond Sjarik de hypofyse en teel­ ballen van een drankzuchtige crimineel in. Het dier ondergaat een metamorfose tot een mensachtig wezen, Sjarikov genaamd. Zijn eerste woorden zijn zeer grof. II Het experiment is het gesprek van de dag geworden. Sjarikov wil niets anders dan een gewoon mens te zijn. Als hij echter een vrouw probeert te verkrachten, vindt men dat de schurk moet sterven. De wetenschapper ziet zichzelf in een nachtmerrie ter verantwoording geroepen voor een tribunaal van academici. Sjarikov rent achter katten aan – symbool voor intellectuelen, leden van de oppositie, in tegenstelling tot de

academici uit Filipp Filippovitsj’s droom, die aanhangers van het (Sovjet)regime waren. Hoewel Sjarikov een baan krijgt en een normaal mens lijkt, moet hij zijn verloofde toch de waarheid vertellen. Hij voelt zich erg terneergeslagen en gaat weg. Na de entree van de Grote Baas wordt de situatie steeds onhoudbaarder. Filipp Filippovitsj besluit zijn schepping te vernietigen. Als Sjarikov het appartement van de chirurg komt opeisen, wordt hij gegrepen en voor de tweede keer geopereerd. Epiloog Sjarik is weer een hond geworden. Zijn laatste menselijke woorden waren: ‘Vloeken is verboden!’ Het licht gaat langzaam uit en overal verschijnen clones van Sjarikov.

Alexander Raskatov 1953 ma 7 juni 2010 première

20.00 uur

do 10 juni zo 13 juni wo 16 juni vr 18 juni wo 23 juni zo 27 juni di 29 juni

20.00 13.30 20.00 20.00 20.00 13.30 20.00

uur uur uur uur uur uur uur

Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er nog kaarten verkrijgbaar. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455 Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Hein van Eekert Plaats: Het Muziektheater Amsterdam (foyer 2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van De Nederlandse Opera Uitzenddatum Radio 4, NPS Opera Live: zaterdag 19 juni 2010, 19.00 uur. Cd-aanbeveling DNO beveelt de volgende cd aan. Deze is ver­krijg­ baar bij de winkel van Het Muziektheater Amster­dam of bij alle vestigingen van Plato en Concerto: Werken van Alexander Raskatov – Nunc Dimittis Dresdner Philharmonie, Dennis Russell Davies, ECM, € 20,99

Poppenspelers A Dog’s Heart (Foto: Hannes Flaschberger)

Maquette A Dog’s Heart, ontwerp: Michael Levine

Nieuw: 10% korting! Op vertoon van hun abonne­ ments­kaart krijgen DNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Plato en in de Muziektheaterwinkel. Dinerbuffetten Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u ge­­­nie­ten van een diner­buffet in de foyer van Het Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustig eten en bent u op tijd voor de opera. Reserveren kan via het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek­theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 of via www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviseren u tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.

A Dog’s Heart Opera in twee akten en een epiloog libretto van Cesare Mazzonis naar Michail Boelgakov muzikale leiding Martyn Brabbins regie Simon McBurney decor Michael Levine kostuums Christina Cunningham belichting Paul Anderson video Finn Ross poppen Blind Summit Theatre Mark Down Nick Barnes choreografie Toby Sedgwick Filipp Filippovitsj Sergei Leiferkus Bormenthal Ville Rusanen Sjarikov Alexander Kravets Darja / Onaangename stem Sjarik Elena Vassilieva Zina Nancy Allen Lundy Sjvonder Vasily Efimov Vjazemskaja / Aangename stem Sjarik Ivo Posti Grote Baas / Rechercheur Jan Alofs Verloofde van Sjarikov Sophie Desmars Eerste patiënt / Provocateur Brian Galliford Tweede patiënte Annett Andriesen Krantenjongen / Fjodor Alexander Egorov Proletariërs Marieke Steenhoek Ivo Posti Vasily Efimov Alexander Egorov Poppenspeler Sjarik Mark Down Radio Kamer Filharmonie VocaalLAB i.s.m. Complicite, Londen in het kader van het Holland Festival opdrachtwerk De Nederlandse Opera De opera wordt in het Russisch gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 2 uur en 50 minuten. Er is 1 pauze. 

Wereldpremière

A Dog’s Heart

17

18

 Achtergrond A Dog’s Heart

Alexander Raskatov (Foto: Lionel Erpelding)

Michail Boelgakov, 1926

Alexander Raskatov geldt momenteel als een van de belangrijkste componisten van de Russische avant-garde. Hoewel zijn bijzondere belangstelling altijd al uitging naar vocale muziek, presenteert De Nederlandse Opera met A Dog’s Heart nu pas zijn eerste opera. Deze staat geheel in de traditie van de komisch-satirische muziektheaterwerken van zijn landgenoten Dmitri Sjostakovitsj en Alfred Schnittke.

Parodie

Eigenlijk is A Dog’s Heart Raskatovs tweede opera, want al een hele tijd geleden heeft de uit Moskou afkomstige componist schetsen voor een opera gemaakt, waarvan weliswaar een piano-uittreksel bestaat, maar die nooit georkestreerd en voltooid werd: The Pit and the Pendulum naar Edgar Allen Poe. Hierin blijkt reeds Raskatovs voorliefde voor verhalende literaire gegevens. Voor de com­ positie die hij in opdracht van DNO maakte, koos de componist, die na de perestrojka vanaf 1990 al snel internationaal bekend werd en die dankzij diverse stipendia ook in de Verenigde Staten composer-in-residence was, een vertelling van Michail Boelgakov. Het verhaal speelt zich af in het postrevolu­ tionaire Rusland en houdt zich op kritische wijze bezig met de politieke toestanden in de Sovjet-Unie.

Boelgakov

Michail Boelgakov (1891-1940) was al vroeg geïnteresserd in literatuur, theater en opera, hoewel hij aanvankelijk medicijnen studeer­ de en zich tijdens de Eerste Wereldoorlog als vrijwilliger bij het Rode Kruis aanmeld­ de. Minstens tweemaal liep hij aan het front zware verwondingen op, en aan de gevolgen daarvan leed hij zijn hele verdere leven. Om de pijn te onderdrukken, gaf hij zichzelf morfine-injecties, waaraan hij vervol­ gens verslaafd raakte. Na de oorlog had hij be­sloten de medicijnen de rug toe te keren ten gunste van zijn grote liefde voor de literatuur. Zijn houding tegenover het Sovjet­regime was aanvankelijk ambivalent. Naast sterk satirisch-ironische commen­ taren schreef Boel­gakov ook een toneelstuk waarin hij Stalins vroege revolutionaire acti­ viteiten verheerlijkte. Zijn werk staat vooral in de traditie van Nikolaj Gogol, wiens kri­ tische realisme en overweldigende humor Boelgakov tot voorbeeld diende en wiens roman Dode zielen door hem werd gedrama­ tiseerd. De publicatie van zijn vroege ver­ telling Hondenhart (1925), waarin de profes­ sor in de medicijnen Filipp Filippovitsj de straathond Sjarik door de transplantatie van een menselijke hypofyse en menselijke teelballen in de mens Sjarikov verandert – waarbij Boelgakovs kennis van de genees­ kunde hem zeer van pas kwam – werd na een eerste, besloten leessessie verboden. Een aantal situaties die de auteur in zijn novelle beschrijft, overkwam hem vervolgens zelf: in 1930 vroeg hij het Stalinregime verlof om te emigreren, waarop de dictator hem persoon­ lijk opbelde met de vraag of hij de SovjetUnie werke­l ijk wilde verlaten. Boelgakov kon slechts antwoorden dat een schrijver buiten zijn vaderland niet echt kon functioneren. In Honden­hart belt Filippovitsj een Grote Baas op, om deze te dreigen met emigratie ingeval hij zijn privileges als arts niet zou mogen be­­houden; dit wordt hem

die uitsluitend met stemmen worden uitge­ voerd, zonder instrumenten. Raskatov ziet het als zijn plicht veel ruimte te geven aan het (Russische) woord, zoals hij dat al in vele werken heeft gedaan: in composities voor solostemmen, in werken voor koor of andere formaties zoals het uitmuntende Hilliard Ensemble. Maar het meest inspi­ reerden hem de opera’s van landgenoten als Moesorgski, Prokofjev of Sjostakovitsj, waarbij hij de opera’s van Moesorgski om­­ schrijft als zijn Bijbel. Moesorgski is volgens Raskatov de eerste en misschien ook de enige componist geweest die in staat was met zijn muziek diep door te dringen in de betekenis van de taal. Zonder grote canti­ lenen en lange aria’s slaagde hij erin het emotionele gehalte van de door hem op muziek gezette woorden duidelijk te maken en lukte het hem in de gebruikte teksten hetgeen men zo graag ‘de Russische ziel’ noemt tot klinken te brengen. ‘Wat zou er gebeurd zijn als het Dmitri Sjostakovitsj vergund geweest was nog meer opera’s te schrijven?’ vraagt Raska­Taal tov zich speculatief af. ‘Wij hebben als tol Dat nu ook Alexander Raskatov zich aan dit aan het Stalin-regime beslist een aantal gegeven waagt, heeft onder meer te maken met zijn eigen diepe belangstelling voor zijn geniale werken verloren.’ Hij ziet Sjostako­ moedertaal. Behalve met kamermuziek heeft vitsj’ behandeling van de taal als een verde­ re ontwikkeling van een lijn die Moesorgski hij tot nu toe vooral naam gemaakt met zijn liedcomposities. Het gesproken woord heeft is begonnen en die werd voortgezet door Alfred Schnittke – met name in diens opera altijd al een belangrijke rol gespeeld in de Russische muziek, hetgeen teruggaat tot de Life with an Idiot, die in 1992 bij DNO in wereldpremière ging. Zo bekeken ziet men gezangen van de Russisch-orthodoxe kerk,

toegezegd, maar later krijgt hij alsnog repressies te verduren. En inderdaad werden daarna Boelga­kovs werken, dikwijls groteske satires op de Sovjetwerkelijkheid, gecensureerd, niet uitgevoerd of eenvoudig geboycot. Zijn roman De meester en Margarita (begonnen in 1926, postuum uitgegeven in 1966) wordt tegen­ woordig beschouwd als een van de grootste romans uit de 20ste eeuw. Daaruit is de uit­ spraak ‘Geen pas – geen persoon’ afkom­ stig, waarmee ook een passage in Honden­ hart inhoudelijke verwantschap vertoont. De kwestie van de werkelijke identiteit van de tot mens geworden hond is in de tekst net zo prangend als de bedreiging van de schepper door zijn eigen creatuur. Pas na zijn dood werd Boelgakov in de jaren vijftig volledig gerehabiliteerd, terwijl Honden­hart pas in 1987 is uitgegeven. Al in 1973 had de Ameri­k aanse componist William Bergsma deze stof gebruikt voor een opera, zonder blij­ vend succes. Ook is het verhaal verfilmd.

Het was pure intuïtie, stelt de componist, dat hij Boelgakovs verhaal als stof koos, maar hij zag onmiddellijk in dat de handeling voor toeschouwers, luisteraars of lezers van nu van het allergrootste belang kon zijn. Boel­gakov parodieert een nieuwe levens­ stijl, die door een nieuw regime wordt gepro­ pageerd en doorgevoerd. In Raskatovs ogen bestaan er in het Rusland van deze tijd, ook na de perestrojka (en niet alleen daar) tal­ rijke Sjarikovs, die met miljoenen dollars lopen te smijten, maar die het liefst hun eigen schepper om zeep zouden willen hel­ pen. Tegelijk blijft er de vraag waarom een land zich ontwikkelt in een richting die nie­ mand een werkelijke kans biedt om een nor­ maal leven te leiden. Waarschijnlijk, denkt Raskatov, was Boelgakov zich er niet eens van bewust dat hij met zijn novelle zoveel brandende thema’s aansneed. Naast de ethische vraag of het eigenlijk wel is toe­ gestaan met menselijk (of dierlijk) leven te experimenteren, staat de vraag naar de rechten die een reeds bestaand schepsel heeft of mag hebben. En wanneer de profes­ sor ten slotte zijn operatie ongedaan maakt en de mens Sjarikov weer in de hond Sjarik wordt terugveranderd, blijft de zekerheid dat er nog vele anderen in zijn soort zijn en dat die er altijd zullen zijn. Met een knipoog zegt Raskatov: ‘Wat is prettiger: met een brave hond of met een verschrikkelijk mens te maken te hebben?’ Maar dan gaat hij in volle ernst verder: ‘Zelf ben ik bang dat de culturele wereld wordt opgevreten door deze ontelbare Sjarikovs.’ Tegelijkertijd benadrukt hij dat het niet zijn bedoeling was een poli­ tieke opera te schrijven. ‘Dat staat ver van mij af. Maar ik geloof in de kracht van de combinatie van tekst en muziek. Het woord kan de wereld veranderen. Alleen daardoor ben ik in feite in staat om te werken. Als ik met mijn opera het binnenste van één enkele persoon weet te bereiken, ben ik al gelukkig. Ook draag ik geen oplossingen aan, ik werp slechts vragen op.’

Polystilisme

Met zijn librettist Cesare Mazzonis schiep hij aldus een snelle opeenvolging van scè­ nes, tamelijk nauwkeurig georiënteerd op de literaire bron. De toeschouwer is er getuige van hoe makkelijk het is een hond met een worst te verleiden, maar ook hoe indringend mens en dier kunnen opeisen wat volgens hen vanzelfsprekend is. Tussendoor zijn er verwijzingen naar de Triomfmars uit Verdi’s Aida. Evenals daar blijft ook hier de triomf bedriegelijk; de vermeende overwinnaars zijn tegelijkertijd ook de verliezers. Noch bij Verdi, noch bij Raskatov is er iemand die echt wint. Alexander Raskatov geeft zelf aan dat hij niet bij een specifieke muzikale school

hoort, maar het blijkt vanzelf dat je een werk met zoveel lagen uitsluitend polystilis­ tisch kunt benaderen, zoals Sjostakovitsj dat deed met De neus en Schnittke met Life with an Idiot. ‘Ik kan niet slechts één richting volgen. Zonder een eclecticus te willen zijn hoop ik in deze opera meerdere dingen te kunnen verenigen, net zoals ik hoop ver­ schillende lagen in het publiek aan te spre­ ken.’ Zo zullen we, aldus Raskatovs uitleg, militaire instrumenten horen, die de oor­ logswereld van het Rusland uit de jaren twintig representeren, naast folkloristische instrumenten, die voor de schurkenwereld van de hoofdfiguur staan. Zonder dat hij rechtstreekse citaten gebruikt, zijn er verwijzingen naar de tijd waarin de hande­ ling zich afspeelt, met reminiscenties aan de Revolutie. Terwijl Sjarikov zich bedient van een schunnige volkspoëzie, zal Filipp Filippovitsj in een barokke recitatiefstijl te horen zijn. ‘Opera is vermoedelijk het enige genre waarbij een componist zich helemaal vrij kan voelen in de keuze van zijn stijlmid­ delen. Hij hoeft zich alleen maar tegenover zijn eigen smaak te verantwoorden als hij moet beslissen hoe hij een bepaalde periode karakteriseert. Als ik Boelgakovs De meester en Margarita op muziek had gezet, zou ik heel andere muzikale oplossingen hebben gekozen en heel andere besluiten hebben genomen.’ Op de vraag hoe hij zelf zijn opera zou typeren en welke ondertitel hij deze zou mee­ geven, antwoordt Raskatov lachend: ‘Nadat ik honderd pagina’s klaar had, viel mij op dat ik veel staccato-accenten had geplaatst. Daarom overwoog ik heel even om het geheel een “opera staccato” te noemen.’ Zeker is in ieder geval dat de bezoekers van Het Muziek­ theater Amsterdam een vlotte, humoristi­ sche zwarte komedie kunnen verwachten, die hen zowel aan het lachen maakt als tot nadenken aanzet. Vertaald door Frits Vliegenthart

Samenwerking Hermitage Amsterdam en DNO Voor de opera A Dog’s Heart werken de Hermitage Amsterdam en DNO samen. – Op 2 juni is de tentoonstelling Matisse tot Malevich. Pioniers van de moderne kust uit de Hermitage tot 20.00 uur geopend en wordt er aansluitend een culturele avond rondom A Dog’s Heart, onder leiding van Klaus Bertisch, georganiseerd. DNO’s dramaturg gaat onder anderen met compo­ nist Alexander Raskatov in gesprek over zijn compositie en Michail Boel­gakovs werk Hondenhart. Een absolute aanrader ter voorbereiding op de opera. Hermitage Amsterdam woensdag 2 juni, 20.00 uur Auditorium, 2de verdieping, boven restaurant Neva toegang gratis (op vertoon van een geldig entree­bewijs van de tentoonstelling) – Bij aanschaf van een entreekaart voor de Hermitage Amsterdam ontvangt u een flyer van DNO. De flyer biedt u € 10,00 korting op toegangskaarten voor A Dog’s Heart (rang 1-4, maximaal 2 kaarten per persoon). – Bij aanschaf van een toegangskaart voor A Dog’s Heart ontvangt u een flyer van de Hermitage Amsterdam. De flyer biedt 20% korting op de entreeprijs van de Hermitage in Amster­­dam (maximaal geldig voor 2 personen). De aanbieding is niet geldig in combinatie met andere kortingen en/of aanbiedingen. De kortingskaart van de Hermitage Amster­ dam is geldig tot en met 17 september 2010 . Voor meer informatie: www.hermitage.nl of www.dno.nl

Hermitage Amsterdam

Ontelbare Sjarikovs

meteen de verbanden tussen de Russische oude meester van de satire en ironie Nikolaj Gogol (op wiens tekst De neus van Sjosta­ko­ vitsj is gebaseerd), de fantasierijke poplite­ rator uit onze tijd Victor Jerofejev (librettist van Life with an Idiot) en de maatschappij­ kritische satiricus Michail Boelgakov uit Stalins tijd. Alexander Raskatov benadrukt dat hij er heel trots op zou zijn als hij met zijn eerste opera deze lijn zou kunnen voort­ zetten en verder ontwikkelen.

(Foto: Jørgen Koopmanschap)

 Klaus Bertisch

19

20

 Interview A Dog’s Heart

 Willem Bruls

OPERA- EN CONCERTREIZEN

Helemaal gek van Russische muziek

COMBINEER UW PASSIE VOOR MUZIEK MET REIZEN

(FOJFUFO
WBO
LMBTTJFLF
NV[JFL
PQ
CJK[POEFSF
MPDBUJFT
JO
IFU
CVJUFOMBOE

#JK
)BOOJDL
3FJ[FO
LVOU
V
VX
QBTTJF
WPPS
SFJ[FO
DPNCJOFSFO
NFU
VX
MJFGEF
WPPS
PQFSBµT
FO
DPODFSUFO
8JK
OFNFO
V
NFF
OBBS
EF
NPPJTUF
GFTUJWBMT
FO
WPPS OBBNTUF
PQFSBIVJ[FO
CJOOFO
FO
CVJUFO
&VSPQB
-BBU
V
CFUPWFSFO
EPPS

EF
NV[JFL
FO
TGFFS
UJKEFOT
UPQVJUWPFSJOHFO

Prachtige zomerreizen in 2010

48ste INTERNATIONAAL VOCALISTEN CONCOURS ’s-Hertogenbosch Kom luisteren naar de sterren van de toekomst!

Internationaal Vocalisten Concours 2010 17 t/m 26 september • Theater aan de Parade

Individuele reizen & Maatwerk Trekt u er liever zelf op uit? Wij bieden een groot aanbod aan individuele muziekreizen. Bestemmingen voor 2010 zijn o.a. Verona, Milaan, Wenen en New York. Ook kunt u een eigen reisprogramma laten samenstellen, geheel naar uw wens. U bent verzekerd van een bijzondere muzikale belevenis!

Elly Ameling Liedcursus 28 29 september • Muziekcentrum De Toonzaal Alle activiteiten toegankelijk voor publiek Kaartverkoop vanaf 18 mei via Bosch Ticket: 0900-33 72 72 33

Kijk op:

www.internationalvocalcompetition.com

www.hannick.nl voor het actuele aanbod. Of vraag de brochure aan: 070 - 319 19 29

HANNICK REIZEN ZET DE TOON!

d 90x130_def.indd 1

23-10-2007 Het 09:28:18 lidmaatschap

van de Vrienden biedt u:

u bent geïnteresseerd in opera? u bent een regelmatig bezoeker van dno?

* Exclusief Vriendenabonnement

u wilt daarom graag meer betrokken zijn bij dno?

* Voorbespreking plaatskaarten

De Vereniging Vrienden van De Nederlandse Opera biedt u daartoe de gelegenheid. De Vereniging is nauw betrokken bij De Nederlandse Opera, steunt DNO op allerlei manieren en wil de belangstelling voor opera in het algemeen bevorderen.

* Operafilmavonden

Contributie per seizoen: Individueel lidmaatschap Gezinslidmaatschap (2 personen) Donateur (minimaal) Fidelio (t/m 28 jaar)

* Meerdaagse operareizen

€ 30,€ 55,€ 75,€ 15,-

* Literaire avonden * Eendaagse operareizen

* Vriendenbulletin * Prix d’Amis | Kerstmatinee * Fotojaarboek DNO

ABN Amro: 43.40.57.207

vrienden van de nederlandse opera Vrienden van De Nederlandse Opera Waterlooplein 22 1011 PG Amsterdam telefoon: (020) 5518282 fax: (020) 6250920 e-mail: [email protected] www.vriendenvdopera.demon.nl

Fidelio, dé vereniging voor jonge operafans Jonge mensen t/m 28 jaar kunnen lid worden van Fidelio, Jonge Vrienden van De Nederlandse Opera. Voor deze groep worden speciale activiteiten georganiseerd.

Alexander Raskatovs satirische opera A Dog’s Heart wordt geregisseerd door Simon McBurney. Deze vooraanstaande Engelse theatermaker – Lawrence Olivier Award, nominatie Tony Award – maakt hiermee zijn debuut bij De Nederlandse Opera. Hij wordt sterk geïnspireerd door muziek en literatuur uit de Sovjetunie. Hoewel hij niet echt bekend is in Neder­land, zullen sommigen Simon McBurney (Cam­bridge 1957) zeker van gezicht kennen. Behalve regisseur is hij namelijk ook acteur voor theater en film. Zo speelde hij in The Golden Compass en The Duchess. Hij zal meedoen aan de nieuwe Harry Potter-film, die dit jaar uitkomt. En dat niet alleen. Hij schreef ook mee aan filmscripts, onder andere voor het hilarische Mr. Bean’s Holi­ day. Als toneelregisseur werkt hij voorna­ melijk in zijn eigen Complicite Theatre in Londen. Daar heeft hij een geheel eigen, sterk fysieke en tragikomische muziekthe­ aterstijl ontwikkeld. Volgens Pierre Audi brengen de makers van Complicite in hun stukken een prachtige interactie tussen muziek, visueel theater en tekst tot stand: ‘Zij hebben horizonten geopend voor een publiek dat niet alleen maar geobsedeerd naar woorden, woorden, woorden wil luiste­ ren.’ Dat geeft de bijzondere positie aan van McBurneys theater in het land van Shake­­s­peare. In zijn eigen woorden: ‘Zien is in het theater even belangrijk als luisteren.’ Er is nog een anekdote die Simon Mc­­ Burneys positie ten opzichte van theater en opera verheldert. Na zijn studie Engelse lite­ ratuur nam hij les bij de befaamde acteur en mimespeler Jacques Lecoq in Parijs, die school maakte met zijn fysieke benadering van theater. In Parijs bezocht McBurney ooit een voorstelling van Verdi’s I masna­ dieri, een stoffige mottenballenvertoning die door het publiek bejubeld werd. Getooid met een rode clownsneus klampte McBurney de enthousiaste toeschouwers na afloop aan met de woorden: ‘Bravo, bravo, c’était magnifique! Bravo…’

Simon McBurney

Hannick Reizen heeft weer diverse bijzondere groepsreizen op het programma staan. Wat dacht u van Daniel Barenboim, Paavo Järvi en Janine Jansen in Düsseldorf? Of van de heerlijke operafestivals in Savonlinna of Toscane? Kijk snel op onze website voor het complete aanbod of vraag onze nieuwe brochure aan!

21

hij klanken en zangtechnieken uit voorma­ lige Sovjetrepublieken, zoals van de Tuva. Hij heeft een prachtige en energieke icono­ clastische visie op muziek.’ Krijgen we dan wel een echte hond te zien? McBurney, mystificerend: ‘Dat weet ik ook nog niet. Als een man net doet alsof hij een hond speelt, wordt die hond gewoon een man. Er zal geen echte hond te zien zijn, maar een die overeenstemt met de “reali­ teit” van de productie, meer in de richting van poppenspel… Verder kan ik alleen maar zeggen dat de opera gewelddadiger zal zijn dan de novelle.’ Er is een Russische traditie van satirische literatuur, zoals Gogols Neus, op muziek Sociale satire ge­zet door Dmitri Sjostakovitsj, of Viktor Dat is de regisseur die tegenover me zit, in de kantine van Het Muziektheater Amster­­ Jerofejevs Life with an Idiot, op muziek gezet door Alfred Schnittke en in Amsterdam in dam, twee maanden voor de première van wereldpremière gegaan. Er is dus ook hier A Dog’s Heart, de nieuwe opera van Alexan­in Nederland een traditie. der Raskatov, gebaseerd op de gelijknamige McBurney: ‘Ik ben helemaal gek van Rus­ novelle van de Russische schrijver Michail sische muziek. In onze productie The Noise Boelgakov. Met beweeglijke armen en benen vertelt hij over zijn huidige project en gedu­ of Time, een portret van Sjostakovitsj, ge­­ Poppenspel rende zijn betoog zal hij me meermalen bij Gaan we dit op toneel zien? bruiken we onder andere zijn indrukwekkende McBurney: ‘Hoe we daarmee omgaan, Vijftiende strijkkwartet, gespeeld door het de mouw of de kraag pakken om de zeggings­ Emerson String Quartet. Ook Schnittke kracht van zijn woorden fysiek te onderstre­ weet ik nog niet. Ik ben geen man van inspireert me. Ja, er is een traditie. Boelga­ pen. McBurney heeft net audities voor A Dog’s het concept, ik ben geen Duitser. Ik wacht kov was verboden, maar iemand als Jerofejev steeds weer af hoe Raskatov zich door Heart achter de rug. Wie Boelgakov en zijn de tekst muzikaal laat inspireren, en dat kon hem lezen in de ondergrondse literatuur, oeuvre kent, vooral ook de roman Meester de samizdat.’ en Margerita, weet precies waarom juist inspireert mij dan weer. Ik wil allereerst een U bent zowel filmacteur als regisseur, en McBurney dit werk moet regisseren. Boel­ voorstelling leven inblazen. De muziek van het lijkt erop dat u met het ene het andere gakov was een van de meest subtiele en iro­ Raskatov is daarvoor fantastisch. Hij kijkt kunt financieren. U bent een soort Britse ver om zich heen en hij graast door de ruï­ nische kritikasters van het Sovjetregime. nes en karkassen van het muzikale verleden, George Clooney… Hondenhart gaat over een straathond, die, McBurney, met een droog lachje: ‘Ha, ha, maar tegelijkertijd ontwikkelt hij zijn geheel nadat hij bij een operatie de hypofyse en dat zou ik wel willen…’ eigen 21ste-eeuwse kleuren. Ook gebruikt testikels van een alcoholist heeft gekregen, in een man transformeert die iedereen tiranniseert. Een mooie parabel voor het Sovjetregime. McBurney: ‘A Dog’s Heart werd in 1926 verboden in de Sovjetunie vanwege de soci­ ale satire die erin verborgen zit. Het zit vol verwijzingen naar Lenin en Stalin. Maar het verhaal stijgt uit boven een pure kritiek op de Sovjetunie of een beperkte politieke interpretatie. Vanuit wetenschappelijke ken­ nis en Verlichtingsideeën wil een professor een experiment uitvoeren dat tot een betere mens en een rechtvaardiger maatschappij moet leiden – wat dus misgaat. Het stelt aan ons allen de vraag in hoeverre onze wereld een door ons geconstrueerd idee is. Hoe leven we eigenlijk als humane mensen in een – zoals we veronderstellen – best moge­ lijke maatschappij? Is democratie bijvoor­ beeld het beste voor iedereen? Leven we niet in een consumptiemaatschappij waarin ons een fictie wordt voorgehouden van wat we willen?’

22 JOF2 3 voorstellingen ma 20 sep 2010 19.00 Verdi Les vêpres siciliennes do 25 nov 2010 20.00 Zimmermann Die Soldaten wo 16 mrt 2011 19.30 Britten Billy Budd abonnementsprijs

za 25 dec 2010 13.30 Beethoven Fidelio wo 9 feb 2011 20.00 Wagemans Legende wo 18 mei 2011 19.00 R. Strauss Der Rosenkavalier

JOF1 4 voorstellingen

Hoe bestel je een speciale jongerenserie? Download het bestelformulier op www.dno.nl, stuur dit samen met een kopie van een geldig legitimatiebewijs naar onderstaand adres. Als je nog geen lid bent van ‘Fidelio’, word je dat automatisch door het aanvragen van een jongerenserie. De contributie voor het seizoen 2010-2011 bedraagt € 20,-. Je ontvangt hiervoor een aparte factuur.

abonnementsprijs

3de rang € 110,00 5de rang € 60,00

3de rang € 85,00 5de rang € 47,50

Adres: De Nederlandse Opera Abonnementenbureau Antwoordnummer 9464 1000 WP Amsterdam

KLASSIEKE ZAKEN CLUB

WORD NÚ LID

EN KIES EEN GRATIS CD T.W.V. S 14,95

LIEFHEBBERS VAN KLASSIEKE MUZIEK ZIJN LID VAN DE KLASSIEKE ZAKEN CLUB

V

oor slechts € 12,95 per jaar ontvangt u 6 keer het tijdschrift Klassieke Zaken thuis. U kunt na ontvangst van het welkomst-envelopje een gratis welkomst-cd ophalen bij de

Klassieke Zaken Specialist t.w.v. € 14,95. Tevens ontvangt u een clubledenpas die recht geeft op extra korting op speciaal geselecteerde cd’s. U heeft geen koopverplichting!

KLASSIEKEZAKE N

club

.

Meer informatie of direct inschrijven op www.klassiekezaken.nl of bij de aangesloten Klassieke Zaken Specialisten door heel Nederland.

barter.indd 1

 Marianne Broeder

Een eenheid van tekst en muziek Hedendaagse muziek expert Martyn Brabbins leidt de wereldpremière van Alexander Raskatovs A Dog’s Heart, een opdrachtwerk van De Nederlandse Opera. Brabbins: ‘Post-Schnittke polystilisme door het dolle heen en toch een eenheid.’ We herinneren ons dirigent Martyn Brabbins nog wel. In 2004 liet hij een diepe indruk ach­ ter met zijn muzikale leiding van Alexander Knaifels Alice in Wonderland. Drie jaar later verzorgde hij een gloedvolle uitvoering van Jonathan Harveys Wagner Dream. Voor het komend seizoen staan een nieuw muziek­ theaterwerk van David Sawer en de opera Tavener van Peter Maxwell Davies op zijn programma. Deze maand juni leidt Brabbins te onzent de wereldpremière van Alexander Raskatovs A Dog’s Heart, geschreven in opdracht van De Nederlandse Opera. Het lijkt niet overdreven om Brabbins een expert te noemen in hedendaagse muziek. ‘Voordat ik mijn opleiding directie volgde, studeerde ik compositie,’ opent Brabbins op kalme toon. Om zorgvuldig fraserend te vervolgen: ‘De lijdensweg van een compo­ nist heb ik aan den lijve ondervonden. Ik weet hoe lastig het is om datgene wat je in je hoofd hebt in noten om te zetten, om de musici duidelijk te maken hoe ze je werk moeten spelen en om je publiek voor je te winnen. Daarin wil ik componisten bijstaan. Het is bovendien voor elke dirigent aantrek­ kelijk om voorafgaand aan de uitvoering van een werk met de componist te praten. Dat kan het resultaat alleen maar ten goede komen.’

JOF3 3 voorstellingen

abonnementsprijs

Roméo et Juliette Het sluwe vosje Don Giovanni Jevgeni Onjegin

De Nederlandse Opera biedt jongeren drie speciale operaseries voor het seizoen 2010 2011.

3de rang € 82,50 5de rang € 45,00

Welke series zijn er? Voor het seizoen 2010 2011 is er keuze uit de volgende drie series:

wo 27 okt 2010 19.30 Gounod do 20 jan 2011 20.00 Janácˇek do 28 apr 2011 19.30 Mozart di 28 jun 2011 20.00 Tsjaikovski

Jonger dan 30? Bestel nu je operaserie met 50% korting

09-04-10 10:22

Liefde voor het Russische volk

Brabbins studeerde directie bij Ilya Musin in Leningrad en startte zijn carrière aan het Kirov Theater. Hij leidde uitvoeringen van vele Russische composities en participeerde recent in het Goebaidoelina Festival. Stroomt hem langzamerhand Russisch bloed door de aderen? Brabbins: ‘Zonder te willen opscheppen, ik geloof van wel. Gedurende de jaren waarin ik in Rusland woonde, heb ik de Russische ziel door en door leren kennen. Als wester­ ling zag ik de worsteling die het dagelijks bestaan vaak was en de wanhopige strijd tegen de repressie van het regime. Ik zag hoe mensen tegen de keer het beste van hun leven maakten. Sindsdien voel ik een grote sympathie voor het Russische volk en hun cultuur.’ Vooruitlopend op zijn nieuwe opera A Dog’s Heart, naar de gelijknamige ver­ telling van Michail Boelgakov, voorzegde Alexander Raskatov aan het begin van het vorige jaar dat zijn partituur ‘verschillende, tegenstrijdige stijlen zou verenigen’. Het blijkt een understatement. ‘Dit is polystilisme door het dolle heen,’ vindt Brabbins, ‘zeer Russisch, een beetje post-Schnittke, bijzonder kleurrijk. De muziek laat zich het best vergelijken met een tekenfilm: korte passages, soms maar vijf maten lang en dan opeens weer iets compleet anders: een nieuwe gedachte, een ander tempo, een andere kleur en andere instrumenten. Uiteenlopend van eenvoudige volksmuziekjes tot een complex, dissonant,

Martyn Brabbins

Ben je jonger dan 30? Dan biedt De Nederlandse Opera (DNO) je een scherpe korting van 50% op een tiental voorstellingen. Voor het nieuwe seizoen zijn speciale voorstellingen gebundeld in drie verschillende series. Door het bestellen van één of meer series ben je verzekerd van een veelzijdig aanbod van spannende opera­ voorstellingen voor een voordelige prijs. Om gebruik te kunnen maken van deze jongeren­ series moet je na 1 september 1980 zijn geboren en lid zijn van Fidelio, de Jonge Vrienden van DNO. Met je lidmaatschap van ‘Fidelio’ kom je bovendien in aanmerking voor speciale kortingen en exclusieve activiteiten rondom de producties van DNO.

23

 Interview A Dog’s Heart

venijnig idioom. Naarmate het stuk vordert, komen bepaalde stijlfiguren terug, als een refrein. Zo ontstaat gaandeweg een gevoel van continuïteit en van eenheid. De instru­ mentatie is ronduit fantastisch: de Radio Kamer Filharmonie wordt uitgebreid met saxofoons, balalaika, domra, accordeon, elektrische gitaar, basgitaar en een batte­rij exotisch slagwerk.’

Boelgakovs satire

Boelgakovs Hondenhart, een bijtende satire op de Sovjetutopie, lijkt een super eenvou­ dig verhaal. De arts professor Filipp Filip­po­v itsj vindt de hond Sjarik. Een andere arts, Bormenthal, vindt een overleden criminele alcoholist,    Tsjoegoenkin. Samen transplante­ ren ze de hypofyse en de ballen van de man in de hond. De hond wordt een verschrikke­ lijke man. De mislukking wordt overduidelijk. Er ontstaat een crisis. Filip­povitsj verandert de man weer in een hond. Achter de evidente symboliek – de dokter, professor Filipp Filippovitsj, als toonbeeld van burgerlijk denken, de mens geworden hond Sjarikov als afschrikwekkende verbeel­ ding van de compleet gemanipuleerde prole­ tariër – gaat een scala aan semi-verborgen verwijzingen schuil naar de onmenselijke praktijken van de communistische partij­ leiding, die van Stalin in het bijzonder. Zo is bijvoorbeeld Tsjoegoenkin (‘tsjoegoen’ betekent gietijzer), de naam van de crimi­ nele donor een parodie op Stalin (‘stal’ betekent staal). En wat te denken van de weer­kerende frase ‘U gaat ons verlaten, professor? Het is toch niet zo dat u genoeg van ons hebt?’, de ge­­vreesde en gevleugelde woorden van Stalin aan het adres van Boel­ gakov en ongetwijfeld vele andere ‘vijanden van het volk’.

‘Een meesterwerk,’ meent Brabbins. ‘Boelgakov wist de machtsverhoudingen in de voormalige Sovjetunie onomwonden bloot te leggen. Tegelijk ben ik ervan over­ tuigd dat er in zijn verhaal parallellen te vin­ den zijn met de situatie in Rusland op dit moment, met de duistere, corrupte politieke situatie die Raskatov dagelijks aan den lijve heeft moeten ondervinden.’

Glashelder

Het libretto van A Dog’s Heart, Cesare Mazzonis’ bewerking van Boelgakovs boek, is een opeenvolging van korte, vreemde, vaak agressieve, profane uitspraken, die geen ruimte laten voor muzikale frases van langere adem. Wie de tekst leest, hiphopt van het een op het ander. De muziek, ver­ zekert Brabbins, schenkt het zicht op de langere verhaallijn. ‘Bij het bestuderen van de partituur was ik aanvankelijk inderdaad bang dat het ver­ haal moeilijk te volgen zou zijn,’ verklaart hij, ‘omdat er geen aria’s zijn, geen arioso’s, in feite geen enkele langere vocale lijn. Maar als je goed kijkt zie je hoe de muziek de ge­­ dachten achter de tekst letterlijk spiegelt. Partituur en libretto zijn naar betekenis en intonatie zo exact op elkaar toegesneden dat de gebeurtenissen glashelder overkomen.’ ‘Voor mijn gevoel is A Dog’s Heart een ongelofelijke uitdaging voor de regisseur. Ik raak langzamerhand reuze benieuwd naar hoe Simon McBurney zijn debuut zal maken in de operawereld. Een echte coup van Pierre Audi, moet ik zeggen, om hem hiertoe bereid te vinden.’

24

Francesco Bartolomeo Conti 1681 -1732 zo 20 juni 2010 première

18.30 uur

ma 21 juni wo 23 juni do 24 juni za 26 juni zo 27 juni

18.30 18.30 18.30 18.30 13.30

uur uur uur uur uur

Stadsschouwburg Amsterdam

Dolende ridders voeden zich met glorie. (Don Chisciotte) I In de woeste Sierra Morena ontmoeten Don Chisciotte en zijn knecht Sancio Pansa de kluizenaar Cardenio. Deze heeft zich verbitterd teruggetrokken uit de wereld nadat prins Fernando, ooit zijn vriend, hem zijn verloofde Lucinda heeft ontfutseld. De ridder Quichotte is gek geworden door het lezen van te veel ridderromans en wil deze alleen nog maar navolgen. II Lope, een vriend van Don Chisciotte, spant samen met Sancio om de dolende ridder naar huis te lokken: de door Don Chisciotte aanbeden 'Dulcinea' – in werkelijkheid de boerin Aldonza – wil hem zogenaamd graag zien. Dorotea, de door Fernando verstoten bruid, houdt nog steeds van hem. Zij sluit een verbond met Cardenio om Lucinda te bevrijden en Lope te helpen met zijn plan. Verkleed als koningin roept Dorotea Don Chisciottes hulp in tegen snoodaards die haar van de troon beroofd hebben. De weg naar haar rijk loopt 'toevallig' over zijn thuisgrond.

III In de herberg van Mendo rusten de reizenden uit. Ook Ferrando en de zwaar bewaakte Lucinda bevinden zich daar. Don Chisciotte ziet overal booswichten; hij gaat een paar wijnzakken en een aantal marionetten te lijf. IV Cardenio helpt Lucinda te ontsnappen, maar wordt door Fernando en zijn wachters tegengehouden. De prins is woedend. V Dorotea smeekt Fernando haar te doden. Fernando beseft dat haar liefde oprecht is en zij verzoenen zich met elkaar. De schildknaap van Lope – Ordogno, als reus verkleed – daagt Don Chisciotte uit tot een duel. Ordogno wint en legt de ridder zijn wil op: hij moet naar huis terugkeren en mag een jaar lang geen ridderromans meer lezen!

Kaartverkoop is reeds begonnen. Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er nog kaarten verkrijgbaar. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455 de Stads­s chouwburg: 020-624 2311 Zie p. 34. Online kopen: www.dno.nl  www.stadsschouwburgamsterdam.nl Inleidingen door Marijke Schouten Plaats: foyer Stadsschouwburg Amsterdam Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 17.45 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van De Nederlandse Opera Uitzenddatum Radio 4, NPS Opera Live: zaterdag 26 juni 2010, 18.00 uur. Cd-aanbeveling DNO beveelt de volgende cd’s aan. Deze zijn ver-­ krijgbaar bij de winkel van Het Muziektheater Amster­ dam of bij alle vestigingen van Plato en Concerto: Ouverture Don Chisciotte (instrumentaal) Elbipolis Barockorchester Hamburg, Jürgen Groß, Raumklang, 2005, € 19,99

Don Chisciotte in Sierra Morena Tragicommedia in cinque atti libretto van Apostolo Zeno en Pietro Pariati naar Miguel de Cervantes muzikale leiding René Jacobs regie Stephen Lawless decor Benoit Dugardyn kostuums Lionel Lesire choreografie Lynne Hockney Don Chisciotte Stéphane Degout Dorotea Inga Kalna Lucinda Gillian Keith Fernando Christophe Dumaux Cardenio Bejun Mehta Lope Mark Tucker Ordogno Johannette Zomer Sancio Pansa Marcos Fink Maritorne Judith van Wanroij Rigo Dominique Visse Mendo Geoffrey Dolton Akademie für Alte Musik Berlin Originele productie Innsbrucker Festwochen der Alten Musik 2005

Scènes uit Don Chisciotte in Sierra Morena (Foto’s: R. Lens)

Portrait René Jacobs Bach-Cantates/HandelAdmeto, Christoph Pregardien, Gezelschap: Linde Consort/La Petite Bande, René Jacobs, Veritas, 1997, € 6,99

Coproductie met het Holland Festival

De opera wordt in het Italiaaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 4 uur en 15 minuten. Er zijn 2 pauzes.

Nieuw: 10% korting! Op vertoon van hun abonne­ ments­kaart krijgen DNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Plato en in de Muziektheaterwinkel.

Het operaboek Don Chisciotte in Sierra Morena is verkrijgbaar in de Stadsschouw­burg Amsterdam en Het Muziektheater Amsterdam. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in het Neder­lands opgenomen. De prijs is  8,-.

Nieuwe productie voor DNO

Don Chisciotte in Sierra Morena

25

Achtergrond Don Chisciotte in Sierra Morena

26

27

Het verlezen verstand van een edelman

Titelblad partituur, Wenen 1719

Barokke operalibretto’s springen zelden in het oog door de levensechtheid van de protagonisten. Niet hoe de mensen zijn, maar hoe ze zouden moeten zijn, wordt het barokpubliek voorgeschoteld. In Conti’s Don Chisciotte in Sierra Morena gaat het anders. Daar wordt een spel gespeeld met waan en werkelijkheid, en staan hooggestemde idealen en de realiteit zichtbaar op gespannen voet met elkaar. Het resultaat is dat je niet weet of je moet lachen of huilen. In 2005 was het precies vier eeuwen geleden dat het eerste deel verscheen van De vernuf­ tige edelman Don Quichot van La Mancha van Miguel de Cervantes Saavedra. De Spaanse televisie maakte werk van het jubileum van de nationale literaire held. Avond na avond lazen Spanjes grootste schrijvers en kunstenaars een hoofdstuk voor uit de omvangrijke roman en leefden massa’s kijkers mee met de Ridder met het Droevige Gelaat die meer ridderavon­ turen had gelezen dan goed voor hem was gebleken. In datzelfde jaar presenteerde René Jacobs tijdens de Festwochen der Alten Musik in Innsbruck een volslagen onbekende versie van het verhaal over de dolende rid­ der: Don Chisciotte in Sierra Morena, een opera waarmee de in vergetelheid geraakte Italiaanse componist Francesco Bartolomeo Conti zo’n honderd jaar na Cervantes het carnava lspubliek in Wenen had geamuseerd.

Vlees en bloed

Wie is die tegenwoordig zo weinig bekende Italiaanse componist? Francesco Bartolomeo Conti (1682­1732) stamde uit een Florentijns muzikantengeslacht en was al jong een ver­ maard bespeler van de theorbe, de grote barokluit met de lange hals. Nog voor zijn twintigste vertrok hij naar Wenen, met instemming van zijn beschermheer Ferdi­ nando de’ Medici, om daar de collega en op termijn ook de opvolger te worden van Orazio Clementi, eerste theorbist in de Habsburgse Hofkapelle. Iedereen, inclusief keizer Leopold I, toegewijd muziekliefheb­ ber en amateurcomponist, was wég van de jonge musicus. Zijn hoge salaris was hij ‘wegen seiner sonderbahren Virtù und guet­ ter wissenschaft’ meer dan waard, stond er zwart op wit in zijn aanstellingscontract. Het was flink aanpoten in Wenen voor de jonge Italiaan, want de theorbe was als continuo­ instrument, net als het klavecimbel of orgel, onmisbaar in de onafgebroken stroom van muzikale activiteiten aan het hof van Leo­ pold I. Maar behalve hard werken was het voor Conti ook een buitenkans om te kunnen samenwerken met een stel componisten die op dat moment tot de beste van Europa behoorden: hij zat als continuospeler met zijn neus boven op hun partituren en zij beloonden hem met de mooiste obligate partijen waardoor hij als virtuoos extra kon schitteren. Hij ontwikkelde zich snel en bin­ nen een paar jaar bewees hij dat er in hem ook een componist school. Een componist die zich gaandeweg een positie veroverde waarin hij de jaarlijkse grote carnavalsopera mocht componeren. Met zijn vermogen om

logische processen die de protagonisten doormaken laat horen. Om zelfverlies en emotionele instabiliteit te illustreren, brak hij muzikale structuren open en creëerde een quasi­incoherente vorm van scènes Psychologische processen waarin aria en recitatief in elkaar overlopen, Ook in de barokopera lopen van meet af en in de recitatieven het orkest het middel aan twee lijnen door elkaar, een serieuze en wordt om hoogoplopende emoties te bena­ een komische, die aan het begin van de 18de drukken. eeuw in een nieuwe verhouding tot elkaar De entree van de doorgedraaide Cardenio, kwamen te staan en een nieuwe kijk op de die zijn geliefde aan zijn vriend heeft verlo­ samenleving weerspiegelden. ren, is een puur staaltje van hoogopgelopen Rond 1680 was het dramma per musica, zoals de Italianen hun opera’s noemden, tot gekte. Wanneer Don Chisciotte die waan­ een topzwaar genre uitgegroeid. Aan contem­ zin interpreteert als een mooi vormgegeven stukje theater en dat beantwoordt met een poraine romans ontleende libretto’s waren doorgeschoten in de dosering van buffo scè­ paar regels uit oude ridderromans waar zijn nes: van grappige persoonsverwisselingen, hoofd vol van is, kan de toeschouwer zich niet anders dan onbehaaglijk voelen. Hoe verkleedpartijen, door liefdesverdriet gek eenzaam is iemand die het verschil tussen geworden helden en heldinnen, en werden waan en werkelijkheid niet meer weet? zo gecompliceerd en onwaarschijnlijk dat er vaak geen touw meer aan vast te knopen was. Het baroktheater had de wereld gepre­ Hoofse gestiek senteerd in een lachspiegel, waar schijn Met zijn personage Don Chisciotte creëert bedriegt en de waarheid niet bestaat. Het Conti niet alleen de muzikale tegenhanger had zichzelf overleefd en onder invloed van van de romanfiguur van Cervantes, maar ook het veranderende mens­ en wereldbeeld een titelheld die de heroïek van de barok­ opera parodieert. De overdreven hoofse van de Verlichting moderniseerde de opera zich van binnenuit. De overdaad werd uit de gestiek die Cervantes de held meegeeft en libretto’s geweerd, de handeling werd strak­ die door Zeno en Pariati in het libretto zijn overgenomen, geeft Conti gestalte in de getrokken, maar belangrijker nog was de recitatieven door de doorgaans beperkte andere rol die het komische ging vervullen. ambitus tot grote omvang op te blazen en Waar voorheen afwijkend gedrag of een waanzinnige held of heldin als grotesk werd de quasi­spreekstijl van het recitatief te doorspekken met enorme intervalsprongen. ervaren en de toeschouwers deed schate­ De overdreven buigingen die zo karakteris­ ren – wie kon er zo stom zijn! – kreeg het tiek zijn voor Don Chisciotte’s ouderwets psychisch buiten zinnen zijn rond 1700 een andere status: van een makkelijke aanleiding ridderlijke manieren, geeft hij bijvoorbeeld vorm aan het slot van een recitatief door voor lachwekkende situaties werd het een serieuze factor met een tragische ondertoon. een plotse daling van bijna twee octaven. Het bijzondere van Francesco Conti is dat In de aria’s van de dolende ridder parodieert hij als een van de eersten experimenteerde Conti door overdrijving de standaard barok­ met een muzikale vormgeving die de psycho­ heroïek: buitensporig snelle motiefherha­ mens heeft recht op zijn eigen stukje waan­ zin. Een boodschap die wel aankwam bij de Weense carnavalvierders aan het hof.

moeten niets hebben van de waanvoorstel­ lingen van Don Quichot, die een herberg voor een kasteel aanziet, volksmeiden voor jonkvrouwen en het scheerbekken van de barbier voor een ridderhelm. Zijn vrienden maken hem belachelijk, bedriegen hem en lokken hem in de val. Dit verhaal wordt verknoopt met de perikelen van twee bevriende liefdesparen: Cardenio en Lucinda, Fernando en Doro­ tea. Zij staan elkaar naar het leven nadat Scheerbekken Fernando zijn Dorotea liet vallen voor Don Chisciotte in Sierra Morena geldt Lucinda, de geliefde van zijn vriend Carde­ tegenwoordig opnieuw als het hoogtepunt in Conti’s opera­oeuvre. De première in 1719 nio, die compleet doordraait. Genoeg aan­ leiding voor klaagzangen, woedearia’s, harts­ in het Weense Hofburg Theater kreeg zo’n enthousiast onthaal dat de opera al snel tochtelijke liefdesuitingen van verlatenen ook in andere steden op de planken werd en verliefden. Maar ook voor hardhandige gebracht, soms gedeeltelijk vertaald in het grappen en amusante intermezzo’s waar­ Duits. Wat was het dat het publiek zo beviel voor Sancio, zijn liefje Maritorne en de bar­ aan Conti’s ridder van de droevige figuur? bier Rigo verantwoordelijk zijn. In de opera lopen twee verhaallijnen heel De karakters van al deze personages zet modern door elkaar. De ene lijn verhaalt over Conti met een gedurfde harmoniek en emo­ de maatschappelijk onaangepaste titelheld tionele lyriek haarscherp neer. Zijn basis is Don Quichot – Don Chisciotte in de Itali­ het intelligente en geestige libretto dat het aanse spelling – die door het lezen van een literaire duo Apostolo Zeno en Pietro Pariati te flinke portie ridderromans zijn verstand baseerde op de hoofdstukken in Cervantes’ heeft verloren en waan voor werkelijkheid roman waarin Don Quichot op avontuur gaat houdt. Don Quichot is vastbesloten om de in de Sierra Morena. Het libretto, met zijn wereld te verbeteren en mooier te maken, schelmse dialogen en tragikomische ver­ en trekt met zijn schildknaap Sancho Panza wikkelingen, koerste niet, zoals gebruike­ – Sancio – die broodnuchter in de wereld lijk in barokopera’s, af op een eenduidig staat, de kale woestijn in. De vrienden van happy end, maar op een relativerende con­ de dolende ridder, zoals Lope en Ordogno, clusie, die kort gezegd neerkomt op: ieder

recitatieven op een pakkende manier neer te zetten zodat er mensen van vlees en bloed op het toneel verschenen en met feel­ ing voor de opkomende lichtvoetige nieuwe Italiaanse buffostijl, schreef hij jarenlang – op teksten van het geniale librettistenduo Apostolo Zeno en Pietro Pariati – het modernste muziektheater dat er op dat moment maar denkbaar was.

lingen met grote sprongen, razendsnelle noten als uit een repeteergeweer en abrupte tempowisselingen. Maar hoe geestig Conti zijn titelheld ook ten tonele voert, het is juist de tragische ondertoon en de tragische ontwikkeling van het avontuur van Don Chisciotte, de schijn­ ridder die in zijn ridderlijke idealen verstrikt raakt, waardoor deze opera diepte krijgt. Het predicaat tragicommedia krijgt bij Conti een nieuwe betekenis: het is een waarachtige synthese van tragiek en relativerende humor die het publiek diep in het hart raakt, maar waarbij het de kans krijgt ook even op adem te komen. Geen wonder dat iemand als dirigent René Jacobs, die al zo dikwijls heeft bewezen een neus te hebben voor de theaterkant van de tragicommedia en het op gelijke voet samen­ gaan van ernst en luim, juist deze Conti­ opera onder het stof vandaan heeft willen halen. Stelselmatig heeft hij het belang van recitatieven en de sturing daarvan door de continuospeler benadrukt om Italiaanse barokopera niet alleen tot een zangspekta­ kel te maken, maar ook tot een echt toneel­ stuk voor moderne, nadenkende mensen. Bij de première van deze productie in Innsbruck 2005 schreef een recensent: ‘Ruim vier uren vliegen om. Onderga je de intelli­ gente en opgewekte en daarom zo sympa­ thieke productie afwisselend met in het ene oog een lach en in het andere een traan, aan het slot staan je de tranen in beide ogen. Vreugde en ontroering houden elkaar in evenwicht.’

???

Don Quijote & Sancho Panza (Etsen: Gustave Doré)

Marijke Schouten

 Interview Don Chisciotte in Sierra Morena

28

 Portret Don Chisciotte in Sierra Morena

 Hein van Eekert

 Joke Dame

Op zoek naar de persoonlijke band

De wet van de stuwende achterstand

Stéphane Degout was even in Amsterdam om zijn zangpedagoge Margreet Honig te bezoeken. Hij moet de stad nog ontdekken, maar ontdekken, lezen en rondkijken zijn nu juist dingen die hij graag doet. De jonge bariton zingt zijn eerste ‘oudere man’ in Conti’s Don Chisciotte in Sierra Morena. Krankzinnig worden van te veel lezen, net als de titelheld in Don Chisciotte in Sierra Morena, gaat te ver, maar je enthousiasme laten ontvlammen door een prachtige roman of fraaie poëzie, dat begrijpt iedereen die van literatuur houdt. Stéphane Degout, de jonge bariton die Don Chisciotte zal vertol­ ken bij DNO, wordt bijvoorbeeld bijzonder geraakt door het gedicht Sanglots van Guil­ laume Apollinaire. Muziekliefhebbers kennen het misschien als onderdeel van Francis Poulencs liederencyclus Banalités:

Stéphane Degout (Foto: Cédric Roulliat)

29

Terwijl eind jaren 1970 in de westerse wereld de oude-muziekbeweging zich in alle open­ heid ontwikkelde tot de succesvolle histo­ rische uitvoeringspraktijk die ze nu is, zat in Oost-Duitsland – Oost-Berlijn om precies te zijn – een klein groepje musici in afzonde­ ring zich te verbazen boven een bergje his­ torische instrumenten dat hun min of meer toevallig in handen was gevallen. Zonder de bevruchtende input van collega-specia­ listen, mét tegenwerking van staatswege – de staat had het niet op pioniers op welk niet-door-de-overheid-gebaand pad ook – werkten de DDR-musici in de luwte aan hun historische inzichten en de ontwikkeling van praktische vaardigheden op het oude instrumentarium. Stapje voor stapje bouw­ den zij hun eigen expertise op, gaven ze hun eerste concerten en toen in 1989 de muur brak, stond er een volleerd Oost-Duits barok­ kamerorkest klaar, boordevol ingehouden energie, om zich te meten met de rest van de wereld. Het barokkamerorkest werd met open armen ontvangen in het Westen. Het was wat je met een omkering van de bekende uitdrukking zou kunnen noemen het schitte­ rende resultaat van de wet van de stuwende achterstand.

Notre amour est réglé par les calmes étoiles Or nous savons qu’en nous beaucoup d’hommes respirent Qui viennent de très loin et sont un sous nos fronts (Onze liefde wordt beheerst door de kalme sterren Welnu, wij weten dat in ons veel mensen ademen Die van ver weg komen en een zijn achter onze voorhoofden)

‘Het laat zien,’ zegt de zanger, ‘dat wij eigenlijk nietig zijn.’ Nietig, want deel van een veel groter geheel: Sanglots verhaalt van de band van mensen van nu met alles en iedereen op de wereld en buiten die wereld. Als Stéphane Degout een rol instudeert, zoekt hij dat grotere verband ook: ‘Ik houd er van om me in te lezen en na te gaan wat er geschreven werd in de tijd van het ver­ haal. Of om het een en ander te op te zoeken over de context van een werk en het leven van de schrijvers en ook om naar musea te gaan om afbeeldingen uit die tijd te gaan zien. Cervantes, Conti, het personage van Don Chisciotte: ik ben al begonnen met lezen en ik ga ermee door!’

Monteverdi’s Orfeo, die ik veel heb gezon­ gen met René.’ Dat de maestro juist aan deze zanger dacht, is ook weer niet verwonderlijk, want Degout heeft een stemgeluid dat hem in staat stelt partijen te zingen die zowel door baritons als door tenoren gezongen kun­nen worden: Pelléas in Debussy’s Pelléas et Mélisande is een van zijn glansrollen en ook Oreste in Glucks Iphigénie en Tauride, die hij onlangs nog in Brussel en Wenen zong. ‘Je moet een lichte baritonstem heb­ ben! Die rollen beantwoorden perfect aan mijn huidige stemomvang, maar ik weet al Francesco Borosini dat ik ze niet zeer lange tijd zal kunnen zin­ Het inleesproces is deel van de voorbe­ gen. Mijn stem volgt zijn normale ontwikke­ reiding op het zingen van Don Chisciotte. ling en wordt een beetje zwaarder in ruil Dat het hier gaat om een rol die vrij onbe­ voor de virtuositeit en de lichtheid van de kend is, maakt de periode van instuderen moeilijkere hoge noten. Pelléas is een jong niet anders voor Degout dan wanneer het standaardrepertoire betreft: ‘Ik pak dat elke personage, Oreste ook. Don Chisciotte is keer op dezelfde manier aan: de tekst lezen, heel anders. Ik heb de indruk dat Conti deze rol voor Francesco Borosini op maat heeft hem vertalen als dat nodig is, een opname gesneden zonder zich te laten hinderen door beluisteren als die bestaat, daarna met het zingen beginnen.’ De muzikale bijzonderheid de juiste vocale kleur voor het personage. In de 19de eeuw vertrouwde men zo’n soort in de rol van Don Chisciotte is dat compo­ nist Francesco Bartolomeo Conti hem heeft rol eerder toe aan bassen, van wie de stem­ kleur je meer meeneemt naar het karakter geschreven voor Francesco Borosini, een van een oudere, rijpere man.’ vocalist met een enorme stemomvang, die zowel tenor- als hoge basrollen vertolkte. Is het dan geen waagstuk om Don Chisci­ Golving van warmte otte op je repertoire te nemen? ‘Dirigent Die oudere man valt op binnen Degouts René Jacobs heeft me enige jaren geleden huidige repertoire van jongemannen. Een over deze rol verteld. De ligging is die van uitdaging om te spelen? ‘Het is inderdaad

De Akademie für Alte Musik Berlin, een van de topkamerorkesten in de oude muziek, is beslist geen onbekende in Nederland. Vorige zomer speelde het barokensemble in het Holland Festival (Medea) én in het Festival Oude Muziek Utrecht (4 Elemente – 4 Jahreszeiten), in samenwerking met het dansgezelschap Sasha Waltz & Guests. In 2006 bracht het Purcells Dido & Aeneas, ook met choreografe Waltz. Bij De Nederlandse Opera maakt de Akademie haar debuut in Conti’s Don Chisciotte in Sierra Morena.

de eerste keer dat ik een rol zing die veel ouder is dan ik… Ik weet niet of dat een uit­ daging wordt, maar ik heb in elk geval niet de intentie te veranderen wie ik ben! Ik weet op dit moment nog niet hoe het werken met de regisseur gaat worden, maar ik zou het wat potsierlijk vinden om nadrukkelijk een oud persoon te acteren.’ Stéphane Degout, zo blijkt al uit zijn favoriete gedicht, zal op zoek gaan naar zijn persoonlijke band met zijn personage Don Chisciotte, maar ook met de locatie waar hij de Don aan het publiek zal presenteren. Wie vlak voor de voorstellingstelling de nog lege zaal van de Stadsschouwburg zou bin­ nensluipen, zou een zwijgzame figuur op het podium aantreffen. Nee, het is niet de Ridder met het Droevige Gelaat die daar de wacht houdt – of liever gezegd: nog niet – maar zijn vertolker: ‘Het helpt me om me te concentreren, om de zaal te voelen voordat we beginnen. Ik kom er ook graag weer terug aan het einde van de voorstelling, als de zaal leeg is. Er hangt dan nog een golving van warmte en specifieke geur. Het is een manier om tegen mezelf te zeggen: “Kijk, het is voorbij voor vanavond.”’

Avontuurlijke stap

Kun je het begin van de Akademie für Alte Musik Berlin zo ongeveer samenvat­ ten? Zo ongeveer, beaamt concertmeestervan-het-eerste-uur, Stephan Mai, maar het beeld kan wel iets genuanceerder. Want contacten met westerse topmusici op het gebied van de oude muziek, waren er wel al snel, zij het spaarzaam. Zo speelde het ensemble bijvoorbeeld met barokspecialis­ ten als toetsenist Andreas Steier, gambist Laurence Dreyfus en dirigent Ton Koopman. En met René Jacobs, toen nog praktiserend countertenor, inmiddels gelauwerd dirigent, met wie de Akademie für Alte Musik Berlin (‘Akamus’ voor intimi) tot op de dag van van­ daag veelvuldig samenwerkt. Zijn laatste opname als zanger maakte Jacobs met het Oost-Berlijnse ensemble in 1989. Het succes van de Akademie, die jaarlijks een eigen serie heeft in het Konzerthaus Berlin aan de Gendarmenmarkt sinds de verbouwing in 1984, stelde de individuele musici van het ensemble al snel voor een moeilijke keuze. Het toenemend aantal Akademie-concerten botste steeds vaker met de concertschema’s van de beroeps­ orkesten waar de meeste musici hun brood verdienden. De belasting van dubbele dien­ sten was uiteindelijk niet meer te dragen. ‘Tegenwoordig combineert vrijwel niemand meer een positie in een regulier orkest met

Dusapin) en het choreografische concert 4 Elemente – 4 Jahreszeiten (met muziek van Vivaldi en Rebel). Zat het orkest bij Dido & Aeneas nog traditioneel in ‘de bak’, bij de jongste dansvoorstellingen worden de gren­ zen tussen orkest en dansers geslecht, betreden musici het podium en wordt het bespelen van de instrumenten onderdeel van de dans. Als huisensemble van het nieuwe Berlijnse productiehuis Radialsystem V, in 2006 geopend als broedplaats voor de kunsten, experimenteert de Akademie met nieuwe podiumpresentaties voor haar muziek in combinatie met andere kunst­ vormen. In dit verbouwde 19de-eeuwse industriële gebouw, een voormalig water­ pompstation aan de oever van de Spree, heeft ze de beschikking over een hip podium waar ook nieuw publiek wordt aangetrokken. ‘Naar de concerten in het Radialsystem komen heel andere luisteraars dan naar de Radialsystem V concerten in het Konzerthaus Gendarmen­ Maar waarin onderscheidt de Akademie markt,’ kon Akademie-hoboïste Xenia Löff­ zich van de andere barokkamerorkesten die zich succesvol in de historische uit­ ler al een jaar na de opening zeggen. ‘Op ons voeringspraktijk hebben gespecialiseerd? eerste Bach-marathonconcert – een tame­Het Berlijnse ensemble begeeft zich opval­ lijk conservatief programma met uitsluitend lend genoeg ook op innovatieve, experimen­ instrumentale muziek – was een opvallend tele paden en de samenwerking sinds 2005 jong publiek afgekomen dat zeer enthou­ met het beroemde dansgezelschap Sasha siast reageerde. Een publiek dat we tijdens Waltz & Guests springt daarbij in het oog. onze eerdere concerten nog nooit hadden Die samenwerking begon met een spectacu­- meegemaakt.’ Een jaloersmakende opmer­ king uit de mond van de hoboïste. Want laire bewerking van Purcells Dido & Aeneas voor jonge aanwas in het publiek wordt in de Berlijnse Staatsopera (de dvd van deze voorstelling is inmiddels meervoudig tegenwoordig in de wereld van de klassieke bekroond) en kreeg een vervolg in onder muziek en de opera zo ongeveer een moord gedaan. meer Medea (verrassend genoeg op muziek van de hedendaagse componist Pascal

een plaats in Akamus,’ zegt Mai die zelf nog in de tijd van de DDR de onvoorstelbaar avontuurlijke stap uit het symfonieorkest naar het barokensemble waagde. Na de Wende ging het snel met de Akade­ mie. Naast René Jacobs droegen dirigenten als Marcus Creed, Hans-Christoph Rade­ mann en Daniel Reuss bij aan ontwikkeling en faam van het ensemble. Evenals solis­ten als Cecilia Bartoli, Andreas Scholl en Sandrine Piau, en ensembles als het RIAS Kammerchor. En sinds de jaren 1990 is het barokensemble ook vaste gast bij de Staats­ oper Unter den Linden. In dit Berlijnse opera­ huis kon het met name onder leiding van René Jacobs uitgroeien tot een theatraal orkest, gevoelig voor de dramatische kracht van muziek. Een reeks verrassend levendige opnamen van vaak onbekende barokopera’s is daarvan klinkend getuige.

30

Een heimelijke traan welde op in haar ogen… (Nemorino) I De arme boerenjongen Nemorino is verliefd op de mooie, rijke grondeigenares Adina, die doet alsof ze niets van hem wil weten. Adina leest voor uit de legende van Tristan en Isolde, en spot met het verhaal van de liefdesdrank. Behalve Nemorino heeft ook sergeant Belcore een oogje op Adina. Zij raadt Nemorino aan niet zoveel tijd aan haar te besteden, maar liever zijn doodzieke suikeroom te bezoeken. De rondtrekkende kwakzalver Dulcamara verschijnt in het dorp. Nemorino denkt nog steeds aan de liefdesdrank: natuurlijk kan Dulcamara hem aan zo’n wondermiddel helpen, dat hem onweerstaanbaar zal maken! In werkelijkheid verkoopt hij hem een fles wijn. Overtuigd van de werking daarvan neemt Nemorino een onverschillige houding tegenover Adina aan. Zij is zo beledigd dat ze Belcore haar jawoord geeft.

II Alles is gereed voor de bruiloft, maar Adina vraagt uitstel: zij wil toch Nemorino. Deze heeft bij Dulcamara nog een fles ‘liefdeselixer’ gekocht, die hij heeft moe­ten financieren door zich als soldaat in te schrijven. Alle meisjes van het dorp flirten plotseling met hem: hij schrijft dit toe aan de wonderdrank, maar de reden is het feit dat zijn rijke oom gestorven is en hem alles heeft nagelaten. Nemorino en Adina weten dit echter nog niet. Als Adina hoort welk offer Nemorino voor haar heeft gebracht, is ze ontroerd en koopt hem vrij. Ze vallen elkaar in de armen. Belcore besluit dat er nog genoeg andere meisjes zijn om het hof te maken. Nu pas horen Nemorino en Adina dat de jonge boer een rijk man is geworden. Dulcamara roemt de werkzaamheid van zijn toverdrank.

Gaetano Donizetti 1797 -1848 ma 28 juni 2010

20.00 uur

wo 30 juni vr 2 juli zo 4 juli wo 7 juli vr 9 juli zo 11 juli

20.00 20.00 13.30 20.00 20.00 13.30

uur uur uur uur uur uur

Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er nog kaarten verkrijgbaar. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455 Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Paul Korenhof Plaats: Het Muziektheater Amsterdam (foyer 2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van De Nederlandse Opera Cd-aanbeveling DNO beveelt de volgende cd’s aan. Deze zijn ver-­ krijgbaar bij de winkel van Het Muziektheater Amster­ dam of bij alle vestigingen van Plato en Concerto: L’elisir d’amore Ileana Cotrubas, Plácido Domingo, Geraint Evans, Ingvar Wixell, Royal Opera House Covent Garden, Sir John Pritchard, Sony, 2009, € 9,99 L’elisir d’amore Joan Sutherland, Luciano Pavarotti, English Chamber Orchestra/Ambrosian Opera Chorus, Richard Bonynge, Decca, 2006, € 24,99

Scènes uit L’elisir d’amore (Foto’s: Marco Borggreve)

Nieuw: 10% korting! Op vertoon van hun abonne­ ments­kaart krijgen DNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Plato en in de Muziektheaterwinkel. Dinerbuffetten Bij elke avondvoorstelling van DNO kunt u ge­­­nie­ten van een diner­buffet in de foyer van Het Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustig eten en bent u op tijd voor de opera. Reserveren kan via het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek­theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 of via www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviseren u tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.

L’elisir d’amore Melodramma in due atti libretto van Felice Romani muzikale leiding Riccardo Frizza regie Guy Joosten decor Johannes Leiacker kostuums Jorge Jara licht Davy Cunningham choreografie Andrew George Adina Valentina Farcas Nemorino Dmitry Korchak Belcore Tommi Hakala Il dottor Dulcamara Renato Girolami Giannetta Renate Arends Nederlands Kamerorkest Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 2 uur en 30 minuten. Er is 1 pauze. Het operaboek L’elisir d’amore is verkrijgbaar in Het Muziek­t heater Amsterdam. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in het Neder­lands opgenomen. De prijs is  8,-. Zie ook Odeon 74.

L’elisir d’amore is zo veder­l icht dat het Joostens keuze voor een enscenering die de lichtheid opblaast tot suiker­ spinproporties, geheel rechtvaardigt. De Russische tenor Dmitry Korchak is ideaal getypecast als Nemo­r ino en spint in zijn aria ‘Una furtiva lagrima’ lange, lyrische belcantolijnen. En Korchaks timbre past mooi bij sopraan Valentina Farcas, die Adina’s lichtheid fundeert op aardse tonen. Mischa Spel, NRC Handelsblad, 2 0 oktober 2009

Reprise

L’elisir d’amore

31

32

33

Persstemmen

Deze citaten zijn ingekort.

Les vêpres siciliennes is de eerste van zeven nieuwe producties bij DNO in sei­ zoen 2010-2011. Met dit epische werk – een grand opéra in de Franse traditie – komt na twintig jaar een aspect van Verdi’s oeuvre weer aan bod dat de afgelopen twintig jaar niet werd belicht. Conflicten tussen Sicilianen en de hen belegerende Fransen, liefde, wraak en een onverwachte onthulling over familie­ banden bepalen de verhaallijn van Verdi’s opera. Een gelukkig huwelijk moet tot de Charles Gounod

Roméo et Juliette De tweede nieuwe DNO-productie is een van de meest geliefde titels uit het romantische Franse repertoire: Gounods Roméo et Juliette, over het beroemdste liefdes­paar uit de wereldliteratuur. Het tragische gegeven spreekt nog altijd tot de verbeelding. Aan de ene kant blijft Gounods opera naar Shakespeares gelijknamige trage­die dichter bij het origineel dan de meeste bewerkingen, aan de andere kant zitten er nieuwe elementen in, zoals het gedwongen huwelijk van Juliette met Paris en de tot een duet uitgewerkte scène tussen de uit Bernd Alois Zimmermann

Die Soldaten De eerste DNO-reprise in seizoen 20102011 is Die Soldaten, de enige opera van Bernd Alois Zimmermann, die vanwege de hoge en complexe eisen aan toneel­ techniek en muzikale uitvoering lange tijd als onspeelbaar werd beschouwd. Met simultaanscènes en verschillende orkesten vertelt componist Zimmermann het verhaal van het soldatenliefje Marie – een aanklacht tegen elke vorm van onder­ drukking. Jazzklanken en Bach-koralen, elektronische klankmassa’s en colora­

Start kaartverkoop voor deze 3 producties: 10 juni 2010

ton Alexander Marco-Buhrmester (Mont­ fort) en de Roemeense bas Balint Szabo (Procida). 10 14 17 20 23 26 29 september 2010 3 oktober 2010

haar schijndood bijkomende Juliette en de stervende Roméo. Gounod concentreerde zich op het persoonlijke conflict en schiep een intiem psychologisch drama. Marc Min­­kowski leidde bij DNO eerder Händels Giulio Cesare. In 2004 werd Minkowski door de president van Frankrijk benoemd tot Chevalier du Mérite. Olivier Py maakt zijn regiedebuut bij DNO met deze nieuwe pro­ ductie. Deze regisseur en directeur van het Parijse Odéon werd vooral bekend met toneelproducties. Sinds tien jaar ensce­ neert hij ook opera, zoals – meest recent – Idomeneo (Festival Aix-en-Provence, met Minkowski). Lyubov Petrova debuteert bij DNO als Juliette; Ismael Jordi (Roméo) keert hier terug na Lucia di Lammermoor en La traviata. 7 10 13 16 19 21 24 27 29 oktober 2010

tuurzang culmineren in een akoestische atoom­explosie, een dramatische oproep om het aanschouwde nooit (meer) werke­ lijkheid te laten worden. Evenals bij de eer­ ste voorstellingsreeks in 2003 staat het Nederlands Philharmonisch Orkest onder leiding van Hartmut Haenchen. De afge­ lopen jaren was deze indrukwekkende pro­ ductie van Willy Decker te zien in Tokio en Parijs. Decker regisseerde bij DNO al vele opera’s, waaronder Wozzeck, Elektra, Don Carlo en La traviata; hij is intendant van de Ruhr­t riennale van 2009 tot 2011. Claudia Barainsky zingt evenals in 2003 Marie. Zij wordt momenteel beschouwd als de voor­ naamste vertolkster van deze rol, die ze ook zong tijdens de Ruhrtriennale en het

Lincoln Center Festival. Voor de dvd van die productie ontving Barainsky de Preis der Deutschen Schallplatten Kritik 2007. 9 12 16 18 20 23 25 28 november 2010

Scène uit Die Soldaten

Peter van der Lint, Trouw (6 april 2010)

Les vêpres siciliennes

verzoening leiden, maar in plaats daarvan volgt er een grote afslachting, wanneer de getergde bevolking tegen haar onderdruk­ kers in opstand komt. Het stuk is een echte grand opéra: een historisch gegeven, vijf akten en grootschalige balletten. Deze Franstalige versie is de oorspronkelijke. Paolo Carignani dirigeerde bij DNO eerder La bohème, Lucia di Lammermoor en La tra­ viata; de vermaarde regisseur Christof Loy debuteert daarentegen bij DNO. Loy werk­ te met Carignani al aan Verdi-producties bij Oper Frankfurt. Het balletlibretto is van Thomas Jonigk, de choreografie van Thomas Wilhelm. In de vier hoofdrollen staat een internationaal kwartet van DNOdebutanten: de Amerikaanse sopraan Emily Magee (Hélène), de Duitse tenor Burkhard Fritz (Henri), de Zwitserse bari­

(Foto: Hans van den Bogaard)

(Foto: Clärchen & Matthias Baus)

Peter Stein is een regisseur die zich in dienst stelt van de partituur. Met beel­ den die zich op het netvlies branden, versterkt Stein de muziek op een intens dramatische manier. Sober en raak is de regie, en één met de muziek. Dallapic­ cola wist met de steriele twaalftoons­ techniek [in Il prigioniero] echt muziek­ drama te creëren. Dat krijgt het volle pond van de dirigent Adam Fischer, samen met het Residentie Orkest, het Nederlands Concertkoor en sterke zan­

Frits van der Waa, de Volkskrant (20 maart 2010)

Giuseppe Verdi

Julia's balkon in Verona

(Foto: Monika Rittershaus)

Il prigioniero | Hertog Blauwbaards burcht

Émilie

Émilie is een absorberend monodrama over de even adellijke als geniale Émilie du Châtelet (1706-1749). In negen tafe­ relen toont [Karita] Mattila de verschil­ lende facetten van Émilies persoonlijk­ heid, gedragen door een bescheiden orkest dat onder aanvoering van Kazushi Ono een klankweelde ontvouwt die reikt van oplaaiende lyriek tot ongrijpbare geruisen. Het moment suprême doet zich voor in het vierde tafereel, wanneer tijdens een wetenschappelijke uiteen­ zetting over kleurenleer alle planeten op één rij belanden, terwijl het muzikale weefsel wordt teruggebracht wordt tot één enkele toon, waarin natuurlijk toch weer een menigte aan klankkleuren schuilgaat. Als dat geen goddelijk inzicht is, is het in elk geval een sterk staaltje van illusiekunst.

Les Troyens

Waar begin je je verhaal over een gran­ dioze enscenering als die van Hector Berlioz’ Les Troyens? De Nederlandse Opera hernam zondagavond de monu­ mentale productie van Pierre Audi uit 2003 en toonde daarmee nogmaals de grootsheid ervan aan. Daar waar opera­ producties vanwege hun zogenaamde actualisering tegenwoordig snel geda­ teerd raken, is Audi’s Les Troyens na zeven jaar nog steeds een toonbeeld van gestileerde, fijnzinnige en bloed­ mooie tijdloosheid. Yvonne Naef en Bryan Hymel bedienden de componist (en daarmee ons) zondagavond prachtig op zijn wenken. En kom je meteen ook uit bij dirigent John Nelson en het Nederlands Philharmonisch Orkest, die de zangers hier in precieze en precieuze eendrachtigheid begeleidden. Zo moge­ lijk nog mooier realiseerde Nelson – terecht te boek staand als een Berliozspecialist – het septet dat direct aan het duet vooraf gaat. De Amerikaanse diri­ gent ontlokte hier aan het NedPhO een klank die zich alleen als magisch laat omschrijven. Maar als je op deze manier je verslag begint, dan sla je al meteen de verrichtingen van het Koor van De Nederlandse Opera over. En met hen begint deze mammoettanker van een opera nog wel. Hun bijdragen stonden als een huis en waren vol van karakter. Audi voegde in zijn enscenering immen­ se pijlers in het decor toe. Verschuifbare horizontale balken voor het eerste deel in Troje, en zwevende verticale in het tweede deel in Carthago. Deze mysteri­ euze en prachtig belichte pijlers (ont­ werp van George Tsypin) geven de vijf akten structuur, verbinden de twee delen aan elkaar, en worden mooi func­ tioneel gebruikt. Op één ervan komt de om Hector rouwende Andromaque (een stille rol) haar wanhopige schoonzus Cassandre tegen. Audi begrijpt dat je de fenomenale muziek hier niets in de weg moet leggen – simpele schoon­ heid, maximaal doeltreffend. Sowieso is het verband tussen de twee delen met meesterhand tot stand gebracht. Berlioz schiep twee grote vrouwenrol­ len en naast Naef als Didon debuteert Eva-Maria Westbroek als Cassandre. Westbroeks lage c is al net zo specta­ culair als haar hoge, en dat is hier mooi meegenomen. De wilde grilligheid van Cassandres muziek past Westbroek als een handschoen. Vergeleken bij de vrouwen is Énée haast een bijrol, maar Hymel grijpt die met grote allure. In de mooie cast onderscheiden zich verder Jean-François Lapointe (Chorèbe) en Charlotte Hellekant (Anna).

I vespri siciliani

Holger Noltze, Frankfurter Allgemeine Zeitung (12 februari 2010)

Eddie Vetter, De Telegraaf (8 maart 2010)

(Foto: Jean-Pierre Maurin)

Hartmut Haenchen ist nicht nur der Mann, Stürme loszulassen, er weiß sie auch wieder einzufangen, und er weiß genau, wie lang etwa die Pause sein muss, wenn nach der Sturm-Initiale Sentas allersehnsüchtigste Holzbläser­ musik einsetzt. Das ist Wagner ohne Wenn und Aber. Zudem kann Haenchen auf ein starkes Sängerensemble bauen. Juha Uusitalo singt einen markant kraftvollen, fabelhaft wortverständ­ lichen, bisweilen riskant offen artiku­ lierenden Holländer, ein Beinahe-Riese. Von Catherine Naglestad wäre zu ler­ nen, welche Ausdrucksintensitäten durch ein beherrschtes Piano erreicht werden können. Ihre Senta ist eine Sensation intelligenter Gestaltung und vokaler Schattierungskunst. Der Chor der Nederlandse Opera, einstudiert von Martin Wright, leistet Enormes, zwi­ schen „Steuermann, lass die Wacht“Zünftigkeit und PianissimoGespenstigkeiten.

gers als Lauri Vasar (gevangene) en Paoletta Marrocu (moeder). Hertog Blauwbaards burcht krijgt een even fas­ cinerende, maar totaal andere vormge­ ving. Elke beweging, elke oogopslag in Steins sobere en doeltreffende perso­ nenregie [is] betekenisvol. Elena Zhid­ kova is jeugdig en stralend, naïef en sensueel als Judith, gewapend met een verrassend krachtige laagte. Gábor Bretz is een menselijke en tragische Blauwbaard met een schat aan nuances in zijn imposante basstem. Al met al is dit tweeluik een hoogtepunt in de toch al zo rijke geschiedenis van de Nederlandse Opera.

(Schilderij: Francesco Hayez)

(Foto: A.T. Schaefer)

Der fliegende Holländer

Vooruitblik seizoen 2010-2011

34

Algemene informatie Verkoop kaarten

Precies drie maanden vóór de première van een productie gaan alle voor­s tellingen daarvan in de verkoop. U kunt kaarten kopen: – online via www.dno.nl; – bij het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater Amsterdam: Amstel 3, Amsterdam, 020-625 5455. Het Kassabespreekbureau is geopend van maandag t/m zaterdag vanaf 10.00 uur tot aanvang voorstelling; op dagen zonder voorstelling of met alleen een matinee 10.00-18.00 uur; op zon- en feestdagen vanaf 11.30 uur tot 14.30 uur, indien avondvoorstelling tot aanvang voorstelling.

Prijzen losse kaarten

Uitverkocht?

Het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek­ theater Amsterdam hanteert bij uitverkochte voorstel­l ingen een volgnummersysteem. Vanaf maandag tot en vrijdag t/m zondag| een uur vóór aanvang van een voorstelling met donderdag feestdagen|première kunt u een volgnummer afhalen bij het Kassabespreekbureau. Van­af een halfuur vóór aan­ standaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/ Stadspas Stadspas vang worden niet afgehaalde kaarten te 1ste rang  95  85  110  95 koop aangeboden aan houders van een volg­ 2de rang  75  65  85  75 nummer. Per volgnummer kunt u maxi­maal 3de rang  55  50  60  55 twee kaarten voor de betref­f ende voorstel­4de rang•  35  30  40  35 ling kopen. Seizoen 2009-2010 Het Muziektheater Amsterdam

5de rang  30 6de rang•  25 7de rang  15 studenten  15

 25  20  15  15

   

35 30 15 15

 30  25  15  15

Boventiteling

Alle voorstellingen van DNO worden in het Neder­l ands boventiteld. Het kan echter ge­beuren dat de boventiteling als gevolg Don Chisciotte in Sierra Morena van de enscen­­­ering vanaf sommige plaatsen slechts gedeel­t elijk of helemaal niet zicht­ Stadsschouwburg Amsterdam Betalen van uw kaarten baar is. Plaatsen in de 4de en 6de rang in Betalen aan de kassa kan contant of met maandag tot en vrijdag t/m zondag| Het Muziektheater Amsterdam bieden nooit een creditcard (Visa, Eurocard, AmEx), pin­ met donderdag feestdagen|première zicht op de boventiteling. Wilt u verzekerd pas of chipknip, met de Theater- en Concert­ standaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/ bon en met de Cultuurkaart. Bij telefonische zijn van zicht op de boven­t ite­l ing, informeer Stadspas Stadspas dan bij het Kassa-bespreek­­bureau. reservering kunt u betalen met een creditcard.  85  110  95 Na ontvangst van betaling worden de kaarten 1ste rang  95 2de rang  75  65  85  75 toegestuurd, waarvoor per plaatskaart  2,Openbaar vervoer 3de rang  55  50  60  55 administratie- en porto­kosten in rekening Vanaf Amsterdam Centraal Station of 4de rang  35  30  40  35 worden gebracht. Wanneer u telefonisch Amsterdam Amstel brengen de metro’s zzb•  25    20  30    25 53 en 54 en de sneltram 51 u naar de halte reserveert, kunt u uw kaarten ook bij het luister••  15  15  15  15 Water­loo­­plein. Ook tram 9 gaat vanaf het Kassa-bespreekbureau betalen en af­halen.  15  15  15 Centraal Station rechtstreeks naar Het Dit dient binnen één week na uw tele­­­­fo­nische studenten  15 Muziektheater Amsterdam. reservering te gebeuren. Reser­­­­­­veert u binnen • Plaatsen die geen zicht op de boventiteling bieden een week vóór de voorstellingsdatum, dan dient u de kaarten tot uiterlijk 45 minuten vóór •• Plaatsen die (deels zeer) beperkt zicht op het Parkeren bij Het Muziektheater toneel bieden aanvang van de voorstelling af te halen en te Amsterdam betalen. Haalt u uw kaarten niet tijdig af, dan Onder Het Muziektheater Amsterdam bevindt loopt u het risico dat uw reservering vervalt. zich de parkeer­garage ‘Het Muziektheater’. Studentenkorting Onder www.dno.nl kunt u uw eigen stoel(en) Voor niet-uitverkochte voorstellingen kunnen Deze is echter niet exclusief voor onze be­ studenten vanaf anderhalf uur voor aanvang zoekers en is vaak al vroeg vol. Andere par­ kiezen en meteen betalen met creditcard of van de voorstelling op vertoon van een gel­ keergarages in de buurt zijn: ‘Waterlooplein’ iDeal. dige college-/studentenkaart voor  15,- een aan de Valkenburgerstraat en ‘Markenhoven’ tegenover politiebureau IJtunnel. plaatskaart aan de kassa kopen.

Tijdschrift van De Nederlandse Opera Odeon is het Oudgriekse woord voor een aan muziek en poëzie gewijd gebouw. Omstreeks 1600 ontstond uit de combi­­natie van muziek en poëzie het genre opera, eind twintigste eeuw het muziektheater zoals wij het vandaag de dag trachten vorm te geven. ISBN: 0926 - 0684 Oplage 25.000 exemplaren Ode on is een uitgave van De Nederlandse Opera Afdeling Communicatie Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam. telefoon 020 - 551 8922 fax 020 - 551 8311 e-mail [email protected] advertenties 020 - 551 8953 abonnementen 020 - 625 5455 internet www.dno.nl

Over een jonge trompetter die naar de oorlog wordt gestuurd en daaruit niet terugkeert Datum: 28, 29, 30, 31 mei en 1 juni Locatie: Muziektheater op locatie RobeRt Schumann

genoveva

mDR SinfonieoRcheSteR en choR Leipzig o.L.v. Yun mäRkL

Echte passie in Schumanns enige opera, met Anne Schwanewilms als Genoveva Datum: 1 juni Locatie: de Doelen

vr 28 mei t/m zo 6 juni

fRank maRtin

le vin herbé opeRa o.t. & DomeStica RotteRDam

Naar het verhaal van Tristan en Isolde Datum: 29, 31 mei en 2, 4, 6 juni Locatie: O.T. Theater cLauDe DebuSSY / fRanciS pouLenc

l’enfant prodigue/ la voix humaine RotteRDamS phiLhaRmoniSch oRkeSt o.L.v. Yannick nézet-Séguin

Twee Franse meesterwerken Datum: 4 en 5 juni Locatie: de Doelen

Hoofdredactie

Marc N. Chahin Eindredactie en vertalingen

Frits Vliegent­­hart Redactionele bijdragen

Klaus Bertisch, Marianne Broeder, Willem Bruls, Joke Dame, Hein van Eekert, Kasper van Kooten, Elaine Lok, Chazia Mourali, Marijke Schouten en Frits Vliegenthart

Rechthebbenden die menen aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, wordt verzocht contact op te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/ of openbaar ge­maakt zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Basisontwerp en lay-out

Omslag

Beeld affiche A Dog’s Heart: Lex Reitsma Productie en advertenties

Marjolijn Vis Lithografie

Media Traffic Press, Amsterdam Druk

oRcheStRa Di piazza vittoRio

Swingende, hartverwarmende versie van Mozarts Die Zauberflöte Datum: 28, 29 en 30 mei Locatie: Nieuwe Luxor Theater

ma het volledige program vindt u op erdam.nl www.operadagenrott

maar ook:

Plotteksten

Frits Vliegenthart Marieke Peters (Altre Stelle) Lex Reitsma mmv Leon Bloemendaal

de toverfluit

Abonnementen Abonnementhouders van De Nederlandse Opera krijgen Odeon gratis thuisgestuurd. Wilt u Odeon ook ontvangen? Voor  14,- ontvangt u alle vier nummers van het betreffende seizoen thuis. Losse nummers kosten  3,50 incl. porto per stuk. Geef uw naam, adres, postcode en woonplaats op per (brief)kaart, e-mail of telefonisch. Zie linker­ kolom.

Opera in de supermarkt, Opera bij u thuis, Van Smartlap tot Opera, Opera voor 6+ en Het kleinste Operahuis

beSteL De bRochuRe via www.opeRaDagenRotteRDam.nL

Stadsdrukkerij Amsterdam

kaaRten zijn veRkRijgbaaR bij De kaSSa’S van De veRSchiLLenDe theateRS

Petra Magoni als Koningin van de Nacht (foto Piero Tauro)

Nummer 77 mei 2010

de Cornet

naaR woLfgang amaDeuS mozaRt

Colofon

Odeon

enkele hoogtepunten uit operadagen rotterdam 2010

Met

IEK

665

665

NR

NR

58,

58,

NG

NG

RGA

RGA

AA 0, J

AA 0, J

201

201

RIL

RIL

/AP

/AP

ART

ART

MA

MA

* Jo verder: En ver(s)

d 1

Los.ind

Word nu lid en ontvang Luister een half jaar lang voor slechts € 24,-

pee p p i p l i i l i PPhh skkyy sss u u o o r r a JJa n sterre en srtreernr snesnte rustusse oemddoedendodiaenonnoccoonurscorsurs t o r n o e nd rnt ianPococoncou n orem teay inwPay reeu * Tr utenrttee g eu Pian Tr einSw CoCuon VinilgdeVilFrdaenFrgElRas*epn* orReptatagoregtaeSgteSteinwmayde doden

Tel: 0900 - 2022 708 (€ 0,10 per minuut) E-mail: [email protected] www.luister.nl

€ 7.95 € 7.95 95

y ppe k s s u Jaro Phili

ekgk nne El vasn* Repor ren o kin ntd Oek e nva n Els * ng * Treu On*td udsaSnunsa en e va ilde Fra ei cert* en eidchS usann ceortn Afs V 4n-c ch a4d-cioo noe*leAnfs* cheid S ekking R io d e D a fs ll in le n * A lle: AR siinonDoe * Ontd : Aer as in Doele certen errd sion Enrdve as-P nes on on En ve Jonhes an-P -Passi dio4-c *an * Joh hannes Alle Ra 0. Co

Elke uitgave met een prachtige gratis compilatie cd.

BP

f! an: luf!sie nmveannv: xscie ExcEluoeptnoapmnea earlnman éinguin Sét-gSu sDkieauskau MetM aItkzhPaekrlPmzeNtze é * nknN icék Deier* Itzh nYaic FishcFhisecr-h * Ya*n trDiciehtric ! * Die* trkw!erk w nt hwee e u a h ie a w aann hlaentdland NieuN srkteenste et OrkeO eukziinekhin MuziM a ge o ertpaogrte gtaong RepRoslaieskseietakenseAsires KlasK eBnuoesnAoir u in in B k cSieotyciety e zi k u oe g Me uMdeuzi qauroeqSu ngjon OudOe nodllaBnadroB nndeennd joe HollHa tlinskptanspnae klink g in D n g a in & v se&nsD iavnaonidheonuht out MenM ertefoprtiaenpo id en D BaenzuBezu De fo riansti KrisKti

krévn urgB FrénF srsCuosraCoBra e otnist versvu poomnpis n ComCnai,genei,nee ni agsc sioli troasMc oMour sMsoulisn M ie o P tr v r Pie pevra oo assie ie opeora sPa&ssPjgktrijgt n & e s M Men beLth tLkisrit as s is aanllCasall ieeth LiesLb pvelnvaenl vC t ipn nmt en kippke usmtreu neen e InstrIn uikweik ? o booeubw icrdh?ord HoeH chlatvciclahvo echet

BP

MA

Nu nog méér pagina’s vol interviews, recensies, beschouwingen en portretten van componisten en uitvoerenden!

e Count

Luister_189x133_Odeon.indd 1

rtenor

tusse

€ 7.

B

52

5 , SSI ND 5 ,6SI6PR IL 6N6PRRAR IL T/A N RART/AMA

RO OK

21:01

12: 00112 21:18: 201 012:13: 0 0221201 201 02-0221-21-

P

S 19 ND52 19

SK LSAI SE RL AKS

n, Psaesne, emt ePta zuiezkiek e m i s e i m s u e k PaPsas mooisotiestm eskpreen eetsGpre eo Het HGr dLeinrdLeinnd af dedm en gura rgagfra aknvda

OV SVI EO PSAI SE PAS

E WUEW R . UIE Z EIEN AGABRA.A EEN B R IJ INE ZD ERRIJ D KG E RVK NVU

mo m .cc so.c sai scs i

Luister is hét toonaangevende klassieke muziektijdschrift en verschijnt acht keer per jaar.

Met IS Te CD IS ARssiTeA GklaRG ek CD klaek ssi

n

lavich echt c

ord?

CONCERTO uw specialist in opera, klassieke muziek en nog veel meer

www.concertomania.nl DNO abonnementhouders 10% korting in Concerto en de Plato winkels.

CONCERTO Utrechtsestraat 52-60 1017 VP Amsterdam 020-6235228 PLATO • Apeldoorn • Deventer • Enschede • Groningen • Leiden • Rotterdam • Utrecht • Zwolle

05-03-2010 09:29:31